Arkusz PASŁĘK

P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY

OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A

OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Arkusz PASŁ ĘK (95)

Warszawa 2012 Autorzy: Ewa Krogulec*, Jan Wierchowiec*, Paweł Kwecko**, Hanna Tomassi-Morawiec**, Gra Ŝyna Hrybowicz***

Główny koordynator MG ŚP: Małgorzata Sikorska-Maykowska** Plansza A – Redaktor regionalny: Albin Zdanowski** Plansza B – Redaktor regionalny: Joanna Szyborska-Kaszycka** Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka**

*Segi-AT, ul. Baletowa 30, Warszawa **Pa ństwowy Instytut Geologiczny-Pa ństwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ***Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa

ISBN......

Copyright by PIG-PIB and M Ś, Warszawa 2011 Spis tre ści I. Wst ęp (E. Krogulec)...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (E. Krogulec)...... 4 III. Budowa geologiczna (E. Krogulec) ...... 7 IV. Zło Ŝa kopalin (J. Wierchowiec) ...... 11 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (J. Wierchowiec) ...... 16 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (J. Wierchowiec)...... 18 VII. Warunki wodne (E. Krogulec) ...... 21 1. Wody powierzchniowe...... 21 2. Wody podziemne...... 22 VIII. Geochemia środowiska ...... 25 1. Gleby (P. Kwecko)...... 25 2. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) ...... 27 IX. Składowanie odpadów (G. Hrybowicz) ...... 30 X. Warunki podło Ŝa budowlanego (E. Krogulec)...... 38 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (E. Krogulec) ...... 39 XII. Zabytki kultury (E. Krogulec)...... 47 XIII. Podsumowanie (E. Krogulec, J. Wierchowiec, G. Hrybowicz)...... 49 XIV. Literatura ...... 50

I. Wst ęp Arkusz Pasł ęk Mapy geo środowiskowej Polski (MgśP) w skali 1:50 000 został opraco- wany w Segi AT (plansza A) oraz w Pa ństwowym Instytucie Geologicznym-Pa ństwowym Instytucie Badawczym i Przedsi ębiorstwie Geologicznym POLGEOL SA (plansza B) w latach 2011/12. Przy opracowaniu arkusza wykorzystano materiały archiwalne arkusza Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (Król i in., 2006). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z Instrukcj ą opracowania MgśP (Instrukcja…, 2005). Mapa geo środowiskowa składa si ę z dwóch plansz – plansza A zawiera zaktualizowaną tre ść Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, a plansza B zawiera warstw ę informacyjn ą „Zagro Ŝenia powierzchni ziemi”, opisuj ącą tematyk ę geochemii środowiska i warunki do składowania odpadów. Plansza A zawiera dane zgrupowane w nast ępuj ących warstwach informacyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo, wody powierzchniowe i podziemne, warunki podło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Dane i oceny geo środowiskowe zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wie- dzy o środowisku przyrodniczym, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji pa ństwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą wskazówk ą nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mog ących pogarsza ć stan środowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osa- dów dennych wód powierzchniowych s ą u Ŝyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa geo środowiskowa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej, zajmuj ącej si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasoba- mi środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i ochrony środowiska. Informacje zawarte na mapie mog ą by ć wykorzystane w pracach studialnych przy opracowaniu strategii rozwoju woje- wództwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowa- niach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe mog ą by ć po- mocne przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony śro- dowiska oraz planów gospodarki odpadami.

3 Mapa powstała na podstawie interpretacji i reinterpretacji materiałów archiwalnych, opracowa ń publikowanych, oraz zwiadu terenowego. Przeanalizowano materiały archiwalne i publikowane oraz kwerendy w: Warmi ńsko – Mazurskim Urz ędzie Wojewódzkim – Oddział Zamiejscowy w Elbl ągu, Warmi ńsko – Mazurskim Urz ędzie Marszałkowskim – Oddział Za- miejscowy w Elbl ągu, Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Olsztynie, staro- stwach powiatowych w Elbl ągu i Braniewie, jak równie Ŝ w urz ędach miasta i gmin: w Elbl ą- gu, Pasł ęku, Młynarach i w urz ędach gmin: w Rychlikach, Wilcz ętach i Milejewie Marku- sach. Dane archiwalne zostały zaktualizowane w trakcie prac terenowych. Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opraco- wanych dla komputerowej bazy o zło Ŝach.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Obszar arkusza Pasł ęk zawarty jest mi ędzy współrz ędnymi geograficznymi: 19°30’00’’ a 19°45’00’’ długo ści geograficznej wschodniej oraz 54°00’00’’ a 54°10’00’’ szeroko ści geograficznej północnej. Administracyjnie, omawiany obszar poło Ŝony jest w województwie warmi ńsko-mazurskim, niemal w cało ści w powiecie elbl ąskim. Jedynie niewielki fragment w północno- wschodniej cz ęś ci arkusza nale Ŝy do powiatu braniewskiego. Arkusz obejmuje tereny gmin: Elbl ąg, Pasł ęk, Rychliki, Markusy, Milejewo, Młynary, Wilcz ęta. Według fizyczno-geograficznej regionalizacji Polski Kondrackiego (2000), omawiany obszar nale Ŝy w cało ści do prowincji Ni Ŝu Środkowoeuropejskiego i le Ŝy na granicy dwóch du Ŝych jednostek fizjograficznych (podprowincji) – Pobrze Ŝy Południowobałtyckich i Poje- zierzy Południowobałtyckich. Granica pomi ędzy nimi biegnie równole Ŝnikowo w południo- wej cz ęś ci arkusza. Północna cz ęść omawianego obszaru nale Ŝy do mezoregionu Wysoczyzny Elbl ąskiej, środkowo-zachodnia cz ęść terenu wchodzi w skład śuław Wi ślanych, mezoregionu – śuławy Elbl ąskie, a środkowo-wschodnia nale Ŝy do mezoregionu Równiny Warmi ń- skiej. Południow ą cz ęść obszaru arkusza stanowi fragment mezoregionu Pojezierza Iławskie- go zaliczanego do podprowincji Pojezierzy Południowobałtyckich (fig. 1). Powy Ŝsze jednostki fizjograficzne bardzo wyra źnie ró Ŝni ą si ę mi ędzy sob ą ukształto- waniem powierzchni terenu. Ró Ŝnica wysoko ści mi ędzy obszarem najni Ŝej poło Ŝonym (1,6 m p.p.m. – obszar śuław Wi ślanych w zachodniej cz ęś ci arkusza), a punktem poło Ŝonym najwy Ŝej (151,0 m n.p.m. – w pobli Ŝu wsi Wilkowo na Wysoczy źnie Elbl ąskiej) wynosi 152,6 m. Wysoczyzna Elbl ąska jest polodowcow ą wysoczyzn ą falist ą, o urozmaiconej rze źbie z du Ŝą ilo ści ą zagł ębie ń wytopiskowych, porozdzielanych wzniesieniami. Niektóre fragmenty

