Uchwała Nr IV/30/11

Rady Gminy Mr ągowo

z dnia 23 lutego 2011r.

w sprawie zatwierdzenia Planu Odnowy Miejscowo ści Bo że

Na podstawie art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorz ądzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142 poz. 1591 z pó źn. zm.) w zwi ązku z § 10 ust. 2 pkt 2 lit. b Rozporz ądzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 14 lutego 2008 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania "Odnowa i rozwój wsi" obj ętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 - 2013 (Dz. U. Nr 38, poz. 220).

Rada Gminy Mr ągowo uchwala, co nast ępuje:

§ 1

Zatwierdza si ę Plan Odnowy Miejscowo ści Bo że przyj ęty Uchwał ą Nr 1/2011 Zebrania Wiejskiego Sołectwa Bo że z dnia 28 stycznia 2011 r., stanowi ący zał ącznik do niniejszej uchwały.

§ 2

Wykonanie uchwały powierza si ę Wójtowi Gminy Mr ągowo

§ 3

Uchwała wchodzi w życie z dniem podj ęcia.

Przewodnicz ący Rady Gminy

Sławomir Olender

Zał ącznik

Do uchwały Nr IV/30/11

Rady Gminy Mr ągowo

z dnia 23 lutego 2011r.

Plan Odnowy Miejscowości Boże

Gmina Mr ągowo

Powiat Mr ągowski

Województwo Warmi ńsko – Mazurskie

STYCZE Ń 2011

Plan Odnowy Miejscowo ści Bo że

SPIS TRE ŚCI

Wst ęp

1. Opis stanu istniej ącego i opis kierunków rozwoju

1.1 Zarys historyczny i charakterystyka wsi 1.2 Zasoby miejscowo ści Bo że 1.3 Ocena mocnych i słabych stron wsi 1.4 Analiza zasobów miejscowo ści Bo że – wizja rozwoju wsi

2. Opis planowanego przedsi ęwzi ęcia oraz kosztorys

2.1 Modernizacja wielofunkcyjnego boiska sportowego 2.2 Wyposa żenie biblioteki szkolnej 2.3 Doposa żenie placu zabaw 2.4 Remont chodnika w ci ągu drogi powiatowej: Szestno - Nakomiady 2.5 Budowa o świetlenia do domów jednorodzinnych- zabudowa kolonijna 2.6 Budowa kanalizacji- kolonia Bo że 2.7 Modernizacja oczyszczalni ścieków

3. Harmonogram wdra żania planu

2

WST ĘP

Plan Odnowy Miejscowo ści jest dokumentem o charakterze strategicznym, który obejmuje swym zakresem jedn ą miejscowo ść – Bo że. Specyfika planu polega na tym, że koncentruje si ę on na prostych, lokalnych przedsi ęwzi ęciach, które prowadzi ć maja do poprawy standardu i jako ści życia mieszka ńców na mniej pro-gospodarczy, a bardziej pro- społeczny i pro-kulturalny charakter. POM dzi ęki temu mo że stanowi ć doskonałe uzupełnienie strategii rozwoju całej gminy, która zazwyczaj koncentruje si ę na zagadnieniach infrastrukturalnych i gospodarczych.

Plan Odnowy Miejscowo ści powstawał w procesie dyskusji i wymiany pogl ądów miedzy mieszka ńcami i pracownikami Urz ędu Gminy. Uzyskane informacje dotycz ące kierunku, w którym ma rozwija ć si ę miejscowo ść zostały przeanalizowane i opracowane, a nast ępnie poddane ocenie mieszkańców. Zaanga żowanie społeczno ści lokalnej w opracowanie tre ści dokumentu ma wpływ na wzrost stopnia ich uto żsamienia si ę z miejscowo ści ą, w której żyj ą.

Istnienie Planu Odnowy Miejscowo ści wi ąż e si ę równie ż z mo żliwo ści ą korzystania z zewn ętrznych źródeł finansowych. Obowi ązek przygotowania Planu wynika z istnienia programu słu żą cego wspieraniu obszarów wiejskich i społeczno ści wsi - Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013 oraz z innego programu ogłoszonego przez samorz ądy lokalne tj.„Aktywna wie ś Warmii i Mazur”, dotyczącego mo żliwo ści inwestycji maj ących poprawi ć komfort życia lokalnej społeczno ści. Plan Odnowy Miejscowo ści stanowi niezb ędny element wniosku o dofinansowanie.

Zapisy Planu Odnowy Miejscowo ści są spójne ze Strategi ą Rozwoju Gminy Mr ągowo, Planem Rozwoju Lokalnego Gminy Mr ągowo 2004-2013, zgodne z Narodow ą Strategi ą Spójno ści, Strategi ą Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Województwa Warmi ńsko-Mazurskiego do roku 2020. Cele i działania zaproponowane w omawianym opracowaniu nawi ązuj ą do dokumentów strategicznych wy ższego rz ędu.

3

1. Opis stanu istniej ącego i opis kierunku rozwoju

1.1 Zarys historyczny i charakterystyka wsi

POŁO ŻENIE I CHARAKTERYSTYKA WSI

Bo że to wie ś poło żona w województwie warmi ńsko-mazurskim, w powiecie mr ągowskim, w gminie Mr ągowo. Miejscowo ść znajduje si ę w odległo ści 12 km od najbli ższego miasta – Mr ągowo, 20 km od miasta K ętrzyn, 15 km od miasta Ryn, natomiast od stolicy województwa warmi ńsko-mazurskiego – Olsztyna 78 km. Obr ęb Bo że ma powierzchni ę 17,64 km 2, co stanowi około 5,99% powierzchni gminy Mr ągowo, której wielko ść to m.in. 294,87 km 2. Na dzie ń 31.12.2010r miejscowo ść zamieszkiwało 525 osób. Gęsto ść zaludnienia wynosi około 30,28 os/km 2.

W skład sołectwa Bo żego wchodz ą miejscowo ści: Bo że, Bo że Małe i Brodzikowo.

Informacje o sołectwie Bo że:

Sołtys – Jan Mikłasz Rada Sołecka – Jerzy Krasi ński Gerlinde Czapli ńska Piotr Walijewski

Rys. 1 Umiejscowienie na mapie Polski

Bo że

4

ZARYS HISTORYCZNY

Do tej cz ęś ci „Planu Odnowy Miejscowo ści Bo że” wykorzystano „Monografi ę wsi Bo że” autorstwa Pani Ewy Pawłowic z.

