Wees Ook Lokaal Een Sociaal-Liberaal

jaargang 38 nummer 1 april 2017 idee Mr. Hans van Mierlo Stichting 2 mee tewegen? ook debelangenvanminderzichtbaregroepen beslissen, omburgersgoedteinformerenmaar zijn nodig ommenseninstaat testellen meete budget voorhuneigen wijk? Welke inspanningen directe zeggenschaptegeven over beleiden cultuur, hoeexperimentenwe omburgersmeer te komentoteenmeertransparantebestuurs op lokaalniveau? Hoemakenwe afsprakenom gangspunten zichnaarambitieseninitiatieven bestuur. Hoevertalen onzesociaal-liberaleuit dacht aandelokaledemocratie enhetlokale In ditnummervanideebestedenwe volopaan onze leefomgeving.Juistookoplokaalniveau. tussen mensenkomenwe totdekeuzesvoor uit, maaraltijd samenmetanderen.Inditgesprek Die zeggenschapoefenenmensennooitalleen gelijk zeggenschaphebbenover huneigen leven. sociaal-liberalen ernaardat mensenzoveel mo is voorzichzelfenzijn directeomgeving,streven dat demenszelfhetbestekanbepalenwat goed Vanuit eenpositiefmensbeeldendeovertuiging ook lokaalaaneensociaal-liberalesamenleving. 150 wethouders, in280gemeenten,werkt D66 van 2018.Want metmeerdan800raadsleden en voorbeeld naardegemeenteraadsverkiezingen Tegelijkertijd kijkt ideeweer verder vooruit,bij grote nieuwe fractievoordekomendejaren. Kamer. Hierligt eenmooieopdrachtvoorde taat behaaldbij deverkiezingen voordeTweede liberaal programmaheeftD66eenprachtig resul MET EENPROGRESSIEF WOORD VOORAF enoptimistischsociaal-

- - - -

- Voorzitter redactieraad idee Annet Aris of we indieopzetzijn geslaagd. programma’s eninitiatieven? We horengraag liberale uitgangspuntenenidealen naarlokale afdeling offractie.Hoevertalen we onzesociaal- maar ookeenaanzettothetgesprekinlokale Deze open lijkt testaanvooreengesprek? meester ofalsmedeburger–metiemanddieniet worden? Enhoegajehetgesprekaan–alsburge teit, maarookmensendiemindersnelgehoord mensen meteenflinkeportiekennisenassertivi meen belang?Hoemobiliserenwe nietalleende get verdelen, wiehoudterdanoogvoorhetalge mensen vanuithuneigen belangenhetwijkbud ingewikkelde dilemma’s indepraktijk. Wanneer op papiermooiklinken,maarleidensomstot te delen.Want sociaal-liberaleambities kunnen op hunervaringenenomgeleerdelessen politieke praktijk, gevraagdomtereflecteren meesters, maarookdeskundigen vanbuitende We hebbenraadsleden, wethouders enburge idee hooptstoftotnadenkentegeven,

- -

idee april 2017 woord vooraf 3 Wieke Paulusma en D66-raadslidWiekePaulusma. Een interviewmetinitiatiefnemer gezamenlijk hetbeleidbepalen. waarin raadsledeneningeloteburgers teerd metcoöperatieve wijkraden, In Groningenwordtgeëxperimen- naar dewijk’ gesprek weerterug ‘Breng hetdemocratisch 06 INHOUD liberaal sociaal— een lokaal ook & RobertvanAsten Ingrid vanEngelshoven de praktijk. gemeenteraad brachtD66hetin Als grootstepartij indeHaagse Hoe verander jeeenbestuurscultuur? Haagse kracht Vertrouw op 10 Wees

vernieuwde liberaledemocratie. is eenvandeingrediënten Betekenisvolle burgerparticipatie de burgerbegrotinginAntwerpen. Een liberalewethouder introduceerde in burgerbetrokkenheid Vlaamse lessen 18 Klaartje Peters valt vervolgens nietmee.’ ‘Maar hetinvullenvandieambitie sociaal-liberale ambitie,vindtze. politiek tebetrekken.Bij uitstekeen burgers meerbij hetbestuurende Klaartje Peters de initiatieven om Als onderzoekerenD66’er volgt burgerparticipatie van Het ‘geloof’ 36 Willem-Frederik Schiltz Chris Aalberts journalistiek dieechtcontroleert. Er isbehoefteaaninnovatieve aan lokale Stop desteun 32 feiten &cijfers burgerparticipatie Gemeenten en 28 Jessica vanEijs&MartijnBraber het algemeenbelang. waarden, lokalevoorkeurenen De afweging tussenpolitieke openbare Van wieisde 25 Pieter Smit het gesprekaanmetbozeburgers? Hoe gajealsgemeentebestuur Boos! 22 Fleur Spijker de Omgevingswet. Een sociaal-liberaalraadslidover een ‘We moetentoenaar 17 Andries vandenBroek &KimPutters inrichting vanonzeleefomgeving. meer burgerbetrokkenheidbij de Drie voorwaardenvanhetscpvoor grotere rol Omgevingswet: 14 #deidee @VMStichting cultuuromslag’

ruimte? media voor burgers?

Paul Lucardie &Tom van derMeer Sociaal-liberaal debat verkozen moeten doorlotingworden Volksvertegenwoordigers 54 Dirk Verhofstadt organisaties wordeningeperkt. vrijheden vanradicalesalafistische is begrensd.Daarommoeten De vrijheid vanmeningsuiting van meningsuiting De essentievandevrijheid 45 Eduard vanScheltinga&FrankCandel Een briefwisseling Marktwerking indezorg 40 De sociaal-liberalewereld van is aanvervangingtoe’ ‘Het huisvanThorbecke Jos Heijmans 50 VERDER

Andrys Wierstra Boekrecensie Haal hetslotvandedeur 72 Herman Beun Sociaal-liberale denkers een Democratie: nogsteeds 68 Denise vanDalen Filmrecensie Een onmogelijkverlangen 66 Mark Sanders Knuppel inhethoenderhok het Draagmoeders uit 57 Luuk Ament Sociaal-liberaal inhetbuitenland hebben ookpositieve bijwerkingen. democratie zijn zorgelijk, maar Trumps aanvallenopdeliberale en liberalisme nationalisme gespleten tussen Verenigde Staten: 59 basispakket goed idee?

idee april 2017 Inhoudsopgave 06 democratisch Paulusma Wieke interview LOKAAL naar dewijk weer terug

‘Breng het gesprek

’ den, waarbij ze op gelijke voetstaan.Hetisbij De wijkraden bestaandusuit burgersenraadsle alle beslissingenvoorhetbeleid binneneenwijk. ‘Ingelote bewonersnemensamen metraadsleden Hoe zietdiecombinatieerin de praktijkuit? het ideevancoöperatieve wijkraden heelsterk.’ sentatie enparticipatie bij elkaar. Juistdat maakt stadhuis, maargecombineerd.Dat brengtrepre beslissingen vanbewonersofalleenvanuithet Politiek, bewonersén ambtenaren.Dusnietalleen versterkt alsjewerelden bij elkaarbrengt. maar ookhetdraagvlak.Dat draagvlakwordt zeggenschap enhetinzichtbij mensenvergroot, gesprek aangaan.Ikmerktedat ditnietalleende de wijkraden isdat mensenuitdewijk samenhet weest, enmensenvertelden medat hetdoelvan wijkraden? Wat isdegedachteachtercoöperatieve door sociaal-liberaal verhaal.’ en henvertrouwen meteeneigen budget,dat vindikeenultiem Wieke Paulusma. ‘Mensenvolledig eigen regiegeven over hun wijk het beleidinhunwijk tebepalen.Initiatiefnemer isD66-raadslid ingelote burgersgezamenlijk hetmandaat enhetbudgethebbenom onlangs gestartmetcoöperatieve wijkraden, waarinraadsledenen vernieuwing vandelokaledemocratie. InGroningenisdegemeente Op veel plekkeninNederlandwordtgeëxperimenteerdmetde rollen gebracht.Ikbendaaropwerkbezoek ge meer zeggenschap?Dat heefthetballetjeaan moeten gaandoen,waaromgeven we zedanniet brengen, dachtmen:alsbewonersmeerzelf worden omdeoverheidsfinanciën oppeilte komt uitEngeland.Toen daarbezuinigd moest Wouter Saes ‘Het ideevoorcoöperatieve wijkraden

- - - - weer terug,over waarjeniettevredenover bentin elkaar alsmedeburgerskomt ook hetgesprek terugkomen. Wanneer we aandachthebben voor de overheid, nietmeeropelkaar. Dat laatste moet burgers zijn we tegenwoordig enormgerichtop krijgen enhetgesprekopgang tebrengen.Als Uiteindelijk gaat heteromcontactmetelkaarte leren omverder tekijken danhuneigen voordeur. uit dedebatstand komenenbewonersmoeten ‘Die krijgen eenandererol.Raadsledenmoeten Wat betekentditvoorraadsledenenbewoners? de gemeenteraadliggen.’ wijkoverstijgende thema’s blijft voorlopig bij betreffen. Debeslissingsbevoegdheidvoorde wijkraden over allezakengaandiedewijk zelf echt keuzesmaken.Ditbetekentookdat de tjes encadeautjes voordewijk. Deradenmoeten additioneel is.Hetinitiatief gaat nietover extra- Bijzonder isdat hetbudgetvoordewijkraden niet eigen wijk. Enzekrijgen hierookbudgetvoor. den pakkenopdiemanierechtregieover hun worden ingezamenlijkheid genomen.Dewijkra het laatste woordhebbenover beslissingen.Die voorbeeld nietzodat deraadsledenuiteindelijk

idee april 2017 Wieke Paulusma interview ‘Breng het democratisch gesprek weer terug naar de wijk’ 07 08 Dit iseensoortburgerbegroting,waarinbelan wijkbudgetten, maardiebudgettenwarenextra. vindt. We hebbeneerder ervaringopgedaanmet besteden aanprojectendiedewijkraad goed een volmachtvandegemeenteraadomgeldte wijkraden gebeurt.Daarnaastkrijgt dewijkraad bewoners tebetrekkenbij datgene wat erinde gen alsopdrachtmeeomineensoortolievlek Niet vanuithuneigen politiekepartij. Zekrij diger vandegehelegemeenteraadinwijkraad. ‘De raadsledenzittenprimairalsvertegenwoor Zij praten digitaal mee.’ honderd anderebewonersuitdewijk ingeloot. te makenhebben.Daaromwordenooknogvier goed isvoordewijk, omdat zeeriederedagmee experts vanuitdewijk zijn. Zij weten hetbestwat seren. Hetuitgangspuntisdat debewoners uit dewijk debelangrijke wijkthema’s inventari gen doen.Hetideeisdat zij samenmetbewoners naar dewijk? Wordt daarmeedepolitiekearena verplaatst tussen mensenonderling.’ vindt nugrotendeelsplaats ophetstadhuis.Niet gesprek gaat over hetafwegen vanbelangenen kunt oppakkenofoplossen.Ditdemocratische En jebespreektdat jeooksamenalsburendingen je straat ofwaarjesamenjuistheeltrotsopbent. ten endekans geven naarboven tekomen, niet bewoners indewijken. Diekennismoetjebenut weten verschillende dingenen erisveel kennisbij idealisme krijg jenooitverandering. Mensen seren valt.Idealistischishetzeker, maarzonder Is datgeenutopie? mensen dekennishiervoorinhuishebben.’ Dat islastig, wantveel partijen vragenzichafof ook demogelijkheid geven omkeuzestemaken. buurvrouw. Vervolgens moetenwij burgersdus het gesprekaanmoetengaanmetjebuurmanof boze vingernaardeoverheid wijzen. Jezultzelf kunt bij genomenbeslissingennietmeermeteen aan huneigen buren.Dat maakthetspannend.Je En dat zedeervaringopdoenomdituitteleggen wijk, zodat mensenbegrijpen dat nietalleskan. gesprek over diebelangenopgangbrengeninde gen wordenafgewogen.Hetgaat eromdat we het zeggen. Dat zouimplicerendat hetnooittereali ‘Nee, raadsledengaananderedin ‘Een utopiezouiknietwillen - - -

- - - - - ‘ Vrijheid inverbondenheid. Daarinheeftdeover voor anderen.Ooghebbenjeomgeving. jezelf, maarookover degevolgenvanjekeuzes de schuttinggooien.Eigen regienemengaat over het lotvananderen.Hetgaat nietomzakenover ons verhaal. Jeeigen keuzesmaken,metoogvoor trouwen meteeneigen budget,dat vindikultiem regie geven over hunwijk enhendaarnaastver eigen regie.Hetfeitdat we mensenvolledig eigen ‘We zeggenalsD66’ers altijd makkelijk: neem den inhetsociaal-liberalegedachtegoed? Waarom pasthetideevancoöperatievewijkra heid eentaak.’ het gaat omdeinformatie vanuitdegemeente.’ iedereen eengelijke informatiepositie heeftals iemand ietsdoet.Daarnaastzorgenwe ervoordat buurvrouw, maarjesnaptwel beterwaarom daardoor nieteenstezijn metjebuurmanof dialoog, vanhetelkaarlerenkennen.Jehoeft temperen. Enikgeloofenormindekrachtvan kennen’ op elkaarleren wanneer jeinzet beter wordt de samenleving ik geloofdat idealist, maar Noem meeen

- - - In hetinitiatief wordthierrekeningmeegehou vergeten dat hetsomsookover emotiemaggaan. politiek over ratio gaat, maarikdenkwe zijn kennen. Dat zorgtvoorverbinding. Iksnapdat de ving beterwordtwanneerjeinzet opelkaarleren me eenidealist,maarikgeloof dat desamenle hebben. Erziteenvormvanwanhoop in.Noem moment dat zedenkendat zeallesgeprobeerd ‘Ik merkdat mensenpasgaanschreeuwen ophet ‘non-valide argumenten’.Ziejeditalseenrisico? emotie, terwijldeeerstegroep ditafdoetals zijn. Detweedegroep spreekt vaak vanuithun tussen mensendiemeerenminderwelbespraakt digingen natuurlijkemachtsverhoudingenontstaan Er wordt gezegd datindergelijkevertegenwoor raadsleden.’ ken we degelijkwaardigheid tenopzichtevande mensen aansporenommeetedoenenbenadruk een significante vergoeding. Hiermeewillen we volledige raadsvergoeding, maarhetwordtwel gaan we deelnemersbetalen.Zekrijgen geen of eriniedergevalvangehoordhebt.Daarnaast je, alsjeingelootwordt,weet waarhetover gaat het verhaal over decoöperatieve wijkraad, zodat We investeren enorminhetdoorvertellen van ste opafkomen.Ikvraagmeafofdat zoernstig is. ren. Jezultaltijd mensenhebbendieergensalseer ‘Ik denkdat we dezeusualsuspectsmoetenkoeste men aanditsoortdemocratischeinitiatieven? Is erhetrisicodataltijddezelfdemensendeelne persoonlijk benaderen.’ de mensendiewordeningelootvoorwijkraad een nieuwe lotingplaats. Deburgemeestergaat de. Nadieperiodewordtergerouleerdenvindt lijk elfmenseningelootvooreenbepaaldeperio coöperatieve wijkraad. Per wijk wordenuiteinde wijk vertellen algeruimetijd hetverhaal vande bezig metditprojectenonzeambassadeursinde voor ditinitiatief. We zijn dusalanderhalfjaar is hetmomentommensenwarmtelaten lopen voorafgaand aandelotinghetbelangrijkst is.Dat is. InGroningenhebbenwe geleerddat hettraject lende gen diewe inNederlandhebbenmetdeverschil experiment? ook daadwerkelijkwildeelnemenaanhet Verwacht jedatiedereen diewordt ingeloot g1000-initiatieven laten ziendat ditlastig ‘Dat weet jenooitzeker. Deervarin

------

- Groningen enLeidenvolgenonsvoorhetjuridi enorm grijs gebied.Ookdeuniversiteiten van Zaken gemonitord.Wat we doenis namelijk een worden we doorhetministerievanBinnenlandse niet kunnenvoorspellenwat erkomengaat. Wel bewust nietjuridischdichtgetimmerd,omdat we gaat omdatgene dat onsbindt:we hebbenalle vertegenwoordigers vanpolitiekepartijen. Het burgers hetgesprekmetelkaaraangaan.Nietals eigen partij, isdat demenseninradenals Wouter Saesisredacteurvan idee. Wieke Paulusma(@wiepau)isD66-raadslidinGroningen. Het gaat juistommensenonderling.’ de dialoogietsanderstezijn danalleenpoliticus. trots oponzeledengroei;uitdagingisomin samen kunnenbereiken.We zijn alspartij altijd maal hetbestevoormetdestadenkijken wat we D66’ers? Is jullieinitiatiefeenvoorbeeldvoorandere gemaakt.’ huidige vormvandemocratie wordenfouten meren. Hetisietsomvanteleren.Ookinde dat maggeenredenzijn omdingendichttetim aan deafspraken–zullenwe daarvanbalen,maar het budgetflinkoverschrijdt ofzichniethoudt iets misgaat –bijvoorbeeld wanneereenwijkraad dat we dekansopmissersaccepteren.Wanneer er steuning. Tegelijkertijd hebbenwe afgesproken En hoezithetmetmissers? van gemeenschapsgeldkandusniet.’ marks hebbenbepaald.Verpaupering ofmisbruik hetzelfde blijven, waarvoor we eenaantalbench Daarnaast moethetbasisniveau indewijken den vandeburgemeester, nietnaardewijkraden. zoals wijkoverstijgende zakenendebevoegdhe sche gedeelte.Overigens gaat eenaantalthema’s, van besluitvorming? Wat zijn dejuridischeaspectenvandezevorm een coachheeftiederewijkraad ambtelijke onder bang voor. Naasteenonafhankelijke voorzitteren omgaan metemotieenpersoonlijke verhalen.’ ingelote burgers,eentrainingover hoezekunnen den. Raadsledenkrijgen namelijk, netalsde ‘Wat ikinteressantvind, ook vooronze We hebbenhetinitiatief ‘Daar beniknietzo ------

idee april 2017 Wieke Paulusma interview ‘Breng het democratisch gesprek weer terug naar de wijk’ 09 10 Haagse kracht Vertrouwen op door LOKAAL Ingrid vanEngelshoven&RobertAsten Beeld /HermanWouters open tebreken. Omnietmeerover maarmét zij deeldenonzewens omdebestuurscultuur te geven. In2014tradenzij toetothetcollegeen doel omdebewonersvanDen Haagmeermacht tig ontstaanvanuitdekrakersbeweging, metals Haagse Stadspartij. Die partij isindejarennegen we vondenookeennieuwe bondgenoot inde meer invloeduitoefenenopdebestuurscultuur, dering intebrengen.Nietalleenkondenwe zelf Haag zagenwe onzekansschoonomdaarveran Toen we in2014degrootstepartij werden inDen uitgangspunt. werden alsformaliteitgezien,nietkrachten keuzes temaken,toch?Inspraakenparticipatie ervaren.Politici‘lastig’ zijn immersgekozenom schap tonen’ werd tegenspraakuitdestadvaakals verankeren. Onderhetmomvan‘visie’ en‘leider die vervolgens inlanglopendemasterplannente om vanuithetstadhuisbesluitentenemenen le bestuurspartijen vondenhettecomfortabel van hetstadsbestuurnauwelijks. Detraditione loosden eninvoerden,veranderde dedenkwijze voorstel voorverbeterde participatie doorderaad om daaraanietstedoen.Hoewel we eeninitiatief partij slaagdenwe erechter maarzeerbeperktin teren vandeHaagsebestuurscultuur. Alsderde en meester enwethouders, samenmetpvda, 2010IN KWAM D66 bracht D66hetindepraktijk. in deHaagsegemeenteraad te besturen?Alsgrootstepartij samen metdebewonerseenstad cultuur? Wat betekenthetom Hoe verander jeeenbestuurs- sinds dejarennegentig inhetcollegevanburge cda . Eenvanonzespeerpuntenwashetverbe in DenHaagvoorheteerst vvd

- - -

- - - -

idee april 2017 Ingrid van Engelshoven & Robert van Asten Vertrouwen op Haagse kracht 11 12 ‘ mondig zijn’ naar hendiehet meest je orenlaten hangen stad isietsandersdan Luisteren naarde werden teveel besluitengenomendiedoordebe stuur te vaak tegenover de stad komen te staan, en catchphrase. Indejarenervoorwashetstadsbe Haagse inwonersenondernemersismeerdaneen Kracht. Dat vertrouwen opdeeigen krachtvande slag inhetcoalitieakkoordVertrouwen opHaagse DE NIEUWEBESTUURSCULTUUR een nieuwe bestuurscultuurwasgelegd. tigde partijen’ wasvoorgesteld. Maardebasisvan aan tesluitenbij eenakkoorddat doorde‘geves van oud-pvv’er RicharddeMos,weigerden zich accepteren –pvvenGroepDeMos,onderleiding teraad bereiddezenieuwe uitgangspuntente tekenisvol debat. Helaaswasnietdehelegemeen afwegingen. Eninderaadisruimtevooreenbe stad, wordenzoveel mogelijk meegenomenin wensen vanminderheden,inderaadszaalen betrokken bij besluitvorming.Demeningenen mogelijk. Belanghebbendenwordenperdefinitie worden positiefbenaderdenkrijgen ruimtewaar mentaliteitsverandering. Initiatieven uitdestad stuursakkoord uit,waarinwe aanstuurdenopeen mensen tebesluiten.Samenwerkten we eenbe niet toteenoplossing. Het leiddetotverhitte debatten indestad,maar ners werden nauwelijks inhetprocesbetrokken. onbegrip leiddebij omwonenden.Maardebewo worden, wat begrijpelijkerwijs totfrustratie en Meerdervoort. Daarvoormoestenbomengekapt parkeerplaatsen aanteleggendeLaanvan teerd. Eenvoorbeelddaarvanishetplanommeer langhebbenden nietwerden begrepenofgeaccep

vondhaarweer ------anders zouhebbengemaakt.Maarzowel ideolo benden kunnenimmerskeuzesmakendiejezelf beter over hetvoetlicht tekrijgen? Elkraadslid of voelikmegeroepenomeen anderverhaal nog mezelf enanderenuitleggen rechtvaardigen, leidend: kanikdemeningvan desamenlevingaan over. Jeeigen geweten enmoraliteitzijn daarbij heid, ofeenluidruchtige minderheid,eranders dat ietsmoetgebeuren,ookal denkteenmeerder hen diehetmeestmondig zijn. Soms besluitje stad isietsandersdanjeorenlaten hangennaar van jeeigen visieenbeloftes.Luisteren naarde wensen vandestadenanderzijds hetrealiseren tussen enerzijds hetluisterennaardeideeënen stad tebesturen.Jemoetdejuistebalansvinden vorming maakthetnietaltijd gemakkelijk omde BETREKKEN HET ACTIEF ren aangaan. nu bij steedsmeerprocessenbetrokkendiejonge een grootsucces,endejongerenstadslabsworden voor hetjeugdbeleidvandegemeente.Hetbleek hun inputtekrijgen opzakendievanbelangzijn voor commentaar, maar eencreatieve manierom participatie dooreenbeleidsstukvoorteleggen crete vraagstukkenwaarzij tegenaanlopen.Niet stad metseriousgamingwordenbetrokkenbij con stadslab op, waarmeejongerenvanuitdehele bij besluitvorming.We richtteneenjongeren de kansomstadnadrukkelijker tebetrekken lijkheden binnenhetsociaaldomeinzagenwe Ook indenieuwe gemeentelijke verantwoorde is ditdejuistekeuze. doorbreekteenimpasse) sen) alspragmatisch (je vertrouwt opdeeigen krachtvanmen gisch (je om opzo’n manierbeleidtemaken–belangheb waren blij metdeoplossing.Hetissomslastig parkeerplaatsen kwamenerendeomwonenden er hoefdenminderbomengekaptteworden,de kwam testaan,maarooktoteenmooiresultaat: op verwijten vandetraditionelebestuurspartijen kunnen doen.Ditleiddetotvertraging, wat hem maar julliemogenbedenkenhoewe dithetbest komen –deparkeerdrukwasimmerstehoog hen kadersmee:ermoetenmeerparkeerplaatsen denktank metomwonendenenexpertsgaf de Bruijn opnieuwtebeginnen.Hij vormdeeen Daarom beslootdenieuwe D66-wethouder Tom vanbewonersbij besluit ------de voorkantenprobereneenverstikkende coali steun vanderaad.We regelennietallesdichtaan Een andereuitdagingisdenietvanzelfsprekende te vangen,heeftdat ervaren. gemeente bereidmoetzijn omvluchtelingenop of zelfsisbedreigd omdat hij ofzij steldedat de in Nederlanddat ondervuuriskomenteliggen van D66inDenHaag. Robert vanAsten(@RvanAsten)isfractievoorzitter oud-wethouder inDenHaagenTweede Kamerlid. Ingrid vanEngelshoven(@ivanengelshoven)is mooie resultaten. eigen kracht vanmensen,leidtdat juistlokaaltot der echtbereidbentomeenberoeptedoenopde je zitten.Maarwanneeralsraadslidofwethou kracht vanmensenveinzen, dieinteressemoetin waarmee jebestuurt.Jekangeeninteresseinde vangen, maarhetisgestoeldopdementaliteit kan hetnietinregels,institutiesenprocedures pagnes, maarlastig terealiserenindepraktijk. Je EEN OPENBESTUURSCULTUUR te verenigen. slagen omdehelecoalitieachterhunstandpunt tussen coalitiepartijen, wanneerdieernietin Maar hetbetekentwel dat ersomswrevel ontstaat moeten werken omeenmeerderheidtevinden. dan voordekleinerecoalitiepartijen dieharder van hetspectrum,isdat minderingewikkeld koord. Voor ons,alsgrootstepartij inhetmidden harde afsprakenzijn gemaaktinhetcoalitieak dat decoalitiealsblokstemtdaarover geen tieve partijen. Hetisgeenvanzelfsprekendheid meerderheid, somsgebeurtdat doorconserva sieve partijen uitcoalitieenoppositiesameneen wisselende meerderheden.Somsvormenprogres tiediscipline tevoorkomen.Daardoorontstaan is vaakeenmooietermtijdens verkiezingscam is ongrijpbaar. Het