4 wysoczyzny pooddzielane s ą od siebie kraw ędziami o przebiegu wschód–zachód i pokryte przez osady wodnolodowcowe (sandrowe). W cz ęś ci zachodniej wysoczyzna oddzielona jest od obszaru śuław Elbl ąskich wyra źnym progiem morfologicznym o wysoko ści 50–70 m. W cz ęś ci wschodniej wysoczyzna znacznie łagodniej przechodzi ku południowi w Równin ę Warmi ńsk ą. Stanowi j ą obni Ŝony fragment wysoczyzny morenowej, w cz ęś ci północnej pła- skiej, a na południu falistej. Powierzchnia równiny pochyla si ę łagodnie od 60–70 m n.p.m. w cz ęś ci wschodniej do 20 m n.p.m. w cz ęś ci zachodniej. W centralnej cz ęś ci Równiny War- mi ńskiej wyst ępuje rynna subglacjalna, któr ą wykorzystuje rzeka W ąska, płyn ąca ze wschodu na zachód gł ęboko wci ętą dolin ą i stanowi ąca o ś morfologiczn ą terenu. W dolinie rzeki W ą- skiej wyró Ŝni ć mo Ŝna dwa poziomy tarasowe – zalewowy i wy Ŝszy nadzalewowy.

Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Pasł ęk na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2000).

1 – granica prowincji, 2 – granica podprowincji, 3 – granica mezoregionu, – jeziora i rzeki

Mezoregiony Pobrze Ŝa Gda ńskiego: 313.54 – śuławy Wi ślane, 313.55 – Wysoczyzna Elbl ąska, 313.56 – Równina Warmi ńska; Mezoregion Pojezierza Iławskiego: 314.90 – Pojezierze Iławskie; Mezoregiony Niziny Staropruskiej: 841.57 – Wzniesienia Górowskie, 841.58 – Równina Ornecka; Mezoregion Pojezierza Mazurskiego: 842.81 – Poje- zierze Olszty ńskie

5 Na południu Równina Warmi ńska podnosi si ę, przechodz ąc w falist ą wysoczyzn ę mo- renow ą Pojezierza Iławskiego, osi ągaj ąca wysoko ść 120–135 m n.p.m. W obr ębie wysoczyzny morenowej falistej wyró Ŝnia si ę tak Ŝe kilka skupisk kemów (rejon wsi Majki i B ądy) oraz wzgórza form akumulacji szczelinowej (Petelski, Gondek, 2003). Znaczna wysoko ść wzgl ędna wysoczyzn morenowych przyczyniła si ę do powstania gł ębokich rozci ęć erozyjnych w strefie zboczowo-kraw ędziowej, otaczaj ącej od północy, wschodu i południowego wschodu równinne obni Ŝenie śuław Elbl ąskich. Rozci ęcia te s ą wykorzystywane przez cieki stałe i epizodyczne, sypi ące u podstawy wyniesie ń rozległe sto Ŝ- ki napływowe. śuławy Elbl ąskie s ą równin ą deltow ą Wisły, utworzon ą w wyniku akumulacji namułów rzecznych. Teren obni Ŝa si ę od wysoko ści 5 m n.p.m. na wschodzie do 1,6 m p.p.m. na zachodzie. Poło Ŝona poni Ŝej poziomu morza, najbardziej zachodnia w obr ębie arkusza cz ęść śuław Elbl ąskich, stanowiła dno wczesno holoce ńskiego jeziora, wypełnionego obecnie gytiami. Obszar arkusza poło Ŝony jest w regionie klimatycznym pomorsko-warmi ńskim (Stachy, 1987), w którym obserwuje si ę wpływy zarówno klimatu morskiego jak i kontynentalnego. Teren śuław charakteryzuje si ę szczególnie du Ŝą wilgotno ści ą powietrza i gruntu, wynikaj ącą z płytkiego wyst ępowania wód podziemnych i g ęstej sieci cieków powierzchniowych. Cz ę- stym zjawiskiem jest inwersja temperatury, wywołana spływem chłodnego powietrza z s ą- siednich wysoczyzn. Ponadto wyst ępuj ą w tym rejonie silne pr ądy powietrza, wynikaj ące z rozległo ści obszaru i braku zadrzewienia. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi 7,8°C. Charakterystyczna jest stosunkowo mała ilo ść opadów atmosferycznych w stosunku do otaczaj ących wysoczyzn. Średnie roczne sumy opadów dla śuław Elbl ąskich wynosz ą około 550–600 mm i wzrastaj ą w kierunku wschodnim, osi ągaj ąc w Elbl ągu 659 mm. Najbardziej intensywne opady przypadaj ą na miesi ące letnie. Pokrywa śnie Ŝna w rejonie śuław utrzymuje si ę około 60 dni w roku. Klimat wysoczyzny w stosunku do obszaru śuław odznacza si ę znacznie wi ększymi i bardziej kontynentalnymi amplitudami temperatur. Wi ększe s ą opady atmosfe- ryczne, dłu Ŝszy czas zalegania pokrywy śnie Ŝnej oraz krótszy czas wegetacji. Średnia temperatura roczna wynosi od 7,0 o do 7,6 oC. Na obszarach wysoczyznowych opady dochodz ą do 700 mm. Średnie sumy opadów półrocza letniego s ą wy Ŝsze ni Ŝ na śuławach i wynosz ą 400– 450 mm. Czas zalegania pokrywy śnie Ŝnej na wysoczyznach wynosi około 70–80 dni w roku. Okres wegetacyjny trwa 205 do 210 dni. Gleby chronione klas I–IVa i ł ąki na glebach organicznych stanowi ą ponad 70% powierzchni obszaru arkusza. Gleby wyst ępuj ące na omawianym obszarze zaliczane s ą do gleb

6 kompleksu pszennego bardzo dobrego, pszennego dobrego Ŝytniego bardzo dobrego oraz zbo Ŝowo-pastewnego mocnego. W śród upraw dominuje pszenica, j ęczmie ń, rzepak oraz bu- raki cukrowe i pastewne. Dobrze rozwini ęta jest tak Ŝe hodowla bydła i trzody chlewnej. Obszar arkusza jest do ść ubogi w tereny le śne. Lasy obejmuj ą około 15% powierzchni obszaru, wyst ępuj ą głównie w północnej cz ęś ci opisywanego obszaru, na Wysoczy źnie Elbl ą- skiej oraz w dolinach rzek. S ą to lasy li ściaste z du Ŝym udziałem buka i grabu, podrz ędnie dębu i brzozy. Lokalnie wyst ępuj ą tak Ŝe lasy mieszane sosnowo-brzozowe i sosnowo- bukowe. Głównym centrum administracyjnym i usługowym omawianego obszaru jest miasto Pa- słęk. Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 12 067 mieszka ńców. Miasto utrzymuje si ę głównie dzi ęki rolnictwu i przemysłowi lekkiemu. Funkcjonuje tu du Ŝa mleczarnia, której wi ększo ściowym udziałowcem jest firma Bongrain Europe, S.A.S. Oprócz tego znajduje si ę tu młyn oraz suszarnia zbo Ŝa. Sie ć komunikacyjna na obszarze arkusza jest dobrze rozwini ęta. Przez środek omawianego terenu z południa na północny zachód przebiega S7, czyli Polski odcinek drogi ekspre- sowej Gda ńsk – Rabka o ł ącznej długo ści ok. 720 km, le Ŝą ca w ci ągu tras europejskich E28 (na odcinku z Trójmiasta do Elbl ąga) i E77 (od Elbl ąga na południe). Droga ł ączy aglomeracje: gda ńsk ą, warszawsk ą i krakowsk ą. Fragment drogi Elbl ąg – Pasł ęk o długo ści 14,6 km został oddany do u Ŝytku 28 lipca 2011. W Pasł ęku krzy Ŝuje si ę 5 dróg powiatowych, zapewniaj ących ł ączno ść obszaru z: Elbl ągiem, Lidzbarkiem Warmi ńskim (droga nr 513), Fromborkiem (droga nr 505), Mor ągiem i Olsztynem (507), z miejscowo ści ą Dzierzgo ń (509) oraz z Kanałem Elbl ąskim (526). Sie ć dróg gminnych jest równie Ŝ g ęsta i dobrze rozwini ęta, jednak ich stan techniczny jest zły. Przez obszar arkusza przebiega tak Ŝe linia kolejowa relacji Olsztyn – Elbl ąg.

