Wie Is De Waakhond Op Sociale Media? Onderzoek Naar De Rol Van Traditionele Media En Politici Op Sociale Media in Verkiezingstijd
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Wie is de waakhond op sociale media? Onderzoek naar de rol van traditionele media en politici op sociale media in verkiezingstijd In opdracht van: Met data van: Utrecht Data School Maranke Wieringa Tim de Winkel Callum Lewis Wie is de waakhond op sociale media? Managementsamenvatting Traditionele media zijn online kwetsbaar, omdat hun content uit de context kan worden gehaald (framen) en herverpakt aan een groot publiek. Ze verliezen de controle over hoe hun content wordt gepresenteerd. Daardoor staat hun rol als bewaker (gatekeeper) van nieuwsstromen naar de burger steeds meer onder druk. Dat blijkt uit een analyse van de 24.000 Facebook- en 240.000 Twitterberichten van kandidaat-politici in aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen. De onderzochte periode beslaat 1 januari tot en met 15 maart (de dag van de verkiezingen). Dit onderzoek is uitgevoerd op verzoek van het Genootschap van Hoofdredacteuren. Centraal stond welke rol traditionele media (TV, radio en kranten) in de verkiezingscampagne spelen. Politici-opiniemakers zijn online redacteur van hun eigen feed waarbij journalistieke kwaliteitscriteria irrelevant lijken. De content uit traditionele media kan online gemakkelijk worden ingezet t.b.v. de agenda's van politieke partijen, en die partijen doen dat dan ook. Uit een kwalitatieve analyse blijkt dat politici buitengewoon selectief zijn in de berichten die ze over hun partij delen. Ze gebruiken content uit traditionele media om berichten die hen welgevallig zijn te delen (cherry-picking), maar slaan overige berichten over. Kritische berichten vervullen op de feed van een politicus een andere rol dan op de voorpagina van een krant of als item op het achtuurjournaal. Zo kan men bijvoorbeeld content voorzien van eigen commentaar, en dat als geheel op de eigen tijdlijn posten. De feed van een politicus is een collage van berichten uit heel veel verschillende media en met een beperkt aantal onderwerpen. De rol van gatekeeper is hier door de politicus zelf overgenomen. Verder wordt Twitter ook gebruikt om via redacteuren die politici volgen aandacht te verkrijgen in de traditionele media. Dit wordt onderstreept door het gebruik van de sociale media. Politici richten zich vooral op Twitter (waar een select gezelschap van media, journalisten, belangenorganisaties en andere politici actief is), en dus veel minder op Facebook (waar veel meer mensen/kiezers gebruik van maken). Traditionele (massa)media nemen ook online een belangrijke positie in tijdens de campagne. In zo’n 12-15% procent van de door de partijen verstuurde Twitter- en Facebook-berichten werd aan media gerefereerd, waarvan in twee derde van die berichten aan traditionele (massa)media. In het verkeer nemen de traditionele media bovendien een centrale positie in, en worden ze spectrumbreed aangehaald. Er is ook verkennend onderzoek gedaan naar het gehalte ‘fake news’, of nieuws van tendentieuze of journalistiek dubieuze oorsprong. Deze analyse suggereerde dat op Twitter zo’n 4,2% van de mediareferenties van een dergelijke bron afkomstig is. Op Facebook ligt dit percentage binnen ons sample lager: slechts 1,6%. Het soort content wat er wordt gedeeld is voornamelijk tendentieus, waarbij er sprake is van een gekleurde berichtgeving. 1 Wie is de waakhond op sociale media? Aanbevelingen Politici zetten content uit de traditionele media in verkiezingstijd selectief, vertekend, gemanipuleerd en geframed in voor propaganda op sociale media. Traditionele media staan voor de uitdaging zich hiertegen te wapenen om zo de rol van waakhond van de democratie ook op sociale media te kunnen vervullen. Dat kunnen ze allereerst doen door deze praktijken te benoemen: maak het tot nieuws als een politicus selectief, vertekend, gemanipuleerd, geframed of zelfs liegend content van traditionele media presenteert. In aanvulling hierop is het belangrijk om content zo te maken, dat deze zich minder leent voor politieke campagnevoering. Dat wil zeggen: door binnen of rond elke publicatie de nodige context en nuance te verschaffen, blijven de journalistieke waarden overeind wanneer content in een andere context wordt gedeeld. Daarnaast is het van groot belang om op sociale media sterke eigen kanalen te bouwen om te concurreren met politieke actoren die dit ook hebben gedaan, met name onder niche-publieken die nu wellicht nog lastig bereikt worden. Eén mogelijke oplossing is dat de kop al voldoende nuance heeft, met name bij gevoelige onderwerpen. Op social media wordt er bij het gebruik van links veelal een preview van de pagina gegeven, waarbij de titel prominent in beeld gebracht wordt. Titels die genuanceerder zijn, zijn minder vatbaar om klakkeloos voor waar aangenomen te