WAT GROEN KAN DOEN

Duurzaam en Betrokken Ondernemen Landal GreenParks 2014

DUURZAAMHEIDSVERSLAG 2014 Inhoudsopgave 3

01 02 03 BELEID EN VISIE DUURZAAM OP BETROKKEN DE PARKEN MEDEWERKERS

P6 P14 P26

04 05 06 AFVAL IS GRONDSTOF SOCIAAL GASTVRIJ IN ONDERNEMERSCHAP DE REGIO

P36 P44 P54 4

Operationeel Directeur Jeroen Mol (links), Commercieel Directeur Erik van Essen (midden), Algemeen Directeur Thomas Heerkens (rechts). DUURZAAMHEIDSVERSLAG 2014 Voorwoord 5

Samen op pad naar een duurzame organisatie

Voor u ligt ons tweede duurzaam­ natuur moeten we daarom koesteren heidsverslag. Met dit verslag willen en beschermen. Maar duurzaam en we laten zien hoe we het afgelopen betrokken ondernemen gaat over jaar een flinke stap vooruit hebben méér dan alleen het voorkomen van Vgezet als het gaat om duurzaam en een negatieve milieubelasting. Ook betrokken ondernemen. We hebben in de zorg voor onze medewerkers, ook deze keer gekozen voor een onze betrokkenheid bij de regio ­toegankelijke en brede opzet van rond de parken en ons sociaal onder­ ons duurzaamheidsverslag. Daarom nemerschap laten we zien dat we volgen we niet zozeer de verslag­ inzetten op duurzame relaties. leggingsrichtlijnen, maar kiezen we voor een leesbaar verslag over de Wubbo Ockels verwoordde het heel onderwerpen waarop wij écht het mooi in een interview. Hij keek verschil willen maken. vanuit de ruimte op de aarde en dacht: ‘Alles wat voor mij waarde In 2014 hebben we onze wens om een heeft, bevindt zich op die aarde. groene onderneming te zijn verder En op ditzelfde moment zijn we geconcretiseerd. Onze missie luidt: hem aan het opbranden.’ Zo is het in 2030 bieden we onvergetelijke precies en dat moeten we voorkomen. vakanties in de natuur zonder Met die toekomst in gedachten, ­negatieve impact op het milieu. ­richten wij nu onze organisatie en Om die ambitie te halen, betrekken processen in. Daarbij blijft de we iedereen bij onze ontdekkings­ ­onbezorgde vakantiebeleving van reis. Van medewerkers tot gasten, onze gasten op één staan. van eigenaren tot leveranciers en van samenwerkingspartners tot omwonenden.

“Onvergetelijke vakanties zitten in onze natuur” is onze credo. Ont­ spanning is belangrijk voor de gezondheid en het welbevinden, en Thomas Heerkens een groene omgeving heeft daarbij Algemeen Directeur een bewezen positief effect. Juist die Landal GreenParks 6 01 BELEID EN VISIE

DUURZAME ORGANISATIE BEGINT BIJ JEZELF Ambitie 2020:

CO2 reductie van 20%

Ambitie 2030:

CO2 neutraal 8

ONVERGETELIJKE VAKANTIES ZONDER NEGATIEVE MILIEUBELASTING

Duurzaam en betrokken ondernemen is een van de vier stra- tegische ambities die de Landal-­missie vormgeven. Landal heeft zich ten doel gesteld om in 2020 een reductie van 30% te behalen en in 2030 de milieubelasting op 0% te hebben.

Om dit doel te halen, zijn verande­ Het nuldenken zorgt voor een ringen noodzakelijk op alle parken nieuwe inspiratie binnen Landal en en in de ondersteunende kantoren. kan innovatie op tal van gebieden Voor Landal is duurzaam en stimuleren. Per kerngebied zijn ­betrokken ondernemen dan ook KPI’s en doelstellingen gedefinieerd, Ogeen ­bijzaak, maar de énige manier welke in de toekomst nauwgezet van werken. gevolgd zullen worden. Hiervoor is een systeem in ontwikkeling. Besparen om te investeren De weg naar nul negatieve milieu­ Maximale gasttevredenheid belasting in 2030 zal stap voor stap Het streven naar nul negatieve opgepakt worden. Landal richt zich ­milieubelasting mag nooit ten koste daarbij eerst op besparingen. Deze gaan van de gastbeleving. Sterker, kunnen, gedeeltelijk, voor investe­ een maatregel om de belasting op ringsruimte zorgen om op langere het milieu te verkleinen kan hand in termijn doelstellingen te behalen. hand gaan met het streven naar DUURZAAMHEIDSVERSLAG 2014 Beleid en visie 9

maximale gasttevredenheid en waar mogelijk zelfs een extra bijdrage leveren. De gast kan plezier hebben en genieten van de omgeving zonder Doelstellingen zich ongemakkelijk te voelen. voor 2030 Reduceren tot nul Bij het reduceren van de milieu­ belasting gaat het om gas- en Onvergetelijke vakanties ­elektriciteitsverbruik, brandstof­ • Vergroten gastplezier: De beste service, verbruik voor vervoer, waterver­ ­optimale natuurbeleving, breed aanbod bruik en vervuiling, afvalreductie en ­activiteiten, beleving van de regio door -recycling. Met als uiteindelijke doel regionale­ verankering. in 2030 CO2 neutraal te zijn. Landal • Vergroten medewerkersgeluk: Focus op reduceert zoveel als mogelijk en betrokkenheid, organisatie van het werk, voor het verbruik dat blijft bestaan gezondheid, ontwikkeling en Count-On-Me zorgt zij voor compensatie. instelling. • Vergroten eigenarentevredenheid: ­Meerwaarde bieden op het gebied van Faith Tailor, ­innovatie, duurzaamheid en dienstverlening. Corporate • Vergroten partnerbetrokkenheid: Social Duurzaam en betrokken leveranciers binden, ­Responsibility ­samenwerking met goede doelen en ­Wyndham natuurpartners,­ duurzaamheidskeurmerken, Worldwide circulaire inkoop en Life Cycle Analysis.

“We zijn trots op het beleid van Landal om in 2020 de Geen negatieve milieubelasting

milieu-impact te verminde- • Energie doelstelling: Geen CO2-uitstoot door ren met 30% en deze in energieverbruik. Reductie en vergroening van 2030 zelfs op nul te hebben. energieverbruik.

Dit is volledig in lijn met het • Mobiliteit doelstelling: Geen CO2-uitstoot Wyndham­ Worldwide doel door vervoer. Reductie van brandstofverbruik om onze footprint te vermin- voor lease- en bedrijfsauto’s door minder deren met 25% in 2025. in ­kilometers en overstap op elektrisch vervoer. 2014 werden we genoemd Verminderen en compenseren van vliegreizen. door de wereldwijde • Water doelstelling: Reductie van water­ Dow Jones Sustainability verbruik om de belasting op de grondwater- Index als dé wereldleider schaarste te verlagen. En zorgen voor zo voor de hotel, resorts en schoon mogelijk afvalwater door het cruiselijn sector. Als het gaat ­stimuleren van gebruik van milieuvriendelijke om ­verdere mogelijkheden, bestrijdings- en schoonmaakmiddelen. denk ik dat het belangrijk is • Afval doelstelling: Geen beslag op grond- om ons afval nog meer te stoffen. Al het afval dat de parken verlaat ­recycleren en te investeren gescheiden inzamelen en recyclen. Plus in de betrokkenheid van onze ­streven naar 100% recyclebaar inkopen. gasten bij duurzaamheid.“ 10

DUURZAAMHEID IN DE PRAKTIJK

Hoe breng je duurzaamheid in de praktijk? Aan de hand van drie stellingen gaan Elena Cavagnaro, Sjaak Kranendonk, Gert-Jan Rongen, Tanja ­Roeleveld en Thomas Heerkens hierover in gesprek.

Gespreksdeelnemers­

Elena Cavagnaro Thomas Heerkens Lector Sustainability in Algemeen directeur hospitality and tourism Landal GreenParks op ­Stenden Hotel Management School, Leeuwarden

Sjaak Kranendonk Tanja Roeleveld Algemeen directeur Programma Manager SPAR Nederland Duurzaam & Betrokken Ondernemen Landal GreenParks

Gert-Jan Rongen Bestuursvoorzitter Landal Marina Lipno, Tsjechië DUURZAAMHEIDSVERSLAG 2014 Beleid en visie 11

Het doel van Landal is om gasten een onvergetelijke ­vakantie te bezorgen, zonder negatieve invloed op de natuur en het milieu. Hoe zijn deze uitdagingen te combineren?

Stelling 1: Een onvergetelijke vakantie zonder milieubelasting is een utopie

Volgens Thomas Heerkens is duur­ tegenover. Dus dat betekent keuzes zaamheid geen keuze, maar een voor­ maken.” Voor optimale duurzaam­ waarde: “We bieden vakanties in de heid heb je bovendien de betrokken­ natuur. Als we niet goed voor die heid van álle partijen nodig, dus ook natuur zorgen, kunnen we ook geen de gasten van het park. Heerkens Vvakanties meer bieden. Zo simpel is vindt het niet nodig om gasten overal het.” Gert-Jan Rongen is het daarmee op duurzaamheid te wijzen. eens. “Landal Marina Lipno is een “We willen een zorgeloze vakantie toonaangevend park in de regio. aan­bieden.” Roeleveld vult aan: Wij willen als bestuur voorop lopen “We regelen het liefst alles achter met duurzaamheid.” Maar de prak­ de schermen. Maar we ontkomen er tijk is weerbarstig, ervaart hij. niet aan om onze gasten bijvoorbeeld “We hadden een nieuwe auto nodig te vragen hun afval te scheiden.” voor het park. Wij wilden een elektri­ Elena Cavagnaro stelt dat Landal sche auto, maar dat bleek geen haal­ niet bang hoeft te zijn om gasten te bare kaart: voor onderhoud zouden betrekken. “Uit gesprekken die ik we naar Praag moeten, ruim drie uur voerde met gasten van een hotelketen verderop.” Tanja Roeleveld herkent bleek dat zij het heel normaal vonden dit: “Elk product en elke dienst moet dat ­bijvoorbeeld hun handdoeken een levenscyclus door om echt duur­ niet elke dag verwisseld werden. zaam te worden. De eerste elektrische Duurzaamheid is al iets vanzelf­ auto was door het complexe sprekends, gasten verwachten het productie­proces net zo duurzaam zelfs.” De gesprekspartners zijn het als een Hummer en kijk waar we nu erover eens dat een vakantie zonder zijn.” Met andere woorden: duur­ milieubelasting weliswaar toekomst­ zaamheid vraagt een lange adem. En muziek, maar zeker geen utopie is. je moet het eens zijn over wat duur­ zaamheid is. Sjaak Kranendonk geeft als ­voorbeeld de plofkip: “Die kip is bedacht vanuit een duurzaam idee: zo veel mogelijk mensen voeden met minimale impact op grondstoffen. Daar staat natuurlijk dierenwelzijn 12 Beleid en visie DUURZAAMHEIDSVERSLAG 2014

Stelling 2: De groene identiteit van Landal is niet alleen te danken aan de natuur op en rond de De regio en het parken, maar ook aan de sterke ­verankering van de parken in de omgeving. Om écht park hebben groen te kunnen zijn, moet Landal dus ook elkaar nodig oog hebben voor de omgeving.