III. Budowa geologiczna

Budow ę geologiczn ą omawianego terenu przedstawiono na podstawie Szczegółowej Mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 arkusz Pasł ęk (Petelski, Gondek, 2003). Obszar arkusza Pasł ęk le Ŝy w obr ębie syneklizy perybałtyckiej, b ędącej jednym z ele- mentów strukturalnych platformy wschodnioeuropejskiej. Prekambryjskie, krystaliczne pod- ło Ŝe zbudowane głównie z granitów i granodiorytów, wyst ępuje na gł ęboko ści około 3000 m i łagodnie zapada w kierunku północno-zachodnim. Paleozoiczna pokrywa osadowa została przewiercona w otworze Pasł ęk-IG1 (Szyperko-Śliwczy ńska, 1973). Obejmuje utwory klastyczne, w ęglanowe i ewaporatowe kambru, ordowiku, syluru i permu. Ł ączna mi ąŜ szo ść

7 tego kompleksu wynosi około 1200 m. Kompleks mezozoiczny reprezentowany jest przez osady klastyczne i w ęglanowe triasu, jury i kredy, których ł ączna mi ąŜ szo ść wynosi około 1400 m. Utwory paleogenu stwierdzono we wschodniej cz ęś ci obszaru w obr ębie śuław Elbl ą- skich, a tak Ŝe w rejonie miejscowo ści Dawidy na Wysoczy źnie Elbl ąskiej. S ą to głównie piaski kwarcowe z glaukonitem b ądź piaski pylaste i wapniste czasami z konkrecjami fosforyto- wymi. Osady miocenu zostały nawiercone w rejonie miejscowo ści Bogaczewo, w zachodniej cz ęś ci omawianego obszaru. Reprezentowane s ą przez iły, iły pylaste i mułki przewarstwione utworami brunatnow ęglowymi. Maksymalna mi ąŜ szo ść tych utworów wynosi 34 m. Utwory czwartorz ędowe pokrywaj ą ci ągł ą pokryw ą cały obszar arkusza. Ich mi ąŜ szo ść jest znaczna (170–220 m), ale do ść zró Ŝnicowana ze wzgl ędu na du Ŝe deniwelacje podło Ŝa przedczwartorz ędowego, powstałe wskutek procesów glacitektonicznych i erozyjnych. Na omawianym obszarze stwierdzono wyst ępowanie osadów zwi ązanych ze zlodowaceniami sanu 1, sanu 2, odry, warty i wisły. Najstarszymi utworami plejstocenu s ą piaski wodnolodowcowe, wypełniaj ące obni Ŝenia w stropie starszego podło Ŝa i zwi ązane z transgresj ą zlodowacenia sanu 1. Gliny zwałowe zlodowace ń południowopolskich (sanu 1 i 2) pokrywaj ą cały obszar arkusza i osi ągaj ą mi ąŜ szo ści do 50 m. W s ąsiedztwie najwy Ŝszych wyniesie ń stropu neogenu, w południowej cz ęś ci omawianego obszaru, wyst ępuj ą w ich obr ębie mio- ce ńskie kry i porwaki lodowcowe o mi ąŜ szo ści do 10 m. W północno-zachodniej cz ęś ci arkusza, w rejonie Wilkowa, stwierdzono wyst ępowanie szarych i czerwonawych mułków i iłów jeziornych zwi ązanych ze schyłkiem zlodowacenia sanu 2. Utwory zlodowacenia odry rozpoczyna seria piasków i Ŝwirów wodnolodowcowych o mi ąŜ szo ści do 10 m. Gliny zwałowe tego zlodowacenia tworz ą poziom o grubo ści 20 m, wyst ępuj ący na południu arkusza na wysoko ści 40–60 m n.p.m. i obni Ŝaj ący si ę w centralnej cz ęś ci do wysoko ści 0–20 m n.p.m. Nie- zbyt mi ąŜ sza (do 6 m) wkładka utworów piaszczysto-Ŝwirowych oddziela gliny zwałowe zlodowacenia odry od utworów zlodowacenia warty. W południowej cz ęś ci obszaru arkusza, gliny zwałowe zlodowacenia warty pod ścielone s ą 4 metrow ą warstw ą iłów, mułków i pia- sków zastoiskowych. Gliny zwałowe tego zlodowacenia charakteryzuj ą si ę zmienn ą mi ąŜ szo- ści ą (1–44 m) i wyst ępuj ą jedynie w południowej cz ęś ci arkusza. Ze schyłkiem zlodowacenia warty zwi ązana jest obecno ść mułków i piasków zastoiskowych. Utwory interglacjału eem- skiego to nierozdzielone iły, mułki i piaski jeziorne, rzeczne i morskie wyst ępuj ące przede wszystkim w środkowej cz ęś ci arkusza, w obni Ŝeniu o przebiegu wschód–zachód. Utwory stadiału dolnego zlodowacenia wisły rozpoczyna seria drobno- i średnioziarnistych piasków rzecznych. Gliny zwałowe tego stadiału wyst ępuj ą jedynie w północno-zachodniej cz ęś ci