Ogólny zarys historyczny

Miejscowo ść Bo że jest poło żona w gminie i powiecie Mr ągowo. Powstała na ziemiach pruskich Galindów, przy starym trakcie ł ącz ącym Szestno z K ętrzynem, w dawnych Prusach Wschodnich. Pisemne źródła historyczne tych ziem datuj ą si ę od chwili, gdy ksi ążę Konrad Mazowiecki sprowadził rycerzy Zakonu Niemieckiego Naj świ ętszej Marii Panny w Jerozolimie do Prus, w celu pokonania poga ńskiego plenienia Prusów, które przeciwstawiło si ę chrystianizacji. W ci ągu prawie dwóch wieków przymusowej chrystianizacji rycerze zakonu, pod władz ą swych Wielkich Mistrzów Zakonu, podbili plemiona pruskie. W trakcie podboju na ziemiach Prusów powstawały zamki, lokowane były miasta, wsie i osady. Jedn ą z bardzo wielu, a tak że jedyna z najstarszych w powiecie mr ągowskim była wie ś Bo że. Pojawiła si ę ona w wyniku nadania o śmiu braciom Reimannom maj ątku ziemskiego wielko ści 57 włók ziemi na prawie chełmi ńskim, przez Wielkiego Mistrza zakonu Winrycha von Kniprode w roku 1370. W ci ągu stuleci istnienia wsi nosiła ró żne nazwy: Bosem, Buessen, Boewmb, Bussen . Geneza nazwy miejscowo ści nie jest ustalona. Istniej ą hipotezy, iż pochodzi, jak uwa ża Gerullius, od nazwy jeziora – Bosemb . Natomiast zdaniem Przybytka – od imienia staropruskiego Bosite-Boisite , albo Busse-Buze . Z kolei P. Glass twierdzi, że nazwa wywodzi si ę od zamku Bussen, w pobli żu Riedlingen w Szwabii, gdzie mieszkali bracia Reimann. Kolejna wersja podaje, i ż nazwa wsi pochodzi od nazwy lasu, który wówczas wyst ępował w formie „Bosin’. Pojawia si ę te ż jeszcze jedna nazwa osady „Posen’ – figuruj ąca w spisie nazw pruskich Hennenbergera. Nadanie z 1370 roku miało charakter dobra słu żą cego, z obowi ązkiem słu żby konnej w zbroi. Jednak dobro słu żebne miało zawsze okre ślon ą wielko ść w granicach 10-15 włók, a dobra nadane braciom Reimannom wynosiły 57 włók, wobec czego był to raczej zespół dóbr słu żebnych tworz ących osad ę w jej pocz ątkowym kształcie. Na przełomie lat posiadło ść zmieniła wła ścicieli. Transakcja z 1467 roku wskazuje, że dobra zostały podzielone na mniejsze. Niejaki Erazm Compasch, a według K ętrzy ńskiego Konopacki skupował w tym rejonie drobne posiadło ści i w owym czasie nabył w Bo żem 7 włók od Jakuba von Sellen. W innym dokumencie z 1490 roku, tutejszy szlachcic – Hans von Zantern – sprzedał 17 włók w Bo żem Frycowi Milgedeinowi. Z czasem te ziemie skupowała coraz zamo żniejsza szlachta zdolna nabywa ć wi ększe maj ątki. W 1562 roku wła ścicielami całego obszaru maj ątkowego 5 w Bo żem, wielko ści 57 włók, byli von Schlubhutowie . O ich zamo żno ści mo że świadczy ć fakt posiadania 44 włók w miejscowo ści Stamke. Istniej ą domysły, że poprzednik Jerzego von Schlubhuta był zało życielem wsi, w której lokował chłopów w celu jej zagospodarowania. Ze znanych w historii polskich rodzin szlacheckich, wie ś Bo że była własno ści ą rodziny Komorowskich i Suchodolskich. Od XVIII wieku maj ątek nale żał do Suchodolskich, którzy w roku 1880 zrealizowali projekt zało żenia dworsko – parkowego z cz ęś ci ą gospodarcz ą, wykonany przez Johanna Larassa . W XIX wieku do maj ątku Bo że nale żało Bo że Małe (potocznie zwane małym Bo żem – Klein Bosem), które powstało około 1832 roku na obszarze le śnym, wydzielonym z dóbr Bo żego, potem poł ączone z nowym osiedlem, które w 1846 roku otrzymało urz ędow ą nazwę „Waldhausen”. Od tego czasu miejscowo ść ta stanowiła osobny dwór, do którego nale żało 17 włók ziemi. W roku 1838 były tam 2 dymy liczące 36 osób. Ostatnim wła ścicielem wsi był od 1885 roku Ferdynard Rogalla-Biberstein , zgermanizowany potomek polskiego rodu szlacheckiego, wyst ępuj ący w wielu encyklopediach i wydawnictwach z zakresu heraldyki. Ferdynard Rogalla był wła ścicielem, oprócz wsi Bo że, dóbr wsi Baranowo (gm. Mikołajki), gdzie rezydował. W Bo żem, które łącznie z Bo żą Wólk ą i Witominem obejmował 90 włók żyznej ziemi, rodzina Rogallków prowadziła bardzo intensywn ą gospodark ę kapitalistyczn ą. Witamino sprzedano w 1807 r. Folwarki Bo że i Bo ża Wólka nastawione były na hodowle rasowych koni, bydła, trzody chlewnej i owiec, posiadały parow ą mleczarni ę, cegielni ę, tartak, zakład ogrodniczy i własny targ ko ński. Istotne zmiany przyniosło zako ńczenie I wojny światowej w 1918 roku. Wielki maj ątek z ziemi ą i licznymi zakładami przemysłowymi Bo żego zakupiło w 1920 roku Towarzystwo Ziemskie w Królewcu (Ostpreussen Landgesellschaft). W tatach 1925-1929 maj ątek rozparcelowano na gospodarstwa chłopskie. Chłopi pobudowali swe domy przy szosie w kierunku Wyszemborka, Małego Bo żego i Bo żej Wólki. Wi ększo ść budynków zachowało si ę do dzi ś. Na wniosek władz niemieckich w ramach porozumienia niemiecko- sowieckiego i niemiecko-polskiego w 1924 roku, na rozparcelowanych działkach osadzono repatriantów niemieckich z Wołomina. Po doj ściu Adolfa Hitlera do władzy, ju ż w 1934 roku, a głownie w 1938 roku z wsi Bo że, a równie ż z Brodzikowa (Marienhof) aresztowano kilku m ęż czyzn pod pretekstem przynale żno ści do Komunistycznej Partii Niemiec i rozprowadzanie w śród ludno ści czasopism w j ęzyku polskim (mazurskim). Osoby te gin ęły w obozie pracy w Stablaku (Kamie ńsku) za Górowem Iławieckim.

6

W 1945 roku, po zako ńczonej II Wojnie Światowej, polsko ść wróciła na ziemie mazurskie. Nast ępowała du ża migracja ludno ści, a od 1946 roku rozpocz ęła si ę w Bo żem wzmo żona działalno ść repolonizacyjna.

Rozwój szkolnictwa w Bo żem

Na przełomie XV i XVI wieku wybudowano w Bo żem ko ściół, wtedy te ż powstała pierwsza parafialna szkółka. Uczono w niej sztuki czytania i pisania. Ucz ęszczali do niej wybrani chłopcy, pochodz ący z bogatszych rodzin. Dziewcz ęta nie miały mo żliwo ści nauki w szkole. Uczone były przez matki i babcie prac domowych, typu: prz ędzenia włókna lub wełny na nici, popularne było też tkactwo, wykonywały równie ż roboty zlecone przez osoby starsze z rodziny. Po roku 1737 szkoła parafialna została zreorganizowana na szkoł ę publiczn ą, do której dziewcz ęta ucz ęszczały na równi z chłopcami. Nie było jednak obowiązku nauki. I zazwyczaj dzieci z rodzin ubo ższych kształciły si ę zaledwie dwa do trzech lat, poniewa ż musiały pomaga ć rodzicom w prowadzeniu gospodarstw. Dzieci z zamo żniejszych domów cz ęsto ko ńczyły pełn ą szkoł ę parafialn ą czy publiczn ą. W 1911 roku wła ściciel wsi – Ferdynand Rogala – Bieberstein uzyskał poparcie i zgod ę ówczesnych niemieckich władz szkolnych, na budow ę szkoły. W przeci ągu dwóch lat, gmach szkolny został oddany do u żytku. Latem 1913 roku rozpocz ęły si ę zaj ęcia w nowej szkole, zorganizowanej jako jednoklasówka. Dzieci nauczał jeden nauczyciel.