worden binnen het frame van de politicus of politica. Een andere mogelijkheid is het nadrukkelijker inbedden van de content. Hierbij kunnen de mogelijkheden van dynamische webpaginas ten volle worden benut. Men kan bijvoorbeeld denken aan het plaatsen van parateksten die binnen de lopende tekst uitgeklapt kunnen worden, waarin naar bronnen wordt verwezen, of extra nuance/uitleg gegeven wordt. Dergelijke inbedding maakt het lastiger om deze uit de eigenlijke context te trekken. Er kan ook voor een andere online-tactiek worden gekozen. Media zouden bijvoorbeeld nadrukkelijker naar buiten kunnen treden op social media: zoek het publiek zelf op. Houd er daarbij rekening, dat Twitter slechts een select publiek bedient. Facebook wordt daarentegen door de grote meerderheid van de Nederlanders wel dagelijks gebruikt. De huidige aanwezigheid op Facebook kan worden uitgebreid met pagina’s over specifieke interesses (bijvoorbeeld rondom economie, politiek, of sport), en/of pagina’s voor prominente journalisten. Door de social media-aanwezigheid uit te breiden is het voor de media mogelijk om zelf ook een directer kanaal naar de lezer/kijker te creëren wat naast de geframede selecties van de politici bestaat. 2 Wie is de waakhond op sociale media? Inhoudsopgave Managementsamenvatting 1 Aanbevelingen 2 Inhoudsopgave 3 Introductie 6 Onderzoeksvragen 7 Hypotheses 7 Sociale media en traditionele media 9 Facebook 9 Advertenties 9 Facebook en nieuws 10 Gebruik van Facebook door politici 10 Twitter 10 Kenmerkende functionaliteiten van Twitter 11 Retweets 11 Hashtags 11 Volgrelaties 12 Twitter en nieuws 12 Gebruik van Twitter door politici 12 Social media in het algemeen 13 Traditionele mediatheorie 14 Gatekeepingtheorie 14 Two-step flow of communication 14 De long tail 15 Publieken 15 Het democratiserend vermogen van social media 16 Deelpublieken 16 Methode 18 Distant reading 18 Kwantitatieve methodes 19 Bericht analyse 19 Het vinden van mediareferenties 19 Netwerkanalyse 20 Kwalitatief data-onderzoek 20 Inhoudsanalyse 20 Gebruiksanalyse 20 Design 21 3 Wie is de waakhond op sociale media? Onafhankelijke en afhankelijke variabelen 21 Dimensies 21 Partij- en kandidaatdimensies 21 Gedragsdimensies 22 Mediadimensies 22 Categorisatie 22 Partij- en kandidaatsdimensies 23 Gedragsdimensies 23 Mediadimensies 23 Data 25 Dataverzameling 25 Data in aantallen 25 Ruwe data 27 Datavoorbereiding en -selectie 29 Handmatig: namen toevoegen, bundelen en omzetten van bestandsformaat 29 Script: type tweet specificeren 29 Dataselectie 30 Script: media achterhalen 30 Selectiebias 31 Ethische overwegingen 32 Analyses en resultaten 34 Het inzetten van social media 34 De verschillen in gebruikte social mediastrategieën 35 Twitter: communicators/broadcasters 36 Facebook: intensieve Facebooker/vergeten pagina 38 Ander platform, andere strategie 40 Verspreiding van en interactie met nieuws/media 41 Verspreiding van nieuws 41 Deelpublieken en retweetkartels 41 De positie van de media 42 De mediasfeer van nieuw rechts 43 Interactie met nieuws 45 Medianetwerk Twitter 45 Medianetwerk Facebook 46 Verschillende omgangsvormen 49 Het soort media, het soort nieuws 52 Mediacontent op Facebook 52 Mediacontent op Twitter 54 Verhouding traditionele/nieuwe media 56 Framing 58 Fake nieuws 59 4 Wie is de waakhond op sociale media? Case-studies 62 Maar wat betekent dat nou voor een medium? 62 Het gebruik van social media 63 Conclusies 72 Business as usual 72 Facebook directe presentatie, Twitter indirect bereik 72 Long tail 73 De framer 73 Fake news 74 Tot besluit 74 Discussie 75 Vervolgonderzoek 76 Bibliografie 77 Bijlage 1: Lijst met partijen Bijlage 2: Lijst met kandidaten Bijlage 3: Medialijst Bijlage 4: Retweetnetwerk Bijlage 5: Medianetwerk Twitter Bijlage 6: Medianetwerk Facebook 5 Wie is de waakhond op sociale media? Introductie “The prospect that leaders could directly communicate, for free, with constituents could change everything. And the Internet gave constituents new power to aggregate their efforts and make their voices heard. When we looked at Washington, we saw a system clogged with gatekeepers and bureaucrats; the Internet had the potential to wash all of that away.” - Eli Pariser Met het Nederlandse ‘NEE’ bij het Oekraïne-referendum, de Brexit, en de verkiezing van Donald Trump als president van de Verenigde Staten is duidelijk geworden dat de traditionele verhoudingen tussen politiek en media zijn veranderd. De uitbreiding van de publieke sfeer naar digitale kanalen stelt politici in de gelegenheid de traditionele kanalen zoals radio, televisie en kranten te omzeilen. Via websites en sociale media hebben ze ogenschijnlijk meer dan ooit een rechtstreekse lijn naar hun publiek. Welke rol speelt de journalistiek nog in dit proces? Dit onderzoek gaat over het gebruik van sociale media door aspirant-Kamerleden tijdens de verkiezingscampagne voor de Nederlandse