8 omawianego obszaru (Wilkowo, Przezmark). Poziom glin zwałowych stadiału środkowego pod ścielony jest w północnej cz ęś ci obszaru arkusza piaskami i Ŝwirami wodnolodowcowymi o niewielkiej mi ąŜ szo ści, a miejscami tak Ŝe iłami zastoiskowymi o mi ąŜ szo ści 2,5 m. Ilaste, szare gliny zwałowe tego stadiału wyst ępuj ą na całym omawianym obszarze. Ich mi ąŜ szo ść waha si ę od kilku do dwudziestu kilku metrów. Miejscami poziom ten jest rozdzielony nie- wielkimi przewarstwieniami piasków gliniastych. Piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe, rozpo- czynaj ące stadiał górny zlodowacenia wisły, odsłaniaj ą si ę na powierzchni w rejonie miejscowo ści Weklice przy kraw ędzi Wysoczyzny Elbl ąskiej, w Łuksztach oraz na południu w okolicach miejscowo ści Majki. Gliny zwałowe stadiału górnego wyst ępuj ą zwart ą pokryw ą na obszarze wysoczyzn polodowcowych. S ą to gliny br ązowe, miejscami piaszczyste, a w północnej cz ęś ci arkusza bardziej ilaste. Piaski i Ŝwiry akumulacji szczelinowej zwi ązane z tym stadiałem wyst ępuj ą w niewielkich płatach na całej powierzchni obszaru arkusza (oko- lice miejscowo ści: Łukszty, Rogajny, Aniołowo, Komorowo śuławskie, Marwica, Warszewo, Zalesie i Rogowo). Formy kemowe zostały stwierdzone w rejonie miejscowo ści B ądy i Ro- gajny na południowym wschodzie obszaru oraz Warszewo na północy arkusza. Wyst ępowanie piasków lodowcowych ograniczone jest do rynny subglacjalnej doliny rzeki W ąskiej. S ą to ró Ŝnoziarniste piaski z przeławiceniami spływowych glin zwałowych. Osady sandrowe w postaci Ŝwirów i piasków przek ątnie b ądź równolegle warstwowanych wyst ępuj ą w formie izolowanych płatów na stoku Wyniesienia Elbl ąskiego oraz w rynnie rzeki W ąskiej (Kupin). Ze stadiałem górnym zlodowacenia wisły zwi ązane s ą tak Ŝe niewielkie wyst ąpienia iłów zastoiskowych w okolicach Rogajn i Aniołowa. U schyłku zlodowacenia wisły uformowana została dzisiejsza rze źba tego obszaru. Powstała wówczas równole Ŝnikowa rynna subglacjalna, wykorzystywana obecnie przez rzek ę W ąsk ą, jak równie Ŝ system kraw ę- dzi o przebiegu wschód–zachód, b ędących wynikiem aeralnego zaniku l ądolodu. Jest to rów- nie Ŝ okres tworzenia si ę licznych zagł ębie ń bezodpływowych zwi ązanych z wytapianiem si ę brył martwego lodu. Utworami holocenu s ą przede wszystkim utwory deltowe Wisły wypełniaj ące zagł ębie- nie śuław Elbl ąskich. S ą to piaski deltowe, iły i mułki z domieszk ą piasków (mady), namuły torfiaste, torfy i gytie jeziorne. Te ostatnie występuj ą jedynie w bezpo średnim otoczeniu jeziora Dru Ŝno w najbardziej zachodniej cz ęś ci arkusza. W dolinie rzeki W ąskiej wyst ępuj ą piaski i Ŝwiry tarasów zalewowych i nadzalewowych. U podnó Ŝa wysoczyzn polodowcowych u uj ścia cieków stałych lub okresowych uformowane zostały rozległe sto Ŝki napływowe, zbudowane ze Ŝwirów i piasków, natomiast wzdłu Ŝ kraw ędzi wysoczyzn na kontakcie z obni Ŝe- niem śuław wyst ępuj ą gliniaste piaski i gliny deluwialne, cz ęsto z domieszk ą humusu. W za-

9 gł ębieniach wytopiskowych i dolinnych na wysoczyznach polodowcowych gromadz ą się na- muły: piaszczyste, pyłowate i torfiaste.

Fig. 2. Poło Ŝenie arkusza Pasł ęk na tle Mapy geologicznej Polski w skali 1:500 000 wg Marksa, Bera, Go- gołka, Piotrowskiej (2006). Czwartorz ęd Holocen: 1 – piaski, mułki, iły, gytie jeziorne, 3 – piaski, Ŝwiry, mady rzeczne oraz torfy i namuły; Czwartorz ęd nierozdzielony: 6 – piaski i Ŝwiry sto Ŝków napływowych; Plejstocen, zlodowacenia północnopolskie: 10 – gliny, piaski i gliny z rumoszami, soliflukcyjno-deluwialne, 12 – piaski i mułki jeziorne, 13 – iły, mułki i piaski zastoiskowe, 14 – piaski i Ŝwiry sandrowe, 17 – Ŝwiry, piaski, głazy i gliny moren czołowych, 18 – gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i Ŝwiry lodowcowe; interglacjał eemski: 19 – torfy, gytie, kreda jeziorna, iły, mułki oraz piaski, Ŝwiry i mułki rzeczno-jeziorne; zlodowacenia środkowopolskie: 28 – piaski i mułki rzeczno-jeziorne. Zachowano oryginaln ą numeracj ę z Mapy geologicznej Polski w skali 1:500 000

10 IV. Zło Ŝa kopalin

Na obszarze arkusza Pasł ęk wyst ępuj ą trzy kompleksy litologiczno-surowcowe: okru- chowy − piasków i Ŝwirów oraz piasków, stanowi ących kruszywo naturalne dla budownictwa i drogownictwa, iłów ceramiki budowlanej i torfowy – torfów dla rolnictwa. Na powy Ŝszym obszarze udokumentowanych jest 12 złó Ŝ kruszywa piaskowo- Ŝwirowego oraz 19 zło Ŝa kruszywa piaskowego. Zło Ŝa piasków: „Sierpin” (Januszkiewicz, Babiel, 2010), Kajmy I (Gurz ęda, 2011a), „Nowa Wie ś V” (Gurz ęda, 2011b) i „Nowa Wie ś VI” (Gurz ęda, 2011c) wykre ślono z bilansu ze wzgl ędu na wyczerpanie zasobów bilanso- wych. Zestawienie złó Ŝ kopalin, ich stan zagospodarowania oraz klasyfikacj ę sozologiczn ą przedstawiono w tabeli 1. Czwartorz ędowe (plejstoce ńskie) zło Ŝa piasków i Ŝwirów: „Nowa Wie ś I” (Helwak, Dzi ęgielewska, 2010; Helwak, Groza, 2010a; Helwak, Helwak, 2011), „Nowa Wie ś II” (Pon- czek, 2008a), „Nowa Wie ś III” (Helwak, Groza, 2009), „Nowa Wie ś XIII” (Dzi ęgielewska, 2011), „Majki I” (Ponczek, 2010b), „Majki II” (Ponczek, 2010c), „Majki III” (Ponczek, 2010d), „Majki IV” (Ponczek, 2010e; Gurz ęda, 2011d), „Majki V” (Ponczek, 2010f), „Majki VI” (Ponczek, 2010g), „Majki VII” (Ponczek, 2010h; Gurz ęda, 2011e) i „Majki VIII” (Gu- rz ęda, 2011f) s ą pochodzenia lodowcowego (zlodowacenie bałtyckie). Seria zło Ŝowa wyst ę- puje tu w otoczeniu glin zwałowych i piasków gliniastych. Wymienione zło Ŝa maj ą powierzchnie od 0,32 ha („Majki IV”) do 1,99 ha („Nowa Wie ś II”), form ę pokładow ą, a ich mi ąŜ szo ść wynosi średnio od 7,4 m („Majki IV”, „Majki V”) do 11,6 m („Nowa Wie ś III”). Nadkład o średniej grubo ści od 0,8 („Majki I”) do 4,3 m („Nowa Wie ś I”) stanowi ą: cienka warstwa gleby, piaski pylaste oraz piaski gliniaste. W sp ągu powy Ŝszych złó Ŝ wyst ępuj ą piaski ilaste, piaski gliniaste oraz gliny zwałowe. Zło Ŝa „Nowa Wie ś II” i „Majki III” s ą suche. Warstwa zło Ŝowa pozostałych, udokumentowanych złó Ŝ piasków i Ŝwirów jest cz ęś ciowo zawodniona. Kruszywo z tych złó Ŝ charakteryzuje si ę średnim punktem piaskowym wynosz ącym od 58,4% („Majki II”) do 74,8% („Majki I”) oraz zmienną średni ą zawarto ści ą pyłów mineralnych od 0,7% („Nowa Wie ś II”) do 5,0% („Nowa Wie ś III”) i średnim ci ęŜ arem nasypowym w stanie zag ęszczonym od 1,71 T/m 3 („Majki II”, „Majki III”) do 1,92 T/m 3 („Majki VII”) (tabela 2). Zanieczyszcze ń organicznych i obcych nie odnotowano. Kruszywo piaskowo- Ŝwirowe z udokumentowanych złó Ŝ znajduje zastosowanie w budownictwie ogólnym i drogownictwie.