------in debuurt Gesprek D66-wethouder in Groningen Paul deRook en laten ziendat meedoenloont. meedoen. Daarvoormoetenwe mensenactiveren schappen erzijn. Hetluktalleenalsmeermensen aan gemeenschappenkanalleen alsdiegemeen sen onderling.Hetoverdragen vanpublieketaken van degemeente,maarookcontacttussenmen Contact tussendeinwonersenmedewerkers heid ookinvesteren inhetgesprekencontact. zelf- ensamenredzaamheidmoetdelokaleover anders. Bij hetstimulerenvanparticipatie en pen procesvoeldehetvoordebewonersheel De uitkomstwasdezelfde,maardoorhetdoorlo de gemeente. de varianten‘vanbuurt’, inplaats vandie dere verloop vanhetprojectvoeldenzeechterals de drievariantendiehij hadbedacht.Inhetver projectleider eropgestuurdhad,warenditexact ke variantenvoorhetfietspad.Zonderdat de het gesprekkwamenbewonersmetdriemogelij gevoel opdat hetprojectalver isuitgewerkt. Na Een technischetekeningroeptnamelijk vaakhet en meteenblancovel metdebuurtteoverleggen. moment besloothij detekeningenthuistelaten met deomwonendentebespreken.Ophetlaatste ke inpassingvanhetfietspad,omdie vervolgens had drietekeningenlaten makenvaneenmogelij uit depraktijk: eenprojectleidervoorfietspad menertoekomt).Eenvoorbeeld het proces(hoe de inhoudertoedoet(wat ergebeurt),maarook In hetlokalebestuurhebikgeleerddat nietalleen

(@PauldeRook)

------idee april 2017 Auteur Titel - 13 14 Beeld /HermanWouters grotere rol voor burgers? Omgevingswet samenleving’ vermag.samenleving’ spannen verwachtingen over wat de‘energieke en gevoelige overheidsantennes, zonderover rol voorburgersveronderstelt goedeinformatie aan enkelevoorwaardengebonden.Eengrotere gers inderdaadvandegrondkomt.Dat lijkt ons gerealiseerd wordenalsdiegrotererolvoorbur sten waarniemandtegenkanzijn, maardiealleen meer vertrouwen indeoverheid. Ditzijn uitkom der regels,voordeelvooriedereenenuiteindelijk Omgevingswet behelstdat ‘eenvoudig beter’min Volgens dememorievantoelichtingbij de samenleving inhoogaanzien. werking, staat momenteeldeveerkracht vande samenleving endaarnavandeheilzamemarkt Nadat eerderveel werd verwacht vandemaakbare burgers) meerverantwoordelijkheid kandragen. toekunnen omdat desamenleving(bedrijven en dachte hierachterisdat we metminderregels groot aantalwetten wordtgebundeld.Dege waarin onderhetmotto‘eenvoudig beter’een In 2018zaldeOmgevingswet inwerking treden, door verwachtingen over de‘energieke samenleving’. communicatie, gevoelige antennesvanoverheden enrealistische Cultureel Planbureau benoemthiervoordrievoorwaarden:goede te praten over deinrichtingvanhunleefomgeving.HetSociaalen De nieuwe Omgevingswet moetburgersmeerruimtegeven ommee LOKAAL Andries vandenBroek &KimPutters ------meerdere informatiebronnen aangereiktkrijgen. daarop teberadenenervoor zorgendat burgers zijn, ontslaat deoverheid niet vandetaakzich scheiden. Dat hiergeen‘quickwins ’ voorhanden feiten vanopvattingen enonwaarheden teonder heid. Bovendien ishetvoor veel mensenlastig om en geopinieerdeburgerij geenvanzelfsprekend de regionaleenlokalepersiseengeïnformeerde ge (digitale) vormdanook.Geziende erosievan zoiets alseenkritischepers,inwelke toekomsti dat deoverheid toezietopdeaanwezigheid van nieuwe omgevingsbestelbrengtwel metzichmee ding tedoen.Deverantwoordelijkheid voorhet ten verplichten omaankritischewaarheidsvin om informatie totzichtenemen,nochjournalis formeren. Deoverheid kanburgersnietdwingen ingrepen indeomgevingbetrokkenengoed taak omeroptoeteziendat ‘initiatiefnemers’ van de stelselverantwoordelijkheid ligt erookeen doelen enwerking vandeOmgevingswet. Vanuit de overheid omheldertecommunicerenover de nieuwe omgevingsbestel.Erligt eentaakvoor zeker ookvoordegrotererolvanburgerinhet tioneren vanhetdemocratisch bestel.Ditgeldt Goede communicatie isessentieelvoorhetfunc Informatie encommunicatie

------

idee april 2017 Andries van den Broek & Kim Putters Omgevingswet: grotere rol voor burgers? 15 16 ‘ modelburgers telt’ geïnformeerde land loutermondige en ervan uittegaandat ons De Omgevingswet lijkt input leveren? Wat gaat daarzichtbaarmeege procedurele helderheid.Wanneer kunnenburgers draagvlak voordeuitkomstveel ophetvlakvan altijd hetgevalzijn. Preciesomdieredenvergt vandeomgevingniet zal bij de(her)inrichting van pingpongzonderwinnaarsenverliezers. Dat eenvariant ooit ineensketchmet‘pretpong’: gehoord voelen.Van Kooten enDeBiekwamen organisaties) tijdig gehoordwordenenzichook heden zotezijn afgestelddat burgers(enburger- kunnen waarmakendienendeantennesvanover Om deambitiesover burgerbetrokkenheidte Heldere procedures en vrijwilligerswerk intalvanorganisaties en echter wel meertedoen,waarondermantelzorg een wekelijks tebestedenheeft, hebbenmensen gerbetrokkenheid zouzijn. Inde168uurdieieder onbenut ennogaanteborenreservoir aanbur geving. Hierinschuiltdeaanname dat ereennog om eenroltespelenindeinrichting vandeom dat burgersindenbredebereidenstaat zijn breed opgerekttothet(impliciete) uitgangspunt dachte vaneen‘energieke samenleving’. Ditis Het nieuwe omgevingsbestelberustopdege Iedereen aantafel hypotheek opdeteschrijven omgevingsvisieslegt. Omgevingswet ishierover weinig helder, wat een over deprocedureeenstemeervermijden. De altijd tevoorkomenis,dientmenteleurstelling beuren? Waar teleurstellingover deuitkomstniet - - - - -

- stellen ofallebelangenwel gelijkelijk vertegen stelselverantwoordelijke dientzichdevraagte fysieke leefomgevingmetzichmeebrengen.De ongelijkheid indeinvloedopenkwaliteitvan cultureel kapitaal(mattheüseffect) een(verdere) ling vanongelijkheden ineconomisch,sociaalen kennis ennetwerken kanechterdooreenstape modelburgers telt.Deruimtelijke verdeling van dat onslandloutermondige engeïnformeerde cratie? DeOmgevingswet lijkt ervanuittegaan tieve democratie zichtotrepresentatieve demo die wel inactiekomen.Hoeverhoudt participa is hetdevraaghoerepresentatief degenenzijn andere vormenvanburgerbetrokkenheid.Ook dacht voordeomgevingniettenkostegaat van (Den Haag,SCP, 2016). gebaseerd ophetessayNietbuitendeburgerrekenen! het SociaalenCultureelPlanbureau. Dezebijdrageis zijn respectievelijkonderzoekerbijendirecteurvan Andries vandenBroek enKimPutters(@kimputters) omgevingsbestel. waarden voorburgerbetrokkenheidinhetnieuwe werken vandievisiesstiltestaanbij dezevoor ons aanbeveling ombij hetopstellenenuit stellen vanomgevingsvisies.Hetverdient volgens De Omgevingswet verplicht overheden tothetop Kortom… het hedenniet‘aan tafel’zitten. bij degrootstdenkbareburgerbetrokkenheidin leven vantoekomstige generaties, dieechterzelfs duurzaamheidsperspectief isdekwaliteitvanhet ping behoeft).Eenintegraalonderdeelvanhet heid (wat overigens nodeuitwerking enaanscher doelstelling vandeOmgevingswet isduurzaam generaties eenrol.Eencentralemaatschappelijke Daarbij speeltookhetbelangvantoekomstige woordigd zijn. bereidheid wel tehebben.Enzoniet,ofmeeraan leefomgeving is,zelfsalsmensenaangeven die reservoir aanburgerbetrokkenheidbij deeigen verenigingen. Hetisdevraagoferwel eenextra

------e moeten ‘We cultuuromslag’ toe naareen Fleur Spijker. aan advocaat enD66-raadslid de gemeente?We vragenhet wet voorsociaal-liberalenin Wat betekentdeOmgevings- IN REACTIE

lijke grenzenenvooralooksociaalblijft.’ altijd indegaten houdendat hetbinnenderede maatschappij nueenmaalbeweegt. Anderzijds houding tenopzichtevanverandering, omdat de Dat pastookergbij D66.Enerzijds eenopen wat ermogelijk is.Van ‘nee,tenzij’ naar ‘ja,mits’. die af. Numoeteenambtenaarmeerkijken naar kregen zeeenvergunningsaanvraag envinkten meer faciliterendenintegraalwerken. Vroeger bestuurders enraadsleden.Ambtenarenmoeten vraagt ditomeencultuuromslagbij ambtenaren, stellen omzijn meningtevormen.Tegelijkertijd verwacht, dusdanmoetjedieburgerookinstaat Omgevingswet wordtermeervandeburger moet dusbeter, vooral digitaal. Metdenieuwe eerst opdehoogtezijn. Deinformatievoorziening zwaarst laten wegen.’ hebben we dat groeneenrecreatieve belanghet belangenbehartiger wasopgekomen.Uiteindelijk en recreatief belangiswaarvoorgeenspecifieke uitbouwen. Maarwij vonden dat erookeengroen flink vanzichlietenhorenomdat zeextrawilden aan derandvanstad.Erwarenbewonersdie bestemmingsplan komenvooreengroengebied weer onzeeigen afweging. Zomoestereennieuw aan belangen,endaarinmakenwe alsfractieook om ervooriedereentezijn. Eriseenheelpalet tegen zijn. Ikvindhetjuistvooronsbelangrijk hebben enheelgoeddeweg weten alszeergens en eenforsepopulatie vanmensendiegestudeerd gers dievaakmindergoeddeingangenkennen, vertegenwoordigd worden.InLeidenziejebur taten wordtgedaan.’ worden, inwelke gevallenenwat ermetderesul duidelijk tezijn over wanneerburgersbetrokken ken omdat tebewerkstelligen. Bijvoorbeeld door een cultuuromslagenjekanwetgeving gebrui worden inderegelgeving.We moetentoenaar ik vinddat participatie nogbeterverankerd kan wetgever dat burgersmeerbetrokkenraken,maar de genenzitten.MetOmgevingswet beoogtde ‘Als sociaal-liberaalmoetburgerparticipatie jein Voor D66zitzeindegemeenteraadvanLeiden. seerd inoverheidsbesluitvormingen omgevingsrecht. Fleur Spijker(@FleurSpijker)isadvocaatengespeciali ‘Om betrokkentezijn moetenmensenaller ‘De groteuitdaginghierbij isdat allebelangen ------

idee april 2017 Fleur Spijker 'We moeten toe naar een cultuuromslag' 17 University Press. century. Oxford twenty-first matters inthe why democracy Defending politics: Matthew (2012 )

Flinders, LOKAAL burgerbetrokkenheid Vlaamse lessen in door liberale democratie. niveau, isvolgenshemeenvandeingrediëntenvernieuwde in Antwerpen. Betekenisvolleburgerparticipatie, juistoplokaal Een liberalewethouder introduceerdein2012deburgerbegroting herschrijven het politiekescenario. Deburger tie aandevingertoppeneneconomische groei stijgend opleidingsniveau, massacommunica De burgerisklaarvoormeerengagement. Een Wederzijdse verwachtingen voor vernieuwing dus. meer aandeburgerverwachtingen vannu.Tijd instellingen enproceduresvantoenvoldoenniet politiek beleefthaarUbermoment.Depolitieke een extrabedkangastheerof–vrouwzijn. Ookde via eenapptaxichauffeur zijn, eniedereenmet bankieren. Iedereenmeteenauto kanvandaag Banken sluitenkantorenomdat we allenonline Omdat hetbeterkan,moetzelfs. goocheld weg, eenanderdeelmaaktzichboos. stijgende verbazing naar. Eendeelkijkt ont van mijn bed’-show. Debevolking kijkt ermet verloopt traag,isondoorzichtig enlijkt een‘ver haalde verticale structuren.Debesluitvorming adem, omdat zewerkt endenktbinnenachter kan moeilijk volgenenhaptvoortdurendnaar Aloude tussenschakelsverdwijnen. Depolitiek De samenlevingversnelt enwordthorizontaler. Willem-Frederik Schiltz

- - - op elkevraagdie opborreltuitdesamenleving. alles eenpasklareoplossinghebben. Zegaanin partijen wekken nogteveel de indrukdat zevoor marge van‘onze’ politiciomte beslissen.Politieke dracht vanbevoegdhedennaar deeuverkleint de gedepolitiseerd engeprivatiseerd. Ookdeover mobiliteit, energieenfinanciën zijn steedsmeer deels gewild.Belangrijke domeinenalstelecom, de politieksteedsminderautonoom beslissen, groeien steedsverder uitelkaar. Enerzijds kan derzijdse verwachtingen vanpolitiekenburgers oorzaak vanhetpolitiekeongenoegen. de toenemende‘expectations gap’ eenbelangrijke De BritsepoliticoloogMatthew Flindersnoemt via socialmediaofeenburgerinitiatief. partij Yennogeenanderzethij zelfindemarkt punt leunthij aanbij partij X,vooreenanderbij niet meerineenhokjeduwen. Voor hetenestand het beleidenmeevormgeven. Hij laat zich meer. Deburgerwilmeerbetrokkenwordenbij in devierofvijf jaargaanstemmenvolstaat niet burgerschap leidttotanderepolitiekeeisen.Eens passieve toeschouwer vanhetbeleid.Ditactieve krijgt eenroldiemijlenver afstaat vandiede

De we

- - steeds luider. Devrije keuzesencreativiteit waar burgers, ommeerbetrokkenheideninspraak Anderzijds klinktderoepvanonderaf, vande en frustraties. kunnen inlossen.Dat zorgtvoorontgoocheling Ze creërenzelfverwachtingen diezeonmogelijk damping vande politiekiszowel onrealistisch op burgersdiezichzelforganiseren? Zo’n ver helemaal voorbij? Moetenwe alle hoopvestigen Is detijd vanpolitiekepartijen enpoliticidan Scalpel, geenbottebijl vervolgens doenwat zezegt. duidelijk zeggenwat zedoet(enkandoen),en bedrijven. Enzemoetbinnenhaarbevoegdheden ruimte tescheppenvoorgeëngageerdeburgersen De politiekmoetdusdurven enlerenloslaten, om openen. overheid enpartijen omdiedeurvanbinnenuitte politiek ommeetemogendoen.Hetisaande de publiekezaak.Zekloppenopdeurvan en anderelevens, willenzeookgebruikenvoor mee mensenmeerwaardecreëreninhuneigen - - functioneert meerdanbehoorlijk. De liberaledemocratie is niet indiepecrisis,maar is meeropzijn plaats dandebottebijl. kind methetbadwater weg tegooien.Eenscalpel hele systeemintwijfel tetrekken,dreig jehet benoeming vaneenaantalpijnpunten. Doorhet ons tijdsgewricht alshettijdperk vandewaak De AustralischehistoricusJohn Keane omschrijft spelen. en hunpartijen nogaltijd eenbelangrijke rolte overbodig maakt,ofUbertaxi’s,hebben politici verbetering. MaarzoalsAirbnbhotelsnietplots van deontzuiling.Uiteraardiserruimtevoor bij hetaloudeadagium “oneperson,vote, one zame democratie (‘monitory democracy’) waar Tom vanderMeer. keurige enassertieve burgers,zegtpoliticoloog laag. Ditiseengezondedosisscepsisvandekies wen indedemocratie ishoogendat inpolitici vermoeidheidssyndroom’ liberale democratie maken.Het‘democratisch toe tedienen,moetmendejuisteanalysevan als onwenselijk. Omdejuistedosisvernieuwing Ookisheteenlogischgevolg iseenhyperbolische Hetvertrou - - - - Spectrum. de kiezerisgek. ( T. relaties. Koninkrijks- Zaken en Binnenlandse Ministerie van Den Haag: bestuur 2015. democratisch teitsmonitor (2016). en Roelands, M. Van Zuydam,S. der Krieken,K., Hendriks, F., van Planbureau. en Cultureel Den Haag:Sociaal Nederland. publieke opiniein Een studievande minder politiek? democratie, (2015). J. enDekker, P. De Bezige Bij. Verkiezingen. (2013). Reybrouck, D.

Van derMeer, F. Van Den Ridder, 2016). Legitimi- Meer Tegen

Niet

idee april 2017 Willem-Frederik Schiltz Vlaamse lessen in burgerbetrokkenheid 19

nr. 1. 784 (2015–2016), burgerparticipatie. betreffende nieuwe regelgeving Conceptnota voor Simon &Schuster. of Democracy. The LifeandDeath

50, 2,p. 151-170. in G1000 project’, legitimacy ofthe the internal an assessmentof up deliberation: through bottom- democracy ‘Strengthening M. (2015). D. enReuchamps, 2015. Guardian, 22mei Frome’, inThe Republic of the People’s the oldpartiesin Democracy beat ‘How Flatpack

20 Caluwaerts, Acta Politica, Schiltz, W-F., Harris, J., Keane, J. (2009).

‘ zoals eeng1000 ?’ in eengelootsysteem als erietsmisloopt verantwoordelijkheid Wie draagtdeeind-

Britse dorpjeFrome als erietsmislooptinhetburgerwalhallavan belang. Wiedraagtdeeindverantwoordelijkheid (aan dekiezers)alseenfocusophetalgemeen politici staanzowel publiekeverantwoording ternatief. Tegenover dedelegatie vanmachtaan taire democratie. Maarnieteenvolwaardig al is eennoodzakelijke aanvullingopdeparlemen Burgers meerenbeterbetrekkenbij hetbeleid Aanvulling, geenalternatief schakel. nant alsvoorheen,maarnogsteedseencruciale van debelangeninsamenleving.Nietzodomi Verkozen parlementenvormeneenkatalysator met politicialshetkan,zonderhenmoet. om hunvele belangenzelfteverdedigen. Samen kelingen zijn deburgersmeerdanooitinstaat af. Dankzij razendsnelletechnologischeontwik tuur vanderepresentatieve democratie brokkelt multiple representatives”. person, manyinterests,voices,multiplevotes, representative” vervangen isdooreennieuwe: “one vooral ophetlokaleniveau. combineert, énbetekenisvolleburgerparticipatie, ker parlementdat responsiviteitendaadkracht de kiezermaximaalgevaloriseerdwordt,eenster sporen: betereverkiezingen waarindestemvan de liberaledemocratie looptdaaromlangsdrie die heteerstinactiekomt?Devernieuwing van elkaar staan?Degroepdiehethardstroept?Of beslist alsburgerbewegingen lijnrecht tegenover zoals eeng1000? Iedereen?Niemanddus.Wie , ofineengelootsysteem Depiramidalestruc

------spelen, metwetgevende initiatieven endoorver De parlementsledenmoetenhunroltenvolle vorm vanburgerparticipatie. pelige, meestegalitaireendrukstbijgewoonde Verkiezingen zijn nogsteedsdemeestlaagdrem De stemvandekiezermoetmeerbepalendzijn. laat staanonzepremierofbesturendecoalitie. kiezen we onzeburgemeestersnietrechtstreeks, is voorwiezeteltinhetparlement.Nogsteeds een systeemwaarbij deplaats opdelijst bepalend parlement functioneert.Nogsteedskennenwe kan echterbeter, netzoalsdemanierwaarophet manier waaropwe onzeverkiezingen organiseren re democratie magnietonderschat worden.De De intrinsiekewaardevanonzeparlementai ze verkondigen. Burgers hechtenookveel waarde de problemeneffectiefaanpakken endoenwat dat zede(meningvande) burgersserieusnemen, werk tedoen.Wel verwachten zevandiepolitici beslissingsmacht delegerennaar politiciomhun van expertsofviareferenda.Burgers willenook zen politicikrijgt devoorkeurboven eenregering wetten enbeslissingen.Eenregeringvanverko de steunisveel mindergrootvoorinspraakinálle dat politicimeerenbeternaarhenluisteren.Maar peren inhetbeleidnietabsoluut.Burgerswillen Bovendien isdewens vandeburgeromtepartici Burgerparticipatie geentovermiddel voor ogen. over partijgrenzen heen,methetalgemeenbelang naar elkaarluisteren,oppositieofmeerderheid, ken wat erleeftenditkanaliseren.Laat onsmeer verbindingen leggenindesamenleving,oppik als megafoonvooranderestemmen.Zekunnen Soms alsinitiator vaneenpubliekdebat, soms een belangrijke roltussenburgerenoverheid. overtuigingen. Politieke partijen spelenhierin meningen ziet,maareenkleurrijke waaiervan ten. Zodat deburgernietlangerééngrijze brij van en tijd nemenomdiekeuzesgrondig toetelich den aandeburger, vanuithunnormatieve kader, heeft. Politici moetenduidelijke keuzesaanbie over studiesencijfers waargeenhondwat aan weg metdepseudo-technocratische debatten Weg metde‘wieheeft het meestegelijk’-show, kwaliteit vanhetparlementairdebat kanbeter. antwoording teeisenvandeministers.Vooral de ------toont ookaandat directedemocratie eenzeke van detotaledistrictsbegrotingviaeendelibe burgerbegroting. tieven. Momenteellooptde derdeeditievande ten, ofmiddelenverdelen over bepaaldeinitia Het ismeerdanhenlaten kiezen tussenprojec gers zelfaccentenlaten leggen indebegroting. bevoegdheden vanhetdistrict. We wildenbur thema’s (envervolgens aan projecten),binnende ratief trajectdoorburgerstelaten toewijzen aan maken vanhetbeleid. draagvlak, enwildenwe burgersmede-eigenaars men toteenbeterebesluitvormingmetmeer doen. Meteenburgerbegrotingwildenwe ko In Antwerpen zijn we sinds2012 preciesdat gaan Lessen uitAntwerpen tuuromslag zalalleenindepraktijk ontstaan. Daarom moetenwe dringendaandeslag.Diecul mocratie gaat eenbelangrijke groeicurve vooraf. werkt nietzomaar. Aaneencultuurvanburgerde en actiefburgerschapgestimuleerdwordt.Dit wordt, mediaenpoliticizichgematigd opstellen re traditievergt, waarbij polarisatie vermeden gerdemocratie wel degelijk kanwerken. een mixvanrepresentatieve democratie enbur Zwitserland bewijst daarentegenaldecenniadat om eenserieuzebegrotingoptestellen. gaven zodanig beperktdat hethaastonmogelijk is de belastingenzoonhoudbaarverlaagd ofdeuit Verenigde Staten. Veel burgerinitiatieven hebben van eendebestetotronduitslechtstein vatieclusters SiliconValley enHollywood zakteaf leid. Dekredietrating vandethuisbasisinno Californië heeftditaandenlijve ondervonden. nare gevolgenhebben.DeAmerikaansestaat Een dolgedraaideburgerdemocratie kanook daadkracht, daardraaithetom. treden. Decombinatie vanmeerresponsiviteiten waar hetover gaat endaadkrachtig kunnenop aan decompetentievanpolitici:zemoetenweten bestrijkt 87,3 km gemeenschappen enmeerdan3.000straten en telt 190.000inwoners,22wijken, bijzonder veel gebracht entotregelrechtebestuurlijke chaosge staat letterlijk aanderandvanhetfaillissement Tal vanreferendaenburgerinitiatieven hebbende 2 . Deopzetwasom10procent HetdistrictAntwerpen Het ------