Szkoła w Bożem w 1928 roku.

W 1935 roku do szkoły ucz ęszczało 63 uczniów.

Dalsze losy szkoły splatały si ę z histori ą pa ństwa niemieckiego, z histori ą wojen i hitleryzmu. Godnym uwagi tego okresu, jest fakt ustalonych, na podstawie arkuszy

7 spisowych, nazwisk uczniów, o czysto polskim brzmieniu, mianowicie: Kwiatkowski, Skiba, Korzeniowski, Nadolny, Wiewióra. Po zako ńczeniu II Wojny Światowej, w 1945 roku, polsko ść wróciła na mazursk ą ziemi ę. W tym roku została zorganizowana administracja polska na ziemiach odzyskanych. Szkoły jednak nie otwarto. Powodem był brak dzieci, które migrowały razem ze swoimi rodzinami. Pod koniec 1946 roku, po osiedleniu si ę w Bo żem wi ększej liczby ludno ści, rozpocz ęto repolonizacj ę ludno ści i szkoła została reaktywowana do życia. Zaj ęcia w szkole zorganizowała młoda kobieta, o nazwisku Dąbrowska – Rawicz . Była ona zwi ązana z podziemiem Armii Krajowej i po krótkim okresie pracy, wyjechała z Bo żego. W roku szkolnym 1947/1948 w Mr ągowie zorganizowano pierwszy Inspektorat Oświaty, który przysłał do Bo żego nowego nauczyciela, o nazwisku Sobiech . Człowiek ten z wielkim zapałem organizował nauczanie, jednak że z nieznanych przyczyn opu ścił szkoł ę. Jego nast ępc ą został Józef Babulski , który zadbał o wyposa żenie szkoły i jej wygl ąd zewn ętrzny. Z jego inicjatywy powstało ogrodzenie wokół budynku, pomalowano sale. W kolejnych latach szkoła rozrosła si ę kadrowo. Kierownikiem szkoły została Helena Szurawska , która otrzymała nauczyciela pomocniczego. Za czasów pracy Szurawskiej widocznym stał si ę post ęp dydaktyczny szkoły, a przede wszystkim szeroka repolonizacja wsi. W roku szkolnym 1952/1953 prac ę podj ęły dwie młode nauczycielki z Krakowa, które przez dwuletni okres swej działalno ści, zaprzepa ściły dokonania Szurawskiej. Nie prowadziły one dzienników, ani innych dokumentów kancelaryjnych.

Tak wyglądała szkoła w 1955 roku.

8

Od roku 1955 pojawił si ę w szkole nowy personel. Kierownikiem szkoły został Ryszard K ępista , z którego inicjatywy, w roku 1956, rozbudowano szkoł ę.

Rok 1956 – budynek szkoły po remoncie.

W roku szkolnym 1957/1958 edukacj ę pobierało 60 dzieci, a pracowało z nimi 3 nauczycieli. W roku 1962 nast ąpiła zmiana kadry nauczycielskiej. Kierownikiem szkoły został Romuald Bahr , pracuj ący z 3 innymi nauczycielami. Dzieci nadal ucz ęszczały do starego budynku szkolnego, w którym była tylko jedna typowa klasa. Wobec trudno ści lokalowych, wynaj ęto od PGR-u barak, w którym były trzy pomieszczenia na klasy i jedna mała salka na pomoce naukowe oraz sala do zaj ęć przedszkolnych i pomieszczenie kuchenne. W roku 1963, w wyniku zmniejszenia si ę liczby dzieci, zlikwidowano przedszkole, a szkoła wykorzystała pomieszczenie po przedszkolakach na utworzenie nowej klasy lekcyjnej.

Rok 2003, w „dawnej” szkole mieści się przedszkole.

W roku 1963 rozpocz ęły si ę prace remontowe ruin dworu, który miał zosta ć przeznaczony na szkoł ę. Po niemal że dwóch latach prac, oddano budynek na potrzeby szkoły.

9

Budynek Szkoły Podstawowej w Bożem. Widok od frontu.

Ten sam budynek, widok z tyłu dworu.

Kolejne lata przynosiły zmiany osobowe na stanowisku kierowniczym tej placówki oświatowej. I tak dyrektorami szkoły byli: Teresa Ślubowska, Bolesław Hołownia, Kazimierz Parzych , Halina Fr ącek , Ewa Pawłowicz a od 2006 r. Gra żyna Sasim .

W roku szkolnym 2002/2003 w szkole, nadal mieszczącej si ę w budynku dworu, kształci si ę 123 uczniów, z tej liczby 93 dzieci – to klasy Szkoły Podstawowej, I – VI, a 30 uczniów, to dwie klasy gimnazjalne, b ędące oddziałami Gimnazjum w Szestnie.

10

W roku 2004 zlikwidowano gimnazjum. W roku szkolnym 2009/2010 r. ucz ęszczało 64 uczniów do klas Szkoły Podstawowej tj. od „O” do VI klasy.

Nie wszyscy uczniowie są mieszkańcami Bożego. Do szkoły uczniowie dojeżdżają z: Budzisk, Szczerzbowa, Bożej Wólki, Gronowa.

Życie codzienne mieszka ńców Bo żego

Ludno ść mieszkaj ąca w Bo żem i okolicach, na przełomie wieku XV i XVI, pełniła ró żne funkcje społeczne i zawodowe. Wytwarzali dziegiec 1, włókna lniane i konopne , tłoczyli olej z ziaren lnu (siemienia), zajmowali si ę bartnictwem . W Bo żem, podobnie jak w Wyszemborku i Szestnie, w XVIII wieku odbywały si ę cztery jarmarki rocznie. Na jarmarkach handlowano ko ńmi, bydłem, wyrobami z lnu i konopi oraz samodziałami, tkanymi, w licznych wówczas, warsztatach tkackich (na krosnach). Handlowano równie ż wyrobami z drewna, jak masło bojki, beczki, cepy, krosna, terlice do łamania lnu m.in. Na targ do Bo żego przyje żdżali bogaci kupcy żydowscy z Królewca, Ełku, a nawet Żydzi Polscy z Mazowsza i Wilna. W 1785 roku (po po żarze) cała osada miała 23 dymy. W latach 1815 i 1821 Bo że okre ślono jako „szlachecka wie ś ko ścielna”, w której zamieszkiwało 156 osób. W 1833 roku istniało tu tylko 10 dymów i było 152 mieszka ńców, przy czym wie ś była ju ż uwłaszczona. Dlatego w 1848 roku pojawia si ę rozró żnienie: „ wie ś i maj ątek główny ”, tworzyło je 9 domów mieszkalnych i 143 mieszka ńców, w 1870 roku – 200 mieszka ńców. W drugiej połowie XIX wieku, we wsi Bo że istniała poczta . Do naszych czasów

Dziegiec – surowiec, uzyskiwany z suchej destylacji drzew iglastych, głównie sosny. Słu żył jako lekarstwo do zwalczania pasożytów przewodu pokarmowego oraz do barwienia drewna, zabezpieczania metali przed korozj ą, itp.