11 Tabela 1 Zło Ŝa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja Zasoby Stan Numer Wiek geologiczne Kategoria zagospo- Wydobycie Zastosowanie Klasyfikacja Przyczyny kon- zło Ŝa Nazwa Rodzaj kompleksu bilansowe rozpoznania darowania (tys. ton) kopaliny złó Ŝ fliktowo ści na zło Ŝa kopaliny litologiczno- (tys. ton) zło Ŝa zło Ŝa mapie surowcowego Klasy Klasy według stanu na 31.12.2010 (Szuflicki i in. red., 2011) 1–4 A–C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 * 1 Nowa Wie ś (Maj-ki) p Q 115 C1 Z – Sd 4 A –

2 Czechowo p Q 211 C1 G 0 Skb, Sd 4 A –

3 Pasieki p Q 333 C1 G 0 Skb, Sd 4 A –

4 Weklice p Q 15 C1 G 24 Skb, Sd 4 A – 1) 5 Łukszty p Q 823 C1 G 0 Skb, Sd 4 A –

12 12 6 Robity p Q 219 C1 G 32 Skb, Sd 4 A –

7 Robity I p Q 855 C1 G 391 Skb, Sd 4 A – 1) 2) 8 Robity II p Q 382 C1 G – Skb, Sd 4 A – 1) 9 Kajmy p Q 1858 C1 G 0 Skb, Sd 4 A –

10 Kajmy II p Q 62 C1 G 24 Skb, Sd 4 A – 1) 11 Nowa Wie ś I pŜ Q 149 C1 G 0 Skb 4 A –

12 Nowa Wie ś II pŜ Q 240 C1 G 35 Skb, Sd 4 A – 1) 13 Nowa Wie ś III pŜ Q 364 C1 G 0 Skb, Sd 4 A – 1) 14 Nowa Wie ś IV p Q 1118 C1 G 0 Skb 4 A – 1) 15 Nowa Wie ś VII p Q 717 C1 G 0 Skb 4 A – 1) 16 Nowa Wie ś VIII p Q 1181 C1 G 0 Skb 4 A – 1) 1) 17 Nowa Wie ś IX p Q 129 C1 G 0 Sd 4 A – 1) 1) 18 Nowa Wie ś X p Q 552 C1 G 0 Sd 4 A – 1) 2) 19 Nowa Wie ś XI p Q 163 C1 G – Skb 4 A –

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1) 2) 20 Nowa Wie ś XII p Q 384 C1 G – Skb, Sd 4 A – 1) 2) 21 Nowa Wie ś XIII pŜ Q 30 C1 G – Skb, Sd 4 A –

22 Majki p Q 51 C1 G 34 Skb, Sd 4 A – 1) 23 Majki I pŜ Q 241 C1 G 0 Skb, Sd 4 A – 1) 24 Majki II pŜ Q 75 C1 G 0 Skb, Sd 4 A – 1) 25 Majki III pŜ Q 79 C1 G 0 Skb, Sd 4 A – 1) 26 Majki IV pŜ Q 41 C1 G 0 Skb 4 A – 1) 27 Majki V pŜ Q 42 C1 G 0 Skb, Sd 4 A – 1) 28 Majki VI pŜ Q 110 C1 G 0 Skb, Sd 4 A – 1) 29 Majki VII pŜ Q 130 C1 G 0 Skb, Sd 4 A – 1) 1) 30 Majki VIII pŜ Q 109 C1 G 0 Sd 4 A – 1) 1) 31 Majki IX p Q 94 C1 G 0 Sd 4 A – 13 13 Sierpin 2) p Q ZWB Kajmy I 2) p Q ZWB Nowa Wie ś V2) p Q ZWB Nowa Wie ś VI 2) p Q ZWB

Rubryka 2: 1) – zło Ŝe udokumentowane w roku 2011, 2) – zło Ŝe wykre ślone z bilansu w roku 2011; Rubryka 3: p Ŝ – piaski i Ŝwiry, p – piaski; Rubryka 4: Q – czwartorz ęd; * Rubryka 6: C 1 – kategoria rozpoznania zasobów udokumentowanych kopalin stałych; C1 – zło Ŝe zarejestrowane (kategoria przypisana umownie); Rubryka 7: zło Ŝe: G – zagospodarowane, G 1) – eksploatacja rozpocz ęta w roku 2011, G2) – eksploatacji nie rozpocz ęto do ko ńca roku 2011; N – niezagospodarowane; Z – zaniechane, ZWB – wykre ślone z bilansu (zlokalizowane na mapie dokumentacyjnej, zamieszczonej w materiałach archiwalnych); Rubryka 9: kopaliny skalne: Skb – kopaliny skalne kruszyw budowlanych, Sd – kopaliny skalne drogowe; Rubryka 10: zło Ŝe: 4 – powszechne, licznie wyst ępuj ące, łatwo dost ępne; Rubryka 11: zło Ŝe: A – mało konfliktowe;