- - - - voldoende laagzijn. Daaromhebbenwe invoor deelnamekans hebbenendedrempelsmoeten representativiteit. Iedereenmoeteengelijke toegankelijkheid verkozen boven statistische evenwicht tevinden.InAntwerpen hebbenwe professionele kaderingeenrolomhetjuiste Antwerpen, waar hijdeburgerbegrotinginitieerde. 2015 washijwethoudervoorparticipatie inhetdistrict Parlement voordeliberalepartijOpen Vld.Van 2012tot Willem-Frederik Schiltz(@wfschiltz)islidvanhetVlaams wapenen voordetoekomst. kunnen we onzeliberaledemocratie verdiepen en men moetendoen,politiciénburgers.Alleenzo goed, ofbeterniet.We zullenhetinelkgevalsa je juisthunwantrouwen vergroot. Jedoethetof Als jedangeenresultaten boektmethen,danheb het beleid,dannemenhunverwachtingen toe. keerde effecthebben.Alsjeburgersbetrektbij Als ditnietzois,kanparticipatie zelfshetomge beide partijen dezelfdeverwachtingen koesteren. Tot slotzijn duidelijke afsprakennodig, zodat geïnformeerd mogelijk aanhettrajectbeginnen. proces indetailtoetelichten.Iedereenmoetzo extra middelenenmankracht,omhunhethele trajecten kwetsbare groepengemobiliseerd,met met eensterksociaalprofiel. opzij geschoven wordendoor mondige burgers groepen zullenondervertegenwoordigd zijn of Representativiteit ismoeilijk, wantzwakkere dwarsdoorsnede vandebevolkingtehebben. demici). Ten derde:hetisbelangrijk omeen geïnstalleerd alseenexpertgroep(metaca (met vertegenwoordigers vanhetmiddenveld) huurd voorhetproces,enzowel eenklankbord noodzaak. We hebbeneenexterneexpertinge municatie- enprocesbegeleidingiseenabsolute voldoende tijd enmiddelen.Professionelecom Ten tweede: eensterkekwaliteitsbewakingvergt resoluut gekozenvooreenbindendeuitkomst. neer teleggen.Metdeburgerbegrotingisdaarom geen adviesvragenomhetvervolgens naastje staat ofvaltmethenserieustenemen.Jekan stem vanburgersmoetimpacthebben.Alles randvoorwaarden voldaanzijn. Ten eerste:de participatie goedwiltdoen,moetaaneenaantal Wij hebbenonzelessengeleerd.Alsjeburger Ookhierspeelt ------

Bakker. Amsterdam: en democratie. sen meritocratie de spanningtus- democratie: over (2011). en Wille,A. 2016. dent, 8februari in revolutie plaats’, een democratische steden vindtnu ‘In meerdan1500 p. 750-762. Review 110,4, Political Science racy’, inAmerican of DirectDemoc- Democratic Effect ( F. en Wasserfallen, 20 april2011. The Economist, the World’, in to votersallover offers awarning California democracy. of extreme

De Correspon- Bovens, M. Bregman, R., Leemann, L. perils ‘The ). ‘The 2016). ‘The

Diploma-

idee april 2017 Willem-Frederik Schiltz Vlaamse lessen in burgerbetrokkenheid 21

22 ‘ LOKAAL gentlemen, ishowyouwinelections.’ who’s toblameforit.That,ladiesand making youafraidofit,andtelling in twothings,andthingsonly: interested insolvingit.Heis is, Ipromiseyou,heisnottheleastbit And whateveryourparticularproblem we needseriouspeopletosolvethem. We haveseriousproblemstosolve,and Boos! voorbeeld van.We zagenbozemensendienau komst vaneenasielzoekerscentrum zijn hiereen De gebeurtenisseninGeldermalsenrondomde Vooral doorwoorden,maarsomsookgeweld. maar tegelijkertijd zetjemensentegenelkaarop. wint opdezemaniermisschiendeverkiezingen, bedrijven, inAmerikamaarookNederland.Je waarop politiekepartijen opditmomentpolitiek vele jarenlater, vergelijkbaar ismetdemanier The AmericanPresident.Waarom? Omdat defilm, door De lessenvaneenGroningseburgemeester. Hoe gajealsgemeentebestuurhetgesprekaanmetbozeburgers? kan, wilofmoet eenburgemeesterhierinspelen? mede hunboosheidveroorzaakt? Enwelke rol belang bij collectieve boosheid?Heeftdepolitiek tot geweld. Waarom ismenboos?Enwieheefter welijks meervoorredevatbaar zijn enovergaan LAATSTEDE TIJD Pieter Smit moet ik vaak denken aan de film moetikvaakdenkenaandefilm - juiste woordentevinden,ofalszezijn vastgelo ik dieboosheid,alshetmensennietluktomde boos zijn, enaftoeheelergboos.Somsbegrijp gemeente Oldambtkomikookmensentegendie kennelijk eentekopiërenemotie. bestempelde opvattingen engedrag.Boosheidis groep bozeburgersvanwege hunalsonredelijk Maar ookdezemensenzijn vaakweer boos:opde verantwoordelijkheid willenendurven nemen. zich verweren tegendecollectieve boosheiden ren. Ikkomdaarentegenookmensentegendie schappij, maarvooralopwat ernoggaat gebeu boos zijn. Boosopwat erisgebeurdinonzemaat Maar ikkomookmensentegendiecollectief pen indebureaucratie engeenuitweg meer zien. ALS BURGEMEESTER

van de Oost-Groningse van deOost-Groningse - - - en wethouders wistenwe dat we hetmoestenre met bozemensen.Alscollegevanburgemeester jaar, werd ikalsburgemeestergeconfronteerd voor duizendasielzoekers,maximaaléén werd gevraagdmeetewerken aannoodopvang vertwijfeld toe. mineren. Eenzwijgende meerderheidkijkt soms weinig nodig hebbenomboosheidtelaten do geleerd dat mensenineenzaal enmetveel emotie grediënten vooreensuccesvolle uitkomst.Ikheb en snelreagerenopvragenwaren belangrijke in langrijke rolgespeeld.Korte communicatielijnen samengestelde klankbordgroephebbeneenbe langenvereniging Beertaendespeciaal hiervoor afspraken gemaaktmethetdorp. Dedorpsbe de vluchtelingen?We hebbendaaromgoede een kleindorp?Wat kanhetdorpbetekenenvoor Er warenookveel vragen.Wat betekentditvoor algemeen. vanwege deopvangvanvluchtelingeninhet invloed tekunnenuitoefenen,enwellicht boos besluit, boosomdat zehetgevoelhaddengeen ze zichovervallen voelden,boosvanwege het Ook hiereengroepbozemensen.Boosomdat ingen aanwat zevondenvanditcollegebesluit. gaven dieavondinvolstrekthelderebewoord- Tegenstanders, maarzekerookvoorstanders, inwoners kwamenerruimzeshonderdvijftig. opvangcentrum zoukomen.Van detweeduizend voor deinwonersvanhetdorpBeerta,waar gehouden voorbewonersvanOldambt,metname formeerd eneenweek later eeninformatieavond gelen. We hebbeneerst defractievoorzittersgeïn JAARGELEDEN TOEN TWEE heid tevoeden. of bozetoon.Deboosheidlijkt hiermeedeboos kondigen vaneenboodschap, aldannietopluide Kennelijk isdeinhoudondergeschiktaanhetver antwoord: ‘weet ikniet,maarhij zegthetwel!’ vraag wat hij allemaaldurfdetezeggen,washet politicus durfdehetallemaaltezeggen.Opmijn ging stemmenopeenlokalepoliticus.Want deze mij bozig, inonvervalst Groningsdialect,dat hij zingen van2014.Eenalwat oudereheermeldde potentiële kiezertijdens degemeenteraadsverkie zes temaken.Ikherinnermij eengesprekmet keu Boosheid wordtookgebruiktom(politieke) degemeenteOldambt - -

- - -

- - - - - ook dezwijgende meerderheidgehoordwordt, als gaan omstellingtenemen?Hoe zorgjeervoordat genbouwer? Hoever durfjetegaanofmoet ‘the silent’ineengemeentezijn. Beneenjebrug meester opjeneemt,alser‘pushers’, ‘joiners’en fronteerde mij metdevraagwelke roljealsburge de dynamiekvanwij-zijdenken’. Brandsmacon filosoof, diesprakover ‘polarisatie eninzichtin ik kortgeledennaarBartBrandsma,schrijver en Na dezetumultueuzebijeenkomsten luisterde en isdieinmiddelsalweer gesloten. maar driehonderdmensenhoefdeoptevangen, tien jaar. Indepraktijk bleekdat denoodopvang maximaal vijfhonderd bewonersvoormaximaal het collegevooromtekiezeneenlocatie van elkaars standpunten.Nadezegesprekkenstelde collectieve boosheid.Hierdoorwaserruimtevoor kleine groepjeswerd ergeenvoedinggegeven aan en boosheid, maardooreen-op-eengesprekken inloopbijeenkomsten vanvieruur. Ookhier met onzeinwoners,hebbenwe gekozenvoor dat we ditmaalmeteenechtingesprekkonden en voorminimaaltienjaar. Omervoortezorgen centrumlocatie gezocht:voorduizendbewoners MAANDEN NADATENKELE situatie. Maarnuwerd eenandereasielzoekers stond, speeldeinWinschoteneenvergelijkbare ‘ uitkomst’ voor eensuccesvolle belangrijke ingrediënten op vragenwaren lijnen en snelreageren communicatie- Korte Beerta opzijn kop - - - -

idee april 2017 Pieter Smit Boos! 23 aan destad Samen bouwen D66-wethouder inMaastricht Mieke Damsma(@MiekeDamsma) bouw jenietalleen;dat doeje samen. spannend, inhetholvandeleeuw. Maareenstad samen aandestad.Hetisintensief ensomsook plannen besprekenendieverwerken, bouwen we een wandelingmaken,dialoogvoeren,onze manier vandemocratie en vanbesturen.Alswe Dienend zijn aandeinwonersisvoormij deD66- maar vooriedereenomvantegenieten. en cultuurisnietalleeneenthemavanhet‘veld’, verschillende tijden, inverschillende talen.Kunst stadsdialogen, opverschillende plekken,op haar inwonerseenplanomarmen.Dat doeikvia beleidsstuk schrijven, ófsamen metdestaden de traditie.Ikkanvanachtermijn bureau een vernieuwing, maarisookeengrootonderdeelvan ze biedttoekomstperspectiefenruimtevoor voor cultuur. Cultuurbetekentveel vooreenstad: In destadbenikonderandereverantwoordelijk aanspreken. maken hebténjeafvragenhoezewilt zoeken moetjedustelkenskijken metwiejete en maten komenengaan.Omcontactmethente ervan bewusttezijn dat inwonersinallesoorten maken samendestad.Hetisdaarombelangrijk je zij dieergeborenengetogenzijn. Dieinwoners is eenMaastrichtenaar, vanshort-stay-studenttot over ‘inwoners’. IedereendieinMaastrichtwoont ‘Burgers’ zaljemij nooithorenzeggen;ikspreek 24 ‘ in dekoulaat staan’ zwijgende meerderheid alsof jedezwakkere, elpn voelt Weglopen voelt ookalsofjedezwakkere,zwijgende meer hele werkzame leven nognooitgedaan.Weglopen zetten? Weglopen voorproblemenhebikinmijn die eropuitzijn groepenmensenbuitenspelte burgemeester altijd samenwerken metpartijen derheid indekoulaat staan.Vooralsnog kiesik HET ZIJNINGEWIKKELDE gemeente. standig nadenken.Dat merktenwij ookinonze het stellenvanvrageniemanddwingttotzelf vaak eenuitdaging.Interessantgenoegblijkt dat heid domineert,isinhoudelijk communiceren zorg jeervoordat boosheidnietgroeit?Alsboos tegenpool vandeschreeuwende minderheid?Hoe van Oldambt. Pieter Smit(@deburgemeester)isburgemeester uitsluiting vanmensen! te voor(tegen)argumentenenaccepteernimmer boosheid hetgespreknietbelemmert.Geefruim daarbij is:praat metelkaarenzorgervoordat de anderen uitgedaagdofaangezet.Mijn stelling mensen booszijn. Somsmetreden,somsdoor compromis leidt.Ikhebgeleerdteaccepterendat met eigen ogengeziendat ditsomstoteenmooi en vandeburgemeesterinhetbijzonder. Ikheb sen dierechthebbenopsteunvandeoverheid, tijd methetgevoeloptenemenvoordiemen aan tegaan.Somstegenbeterweten in.Maaral ervoor omhetgesprek,debat endedialoog dilemma’s. Moetjeals

- - -

- - - ruimte? openbare is de Van wie mogelijk zelftelaten beslissen? vertrouwen opdeeigen krachtvanmensenenbewonerszoveel Op basisvansociaal-liberalewaarden, en welke dan?Doorte belangen, ambitiesenvoorkeuren.Hoe doenlokaleD66’ers dat? bijzonder. Deinrichtingervan iseencontinueafweging tussen De openbareruimteisvanonsallemaal, ofvanniemandinhet LOKAAL

idee april 2017 Jessica van Eijs & Martijn Braber Van wie is de openbare ruimte? 25 26 kend aanhetbedrijfsleven indestad. dacht hetbestuur. Duswordtgrote waardetoege plekken indezewerkstad weg. "Dat nooitmeer", liet vanDAF vielbijna eenderdevandearbeids na degrotebezuiniging vanPhilips enhetfail meegemaakt: Eindhoven heeftmassa-ontslagen drijvigheid? Nuja,voorhetbroodopdeplank. het algemeen.Waarom hechtenwe aandiebe het goedvoordehorecaenbedrijvigheid in rijk voordestad.Netalsandereevenementen is De citymarketingdiePSVonsbiedtisookbelang plaatsmaken ofomrijden. als PSVthuisspeelt,waardooranderenmoeten identiteit. Daaromwordenerwegen afgesloten ting tussenmensenenbijdraagt aaneen(groeps) clubgevoel zorgtvoorverbinding enontmoe of sport.We geven PSVruimbaan,omdat het nementen ophetgebiedvancultuur, techniek levendigheid indestadhangtsamenmeteve heid, bedrijvigheid endeklimaatopgave. De In Eindhoven sprekenwe graagover levendig waarden vindtD66belangrijk? bestuur isookeenafweging vanwaarden.Welke belangen doordevolksvertegenwoordiging ofhet met éénopvatting oféénbelang.Hetafwegen van iedereen. Maar‘iedereen’ isgeenhomogenegroep De openbareruimteisvanhetpubliek,dus Tweede KamerlidD66 voormalig D66-fractievoorzitterEindhoven Jessica vanEijs gedreven … waarden Door @JessicaVanEijs

------insteek vanD66kandangoedwerken. gesprek opgangtebrengen.Depragmatische rol vanscheidsrechteraantenemen,maarhet zoeken naareenderdeweg. Hetloontomnietde soms beteromjuistniettewegen, maaromte belangen tegengesteld,ishetvoordegemeente Waar waardenmetelkaarinconflict lijken en leidend. van hetalgemeenbelang?Ditlaatste blijkt vaak van inwonerstenopzichteonzeinschatting rijke waardevoorD66.Hoewegen we hetgeluid de knel.Want (directe) zeggenschapiseenbelang komen we alsvolksvertegenwoordigers somsin ners zichuitsprekenover deopenbareruimte wend aandebestaandesituatie. Wanneer bewo Dat wekt ookweerstand op;menisimmersge straten. Deauto moetdieruimteafstaan. krijgt voorrangenletterlijk meerruimteinde de stadveel fijner. Hoogwaardig openbaar vervoer opvangen vanveel regen.Hetmaaktverblijven in binnenstad, isgoedtegenhittestressenvoorhet inrichten vandestad.Veel meergroen,ookinde maatopgave eengroteroltelaten spelenbij het Zo zettenwe inopduurzaamheid,doordekli waarden diebij D66passenvoorrangtegeven. de stadbij elkaar. Daarisruimte omookandere belangen vanhetbedrijfsleven endemensenin waar zehetgoedtoeven vinden.Daarkomende van menselijk kapitaal.Enmensenvestigen zich prettiger maken.Bedrijven moetenhethebben ringen indestad,diehetverblijven enhetwonen Datzelfde bedrijfsleven vraagtookominveste - - - - - hun straat. Enkeleledenvan de werkgroep wer plan envreesdeneentoename vansluipverkeer in opstand. Zij voeldenzichnietbetrokkenbij het Maar kortetijd later kwamenandereinwonersin onze steun." is enhetdraagvlakgeborgd,dankrijgt ditplan zij aangeven dat ditvoorhendebesteoplossing duidelijk: "Ditiseenprojectvandeinwoners.Als keerscirculatieplan aandegemeenteraad.Diewas In 2016presenteerdedewerkgroep eennieuwver inwoners werden uitgenodigd ommee tedenken. werden veel bijeenkomsten georganiseerdenalle de communicatie metdeandereinwoners.Er en inhetprocesdoorambtenarendiehielpenmet inhoudelijk ondersteunddoorverkeerskundigen eigen wijk telaten reorganiseren.Zij werden groep vaninwonershet(sluip)verkeer inhun Zo begonin2013eenexperimentomwerk tievormen enlerenwe hiervanbelangrijke lessen. wij inEnschedeveel metverschillende participa dit complexezakenzijn. Daaromexperimenteren hun eigen directeleefomgevingaangaan.Ookals prima zelfkeuzeskunnenmakenover zakendie ners, mitsgoedondersteunddoorprofessionals, vernieuwen. Uitgangspunthierbij isdat inwo ving, wilD66inEnschededelokalebestuursstijl het zelforganiserendvermogen vandesamenle Vanuit hetideaalommeerruimtetegeven aan D66-raadslid inEnschede Martijn Braber van bewoners oplossingen eigen … met @MartijnBraber

------we ersamensteedsbeterin. heid goedborgen.Zoblijven we lerenenworden vergroot. Tegelijk moetenwe gelijkheid eneerlijk en onderlingorganiserendevrijheid vanmensen ven proberenenstimuleren,omdat hetdichtbij waarden vindenwij hetbelangrijk omditteblij vooruit enéénoftwee achteruit.Vanuit onzeD66- vlak voorparticipatie gaat vaakmettwee stappen den) dekoudwatervrees snelterugis.Hetdraag (voor zowel inwonersalswethouders enraadsle wanneer participatie anderslooptdanverwacht vormen vanparticipatie. Tegelijk merkenwe dat Wij zienveel mooieinitiatieven enverschillende ? lijkheid vaninwonersofwijkorganen zelf tie-initiatieven zijn, ofisditeenverantwoorde of gemeenteraadtoetsenhoelegitiemparticipa gaat over hetalgemeenbelang?Moetdegemeente belangen vanspecifiekegroepen,ofookalshet ticipatie-initiatief alleenslagenalshetgaat over impact opgrotegroepenmensen?Kan eenpar tietrajecten, alsdieleidentotbesluitenmeteen je dedemocratische legitimiteitvanparticipa Deze casusroeptbelangrijke vragenop. Hoeborg inwonersparticipatie? de maatregelen werden teruggedraaid.Isdat nu erbij betrokkenvooreenbreeddraagvlak.Maar menhangend planenzoveel mogelijk mensen Zij haddenbijna vierjaargewerkt aaneensa De ledenvandewerkgroep voeldenzichbekocht. de omstredenverkeersbesluiten terugtedraaien. de bezwaarmakersenadviseerdehetcollegeom keersdeskundigen enpolitie,inhetvoordeelvan tencommissie oordeelde,medeopadviesvanver verkeersbesluit vanhetcollege.Debezwaarschrif advocaat inentekendenbezwaaraantegenhet straten. Bewonersverenigden zich,huurdeneen ten verkeersluw temakentenkostevanandere belangen behartigd hadden,doorhuneigen stra den erzelfsvanbetichtdat zij vooralhuneigen ------

idee april 2017 Jessica van Eijs & Martijn Braber Van wie is de openbare ruimte? 27 28 burgerparticipatie Gemeenten en FEITEN &CIJFERS volledig omarmd,ofisersprake vaneenverstandshuwelijk? nieuwe trend.Hebbengemeentenenburgerinitiatieven elkaar Gemeenten proberenaljarenhunplaats tebepalenindeze investeren inzonnepanelen:burgerparticipatie iship. gemeenten, hetorganiserenvaneenbuurtfeest ofhetsamen gaat omhetbedenkenvaneennieuwe naamvoorfuserende teerd metengeschreven rondomburgerparticipatie. Ofhet in deTroonredevan2013iserveel gepraat over, geëxperimen Sinds deintroductievanhetbegrip‘participatiesamenleving’ samenstelling Laura vanDijk -