Thomas Heerkens reageert als eerste behoeften van gasten. Ook denken op deze stelling: “Het staat voorop we mee met ontwikkelingen in de dat de regio hoog in het vaandel staat natuur. Een duurzame balans zoeken bij Landal. Gasten kiezen voor een tussen recreëren en natuurbehoud is bestemming, en binnen die bestem­ ons uitgangspunt.” Kranendonk stelt Tming vinden zij een park. De regio is dat die twee goed samen kunnen een van de bepalende factoren voor gaan. “De samenwerking met onze parken. Ook op het park zelf, Natuurmonumenten is daar een waar bijvoorbeeld regionale gerech­ goed voorbeeld van.” ten op het menu te vinden zijn.” Volgens Heerkens is het goed om te Voor Landal Marina Lipno geldt blijven investeren in vakanties, juist ­hetzelfde. Rongen: “Wij stimuleren ook in de natuurgebieden dichtbij. gasten om de regio te ontdekken. We “Je kunt kiezen voor een vakantie in hebben zelfs een toeristisch centrum Nederland of Duitsland, of een op het park gekregen, dat de regio vakantie ver weg, met het vliegtuig. uitdraagt.” Cavagnaro constateert Vanuit dat perspectief, is een vakantie dat de regio soms ook lijdt onder het in Nederland de duurzame optie. toerisme. “Niets ergers dan in de Willen we als bestemming dicht bij zomer wandelen in een bos bij een huis interessant blijven, dan moeten wintersportbestemming en dan we alleen wel blijven vernieuwen.” opeens in een skigebied komen. Kranendonk vult aan: “Met die Dan zie je een totale kaalslag.” ­investeringen lever je een ­wezenlijke Rongen: “De oplossing is de activitei­ bijdrage aan de regio. ten te ­verdelen over de regio. En Dat doen wij met SPAR ook. Door invloed proberen uit te oefenen op onze winkels met bijvoorbeeld een de ­ontwikkelingen in de regio, vanuit dienst als ‘maaltijdservice voor een langetermijnperspectief.” ­ouderen’, uit te breiden, draagt de Daar probeert Landal volgens winkel bij aan de leefbaarheid in ­Roeleveld ook een bijdrage aan te een dorp. Dan ben je veel meer dan leveren. “We doen onderzoek naar een supermarkt. Die rol heeft Landal trends en ontwikkelingen en naar de ook in de regio’s.” DUURZAAMHEIDSVERSLAG 2014 Beleid en visie 13

Een duurzame organisatie bouw je met elkaar. Medewerkers kunnen hierin het ­verschil maken, door de kleine dingen die zij dagelijks doen. Maar hoe krijg je ze zover?

Stelling 3: Een duurzame organisatie begint bij jezelf

Hoe krijg je je mensen mee, zonder duurzaamheid van bovenaf op te leggen? Cavagnaro heeft een mooi praktijkvoorbeeld: “Bij ons op de hogeschool kreeg Restaurant Wannee Hvoor de vierde keer in drie jaar tijd keurmerk is daarvoor een goed een nieuwe chef-kok. En weer werd instrument.” het concept veranderd. Je begrijpt Heerkens herkent die bereidheid. de weerstand van de medewerkers. “Iedereen wil wel. Het is inderdaad Hij haalde een voor een de producten de kunst om daar richting aan te uit de voorraadkast. En over elk pro­ geven. Voor de gasten hebben we de duct vertelde hij iets. Bijvoorbeeld campagne ‘Ontdek wat groen kan hoeveel kilometer het had moeten doen’, onze medewerkers willen reizen, welk keurmerk ontbrak of we in aansluiting daarop inspireren onder welke arbeidsomstandigheden met de campagne ‘Ontdek wat jíj het was gemaakt. Vervolgens gaf hij kunt doen’.” Kranendonk ziet de medewerkers de opdracht om ­parallellen met de aanpak van SPAR: ­duurzame alternatieven te zoeken. “Wij hebben het programma ‘Je beste Met grote twijfel gingen ze op pad en buur’ waarin we de ondernemers met groot enthousiasme kwamen ze trainen om de winkel te zien als een terug. De aanpak was geslaagd: de goede buur. Dat geeft richting aan chef-kok vertelde een verhaal, maakte hoe je klanten benadert en helpt. een duidelijk punt en stelde regels in. Daarnaast is de financiële prikkel Vervolgens gaf hij zijn mensen de voor ondernemers natuurlijk belang­ vrijheid om binnen de kaders met rijk. Wij zorgen dat het duurzame oplossingen te komen.” alternatief ook voordeliger is.” Dat geldt voor alles, beaamt Rongen. Roeleveld: “Wat ook helpt is als de “Het begint bij jezelf en vervolgens leiding van een organisatie beseft maak je anderen deelgenoot. Daarom dat medewerkers niet ten dienste willen wij graag het Green Key- staan van het management, maar keurmerk halen. Ik voel de bereidheid dat het management ten dienste en de trots van medewerkers om ons staat van de medewerkers.” Heerkens park het beste te laten blijven. Het beaamt dit. 14 Duurzaam op de parken 02 DUURZAAMHEID OP DE PARKEN

PRIMEUR: EERSTE GREEN KEY VAKANTIEPARK IN DUITSLAND

14 Nederlandse en 6 Duitse parken hebben elektrische auto’s DUURZAAMHEIDSVERSLAG 2014 Duurzaam op de parken 15 23.842 duurzame kilometers door elektrische laadpalen DUURZAAMHEID op het park OP DE PARKEN

7 parken hebben een streekmenu van een topkok

14 parken kregen in 2014 een Green Key 16

GROEN DENKEN IS EEN LOGISCHE KEUZE

In 2014 is het aantal Landal parken met een Green Key gestegen van vier naar achttien. “Een mooie prestatie, maar we willen nog meer”, aldus Jeroen Mol, Operationeel Directeur bij Landal GreenParks. “We streven naar een Green Key voor alle 74 parken in 2016.”

Green Key is een wereldwijd keur­ de slag zijn. Dat werkt aanstekelijk. merk voor duurzame bedrijven in de Om onze doelstelling in 2016 te recreatie- en vrijetijdsbranche als ook behalen, hebben we de medewerking Ghotels. In 2014 vond de landelijke van alle parken hard nodig.” uitreiking van de Green Key certifica­ ten plaats op Landal Landgoed ’t Loo. Verduurzamen processen Alle certificaathouders, waaronder De criteria die Green Key hanteert zes parken van Landal, kregen de zijn meetbaar en concreet. “Parken Green Key 2014 overhandigd. Mol: worden periodiek gecontroleerd door “Wat mij aanspreekt is het enthou­ onafhankelijke keurmeesters”, zegt siasme waarmee de Green Teams op Mol. “Daarnaast hebben wij de Jeroen Mol onze parken met duurzaamheid aan Green Key-normen opgenomen in DUURZAAMHEIDSVERSLAG 2014 Duurzaamheid op de parken 17

“Landal heeft de eisen voor de normering van Green Key zelfs

overtroffen. Hiermee

bewijst ze te horen bij de top van de duurzame“ bedrijven in Duitsland

Robert Lorenz Green Key Duitsland 18 Duurzaamheid op de parken

onze eigen kwaliteitsaudit. Dit helpt zonne-energie op Landal Winterberg. ons bij het verduurzamen van onze Een ander ­voorbeeld is het team op bedrijfsvoering. Zo monitoren we Landal ­Coldenhove, dat dankzij hun alles en sturen bij waar nodig. Een vele duurzame initiatieven in 2014, Green Key behalen is nog maar het is doorgedrongen tot de finale van begin, een Green Key behouden is de Green Team Award. Een door net zo belangrijk.” Green Key georganiseerde competitie voor gecertificeerde bedrijven.” Centrale keuring De normen van Green Key gaan verder Voortrekkersrol dan de reguliere wet- en regelgeving.­ Green Key is een internationaal keur­ Mol: “Ze helpen ons om duurzaam­ merk, maar de wet- en regelgeving heid te borgen in onze bedrijfsvoe­ en daarmee ook de normering voor ring. Niet alleen worden de parken Green Key verschilt per land. gekeurd, ook voor Landal op het In België is bijvoorbeeld nog geen breedste niveau vindt er jaarlijks­ een normenset voor vakantieparken vast­ keuring plaats. Hierbij wordt vastge­ gesteld, in Zwitserland, Oostenrijk, steld op welke Green Key-normen Tsjechië en Hongarije is zelfs nog centraal gekeurd wordt.” geen Green Key organisatie. In Duitsland richtte Green Key Terrasverwarming op zich uitsluitend op hotels. Mol: zonne-energie “Samen met Green Key Duitsland “Green Key is geen doel op zich, maar hebben wij het voortouw genomen een mooi middel om duurzaamheid om een Green Key voor vakantie- te lanceren. De kunst is om het daar parken te ontwikkelen. niet bij te laten, maar ervoor te Inmiddels zijn Landal Winterberg zorgen dat ‘groen denken’ onderdeel en Landal Sonnenberg de eerste is van alles wat we doen. Dat lukt al vakantieparken in Duitsland met goed, want ik zie op parken talloze een Green Key. Een echte primeur inspirerende initia­tieven ontstaan, voor Landal!” bijvoorbeeld terrasverwarming op

Vliegende start Landal Amerongse Berg is één van de parken die in 2014 een gouden Green Key wist te bemachtigen. “We zijn een nieuw park”, zegt Catootje Westermann, General Manager Landal Amerongse Berg. “Met een Green Key op zak maken we een vliegende start. Er is een aantal verplichte normen waaraan je moet voldoen, maar nog veel meer optionele normen die bepalen of je een bronzen, zilveren of gouden Green Key behaalt. Dat heeft ons enorm ­gemotiveerd om aan zoveel mogelijk duurzaamheidsnormen te voldoen.” DUURZAAMHEIDSVERSLAG 2014 Duurzaamheid op de parken 19

Primeur in Duitsland

Robert Lorenz is national operator gepast waarbij we rekening hebben bij Deutsche Gesellschaft für gehouden met het feit dat op een Umwelterziehung (Duitse vereniging­ park niet één gebouw aanwezig is voor ­milieueducatie), de organi­satie maar een grote hoeveelheid bunga- die Green Key’s in Duitsland uitreikt. lows plus een hoofdgebouw. Ik ben “Green Key is een toonaangevend positief verrast­ door het omvang- label, dus dat is een goede keuze in rijke team dat zich binnen Landal het brede aanbod van eco-labels.” bezig houdt met duurzaamheid. Het Green Key-pilotproject werd Landal heeft de eisen voor de na de kick-off in februari 2014 ­normering zelfs overtroffen. Met voortvarend opgepakt. Lorenz: dit resultaat bewijst Landal dat het “Voor vakantieparken hebben we hoort bij de top van de ­duurzame de bestaande hotelnormen aan­ bedrijven in Duitsland.”