Tabela 2 Parametry geologiczno-górnicze złó Ŝ oraz parametry jako ściowe kruszywa piaskowo-Ŝwirowego Punkt pia- Ci ęŜ ar nasypowy Numer Mi ąŜ szo ść Grubo ść Zawarto ść Powierzchnia skowy (zaw. w stanie zło Ŝa zło Ŝa nadkładu pyłów mi- Nazwa zło Ŝa zło Ŝa ziaren zag ęszczonym na od–do ( śr.) od–do neralnych [ha] o śr. <2 mm) od–do ( śr.) mapie [m] (śr.) [m]) [%] [%] [T/m 3] 1 2 3 4 5 6 7 8 11 Nowa Wie ś I 0,92 5,0–12,2 2,8–5,0 61,8–98,0 0,7–1,0 śr. 1,80 9,1 4,3 69,3 0,8 5,0–11,5 1,0–2,8 64,3–71,5 0,3–1,0 12 Nowa Wie ś II 1,99 śr. 1,80 7,8 2,2 67,9 0,7 3,5–17,8 0,2–5,0 67,5–75,2 4,7–5,1 1,72–1,91 13 Nowa Wie ś III 1,73 11,6 2,7 71,4 5,0 1,81 5,0–17,5 1,0–2,5 69,5–71,5 0,2–4,8 21 Nowa Wie ś XIII 0,27 śr. 1,80 11,3 1,8 69,9 3,7 6,8–10,0 0,3–1,4 67,9–92,7 1,7–4,8 23 Majki I 1,80 śr. 1,76 8,4 0,8 74,8 3,2 8,7–8,9 1,1–1,3 54,5–62,3 1,7–2,1 24 Majki II 0,50 śr. 1,71 8,8 1,2 58,4 1,9 8,6–8,9 1,1–1,4 62,7–73,2 1,8–3,1 25 Majki III 0,52 śr. 1,71 8,7 1,3 68,0 2,5 6,7–8,9 1,1–1,5 54,0–62,5 1,6–2,2 26 Majki IV 0,32 śr. 1,68 8,1 1,2 58,9 1,8 6,4–8,8 1,2–1,4 63,2–68,7 1,1–2,6 27 Majki V 0,34 śr. 1,69 7,4 1,3 65,9 1,8 6,1–8,6 1,4–1,6 70,8–76,1 1,8–4,1 28 Majki VI 0,75 śr. 1,93 7,4 1,5 73,4 2,7 7,6–10,6 1,7–2,4 70,1–76,2 1,9–3,4 29 Majki VII 0,86 śr. 1,92 8,8 1,9 72,8 2,6 7,5–9,5 0,5–1,2 65,4–84,4 1,7–2,8 30 Majki VIII 0,67 śr. 1,87 8,7 0,9 73,1 2,7

Piaski budowlane i drogowe o genezie wodnolodowcowej udokumentowano w złoŜach: „Nowa Wie ś (Majki)” (Wójcik, 1978), „Czechowo” (Gurz ęda, 2009), „Pasieki” (Giemza, 2008), „Weklice” (Zaprzelski, Krupi ński, 2008), „Łukszty” (Bobel, 2007, 2009), „Robity” (Gurz ęda, Giemza, 2008), „Robity I” (Ponczek, 2008b), „Robity II” (Giemza, 2011), „Kaj- my” (Giemza, 2010), „Kajmy II” (Ponczek, 2010a), „Nowa Wie ś IV” (Helwak, Helwak, 2009), „Nowa Wie ś VII” (Helwak, Groza, 2010b; Helwak, 2011), „Nowa Wie ś VIII” (Hel- wak, Groza, 2010c), „Nowa Wie ś IX” (Zaprzelski, 2011), „Nowa Wie ś X” (Gurz ęda, Mazur, 2011), „Nowa Wie ś XI” (Helwak, Groza, 2011a), „Nowa Wie ś XII” (Helwak, Groza, 2011b), „Majki” (Olszewski, 2007) i „Majki IX” (Gurz ęda, 2011g). Zło Ŝa kruszywa piaskowego maj ą powierzchnie od 0,39 ha („Weklice”) do 8,36 ha („Kajmy”), a ich mi ąŜ szo ść wynosi średnio od 4,8 m („Pasieki”) do 14,7 m („Robity II”). Zło Ŝe „Nowa Wie ś (Majki)” ma form ę gniazdow ą (w otoczeniu glin zwałowych i piasków zaglinionych), natomiast seria zło Ŝowa pozostałych złó Ŝ piasków jest pokładowa. Nadkład o średniej grubo ści od 0,3 m („Robity II”) do 5,1 m („Nowa Wie ś VII”) stanowi ą: warstwa

14 gleby piaszczystej, piaski pylaste oraz piaski gliniaste lub tylko gleba piaszczysta (zło Ŝa „Ro- bity I” oraz „Nowa Wie ś X”). W sp ągu powy Ŝszych złó Ŝ kruszywa piaskowego wyst ępuj ą piaski ró Ŝnoziarniste, piaski ilaste, piaski gliniaste oraz gliny zwałowe. Zło Ŝa: „Nowa Wie ś(Majki)”, „Czechowo”, „Pasieki”, „Robity”, „Robity I”, „Robity II”, i „Kajmy II” s ą suche. Warstwa zło Ŝowa pozostałych złó Ŝ piasków jest cz ęś ciowo zawodniona. Kruszywo z tych złó Ŝ charakteryzuje si ę średnim punktem piaskowym wynosz ącym od 81,3% („Nowa Wie ś VII”) do ponad 99,8% („Robity”) oraz średni ą zawarto ści ą pyłów mineralnych od 2,0% („Nowa Wie ś (Majki)” i „Kajmy”) do 13,5% („Nowa Wie ś VIII”) i średnim ci ęŜ arem nasypowym w stanie zag ęszczonym od 1,54 T/m 3 („Kajmy”) do 1,86 T/m 3 („Nowa Wie ś VIII”, „Majki IX”) (tabela 3). Zanieczyszcze ń organicznych i obcych nie odnotowano. Kruszywo piaskowe z udokumentowanych złó Ŝ mo Ŝe by ć zastosowane w budownictwie ogól- nym oraz w drogownictwie. Tabela 3 Parametry geologiczno-górnicze złó Ŝ oraz parametry jako ściowe kruszywa piaskowego Punkt pia- Ci ęŜ ar nasypowy Numer Mi ąŜ szo ść Grubo ść Zawarto ść Powierzchnia skowy (zaw. w stanie zło Ŝa zło Ŝa nadkładu pyłów mine- Nazwa zło Ŝa zło Ŝa ziaren zag ęszczonym na od–do ( śr.) od–do ( śr.) ralnych [ha] o śr. <2 mm) od–do ( śr.) mapie [m] [m]) [%] [%] [T/m 3] 1 2 3 4 5 6 7 8 Nowa Wie ś 6,6–12,5 1,5–4,0 78,0–95,0 1,3–2,8 1,71–1,87 1 2,38 (Majki) 10,5 2,2 88,7 2,0 1,85 3,6–9,1 0,4–1,0 70–99,2 1,4–9,4 1,68–1,77 2 Czechowo 1,80 6,5 0,6 87,2 5,6 1,72 2,3–6,1 0,2–1,8 93,6–99,6 1,8–8,5 1,53–1,67 3 Pasieki 4,28 4,8 0,8 96,6 3,9 1,59 3,7–10,8 1,0–3,7 89,4–100 3,2–7,8 1,67–1,76 4 Weklice 0,39 8,8 1,8 94,7 4,3 1,72 5,6–20,6 1,5–8,0 76,2–94,8 2,3–4,8 1,71–1,91 5 Łukszty 3,05 11,9 4,4 87,5 3,6 1,80 8,0–11,7 0,3–2,0 99,7–99,9 1,3–8,5 1,54–1,61 6 Robity 1,85 9,7 0,7 99,8 4,3 1,58 6,0–21,0 0,3–0,5 99,4–99,8 1,3–8,2 7 Robity I 5,60 śr. 1,59 9,5 0,4 99,6 4,5 10,7–16,4 0,2–0,5 93,2–95,2 2,4–3,1 1,64–1,68 8 Robity II 1,57 14,7 0,3 94,2 2,8 1,65 11,8–18,3 0,2–3,2 97,1–99,9 1,0–3,0 1,49–1,65 9 Kajmy 8,36 14,0 0,9 98,6 2,0 1,54 8,5–11,5 0,3–0,6 99,6–100 12,4–13,5 10 Kajmy II 0,54 śr. 1,66 9,8 0,5 99,8 12,9 7,5–15,8 1,0–6,0 70–99,9 1,4–5,0 1,57–1,79 14 Nowa Wie ś IV 4,89 13,4 3,1 85,7 2,9 1,65 11,0–17,5 2,5–6,0 69,5–99,8 2,2–4,8 1,64–1,89 15 Nowa Wie ś VII 4,12 13,4 5,1 81,3 3,7 1,80 6,0–13,0 1,5–5,2 56,8–92,6 9,3–19,8 1,76–1,99 16 Nowa Wie ś VIII 6,95 9,1 3,2 84,5 13,5 1,86