11 zachowały si ę stemple i nieliczne przesyłki pocztowe. Budynek poczty w roku 1928, obecnie nie istnieje.

W stajni, kurierzy pocztowi , zwani pó źniej, pocztylionami , trzymali konie, które zaprz ęgano do ci ągni ęcia dyli żansu pocztowego. Zm ęczone i głodne konie pozostawiano w Bo żem, a zaprz ęgano konie wypocz ęte i nakarmione, zdolne do przewo żenia przesyłek do Kętrzyna lub Mr ągowa. W 1900 roku prowadzono w Bo żem bardzo intensywn ą gospodark ę kapitalistyczn ą. Rozbudowano zaplecze w postaci du żych budynków gospodarczych, przeznaczonych do ró żnych celów zwi ązanych z produkcj ą wyrobów codziennego u żytku. Folwarki Bo że i Bo ża Wólka nastawione były na hodowl ę rasowych koni, bydła, trzody chlewnej i owiec , z czego słyn ęło na całe Prusy Wschodnie, zaopatrywało w materiał hodowlany podobne gospodarstwa nawet na Półwyspie Sambijskim.

Istniała tu du ża, jak na owe czasy, mleczarnia parowa . Surowiec do przeróbki zakupywano w kilkunastu wsiach powiatu mr ągowskiego i k ętrzy ńskiego. Wie ś posiadała własn ą cegielni ę, produkuj ącą cegły, dachówki i rynny melioracyjne. Cegielnia była unowocze śniona, dzi ęki specjalnej suszarni mogła pracowa ć tak że zim ą i osi ągała roczn ą wydajno ść 6 milionów sztuk cegły. Wi ększo ść zabudowa ń nale żą cych do dworu, wzniesiono z cegieł i dachówek produkowanych w Bo żem. Cegielnia znajdowała si ę przy szosie, w kierunku Gronowa. Nieznane jest nazwisko wła ściciela cegielni, ale musiał to by ć Polak, gdy ż na odwrocie wielu dachówek był wyryty napis - „Bo że zbaw mow ę polsk ą”. Produkty z cegielni wykorzystywane były przez inne wsie, jak równie ż Mr ągowo. I tak na przykład: w Mr ągowie wykorzystano je do budowy s ądu i Szkoły Podstawowej nr 1. Swego budulca, dostarczała cegielnia, częś ciowo bezpłatnie, Komitetowi Społecznemu Budowy Szkoły w Wyszemborku. Przewodnicz ącym tego Komitetu był Gustaw Siedli ński , zmarły w latach sze ść dziesi ątych XX wieku.

12

Miejsce, w którym była cegielnia , rok 2003.

W Bo żem istniał te ż tartak , świadcz ący usługi dla pobliskich wsi oraz produkuj ący deski i belki na sprzeda ż. Nowo ści ą w tamtych czasach był zakład ogrodniczo – handlowy , jedyny w powiecie, który uprawiał na znaczn ą skal ę nie tylko warzywa, ale równie ż kwiaty. W 1907 roku ł ączny obszar Bo żego i Bo żej Wólki wynosił 1365,9 ha. W 1920 roku, po cz ęś ciowym upa ństwowieniu maj ątku, na obszarze le śnym zało żono le śniczówk ę, która strzegła te ż tutejszej – jedynej w powiecie – suszarni nasion .

Leśniczówka w 1928 roku.

Leśniczówka w 2003 roku.

13

Istniało w Bo żem specjalistyczne gospodarstwo rolne, które zajmowało si ę hodowl ą kwalifikowanych sadzeniaków kartofli oraz ziarna siewnego zbó ż i ro ślin pastewnych. Swoje pola do świadczalne miało te ż tutaj Wschodniopruskie Towarzystwo Hodowli Nasion „Nordost”. Ludno ść zajmowała si ę te ż handlem. W latach dwudziestych XX wieku funkcjonowały w Bo żem dwa sklepy. Jeden znajdował si ę w pobli żu szkoły, a drugi na kolonii Bo żego. Obecnie w Bo żem są specjalistyczne gospodarstwa rolne (zajmuj ące si ę produkcj ą mleka), znajduj ą si ę warsztaty mechaniczne zajmuj ące si ę napraw ą sprz ętu rolniczego oraz magazyny zbo żowe.

Sklep w Bożem – kolonia, rok 1928.

Ten sam budynek, dom prywatny, rok 2003.

Zabudow ę wsi okre ślano jako „podworski i kolonijny”, a w urz ędowym spisie miejscowo ści, z 1928 roku, jako „wie ś, cegielnia, maj ątek i wybudowanie”, licz ące ł ącznie 543 mieszka ńców.

14

W 1939 roku było tu 518 mieszka ńców. Na obszarze wsi znajdowało si ę 111 gospodarstw domowych, w tym 61 rolniczych, z których 28 miało wielko ść w granicach 10 – 20 ha, 3 w granicach 20 – 100 ha, i 2 ponad 100 ha. W Bo żem była dobrze rozwini ęta komunikacja. Istniała kolej w ąskotorowa , która łączyła Mr ągowo z K ętrzynem. Według przekazów ustnych dawnych mieszka ńców wsi, stacja kolejki w Bo żem, była pi ęknym budynkiem. Niestety, do dzisiejszych czasów pozostał zaledwie fragment fundamentu.

Miejsce, w którym znajdowała si ę stacja kolei w ąskotorowej, rok 2003 .

Obecnie jest tylko komunikacja samochodowa pomi ędzy du żymi miastami, tj. Mr ągowem, K ętrzynem, czy Rynem.

Zabytki Prawdopodobnie, ju ż w okresie krzy żackim, w Bo żem funkcjonował ko ściół. Przynale żał on do dekanatu w Reszlu. Niestety bli ższych wiadomo ści na ten temat brakuje. Jedynym śladem istnienia ko ścioła s ą kroniki ko ścielne Reszla, pisane łacin ą, w których jest do ść dokładny opis i bardzo zniszczony rysunek ko ścioła w Bo żem. Rycina wskazuje du że podobie ństwo do ko ścioła w Szestnie, z którym miał by ć poł ączony w roku 1551, jako filia. Były to czasy intensywnego nawracania katolików na wiar ę lutera ńsk ą. Du ża liczba mieszka ńców deklarowała wyznanie lutera ńskie, jednak że dla cz ęś ci katolików, pozostawiono plebana. Po śmierci ostatniego proboszcza, w roku 1822, ko ściół rozebrano. Motywacj ą do podj ęcia decyzji likwidacji ko ścioła, był rzekomy brak pieni ędzy na remont

15 dachu. Parafian przył ączono do Szestna. Tak zwane włóki pleba ńskie sprzedano na licytacji aktywnym wyznawcom luteranizmu. W miejscu dawnego ko ścioła rodzina Suchodolskich wybudowała swoje mauzoleum, które zostało zniszczone przez jakie ś wojska w czasie ich przemarszu przez Bo że, a szcz ątki tej rodziny pochowano w innym miejscu. Niestety nie ma na to żadnych dokumentów. W 1833 r. zniszczon ą kaplic ę rodow ą Suchodolskich odnowiono i pełni ona obecnie funkcję ko ścioła w Bo żem.