Aantal Green Key’s Landal 2012 1 Green Key draagt bij aan de 2013 4 doelstelling van Landal om de 2014 18 impact op het milieu te ver- minderen. 2016 Ambitie: Alle 74 parken 20

EERLIJK EN BIOLOGISCH Landal kiest waar mogelijk voor eerlijke en biologische producten van eigen bodem. Liefst uit de nabije omgeving van de parken.

Rundvlees uit Proef de Veluwe het rivierengebied Landal streeft ernaar dat de parken een lokale menukaart In veel restaurants van Landal wordt gewerkt hebben. In 2014 zijn zeven met MRIJ-vlees. Dit vlees is afkomstig van rood- parken op en rond de Veluwe bont vee uit het rivierengebied rondom gestart met een 3-gangen de Maas, Rijn en IJssel. MRIJ vlees heeft het streekmenu onder het motto certificaat ‘Keten Duurzaam Rundvlees’, wat ‘Proef de Veluwe’. SVH Meester- betekent dat het duurzaam geproduceerd is en kok Angelique Schmeinck, er hoge eisen worden gesteld aan het welzijn bekend van 24Kitchen, hielp van de runderen. Dat zorgt voor smaakvol en mee om de gerechten samen gezond vlees dankzij de hoge bespiering en het te stellen. hoge eiwit- en ijzergehalte.

Blij ei In 2014 werd op veel Nederlandse parken gebruik gemaakt van vrije- uitloopeieren. Een vrije-uitloopei is gelegd door een kip die overdag buiten kan scharrelen. De kip heeft meer buitenruimte en daarmee een beter leven dan een reguliere scharrelkip. DUURZAAMHEIDSVERSLAG 2014 Duurzaamheid op de parken 21

Rodger Schoester, Corporate Manager Food & Beverage “Onze menukaart staat vol ­biologische en regionale sei- zoensproducten. Uitgangspunt daarbij is dat het duurzaam én Ambachtelijke lekker moet zijn. Bij het samen- stellen van ons productassorti- ment houden we rekening met de Green Key-­normen. Daar- koffie naast hebben we een aantal Sinds eind 2014 wordt op veel Nederlandse duurzame kaders ­opgesteld. Zo en Duitse parken, koffie geschonken van werken we waar kan met ingre- Smit & Dorlas. Deze ambachtelijke koffiebrander diënten van eigen bodem en heeft maatschappelijk ­verantwoord onder­ koken we met het seizoen mee. nemen hoog in het vaandel staan. Smit & Dorlas Dat is lekkerder én beter voor gebruikt koffiebonen die op milieuvriendelijke het milieu omdat er minder wijze geteeld worden en daarom zijn voorzien transport nodig is. Veel van ons van het Rainforest Alliance certificaat. vlees is onafhankelijk gecertifi- Een cappuccino wordt uiteraard bereid met ceerd met keurmerken als biologische melk. Fairtrade en Beter Leven. In 2014 hebben we de selectie­ criteria voor leveranciers verder aangescherpt. Duurzaamheid is nu een randvoorwaarde voor alle leveranciers met wie wij zaken doen.”

Zonder gluten Ook voor gasten met dieetwensen heeft Landal een gezond én gevarieerd menu. Vanaf 2014 is op veel Nederlandse parken een alterna- Zorgen voor zoveel tieve menukaart beschikbaar met glutenvrije mogelijk eerlijke en biolo- gerechten. Op de glutenvrije menukaart staan gische producten van vrijwel dezelfde gerechten als op de reguliere eigen bodem op de parken draagt kaart. Om glutenvrij te koken gaan de koks bij bij aan de doelstelling van Landal de bereiding van de maaltijd zeer zorgvuldig te om het gastplezier en de partner- werk. In elke keuken is een aparte plek waar betrokkenheid te vergroten. glutenvrij gekookt kan worden. 22 Maatschappelijk Verantwoord Inkopen

DE JUISTE AFWEGING MAKEN

Een belangrijk onderdeel van duurzaam en betrokken ondernemen is maatschappelijk verantwoord inkopen (MVI). Dat betekent goed onderzoeken wat de meest milieuvriendelijke oplossing is.

We hebben in 2014 een aantal mooie successen behaald met duurzaam inkopen”, zegt Hans Oosterdijk, director Operations Support Landal. “Dat geeft energie voor het behalen “Wvan nog meer resultaat. Het Green Key-certificaat dat al bij een groot aantal parken op de voordeur prijkt, heeft ons geholpen om duur­ zaam inkopen snel en breed in de organi­satie te laten groeien. ”Het is een ­win-win situatie: Landal zoekt groene leveranciers en samenwerkings­partners, die op hun beurt groen meedenken. laag energieverbruik. Dit werkt fan­ tastisch.” In dezelfde lijn kiest Groen zoekt groen Landal voor buitenspeeltoestellen Oosterdijk: “Onze leveranciers zijn van leveranciers die zeer bewust naar experts op hun vakgebied. Zij delen het speelgedrag en de ontwikkeling graag hun kennis en helpen ons om van kinderen kijken, én uitsluitend in te spelen op actuele ontwikkelin­ gebruik maken van duurzame gen. Zo kunnen we samen sneller ­houtsoorten. De speeltoestellen die ­verduurzamen. Een mooi voorbeeld Landal Twenhaarsveld en Landal is onze samenwerking met Electro Sonnenberg in 2014 kregen, zijn Circle. Zij beschikken over een hier goede voorbeelden van. moderne studio die we hebben inge­ richt als een van onze bungalows. In Voortdurende zoektocht dit ‘laboratorium’ zijn we op zoek Landal spant zich in om de herkomst gegaan naar de ultieme combinatie van elk product achterhalen en te Hans Oosterdijk van sfeervolle verlichting met een toetsen aan de MVI-richtlijnen. DUURZAAMHEIDSVERSLAG 2014 Maatschappelijk Verantwoord Inkopen 23

Landal Twenhaarsveld

Oosterdijk: “De keten van productie nauw samen met onze leveranciers en handel wordt steeds complexer. om samen continu te kijken naar de Je moet weten waar grondstoffen meest duurzame oplossingen, zonder vandaan komen, maar ook wat er in te leveren op kwaliteit.” speelt bij toeleveranciers. Bijvoorbeeld als het gaat om arbeidsomstandig­ Vergelijken producten heden, milieu-issues en dieren­ Een handig hulpmiddel bij MVI is welzijn. Al die aspecten bepalen je de wegingsmatrix die Landal heeft keuze. Stel, we vinden een product ontwikkeld. Hiermee kan Landal dat aan al onze voorwaarden voldoet, redelijk eenvoudig leveranciers en maar het moet de halve wereld over. hun producten met elkaar vergelij­ Dan blijven we toch op zoek naar ken op het gebied van onder andere een goed alternatief dichter bij huis.” kwaliteit, levensduurkosten en impact op het milieu. “Een van de Pareltjes in de omgeving criteria is bijvoorbeeld de recycle- Die zoektocht speelt zich deels op de garantie. Zo verwijdert onze leveran­ parken af. De parkmanagers speuren cier van pvc-vloeren en de gordijnen voortdurend naar pareltjes in de deze aan het eind van de levensduur omgeving op het gebied van lokale en verwerkt ze opnieuw.” producten en diensten. Dat kunnen bijvoorbeeld streekproducten zijn, maar ook een samenwerking met een partij in de regio. Ook op centraal Met maatschappelijk verantwoord niveau blijft Landal het inkoopbeleid ­inkopen benut Landal de ruimte om te verder ontwikkelen. “Voor producten ­verduurzamen optimaal. Dit draagt bij aan die breed inzetbaar zijn zoals de energie-, water- en afvaldoelstellingen. ­schoonmaakmiddelen, werken we 24 Duurzaamheid op de parken

VERMINDERING MILIEU­ BELASTING OP DE PARKEN 7.040 kg folie ingezameld op Landal Het Vennenbos 1.889 m3 vloertegels met cradle-to-cradle certificaat 761 gebruikt bij renovatie bungalows gerenoveerd

3.291 m3 wandtegels met cradle-to-cradle Landal Rabbit Hill aantal certificaat gebruikt gastovernachtingen 2014 bij renovatie Bungalows: 308.184 Camping: Gebruik laadstations 2014 Locatie Transacties Afgenomen KWh 107.565 Hof van Saksen 316 3.322 Totaal: Rabbit Hill 90 623 Hoog Vaals 90 585 415.749 DUURZAAMHEIDSVERSLAG 2014 Duurzaamheid op de parken 25

BUNGALOWS EN VERVOER Waar mogelijk kiest Landal voor duurzame ­oplossingen op de parken. Met bijvoorbeeld een zuinige thermostaat in de bungalow en groen vervoer op het park. 10% minder elektra Inpluggen bij Landal verbruik op Texel In 2014 zijn op Landal Rabbit Hill, Landal Hoog Vaals en Hof van Saksen laadstations geplaatst voor elektrische­ en hybride auto’s. De auto’s hebben 4.530 KWh afgenomen, wat ongeveer gelijk staat aan 23.842 duurzame kilometers. Op Landal Resort Haamstede is eind 2014 een snellader geplaatst . Op alle parken zijn de oplaadpunten vrij ­toegankelijk voor alle gasten. Met drie ­verschillende ­aansluitingen kan ­vrijwel elk type elektrische auto op deze lader worden aangesloten.

Slimme thermostaat Landal Beach Park Texel startte vijf jaar geleden Vergroening met de eerste zonnepanelen op een aantal bun- wagenpark galows. In 2014 is dit aantal uitgegroeid tot zo’n zeventig bungalows. Het park is in 2014 nog een Het wagenpark van Landal stap verder gegaan in het verduurzamen van het wordt steeds groener. energieverbruik door mee te doen met het inno- Afgeschreven auto’s worden vatieve energieproject ‘Texel, slim zelfvoorzie- vervangen door elektrische nend’. Alle bungalows werden voorzien van de alternatieven zoals de KIEK, een slimme thermostaat die inzicht geeft Goupil. Op veel parken rijden in energieverbruik. Ook geeft de thermostaat deze elektrische karretjes tips. Bijvoorbeeld dat het handig is om rond één al rond. uur ’s middags de wasmachine aan te zetten omdat de zonnepa- nelen dan het meest opleveren. De in Duurzame oplossingen totaal 300 deelne- voor de inrichting van mers aan het project de bungalows en het hebben met elkaar vervoer op de parken dragen bij 10% minder elektra aan de energie- en mobiliteit- verbruikt op Texel. doelstellingen. 26 Duurzaam op de parken 03 BETROKKEN MEDEWERKERS

1169 trainingen bij Landal Academy DUURZAAMHEIDSVERSLAG 2014 Duurzaam op de parken 27

EERSTE PRIJS BESTE WERKGEVER 1VAN DE BRANCHE 88% tevreden medewerkers

77.927 OV-kilometers

BE WELL DAY OP 21 MEI 28 DuurzaamEnthousiaste op medewerkersde parken DUURZAAMHEIDSVERSLAG 2014

KLAAR VOOR DE TOEKOMST

Landal wil haar gasten een onvergetelijke vakantie bieden. Gemotiveerde en betrokken­ medewerkers Begin 2014 zijn we over de resultaten van het medewerkerstevredenheids­ zijn daarin de spil. onderzoek 2013 in gesprek gegaan met ­Bovendien werd de “Bcollega’s”, vertelt Thomas Heerkens. organisatie­ verkozen tot “Samen hebben we bekeken waar het Beste Werkgever in de nóg beter kan. Op elk park en op elke afdeling is een team samengesteld sector Horeca, Recreatie, dat de uitkomsten heeft geanalyseerd Toerisme & Cultuur. en aan de hand daarvan verbeter­ voorstellen heeft gedaan. Vooral de parken die actief aan de slag zijn gegaan, hebben aan het eind van 2014 beter gescoord in het ­onderzoek. Dat werkt natuurlijk ­motiverend. We richten ons nu op de toekomst, want we willen de score van 88% van dit jaar volgend jaar verhogen naar 90%.”