15 1 2 3 4 5 6 7 8 5,8–13,8 3,0–4,7 98,6–99,9 8,4–15,9 17 Nowa Wie ś IX 1,64 nie badano 7,9 4,3 99,4 11,4 9,0–17,4 0,0–0,6 82,0–100 0,8–10,0 1,64–1,90 18 Nowa Wie ś X 4,38 12,6 0,4 91,6 4,0 1,78 6,7–15,7 0,0–4,0 91,5–99,2 1,3–3,7 1,56–1,74 19 Nowa Wie ś XI 1,37 11,9 1,8 94,3 2,6 1,64 9,0–16,5 0,0–7,0 90,5–98,6 1,2–3,9 1,58–1,75 20 Nowa Wie ś XII 1,75 13,7 3,3 95,5 2,8 1,65 2,2–9,1 0,0–2,5 75,1–94,3 0,8–5,5 22 Majki 0,91 śr. 1,71 6,1 0,8 88,3 2,4 7,4–9,6 0,4–0,6 84,4–87,9 1,8–2,8 1,84–1,88 31 Majki IX 0,59 8,5 0,5 86,6 2,4 1,86

Opisane zło Ŝa zawieraj ą kopaliny pospolite, powszechnie wyst ępuj ące i łatwo dost ępne, dlatego zaklasyfikowano je z punktu widzenia ich ochrony do złó Ŝ klasy 4, stosując kryteria zawarte w wytycznych dokumentowania złó Ŝ kopalin stałych (Zasady dok..., 2002). Klasyfi- kacj ę sozologiczn ą złó Ŝ przeprowadzono uwzgl ędniaj ąc stopie ń kolizyjno ści ich eksploatacji w odniesieniu do ró Ŝnych komponentów środowiska przyrodniczego i elementów zagospodarowania przestrzennego (Instrukcja..., 2005). Z punktu widzenia ochrony środowiska wszystkie 31 złó Ŝ udokumentowanych na obszarze arkusza Pasł ęk (95) zaliczono do klasy A – złó Ŝ małokonfliktowych. Wprawdzie w granicach złó Ŝ: „Nowa Wie ś(Majki)”, „Czechowo”, „Pasieki”, „Weklice” i „Łukszty” wyst ępuj ą gleby chronione, ale niewielka ich powierzchnia, jak i mo Ŝliwo ść odtworzenia warstwy glebowej po zako ńczeniu eksploatacji nie wpłyn ą w znacz ący sposób na pogorszenie jako ści gleb w powy Ŝszych obszarach zło Ŝowych.

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Na obszarze arkusza Pasł ęk obecnie prowadzona jest koncesjonowana eksploatacja je- denastu złó Ŝ kruszywa piaskowo-Ŝwirowego: „Nowa Wie ś I”, „Nowa Wie ś II”, „Nowa Wie ś III”, „Majki I”, „Majki II”, „Majki III”, „Majki IV”, „Majki V”, „Majki VI”, „Majki VII” i „Majki VIII” oraz pi ętnastu piaskowego: „Czechowo”, „Pasieki”, „Weklice”, „Łukszty”, „Robity”, „Robity I”, „Kajmy”, „Kajmy II”, „Nowa Wie ś IV”, „Nowa Wie ś VII”, „Nowa Wie ś VIII”, „Majki” i „Majki IX”. UŜytkownicy powy Ŝszych złó Ŝ posiadaj ą wa Ŝne koncesje, a zło Ŝa maj ą zatwierdzone obszary i tereny górnicze (tabela 4). Eksploatacja prowadzona jest na potrzeby lokalne w zakresie budownictwa i napraw lokalnych dróg gruntowych za pomoc ą koparek podsi ębiernych, jednym poziomem. Kopalina nie podlega przeróbce i sprzedawana jest kontrahentom na miejscu. W roku 2010 eksploatacj ę piasków i Ŝwirów w ilo ści 35 tys. ton prowadzono tylko ze zło Ŝa „Nowa Wie ś II”, natomiast piaski eksploatowano ze złó Ŝ: „Weklice”, „Robity”, „Robity

16 I”, „Kajmy II” i „Majki” (ogółem 540 tys. ton). Wydobycie kopaliny z eksploatowanych okresowo złó Ŝ „Czechowo” i „Pasieki” było zerowe. Pomimo wa Ŝnych koncesji eksploatacji kopaliny nie prowadzi si ę ze zło Ŝa kruszywa piaskowo-Ŝwirowego „Nowa Wie ś XIII” oraz złó Ŝ kruszywa piaskowego: „Robity II”, „Nowa Wie ś IX” i „Nowa Wie ś X”. Tabela 4 Charakterystyka obszarów i terenów górniczych Powierzchnia Powierzchnia Nr Nazwa obszaru terenu Okres wa Ŝno ści koncesji zło Ŝa na zło Ŝa górniczego górniczego od–do mapie (ha) (ha) 1 2 3 4 5 2 Czechowo 1,83 2,39 04.06.2009–31.12.2019 3 Pasieki 4,28 6,27 16.09.2009–31.12.2014 4 Weklice 0,39 0,97 03.04.2008–31.03.2012 5 Lukszty 3,05 3,91 16.12.2009–31.03.2019 6 Robity 1,85 1,85 27.06.2008–31.12.2012 7 Robity I 6,80 9,15 16.03.2009–31.03.2013 8 Robity II 1,57 2,10 07.12.2011–31.08.2021 9 Kajmy 8,36 9,55 05.11.2010–31.12.2013 10 Kajmy II 0,54 0,83 26.08.2010–30.09.2013 11 Nowa Wie ś I 0,92 0,92 19.10.2011–15.01.2020 12 Nowa Wie ś II 1,99 2,41 07.01.2009–31.12.2016 13 Nowa Wie ś III 1,73 1,99 30.07.2010–31.12.2014 14 Nowa Wie ś IV 5,10 6,87 15.09.2010–30.09.2015 15 Nowa Wie ś VII 3,54 5,34 30.03.2011–30.03.2017 16 Nowa Wie ś VIII 2,09 3,47 19.09.2011–30.10.2014 17 Nowa Wie ś IX 2,09 3,47 19.09.2011–30.10.2014 18 Nowa Wie ś X 4,38 6,16 23.05.2011–31.12.2021 19 Nowa Wie ś XI 1,37 2,13 08.11.2011–30.09.2021 20 Nowa Wie ś XII 1,75 1,75 15.12.2011–01.03.2019 21 Nowa Wie ś XIII 0,27 0,27 06.12.2011–30.11.2013 22 Majki 0,91 0,91 04.11.2010–31.12.2012 23 Majki I 1,75 2,17 01.12.2009–31.10.2019 24 Majki II 0,50 0,50 22.11.2010–30.09.2012 25 Majki III 0,43 0,52 22.11.2010–30.09.2012 26 Majki IV 0,56 0,57 13.07.2011–31.03.2021 27 Majki V 0,34 0,55 29.03.2011–30.11.2012 28 Majki VI 0,80 1,02 22.11.2010–31.03.2021 0,69 (pole A) 0,79 (pole A) 29 Majki VII 03.09.2011–31.03.2021 0,49 (pole B) 0,49 (pole B)