Actieve burgers Bron: SocialeVraagstukken, 2015 Nederlanders? Op welkemanierparticiperen helemaal nietzonieuwis(ouderdan25jaar)of daarnaast dat eengrootdeelvandeinitiatieven onderzoek indeprovincieNoord-Hollandblijkt van geldaancollectes–vrij passiefdus.Uiteen Een deelvandieparticipatie bestaat uithetgeven lokale initiatieven (SocialeVraagstukken, 2015). ‘slechts’ 52procentvandeNederlandersactiefin voor flinkwat veranderingen heeftgezorgd,is beeld eerstbijstellen: hoewel burgerparticipatie len kleinereburgerinitiatieven kent.Laten we dit uitgebreide bewonersplatformen ennogtiental kaart minstensvijf florerendebuurtraden,twee tie lijkt hetsomsalsofelkkleinstipjeopdeland Door depositieve verhalen over burgerparticipa aan lokale doneren 13% doelen 4% actief inde buurt 8% 5% 7% 3% vrijwilligerswerk georganiseerd 12% - - - niet lokaal 48% actief Bron: ProDemosMonitorBurgerparticipatie, 2016 met gemeenten Burgers insamenwerking Participatieladder een brugtever (ProDemos,2016). direct laten meebeslissenover beleidisvoorvelen wel raadplegenofomadviesvragen,maarhen gemeenten (individuele) burgersbijvoorbeeld al uit handentegeven? Uitonderzoekblijkt dat veel ticipatie onderburgerszonderdetouwtjesteveel vormgegeven? Hoestimuleerjealsgemeentepar moet deverhouding burger-gemeenteworden zichzelf. Wat werkt enwat werkt niet?Enhoe Burgerinitiatieven zijn duidelijk zoekendenaar verdwenen (Wageningen Universiteit, 2014). van deburgerinitiatieven isbinnenvijf jaarweer een vroegedoodsterft:ietsmeerdankwart 2014 2016 meebeslissen inwoners konden coproduceren inwoners konden 6% 6,2% adviezen uitbrengen inwoners konden geraadpleegd inwoners werden geïnformeerd inwoners werden 6,2% 6,9% 20,6% 21,5% 27,3% 32,7% 34% 33% -

idee april 2017 feiten&cijfers Gemeenten en burgerparticipatie 29 30 geven aandegemeente(ProDemos,2016).De 83 procentgevraagdofongevraagdadviesmag van degemeentenbestaanzulkeraden,waarvan succesvol.In57procent entegen wel (beperkt) – eenmeerbottom-upbenaderingzijndaar en groeiennietverder door. Wijk- endorpsraden oefenen indegemeenteblijken nietzopopulair top-down manierenomalsburgerinvloeduitte tief weinig respons(ProDemos,2016).Deformele enquêtes. Hieropkrijgen gemeentenechterrela inspraakavonden, informatiebijeenkomsten en burgers bij hetoverheidsbeleid tebetrekkenzijn De meestgebruiktemanierenom(individuele) Gevraagd enongevraagdadvies Samenwerkingspartners vanburgerinitiatieven Bron: Wageningen Universiteit, 2014

gemeenten

provincies

welzijnsinstellingen dorps-/wijkraden

buurtverenigingen dorps-/buurthuizen burgerinitiatieven

werkgroepen overig - -

adviesfunctie over beleid,vaneenbuurtfeestco informelere nog verstrengeld. Burgerparticipatie engemeentenblijven voorals hun doelen(Wageningen Universiteit, 2014). te alsgrootstesteunpilaarbij hetbereikenvan Toch noemenburgerinitiatieven degemeen (ProDemos, gemeente, in2016wasditnogmaar64procent mele burgerinitiatieven ondersteuningvande aan. In2014vroegnog87procentvandeinfor maak, kloppensteedsminderbij degemeente mité tothetinitiatief vooreenvuurwerkschoon 2016). Lerenzeopeigen benenstaan? bottom-up burgerinitiatieven zonder - - - - - Bron: MinisterievanBinnenlandseZaken enKoninkrijksrelaties, 2013 10% 20% 30% 40% Hoe leggendorps-enwijkradenverantwoording afaandegemeente? 20% 40% 60% 80% Waar halen dorps-enwijkradenhuninkomstenvandaan? meente, wantzemoetenverantwoording afleggen 2013). Ditmaaktderadenafhankelijk vandege van BinnenlandseZakenenKoninkrijksrelaties, deel vanhuninkomstenuitsubsidie(Ministerie terdun. Veel dorps-enwijkraden haleneengroot scheidslijn tussenmanagenenfaciliterenflin de praktijk blijkt ditlastig; voorgemeentenisde gers wordtweggehaald. Endaarhoorthetjuist!In ren, omdat hetinitiatief opdiemanierbij debur burgerinitiatieven niettestrakmoetencontrole naar oprechteparticipatie(2014)aldat gemeenten Hendriks waarschuwdeinhaarboekVan opgelegde initiatieven kanooknadelenhebben.Corina De samenwerking tussengemeentenenburger- Onafhankelijk? 0% 0% jaarverslag subsidie eigen middelen overleg - -

- - met detop-downenformeleburgerparticipatie participatie vanuitdegemeente,vergelijkbaar wordt eendorps-ofwijkraad daarmee‘opgelegde’ over debestedingvandiesubsidie.Inhoeverre voortduren. en sturingdoordegemeentezalnogwel even verhouding tussenspontaneburgerparticipatie burgerinitiatieven. Dezoektochtnaardejuiste gebied tussenoverheidsinstanties eninformele Op diemanierbevindenderadenzichineengrijs Binnenlandse ZakenenKoninkrijksrelaties, 2013). dorp- enwijkraden beschouwd(Ministerievan van burgerswordenalsbelangrijkste doelenvan kanalen? Belangenbehartiging enrepresentatie anders geen dorps- enwijkraden wijkraden dorpsraden anders -

idee april 2017 feiten&cijfers Gemeenten en burgerparticipatie 31 opgehaald op www-document, hulpaanbod. Haarlems Dagblad meester doet (2017): Burge- Haarlemmermeer 5 februarivan meergemeente.nl. www.haarlemmer

Gemeente THEMA niet defoutbegaanomlokalemediatesubsidiëren. geïnformeerde burgersenmediadiedaadwerkelijk kranten staanonderdruk.Toch moetenoverheden

de machtcontroleren.Maarlokaleenregionale aan lokalemedia de toekomstvanlokalekrant.Dezeisonder gemeente Haarlemmermeer. Hij isbezorgdover Haarlems Dagblad,maarookburgemeestervande Theo Weterings isnietalleentrouwlezervanhet journalisten dreigt ontslag. le democratie”. Voor ongeveer eenkwartvande verontrustend enookbedreigend voordeloka Weterings noemtdebezuinigingen “uitermate kranten. HetHaarlemsDagbladisdaareenvan. een bezuinigingsronde isaangekondigd bij vijf deel vandeTelegraaf MediaGroep(tmg),waar Een sterkelokaledemocratie vraagtomgoed Dat belemmertdecontrolerendetaakvan journalistiek enwerkt innovatie tegen. Stop desteun - - door Weterings isnietdeenige burgemeesterdie zich wel dat eerstdebezuinigingen vantafelgaan. hun belangrijke rolteblijven vervullen”. Hij wil Haarlems Dagbladinhetbijzonder, instaat stellen nieren diederegionalepersin hetalgemeen,en Weterings wildaarommeedenkenover “ma onvoldoende kwaliteitkanworden geleverd. de kranteensdat ernadebezuinigingen wellicht bedreigd. Weterings ishetmetderedactievan wordt ookhetenige echtedagbladvanderegio Nieuwsblad Haarlemmermeerisalgestoptennu waarde vooreenvitalelokaledemocratie” is.Het wellicht verleden tijd, terwijl dit“een randvoor schap indegemeenteHaarlemmermeerstraks Volgens Weterings ishetpluriformemedialand Chris Aalberts

- - - Haarlem, Leiden,Velsen enHollandsKroon. krijgt steunvanzijn collega’s uitBloemendaal, zorgen maaktover debezuinigingen bij tmg.Hij terrein aanzet. Juisthierverschraalt echter het beleid betrof, zijn nulokale mediaookopdit media gedaankonwordenomdat zorglandelijk ooit tevoren.Waar ditvroegerdoordelandelijke controle ophetlokalebestuur belangrijker dan bij gekregenophetgebiedvandezorg.Ditmaakt kabinet-Rutte II hebbengemeentenerveel taken kale mediaspringlevend is.Metnameonderhet tmg-kranten laat ziendat dediscussieover lo De opwindingover deontslagenbij deregionale Dalende abonnee-aantallen - le krantennog kunnen vervullen. maar ookmetdedemocratische roldiedezeloka Dit zorgtvoorproblemenmet debedrijfsvoering, hun nieuwsmeestalgratis van hetinternethalen. dalende abonnee-aantallen,nu jongegeneraties gemarginaliseerd. Allekranten hebbenlastvan velen binnendegemeente,isdierolsteedsverder vroeger eenbelangrijk nieuwsmediumwasvoor meer hetHaarlemsDagblad?Waar delokalekrant Wat isderedenvoorbezuinigingen bij onder Tegelijk doetdeopwindingwat vreemdaan. Algemeen Dagblad. den eengrootaantalregionalekrantenmethet nieuwsaanbod. Zofuseerdeenkelejarengele - - courant.nl. www.ijmuider 5 februarivan opgehaald op www-document, van destad’. Krant is‘slagader Courant (2017):

IJmuider

idee april 2017 Chris Aalberts Stop de steun aan lokale media 33 Regiojournalistiek Lemma. Den Haag:Boom/ een case-studie. journalistiek: in deregionale redactieproces kwaliteit vanhet in spagaat: de

Buijs, K.(2014):

den omgeldteverdienen, maarontwikkelenhier Kranten moetenopzoeknaarnieuwe mogelijkhe niet alletitelszullendekomendejarenoverleven. zullen ongetwijfeld krantenblijven bestaan,maar en isbijna aanheteindevanzijn levenscyclus. Er men tezien:dekrantiseenouderwets product tezijn omdeproble Je hoeftgeenmedia-expert De productievandekrantheeftalleprioriteit. weinig gebruiktenmenhoudtlezersopafstand. lezers: crossmedialemogelijkheden wordenmaar de redactiesmoeiterekeningtehoudenmethun verdiepende berichtgeving.Tegelijkertijd hebben dacteuren niettoekomenaanonderscheidende, redacties lieteenpaarjaargeledenziendat re langer redentotzorg:onderzoekopregionale politiek nieuws.Opinhoudelijk vlakiseralveel gemeenten isernogsteedseenkrantmetlokaal over delokalepolitiekrelativeren: indemeeste sen. Tegelijk kanmenhetgebrekaaninformatie al langetijd nietinstaat dat probleemoptelos geïnformeerde burgers,maardelokalekrantis Er isduswel sprakevaneenprobleemslecht Ouderwets product - - - - - oudsher belangrijke krantenvervuld moetblij Maar eenterechtevraagisofdieroldoordevan ke controleophetlokalebestuuressentieelis. langrijk vinden,hebbengelijk dat journalistie Bestuurders enburgersdielokalemediabe Broodnodige innovatie dat nietkan,iseenraadsel. berichtgeving vanhetHaarlemsDagblad.Waarom geen abonnementbestaat opuitsluitenddelokale Illustratief voorditgebrekaaninnovatie isdat er er juistbij regionaleenlokalekrantenweinig. crowdfunding engesponsordecontent,gebeurt muren, aggregatiewebsites, betalenperartikel, landelijke mediaexperimenterenmetbetaal bij opmerkelijk weinig nieuwe initiatieven. Waar controleren. journalistiek gaat danhaareigen subsidiegever van perssubsidies.Dat iseenslechtplan:delokale pleiten delaatste jarenopenlijk voorhetinvoeren belangrijk lokaalnieuwsmediuminkrimpt;velen als burgemeesterWeterings willenhelpenalseen kunnen overnemen isonduidelijk. Bestuurders ven worden.Waarom internetmediadezerolniet - - - - ‘ Belangrijker isdat bestuurderszoookdebrood De Correspondent –60europerjaar –zetdeze uitgaan vanhetzelfdeabonnementsgeld alsbij litiek verslaat, heeftdeze560abonnees.Alswe ment tenemenopeenwebsite diedelokalepo Als éénprocentvanhenbereid iseenabonne In DenHelderwonenongeveer 56.000mensen. lokaal nieuwsmediumtebeginnen? zijn decommerciëlemogelijkheden omhiereen bestaande krantinkrimpenofverdwijnen. Wat dus behoefteaaneeneigen medium,mocht de en blijft duswaarschijnlijk zelfstandig. Hieris fusiegolf indekopvanNoord-Hollandoverleefd krant heeft:DenHelder. Dezegemeenteheeftde delgrote gemeentenemendienunogeenlokale dat diteenkwestie vantijd is.Laten we eenmid komen? Eenrekenvoorbeeldmaaktduidelijk die nieuwe lokaleinitiatieven erwerkelijk nooit de lokalemedianogniethebbenbereikt.Zouden Het probleemisvooraldat dergelijke innovaties Rekenvoorbeeld: DenHelder commerciële kansenbiedt. reidheid vanburgerslangzaamtoeneemtenook voorbeelden, maarzelaten ziendat debetaalbe traditionele redactie.Ditzijn weliswaar schaarse burgers teverkopen, zonderinmengingvaneen op Blendlepublicerenomhetaanindividuele Journalisten kunnenhunwerk viaReportersOnline paar jaartijd 50.000betalendeledenopgebouwd. drag bijeenbrachten. DeCorrespondentheeftineen waarbij burgersmetkleinedonaties eengrootbe voorbeelden vanjournalistiekecrowdfunding len. Dat issimpelweg onjuist:erbestaangoede meer zelfvoorjournalistiekemediawillenbeta zich metnameneerbij hetideedat burgersniet en ondernemerschapontmoedigen. Zeleggen nodige innovatie indelokalemediategenwerken op detribune’ een journalist raadsvergadering Straks zitbij elke

- - -

- - - - en journalistiekaandeErasmusUniversiteit Rotterdam. populisme endeEuropeseUnie.Tevens doceert hijmedia boeken overpolitiekecommunicatie, rechtsepartijen, voor Chris Aalberts(@ChrisAalberts)ispolitiekverslaggever leren dandekrantennudoen. die depolitiekwellicht zelfsbeterkunnencontro In demarktkunnenprimanieuwe mediagroeien, van burgersinmiddelsirrelevantzijn geworden. maar mediainstanddievanuithetperspectief geraakt niethelpen,wantzohoudenzealleen ten traditionelemediadiehunpubliekzijn kwijt initiatieven mogelijk temaken. Bestuurdersmoe moet waarschijnlijk eerstverder dalenomdeze immers noggeabonneerdopdekrant.Ditaantal potentiële abonneesvannieuwe initiatieven zijn komen zemindermakkelijk vandegrond.Veel ciële kansenvoornieuwe initiatieven kleineren Zolang lokalekrantenbestaan,zijn decommer vaak bij geenenkelevergadering. raadsvergadering eenjournalistopdetribune,nu vinden dannuhetgevalis.Strakszitbij elke zelfs meercontroleophetlokaalbestuurplaats van verslaggeving doorburgerjournalistenkaner kleine gemeentealsDenHelder. Doortoevoeging initiatief nietrendabelzoukunnenzijn ineen burgers, ishetonzintedoenalsofeendergelijk (deels) gebruikwordtgemaaktvancontent den alleenmaartoenemen.Alserdanbovendien de aantallenabonneesenverdienmogelijkhe site meteenbrederinhoudelijk profiel,kunnen gespecialiseerde website komtmaaropeenweb Als lokalepolitiekeverslaggeving nietopeen Burgerjournalisten politieke berichtgevingbesteedt. dat hetbedragisdat dehuidige krantaanlokale betreffende journalist(en).Hetismaardevraagof van ditbedragtebestedenaanhetsalarisde zijn verwaarloosbaar endusishetgrootstedeel per jaarom.Dedistributiekostenvaneenwebsite website zonderreclame-inkomsten33.600euro ThePostOnline enFollowtheMoney.Hijpubliceerde ------

idee april 2017 Chris Aalberts Stop de steun aan lokale media 35 36 LOKAAL V het invullenvandieambitievaltvervolgens nietmee.’ te betrekken.Bij uitstekeensociaal-liberaleambitie,vindtze.‘Maar ling deinitiatieven omburgersmeerbij hetbestuurendepolitiek Als onderzoekerenD66’er volgtKlaartjePeters metveel belangstel soort participatietrajecten ontbreektperdefinitie beeld vanhoehetsomsnietgoed werkt. Indit 27).Dat iseenmooivoor over Enschede(pagina jecten. Daaromlasikmetveel interessehetartikel allemaal oplostmetwijkraden enparticipatietra serieuze problemen,diejenaar mijn ideeniet goed komt.Maardelokaledemocratie kamptmet zelf eensuitdieivorentorenkomt,hetallemaal en dat alsdeoverheid henermaarbij betrekten geloof dat menseninessentie hetgoedewillen gerparticipatie belasteambtenaren,isvaakeen hen wel de‘gelovigen’. Bij hen,enbij demet bur een groothartvoorburgerparticipatie. Iknoem naar gedaan.Deonderzoekershebbenvaakzelf weinig objectiefenwaardeneutraal onderzoek trekken vanburgersbij hetbestuur. Erwordtheel cesvol gemeentenzijn inhetdaadwerkelijk be ‘Het ismoeilijk omgoedtebeoordelenhoesuc aal-liberaal, envooraldievaneenonderzoeker. de lokaledemocratie. Metdeblikvaneensoci idee enopdeuitdagingeninhetlokalebestuur gen we haartereflecterenopdeartikelenindeze ten indejarennegentig. Voor ditinterviewvroe ze raadsleden, enschrijft zeveel. In2015publiceerde Een doodgewoonkabinet,over dePaarsekabinet traint zeburgemeestersen teries enlokaleoverheden, seert KlaartjePeters minis Maastricht. Daarnaastadvi bonden aandeUniversiteit en regionaalbestuurver bijzonder hoogleraarlokaal oor ééndagperweek iszeals ------reden omditniettedoen.’ niet altijd wat aantedoen.Endat isookgeen een hogereopleidingvaakvooraanstaan,daaris mensen meteengrotemond,zelfredzaamheiden Vanaf dejarennegentig kwaminteractieve be voor aanburgers.Dat doenoverheden nogsteeds. we metinspraak:jemaakteenplanendat legje heel lang.Indejarenzestig enzeventig begonnen heid vandemensen opdiemanierbetrokken gaat dat heteenillusieisomtedenken dat demeerder 6).Maarikdenk initiatief inGroningen(pagina ‘Ja, hetisheelgoeddat ditgebeurt. Ookzo’n Dus wemoetenvooralhiermee doorgaan? leerd? Hebben weonzelessendusonvoldoendege algemeen belangbewaakt…’ enigszins buitenspelwordtgezet,wienoghet altijd deusualsuspectszijn, dat degemeenteraad genoemd alsnuvanburgerparticipatie. Dat het nadelen vaninteractieve beleidsvormingworden Laatst lasikeenartikeluit1992,waarindezelfde heidsparticipatie. Maarjeziethetzelfdepatroon. burgerparticipatie, ennuover doe-democratie hypes ontstaanmetsteedseenanderenaam: Vervolgens ziejeinde loop derjarennieuwe gers beleidmaakt.Dat wasnieuwindietijd. leidsvorming op:hetideedat jesamenmetbur Is ditgeloofeennieuwfenomeen? en dat wringtinditvoorbeeldheelmooi.’ cratie waariniedersbelangenwordenafgewogen, het klassiekeideevanderepresentatieve demo ‘Er zijn geenechtelessen.Hetfeitdat ‘Je ziethetal

------burgerparticipatie in Het ‘geloof’ Klaartje Peters interview

idee april 2017 Klaartje Peters Het ‘geloof’ in burgerparticipatie 37 38 ‘ vraagt omtegenmacht’ bestuur. Maarmacht ten opzichtevanhet collectief teopereren er nietgoedinomals eeneae zijn Gemeenteraden echt nieteenvoudig.’ ook vandeverschillende g1000-initiatieven. Ditis loting nietiedereenkomtopdagen.Dat weten we nu alzienzedeuitdagingen.Bijvoorbeeld dat bij langdurig trajectomüberhaupt tebeginnen,en zien: hetisenormarbeidsintensief, hetiseen laat hetvoorbeeldvandewijkraden inGroningen op eensystematische enstructurelemanier. Dat overheden enpoliticiomdat goedteorganiseren, moment dat hettelaat is.Hetismoeilijk voor we ineenswel meepraten, overigens vaakopeen regel hetmaar. Enopsommige momentenwillen worden. Zij stemmenenzeggentegenpolitici: willen eengrootdeelvandetijd metrustgelaten mee tenemeninonzedemocratie. Veel mensen bij isomdieandere90procentvandemensen schouwen alseenaanvulling.Deuitdagingdaar worden. Ikdenkdat jehetaltijd zalmoetenbe onderzoeker ben ikdangeïnteresseerdinonaf seren. Dat laat ziendat hetniet eenvoudig is.Als burgerbetrokkenheid daadwerkelijk gaanorgani drie jaarinhetcollegenogniet weten hoezedie volgens nietmee.Ikkenooklokale D66’ers diena 10). Maarhetinvullenvandie ambitievaltver je ookinhetartikelover D66inDenHaag(pagina gemaakt vanmeerburgerbetrokkenheid.Dat zie D66 inhetcollegekwamenechteenpuntheeft onze partij. Ikkenverschillende gemeentenwaar en bijdragen aanhetcollectief. Dat ziejeveel in beeld, dat mensengraagverantwoordelijk zijn ‘Het heefttemakenmetonsoptimistischemens Waarom pastdeze ambitiejuistgoedbijD66’ers?

------een probleem.Denkjeindat MarkRutte voorzit vooral voordelenin,maarinmijn ogenishetook gemeenteraad gemaakt.Burgemeestersziener burgemeester hoofdvanhetcollegeende de invoeringvanhetdualismehebbenwe de ‘Daaraan zitookeeninstitutioneelaspect.Bij gemeenteraden nietbestaat.’ gevoel vaneenheidenleiderschap, dat inveel tegenwicht biedenaanhetbestuurvraagtookeen Dat isechtdeprijs vandemocratie. Maarserieus heel belangrijk; dat moetgesubsidieerdworden. van hetcollege.Daarbij zijn trainingenopleiding Bijvoorbeeld alsderaadgeenantwoordenkrijgt steunt enaftoeookzelfonderzoekverricht. moeten toenaareenorgaandat deraadonder van deondersteuninggemeenteraad.We willen doen,betekentdat eenserieuzeversterking macht vraagtomtegenmacht.Alswe daaraaniets te opererentenopzichtevanhetbestuur. Maar snipperd enzijn ernietgoedinomalscollectief zie jij? de lokaledemocratieop,zeije.Welke problemen Dit soortinitiatievenlostnietalleproblemen in beter naarmensengeluisterd?’ gen inDenHaag.Wordt erdaarnudaadwerkelijk hankelijk onderzoeknaarbijvoorbeeld deervarin teraad kan en moet doen in zulke trajecten, is het teraad kanenmoet doeninzulketrajecten,is het samen overleggen enbesluiten.Wat een gemeen ze dewijkbewoners endevertegenwoordigers Groningen isdat ditdaarnietgebeurt;laten verschuift. Interessantaanhetinitiatief in In veel projectenziejedat deraadnaarzijlijn te hebbenhuncontrolerende rol waartemaken. raad bijnieuwevormenvanbestuur? In hoeverre verandertderol vande gemeente staf engeenleider, dat zijn twee groteproblemen.’ en onmondig maakt.Deraadheeftonvoldoende en deleidingkannemen,wat deraadonmachtig meenteraden ontbreektvaakiemanddieopstaat geen vuistkanmakentegenderegering?Inge verbaasd zijn dat indiesituatie deTweede Kamer ter vandeTweede Kamer is: dankanjetochniet gemeenteraden hebben.Zekeralszezoveel moei wijk, dankanjedevraagstellenwaaromwe nog de achtergrondhunbestuurders,enburgersin direct contactkomttussenambtenaren,metop ‘Gemeenteraden rakensteedsmeerver ‘Als ermeer ------bewaken vanhetalgemeenbelang.Alsbestuur onderzoeker enpublicist. bestuur aandeUniversiteitMaastricht, enzelfstandig Klaartje Petersisbijzonderhoogleraarlokaalenregionaal hard aanwerken. Dat moetenwe blijven doen.’ misten blijven, ookindegemeenteraden,diehier de raadsledendoen.Gelukkig zulleneraltijd opti kijkt? Ben jeoptimistischalsnaardezeinitiatieven leiderschap enondersteuning.’ passief, endat komtdeelsdoordat gebrekaan luisteren. Gemeenteradenzijn daarinnogwat bestuur dwingenomooknaardiemensente die mindergoedgehoordworden.Jemoethet tegoed omdaarbij ookdegroepentebetrekken samenleving alsgeheel. Ruimte voorhetindividu,maarmetoogde wie kijkt erdannognaarhetalgemeenbelang?’ eigen initiatief, wiekrijgt danstrakszijn zin?En ?Enalswe hetoverlaten aan voor eigen initiatief rol vandeoverheid, hoeveel ruimtelaat dieover 14).Watook voordeOmgevingswet (pagina isde die degemeenteheeftgesteld.Dat geldtstraks fiek initiatief voldoenaandebasisvoorwaarden houdt enbekijkt ofdeuitkomstenvaneenspeci ander orgaandat hetalgemeenbelanginoog mee ook een beetjetechnocratisch. Maar er is geen raadsleden, enalsjenietuitkijkt wordthetdaar lijk eentamelijk abstracterolenvaaklastig voor – nietuithetoogwordenverloren. Dat isnatuur of anderebelangen–vangroepenburgers gers, danmoetenraadsledenindegaten houden ders enambtenarendirectzakendoenmetbur steeds minderrelevantwordtwat diehardwerken lokale democratie bezorgd.Ikbenbangdat het Tegelijkertijd ben ikover dealgehelestaat van de grotere geheelverliezen. Hetpastbij onsgedach is. Jekuntalsraadgemakkelijk hetzichtop uitpakt. Vooral omdat hetingewikkeldematerie de Omgevingswet enhoediestraksindepraktijk collectief –kritischkijken naardeinvoeringvan goed dat raadsleden–endegemeenteraadals ‘Ik vindheterggoeddat ditgebeurt. ‘Zeker, endaaromishet ------van iedereen Burgemeester burgemeester van Ameland Albert deHoop(@albertdehoop) vloed voorbijstromen. is fijndat demeestehypesen onrustmetdeeben meer omdegeestvanwet danomdeletter. Het zoveel mogelijk zoalshetaltijd was,engaat het wethouders bij elkaar. Opheteilandblijft alles gingen) methetcollegevanburgemeesteren jaar komenalledorpsbelangen(bewonersvereni le stadsradenkennenwe hierniet.Eénkeerper winkel omverf tekopen.Hoorzittingenofforme mijn bootwerk gaikgewooninoverall naarde andere inwonersophetzelfdeterras,enalsikaan gewoon aandedeurkomt.’sZomerszitikmet zaken. Ikwoonboven opeenduin,waarmen opmerkingen. Ensomsookvoorminderleuke gemeester benadertvoorvragenengoedbedoelde moment vandedag,ookinhetweekend, debur voelt mendat. Dat betekentdat iedereenopelk De burgemeesteropeeneilandisvaniedereen;zo stuurlijke context. ineenzeeropenbe ten (eiland)gemeenschap politici enbesturen.Kortom, ikwerk ineengeslo al aantafelzitbij nationale eninternationale landsgrens) eralsnelvoordat jealsburgemeester tuur, milieu,zee,scheepvaart,werelderfgoed, open eninternationale omgeving(denk aanna succesvol ingevoerd.Tegelijkertijd zorgtonze elkaar. Decentralisaties zijn hierinkortetijd zeer staan. Met3600inwonerskentbijna iedereen en wereldproblematiek somsver vanheteilandaf gemeente Ameland,waarlandelijke problematiek Bijna twaalfjaarbenikburgemeestervande