Beste werkgever Dat medewerkers Landal als werk­ gever waarderen, bewijst ook de Thomas Heerkens erkenning die Landal ontving van DUURZAAMHEIDSVERSLAG 2014 Enthousiaste medewerkers 29

2% gestegen

Jaap Schuurman, General Manager Landal Winterberg: “Goed luisteren naar heid en structuur, en fouten gemaakt, maar dat medewerkers is belangrijk, geven medewerkers mag ook. Samen lossen net als samen plezier daarbinnen ruimte en we het op en werken we maken tijdens het werk. verantwoordelijkheid. continu aan de verbete- We zorgen voor duidelijk- En dan worden er soms ring van onze processen.”

Effectory en Intermediair: Beste Werk­ gever in de sector Horeca, Recreatie, 100% score Toerisme & Cultuur. Heerkens: “Zij hebben driehonderd medewerkers Harriet van der Winden, Director IT: per genomineerde organisatie geïn­ “Op de IT-afdeling vinden we het belangrijk terviewd, waarbij Landal als beste uit dat iedereen het gevoel heeft dat wát je doet de bus kwam. Daar zijn we natuurlijk in je werk, ook echt het verschil maakt. We heel trots op.” In de algemene catego­ hebben afgelopen periode hard gewerkt aan rie bedrijven met meer dan duizend onze zichtbaarheid op kantoor én de parken. werknemers verwierf Landal de Daarmee krijg je de waardering die je verdient. vierde plaats, een mooie vooruitgang Ik ben een voorstander van zoveel mogelijk ten opzicht van de elfde plek in 2013. transparante communicatie. Ook als iets niet kan, moet je daarover communiceren.” Duurzame inzetbaarheid “Een van de doelstellingen van Landal is optimale medewerkerstevredenheid­ voor iedereen. Hiermee ondersteunen we tegelijkertijd de duurzame en Score Great Place To Work structurele inzetbaarheid van onze medewerkers. We zetten verschillende 2013 83% middelen hiervoor in: van vitaliteits­ 2014 88% projecten zoals Be Well (zie pag. 33) 2015 ambitie: 90% tot de ontwikkeling van talenten via de Landal Academy (zie pag. 34). Hiermee willen we onze medewerkers klaarmaken voor de toekomst bij Landal.” 88% tevreden Gedreven medewerkers Als punt van aandacht noemt Heerkens het hoge ambitieniveau binnen Landal. “We zijn allemaal heel gedre­ ven en ontwikkelen continu nieuwe plannen van aanpak. Dat is natuur­ Investeren in medewerkers draagt lijk heel positief. Maar we moeten bij aan de doelstelling van Landal daarbij niet vergeten onze successen om het medewerkersgeluk en het met elkaar te delen en elkaar zo nu en gastplezier te verhogen. dan een compliment te geven.” 30 Facts & Figures medewerkers

MEDEWERKERS LANDAL Totaal Nederland & Duitsland

1.057 medewerkers van 15-25 jaar bij Landal

Medewerkers verdeling M/V

Mannen

Vrouwen

Contractverdeling

Seasonal

Permanent/onbep. tijd 2.423 medewerkers Temporary/bep.tijd DUURZAAMHEIDSVERSLAG 2014 Vervoer 31

VERGROENING LEASE-AUTO’S Landal en samenwerkingspartner Broekhuis Lease richten zich op duurzame mobiliteit. Dat heeft in 2014 geleid tot een succesvolle omwisselactie. Landal-collega’s met een leaseauto, mochten deze inruilen voor een nieuw ‘groen’ model.

Het resultaat is een enorme CO2- kunnen we zo een flinke duurzaam­ besparing”, vertelt Vincent Nauman, heidsslag maken.” Advisor Compensation & Benefits van Landal. “Tot nu toe heeft 20% van NS Business Card “Hde medewerkers gebruikgemaakt van Medewerkers met een leaseauto het aanbod. Eerst waren de reacties krijgen ook een NS Business Card. terughoudend, maar toen iedereen In 2014 werden hiermee 77.927 OV- zag wat een mooie auto’s het zijn – kilometers gemaakt. Dat heeft een mét een gunstige bijtelling – was de CO -besparing opgeleverd van 6,78 45% 2 minder keuze snel gemaakt.” ton. Omgerekend: 339 bomen. CO uitstoot 2 Niet te groot rijden Low Car Diet “Samen zoeken we continu naar de In 2014 duurde het jaarlijkse juiste oplossingen”, vult Margreet Low Car Diet van Landal medewer­ van Lagen van Broekhuis Lease aan. kers geen 10 dagen, maar een hele “We kijken hoe we Landal kunnen maand. Broekhuis Lease stelde een Gemiddelde helpen bij het behalen van hun CO - elektrische Ford Focus ter beschik­ uitstoot CO 2 2 doelstelling, maar ook naar wat een king. Riese & Muller leende Landal in gram per auto medewerker nodig heeft. Zo moch­ een highspeed e-bike. In totaal reisde ten ze kiezen voor een kleinere voor­ het Landal-team 39% schoner dan delige auto, die ze tijdens de zomer­ normaal. Dat kwam door 60% minder 164 vakantie kunnen omruilen voor een autokilometers (meer thuiswerken 94 grote lease-auto. Hiermee voorkom je en carpoolen), vijf keer zoveel OV- dat medewerkers het hele jaar door te kilometers en tien keer zoveel 2010 2014 groot rijden.” fietskilometers. Duurzaam rijgedrag Om zo goed mogelijk te sturen Het vergroenen van op duurzaam rijgedrag, maakt het wagenpark en Broekhuis Lease continu rapportages de medewerkers- voor Landal, over verbruik, schade, mobiliteit dragen bij aan de reparatie en onderhoud. Nauman: mobiliteitdoelstelling om

“Broekhuis Lease denkt mee en komt CO2 uitstoot te verminderen. zelf met groene initiatieven. Samen 32 Vitaliteit

BETROKKEN MEDEWERKERS AAN DE BASIS Landal is een bedrijf vóór en dóór mensen. De inzet van enthousiaste en betrokken ­medewerkers is dan ook essentieel voor het succes van Landal. Wat onderneemt Landal zoal om deze medewerkers te stimuleren en te behouden?

Iedereen vitaal Vitale medewerkers zijn essentieel in Internationale Be Well Day de strategische ambitie van Landal. Be Well spoort medewerkers aan Zij zorgen immers voor een plezie­ bewuster te leven. Op de allereerste rige en presterende organisatie. internationale Be Well Day van Be Well is het Landal-brede programma Wyndham op 21 mei bleek dat dit dat alle medewerkers stimuleert in vele vormen kan aannemen. Alle hun vitaliteit. Gezondheid en werk­ Landal-collega’s waren opgeroepen plezier krijgen steeds meer aandacht. hun eigen Be Well-actie te bedenken Frank Kok, Manager Swimming Pool voor deze dag. Dat leverde originele Landal Het Vennenbos: “Zodra je en duurzame initiatieven op, waar­ je verdiept in Be Well, wordt het onder gezonde ontbijtjes, workshops inspirerend en uitdagend. Het gaat nordic walking en salsadansen op er vooral om dat je altijd de mens de werkplek. achter de medewerker blijft zien.”

Be Well-initiatieven in 2014 • Dam tot Damloop • 4 Mijl van Groningen • Landal Golfdag • Nationale Traploopweek van het Diabetesfonds in Leidschendam • Deelname Firmenlauf in Duitsland DUURZAAMHEIDSVERSLAG 2014 Vitaliteit 33

Nét dat beetje extra

Count-On-Me staat voor de gedre­ bijdrage zijn?’. Ook inspireren venheid van medewerkers om ­collega’s elkaar met goede verwachtingen van gasten, collega’s, voorbeelden. eigenaren en leveranciers te overtref­ fen. Medewerkers van Landal staan Medewerker van het jaar altijd klaar, zijn betrokken en han­ De Landal-waarden vormen samen delen doortastend. Zijn zeer gastvrij met een excellente Count-On-Me- en doen altijd nét dat beetje extra. instelling ook de criteria voor een Met als resultaat: een onvergetelijke nominatie voor de Gouden Leo vakantie voor de gasten. ­(verkiezing medewerker van het jaar, vernoemd naar de voormalig Levendig houden Algemeen Directeur van Landal). De Landal-waarden respectvol, De collega’s die het best aan deze betrouwbaar, gedreven, samen­ ­criteria voldoen, kunnen door andere werken en persoonlijk vormen samen ­collega’s genomineerd worden voor met de Count-On-Me-instelling de deze fantastische prijs (zie kader). basis voor de bedrijfscultuur van Daarnaast bestaat sinds 2014 de Landal. Aan Count-On-Me wordt Count On Us Award: de beloning actief gewerkt door workshops voor een uitstekende teamprestatie. en presentaties te houden voor Bij deze prijs kiest de directie het ­medewerkers. Met steeds de winnende team. Dit jaar was dat het concrete vraag ‘wat kan jouw ­ team van Landal Wirfttal.

Elfa Kleinrensink, Manager Front Office op Rabbit Hill, won in 2014 de Gouden Leo “Ik zeg altijd: ik heb groen bloed. Het is voor mij een way of life om vriendelijk en attent te zijn tegen gasten en collega’s. Je moet er voor elkaar zijn, samen dingen ondernemen en gedreven zijn in je vak. Binnen Landal kan dat op veel manieren. De nominatie voor de Gouden Leo is een spannend proces en iedereen leeft mee. Het is al fijn als mensen zéggen dat ze je waarderen, maar de Gouden Leo winnen is wel heel speciaal!”

De juiste programma’s en inspanningen zorgen voor vitale medewerkers die betrokken zijn, altijd klaar staan en doortastend­ handelen. Dat draagt bij aan de ­doelstelling van Landal om het medewerkers­geluk en het gastplezier te verhogen. 34 Talentontwikkeling

KANSEN KRIJGEN ÉN PAKKEN Landal vindt het belangrijk, voor de individuele medewerker én de organisatie als geheel, om talenten te ontwikkelen en de kennis van medewerkers up- to-date te houden. Ook in 2014 is er vanuit de Landal Academy veel ondernomen om medewerkers duurzaam betrokken en inzetbaar te houden.