Kaplica w Bożem, rok 2003.

Na terenie wsi, w pobli żu w/w kaplicy, w dawnych czasach, znajdował si ę mały cmentarzyk. W okresie mi ędzywojennym, głównie za czasów Hitlera, został zniwelowany. Spoczywały tam szcz ątki rodzin polskich wła ścicieli maj ątku Bo że. Według ustnych przekazów dawnych mieszka ńców żeliwne krzy że z ich grobów (z polskimi napisami), znajduj ą si ę w okolicach: pomi ędzy kaplic ą, a dworem (obecna szkoła). Pomimo usilnych stara ń, do dnia dzisiejszego, nie udało si ę odnale źć pami ątek po zniszczonym cmentarzyku.

Na drugim, pó źniej zało żonym cmentarzu, poło żonym, przy szosie: Bo że – Gronowo, spoczywaj ą szcz ątki ludno ści niemieckiej, a tak że nauczycieli, którzy uczyli w szkole j ęzyka polskiego oraz je ńcy polscy z 1939 roku. Je ńcy ci, to przymusowi robotnicy, pracuj ący na polach Bo żego. Umierali oni w wyniku chorób (tyfus), wycie ńczenia i byli grzebani na tym że cmentarzu. Cz ęść z tych je ńców została pochowana w zbiorowej mogile, w lesie mi ędzy Gronowem a Budziskami, której do dzisiaj nie odnaleziono.

16

Cmentarz w Bożem, jeden z nielicznych, ocalałych grobów.

Istnieje prawdopodobie ństwo, i ż jest to krzy ż nagrobny Ferdynanda Rogali-Biebersteina.

W roku 1848, rodzina Suchodolskich wybudowała dwór, w stylu klasycystycznym, usytuowany na wzniesieniu. Zało żony na rzucie prostok ąta, jednokondygnacyjny ze ściank ą kolankow ą, przykryty dachem naczółkowym. Na osi elewacji obustronny, dwukondygnacyjny ryzalit, zwie ńczony trójk ątnym naczółkiem. Od strony dawnego parku pi ętro ryzalitu ozdobnie

17 opracowane z rytmem półkolistych arkad mieszcz ących okna, blendy, a w skrajach nisze z pos ągami.

Kobieta z rogiem obfito ści.

Kobieta z wie ńcem laurowym.

W przyziemiu budynku ryzalit poprzedza du ży taras z zadaszeniem wspartym na kolumnach.

18

Taras dworu z zadaszeniem wspartym na kolumnach.

Pami ątk ą świadcz ącą o świetno ści dworu s ą pozostało ści bramy wjazdowej. Znajduj ą si ę one w oddaleniu m.in. 300 metrów od budynku.

Pozostało ści bramy wjazdowej do dworu w Bo żem.

Obecnie w dawnym dworze mie ści si ę szkoła podstawowa.

Szkoła Podstawowa w Bo żem 2003 rok.

19

Na przełomie XIX i XX wieku Bo że słyn ęło z hodowli koni gor ącokrwistych. Do dzisiejszych czasów przetrwały po tym fakcie ślady, w postaci: stajni i ku źni.

Budynek dawnej stajni.

Budynek kuźni.

W okolicach dworu znajduj ą si ę równie ż inne budynki świadcz ące o wielko ści i prospericie tego gospodarstwa. S ą to: Rz ądówka: 20

Dawniej rządówka, obecnie biura Kombinatu Rolnego.

Dawna obora.

21

Spichlerz.

1.2 Zasoby miejscowo ści Bo że

Środowisko przyrodnicze

Miejscowo ść Bo że jest malowniczo poło żona po śród terenów zielonych, lasów i jezior. Znajduje si ę w II strefie Krajobrazowej obejmuj ącej tereny wzmo żonej ochrony krajobrazowej w obszarze II A rolniczo – turystycznym o funkcji obszaru; rolnictwo, turystyka, le śnictwo. Bo że leży 12 kilometrów od Mr ągowa, na bocznej trasie prowadz ącej do K ętrzyna i Gi życka. Doje żdżaj ąc do wsi mija si ę pi ękne jezioro Sal ęt–Mały, na którym widoczna jest ju ż z daleka tzw. „Wyspa Mew”. Mijaj ąc pola uprawne i zielone ł ąki, na których spotyka si ę nasze rodzime ptactwo doje żdża si ę do lasów. Obejrze ć tu mo żna życie takich zwierz ąt jak dziki, jelenie, zaj ące, lisy. Na naszym terenie działa pr ęż nie koło łowieckie. Wi ększo ść tutejszych gleb nale ży do III, IV, V klasy bonitacyjnej.

22

Środowisko kulturowe W Bo żem funkcjonuje 6 klasowa szkoła Podstawowa, do której w roku 2009/2010 ucz ęszczało 64 uczniów. Brak świetlicy wiejskiej. Spotkania mieszka ńców wsi odbywaj ą si ę w szkole i tam te ż rozwija si ę życie kulturalne i integracja społecze ństwa wiejskiego. We wsi Bo że znajduje si ę boisko do piłki no żnej zlokalizowane na terenie działki gminnej. Wie ś posiada miejsce kultu religijnego w postaci starego cmentarza poniemieckiego.

Infrastruktura techniczna Wie ś zwodoci ągowana oraz cz ęś ciowo skanalizowana, posiada własn ą oczyszczalni ę ścieków. Zabudowa kolonijna od strony Mr ągowa nie posiada kanalizacji sanitarnej – przydomowe zbiorniki bezodpływowe, gromadz ące nieczysto ści płynne. W wielu przypadkach szamba s ą nieszczelne, a ścieki przedostają si ę do wód powierzchniowych. Wie ś przył ączona do sieci telefonicznej. Dost ęp do energii elektrycznej zapewnia Energa Operator S.A. Zakład Energetyczny w Olsztynie, Rejon K ętrzyn. Woda dostarczana jest za pomoc ą wodoci ągu, który poł ączony jest z wodoci ągiem miejskim. Zbiórka śmieci do pojemników na posesjach gospodarstw domowych.