- - - - - idee april 2017 Auteur Titel - 39 40 verbetering vanonzezorg. D66’er FrankCandelzietdaargeenheilinenpleitvooreen‘popperiaanse’ betoogt dat eenNationaal ZorgFondsonzecollectieve vrijheid vergroot. Scheltinga, onderzoekerbij hetWetenschappelijk Bureau vandeSP, de Tweede Kamerverkiezingen eenbelangrijk discussiepunt.Eduardvan Meer ofmindermarktwerking indezorgwasookcampagnevoor EEN BRIEFWISSELING Eduard, Beste Frank, Beste

ziekenhuizen sinds2006enorm gestegentenopzichtevandezorgverlenende banen. dig tehebbenomgoedezorgverlenen. Ookisdehoeveelheid managementbanenin procent vanhunwerktijd aanadministratie, terwijl zeaangeven slechts15procentno verleend wordt.Ditleidttotveel bureaucratie. Zorgverleners bestedentussen25en46 Zorgverzekeraars stellendenormenenbepalenzouiteindelijk medehoedezorg onder anderemetkwaliteitsmetingen,zoalsdeRoutineOutcomeMeasurement ( gedisciplineerd omzorgteverlenen zoalszorgverzekeraars dat willen.Dat gebeurt niet-medische grondenmedewelke behandelingjekrijgt. Ookwordenzorgverleners beschikking. Maarwelke keuzejeookmaakt,dezorgverzekeraar bepaaltop Een eigen zorgverzekeraar kunnenkiezen lijkt bij tedragenaan demate vanzelf- de samenlevingteontplooienvergroten we onzezelfbeschikking. noodzakelijke risico's vanhetleven waarjealsindividunietstegenkuntdoen.Door onze samenlevingverder teontwikkelen.Zokunnenwe samengripkrijgen opde ander nodig omvrij tezijn. Volgens Spinozakunnenwe onzevrijheid vergroten door heid enzonderanderemensenomonsheenblijft daarweinig vanover. We hebbende individuele mensendusnietweggelegd. Erzijn vooronsalleengradaties vanvrij niet kuntbeschikken.Mijn opakooszijn hartprobleemniet.Absolutevrijheid isvoor zijn erinhetleven daarentegen veel zakenwaarover jemetdebestewilvanwereld Volgens Spinozaisabsolute vrijheid volledige zelfbeschikking.Individueelbekeken begrijpen, kunnenwe terechtbij BaruchSpinoza,deNederlandsevrijheidsdenker. kiezen vooreenzorgverzekeraar. Maardezevrijheid maaktonsmindervrij. Omdat te tie biedteenspecifiekconceptvanvrijheid: keuzevrijheid. Jekuntinditmarktstelsel met zijn portemonneeopeenzorgverzekeraar stemmen.Deconsumentendemocra gevoerd. Mijn opawerd consument,netalsalleanderepatiënten. Hij moestvoortaan Zorgverzekeringswet de,zoalsikhetnoem,‘consumentendemocratie’ indezorg Ik vertel ditverhaal omdat hetillustratief isvooronszorgstelsel.In2006werd metde kende medicijn. Maarvandeklachtenwildezorgverzekeraar nietsweten. er ergduizelig endufvan.Levensgevaarlijk opzee.Hij wildegewoonweer hetgoedwer totdat dezorgverzekeraar vonddat hij goedkoperemedicijnen moesthebben.Hij werd stelde hij gelukkig. Uiteindelijk konhij zelfsweer zeilenopzee.Hetgingeentijd goed, hartklep eneengedeeltelijk nieuwe aortanodig tehebben.Naeenzwareoperatie her Mijn opaiszeezeiler. Eentijd geledenkreeghij hetaanzijn hart.Hij bleekeennieuwe Beste Frank,

). rom).

------

idee april 2017 Eduard van Scheltinga & Frank Candel Een briefwisseling 41 42 filosoof enonderzoekerbij het Wetenschappelijk BureauvandeSP Eduard vanScheltinga Met vriendelijke groet, vrijheid. zorg krijgen diehij ofzij nodig heeft.DaaromhetNationaal ZorgFonds,vooronze ënt weg. Dankandeartsbeslissenwelke zorgnodig isenkandepatiënt degoede Nationaal ZorgFondshaaltdezorgverzekeraar tussendezorgverlener endepati nog veel mooiereizenopzeegemaakt.Hetwordttijd dat we allemaalwinnen.Het de medicijnen waarvanzijn doktervonddat hij zenodig had.Sindsdienheefthij Mijn opaheeftuiteindelijk zijn strijd metdezorgverzekeraar gewonnen.Hij kreeg daarmee onzevrijheid, zouSpinozazeggen.Dat isinhetvoordeelvanonsallemaal. Demateconsumenten-democratie. vanonzecollectieve zelfbeschikkinggroeiten heid staat. ZobrengthetNationaal ZorgFondsdemocratie indezorgplaats van regie vanhetNationaal ZorgFonds,dieonderdemocratische controlevandeover beslissen over wat inderegionodig is.Ditwordtallemaaloverzien doordenationale aanbieders, patiëntenverenigingen engemeentenalsleden.Dezeregionalefondsen Het Nationaal ZorgFondswordtopgebouwduitregionalestichtingenmetallezorg zorg krijgen diezenodig hebben. productie, maaromderelatie tussenpatiënt enzorgverlener, zodat mensendegoede nodig is.Zij zijn daarimmersvooropgeleid.Hetmoetindezorgnietmeergaanom wel vooriedereenbeschikbaarzijn enzorgverleners moetenbeoordelenwelke zorg pelijke kennisindegeneeskundeisdaareengeweldig voorbeeldvan.Diemoetdan collectief kennisaccumuleren.Deindeloopvantijd opgebouwdewetenschap solidariteit. Mensenzijn daarheelgoedtoeinstaat. We zijn socialedierenenkunnen leving organiserenomdenoodzakelijke risico's vanhetleven samentedragen. Dat is Je vrijheid vergroten kunjenietalleen,zoschrijft Spinoza. We moetenonzesamen marktstelsel zoharddat deministermoestingrijpen, metwachtlijsten totgevolg. dat nietnaargoedezorggaat. Verder stegenna2006denationale zorgkostenmethet 2014 volgensDeNederlandscheBankover 10,6miljardeuro. Onnodig veel premiegeld zogenaamde diagnosebehandelcombinaties. Ookbeschiktendezorgverzekeraars in De behandelkostenzijn gestegendoorbehandelingeninproductenvastteleggen,de onvrijheid. Daarbij ishetookergduuromdemachtbij zorgverzekeraars teleggen. omdat hij zorgnodig heeft.Alsmensendezorgdienodig iswordtonthouden,dat den naarhetziekenhuisomeenleukenieuwe aortaenhartkleptescoren.Hij gaat te veel zorg‘geconsumeerd’ wordt.Maarmijn opagaat nietgezellig metzijn vrien De machtvanzorgverzekeraars wordtgerechtvaardigd metdestellingdat eranders ------far sogood.Maartoenwerd eenwelbekend potjearmworstelen‘vóóroftegenmarkt helder engepassioneerdover dezakendieinzorgverbeterd moestenworden.So over hunmooiewerk. Daarna kwamendepolitici.Zij reageerden betrokkenenwaren verhalen vanprofessionalsindezorg.Metgrotebetrokkenheidentrotsvertelden zij Het Nationaal Zorgdebat vanafgelopenjanuaritrakteerdebezoekersopprachtige Beste Eduard, kans geven zichteontwikkelen,omallerendesteedsbeter worden. we onzezorgwerkelijk willen ontplooien,moetenwe het zorgstelseldevrijheid ende zie jedat hij zichvrij vochtvandogma’s, devrijheid opzocht endiebenutte.Dusals het handelen.Alsjekijkt naardelevensloop vandedoorjouaangehaaldeSpinoza, de vrijheid vanindividuenteborgen.Zodat menzelfkeuzes kanmakenenvrij isin vrijheid. Zoalsjeweet, stelthetliberalismeindividucentraalenstreefternaar In jouwbriefbeargumenteerjedat hetNationaal ZorgFonds goedzouzijn vooronze oplossingen voorproblemenindeweg. hart voordezorg,maarpolarisatie tussen‘markt’en‘overheid’ staat hetvindenvan sen, doetaaneenonverantwoorde simplificatie. D66en deSPdeleneenbetrokken opstaan. Maarwiepropageertdat eenstelselwijziging alleproblemeneven zaloplos maal complex.Hetvraagtomcontinueverbetering, diegepaardgaat metvallenen moeten lessenwordengetrokken.Goede,toegankelijke enbetaalbarezorgisnueen bedoeld, slechtuitgewerkt. Waar mensenorganiseren,wordenfoutengemaakten gebruikt tewordenvoorbenchmarkingenwerd hetadministratief belastend.Goed zorg zelf, metalsintentieomtelerenendezorgverbeteren. Vervolgens bleekhet de brancheorganisaties zelf. Deromisontwikkeldindegeestelijke gezondheids of doordetoezichthouders,maarzorginstellingen,beroepsgroepenen deel vandeadministratieve lastennietdoordewet- enregelgevingwerd veroorzaakt, den evaluatie vanhetExperimentRegelarme Instellingenleest,zietdat hetovergrote voor dat allemaaldeschuldtegeven aan‘de marktwerking’. Wiedevorig jaargehou administratieve rompslompendeperverse prikkels.Maarhetistesimplistischom medicijnprijzen, verzekeraars diehunboekjetebuitengaan (zoalsbij jouwopa),de sommige verpleeghuizen, desomsnogmoeizaamverlopende decentralisaties, hoge Ikzelf, enmetmij hetovergrote deelvanNederland,wordongelukkig vanexcessenin verdient beter. goede gesprekverwerd toteen ordeningsvraagstuk.Iedereendiezorgnodig heeft, werking’ gespeeld,doordeVVDenSP. Weg betrokkenheid,weg eensgezindheid.Het - - - - -

idee april 2017 Eduard van Scheltinga & Frank Candel Een briefwisseling 43 44 in de (jeugd)zorg en,netalsiedereen,zorggebruiker en-betaler. in de(jeugd)zorg een adviesbureauvoormaatschappelijke vraagstukken,voormaligbestuurder voormalig voorzittervandeD66 thema-afdelingZorg&Welzijn, adviseurbij Frank Candel Met vriendelijke groet, iedereen betervan! tekentafeldiscussies. Werk aanbeterezorginkleine,trefzekerestappen.Daarwordt Nederland erbijzonder goedvoorstaat. Stopdeontwikkelingnietdoordogmatische aanpassingen vanhethuidige stelsel.Enrealiseerjedat objectiefgeziendezorgin taald. Erisgenoegteverbeteren binnendecontourenvanhethuidige stelselenmet zorgkosten dalensindspraten envooralluisterennaardepatiënt weer wordtbe vernieuwers dieaanpreventie willendoen.InhetRadboudziekenhuisblijkt dat de die dezorgvraageninhoudelijke afwegingen weer leidendlaten zijn. Stimuleerde (dat kanineenpaarmaanden).Gavanbekostiging voorproductienaarstructuren Haal bijvoorbeeld hetverbod opsamenwerking indezorg uitdeMededingingswet In plaats vaneengrotestelselwijziging pleitikvooreenoplossingsgerichteagenda. men gewoonopdoorzeaantepakken?Hetzalhelderzijn; ikpleitvoorhetlaatste. ke, heldertebenoemenproblemenindezorgoplossen?Oflossenwe dieproble tien jaarstilstaanindeontwikkelingvanzorgomeenaantalrelatief overzichtelij gangsvraagstukken wordenonderschat. Willenwe meteenvolgendestelselwijziging Als bestuurderenalsadviseurconstateer ikbij voortduringdat uitvoerings-enover stukken indezorgwordenopgelostmeteenmegabureaucratie alshetZorgFonds. verlossend zoumoetenwerken. Hetismisleidendomtepretenderendat allevraag Het isdogmatisch denkenalsstugwordtvastgehoudenaanéénnieuwfonds,dat lijkt mij deidealeweg. beste werkt. Viakleinestapjes,metvallenenopstaan,werken aanverbeteringen. Dat op regelmatige basiskritischhetverloop tebekijken endantekiezenvoorwat het vinden wij elkaar. Maarikbenvoorstandervan‘popperiaans’experimenteren,door zoveel partijen betrokkenzijn, inbalansraakt.Dezorgis geen absolutemarkt;daarin gelijkwaardigheden dieervoorkunnenzorgendat zoietscomplexalsdezorg,waarbij ordening dersamenlevingeendogmatisch doelopzichwordt.Hetzijn principiële blind starenopeenvandeanderetwee principes.Danwachtalleenhetrisicodat de beschouwing. Inhetnastreven vanvrijheid enontwikkelingmoetenwe onsniet in vrijheid totonderlingeafstemmingkomen.Daaromlaat ikdat principebuiten vaak geenoverheidsbemoeienis, omdat zakenvanzelfsoepelverlopen enmensen cipe, hetbureaucratieprincipe enhetrelatieprincipe. Hetrelatieprincipe behoeft In eensamenlevingziejedrieideaaltypischemanierenvanordening:hetmarktprin

------meningsuiting van devrijheid van De essentie worden ingeperkt. gronden moetenvrijheden vanradicalesalafistischeorganisaties woorden, netalsinternationale mensenrechtenverdragen. Opdie te verkondigen? Liberaledenkersuithetverleden geven onsant Wat zijn degrenzen vanonzevrijheid omverwerpelijke meningen door Dirk Verhofstadt -

idee april 2017 Dirk Verhofstadt De essentie van de vrijheid van meningsuiting 45 46 MENINGSUITING VRIJHEID VAN mag vinden.’Daarmee maakthij duidelijk dat de lijden entebespreken,hoeimmoreelmendieook van ethischeovertuiging, elkeleerstelling tebe dan moetdevolstevrijheid bestaanom,alspunt het volgende:‘Als mijn betoog enige waardeheeft, Over devrijheid vandenkenenspreken schrijft Mill In heteerstehoofdstukvanzijn beruchteboek filosoofJohnStuartMill. Liberty vande19e-eeuwse van meningsuitingvloeienvoortuithetwerk On Deze bepalingenterbeschermingvandevrijheid staten vandeEuropeseUnie. (evrm) eninvrijwel allegrondwetten vandelid Europees Verdrag voordeRechten vandeMens te geven.’ Ditrechtwerd ookopgenomeninhet denkbeelden optesporen,ontvangenendoor middelen enongeachtgrenzeninlichtingen ging eenmeningtekoesterenenomdooralle Dit rechtomvat devrijheid omzonderinmen recht opvrijheid vanmeningenmeningsuiting. Rechten vandeMens(uvrm):‘Eeniederheeft in artikel19vandeUniversele Verklaring vande Dat mensenvrij hunmeningmogenuiten,staat leving’, aldusemeritusprofessorDirkVoorhoof. worden nageleefdineendemocratische samen grondrechten envrijheden is eroptoeteziendat andere ervoor zorgtdat hetmogelijk meningsuiting ligt erindat ze ste functievandevrijheid van meningsuiting. ‘Devoornaam democratie isdevrijheid van open samenlevingenvaneen zakelijke elementenvaneen en vandecruciale,zelfsnood ------kwestie pasteenuitspraakdiewordttoege mening teuiten,gaat eenbrugtever. Indeze monddood makendoorzeteverbieden omhun en moetenwe afkeurenenbestrijden. Maarhen Dergelijke standpuntenenuitsprakenkunnen die haaksstaanoponzeliberalegrondrechten. geving) inonzecontreien,enandereuitspraken de invoeringvansharia(de islamitischewet deling vanhomoseksualiteit,hunpleidooivoor Neem bijvoorbeeld salafistenmethun veroor De vrijheidomvanmeningteverschillen nog nietdat menhetmetdiemeningeensis. immorele uitspraakwordtgedaan,betekentechter mogelijk moetenzijn. Toestaan dat eendergelijke dus ookmaatschappelijk aftekeurenuitspraken algemene menselijke vrijheid. Dat betekentdat vrijheid vanmeningsuitingeenvoorwaardeisvoor ten: devrijheid omvanmeningteverschillen. Mill. Dát isdevrijheid dieMillonsheeftnagela aanmatiging vanonfeilbaarheid’, concludeert leggen.’ ‘Elkstilleggenvaneendiscussieis macht had,omdemensheidhetzwijgen opte zwijgen tebrengendanhij zouhebben,alshij de even weinig rechthebbenomdieenepersoontot stelde opvatting koesterde,danzoudemensheid mening had,terwijl dieenepersooneentegenge gehele mensheidmetéénuitzonderingdezelfde ook uitdevolgendepassageinzijn boek:‘Als de ting van zijn moreleopvatting, zelfsnietalsdieopvat recht eenanderhetwoordteontnemenopgrond Ook Millgingdaarheelver in.‘Niemandheefthet ven vooruwrechtomzeuittedrukken.’) verafschuw uwideeën,maarikzalmijn leven ge tuer pourquevousayezledroitdelesexprimer.’ (‘Ik Voltaire. Hij stelde:‘Je haisvosidées,maisjemeferai Verlichtingsfilosoofschreven aande18e-eeuwse alom gedeeldwordt’, zoschrijft hij. Dat blijkt ------

Beeld / Herman Wouters ‘ menselijke vrijheid’ voor algemene is eenvoorwaarde meningsuiting van Vrijheid

zittingen aante vallen,zouwel degelijk strafbaar menigte aansporendegraanhandelaar ofzijn be bedreigd zietdooreenwoedendemenigte. Die voorbeeld vandegraanhandelaar diezijn pakhuis sel. Millzelfgeeftinzijn boekookhetberoemde toegebracht.’ Ditishetberuchte schadebegin zin, isdezorgdat anderengeen schadewordt lid vaneenbeschaafdesamenleving,tegenzijn rechtmatig machtkanuitoefenenover enig ander over hetvolgende:‘Deenige redenwaarom men uiting absoluutis?Zekerniet.Millschrijft daar Wil dat nuzeggendat de vrijheid vanmenings Schadebeginsel - - - -

idee april 2017 Dirk Verhofstadt De essentie van de vrijheid van meningsuiting 47 48 autoriteit dieterzakegeenjuridischebevoegd ‘moreel oordeel’vaneenpersoon,organisatie of worden doorderechterlijke macht.Nietdooreen eens isdat dergelijke gevallenbeoordeeldmoeten weld. Maarnogbelangrijker isdat menheterover laster eneerroof, meineeden hetaanzettentotge tot devrijheid vanmeningsuitingnietaanvaard: Grosso modowordendriezakenmetbetrekking uitspraken opnationaal eninternationaal vlak. Dat isookwat we terugvindeninrechterlijke om devrijheid vanmeningsuitinginteperken. groot enonmiddellijk is,danbestaat eengrond ren betekenen.Alsdekansopschadeaananderen handelingen diewel eendirectgevaarvoorande gevaar vooranderenopleveren enuitingenof het uitenvanverwerpelijke ideeëndiegeendirect Wat Milldoet,iseenonderscheidmakentussen Inperken vandevrijheidmeningsuiting hem keert. mogelijke gevolgisdat debevolkingzichtegen verboden zoudenmogenworden,ooknietalshet adres vandegraanhandelaarinkrantzekerniet stelt nietvoornietsdat beschuldigingen aanhet letterlijk enbovenal teruimnemen.Want Mill ting. Maardeneiging bestaat omditvoorbeeldte vallen dusnietonderdevrijheid vanmeningsui moeten zijn, zegtMill.Opruiingofbedreiging de rechtbank. tot geweld is,kanhij ofzij eenklachtindienenbij geuit wordtlasterlijk, haatdragend ofaanzettend heid heeft.Alsiemandvindtdat eenmeningdie - - - - Het oproepentothetinelkaarslaanofzelfsdo nog geenaanleidingtothetplegenvangeweld. grof enzelfshaatdragend zijn, vormendaarom lating. Hetuitenvanideeënenstandpuntendie gevaar dat hetdirectegevolgzouzijn vaneenuit om deuitspraakopzich,maareenmogelijk zakers van‘schade’. HetgingMilltrouwens niet dan nietinaanmerkingzoudenkomenalsveroor den, uitlatingen enhandelingenaanleggendieal is. Menkangeenvolledig compendiumvanwoor dit komtomdat hij zelfinzagdat ditonmogelijk concrete voorbeelden.Hetvermoeden bestaat dat handelaar geeftMillinzijn boekOnLibertygeen sel vanMill.Buitenhetvoorbeelddegraan Laten we nogeenskijken naarhetschadebegin sche organisaties wel. salafisten kanmenniet verbieden. Maarsalafisti uiting uitschakelen.Salafismeenuitlatingen door verbieden endaardoorhunvrijheid vanmenings tigen. Dergelijke krachtenzoumen dus kunnen krachten diediezelfdedemocratie willenvernie recht enzelfsdeplichtomzichteverzetten tegen tolerantie.’ Eendemocratie heeftvolgenshemhet de tolerantemenstegrondegaan,enmethem aanvallen vandeintolerantemedemens,danzal een tolerantesamenlevingteverdedigen tegende hen diezelfintolerantzijn, alswe nietbereidzijn ‘Als we ongelimiteerdtolerantzijn, zelfsjegens filosoof Karl Popper wel. Hij steldehetvolgende: we dannietpreventief handelen? Volgens de zelfs onzedemocratie opzij teschuiven. Moeten ook aansporenomonzeliberalegrondwaardenen ting aanbandenteleggen,maarhunvolgelingen alleen oproepenomdevrijheid vanmeningsui ders enhunorganisaties, zoalsdesalafisten,niet Dat laatste isooknodig omdat radicalemoslimlei Intolerantie niettolereren onderzoeken. van eendaadwerkelijke toebrenging vanschade en uitsprakenopsporendewaarschijnlijkheid heidsdiensten moetendergelijke dreigementen mening, isvaneenandereorde.Politie- enveilig den vaneenspecifiekepersoonomwille ------e democratie ‘Een willen vernietigen’ diezelfde democratie tegen krachtendie om zichteverzetten en zelfsdeplicht heeft hetrecht vervolgens enkelenalleenteondermijnen’. van hetVerdrag kunnengenieten,omdezeorde ten dat antidemocratische krachtenbescherming teslui democratische ordebeschermen door‘uit van hetevrm.HetVerdrag wilopdiemanierde zij geenberoepkunnendoenopdegrondrechten personen opeenontoelaatbare wijze inteperken, doel hebbendezerechtenenvrijheden vanandere den diezijn vastgelegdinhetevrm,ofdietot schade aantebrengenderechtenenvrijhe sonen dadenstellendieduidelijk totdoelhebben clausule’ betekentconcreetdat alsgroepenofper Verdrag isvoorzien.’Deze zogenaamde‘misbruik doen ofdezeverder gaandtebeperkendanbij dit vrijheden dieinditVerdrag zijn vermeld teniette enige daadteverrichten metalsdoelderechtenof inhouden enige activiteitaandedagteleggenof een Staat, eengroepofpersoonhetrecht Verdrag magwordenuitgelegd alszouzij voor misbruik vanrecht’. ‘Geenderbepalingenvandit 17 wordtmeldinggemaaktvan‘een verbod op Mens voorzietalindezemogelijkheid. Inartikel Het EuropeesVerdrag voor deRechten vande Artikel 17EVRM