Je bent zo sterk als je zwakste schakel”,­ groeiende managers aan Landal te stelt Nando Pille, Manager Learning & binden. Manager Fun & Entertain­ Development bij Landal GreenParks. ment Linda de Boer volgde de leer­ “Daarom vinden wij het belangrijk gang: “Bij de start dacht ik ‘ik weet dat alle medewerkers de kans krijgen wel hoe het moet’. Maar er bleek “Jén pakken om zich te blijven nog veel te leren. Ik heb veel stagiairs ontwikkelen.” en die vragen om verschillende manieren van begeleiden. Ik denk Denken vanuit ‘waarom’ nu beter na hoe ik iets aanpak en Het in 2013 gestarte Talent@Landal haal daardoor ook zelf meer uit werd in 2014 verder verdiept en hun begeleiding.” ­ingebed in het HR-beleid. Het ­programma is opgezet om talenten Iedereen duurzaam organisatie-breed te verdiepen of betrokken ­verbreden. Daarbij worden nu Duurzaam en betrokken ondernemen ­centraal trainingen en workshops moet niet alleen een van bovenaf aangeboden. Pille: “De kracht is dat opgelegde visie zijn. Daarom krijgen we nu vanuit het ‘waarom’ in plaats bestuurders en parkmanagers van ‘wat’ denken. Dat levert een ­voortaan de workshop Betrokken waardevolle en daardoor duur­zamere Ondernemen. Medewerkers volgen talentontwikkeling op.” een individuele training Duurzaam­ heid. Pille: “Wij willen dat iedereen Beter leidinggeven altijd goed geïnformeerd is én blijft, Zo begon vorig jaar de nieuwe bijvoorbeeld over Green Key. Je moet ­leergang ‘Leidinggeven bij Landal’. weten waarom Landal dit omarmt Deze is bedoeld om managers en wat het voor jou betekent in de Nando Pille naar een hoger niveau te tillen én praktijk.” DUURZAAMHEIDSVERSLAG 2014 Talentontwikkeling 35

HBO 707 183 Prijzen stages voor stagebeleid 50 40 Omdat een stage ‘onderwijs op locatie’ inhoudt, moeten stagebegeleiders opgeleid 111 zijn tot Praktijkbegeleider. De Landal Academy 72 zorgt ervoor dat de stagebegeleiders vak- 9 inhoudelijk bijblijven. Het opfrissen en verdie- pen werd in 2014 verzorgd in samenwerking

met kenniscentrum Kenwerk. Speciaal voor 425 de recreatiebranche zijn workshops samen­ gesteld op drie niveaus. Zo werden ruim 200 Duitsland Landal-medewerkers vorig jaar bijgeschoold. Nederland Het stagebeleid leverde in 2014 drie prijzen op: MBO 524 Oostenrijk • Stagebedrijf van het Jaar voor HBO en Snuffels universitaire­ stagiaires. • Recreatie Leerbedrijf van het Jaar voor Landal De Lommerbergen Landal Academy • Leerbedrijf van het Jaar voor de opleidingen groeit in Duitsland van Landal Het Vennenbos Horeca-­ Landal Academy geeft in ondernemer, Café/bar en Fastservice Duitsland steeds meer trai- ningen. Elke zes weken reizen Duits sprekende trainers voor drie dagen af naar de Duitse parken. Deze trainingen zijn speciaal gericht op de Duitse markt, waar de omgangs­ cultuur iets formeler is bij zowel medewerkers als gasten. Naast de vastgestelde­ opleidingsmodules kunnen alle Nederlandse trainingen op Daniëlle Dierx, Manager Fun & basis van behoefte beschik- Entertainment Landal De Lommerbergen: baar gemaakt worden voor “Verkozen worden tot Recreatie Leerbedrijf Duitsland. van het Jaar is absoluut een eer! Als Landal steken we veel tijd in de opleiding van onze stagiairs. We vragen ons altijd af wat we elkáár te bieden hebben. Op Landal Het bieden van een De Lommerbergen verzorgen we jaarlijks zo’n lerende omgeving acht mbo-stages en daarnaast een aantal waar zowel medewer- snuffelstages. Volgens de vakjury onderschei- kers als stagiaires den we ons met onze professionele aanpak, zich kunnen ontwikkelen, ons aanbod van interne trainingen via de draagt bij aan de doelstelling Landal Academy en de manier waarop wij van Landal om het medewer- onze stagiairs begeleiden.” kersgeluk te verhogen. 36 Duurzaam op de parken 04 AFVAL IS GRONDSTOF

PROEF VOOR STRUCTURELE SAMENWERKING MET NEDERLANDSE VOEDSELBANKEN

48.800 vellen minder papier verbruikt

PERSONEELSADMINISTRATIE VOLLEDIG DIGITAAL DUURZAAMHEIDSVERSLAG 2014 Duurzaam op de parken 37

Biogas ­opwekken uit luiers

38.000 kilo ingezamelde ­apparaten en lampen

GEEN MONO-VERPAKKINGEN MEER VOOR SUIKER, KOFFIEMELK EN BROODBELEG 38 Duurzaam op de parken

EEN STAP VERDER IN AFVALSCHEIDING

Er is maar weinig afval dat niet hergebruikt kan worden. Voor optimale recycling is het wel zaak om afval goed te scheiden. In 2014 is Landal op twee parken gestart met een proef om plastic, metaal en drinkkarton (PMD) apart in te zamelen. Ook luiers worden ingeleverd voor recycling.

Nul impact op het milieu: dat is het doel dat Landal zich heeft gesteld. In 2030 is het streven deze ambitie te realiseren voor alle parken en N­kantoren. Door alles wat mogelijk is gescheiden in te zamelen en te re- cyclen, wordt de druk op het milieu Wijnand Haantjes (l.) verminderd. Samen met leverancier en Folker Frommeyer afvalverwerking Van Gansewinkel, DUURZAAMHEIDSVERSLAG 2014 Afval is grondstof 39

heeft Landal in 2014 daarom een Bovendien willen gasten ook graag nieuw afvalplan opgesteld. Om naast een ­bijdrage leveren. In onze gasten­ het apart inzamelen van papier, glas enquêtes is het een onderwerp dat en swill-afval (etensresten en schil­ vaak terugkomt.” len) nóg een stap verder te gaan in het scheiden en recyclen van afval. Verhogen van recycling In 2014 is op Landal Aelderholt en “Onze milieustraat op het park is uit­ Landal Orveltermarke de proef gebreid met een PMD-container voor gestart. Plastic, metaal, drinkkarton plastic, metaal en drinkkarton”, zegt en luiers worden apart ingezameld. Frommeyer. “En we hebben voor­ bereidingen getroffen om luiers in Goed voorbeeld te zamelen. In 2015 kunnen we daar “Een beter milieu begint bij jezelf”, daadwerkelijk mee beginnen.” Het zegt Wijnand Haantjes, General gescheiden afval wordt gerecycled. Manager van Landal Aelderholt. De luiers zullen voor een deel worden “Dat betekent dus ook dat al onze vergist en gecomposteerd.Wat over­ medewerkers het belang van afval­ blijft wordt gerecycled of ingezet als scheiding zien. Zij moeten immers brandstof. het goede voorbeeld geven. Op de parken hebben we te maken met In de bungalow steeds nieuwe aanwas van seizoen- “We zijn op de goede weg, maar we mede­werkers en stagiairs, dus we zijn er nog niet”, zegt Frommeyer. herhalen die boodschap continu.” “Je kunt echt grote slagen maken als gasten ook afval in hun bungalow Hulp van gasten kunnen scheiden. Bijvoorbeeld door “Om echt optimaal afval te kunnen afvalbakken met meerdere compar­ scheiden, hebben wij ook de hulp timenten te plaatsen. We kijken van onze gasten nodig”, vervolgt momenteel naar de mogelijkheden Haantjes. “Dat is best lastig, we gaan hiervoor. Zo maken we het voor de natuurlijk niet eisen dat onze gasten gast een stuk eenvoudiger om mee hun afval scheiden. Daarom is het te doen.” belangrijk hóe je dit vraagt.” Folker Frommeyer, General Manager van Landal Orveltermarke vult aan: “We leggen uit dat we bezig zijn met een proef om met afvalscheiding en De proef met het scheiden van plastic, vragen de gasten of zij ons daarbij metaal, drinkkarton en luiers door willen helpen. Ze krijgen van ons gasten is de stap die Landal zet om een speciale afvalzak en informatie afval optimaal te kunnen scheiden. Dit draagt mee. Vrijwel iedereen reageert bij aan de doelstelling om het beslag op grond- enthou­siast. Het sluit naadloos aan stoffen tot nul te reduceren. bij het groene karakter van Landal. 40 Afval is grondstof

Mono-verpakking Geen papier hier eruit In 2014 is op veel Nederlandse en Duitse parken kritisch gekeken naar verpakkings- materialen. Voor suiker en koffiemelk zijn de mono- verpakkingen voor het over- grote deel uit het assortiment gehaald. Ook is gestart met een zoektocht naar duurzame alternatieven voor disposa- bles als wegwerpservies en patatbakjes. In 2015 wordt dit plan verder uitgerold.

Alle medewerkers hebben een volledig­ digitaal dossier, dat zij kunnen inzien via de Medewerkers Portal. De Medewerkers Portal is in 2014 geïntroduceerd. Dat betekent dat de personeelsadministratie volledig is gedigitaliseerd. Nu medewerkers hun loonstrookjes en declaraties niet langer op papier ontvangen, bespaart Landal op jaarbasis maar liefst 48.800 vellen papier, wat gelijk staat aan ongeveer zes bomen.