Rolnictwo i gospodarka Mieszka ńcy utrzymuj ą si ę przed wszystkim z wynagrodzenia za prac ę, emerytur, rent, zasiłków z pomocy społecznej, a tak że zasiłków dla bezrobotnych. Działalno ść gospodarcza zarejestrowana jest przez 3 mieszka ńców, tj. w zakresie usług monterskich, ślusarskich oraz transportowych. Ponadto Kombinat Rolny Szestno posiada w Bo żem Zakład Rolny w skład którego wchodz ą magazyny zbo żowe oraz warsztaty remontowe, gdzie du ża ilo ść mieszka ńców ma zatrudnienie. O śmioro mieszka ńców ma zatrudnienie w Szkole Podstawowej w Bo żem. Około 18 rodzin prowadzi gospodarstwa rolne. Na obszarze wsi znajduje si ę 1 gospodarstwo rolne o wielko ść powy żej 100 ha, 1 w granicach 15-20 ha, 2 w granicach 7-10 ha, 4 w granicach 5-7 ha, 5 w granicach 2-5 ha i 3 w granicach 1-2 ha. Poni żej 1 ha jest 103 gospodarstwa, czyli s ą tu tak że rodziny posiadaj ące 3 arowe ogródki działkowe.

23

Rys. 2 Liczba gospodarstw według powierzchni

Rys. 3 – Struktura gruntów w hektarach

Źródło: Urz ąd Gminy Mr ągowo

1.3 Ocena mocnych i słabych stron wsi

Akronim angielskich słów Strengths – Weaknesses – Opportunities – Threats, słu ży do analitycznego przedstawienia informacji o danej sprawie wg czterech czynników strategicznych tj. mocne strony, słabe strony, szanse i zagro żenia. Kolejno ść liter wskazuje porz ądek analizowania poszczególnych sytuacji strategicznych: SWOT – atuty/słabo ści, szans ę/zagro żenia: TOWS – zagro żenia /szans ę, słabo ść /atuty. Przedstawiona poni żej analiza mocnych i słabych stron oraz szans i zagro żeń jest syntez ą poszczególnych obszarów życia społeczno-gospodarczego miejscowo ści. Poni ższy zbiór informacji o mocnych i słabych stronach miejscowo ści i stoj ących przed ni ą szansach i zagro żeniach jest uzgodnion ą

24 wypadkow ą wiedzy o stanie i potrzebach miejscowo ści uło żonych przekrojowo (w ramach poszczególnych obszarów życia społeczno – gospodarczego). Poni ższa analiza przedstawiona jest wg kolejno ści SWOT:

MOCNE STRONY :

• dobre poł ączenie komunikacyjne (drogi powiatowe) z miejscowo ściami: Mr ągowo, Kętrzyn, Ryn-Gi życko; • całkowite zwodoci ągowanie oraz cz ęś ciowe skanalizowanie wsi; • posiadanie oczyszczalni ścieków; • posiadanie sieci telekomunikacyjnej oraz dost ępu do internetu; • walory przyrodnicze i krajobrazowe terenów zielonych daj ące mo żliwo ści rozwoju agroturystycznego; • walory turystyczne wynikaj ące z poło żenia wsi po śród jezior mazurskich i s ąsiedztwa lasów; • rezerwy terenowe pod rozwój działalno ści gospodarczej; • bogactwo kulturowe (zabytki) wsi zwi ązane z wielowiekow ą histori ą; • dbało ść mieszka ńców o estetyk ę wsi; • wzrastaj ący poziom wykształcenia mieszka ńców; • stały dost ęp do szkoły podstawowej, biblioteki, boiska do piłki no żnej, placu zabaw dla dzieci;

SŁABE STRONY :

• wysoki poziom bezrobocia (zwłaszcza w śród młodzie ż); • starzej ące si ę społecze ństwo lokalne; • brak mo żliwo ści aktywnego rozwoju dzieci i młodzie ży w dziedzinie kultury, sportu i rekreacji; • zbyt mała ilo ść zaj ęć pozalekcyjnych dla dzieci i młodzie ży; • brak modernizacji chodników; • brak chodników i o świetlenia do zabudowy kolonijnej, co stanowi realne zagro żenie dla mieszka ńców korzystaj ących z pobocza drogi; • brak ście żek rowerowych; • brak odpowiedniej bazy do rozwoju sportu i rekreacji;

25

SZANSE :

• zasoby przyrodnicze umo żliwiaj ące rozwój w kierunku turystyki; • mo żliwo ść pozyskania zewn ętrznych inwestorów; • powstanie nowych wyspecjalizowanych przedsi ębiorstw usługowych i turystycznych; • mo żliwo ść wykorzystania funduszy unijnych; • popyt na usługi turystyczne oparte o zasoby przyrodnicze; • tendencje powrotu na wie ś;

ZAGRO ŻENIA :

• wzrost bezrobocia; • pogorszenie dróg; • konkurencja innych samorz ądów w ubieganiu si ę o środki finansowe; • du ża biurokracja w pozyskiwaniu funduszy unijnych; • brak wystarczaj ących środków w bud żecie gminy na realizacj ę inwestycji; • migracje zarobkowe; • dzikie wysypiska śmieci; • bariery administracyjne (długotrwałe procedury).

1.4 Analiza zasobów miejscowości Boże wizja rozwoju wsi

Diagnoza aktualnej sytuacji Wizja stanu docelowego Co j ą wyró żnia? 1. Atrakcyjne poło żenie Co ma j ą wyró żnia ć? Rozwój turystyki, rozwój 2. Środowisko naturalne, produkcji usług czyste powietrze, bliski ogólnodostępnych, dost ęp do jezior, walory zmodernizowane boisko i środowiska przyrodniczego, doposa żony plac zabaw, zabytkowe budowle. wyremontowana szkoła 3. Poło żenie blisko miast: (odwodnienie budynku Mr ągowo, K ętrzyn i Ryn, zabytkowego), w pobli żu głównych wyremontowane szlaków komunikacyjnych. chodniki, 4. Szkoła podstawowa – wyremontowane drogi udost ępniana mieszka ńcom gminne, zmodernizowana do spotka ń, rozgrywek oczyszczalnia ścieków, sportowych m.in. szachy. wybudowanie nowych odcinków o świetlenia 5. Boisko sportowe – istnieje ulicznego. dru żyna piłkarska „Salent

Bo że”, która tak że zajmuje si ę szkoleniem dzieci i młodzie ży

26

6. Du ży zakład pracy „Kombinat Rolny Szestno – Gospodarstwo Rolne Bo że” zatrudniaj ący około 55-60 osób Jakie pełni funkcje? Mieszkaniowa, rolnicza, Jakie ma pełni ć funkcje? Mieszkaniowa, rolnicza, usługowo-produkcyjna. usługowo-produkcyjna, kulturalne, turystyczne. Kim s ą mieszka ńcy? Rolnicy, mikroprzedsi ębiorcy, Kim maja by ć Zintegrowani, pracownicy, emeryci, renci ści, mieszka ńcy? podnosz ący swoje bezrobotni, młodzie ż, dzieci kwalifikacje, zaanga żowani w życie wsi, bardziej aktywna młodzie ż