- - - - van dedenktank Liberales. media enethiekaandeUniversiteit Gentenkernlid Dirk Verhofstadt (@DirkVerhofstadt) isprofessor groepen tegenelkaaroptezetten, isgeenplaats.’ zaaien, integratie teverhinderen ofbevolkings religie ofanderevrijheden inzetten om haat te uitingen. Maarvoordiegenendiedevrijheid van rechtsstaat biedtbeschermingaanallereligieuze voor salafistente vestigen, zeihetals volgt:‘De werd metdevraagominzijn stadeeninstituut Ahmed Aboutaleb, dieinjuli2016geconfronteerd te waarborgen.DeRotterdamse burgemeester haar bestaanendeveiligheid vanhaar burgers recht enzelfsdeplichtomintegrijpen teneinde ving teontwrichten,danheefteendemocratie het zelfs toeaanzettenommetgeweld onzesamenle leiden totradicalestandpuntendiemensener pelijk vinden.Maaralsdiemeningenaantoonbaar alle meningen,zelfsdiemeningenwe verwer Een weerbare democratie moetruimtegeven aan sche kringen. ideeën opnahieldendiezeopdedeninsalafisti terreurdaden enzelfmoordaanslagenerradicale vierde blijkt uitdepraktijk dat deplegersvan is hetvaakomopportunistischeredenen.Ten gelovigen enhomoseksuelen,alszehetdoen, van haat engeweld tegenandersgelovigen, on de meestesalafistischeorganisaties geenafstand inburgering onmogelijk maakt.Ten derdenemen afkeren vanonzesamenleving,wat integratie en noten eenlevenswijze waarbij zezichletterlijk Ten tweede stimulerenzeonderhungeloofsge toegepast –heteindeervanzoudenbetekenen. onze democratie endie–alszezoudenworden verdedigen zestandpuntendiehaaksstaanop schadelijk gedrag,omvierredenen.Ten eerste cale geloofspuntenaanzettentotaantoonbaar voor salafistischeorganisaties dieviahunradi Ik denkdat eendergelijk verbod ookmoetgelden waarin deshariaalsrechtssysteemzougelden. om allemoslimlandenteverenigen inéénkalifaat ut-Tahrir verbood. Dezeorganisatie heefttotdoel de soennitisch-islamitischeorganisatie Hizb Duitsland inhetgelijk gesteldtoenditland voor deRechten vandeMensop12juni2012 Op basisvanditartikelheefthetEuropeesHof

------

idee april 2017 Dirk Verhofstadt De essentie van de vrijheid van meningsuiting 49 van Weert, Jos Heijmans. In ditnummer:burgemeester rale mens-enwereldbeeld. politici overhunsociaal-libe- spreekt namens ideeD66- de wereld. Remy Maessen waarden enwensen voor schuil vanuitgangspunten, een helegedachtewereld idee gaat(hopelijk)echter oneliner. Achterhetsnelle meer daneenpakkende de dagisweinigruimtevoor In depolitiekvanvandaag 50 DE SOCIAAL-LIBERALE WERELDVANDE

Beeld / Maarten Dings gemeente tehouden.Hij verbood crimineleasielzoekers het JosHeijmans, de63-jarige burgemeestervanWeert. Nederland. Wieisdezeeigenzinnige West-Brabander? Onlangs riepD66hemuittotbesteburgemeester van Thorbecke isaan zoekerscentrum tezetten.Alsiemand in hetvluchte- lingendebat eeneigen koers probeerttevaren,danis asielzoekers moetenwe juisthardaanpakken– Hij trotseerdederechterenstaatssecretaris door om ronddejaarwisselingeenstapbuitenhetasiel- een Syrischemoederenhaarvierkindereninzijn vervanging toe’ ‘Asielbeleid heefteenhartnodig. Maar criminele ‘Het huisvan ‘Het Jos Heijmans met een‘d’ dus.’ door RemyMaessen INTERVIEW

idee april 2017 Remy Maessen De sociaal-liberale wereld van Jos Heijmans 51 en inmijn hartbenikeenD66’er’ ‘Mijn hartismijn richtingwijzer

52 richtingwijzer en inmijn hartbenikeenD66’er.’ maal geenrichtingwijzers nodig. Mijn hartismijn De vijfrichtingwijzersvanD66… wijzers ophetbureau? Wat maaktueenD66’er?Staanhier derichting Daar moetenwe meestoppen.’ verpakken, dieiserbij allepartijen ingeslopen. van iedereentevriendhoudenenslechtnieuws te zijn. Maardat bestuurlijk jargon,decultuur hij vindt.Endaarhoeftnietiedereenhetmeeeens Dat vind ikgoed. Hij legtuit waarom hij vindtwat sprek metmensendiehetniethemeenszijn. de gelukt? en hetbestelopentebreken. Isdatnietvoldoen D66 werd tebrengen opgerichtomvernieuwing tussen inwonerenpolitiekgroter.’ te vaakdoenpoliticidat niet.Dat maaktdekloof Vaak snappenmensenhetdanechtwel. Maarveel gen durven nemen,endiebeslissingenuitleggen. hoeft ookhelemaalniet.Jemoetjuistbeslissin tijd: jekuntnooitiedereentevriendhouden.Dat mensen hetnietmetjeeenszijn. Ikzegdanal gaan we daaraandoen?Hetisookeenangstdat van. Diewilgewoonweten: wat gebeurterenwat mee’, maardenormaleinwonerbegrijpt erniets een bepaaldjargontepraten. We ‘nemenalles ‘Bestuurlijk enambtelijk zijn we gewend omin Heldere taalspreken, watbedoeltudaarmee? links alsrechtswordtgewaardeerd.’ taal spreken.Ikdoedat wel enjezietdat dat zowel mensen zijn nietmeergewend dat politiciheldere vluchtelingen. Maarikdenkdat hetbrederis: ‘Alexander Pechtold gaat wél inge kwam metdiemaatregelen over lijk doordat ikinhetnieuws kan dat? gemeester vanhetJaar. Hoe GroenLinks gekroond totBur- Jaar, endoordejongeren van pen totNederlandervanhet werd doorGeenStijluitgeroe ‘Richtingwijzers?’ ‘Dat kwamvoorname DE SOCIAAL-LIBERALE WERELDVANDE ‘Oh! Ikhebhele ------e ed rvni ita ?Ikdenkomdat de fen we deprovincie nietaf gaat. Omdat hetdannietmeerom huneigenbaan burgemeesters hebbenvaakeen anderemening.’ meestal nietmeeeens.Tot zegestoptzijn. Oud- spreek over degekozenburgemeesterzijn heter ters vannuzogoedzijn. Decollega’s dieik meester wordengekozen.Alsofalleburgemees Natuurlijk zalerweleens eenverkeerde burge vinden zij hetvolkdaarnietgoedgenoegvoor. burgemeesters wordengekozen.Kennelijk meesters moetenhebben,omdat dandeverkeerde partijen dievindendat we geengekozenburge ment. Dat bewijzen veel anderelanden.Erzijn goede afsprakenmaakt,isdat eenprimainstru welen. Kijk naarhetreferendum:alsjedaarover maakt? De machtaanhetvolk:isdatwatD66uniek wie heneigenlijk gekozenheeft.’ zichzelf. Vaak vergeten devertegenwoordigers Dat kan,maardat hoeftniet.Hetvolkregeert Let ookopdiehaakjes:doorvertegenwoordigers. genwoordigers) regeert.Dat vindikprachtig. staatsvorm waarbij hetvolkzichzelf(door verte stond indeDikkevanDale:democratie isdie grondbeginsel waaromikbij D66zit.Vroeger craat inhartennieren.Elkestemtelt:dat ishet Waarom koosuooitvoorD66? van iedereentevriend partijen ingeslopen’ ‘Precies. Ikvraagmeookaf:waarom schaf houden iserbij alle ‘Bestuurlijk jargon ‘Dan komikbij eenpaarvandekroonju en decultuur ‘Ik beneendemo

------terug waren gemeenten voor 10 procent verantwoor- Neem bijvoorbeeld debijstand. Eenpaarjaar die doorEuropa trektenoveral probeertasiel aan groep asielzoekers,metname uitNoord-Afrika, om vaardigde ueennoodbeveluit? Terug naardevluchtelingenproblematiek: waar loslaten.’ seren isdecentraliseren.Dan moet hetRijk ook invullen hoegemeentenditdoen.Nee,decentrali precies andersom.MaardeTweede Kamer wilwel 90 procent.Nuishetgedecentraliseerden delijk voordebijstandskosten enhetRijk voor gemeenten? Hoe zietdateruit,meerautonomievoor opleidingsmogelijkheden.’ en robuustambtelijk apparaat metvoldoende met eenprofessioneelbestuurensterk equiperen. Daaromhebbenwe gemeentennodig bedienen. Maardanmoetjegemeentenwel goed de aaninwoners,diejedanechtopmaat kan autonomie moetenkrijgen. Dat komtten goe ‘Ik vinddat gemeentenveel meervrijheid en mensen teorganiseren. Datklinktparadoxaal. Grotere gemeentenom detakendichterbij gemeenten vaneenanderformaat nodig.’ de mensenmoetenzijn georganiseerd.Dushebje ‘Ik vinddat overheidstaken zodichtmogelijk bij ties heeftdatvoordegrootte vangemeenten? Het afschaffen vandeprovincie, welkeconsequen een grotewarboelgeworden.’ De burgerherkenthetHuisnietmeer. Hetis lijke regelingenensamenwerkingsverbanden. wen enerkersbijgebouwd, van gemeenschappe bovenverdieping opgebouwd.Enerzijn aanbou en degemeente.IntussenisermetEuropaeen toe. HetbestondooituithetRijk, deprovincie Het HuisvanThorbeckeisdanig aanrenovatie denk dat we primazonderprovincieskunnen. zitten, endiepartijen dat tegenhouden.Maarik gevestigde partijen daarbestuurdershebben ‘In elkgevalnietzoalshetnugaat. ‘Er iseen

JOS HEIJMANS

- - - - -

af tenemenalszegeenvingerafdrukzouachterla landen. InDuitslanddreigde menhaarkinderen mannelijke beschermingkannietinArabische Ze kondussowiesonietterug:eenvrouwzonder was gevangengenomendoorAssadendezijnen. was metvierkinderenopdevlucht.Haarman de D66-fractiein de gemeenteraadvanNijmegen. Remy Maessen(@RemyMaessen)isfractievolgervoor vluchtelingenopvang inNederland.’ wilde haarhelpen.Erisechtwel draagvlakvoor sociale cohesieopganggebracht hier. Iedereen de bedoeling.Bovendien heeftheteengeweldige dat we dat moetendoen.Dát iswerken volgens met haarkinderenhierinWeert zijn. Danvindik ten. Dusdat heeftzetoengedaan.Maarwilde was? Terwijl uvoordatSyrischegezinjuistzogastvrij ik ook:vastzetten.’ ter aantepaskomen.Maarindetussentijd zeg te pasisgekomen? U zegt:vastzetten,ookalsergeenrechter aan Nederland.’ het asielzoekerscentrum.Dat gebeurtin 250 euro. Danzegtdeagent:gamaarterugnaar een fiets,enbeboet:250euro. Maarhij hadgeen 26 werd inEindhoven betraptophetstelenvan Wat zijndatvoorcrimineleactiviteiten? ik diegroepvan26asielzoekersvastgezet.’ deze mensenandereregelsgelden.Daaromheb dan moetjezevastzetten.Hetlijkt somsofvoor ook nogeenscrimineleactiviteitenontplooien, endanmoetenzeweer terug.Maaralsze ce-dure te vragen.Dat isprima.Zedoorlopendepro doen. Eenvoorbeeld:eenvandiegroep het asielzoekerscentrum.Dat gaanwe dusniet door depolitieendaarnagaanzeweer terugnaar ze wordenopgepakt,wordteenrapportgemaakt steekpartijen, vrouwen bespugenindetrein.Als geen simpelefeitjes.Denkaanwinkeldiefstallen, ‘Dat wastotaalietsanders.Eenjongevrouw ‘Natuurlijk moetereenrech ‘Dat zijn

- -

idee april 2017 Remy Maessen De sociaal-liberale wereld van Jos Heijmans 53 ‘Decentraliseren is ‘Decentraliseren dan moethetRijk decentraliseren, ook loslaten’

54 worden verkozen moeten doorloting Volksvertegenwoordigers lijk ofderespondentenvraaggoedbegrepenen vertegenwoordigd zijn. Ten tweede isvaakonduide groepen ongeveer naarverhouding indesteekproef kunstgrepen voorgezorgddat tochallebevolkings Ten eersteisderesponsvaaklaagenwordtermet gelijks. Hunpeilingenhebbenechtertwee nadelen. u dat deoverheid doet?Opiniepeilersdoenditda ge steekproefuitdebevolkingenvragedie:wat wilt van hetvolkteontdekken.Mennemeeenwillekeuri Er bestaat echterookeenanderemethodeomdewil deze methode. Vanuit democratisch oogpuntisdat eennadeelvan zoals Europeseintegratie envreemdelingenbeleid. over eenaantalbelangrijke zakenandersdenken, dezelfde opvattingen hebbenalshunkiezers,maar Onderzoek laat ziendat zeweliswaar opveel punten werden), zijn ietsouderenvakermandanvrouw. hebben eenhogerinkomen(ookvoordat zegekozen doorsnee Nederlanders.Zezijn veel hogeropgeleid, vertegenwoordigers inveel opzichtenafwijken van dan actieflid.Hetligt voordehanddat dievolks een partij. Eengrootdeeldaarvanismeerpapieren niet veel meerdan2procentvandekiezerslid door politiekepartijen wordenvastgesteld.Nuis volksvertegenwoordiging, opbasisvanlijsten die De onsbekendemethodeisverkiezing vaneen worden? Inprincipezijn daartwee methodenvoor. per definitie.Hoekandewilvanhetvolkbekend EEN DEMOCRATIEIN Ja

heerst dewilvanhetvolk,

- - - - - Documentatiecentrum Nederlandse PolitiekePartijen. Paul Lucardie ispoliticoloogenonderzoekerbij het Eerste Kamer? bij verkiezingen nogverder daalt.Enwieweet, de en ProvincialeStaten, metnamealsdeopkomst den. Wellicht optermijn ookvoorgemeenteraden voor wijkraden, ondernemingsradenenadviesra vangen, maarwel omteexperimenterenmetloting de Tweede Kamerverkiezingen doorlotingtever manier oplossen.Ikpleiterdanooknietvoorom Niet allepolitiekeproblemenlaten zichopdeze vaak metoriginele encreatieve oplossingen. in allerleiproblementeverdiepen. Ookkomenze lecteerde burgers bereid en in staat zijn zich grondig gerjury’s laten ziendat demeestewillekeurig gese met doorlotingsamengesteldeburgerforaofbur ofwel royaalbeloondworden.Tal vanexperimenten – zoals bij juryrechtspraak in Angelsaksische landen – moet deelnameofwel verplicht wordengesteld opgeleiden, jongerenenminderhedenthuisblijven, gekozen parlementen.Omtevoorkomendat lager- kiesgerechtigde bevolkingvormtdandeviapartijen selecteren dieeenveel betereafspiegelingvande Door lotingkanmeneenvolksvertegenwoordiging de volkswiltepeilendanverkiezingen viapartijen. krijgen we wellicht eennauwkeurigere methodeom overdacht hebben.Alswe dieproblemenoplossen, debat Sociaal-liberaal

door PaulLucardie Ja vs Nee

- - - -

lie enhuncarrièrebloottestellen aandekrachten burgers, diegedwongenworden zichzelf, hunfami een verregaande inbreukop devrijheidsrechten van door deelnameverplicht testellen.Dat betekent teit enlegitimiteit.’Ditprobleem isteondervangen manier alsnogzelfselectie,met gebrekaandiversi vertrouwen indepolitiek[…]Lotingwordtopdie ouder, actiefbetrokkenbij hunbuurtenhebben ze zijnpatie-elite: hoogopgeleid,autochtoon, wat ‘Degenen diewel komen,lijken veel opdepartici in depraktijk tegen.OpnieuwBinnemaenMichels: ling vandesamenlevingdanverkiezingen. Dat valt Ten tweede zoulotingleidentoteenbetereafspiege te komen.’ ingeloot, besluitenomuiteenlopenderedenenniet […] Meerdannegenopdetienmensendieworden brieven leveren enkelehonderden deelnemersop. en AnkMichels:‘Vele duizendenuitnodigings concludeerden bestuurskundigen HarmenBinnema worden. InhunstudienaarNederlandseinitiatieven schat hoebereidburgerszijn ombij lotingactiefte levenslang langsdezijlijn. Bovendien wordtover van debevolkingstaat ineensysteemvanloting zeggenschap. Maardeoverweldigende meerderheid ingeloot isheeftinderdaadmeermogelijkheden tot publicist DavidvanReybrouck. Dekleinegroepdie cipatie danverkiezingen, zosuggereertdeVlaamse Ten eerstezoulotingleidentotbetereburgerparti die hogeverwachtingen waarmaakt. democratie. Hetvaltechtertebetwijfelen ofloting DELIBERATIEVE EXPERIMENTEN Nee tegen detekortkomingenvanrepresentatieve verkiezingsloterij wordenvoorgesteld alsremedie of degemeenteraad.Dehoogstaandeidealenvan vertegenwoordigende organenalsdeEersteKamer verder: devolledige ofgedeeltelijke vervanging van voorstanders vanhetmodelgaanechtereenstuk op derepresentatieve democratie. Verschillende van lotingzijn eennuttige aanvullinggebleken

via hetprincipe - - -

- - - - ekeign zijn ‘Verkiezingen participatievorm’ de meestegalitaire met afstand van hetboekNietdekiezerisgek. Politicologie aandeUniversiteitvan Amsterdamenauteur Tom vanderMeer(@TomWGvdMeer) ishoogleraar activiteit. der veel burgersdeelnemenaandielaagdrempelige egalitaire participatievorm, juistdoordat zobijzon de stembus.Verkiezingen zijn metafstanddemeest politiek. Maarlotingisgeenevidentalternatief voor Deliberatie heeftzekereenplekindeNederlandse hebben. besluiten vandievertegenwoordigers geeninvloed dige principes zijn geselecteerdenburgers opde vertegenwoordigers opbasisvanabstracte wiskun gers zichbetervertegenwoordigd voelenwanneer daalt nietstructureel.Devraagisbovendien ofbur trouwen inregeringenparlementfluctueert,maar jaren zeventig entachtig zelfsgestegen.Het ver functioneren vandedemocratie ishoogensindsde crisis kloptechterniet.Detevredenheidmethet cratie herstellen.Deaannamevaneenlegitimiteits Ten derdezoulotingdelegitimiteitvandemo al snelop1000tot1500vertegenwoordigers. een nationaal representatief orgaankomenwe dan wanneer eenheelgrotegroepwordtingeloot.Voor de vanbevolking.Dat wordtpaswaarschijnlijk creëert nietnoodzakelijk eengoededwarsdoorsne berekening eengoedeafspiegelingindeweg. Loting die omgaanindepolitiek.Maarookdanstaat kans door Tom vanderMeer

------

idee april 2017 Sociaal-liberaal debat Volksvertegenwoordigers moeten door loting worden verkozen 55 56 Draagmoeders basispakket Als idealengeendogma’s moeten randen vandediscussieopzoekt. behulpzaam zijn, zekeralsdiede insteengehouwen, iskritische Wat vindtuvandezekwestie? Een goedgemikteknuppelin worden enstandpuntenniet uit het het hoenderhokkanhierbij HET HOENDERHOK reflectie onontbeerlijk. KNUPPEL IN

betogen dat medische ingrepensomsnoodza kinderwens alnieteenziekte vind,kunjewel daar hiersprakevan?Hoewel ikeenonvervulde iedereen kunnenoverkomen. Devraagisnu: vermijdelijke ensomshogekosten vanzorgdie om onsteverzekeren tegendeonvoorziene,on het leven collectieftefinancieren. Hetisbedoeld basispakket isernietomalleongemakkenvan het basispakketvandezorgverzekering. Maardat sen vanelkgeslacht,geaardheidenras,ookin Uiteraard benikvoorgelijke rechtenvoormen het tochenige weerstand op. ment isdanookaangenomen.Maarbij mij roept over binnenD66weinig discussieis.Hetamende gaat over gelijke rechtenvoorhomostellen,waar Kinderwens inhetbasispakket.Ditamendement congres bij hetbesprekenvanamendement113: kiezingsprogramma, zoalstijdens eenrecent niet verwonderlijk dat ditterugkomtinhetver len vaneengoedemaatschappij. Hetisdaardoor valt, isvoordepartij eenvandegrondbeginse enige anderearbitrairescheidingdieertemaken afkomst, geslacht,religie, seksuelegeaardheidof staan. Gelijke rechtenvooriedereen,ongeacht D66 heefthomorechtenhooginhetvaandel door door medischeoorzaken. een onvervulde kinderwens baarmoeder isietsandersdan maar hetniethebbenvaneen Gelijke rechtenzijn belangrijk, vanuit hetbasispakket. voor homostellentevergoeden kosten vooreendraagmoeder Het isnietrechtvaardig omde Mark Sanders ------rechtvaardigen. onvoldoende omdekkinginhetbasispakkette donorvader ofdraagmoeder. Maardat lijkt me niet kuntrealiserenzonderhetinhurenvaneen heel vervelend alsjeeendiepgevoeldekinderwens kwestie)donorsperma (biologische niet.Hetis greep) wordtwel vergoed, maardeaankoopvan plaatsen vanbevruchteeicellen(medischein Overigens isdat voorlesbischestellenookzo:het elkaar tesparen.Ofzevrageneengoedevriendin. om zelfdevergoeding vooreendraagmoederbij ziek. Zemoetenalleenopzoeknaareenbaan zijn mannenmeteenkinderwens helemaalniet voorstel nogtegemoetzien.Maarwat mij betreft kinderwens. Misschienkunnenwe eendergelijk heteroseksuele (alleenstaande) mannenmeteen Het amendementreptnietover hetrechtvan overigens zowel voorhomo's alsvoorhetero's. niet alsziektekostentebestempelen.Dat geldt op telossenisookmetdebestewilvanwereld van eendraagmoederomdergelijk gebrek een ziekte,gebrekofrisiconoemen.Hetinhuren een baarmoederkanjevoormannenmoeilijk gaat echtereenstapverder. Hetniethebbenvan Een financiële vergoeding vooreendraagmoeder wat mij betrefttebillijken. medische kostenbij eenonvervulde kinderwens is iets aandehandis.Maargoed,eendekkingvan nemen, enspringtalssamenlevingbij alserecht ke behandelingeendeelvooreigen rekeningte daarmee ombij dezemedischniet-noodzakelij maar juistdederdeenvolgende.Jevraagtmensen overigens nietdeeerstedriepogingenvergoeden, het basispakketwordenopgenomen.Ikzoudan te verhelpen zijn, kunnendekostendaarvanin gefrustreerde kinderwens metmedischingrijpen betreffen, maarvooruit.Alsdeoorzakenvaneen zaken hetnatuurlijke procesvanveroudering wat mij betreftlastiger alsdielichamelijke oor het nietkunnenkrijgen vankinderen.Hetwordt kelijk zijn alserlichamelijke oorzakenzijn voor - - -

idee april 2017 Mark Sanders Draagmoeders uit het basispakket 57 58 ‘ of risiconoemen’ een ziekte,gebrek voor mannenmoeilijk een baarmoederkanje Het niethebbenvan

dragen. Principeszijn mooi,maarjekuntzorg ken vandezekeuzedefinanciëlegevolgenzullen namelijk pijnlijk duidelijk dat ookchronischzie congres ookhaddenover heteigen risicowordt te houden?Metdediscussiediewe tijdens het risico omhetgeheelbetaalbaarenkostenbewust verplicht willenverzekeren? Meteenforseigen tegen we elkeNederlander(dus ookallevrouwen) draagmoeder betalen?Zijn dat ziektekostenwaar baarmoeder definanciële vergoeding vooreen niet in.Moetenwe daaromvoorstellenzonder draagmoeder ofdonorspermazitdaarexpliciet kering –eenvergoeding voordekostenvaneen behandelingen uitdepremiesvoorzorgverze Bij heterostellenvergoeden we vruchtbaarheids Mark Sanders(@mwjlsanders)iseconoom. een kinderwens. de kostenvaneendraagmoedervoormannenmet wijl we depremiebetalerwel laten opdraaienvoor baarheid, kostenbewustzijn ensolidariteit’, ter een eigen risicolaat betalenomwillevan‘betaal niet goeduitteleggendat D66chronischzieken hogere premieseneigen bijdragen. Ikvindhet veel, maarimpliceertmindergeldvoorderestof moeders voorkinderlozehomostellenkostniet zijn onvermijdelijk. Eenvergoeding voordraag budget maaréénkeeruitgeven enhardekeuzes ------Staten Verenigde worden sociaal-liberalenineenanderlandgeconfronteerd? politiek systeem?Metwelke dilemma’s ofuitdagingen in decontextvaneenanderland,anderecultuuren bij delandsgrenzen.Maarwat betekent‘sociaal-liberaal’ Ons streven naarvrijheid vooriederindividuhoudtnietop Sociaal-liberalen kijken metopenblikover grenzenheen. IN HETBUITENLAND SOCIAAL-LIBERAAL

