Eros En Polemos
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
EROS EN POLEMOS Massimo Scolari, Acropolis (1984) De poëtica van het labyrint Franco Rella 2 4 I. In Phaedrus, het enige werk van Plato waarin de filosofie niet binnen maar buiten de stad, aan dr oevers van de llisso beoefend wordt re midden van en overweldigende 'natuurlijke' aanwezigheid (zo natuurlijk dat ze welhaast uitzonderlijk lijkt), wordt gesteld dat do stad de plaats is waar het weten geoefend wordt of beter, de uitverkoren plaats van de vorming van het epistèmè Waarom zou de stad. waar het verschil en de De stad is dus een plaats van verlies en redding, onenigheid heersen, aan de oorsprong staan van van wanorde en orde: het is eer, aardse en een weten dat zichzelf buiten alle onenigheid hemelse stad, markt en tetnphm in een af is- i juist >or het overwinnen van de onenigheid rechtvaardigt? De door Le Goff naar vo ren gebrachte tegen- -'.eli'iig nissen middeleeuwse sla-; ert i •>:,,- rapeutische dimensie van de filosofie ingebracht 'buiten' • de woestijn, de oceaan, het woud - du' t< luggaic ->p r'/fh v^t > - i - is nooit zuiver. Zeker, en denken we daarbi| sche aan het licht is gebracht.De filosofie vindt aan Dante, de gesloten en door haar muren zijn oorsprong in 'de ziekte van de werkelijk- beschermde stad bestaat, maar dit is de ideale heid', dat wil zeggen in de verlammende waar- scad van liet verleden. Vandaag heersen er neming van de onbedwingbare veelheid, van de onrust, rijkdom, handel en ruil die de stad tot herrie en de drukte die, zoals Schelling later wanorde gebracht hebben om haar te veran- zal zeggen, ertoe leidt dat de rede verstomt i ' Jus. Ree De filosofie wordt geboren om deze ziekte te Boccacio zien we een omslag plaatsvinden; de 'genezen', om orde te scheppen in die veelheid: o m de immense zee van verschillen te herleiden j - h - \ ? "uit- tot de identiteit van het ware ding. plaats vinden. Deze ambivalentie lijkt consti- De Staat is een poging verder te gaan dan de tutief te zijn voor de wijze waarop de mens sublimatie van het verschil en de stad zelf te de stedelijke ervaring heeft beschouwd en veranderen in een plaats van orde, hiërarchie geleefd. en identiteit: in deze offerhandeling worden niet alleen alle verschillen afgesneden maar ook het 3. vanuit hen gestructureerde vertoog: het tragi- Maar terwijl deze tweevoudigheid - de stad van sche vertoog dat tot uitdrukking komt in de Dis en de hemelse stad - in de middeleeuwen grote poëzie en de grote kunst. en lang daarna nog in evenwicht blijft en de Phaedrus, geschreven na De Staat, vindt zoals 'vrede' meer in de stad regeert dan erbuiten, gezegd plaats buiten de stad. Maar deze zien we in het moderne een radicale omkering. opschorting van de gebruikelijke context van De stad bereikt een zo grote dichtheid van de filosofie is ook de opschorting van haar verschillen dat ze alleen nog aangeduid kan gebruikelijke tijd en ruimte. Het is de definitie worden als labyrint. Door de stad lopen is voor van een 'neutrale' plaats die op ideale wijze Baudelair wandelen in een woud vol gevaren vooruitloopt op Plato's theoretisering van het en wilde beesten; voor Stirner en Dostojevski chora in de Timaeus. Zoals de demiurg deze het afdalen in een gruwelijk onderaards rijk; voor ruimte vult met vormen die de zichtbare werke- Flaubert overspoeld worden door de golf van lijkheid van deze wereld tot stand brengen, zo het immens nieuwe die van alle kanten op ons ook vult het vertoog van de filosoof de ruimte afkomt; voor Zola is het geconfronteerd wor- van Phaedrus eerst met illusoire vormen - die den met het onvoorstelbare en voor Musil de van de logografen en de dichters - en vervolgens waarneming van de ondoordringbare dichtheid met de vormen van het ware vertoog en ver- en de afgrondelijke leegte. andert zo deze andere ruimte in een ideale stad: Waarom heeft de metafoor van de stad deze in de plaats van de paideia en de psychogognia,' betekenis aangenomen? Waarom is het woud kortom in de plaats van de opvoeding van de van overeenkomsten en verschillen dat in het geest. verleden in categorieën of tenminste in ideeën geordend leek te kunnen worden, verdampt in een absolute en schrikwekkende identiteit? Een opeenstapeling van waren, van dingen zon- der ziel, zonder omtrek, kleur of warmte schijnt de mens te omgeven om hem op te sluiten in een ondoorkruisbare woestijn waarin het onmo- gelijk is enig referentiepunt te vinden. Valéry bevestigt dat deze gruwelijke onverschilligheid ook huist in de musea, de tempels van de cultuur en van het geheugen, waar, zoals in het grootste museum van de straat, de pervertering van iedere ruimtelijke en temporele verhouding zich opdringt, zozeer dat de dingen in hun werveling ononderscheidbaar worden als witgloekjjyjk, is 5. Toch is de stad, geleefd als een plaats van verlies, van pulverisering van de ervaring - van Proust tot 8lade-Runner de plaats van de