Co daje utrzymanie? Praca w sferze produkcyjno- Co ma da ć utrzymanie? Działalno ść gospodarcza, usługowej, dochody z tytułu usługowa, turystyczna i prowadzenia gospodarstw agroturystyczna. rolnych, emerytury, renty, pomoc społeczna, zasiłki dla bezrobotnych Jak zorganizowani s ą Rada Sołecka w Bo żem, W jaki sposób ma by ć Stowarzyszenia mieszka ńcy? mieszka ńcy bloków utworzyli zorganizowana wie ś i jej kulturalne, sportowe i „Spółdzielni ę Mieszkaniow ą mieszka ńcy? turystyczne, Grupa Bo że” Odnowy Wsi Stowarzyszenie „Salent” Bo że W jaki sposób s ą Sporadyczne zebrania wiejskie W jaki sposób mo że Okresowe konsultacje rozwi ązywane i spółdzielni mieszkaniowej, skutecznie rozwi ąza ć ogółu mieszka ńców z problemy indywidualne interwencje zaistniałe problemy? władzami gminy, stała mieszka ńców? pracowników w Urz ędzie współpraca z s ąsiadami, Gminy dost ęp ludno ści do stałych informacji. Jak wygada wie ś? Wie ś o cz ęś ciowej zwartej Jaki wygl ąd powinna Estetycznie zabudowie z do ść odległymi przybra ć nasza wie ś? zagospodarowane koloniami, posesje, wyremontowane z bogat ą histori ą, budynki, dbało ść o zwodoci ągowana i cz ęś ciowo porz ądek na całym skanalizowana, posiada własn ą oczyszczalni ę ścieków, terenie, wyremontowane posiadaj ąca niewyremontowane chodniki, chodniki i zorganizowan ą zmodernizowane drogi segregacj ę odpadów gminne, skanalizowanie zabudowy kolonijnej, Jaki jest stan Czyste środowisko, brak Jaki ma by ć stan Utrzymanie w czysto ści środowiska, otoczenia? zanieczyszcze ń, w okolicy otoczenia, środowiska? środowiska naturalnego, tereny zielone, staw hodowlany wykorzystanie i lasy naturalnych walorów przyrodniczych i turystycznych Jakie jest rolnictwo? Indywidualne, nieliczne Jakie ma by ć rolnictwo? Korzystanie z pełni z gospodarstwa rolne bogactw naturalnych, indywidualne s ą nieliczne stale wprowadzenie innowacji rozwijaj ące si ę, Zakład Rolny i ekologii Bo że jest cz ęś ci ą du żego Kombinatu Rolnego Szestno. Co proponujemy Niezmodernizowane boisko Co zaproponujemy Zaj ęcia pozalekcyjne w mieszka ńcom, sportowe, mało wyposa żon ą młodzie ży, dzieciom, szkole, ulepszony plac młodzie ży, dzieciom bibliotek ę szkoln ą, mało pozostałym mieszka ńcom zabaw dla najmłodszych oraz turystom? wyposa żony plac zabaw i turystom? mieszka ńców, unowocze śnienie biblioteki, zmodernizowane boisko sportowe, bezpieczne

27

przej ście po chodniku i ścieżkach rowerowych, ście żki przyrodnicze, organizowanie imprez integracyjnych

2. Opis planowanego przedsi ęwzi ęcia oraz kosztorys

2.1 Modernizacja wielofunkcyjnego boiska sportowego

Plan Odnowy Miejscowo ści Bo że opracowany przez jej mieszka ńców i Rad ę Sołeck ą zakłada realizacj ę modernizacji boiska sportowego. Istniej ące boisko zlokalizowane jest w centrum wsi. Jego stan techniczny nie zaspokaja w pełni potrzeb miejscowej młodzie ży w zakresie sportu i aktywnego wypoczynku. Modernizacja boiska sportowego przyczyni si ę do rozwoju sportu, krzewienia kultury fizycznej w śród dzieci, młodzie ży i zwi ększenia efektywno ści jego wykorzystania poprzez organizowanie ró żnego rodzaju rozgrywek sportowych oraz nauki gry w piłk ę no żną, piłk ę siatkow ą, r ęczn ą i tenisa ziemnego. Modernizacja boiska ma na celu stworzenie miejsca do aktywnego sp ędzania czasu wolnego zwłaszcza dzieci i młodzie ży oraz turystów i poprawy estetyki wsi. Teren nale ży ogrodzi ć, by młodzie ż mogła bez przeszkód kontynuowa ć sportowe pasje i sp ędza ć czas w przyjaznym dla siebie otoczeniu. Źródła finansowania : środki własne Gminy Mr ągowo, PROW „ Odnowa i rozwój wsi” Koszt szacunkowy inwestycji- 500 ty ś. zł

Zakres prac obejmuje min:

- budow ę budynku przeznaczonego na: szatnię, toalety, magazyn do sprz ętu sportowego, pomieszczenie kuchenne oraz pomieszczenie przeznaczone na siłowni ę, - roboty ziemne, - zagospodarowanie terenu wokół budynku, - modernizacj ę bie żni, - modernizacj ę stanowiska do skoku w dal, - niwelacj ę terenu, - usytuowanie ławek dla widowni, - budow ę boiska przeznaczonego do gry w piłk ę r ęczn ą, siatkow ą i koszykówk ę, - modernizacj ę kortu tenisowego,

28

- budow ę chodników, - wyposa żenie boisk w odpowiedni sprz ęt, - o świetlenie terenu boiska, - ogrodzenie

Wyposażenie budynku obejmuje min:

- stoliki – 4 szt. - krzesła – 20 szt. - szafki na ubrania – 25 szt. - wieszaki – 25 szt. - wyposa żenie toalet, - regały – 6 szt. - rolety - bie żnia - sprz ęt siłowy ATLAS - meble kuchenne- 3 szt. - kuchnia gazowa - czajnik elektryczny - stół tenisowy - kosiark ę

2.2 Wyposa żanie biblioteki szkolnej

W naszych planach uj ęli śmy te ż unowocze śnienie wyposa żenia biblioteki z my ślą, o tym, aby mogli z niej korzysta ć wszyscy mieszka ńcy wsi Bo żego. Funkcjonowanie biblioteki w naszej miejscowo ści daje wymierne efekty w postaci systematycznego rozwoju dzieci i ukierunkowania ich zainteresowa ń. Planujemy zakup ksi ąż ek i komputerów. Zakup ten przyczyni si ę do zwi ększenia komfortu korzystania z zasobów biblioteki i komputerów dla potencjalnych u żytkowników, którymi najcz ęś ciej s ą mieszka ńcy wsi. Realizacja zadania poprawi dost ęp do informacji i kultury.

Źródła finansowania : środki własne Gminy Mr ągowo i PROW „Odnowa i rozwój wsi”

Koszt szacunkowy inwestycji – 40 ty ś. zł

29

Zakres prac obejmuje min.:

- zakup ksi ąż ek - zakup komputerów- 5 szt. - wykonanie sie ć komputerowej - zakup stolików – szt. 10 - zakup krzeseł – szt. 20

2.3 Doposa żenie placu zabaw

Teren placu zabaw jest cz ęś ciowo wyposa żony, ogrodzony i znajduje si ę w centrum wsi. Planowane przedsi ęwzi ęcie polega ć b ędzie na doposa żeniu placu zabaw dla dzieci. Realizacja zadania ma na celu zach ęcenie najmłodszych mieszka ńców do przebywania na świe żym powietrzu, zagospodarowaniu ich czasu wolnego i mo żliwo ść stworzenia im bezpiecznego i prawidłowego rozwoju pod okiem rodziców i opiekunów w miejscu zorganizowanym i spełniaj ącym wszelkie wymogi bezpiecze ństwa.