Sociaal-liberaal in de…

idee april 2017 Luuk Ament Verenigde Staten: gespleten tussen nationalisme en liberalisme 59 60 en liberalisme nationalisme tussen gespleten Staten — Verenigde slagvaardiger samentewerken. te verdedigen, en Europaom om publiekelijk hunwaarden politieke koersdwingtAmerikanen positieve bijwerkingen: denieuwe zware dobber. Maarhij zietook Nederlandse sociaal-liberaaleen democratie zijn ookvoordeze Trumps aanvallenopdeliberale IN HETBUITENLAND SOCIAAL-LIBERAAL door Luuk Ament

S conflicten, is mijn hypothese.Je weet nooit wat je liever nietover politiek.Uitangstvooropenlijke gevoelig. Normaalgesprokenpraten Amerikanen litici enactivistenmaaktelkonderwerp politiek LAND:IS EEN GESPLETEN AMERIKA acht deconsequenties? dat hij de‘wilvanhetvolk’maguitvoeren,onge den? Enbetekentdeverkiezingswinst vanTrump van democratie tegenover andereliberalewaar halve eeuwheeftuitgedragen?Wat isdewaarde meer indeliberalewaardendiehetafgelopen van deVerenigde Staten. GelooftAmerikaniet Toch isditdedemocratisch gekozenpresident kel dat zichdagelijks optelevisieontvouwt. in hethaarenkijkt volafgrijzen naarhetspekta niet opTrumpgestemdheeft,zitmetdehanden deporteren! De54procentvandebevolkingdie buit vanAmerika.11miljoenillegalen?Allemaal Chinezen. Irakeseolie?Dat isdeterechteoorlogs kom. Klimaatverandering? Eencomplotvande Syrische vluchtelingenzijn sowiesonietwel wil immigranten weren opbasisvanhungeloof. ma endoeterzelfsgraageenschepjebovenop. Hij eindeloze stroompolariserende berichtenvanpo De verschillen inopvattingen zijn grootende volk isdusgeensprake. land meeindeWomen’s March.Van déwilvanhet president liepenmiljoenenmensendoorhethele stemmen. Dedagnadeinauguratie vandenieuwe Philadelphia ligt) kreegTrump70procentvande van destaten NewYork enPennsylvania (waarin van hetelectoraat opClinton; ophetplatteland en Philadelphiastemdemeerdan80procent De scheidslijn isscherp:indestedenNewYork en inderustbeltwoonthetelectoraat van Trump. steden wonenliberalemensen,ophetplatteland nieuwe presidentvindtmartelenpri Welkom inhetAmerikavan2017:de kosmopolieten indeVerenigde Staten. Trump ishetwennen voorliberale inds deinauguratie vanpresident in degrote ------

idee april 2017 Luuk Ament Verenigde Staten: gespleten tussen nationalisme en liberalisme 61 62 ‘ er simpelweg minder toe’ Trumpisten doen levens vanniet-Amerikanen In hetnationalistische denkenvande geen overbodige luxeinhetAmerikavanvandaag. tegen eenregeringdieergraagvanafwil–zeker van herkomst.Enhetbeschermtburgerrechten regeltjes, ongeachtjehuidskleur, geloofofland Overheidsorganen houdenzichfanatiek aanalle aan: hetbeschermttegenwillekeurvandemacht. van Amerika.Maarerzitookeengrootvoordeel uitgeeft iseenvandemeestgehate organisaties frustrerend: dekafkaëskeinstantiedierijbewijzen plaats vandeachterliggende gedachteissoms waarden. Defocusopdelettersvanregelsin van eenverhitte discussieover onderliggende denk dat dittemakenheeftmethetvoorkomen houden vanregelsenjuridischeargumenten.Ik juridische kantvandezaak:veel Amerikanen Hij isnietdeenige meteenvoorliefdevoorde kan bekijken enwat derelevantewetten zijn. heeft, legthij mij uitwelke kwesties derechter de juridischekant.Alshij hetover detravelban van mij benadertpolitiekediscussiesvaakvanuit koffiezaak, inkroegen,bij dekapper. Eenvriend overal over politiekgepraat. Ophetwerk, bij de nu veel openlijke discussielos:erwordtopeens heeft, isvrij waarschijnlijk. Toch maaktTrump maar dat jegesprekspartnereensterkemening collega ofbuurvrouwvindtvaneenonderwerp, Trump kiestduidelijk voorilliberaldemocracy. Amerika vanObamawaseenliberaldemocracy, heid metmeerrechtendandeminderheden.Het JURIDISCHE DISCUSSIES gemuilkorfde rechterlijke machteneenmeerder de koersvanHongarije, meteenonvrije pers, en zijn croniesbrekendedemocratie afen volgen waarden dievoormij fundamenteelzijn. Trump aan deboosheiddieikvoelover hetschendenvan de vs zijn belangrijk, maarbiedengeenruimte over detoestandenin - kunnen vandeeneopanderedagIraansewe het liefstnaardeatoombom. Doordetravelban de keuzetussenbijl endescalpel,grijpt Trump dig. Waar sommige beleidsanalistensprekenover gens deTrumpistendrastischemaatregelen no en korting,hebbeneeneigen ministeriedat pij. Veteranen krijgen opveel plekken voorrang leger heefteenbelangrijke plekindemaatschap hart, ookalshetslechtseenoefenwedstrijd is.Het volkslied gezongen,staandenmetdehandophet on inmarcheerden.Vervolgens wordtaltijd het NIET GEK IS HET er simpelweg mindertoe. de Trumpistendoenlevens vanniet-Amerikanen ervarenheid; inhetnationalistische denkenvan huidige regering.Ditkomtslechtsdeelsdooron knel rakendoornieuwe wetgeving, maarnietde tici bedenkenoplossingenvoormensendieinde hun studienietafmaken.Verantwoordelijke poli Gezinnen rakengescheiden.Studentenkunnen tenschappers nietmeerterugkerenvanvakantie. met twee militairendiemetdevlaghetstadi was laatst bij eenbasketbalwedstrijd dieopende vlaggetjes indetuinmet‘wesupportthetroops’. Ik zichtbaar. Mensenhebbenbumperstickersen het leger, wasaltijd aloveral indesamenleving in Amerika:detrotsopAmerika,envooral Om hetarmeAmerikatebeschermen,zijn vol moslims enandereminderheden. vele demonstraties tegenhetmarginaliserenvan lopen juistvoorheteerstinhunleven meeinde wereld huneigen problemenoplossen!’Anderen iedereen dieopdedeurklopt?Laat derestvan hoeven tochniettezorgenvoor het ookzo:‘Wij en wij tegenzij. Sommige vanmijn collega's zien Nationalisme vierthoogtij. HetisAmericaFirst!

dat nationalisme zoaanslaat

------voor zezorgt.Alselektronischebordenopvlieg rechts terrorisme valtinhetbakje‘zij’ en daarover Moslimterrorisme iseenaanval op‘wij’, extreem universele standaarddievoor iedereengeldt. Het ontbreekthetnationalisme ookaaneen moreel ankerpuntvoordeTrumpisten. ‘IS doetveel ergeredingen’. Erisgeenabsoluut worden waardenrelatief. Zoismartelenoké,want zij-lens. Alsjecontinuinwij-versus-zij denkt, wereld dooreen(wit-)nationalistische wij-tegen- Trump gaat echtereenstapverder: hij zietde maar devlagverbindt. Iedereen heefteenverschillende achtergrond, van deAmerikaanseimmigrantenmaatschappij. bedankjes toe.Patriottisme ishetbindmiddel door destraten gereden;hetpubliekroepthun boys’. OpVeterans Daywordendeoudgedienden velden nietgebruiktworden,leesje‘Godblessour - - zijn bangenoverwegen hetlandteverlaten. van deimmigratiedienst. Indiasecollega’s vanmij worden bij degrenslastiggevallen door agenten meer bijhoren. Mensenmeteenislamitischenaam Er ontstaat eensfeerwaarinimmigranten erniet onalisten, valsekeuzesindeogen vanliberalen. heid? Gemakkelijke keuzesindeogenvannati terreur? Benjevoorburgerrechtenofveilig voor depolitie?Benjetravelbanof een keuzevoorgesteld:benjevoordezwartenof voor deander. Inhetpubliekedebat wordtvaak voor dewij-groep gaat tenkostevanempathie Het constanthamerenophetgevaarvananderen immers vooriedereentegelden. huidige regeringeenlastige kwestie; diehoren een zwarteismoord.Burgerrechtenzijn voorde and order),maareenaanslagopdepolitiedoor gen zwartenisnoodzakelijk vanlaw (handhaven hoor jedeTrumpistennooit.Politiegeweld te - - -

idee april 2017 Luuk Ament Verenigde Staten: gespleten tussen nationalisme en liberalisme 63 64 Net alsliberaalAmerikamoetenwe erkennen lijk deproblemenvanzijn electoraat optelossen. politiek minderhedenschaadtzonderdaadwerke Trump maaktpijnlijk duidelijk hoedezondebok van alleenmaartewijzen naareenzondebok. minderheden enpaktproblemenaaninplaats groep. Eenliberaledemocratie heeftrespectvoor zien alsindividuen,nietonderdeelvaneen tionalisme: we moetenmensenindeeersteplaats IS HET LIBERALISME elkaar optehitsen. blemen, inplaats vanbevolkingsgroepentegen tijd moetenspenderenaanhetoplossenvanpro eigen pluriformiteitmoetenomhelzenenonze die we vanAmerikakunnenlerenisdat we onze men buitenblijven. Maardebelangrijkste les ommuurde grenzenentehopendat deproble werken inplaats vanonsterugtetrekkenachter neergang leidt.We moeteninternationaal samen onalistische protectionismedat toteconomische handel methetbuitenlandinplaats vanhetnati Er iseenalternatief: we moetenopenstaanvoor Uiteindelijk wintniemandmetnationalisme. het perfecteantwoordop na ------Jon Stewartzei,detestvaneeuwvoordemo De verkiezing vanTrumpheeftookgezondebij ma toteensuccestemaken. van Wilders)zijn onontbeerlijk omditprogram empathie vooranderen(inclusiefhetelectoraat Kennis vanzaken,genuanceerdheidenbegrip deling vanwelvaart zodat iedereenmeeprofiteert. liberaal economischbeleid,maarookmetherver liberaal zijn. Meteeninternationale blikeneen ken vanechteoplossingen,waarbij we sociaalen blijven hamerenopdenoodzaakvanhetbeden tegen nationalisme enwij-zij-denken. We moeten bleem is.Daarbij moetD66zichblijven verzetten voor deworkingclassookinNederlandeenpro dat hetachterblijven vandeeconomischekansen van deafdelingD66USA(@D66usa). Luuk AmentwoontenwerktinNewYork enissecretaris op demanierdiehij zelfingedachtenhad. Amerika grootsis.Maarmisschienniethelemaal overleeft, heeftTrumpdantochaangetoonddat cratie: alsAmerikahetpresidentschapvanTrump VOORDE VS Europa. waarden stemthoopvoleniseeninspiratie voor schappij tegendeschendingenvanliberale Het massaleverzet vangrotedelendemaat Valley, maarookdegrotebankeninNewYork. me; nietalleendehippetechbedrijven inSilicon zich uittegendeergsteuitwassenvanhetregi grondwet teverdedigen. Ookbedrijven spreken nen enheefteenspeciaalfondsopgerichtomde Civil LibertiesUnionkrijgt recorddonaties bin om tegenhaat tedemonstreren.DeAmerican stem nietlietenhoren,maarnudestraat opgaan van Trumpmiljoenenmensendievoorheenhun buitenland? InAmerikamobiliseertdepolitiek men danonderdrukvaneenpaarengerdsinhet vaardiger temaken:hoebetereeneenheidvor kans omdeeueindelijk democratischer enslag Ook isexternedrukmisschienwel eenunieke delijk vooronzeeigen verdediging gaanzorgen. werkingen. Zolijkt heterop dat wij inEuropaein is dehuidige situatie, zoalskomiek ------WELLEMAN

idee april 2017 Peter Welleman 65 66 FILMRECENSIE verlangen onmogelijk Een tegenstrijdigheden. verlangen naareenoverzichtelijke wereld zonder gen naareensimpelerenauthentieker leven: een simpeld. Zespeleninopeennostalgisch verlan historische setting,vaakgeromantiseerd ofver waarvan hetverhaal plaatsvindt ineenandere Paradise, Velvet, wordt overspoeld doornostalgischeseriesals digd in detelevisiewereld. WieNetflix opent, NOSTALGIE IS verleden helptonsnietverder. en authentiek leven. Maaralleeneen nostalgischebliknaarhet De serieMadMenspeeltinoponsverlangen naareensimpel Grand Hotel, Rebellion enOutlander.Hetzijn series de laatste jarenoververtegenwoor Mr. Selfridge, door Land Girls, Denise vanDalen The - - - dat Groot-Brittannië het,netalsinhetverleden, America GreatAgain’, Brexitstoeltopdegedachte van deVerenigde Staten met deslogan‘Make van depolitiek.DonaldTrump werd president het destekrachtiger. We ziendat ookindewereld mogelijkheid ditverlangen tevervullen maakt vervullen verlangen omterugtekeren.’Deon- is [...]hetlijden, veroorzaakt dooreenniette ‘nostos’ (terugkeren)en‘algos’ (lijden). ‘Nostalgie gie’: eensamenstellingvandeGrieksewoorden te grijpen opdeoorsprongvanhetwoord‘nostal mooi uitinzijn romanOnwetendheid,doorterug De Tsjechische schrijver MilanKunderalegtdit

- recht tezetten, vanbegintoteind,maarkomen reclames verzint. Zeproberenhunlevensverhaal verbeelding; Draperdoetdat inzijn werk, waarhij vrijwel geheelzijn bestaanzelfontleendaanzijn teit volledig zelfkunnencreëren–Gatsby heeft uit elkaar. Beidendenkendat zij huneigen reali kelijk terugenDrapersgezinsleven valtvolledig ze niet.Gatsby wintzijn Daisynooitdaadwer van NewYork bereiken.Maarhetgelukvinden gens dieinkortetijd dehoogstesocialekringen Amerikaanse Droom:arme,onbeduidendejon tocht naargeluk.Zezijn depersonificatie vande streven beidengeldenmachtnaineenzoek F. ScottFitzgerald.DonaldDraperenJayGatsby eenkomsten metderomanTheGreatGatsbyvan VEEL GEBIEDEN OP serieus tewordengenomen. hoge functiealtijd moeitemoetblijven doenom en rondborstige JoanHolloway, dieondankshaar heel eenzaamoudteworden.Endehardwerkende van anderencarrièretemaken–endaarbij dreigt bitieuze Peter Campbell,dieprobeertover derug opwerkt vansecretaressetotcopywriter. Deam van haarpersoonlijke geluk–inrelatief kortetijd getalenteerde Peggy Olsen,diezich–tenkoste kijker eenblikinhetprivéleven. Zoalsvande Ook vancollega’s bij Sterling Cooperkrijgt de hun kinderen,enlater zijn tweede vrouwMegan. van SterlingCooper, zijn eerstevrouwBettyen De serievolgtDonaldDraper, creatief directeur Amerikanen emanciperen. verandert ookdemoraal–vrouwen enAfro- apparaten encomputers,naasthetinterieur sonages kledenzichanders,erkomenkopieer langzaam overgaan indejarenzeventig. Deper sterk deinvloedvanjarenvijftig tezienis, de seriegoedzienhoebeginjaren,waarinnog jaren zestig, engedurendezeven seizoenenlaat Sterling CooperopMadisonAvenue. Hetzijn de van Matthew Weiner, over hetreclamebureau le AmerikaansedramaserieMadMen(2007–2015) kritische blik.Eengoedvoorbeeldisdesuccesvol nostalgie overstijgen, alsditgepaardgaat meteen Maar terugkijken ophetverleden kanookde en ThierryBaudet willenterugnaardenatiestaat. prima alleenafkan,enpoliticialsGeertWilders vertoont Mad Mensterkeover ------Gatsby, dat eenterugkeernaarhetverleden onmo pijnpunten heeft.MadMentoont,netalsTheGreat tijd kanveranderen, maarookdat elketijd zijn overstijgen. Deserielaat zienhoeveel erinkorte voorbeeld vaneenterugblikdienostalgiekan visueel isdezeserieprachtig, hetisookeengoed om weer eensuitdekasttehalen.Nietalleen jaar geledenisgestopt.Maardeseriehetwaard Denise vanDalen isredacteurvanidee. is vooruit. Er ismaaréénrichtingdiejeop kuntgaan.Endat gelijk is.Hetverleden kan nietwordenherhaald. MEN IS MAD leven ookmaarzeldenmethenmee. als mensenmeteigen verantwoordelijkheden en hoeven tezijn. We ziendevrouwen nietlanger en verheven totkunstwerken diealleenmooi over henpraten. Vrouwen wordengeësthetiseerd de vrouwen; we zienhoezij naarhenkijken en zijn. InMadMenzijn demannenwaarnemersvan bewustzijn endat alhetandereeenillusiekan betrouwbare kennismogelijk isvanuitheteigen die vandewaarnemer. Dat betekentdat eralleen solipsisme: hetideedat ermaaréénwaarheidis, Men lijkt tespelenmethetfilosofischeideevan en ishetperspectiefvanwaardekijker ziet.Mad heeft derolvanvoyeur:hij observeert, oordeelt te kunnenkennen,later indeserie.DonDraper derlinge relaties endeonmogelijkheid deander van reclameindeeersteseizoenennaaron De nadrukvanMadMenverschuift vanhetmaken vrouw Bettyongeneeslijk ziekis. heid onderogen,wanneerhij hoortdat zijn ex- ziet ophetallerlaatste momentdepijnlijke waar haald. Gatsby wildat nooitbeseffen,maarDraper erachter dat hetverleden nietkanwordenher ‘ pijnpunten heeft’ maar ookdat elketijd zijn in kortetijd kanveranderen, De serielaat zienhoeveel er eenoverbekende serie,diealeenpaar - - - -

idee april 2017 Denise van Dalen Een onmogelijk verlangen 67 68 een goedidee? nog steeds Democratie: ingewikkeld omaan dekiezersover telaten? belang dient?Enzijn demeeste politiekebeslissingennietveel te manieren omervoor tezorgendat hetlandsbestuur hetalgemeen eigenlijk wel zo’n goedidee,diedemocratie? Zijn ergeenbetere kiezers DonaldTrumpkozentotleider vandevrije wereld. Ishet referendum, Britsekiezers‘ja’ zeidentegenBrexit,enAmerikaanse landse kiezersvoordetweede keer‘nee’ zeidenineennationaal heteerstepuntwas.Maartoenkwam 2016,waarinNeder- tisering’ D66 werd opgerichtmeteenprogrammawaarin ‘radicaledemocra- door al veeleerder goednagedacht. Want vaakisoverdievraagstukken met ingewikkeldevraagstukken. van vandaagonsconfronteert bij henteradegaanalsdewereld denkers.Ween moderne kunnen is gevormddoor‘oude’filosofen Het sociaal-liberalegedachtegoed DENKERS SOCIAAL-LIBERALE Herman Beun

hoorden ernietbij) zo’n veertig keer perjaarbij een kwartvanhettotaal,want vrouwen enslaven 507 v.Chr. kwamenallevrije burgers(ongeveer directe wijze omgezetinbestuur:vanafongeveer volksmacht gedurendebijna honderdjaaropvrij ten tenemen, beslissenover oorlogenvrede, een omwetten aantenemen, uitvoerendebeslui het volkuitgaat. tos (macht)betekentdemocratie machtdievan woordendemos(volk)enkra van deoud-Griekse van hetwoordzelfnietvoornietsGrieks.Afgeleid isdeherkomst is hetvroegmiddeleeuwseIJsland), staan (eenwat minderbekendEuropeesvoorbeeld DE GESCHIEDENIS HOEWEL democratische samenlevingen heeftzienont InhetoudeAthenewerd die op meerdereplekken - Beeld / Herman Wouters - - - het algemeenbelang. Hetmeestevertrouwen vorm demate waarindezerekening houdtmet betreffen) ishetcriteriumvoor eengoedestaats diens populisme vindtbij Aristoteles meernuance.In De modernelezerdiezichzorgen maaktover totalitaire ideologieën. de groteinspirators vandetwintigste-eeuwse hem, samenmetHegelenMarx,ookalseenvan wat hetbesteisvooriedereen,zagKarl Popper sing vanautocratisch leiderschap, dat doordrukt populisme zijn begrijpelijk. Maar metzijn oplos ongeïnformeerde kiezersdietenprooivallenaan dan ookdebestestaatsvorm. Plato’s zorgenover door eenwijze filosoofalskoning,isinzijn ogen zijn. Monarchie,waarbij hetlandgeleidwordt ning dat slechtszeerweinigen daartoeinstaat kennen vereist echterzoveel intellectueleinspan vormen voorpolitiekhandelen.Diewaarheidte te, objectieve waarheiddiedegrondslagmoet Plato meendedat erzoietsbestaat alseenabstrac de zeeliedenzonderenig benulvannavigatie. staat, metdemocratische burgersalszelfbenoem formeerd. Van hemisdeparabelvanhet schipvan een democratie inherentoppervlakkig enongeïn over dezeregeringsvorm.Plato vondhetdebat in ke geschriftennietonverdeeld enthousiastwaren twintig jaardaarnageborenwerd, inhunpolitie mocratie meemaakte,enAristoteles,dieongeveer Plato, diehetverval eneindevandeAtheense Dit verloop verklaart waarschijnlijk waarom gedaan metdedemocratie. tief verslagen doorSpartaenwashetervoorgoed teruggedraaid, maarin404werd Athenedefini oligarchische coup. Diewerd naeenjaaralweer sterk leiderschapnamtoeenleiddein411toteen de bestuursvormzelfindiskrediet.Deroepom volg vanoorlogenenepidemieën.Dat brachtook door, maarraakteuiteindelijk inverval alsge tussen500en400v.Chr.)(pakweg eengrotebloei voor aanwezigheid. Athenemaaktindezeperiode voor afwezigheid enophetlaatst zelfsbeloningen altijd even groot,getuige hetinvoerenvanboetes vergaderingen bij tewonenwasblijkbaar niet had spreekrecht,maarhetenthousiasmeomde militaire bevelhebbers, tebenoemen.Iedereen en enkelespecialistischefunctionarissen,zoals Politika (zakendiede‘polis’, destadsstaat, ------

hoera.html. 1_jarig_hoera_ 2016/04/er_is_er_ /mt/archieven/ www.geenstijl.nl nische verwijzing: helaas geeniro- politicus blijkt kend Nederlands petje vaneenbe- september 2007. Papers inClassics, Stanford Working rule, Princeton/ things, notmajority – capacitytodo ning of‘democracy’ The originalmea- 1945. and ItsEnemies, The OpenSociety

Het matrozen- Josiah Ober, Karl Popper,

idee april 2017 Herman Beun Democratie: nog steeds een goed idee? 69

Suhrkamp, 1991. Frankfurt amMain: Diskursethik. Erläuterungen zur 2008. phical Framework, thority: APhiloso- Democratic Au- David Estlund, hoofdstuk logico-Politicus, Tractatus Theo- hoofdstuk Tractatus Politicus, spinoza-1632-1677/. -liberale-denkers/ liberalisme/sociaal d66.nl/sociaal- mierlostichting.