verloren en niet te herroepen tijd -, de stad is de plaats waar beelden overleven die in staat zijn weer- stand te bieden aan de slijtage van dingen en begrippen. Beelden die zich verbergen en zich tranformeren maar die in deze transformatie 4. ook een nieuw leven vinden. Deze tragische waarneming van het onmogelijke Maar dat is niet het probleem dat ik hier ter van de metropool is de keerzijde van een discussie wil stellen. Ik zou een definitie willen krachtige poging deze pluraliteit te beschrijven wagen, of beter een werkhypothese die onder- in een universum van zin. Dit mechanisme is bouwd zal moeten worden in een aantal opeen- gebaseerd op de doordringende kracht van een volgende onderzoeken. De stad is de plaats metafoor die van de machine is afgeleid. Hier waarin, juist door de onenigheid die haar kenmerkt, is het begin van het functionalisme. Ook deze een bijzondere en specifieke verhouding tot de omschrijving is echter niet sluitend. Dit blijkt waarheid mogelijk is. Het is de plaats van een 1 bijvoorbeeld uit een van de grootste beschrij- apate, van een kosmos apatelós die, zoals Par- vingen van de metropool in machine-termen, menides gezegd heeft, de sterfelijken een toe- 3 die van Zola die bijvoorbeeld in Le Ventre de gangsweg tot het ware zijn biedt. Deze toe- Paris veeleer de nostalgie naar het verloren gangsweg opent zich dus in het binnenste van lichaam verwoordt. Een ander voorbeeld is de de moderne stad, in het hart zelf van de maniakale woede tegen het 'ornament', het metropolitaine cultuur. 'meer' ten opzichte van de functie, dat alleen kan overleven in de stylering van de Jugendstil 6. of in de door Benjamin beschreven interieurs Aragon heeft het alleen voorvoeld: het gekrioel die op exotische panorama's lijken die de droom van de goden van de nieuwe stedelijke my- van een elders uitdrukken die leidt tot een soort thologie die de tegenspraken die de abstracte verbazing, misschien ook gewekt door een petit metafysica niet kan vatten, uitspreken en zicht- fait-divers, de misdaad die de beginnende indu- baar maken. Vico herhalend stelt Aragon in een strie van de politieroman bezighoudt. metropolitaine context in feite een 'metafysica Dit samensmelten van machine en nostalgie van het concrete' voor, dat wil zeggen een niet komt op hallucinerende wijze naar voren in een abstracte en beredeneerde maar gevoelde en zeer recente roman van Ernst Jünger, Aladins verbeelde metafysica die functioneert als een Problem. Hierin wordt de grote utopie voor- 'geschiedenis', een beweging die ons naar de gesteld van het onttrekken van de dood aan grenzen van het zichtbare voert tot aan de de wetten van de snelle consumptie van de waarneming van het aan gene zijde. machine: de necropool onttrokken aan de rit- Z o schrijft Leopardi,4 nadat hij gesteld heeft mes die de begraafplaatsen cyclisch ontwrichten dat de moderne steden lelijk zijn omdat ze alle en waarin de 'oude' dood plaats moet maken ongeveer dezelfde vorm hebben, in een anno- voor de 'nieuwe' dood. Maar de grote necropool tatie bij Zibaldone dat het licht gezien in de wordt zelf een machine. De reddingspoging stad zeer aangenaam en stemmig is; in de stad verandert in een grandiose illusie die de nieuwe waar het licht met schaduwen doorsneden Mario Sironi, De vrachtwagen Aladin in de waanzin en de afzondering stort. wordt, waar het donker met het licht contra- De stad wordt zo buiten haar functioneren steert, waar het licht soms geleidelijk afneemt onleesbaar. Het geheugen heeft geen relatie als op de daken en waar ons vanuit sommige meer met het heden, het is immers niet langer verborgen plaatsen het zicht op de lichtende voorspelling, het denken dat een weg opent ster ontnomen wordt. De verscheidenheid en de voor wat komen moet. Het geheugen wordt onzekerheid dragen aan dit plezier bij, evenals een monument dat alleen in schijn tegenover het feit dat men niet alles kan zien en men de constructies zonder geheugen staat die derhalve vrijelijk met de verbeelding kan ronddolen rondom ons verspreid liggen. In werkelijkheid in het niet-zichtbare. is het medeplichtig: door zichzelf voor te stellen als een museumstuk ingekapseld in het aura van de esthetiek reproduceert het in feite dezelfde afwezigheid van 'reële' waarde. Giambattista Piranesi, Frontispice van de Antichita Romane II 26 Laten we bedenken dat Leopardi een van de laatste vertegenwoordigers van de neoplatoni- sche traditie is, beter van de neoplatonische kenleer. Het 'met de verbeelding kunnen rond- dolen' betekent dus niet zich openen voor het fantastische maar het via het beeld kennen van datgene wat afgesneden blijft voor de 'rationele' blik, voor de zuivere rede die, zoals Leopardi zegt, een bron van onvermijdelijke waanzin is wanneer zij niet gemengd wordt met iets anders; net zoals het redeneren met de meest verfijnde exactheid over datgene wat slechts zichtbaar is 'een voortdurende bron van vergissingen is'.