Źródła finansowania: środki własne Gminy Mr ągowo, środki działania: Mała infrastruktura wiejska w zakresie konkursu Aktywna wie ś Warmii Mazur i Powi śla

Koszt szacunkowy inwestycji – 12,5 ty ś zł. doposa żenie placu zabaw obejmuje min:

• spr ęż ynowce jednoosobowe- 2 szt., • spr ęż ynowce dwuosobowe- 1 szt., • spr ęż ynowce czteroosobowe- 1 szt., • karuzela na 4 osoby- 1 szt., • kółko krzy żyk- 1 szt.

2.4 Remont chodnika w ci ągu drogi powiatowej: Szestno- Nakomiady

Droga powiatowa Szestno – Nakomiady przebiega przez miejscowo ść Bo że o zwartej zabudowie gospodarstw domowych. Chodniki s ą w złym stanie technicznym, posiadaj ą wykruszenia a nawet miejscami braki nawierzchni, z tego te ż wzgl ędu istnieje potrzeba ich remontu. Planowana operacja realizowana b ędzie w centrum miejscowo ści i

30 będzie miała na celu popraw ę wizerunku wsi oraz zwi ększenie poziomu bezpiecze ństwa zwłaszcza dzieci i młodzie ży szkolnej. Źródła finansowania: środki własne Gminy Mr ągowo, PROW „ Odnowa i rozwój wsi”

Koszt szacunkowy inwestycji – 220 ty ś zł

Zakres prac obejmuje min:

- roboty przygotowawcze, - roboty ziemne, - wykonanie przepustów, - wykonanie podbudowy, - wykonanie nawierzchni,

2.5 Budowa o świetlenia do domów jednorodzinnych- zabudowa kolonijna

Droga na omawianym odcinku nie jest oświetlona. Ze wzgl ędu na ruch samochodowy i brak chodników dla pieszych, którzy poruszaj ą si ę poboczem, droga ta jest niebezpieczna. O świetlenie znacznie usprawniłoby poruszanie si ę do domów jednorodzinnych po zmroku. O świetlenie odgrywa ć b ędzie du że znaczenie. Celem inwestycji b ędzie poprawa wizerunku wsi, podniesienie standardu życia mieszka ńców, poprawa bezpiecze ństwa pieszych. Zastosowanie go doprowadzi do zaspokojenia potrzeby infrastrukturalnej mieszka ńców. Nowy o świetlony dojazd poprawi stan zagospodarowania przestrzeni, umo żliwi bezpieczn ą przepraw ę przy drodze w nocy. Piesi i rowerzy ści b ędą mieli lepsz ą widoczno ść na trasie. Zwi ększy si ę tak że komfort jazdy kierowców.

Źródła finansowania: środki własne Gminy Mr ągowo i inne dost ępne środki pomocowe

Koszt szacunkowy inwestycji- 100 ty ś zł

Zakres prac obejmuje min:

-uło żenie kabli o świetleniowych -monta ż słupów o świetleniowych, -monta ż opraw do lamp o świetleniowych wraz ze źródłami światła, -wykonanie geodezyjnej inwentaryzacji powykonawczej

31

2.6 Budowa kanalizacji – kolonia Bo że

Wie ś Bo że jest skanalizowana. Mankamentem miejscowo ści jest brak kanalizacji na koloni Bo że. Z tej cz ęś ci wsi ścieki odprowadzane s ą do zamkni ętych bezodpływowych zbiorników przydomowych, najcz ęś ciej nieszczelnych. Taka sytuacja powoduje zanieczyszczenie wód podziemnych i powierzchniowych. W celu rozwi ązania tego problemu zwi ązanego z gospodark ą ściekow ą istnieje konieczno ść podł ączenia do istniej ącej oczyszczalni ścieków w Bo żym. Realizacja zadania wpłynie na popraw ę warunków i jako ści życia mieszka ńców, popraw ę jako ści środowiska, zwi ększenie atrakcyjno ści inwestycyjnej i podniesienie walorów turystycznych.

Źródła finansowania: środki własne Gminy Mr ągowo i inne dost ępne środki pomocowe

Koszt szacunkowy inwestycji- 700 ty ś zł

2.7 Modernizacja oczyszczalni ścieków

W miejscowo ści Bo że istnieje oczyszczalnia mechaniczno- biologiczna ścieków o zdolno ści przerobowej latem w ok. 70%, a pozostałych okresach roku w ok. 40%. Obecny stan oczyszczalni nie pozwala na przyj ęcie ścieków z pozostałych miejscowo ści. Obiekt musi by ć zmodernizowany. Modernizacja pozwoli na przyj ęcie zwi ększonego ładunku ścieków przez oczyszczalni ę oraz efektywne oczyszczanie ścieków z terenów Wyszembork, Bo że, Lembruk, Rydw ągi, Szestno, Ruska Wie ś.

Źródła finansowania: środki własne Gminy Mr ągowo, RPO Warmia i Mazury

Koszt szacunkowy inwestycji- 2 mln zł

32

Opis i charakterystyka obszarów o szczególnym znaczeniu dla zaspokojenia potrzeb mieszka ńców, sprzyjaj ących nawi ązywaniu kontaktów społecznych, ze wzgl ędu na ich poło żenie oraz cechy funkcjonalno- przestrzenne.

W miejscowo ści Bo że mo żna wyró żni ć dwa obszary o szczególnym znaczeniu dla zaspokojenia potrzeb mieszka ńców, sprzyjaj ących nawi ązywaniu kontaktów społecznych, ze wzgl ędu na położenie oraz cechy funkcjonalno-przestrzenne. Pierwszy obszar to teren, który przebiega przez centrum miejscowo ści Bo że i ł ączy takie obiekty u żyteczno ści publicznej jak: sklep, zatoki autobusowe. Ze wzgl ędu na szczególne znaczenie tego obszaru dla zaspokojenia potrzeb mieszka ńców Bo że, niezb ędny jest remont chodników w celu polepszenia komunikacji. Drugi taki obszar jest na terenie w którym znajduje si ę budynek szkoły i jej otoczenie. Pomieszczenia szkolne, biblioteka szkolna, boisko, udostępniane dla mieszka ńców sprzyjaj ą nawi ązywaniu kontaktów mi ędzyludzkich. W zwi ązku z tym idea zaopiekowania si ę zabytkiem polegaj ąca na odwodnieniu budynku, modernizacji terenu boiska wielofunkcyjnego sportowego, doposa żenie placu zabaw dla dzieci, przyczyni si ę do wi ększej integracji lokalnej społeczno ści oraz umo żliwi rozwój kulturowy zamieszkałej tu ludno ści.

3. Harmonogram wdra żania planu

Czas realizacji Zadanie 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Budowa wielofunkcyjnego 2.1 boiska sportowego X X X Wyposa żenie biblioteki 2.2 szkolnej X Doposa żenie placu zabaw 2.3 X Remont chodnika w ci ągu 2.4 drogi powiatowej: Szestno- X Nakomiady Budowa o świetlenia do 2.5 domów jednorodzinnych- X

zabudowa kolonijna Budowa kanalizacji- kolonia 2.6 Bo że X Modernizacja oczyszczalni 2.7 Bo że X X

33