Bij Het Bezoek Van Honderden En Duizenden
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
‘BIJ HET BEZOEK VAN HONDERDEN EN DUIZENDEN’ – Claudine Taudin Chabot ‘BIJ HET BEZOEK VAN HONDERDEN EN DUIZENDEN’ De ontwikkeling van toerisme rondom Nederlandse kastelen en buitenplaatsen in de negentiende eeuw Claudine Taudin Chabot Studentnummer: 10423516 Duale Master Erfgoedstudies Eerste begeleider: Dr. Hanneke Ronnes Tweede begeleider: Prof. dr. Rob van der Laarse Universiteit van Amsterdam 12 januari 2015 1 Inhoudsopgave 1. Inleiding ....................................................................................................................................................... 3 Probleemstelling .................................................................................................................................................................. 4 Methode ................................................................................................................................................................................... 6 2. Reizen in Nederland ................................................................................................................................ 8 Grand Tour en ‘speelreisjes’ ............................................................................................................................................ 8 ‘Massatoerisme’ in de negentiende eeuw ............................................................................................................... 12 3. Toeristische kastelen en buitenplaatsen ...................................................................................... 15 Reisgidsen ............................................................................................................................................................................ 15 Buitenplaatsen en landgoederen ............................................................................................................................... 19 Kastelen ................................................................................................................................................................................ 22 Ruïnes .................................................................................................................................................................................... 24 Koninklijke paleizen ........................................................................................................................................................ 26 4. Kasteel Doorwerth ................................................................................................................................. 29 Geschiedenis ........................................................................................................................................................................ 31 Historiografie ..................................................................................................................................................................... 33 Infrastrucuur ...................................................................................................................................................................... 38 Informatievoorziening ................................................................................................................................................... 39 Bezoek aan het kasteel ................................................................................................................................................... 40 Eten, drinken en verblijf ................................................................................................................................................ 41 Vervoer .................................................................................................................................................................................. 43 Receptie van het kasteel ................................................................................................................................................ 46 Landgoed ............................................................................................................................................................................. 51 Soorten bezoekers ............................................................................................................................................................ 55 5. Kasteelruïne Valkenburg ..................................................................................................................... 58 Geschiedenis ........................................................................................................................................................................ 59 Historiografie ..................................................................................................................................................................... 60 De reis naar Valkenburg ............................................................................................................................................... 66 Verblijf ................................................................................................................................................................................... 69 Bezienswaardigheden .................................................................................................................................................... 71 Receptie van de ruïne ..................................................................................................................................................... 76 6. Conclusie ................................................................................................................................................... 80 7. Bijlagen ...................................................................................................................................................... 84 8. Bibliografie ............................................................................................................................................... 89 Ongepubliceerde reisverslagen .................................................................................................................................. 93 Historische kranten/tijdschriften ............................................................................................................................. 94 9. Verantwoording afbeeldingen ........................................................................................................... 96 2 1. Inleiding Op den regteroever van den Rijn, aan den voet van een rijkbegroeide heuvelreeks, te midden van vruchtbare uiterwaarden, ligt een oud en aanzienlijk kasteel, dat denzelfden naam draagt als de uitgestrekte heerlijkheid, die eeuwen lang er onder behoorde. Wie is er onder de duizenden bezoekers van de Geldersche hoofdstad, wien de Doorwerth onbekend is gebleven!1 De wandelende dominee Jacobus Craandijk (1834-1912), bracht van 1875 tot 1884 in zeven delen de beschrijvingen van zijn wandelingen door Nederland uit in Wandelingen met pen en potlood.2 Met zijn uitgebreide vertellingen leidt Craandijk zijn lezers langs de mooiste plekjes in Nederland. Veel aandacht heeft de auteur voor landgoederen, kastelen en buitenplaatsen. Voor hen die daar in geïnteresseerd zijn biedt deze reeks dan ook een schat aan informatie. Hij geeft inzicht in hoe deze plekken er in zijn tijd uit zagen, zowel van binnen als van buiten, wie ooit hun bewoners waren en wat de situatie op dat moment was. Zo is zijn bezoek aan kasteel Doorwerth heel informatief, maar het roept ook vragen op. Waren er onder die ‘duizenden bezoekers’ aan Arnhem werkelijk zo weinig die zo’n ‘oud en aanzienlijk kasteel’ kwamen bekijken? Het antwoord op deze vraag is heel simpel: nee. Er blijken in de negentiende eeuw een aantal kastelen, buitenplaatsen, landgoederen en ruïnes te zijn die veelvuldig bezocht worden door reizigers en dagjesmensen. Een ander antwoord zou kunnen zijn; deze plekken waren vroeg-toeristische trekpleisters.3 De in Nederland populaire reeks van Craandijk vormde zelfs voor velen een leidraad, een reisgids. Wanneer zijn werk zo bekeken wordt, blijkt Craandijk veel informatie te geven over hoe toeristische kastelen en buitenplaatsen functioneerden, maar ook over hoe hij zijn bezoeken ervaart. De dominee is alleen niet met vakantie of op een reisje, bovendien is hij met zijn liefde voor oudheidkundige monumenten geen typisch voorbeeld te noemen van een negentiende-eeuwse toerist. Wie bezochten er dan nog meer kastelen zoals Doorwerth? Welke andere kastelen en buitenplaatsen werden net zo druk bezocht? Het is daarnaast ook de ogenschijnlijke moeiteloosheid en vanzelfsprekendheid waarmee Craandijk zich van landgoed naar landgoed beweegt die uitnodigt om nader te onderzoeken hoe kastelen, 1 Craandijk 1880, p. 333 2 In 1888 volgde ook nog Nieuwe wandelingen door Nederland. 3 Omdat er in de negentiende eeuw niet van toerisme pur sang gesproken kan worden, moet in ogenschouw worden gehouden dat wanneer er gesproken wordt van toerisme, dit een voorloper is van het fenomeen dat wij er tegenwoordig onder verstaan. 3 buitenplaatsen en landgoederen als vroege toeristische plekken functioneerden én werden ervaren. Probleemstelling De negentiende eeuw was voor zowel het fenomeen reizen als erfgoed een bepalende periode. Het was de eeuw waarin (mede door de stoomtrein) het vroege toerisme en de bijbehorende industrie aanzienlijk begonnen te groeien. Tevens