Parkwijzer in één document Communicatie met de gast is belangrijk. Daarom is in 2014 gekeken of en hoe de communicatie naar de gast effectiever kan. Een proef op Landal Miggelenberg en Landal De Lommerbergen resulteerde in een nieuwe Parkwijzer met daarop alle actuele informatie­ in één document. De Parkwijzer vervangt de parkplattegrond en de welkomstmap vol flyers, vouchers en printjes. Op Landal De Lommerbergen en Landal Miggelenberg­ leverde de proef een besparing op van respectievelijk 50.000 en 9.000 vellen papier per maand. De Parkwijzer moet in deze vorm in 2015 ook de standaard worden op 19 andere parken. Op jaar­basis zal de uitrol van deze proef over dan in totaal 21 parken een besparing opleveren van 2,2 miljoen vellen papier. Dat zijn 300 bomen per jaar! In 2015 wordt ook op de rest van de parken van Landal de Parkwijzer in deze vorm aangeboden. DUURZAAMHEIDSVERSLAG 2014 DuurzaamAfval op is degrondstof parken 41

Jaarlijks verdwijnt er in Nederland 35 miljoen kilo aan kleine apparaten

“en ­spaarlampen in de prullenbak. Terwijl Wecycle tot meer dan

90 procent van de e-waste laat ­recyclen tot nieuwe grondstoffen. Landal helpt ons door het e-waste“ in te zamelen op de parken. In 2014 leverde dit ruim 38.000 kilo aan ­apparaten en lampen op

Jan Vlak Directeur Wecycle 42 Afval is grondstof

Duurzaam bouwen en inrichten In 2014 zijn 761 bungalows, oplossingen. Zo zijn kranen en ­verspreid over vijftien parken, douchekoppen vervangen door opgeknapt. Landal kiest er vanuit waterbesparende varianten. Voor duurzaamheidsoverwegingen de verlichting is gebruik gemaakt bewust voor om de bungalows van spaarlampen en led-verlich- te vernieuwen en niet af te ting. Voor de inrichting worden breken en nieuw te bouwen. uitsluitend meubels van Europese Deze aanpak levert veel ‘oude’ fabrikanten gebruikt. Nieuwe meubels en bouwafval op. De keukens hebben keukenbladen meubels worden verspreid onder met het Milieukeur certificaat én goede doelen en krijgen zo een het gebruikte hout beschikt over tweede leven in landen als het FSC-keurmerk. ­Oekraïne en Roemenië. Denk hier- bij aan banken, stoelen, tafels, Terugnameverplichting ­verlichting, gordijnen, bedden Met toeleveranciers zijn afspraken en matrassen. Het bouw­afval gemaakt over het terugnemen van wordt zoveel mogelijk gescheiden vloeren en gordijnen zodra deze In 2014 zijn ingezameld en gerecycled. aan vervanging toe zijn. Dat bete- kent bijvoorbeeld dat de leveran- Duurzame herinrichting cier van de nieuwe PVC-vloeren, 761 Bij de herinrichting van de bunga- over een aantal jaren deze vloeren bungalows opgeknapt lows kiest Landal voor duurzame weer inneemt om te recyclen. Landal streeft er naar om ook met andere leveranciers dergelijke afspraken te maken.

‘Gele zak’ voor plastic In Duitsland is de ‘gele zak’ voor ­plastic afval een bekend fenomeen. Op Landal Winterberg is in 2013 voor het eerst geëxperimenteerd met de gele zak in de bungalow. Sinds 2014 liggen de gele zakken compleet met instructie in de ­bungalows op Landal Winterberg. DUURZAAMHEIDSVERSLAG 2014 Afval is grondstof 43

Inzameling folie Samen met schoonmaakpartners in Nederland is op veel parken gestart met het ­­ scheiden van de plastic folie die om de ­linnengoedpakketten zit, bij het opmaken van de bedden. Ook de folies van ­aangeleverde goederen voor het ­restaurant, de winkel en andere faciliteiten worden ingezameld. Op deze manier kan de plasticfolie efficiënt ingezameld en ­verwerkt worden. De folies worden ­hergebruikt als grondstof voor andere nieuwe folieproducten als verpakkingsfolie,­ noppenfolie en stretchfolie.

Samenwerking Recyclen van e-waste voedselbanken­

Wecycle organiseert de inzameling en recycling Op Landal Het Land van Bartje, van afgedankte elektrische apparaten en ­Aelderholt en Orveltermarke­ is in ­energiezuinige verlichting (e-waste). Wecycle 2014 een proef gestart om voedsel en Landal werken samen om voor de voedselbank in te zamelen. e-waste in te zamelen. Grote Gasten hebben zeer positief op de apparaten zoals koel­kasten actie gereageerd. Zij steunen het en wasmachines en kleine ­initiatief door mee te helpen met apparaten als föhns, inzamelen. De voedselbanken zijn scheerapparaten, blij met de con­tinue levering van spaarlampen­ en tl-buizen,­ voedsel van de parken. Wegens worden verzameld. In het succes is de proef verlengd totaal is in 2014 voor en wordt deze vorm van samen- 38.000 kilo aan e-waste werkingop meerdere parken opgehaald bij Landal. voortgezet.­ Vooral kleine apparaten verdwijnen nog te vaak in de ­prullenbak en gaan hiermee­ verloren voor recycling. In 2014 zijn plannen­ gemaakt om óók de gasten Het hergebruiken van te betrekken bij meubels, inzamelen het inzamelen van van folie en het recy- e-waste. In 2015 worden als proef twee clen en reduceren van afval inzamelmeubels geplaatst op ­Landal Aelderholt draagt bij aan de afval- en en Landal Orveltermarke. energiedoelstelling van Landal. 44 Duurzaam op de parken 05 SOCIAAL ONDERNEMER- SCHAP

BREED, SPECIAAL EN EXTRA TOEGANKELIJKE ACCOMMODATIES

Op 21 parken Ontdekboxen van IVN in Nederland en Duitsland

STRUCTURELE SAMENWERKING MET RIGHT TO PLAY DUURZAAMHEIDSVERSLAG 2014 Duurzaam op de parken 45 Wilde Buiten­dagen parken op 7

Sinds 2004 partner van Natuur­ monumenten

EEN ZORGELOZE VAKANTIE MET COMFORTZORG 46 DuurzaamSociaal ondernemerschap op de parken DUURZAAMHEIDSVERSLAG 2014

VAKANTIE IN HET GROEN: LEUK ÉN LEERZAAM

Landal biedt haar gasten een vakantie midden in de natuur, mét ontelbare activiteiten voor een fantastische natuur­ beleving. Samen met partners als Natuurmonumenten en IVN (het Instituut voor Natuureducatie) zorgt Landal voor de meest leuke én leerzame momenten.

“Om fantastische vakanties midden in de natuur te kunnen blijven bieden, moeten we goed voor die natuur zorgen”, zegt Hans van Haren, Corporate Manager Fun & “OEntertainment van Landal. “Dat is geen wens, dat is een voorwaarde. Binnen Landal zijn wij de ‘belevings­ mensen’. We zijn altijd op zoek naar die verrassende ontdekking waarbij je oog krijgt voor de schoonheid én Hans van Haren het belang van de natuur. Bij de DUURZAAMHEIDSVERSLAG 2014 SociaalDuurzaam ondernemerschap op de parken 47

Ineke van Faassen Vrijwilliger bij Natuurmonumenten en coördinator van de Wilde Buitendagen

Als kind ontdekte ik de magie van de natuur tijdens wandelingen met

“mijn vader. Zo zagen we een keer een ­pasgeboren ree. De natuur heeft mij nooit meer losgelaten. Het is leuk en “ spannend! Precies die ervaring willen we doorgeven aan de gasten van Landal. Grote en kleine ontdekkingen die je voor altijd bijblijven 48 Sociaal ondernemerschap

op en in de directe omgeving van de parken. De kinderprogramma’s van Natuurmonumenten, OERRR en de Wilde Buitendagen, genieten al een enorme bekendheid. Van Haren: “Natuurmonumenten is voor ons van grote waarde als het gaat om ­spelenderwijs de natuur ontdekken. Tegelijkertijd brengen wij Natuur­ monumenten, en daarmee de ­natuurbeleving en -bescherming, onder de aandacht bij onze gasten.”

Specifiek natuurthema Een ander groot succes op 21 parken van Landal in Nederland en Duits­ land zijn de Ontdekboxen van IVN. Elke box heeft een specifiek thema met verschillende buitenopdrachten voor jong en oud. “Met deze boxen word je echt ondergedompeld in de natuur. Net als met onze zoek­ ­ontwikkeling van ons activiteiten­ kaarten, waarmee je in de omgeving programma hebben we ‘ontdek wat vogels, bomen en insecten kunt groen kan doen’ in het achterhoofd.” opsporen. En ga je liever niet alleen op pad, dan zijn aan heel veel parken Edutainment Natuurgidsen verbonden, zoals Van Haren: “Ons uitgangspunt is ­boswachters en begeleiders van ­fiets- edutainment, een combinatie van en wandelroutes.” leren, spelen en ervaren. We willen niet dat het belerend wordt, vakantie is immers genieten. Dus we houden het luchtig, maar het past inhoude­ lijk wel bij Landal. Een goed ­voorbeeld is de Discovery Track, twee mooie natuurroutes op Landal Twenhaarsveld inclusief quiz en wetenswaardigheden. Hiermee houd je iedereen aan boord. Kinderen vinden het leuk en spannend, ze leren écht iets. En ouders krijgen er een goed gevoel van. Onze gasten zijn hier enthousiast over.”

Belang van de natuur Een geslaagd en inmiddels Samen duurzaam langjarig partnerschap is dat met Bijzonder was het twee dagen Natuur­monumenten. Elk seizoen durende Roots in the Woods-festival ­organiseert Landal samen met op Landal Miggelenberg in 2014. Natuurmonumenten activiteiten ­Tijdens dit festival werd de herfst DUURZAAMHEIDSVERSLAG 2014 Sociaal ondernemerschap 49

Marc van den Tweel, Directeur Natuurmonumenten “De natuur beschermen is onze missie. Dat doen we het liefst met de hele samenleving, want de natuur is van ons allemaal. Daarom is betrokkenheid vanuit leden en het bedrijfsleven voor ons essentieel. Wanneer mensen actief de natuur beléven, wordt hun bewustzijn nog ­sterker dat de natuur belangrijk is voor ons gevierd met gasten, mensen uit de welzijn. En vanuit dat besef ontstaat de omgeving en lokale ondernemers. Er behoefte om ook zelf bij te dragen aan het werd geld ingezameld voor Right To behoud van onze natuur, bijvoorbeeld als lid, Play, een andere partner van Landal. donateur of vrijwilliger van Natuurmonumenten. Ook deed Landal mee aan Earth Onze samenwerking met Landal is daarin Hour. Van Haren: “Een uur lang ­fantastisch. Op vakantie bij Landal, middenin gingen wereldwijd alle lichten uit. de natuur, met alle tijd om van die natuur te Wij pakten sfeervol uit met vuur­ genieten. Dán staan mensen er voor open. Voor korven en moonlight minigolf.” ons is het daarbij heel mooi, dat Landal al jaren- Daarnaast ondersteunen ook de leve­ lang wordt erkend als een zeer gastvriendelijk ranciers de duurzaamheidstrategie. bedrijf. Ook interessant is dat er veel jonge Zo onderhouden lokale reparateurs gezinnen naar Landal komen. De kinderen zijn het fietsenpark en verhuurt Landal immers onze toekomst. Samen met Landal Segways. Met de Segways kunnen willen we juist ook hen tijdens hun vakantie ook minder mobiele gasten de natuur spelenderwijs de natuur laten ontdekken. in, op een schone manier. Dat doen we met ons succesvolle programma OERRR en met onze Wilde Buiten Dagen. Een Toekomstplannen fijne vakantiebeleving gaat zo hand in hand “In 2015 willen we ‘zien, ruiken, met natuurbeleving. Landal draagt bij aan het voelen’ verder uitrollen op de gevoel dat we het met z’n allen doen!” ­verschillende dierenweides. Kinderen kunnen met het smoelenboek dieren herkennen, vachten aaien en verhaal­ tjes luisteren. Verder willen we de ontdekbox van IVN waarmee kinderen aan de hand van opdrachten de natuur kunnen ontdekken, op nog meer parken aanbieden. Ook willen we op alle parken een combinatie van drie soorten activiteiten gaan aan­ bieden: Landal-brede activiteiten die op alle parken te vinden zijn, een gevarieerd aanbod van Landal ­toppers waar de parken zelf keuzes uit kunnen maken en typisch regio­ nale activiteiten die de parken zelf Natuureducatie op de parken draagt bij oppakken door nauwe banden met aan de doelstelling van Landal om het lokale ondernemers te onderhouden. gastplezier, de partnerbetrokkenheid en Zo creëren we een aanbod met een het medewerkersgeluk te verhogen. duidelijke Landal-uitstraling.” 50 DuurzaamSociaal ondernemerschap op de parken DUURZAAMHEIDSVERSLAG 2014

VOOR IEDEREEN EEN BUNGALOW

Landal wil iedereen een zorgeloze vakantie bieden. Ook gasten die speciale voorzieningen, iets meer begeleiding of een steuntje in de rug nodig hebben. Daarom is in 2014 geïnvesteerd in speciale accom- modaties, voorzieningen en aanvullende zorg.