J. Habermas, Zie ondermeer Spinoza, Spinoza, Zie

https://van ‘ louter belangenvertegenwoordiging’ en hunnavolgers isdemocratie veel meerdan In deopvatting vanAristoteles,Spinoza ix, §14. vxi.

goed mogelijk rekeninghoudenmetiedersbelan vraag ofdemocratie meermoetzijn danhetzo Hiermee komenwe terechtbij denormatieve Meer danbelangenvertegenwoordiging vrijheid dieiederindividuvannature heeft.’ vorm, diehetbestinovereenstemming ismetde ders meningtelt)als‘de meestnatuurlijke staats opgevat alseen regeringsvormwaarinie (breed dachte over, meteenvoorkeurvoordemocratie sterk doorAristotelesbeïnvloedwerd, diege Nederlandse Republiek vanJohandeWitt Eeuwen later vande namSpinoza,de‘ideoloog’ kennis combinerendoormetelkaarteoverleggen. daar wel toeinstaat achttealszehuntalentenen een juistepolitiekebeslissingtenemen,maarhen voor zichnietinstaat zijn omallesteoverzien en Aristoteles weliswaar erkendedat burgersieder wordt methetalgemeenbelang.Interessantisdat kende regeringsvormwaarinrekeninggehouden term vooreenopdeAtheensedemocratie gelij de besten)enpoliteia,eenwat onduidelijke rekende hij ookdearistocratie (regeringdoor soof-koning), maartotde‘correcte’ staatsvormen had hij weliswaar indemonarchie(meteenfilo die maniersamengesteld,endeervaringlaat zien Verenigde Staten wordenjury’s bij rechtszakenop aangewezen gewoneburgers.Ondermeerinde lement voortaantelaten bestaanuitdoorhetlot pagnevoeren, dat hetbeterzouzijn omhetpar de partijendemocratie enhetvoortdurendecam Verkiezingen (2013)dat erzoveel nadelenzittenaan betoogt DavidVan Reybrouck inzijn boekTegen het organiserenvanverkiezingen enreferenda.Zo zijn erinderdaadbeteremethodendenkbaardan goede afspiegelingtevormenvaniedersbelangen vertegenwoordiging. Alsheteralleenomgaat een gen viaeenformeelprocesvanstemmentellenen die - - - - -

- - - worden ingeloot.Enomdat ergelootwordtheb alleen meepraten alsze(meteenzeerkleinekans) het deliberatieve elementontbreekt,botsenvolle Maar ideeënalsdievanVan Reybrouck, waarbij verbondenheid metanderemensen. individuele vrijheid metverantwoordelijkheid, in aan bij desociaal-liberalekernwaardenvanD66: ratieve opvatting vandemocratie sluitnaadloos lijkheid neemtvoordiegemeenschap. Diedelibe omgekeerd ookdat hetindividuverantwoorde waardig lidvandegemeenschap, enbetekent houdt eenerkenninginvanhetindividualsvol waarde: het(mogen)deelnemenaanditproces betrokken burgers.Hetheeftdanookintrinsieke cratie actieve, gezamenlijke besluitvormingdoor ter belangenvertegenwoordiging. Hierisdemo navolgers isdemocratie echterveel meerdanlou In deopvatting vanAristoteles,Spinozaenhun hun rolalsjurylidzeerserieusnemen. dat dat systeemgoedfunctioneertendat mensen te voeren. venen tebetrekkeninhetdebat. ben zedaarnageenredenmeeromdeovergeble doorgesneden. de bandtussenburgerenpolitiekeffectiefwordt dig metdezewaardenopvatting, omdat daarmee draagvlak ombijvoorbeeld socialewetgeving in individuele waardenenopvattingen leidtzotot met minderbedeelden.Publiekdebat opbasisvan standpunten gaaninzienofsolidairwillenzijn bijvoorbeeld omdat zederedelijkheid vanandere mensen veranderen vaakindeloopvaneendebat, die waardenwanneerzebotsen.Opvattingen van over waardenenover deprioriteitsvolgorde van zoals bij eenrechtszaak,ofover belangen,maar dat politiekdebat nietzozeergaat over feiten, Burgerskunnendanimmers

Daarbij komt - - - - -

- - - te ondermijnen. herhaling zijn opgevoerdomdeuitbreidingervan die ineeuwen vanstrijd voordemocratisering bij ongeschikt instrument.Bekende argumenten andere overwegingen, ofwashetreferendumeen geïnformeerd, haddenzij zichlaten leidendoor gewikkeld zijn geweest enwaren kiezersslecht dan ooknietmals.Zozouhetonderwerp tein geval niet.Dekritiekvanuithunachterbanwas die dereferendumwet haddeningevoerdinelk deden dat vanuithetperspectief vandepartijen en hetassociatieakkoord metOekraïnein2016, zijn geweest, over deEuropeseGrondwet in2005 De twee nationale referendadieerinNederland ja, wat, overeenkomen metonzeopvattingen? zo kanwordeningerichtdat deuitkomsten… moeten we goednadenkenhoededemocratie van dedemocratie kunnenwordengetrokken, lijk vrijwel allepolitiekebesluiteninhetdomein loting allebeieenslechtideezijn, enuiteinde Maar alsplatonische dictatuur enreybrouckse Nieuwe vormenvandemocratie op dannu. twintig jaargeledenaanzienlijk minderdebat als derolvanNederlandineuriepentienof vaak andersover gedacht.Ookexistentiëlezaken goed, maarwordtdaarinAngelsaksischelanden moet zijn inNederlandenDuitslandgemeen trale bankonafhankelijk (lees:technocratisch) de opvatting dat hetmonetairbeleidvandecen daarover kunnenookverschuiven indetijd. Zois technocratische besluitvorming,enmeningen er altijd over eenswat waardenvrij genoegisvoor zichtigheid iswel geboden.Nietiedereenishet om eenreferendumuitteschrijven. Maarvoor ophef meestalnietzodanig zijn dat hetnodig is ken vanpolitiekereaardzaldemaatschappelijke het parlementisgeweest. sluit waarover eenpartijpolitieke stemmingin is gekomenmeerdraagvlakhebbendaneenbe en wetenschappelijk goedgefundeerdtotstand zal eentechnocratisch besluitdat transparant de markttoelatingsnormen vaneenproduct, zoals bij technischeregelgevingover bijvoorbeeld wanneer eenwaardenelementvrijwel ontbreekt, Waarschijnlijk willenzedat nieteens.Zeker over allebesluitvormingmoetenmeepraten. Het voorgaandebetekentnietdat kiezersaltijd Ookbij vraagstuk

- - -

Zaken. HijissprekerbijdeVan MierloStichting. ambtenaar bijdeTweede KamerbezigmetEuropese Herman Beun(@Herman_Beun)houdtzichals AfD opeendalendelijn. Hetkanduswel. hoge ogenindecampagne,enDuitslandzit kandidaat Macronmeteenpro-Europeesverhaal van defpö.InFrankrijk gooitdesociaal-liberale Bellen depresidentsverkiezingen vandekandidaat de tweede poging,degroenekandidaat Van der het voordeelwasgeweest. InOostenrijk won,bij da tewinnen,waarvoorheenxenofoobrechtsin losgemaakt. ZoslaagdeOperation Libero het eropdat deschokgolven van2016ietshebben bat bij nationalistisch rechtsheeftgelegen,lijkt westerse wereld hetinitiatief inhetwaardende moeten uitdragen.Najarenwaarinoveral inde men vandemocratie eneffectiever zijn waarden verleden, moetenaanpassenaandenieuwe vor sociaal-liberale waardenzalzich,netalsinhet da (ofvanverkiezingen) compatibel wordenmet Wie echterwildat ookdeuitkomstenvanreferen weinig problematisch zijn. Maar dat zalvoorsociaal-liberalenwaarschijnlijk cratie enmensenrechtenvooronzesamenleving. inherente belangvanhetvoortbestaandemo tingen ziteenwaardeoordeelbeslotenover het zichzelf nietmagopheffen. geen fundamentelerechtenmagschendenen grenzen zittenaandemocratie, indezindat zij zijn. Zowees JohnLockeeralopdat erinterne elk gevalmoetenderandvoorwaardeninorde kwaliteit vanonzedeliberatieve democratie. In misschien eerderofhetprobleemnietzitbij de kiesrecht enhetvrouwenkiesrecht, isdevraag aan tepassendeinvoeringvanhetalgemeen aangezien onzedemocratie zichookheeftweten schijnlijk nietvoordezespecifiekegevallen.Maar Zijn deargumentendanonterecht?Nee,waar Rijpkema inzijn proefschrift. stelt ookdehedendaagserechtsfilosoofBastiaan antidemocratische krachtenzelfsverbieden, een eigen verhaal vanliberalewaarden referen in Zwitserlandalverschillende kereninommet Democratie mag Inbeideropvat

er er ------

Majone, tielibero.nl/. http://www.opera derlandse spin-off: dels ookmetNe- Standards, Euro- The Questionof ‘Democratic Deficit’: -libero.ch. Inmid- tolerantie, 2016. van democratische cratie. Degrenzen Weerbare demo- 1690, HfstIX. Civil Government, Second Treatise on Vol. 4,No. 1,p5-28. pean LawJournal,

Giandomenico www.operation B. Rijpkema, John Locke, Europe’s

idee april 2017 Democratie: nog steeds een goed idee? 71

Herman Beun 72 de deur van het slot Haal Hannah Arendt, Hans-Georg GadamerenMartin Hannah Arendt,Hans-Georg wijst hij naargrotenamenalsImmanuel Kant, te makenvoordelangetermijn. Daarbij ver gen laat roepthij onsopom eenrationele keuze sociologische analysesenethische uiteenzettin een typischBaumansiaanse mengelmoesvan deur staat, maarnaardemanachterdeur. In socioloog nietnaardevreemdelingdievoor zijn pijlen opdemigratiecrisis. Hierbij kijkt de Our Door,verschenen inmei2016,richtBauman vakgebied vandesociologiereikt.InStrangersat verwierf Bauman wereldfaam diever buitenhet 91-jarige leeftijd. Metzijn LiquidModernity(2000) Op 7januari2017overleed ZygmuntBauman, op door In BOEKRECENSIE roep tedoenoponzemoraal. schuwt hij nietomeenbe- de migratiecrisis. Daarbij wereld, naaraanleidingvan de staat vandewesterse analyseert ZygmuntBauman Strangers atOurDoor Andrys Wierstra

- - van vluchtelingenalsvreemden werkt averechts. hekken enmurenbouwen. Maarhetbestempelen om zometonszelfinhetreine tekomenalswe en trachtenhenzelfsminder menselijk temaken, wust neeralsvreemden.We zettenhenopafstand VOLGENS BAUMAN hij deconclusiedat Europageenkeuzeheeft. Europa waaitnietmeezit.Desalniettemintrekt tiecrisis erkenthij dat depolitiekewinddiedoor vinden teonderstrepen.Alshetgaat omdemigra waarin we onsmetdevloeibaresamenlevingbe casus omnogmaalsdebijna existentiëlecrisis Heidegger. Hij gebruiktdemigratiecrisis alseen zettenwe vluchtelingenbe - -

- of terugtegrijpen opeengevoelvannationa tionele mens.Hetisdanookde vraagofBauman BAUMANRICHT ZICH ook dejuistedingentedoen. haar teaccepteren.Alleendanzijn we instaanom tegen dezenieuwe realiteitdoenwe ergoedaan in zijn aanbeland.Inplaats vanonsteverzetten kosmopolitische wereld, terwijl we allanghier loof kijkt hij toehoewe onsverzetten tegeneen op deirrationaliteit vanonzekeuzes.Metonge den totsterkeleiders.Bauman wijst onsopnieuw doorspekt vanvoorbeeldenwaarbij we onswend oplossing, namelijk zijzelf. Degeschiedenisis equivalenten, hebbennaareigen zeggenwel de Deze strongmen,DonaldTrumpenEuropese fears thatproducebigyearningsforstrongmen. nist voorTheNewYork Times:‘bigliesproduce dels. Bauman haalthierRoger Cohenaan,colum slechts deangst,enreactiekennenwe inmid van T.I.N.A.: thereisnoalternative.Hetvergroot schap staat inmiddelsbekendalshetprobleem moeten aanpassenaanveranderingen. Diebood niet gerustgestelddoordeboodschapdat we ons wordt moeizaamgeaccepteerd.Burgersworden Dat iszekernietmakkelijk. Deonomkeerbaarheid langetermijnoplossing. lisme moetenwe onzeenergiestekenineen binding force.’ of thecollapseorder, ofanorderthathaslostits zelf zegt:‘They[immigrants]areembodiments omkeerbaar, netalsglobalisering. ZoalsBauman vaker inonzevloeibaresamenleving–zijn on De veranderingen alsgevolgvanmigratie –zoals worden ontvankelijker voorradicalisering. zelfbeeld vanvluchtelingenverslechtert, enzij als eenvicieuzecirkel.Hetzelfvertrouwen en om teintegreren.Hetstigma werkt vervolgens de dialoogenishetmoeilijker voorvluchtelingen vluchteling alsvreemdelingwegzet, erodeert Het iseenself-fulfillingprophecy.Doordat de Maar hij lijkt zichmetnamete richtenopdera Inplaats vanhekkentebouwen opdemanachterdeur. - -

’ - - -

- - - -

Andrys Wierstraisredacteurvanidee . woord. Bauman weet dat alsgeenander. ATDOOR STRANGERS OUR als complex:gaweer hetgesprekmetelkaaraan. en memory.’ Inmiddelsnoemenwe ditdefilterbubble efface thecontroversy,anditscarriers,fromsight consistency inpressingthe‘delete’keywillsufficeto ningen: ‘amodicumofdexterity,determinationand de vraagnaarsterkeleiders. serieus, degrieven dietengrondslagliggen aan de beweegredenen enneemdebeweegredenen pulistische bewegingen: scheiddereactievan Bas Heijne zeiover hethuidige hangnaarpo daarmee nietindevaltraptdiehij zelfschetst. ons nietlangeropenstellenvoorafwijkende me te versimpelen. Bauman bespeurtdaarbij dat we ons afvancomplexesituaties enproberendeze hebben over dewereld omons heen.We keren Velen hebbenhetgevoel geencontrolemeerte treedt deethicusBauman opdevoorgrond. doet desocioloogBauman eenstapterugen symptoom, namelijk demigratiecrisis. Hiervoor hij slechtseenantwoordtewillenbiedenophet analyse biedtvandeangstdieonsbesluipt,lijkt aan voorbij tegaan.Want hoewel hij eenheldere van hetantwoord,maarzeker niethetheleant onze eigen toekomst.Dialoogisdanookeendeel komt voortuitdeonzekerheiddiewe voelenover voorspiegelt: onzeangstvoordevreemdeling tot eendialoogisnobel.MaarzoalsBauman ons licht pessimistischefronsvergezellen? Deoproep compleet metwittewolkjeshaardiezijn soms met zijn hangnaardewaardenvanVerlichting, verplaatsen. Ishij hiermeedeivorentorenzelve, bladzijde terugtelezendat hij zichernietinkan heeft voorhetsentimentdat erleeft,isopiedere altijd aanhetlangsteeindtrekt.Hoewel hij oog verlichte opvatting vandewereld waarderatio veel tezeggenheeft.Bauman volhardtineen alternative facts. Zijn conclusieiseven simpel is eenkleinboekdat Daarlijkt Bauman - - - Strangers at Zygmunt, Onbehagen: Strangers at Zygmunt, Our Door,107.

2016). Ambo Anthos, (Amsterdam: beschaafde mens nieuw lichtopde 2016), 33. Polity press, (Cambridge: Our Door

Bauman, Bas Heijne, Bauman,

idee april 2017 Andrys Wierstra Haal het slot van de deur 73 74 Universiteit Rotterdam. media enjournalistiekaandeErasmus ThePostOnline enFollowtheMoneydoceert Albert deHoop Den HaagenTweede Kamerlid voorD66. Ingrid vanEngelshoven D66 inEindhoven enTweede Kamerlid. Jessica vanEijs Mieke Damsma vraagstukken. bij eenadviesbureau voormaatschappelijke D66 thema-afdelingZorg&Welzijn enadviseur Frank Candel Andries vandenBroek Martijn Braber Herman Beun in DenHaag. Robert vanAsten D66 USA. Luuk Ament Chris Aalberts DE AUTEURS Sociaal enCultureelPlanbureau. spreker bij deVan MierloStichting. Tweede Kamer bezig metEuropeseZakenenis issecretarisvandeafdeling isvoormalig voorzittervande houdtzichalsambtenaarbij de ispolitiekverslaggever voor isD66-raadslidinEnschede. isoud-fractievoorzittervoor isburgemeester vanAmeland. isD66-wethouder inMaastricht. isfractievoorzittervanD66 isonderzoekerbij het isoud-wethouder in

Parlement voordeOpenVldenoud-wethouder Partijen. het Documentatiecentrum NederlandsePolitieke Cultureel Planbureau. denktank Liberales. aan deUniversiteit Gentenkernlidvande Dirk Verhofstadt Pieter Smit in Antwerpen. Willem-Frederik Schiltz Eduard vanScheltinga Mark Sanders Paul deRook Kim Putters aan deUniversiteit vanAmsterdam. Tom vanderMeer Paul Lucardie bij hetWetenschappelijk Bureau vandeSP. isburgemeestervanOldambt. isdirecteurvanhetSociaalen isD66-wethouder inGroningen. ispoliticoloogenonderzoekerbij iseconoom. isprofessormediaenethiek ishoogleraarPoliticologie isfilosoofenonderzoeker islidvanhetVlaams

mrhansvanmierlostichting.nl t 2514 Hoge Nieuwstraat 26 Mr. HansvanMierloStichting uitgave enadministratie ISSN nr. 0927-2518 idee verschijnt4×perjaar april 2017 nummer 1 jaargang 38 Mr. HansvanMierlo Stichting tijdschrift idee 070 3566066 el DenHaag

Losse nummers opaanvraag. direct in.Ergeldteenopzegtermijn van1maand. gratis (opaanvraag).Hetabonnementgaat per voorreguliereabonneesisditabonnement €21; tenkaart meesturen).Eentablet-abonnement is (kopiestuden voorstudenten €21 ment kost€36; idee verschijnt vierkeerperjaar. Een jaarabonne u opvragenbij deredactie:[email protected] over voorwaardenenredactiebeleidkunt Lezersbijdragen zijn welkom. Inlichtingen ANDO Graphic druk @deontwerpvloot Wilmar Grossouw ontwerp Erik Haverkort, Peter Welleman illustraties Herman Wouters fotografie Spijker, DirkVerhofstadt. Willem-Frederik Schiltz,PieterSmit,Fleur de Rook, MarkSanders,EduardvanScheltinga, Paulusma, KlaartjePeters, KimPutters,Paul Remy Maessen,Tom vanderMeer, Wieke Albert deHoop, UdoKock, Paul Lucardie, Dijk, JessicavanEijs, IngridvanEngelshoven, Broek, FrankCandel,MiekeDamsma,Laura van Herman Beun,Martijn Braber, Andriesvanden Chris Aalberts,LuukAment,Robert vanAsten, aan ditnummerwerktenmee Ad vanVugt Mark vanOstaijen, MarkSanders,PierVellinga, Han Entzinger, JochemLybaart, Annet Aris(voorzitter),Peter vandenBesselaar, redactieraad Berber Wierstra,ElisevanZeeland Gijs Reudink, Wouter Saes,AndrysWierstra, Angélique vanDrunen,IngederLeeuw, DenisevanDalen, Mark Snijder (hoofdredacteur), redactie

- - De redelijkheid heeft gewonnen op 15 maart. Maar de open Neder- UDO KOCK landse samenleving ligt nog steeds onder vuur. Niet alleen van Wilders, maar ook van Baudet en Kuzu. wethouder Amsterdam Het meest waardevolle bezit van Nederland is onze open samenleving, waarin we vrij zijn van radicale utopieën. Waarin we door dialoog, samenwerking en het sluiten van compromissen ‘stap voor stap kleine onrechtvaardigheden wegwerken’, in de woorden van de Vlaamse liberaal Dirk Verhofstadt.

Maar het populisme ondermijnt doelbewust het vertrouwen tussen Voorkomen, mensen. Hierdoor worden dialoog, samenwerking en compromissen onmogelijk en stijgt de steun voor het populistische idee: het denk- verdrijven of beeld dat er één idee is dat alle andere ideeën overbodig maakt. verzwakken? Hoe bieden we het hoofd aan dit populistische waanidee? Voorkomen dat het gehoord wordt? Dat is lastig, want de aantrek- kingskracht is groot. Eén oplossing en één model voor alle problemen, verwoord door één man (zelden een vrouw): het is voor sommigen te mooi om er niet aan toe te geven. Hoe ingewikkelder de wereld om ons heen, hoe moeizamer de dialoog en het compromis en hoe groter de behoefte aan eenvoudige oplossingen.

Kunnen we het populistische waanidee verdrijven door de populisten (deels) hun zin te geven? Schaf het eigen risico in de zorg af en de steun voor het populistische waanidee zal afnemen en het vertrouwen terugkeren? Dit medicijn is snel uitgewerkt; bij terug- kerende wachtlijsten weten populisten snel weer de Syrische vluchtelingen als zondebok te vinden. Bovendien werkt dit niet omdat er niet één volkswil is, in tegenstelling tot wat populisten beweren. Volgens de Duitse politicoloog Jan-Werner Müller leggen populisten een moral claim on the monopoly of representation. Zij construeren een real people, benoemen wat de wil is van dit volk en zeggen dat zij als enigen hun stem vertolken. Quatsch, zouden de Duitsers zeggen. De samenleving is pluriform en dat geldt ook voor de populistische achterban.

Als we populisme niet kunnen voorkomen of verdrijven, kunnen we het dan verzwakken? Ik ben ervan overtuigd dat dat kan, door echt te luisteren naar de waaier aan behoeften en ambities van iedereen die door het populisme wordt aangesproken. Door, waar dat kan, stap voor stap kleine onrechtvaardigheden weg te werken en kansen te bieden. En waar dat niet kan, daar eerlijk voor uit te komen.

En door druk uit te blijven oefenen op conservatieve partijen die, soms met zichtbare gêne, meepraten met populisten en hen zo legitimeren. Dat is misschien wel de grootste uitdaging de komende jaren. Zeker als progressieve partijen gaan regeren met conservatieve partijen, in een land waar de open samenleving onder vuur ligt van oude en nieuwe tegenstanders.