Om te zorgen dat iedereen een vakan­ ­ingenieurs- en adviesbureau, tie bij Landal kan vieren, is in 2014 ­gespecialiseerd in de fysieke toe­ gestart met het project Toegankelijk­ gankelijkheid van de gebouwde heid. Dit sluit aan bij de toenemende ­omgeving zoals woningen en open­ Overgrijzing en de steeds hogere eisen bare ruimten. Ze zijn experts binnen die gasten stellen aan luxe en comfort. het vakgebied en verzorgen de Landal is er van overtuigd dat integrale ­keuringen voor het onafhankelijk toegankelijkheid het ontwerpprincipe ITs-keurmerk (Integrale Toeganke­ van de toekomst wordt voor haar lijkheid Standaard). Daarnaast is parken. Landal heeft toegankelijke PBTconsult partner van Iederin, de bungalows in Nederland, Duitsland, overkoepelende organisatie van Oostenrijk en Tsjechië. ­patiëntenverenigingen in Nederland.

Experts Meetlat Doel van het project is de speciaal Van een groot aantal bungalows toegankelijke accommodaties is het interieur langs de meetlat ­zodanig aan te passen dat de gast uit gelegd. Daarbij zijn ook de route kan gaan van een drietal goed naar de bungalows en de centrale omschreven toegankelijkheidsniveau’s. voorzieningen aan de ­keuring Landal heeft hierbij nauw samen­ ­onderworpen. Ook zijn er gewerkt met PBTconsult (Project ontwerpen gemaakt voor een Bureau Toegankelijkheid). Een nieuwe inrichting met als doel DUURZAAMHEIDSVERSLAG 2014 Sociaal ondernemerschap 51

22 parken met toegankelijke accommodaties om alle ­toegankelijkheidsbungalows welke kwaliteitseisen de bungalow (voor minder valide gasten) op één voldoet. Kijk voor meer informatie serviceniveau te brengen. op www.landal.nl/toegankelijk.

Toegankelijke bungalows Verder uitbreiden De toegankelijke bungalows zijn In 2015 zal Landal het aantal toegan­ ingedeeld in drie categorieën: breed kelijke bungalows verder uitbreiden toegankelijk voor makkelijk toegan­ op nog meer parken van Landal. kelijke accommodaties, bijvoorbeeld Zodat de keuzevrijheid voor gasten voor gasten met een rollator, te met een beperking, groter wordt. Bij vinden op 22 parken. Extra toegan­ nieuwbouw houdt Landal voor alle kelijk zijn de rolstoelvriendelijke bungalows in de basis al rekening accommodaties met brede deuren, met de toegankelijkheidscriteria. Zo een hoog-laagbed en aangepast toilet, kunnen bungalows in de toekomst te vinden op 24 parken. De speciaal makkelijk omgebouwd worden naar toegankelijke accommodaties een speciale accommodatie. ­voldoen aan de hoogste eisen: deze hebben onder andere een berging voor de scootmobiel met oplaadpunt en zijn te boeken op Landgoed De Hellendoornse Berg. Landal verwacht Willem Jagersma, PBTconsult de aanpassingen gereed te hebben in 2015. Dan komen de toegankelijke “Zelfstandigheid, daar draait ons werk om. accommodaties zeker in aanmerking Een ruimte moet zo zijn vormgegeven, dat ook voor het ITs-keurmerk. Met dit mensen met een beperking goed zelfstandig ­keurmerk kunnen gasten nagaan aan gebruik kunnen maken van die ruimte. Bij Landal is het doel om het vakantiegevoel overal en voor iedereen optimaal vorm te geven. Als iemand zich tijdens de vakantie moet behelpen, is het geen vakantie. Bij een keuring maken we opmerkingen over álles wat we tegenkomen. De aankomsthal op een park is bijvoorbeeld heel interessant, omdat iedereen die ruimte op een andere manier gebruikt. Het ITS-keurmerk dat Landal kan krijgen biedt, in combinatie met de 3B Index (informatie voor mensen met een beperking) de mogelijkheid voor Landal om helder over het aanbod op de parken te ­communiceren. Het geeft een waardering aan, op een gestandaardiseerde manier.” 52 Sociaal ondernemerschap

Bijzondere accommodaties

een ­ringleiding voor de weergave van ­radio-, dvd- en ­tv-geluid ­aangelegd. Daarnaast is er een wek- en waarschuwings­systeem met intense lichtsignalen. Voor gasten met luchtwegaan­ doeningen zoals astma of COPD heeft Landal accommodaties ­ingericht volgens de richtlijnen van het Longfonds. Zo is er onder andere gladde vloerbedekking en werkt de schoonmaakdienst Naast de toegankelijkheidsaccom- volgens speciale instructies. Er zijn modaties, heeft Landal ook negentien parken met astma/ accommodaties die helemaal zijn COPD-vriendelijke bungalows. ingericht op de behoeften van mensen met een specifieke beper- king. Zo er is er de Visionvilla voor gasten met een visuele beperking. De inrichting van de bungalow is onder meer voorzien van duidelijke contrasten, een geavanceerd ­verlichtingssysteem en aange- paste apparatuur. De Visonvilla’s staan op Landal Landgoed ‘t Loo op de Veluwe en Landal Hoog Vaals in Limburg. ­Speciaal voor slechthorenden is er een speciale bungalow op Landal Rabbit Hill. In deze bungalow is onder meer

Samenwerking met Het opti- malise- Comfortzorg ren van Landal werkt in Nederland samen met ­Comfortzorg, de toegankelijke een landelijk erkende organisatie voor zorg op vakantie- accommodaties adressen. Voor aanvang van de vakantie regelt Landal draagt bij aan de verpleging­ of verzorging­ doelstelling­ van op locatie. Ook het Landal om het gebruik van ambulante gastplezier­ en alarmering behoort tot de partner­ de mogelijkheden.­ betrokkenheid te vergroten. DUURZAAMHEIDSVERSLAG 2014 Sociaal ondernemerschap 53

SPORT EN SPEL VOOR IEDER KIND

Right To Play laat kinderen in moeilijke situaties ver over de grens sporten en plezier maken. Sinds twee jaar steunt Landal dit doel met acties op de parken en sport en spel voor ­kinderen. In 2014 zijn Landal en Right To Play een ­structureel partnerschap aangegaan.

Voor Landal is de keuze voor Right to Play logisch omdat Right to Play sport en spel mogelijk maakt voor kinderen in moeilijke omstandigheden. Iets wat voor kinderen in West-Europa en dus ook voor de gasten van Landal, van­ zelfsprekend is. Door de structurele samenwerking ont­ staat een win-winsituatie. Bovendien vergroot dit de trots en betrokkenheid van medewerkers van Landal. “Voor Right To Play betekent de samenwerking met Landal meer bekendheid voor onze organisatie, en meer middelen om activiteiten te organiseren en onze doelen te realiseren”, aldus Karijn Akkerman, directeur van Right To Play.

Ambassadeurs De ondertekening van de samenwerkingsovereenkomst ging gepaard met een donatie van € 35.000,-. De opbrengst van alle activiteiten op de parken en kantoren in de zomer van 2014. Het geld kwam onder andere van een braderie op Landal Aelderholt en een muzikaal evenement op Landal Coldenhove. “De financiële bijdrage is slechts één van de aspecten van onze samenwerking”, zegt ­Akkerman. “Vergroting van onze naamsbekendheid en kennis van gezamenlijke activiteiten zijn ook belangrijk. Right To Play helpt Landal bij de organisatie van sport- en spelactiviteiten voor de gasten op de parken. Ambassa­ deurs, zoals schaatser Bart Veldkamp en hockeyer Floris Evers, begeleiden de activiteiten en brengen zo de gasten van Landal in contact met Right To Play.” De structurele Steeds meer bekendheid samenwerking met In 2014 is ook een intern programma gestart bij Landal. Right To Play draagt Hiermee worden de medewerkers nog meer betrokken bij aan de doelstellingen van bij de samenwerking. De volgende stap is het intensiever Landal om de betrokkenheid betrekken van de omgeving. Zo raken, via de samen­ van gasten, medewerkers en werking met Landal, steeds meer Nederlanders bekend partners te vergroten. met Right To Play. 54 Duurzaam op de parken 06 GASTVRIJ IN DE REGIO

Streek- producten in de ParkShop DUURZAAMHEIDSVERSLAG 2014 Duurzaam op de parken 55

Regio en park versterken elkaar

Regio maakt verblijf extra leuk

De regio als partner 56 Duurzaam op de parken

DE BEST BEWAARDE GEHEIMEN VAN DE REGIO

Landal wil haar gasten de omgeving waar ze vakantie vieren optimaal laten beleven. Ook kiest Landal bewust voor betrokkenheid bij de regio om zo duurzaam mogelijk te kunnen ondernemen. Voor deze Regionale Verankering heeft Landal in 2014 uitgangspunten opgesteld om de ­initiatieven die er al zijn verder uit te bouwen en nieuwe initiatieven­ te stimuleren.

De ambitie van Landal is om Regionale Verankering op de parken te intensiveren. Zo ontstaat een sterkere verbinding met de D­omgeving. Hierbij gaat het niet Hans Meijer alleen om de natuurlijke omgeving, DUURZAAMHEIDSVERSLAG 2014 Gastvrij in de regio 57

maar ook om het versterken met onze gasten delen zij hun eigen van een regio op sociaal en ervaringen. Ze vertellen mooie ­economisch vlak. ­verhalen over bijzondere plekjes in de omgeving, adviseren over streek­ Geheimen in de regio producten en inspireren gasten om Als directeur Operationeel Beheer van de omgeving te gaan ontdekken. Landal is Hans Meijer nauw betrok­ ­Beleving is daarbij het toverwoord.” ken bij Regionale Verankering. Hij licht het uitgangspunt ervan toe: Regio centraal “Om te beginnen hebben we het Binnen de kaders voor Regionale begrip ‘regio’ gedefinieerd. Dat is: ­Verankering, vullen de parken het de omgeving binnen een straal van verder op hun eigen manier in. De dertig kilometer. Deze moet makke­ regio zelf is immers de grootste speler lijk toegankelijk zijn voor gasten. Aan in de samenwerking. Doel is om te de managers van de parken is het nu zorgen dat de gasten altijd voldoende om, samen met hun team, de best meekrijgen van de regio. “Parken zijn bewaarde geheimen in de regio te altijd op zoek naar nieuwe ideeën vinden. Zo neemt de plaatselijke en ervaringen. Op bijeenkomsten schaapsherder in Overloon de gasten ­wisselen de parken hun succesverhalen van Landal De Vers mee de hei op en uit. Dat werkt heel inspirerend”, is de daagt hen uit om de kudde over de ervaring van Meijer. velden te drijven. En biedt Landal West Terschelling gasten een rond­ leiding op de Wadden en een proeverij bij De Cranberry Lekkernijmaker. Landal Stroombroek in Gelderland werkt samen met Wijngaard ­Duetinghem 838 om de gasten te laten genieten van lokale wijnen. Elk park laat zo op zijn eigen manier gasten de regio beleven.”

Ervaringen delen Andersom haalt Landal de regio ook naar de parken toe. Bedrijven worden uitgenodigd om hun producten of diensten te laten zien. In de ParkShops worden regionale producten aangebo­ den en de parken werken samen met lokale ondernemers aan activiteiten in Fun & Entertainmentprogramma’s. Bovendien besteedt Landal in publica­ ties, online en offline, aandacht aan Regionale Verankering draagt bij aan de wat er allemaal te zien en te beleven doelstelling om de partnerbetrokken- valt in de regio. Medewerkers spelen heid, de eigenaartevredenheid en het een belangrijke rol bij Regionale gastplezier te vergroten. ­Verankering. Meijer: “In het contact 58 Gastvrij in de regio

LOKALE SMAKEN OP HET PARK

Duurzaam ondernemen in de regio betekent voor Landal samenwerken met lokale leveranciers. Een goede manier om de regio zichtbaar te maken op het park. En om de milieubelasting door transport te beperken. Twee mooie voorbeelden van regionale samenwerking: de mosterd- maalderij op Ameland en de lokale bierbrouwer in het Duitse Oldenburger Münsterland.

Landal Ameland State, Nes-Ameland “Gasten zijn welkom om overal een kijkje te nemen”

Landal Ameland State biedt haar nemen in de molen én zelf aan de gasten wandel- en fietsroutes langs slag te gaan met bijvoorbeeld mooie parels op het eiland. Korenmo­ mosterd maken. Verder hebben we len ‘De Verwachting’ op de westpunt een expositieruimte en een winkeltje van Ameland is er één van. Sinds 2004 met onze ambachtelijk gemaakte malen de molenstenen behalve koren molenproducten. En natuurlijk ook mosterdzaad. Greetje Wijnberg is vele smaken mosterd.” Naast het coördinator in de molen en één van ­produceren van lokale mosterd­ werkt de zes molenaars. “We maken dertien de molen nóg verder aan duurzaam verschillende smaken mosterd en ondernemen. Met het installeren gebruiken alleen natuurlijke ingre­ van een generator kan de molen diënten. Sinds drie jaar genieten ook ­elektriciteit winnen. “Daardoor de gasten van Landal Ameland wordt de molen energieneutraal. State van onze fijne mosterd, En er komt een contactpunt om welke ze geserveerd krijgen in ­elektrische fietsen op te laden. Ook het restaurant op het park.” De handig voor gasten van Landal.” Amelander Mosterd maakt deel uit van het Amelands Produkt . Dit is een samenwerking tussen ondernemers op het eiland om gezamenlijk hun natuurlijke producten te pro­ moten. Wijnberg: “De gasten van Landal zijn van harte welkom om een kijkje te DUURZAAMHEIDSVERSLAG 2014 DuurzaamGastvrij op inde de parken regio 59

Britta en Thomas Bannas

Landal Dwergter Sand, Molbergen “Ontdek de smaak van regionaal bier”

Landal Dwergter Sand ontdekte het Bannas: “Gasten nemen het lokaal gebrouwen Bannas bier op een bier niet alleen als cadeau regionale proeverij. De in 2013 opge­ mee voor vrienden thuis, richte bierbrouwerij Bannas uit het maar vooral ook voor Duitse Wildeshausen viel op met zijn zichzelf. Om thuis nog eigen bierspecialiteiten. “We focus­ na te kunnen genieten sen op kleine hoeveelheden van van hun mooie vakantie ambachtelijk gebrouwen bier, zodat en de smaak van de we goed kunnen inspelen op de regio. Wij vinden het behoefte van onze klanten”, vertelt geweldig dat ons lokaal Britta Bannas. “Voor Landal hebben gebrouwen bier nu zelfs we een speciaal biertje geserveerd in ­Nederland vrienden ­tijdens de herfstmarkt op het park. heeft gevonden.” We kozen voor een speciaal bier met een volle, warme smaak. Door zijn amberkleur onderscheidt het bier zich van standaard bieren uit de Samenwerken met lokale leveranciers supermarkt. En het zachte water uit draagt bij aan de doelstellingen van de regio geeft het bier een eigen, Landal om de partnerbetrokkenheid, uniek karakter.” De Bannas-bieren de eigenaar tevredenheid en het gast- zijn ook in de ParkShop een succes. plezier te verhogen. Hier worden ze per fles aangeboden. 60 Duurzaam op de parken

PARK EN REGIO VERSTERKEN ELKAAR

Duurzame betrokkenheid bij de regio betekent ook samen- werken met andere partijen in de regio. Landal Wirfttal Landal Wirfttal ligt in de Duitse Eifel, bouwde een goede relatie op een regio die vooral bekend staat om met de gemeente Jünkerath. zijn heuvelachtige landschap en uit­ Burgemeester Diane Schmitz Lgestrekte bossen. General Manager Tim Fuchs streeft ernaar zijn gasten en General Manager Tim optimaal van de natuur te laten Fuchs over de win-winsituatie ­genieten door een breed aanbod van die dat oplevert. activiteiten te bieden. “Gasten willen op en bij het park de sfeer van een outdoor-vakantie proeven. Dat kun je als park niet alleen bereiken. Daar heb je partners voor nodig.” Fuchs werkt daarom nauw samen met de gemeente. Het is een win-winsituatie, want het gebied is economisch gezien sterk afhankelijk van het toerisme.

Recreatiemeer Diane Schmitz, sinds 2010 burge­ meester van de gemeente Jünkerath, is enthousiast over de samenwerking met Landal. “In 2014 zijn we inten- Tim Fuchs siever gaan samenwerken. Toen het DUURZAAMHEIDSVERSLAG 2014 DuurzaamGastvrij op inde de parken regio 61

Diane Schmitz burgemeester van de gemeente Jünkerath Als Landal sterk “ “staat, staat de gemeente ook sterk 62 Gastvrij in de regio

ParkShop verkopen we mosterd, likeur en worst uit de omgeving. Dat hoort allemaal bij de beleving.”

Nóg aantrekkelijker “We blijven plannen maken”, zegt Schmitz. “Zo zijn we voor 2015 van plan om nieuwe fiets- en wandel- routes te ontwikkelen die ook voor gasten van Landal beter bereikbaar zijn. Eén van deze Premium-wegen loopt straks direct langs het park. De wandelaarshut langs de route krijgt de naam ‘Landal’.” Fuchs vindt dit geweldig. “Het maakt duidelijk hoe effectief de samenwerking ver­ loopt. We versterken elkaar en vullen openluchtzwembad bij het park elkaar aan zodat de regio nog aan­ dicht moest, zijn we met Landal en trekkelijker wordt voor gasten. En andere partijen om tafel gaan zitten dit zorgt voor verbinding.” Schmitz: om te kijken naar alternatieven.” “In 2014 heeft Landal een zomerfeest Fuchs: “Vooral de open en construc­ georganiseerd waar ook bewoners uit tieve houding van de gemeente de regio welkom waren. Dat was een ­waardeer ik enorm. Het resultaat is uitstekend initiatief.” een mooi recreatiemeer met ligweide en low rope parcours, dat zowel bij Lokale economie gasten van Landal als bij mensen uit Ook voor de werkgelegenheid is de de omgeving heel populair is.” nauwe band tussen Landal en de gemeente vruchtbaar. Fuchs: “We Win-winsituatie kiezen bij werkzaamheden bij Het smeden van samenwerkings­ ­voorkeur voor plaatselijke bedrijven. plannen vraagt een investering van Ook komen de meeste medewerkers alle betrokken partijen. General uit de regio. Zo dragen we bij aan Manager Fuchs: “Het gaat erom de versterking van het economisch dat je samen een nieuw perspectief ­klimaat in de omgeving.” Schmitz: creëert. Zo kunnen wij onze gasten “Als het goed gaat met Landal, dan en mensen uit de omgeving op ons gaat het ook goed met de gemeente.” hernieuwde park veel mogelijkheden bieden voor leuke activiteiten en zijn onze gasten goede klanten in het nabij gelegen plaatsje Stadtkyll.” Inzetten op inten- Burgemeester Schmitz vult aan: sieve samenwerking “Dat zijn belangrijke impulsen voor met de regio draagt de plaatselijke economie. In Stadtkyll bij aan de doelstellingen van hebben we nu bijna geen leegstand Landal om het gastplezier van winkels meer.” Ook met leveran­ te verhogen, de partner­ ciers van streekproducten heeft betrokkenheid te versterken, Landal een korte lijn. Fuchs: “We de eigenaar tevredenheid ­serveren burgers die worden bereid te verhogen. met regionale producten. En in onze DUURZAAMHEIDSVERSLAG 2014 Duurzaam beleid bij Landal GreenParks 63

GROEN GROENER GROENST

Landal streeft altijd naar verbetering. Voor goede groene ideeën staat Landal altijd open. Heeft u een idee hoe Landal nog duurzamer kan worden? Stuur uw goede idee naar [email protected]

COLOFON Het Duurzaamheidsverslag is een uitgave van Landal GreenParks ADRES Landal GreenParks, Postbus 175, 2260 AD, Leidschendam ­ REDACTIE EN COÖRDINATIE Lamar communicatie, Amsterdam en Landal GreenParks ONTWERP Zabriski grafisch ontwerpers en adviseurs,­ Leiden DRUKWERK De Groot Drukkerij bv, Goudriaan BEELDCOÖRDINATIE Beeldbalie, Utrecht FOTOGRAFIE Marloes Bosch, Wieny de Brabander, Medea Huisman, Harmen de Jong, Marcel J. de Jong, Annemiek Mommers, Thomas Regnery, archief Landal GreenParks, iStock, Shutterstock VERDER WERKTE MEE Erwin Rooijakkers, Kay Sachse MET DANK AAN Amelands Product, Bannas Bier, Gemeente ­Jünkerath, Green Key, IVN, Jessicaas, MVO Nederland, Natuurmonumenten, PBTconsult, Right to Play, Stenden Hotel Management School, Spar. 64 Duurzaam beleid bij Landal GreenParks DUURZAAMHEIDSVERSLAG 2014

Ontdek wat groen kan doen.