30 Majki VIII 0,67 0,77 13.07.2011–31.12.2016 31 Majki IX 0,59 0,65 13.07.2011–31.12.2016

Zło Ŝe „Nowa Wie ś (Majki)” było eksploatowane od roku 1952 przez Elbl ąskie Przed- si ębiorstwo Budownictwa Specjalistycznego na potrzeby budownictwa drogowego. Piaski były wykorzystywane do produkcji mas bitumicznych i warstw ods ączaj ących na nawierzch-

17 nie dróg. Nie wykonano planu zagospodarowania zło Ŝa, ani nie wyst ępowano o wydanie koncesji na jego eksploatacj ę. W wyniku eksploatacji piasków powstało wyrobisko stokowo- wgł ębne o powierzchni ponad 1,50 ha i wysoko ści ścian ok. 10 m. W połowie lat dziewi ęć- dziesi ątych zło Ŝe zostało zaniechane. Obecnie wyrobisko ulega samorekultywacji poprzez zarastanie i nie nosi śladów bie Ŝą cego wydobycia. W czasie zwiadu terenowego stwierdzono siedem punktów wyst ępowania piasków, z których w przeszło ści okoliczni mieszka ńcy wydobywali kopalin ę na potrzeby własne. Pia- ski eksploatowano do połowy obecnej dekady w granicach wyznaczonych obszarów perspektywicznych kruszywa piaskowego, na północny wschód od miejscowo ści Aniołowo i w okolicach Rydzówki (na południe od Brzezin) oraz w granicach obszaru prognostycznego piasków w rejonie Rogajny Kolonia (na wschód od Pasł ęka). W rejonie Rydzówki niezaro- śni ęta cz ęść suchego wyrobiska ma powierzchni ę około 0,30 ha (wyrobisko stokowo-wgł ębne o gł ęboko ści 2–3 m), ale cało ść obszaru, na którym na przestrzeni ostatnich 40 lat prowadzono eksploatacj ę przekracza 5 ha. W pozostałych dwóch punktach występowania piasków (w rejonie Aniołowa i Rogajn) wydobycie odbywało się z suchych odkrywek o powierzchni około 0,20–0,30 ha. Poza tym w granicach arkusza Pasł ęk (95) 3 punkty wyst ępowania piasków odnotowano w rejonie miejscowo ści Borzynowo (w granicach obszaru negatywnego rozpoznania pia- sków i Ŝwirów) oraz 1 punkt na północny wschód od tego obszaru (przy drodze z Borzynowa do miejscowo ści S ąpy). Pod koniec 2011 roku powy Ŝej opisane punkty wyst ępowania pia- sków nie nosiły śladów świe Ŝej eksploatacji.

VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin

Obszar arkusza Pasł ęk został do ść szczegółowo rozpoznany pod wzgl ędem wyst ępowa- nia kopalin. Na podstawie analizy dost ępnych materiałów i opracowa ń zło Ŝowych dotycz ą- cych prac poszukiwawczych za kruszywem piaskowo-Ŝwirowym (Stefaniak, 1979; Wojtkie- wicz, 1983; Solczak, 1987), kopalinami ilastymi (Jurys, 1980), kred ą jeziorn ą (Rzepecki, 1982) i torfami (Ostrzy Ŝek, Dembek, 1996) oraz Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 arkusz Pasł ęk (Petelski, Gondek, 2003) i wizji terenowej (punkty wyst ępo- wania kopaliny) w obr ębie powy Ŝszego arkusza wyznaczono po jednym obszarze progno- stycznym piasków i torfów (tabela 5) oraz trzy obszary perspektywiczne piasków i jeden iłów ceramiki budowlanej. Z uwagi na mał ą ilo ść danych wiertniczych i przede wszystkim brak bada ń jako ściowych, nie wyznaczono prognoz dla iłów. Zaznaczono tak Ŝe obszary, gdzie

18 wyniki bada ń geologicznych okazały si ę negatywne dla udokumentowania złó Ŝ piasków i Ŝwirów, piasków oraz iłów ceramiki budowlanej i kredy jeziornej.

Tabela 5 Wykaz obszarów prognostycznych

Mi ąŜ szo ść kompleksu Wiek kom- Średnia Zasoby Numer Powierz- Parametry litologiczno- w katego- Zastoso- Rodzaj pleksu litolo- grubo ść obszaru chnia jako ściowe surowcowego rii D wanie kopaliny giczno- nadkładu 1 na mapie [ha] średnio [%] od–do [tys. ton, kopaliny surowcowego [m] 3* średnia tys. m ] [m] 1 2 3 4 5 6 7 8 9 popielno ść 12,1 1,5–4,8 I 10,0 t Q 0,3 260 * Sr stopie ń rozkładu 2,6 40,0 punkt piaskowy (zaw. ziaren o śr. 3,6–5,7 II 55,0 p Q <0,2 mm) – 96,5 0,6 4 160 Skb 4,2 zawarto ść pyłów mineralnych 1,0 Rubryka 3: t – torfy, p – piaski Rubryka 4: Q – czwartorz ęd Rubryka 9: Sr – rolnicze, Skb – surowce skalne kruszyw budowlanych

Obszar prognostyczny piasków wyznaczono na wschód od Pasł ęka, w rejonie miejscowo ści Rogajny Kolonia na podstawie materiałów archiwalnych (Solczak, 1987) i zwiadu terenowego. Obszar prognostyczny obejmuje tu niewielki pagórek, b ędący form ą akumulacji szczelinowej. W trakcie robót poszukiwawczych w dwóch otworach nawiercono warstw ę piasku o mi ąŜ szo ści 3,6 m i 5,7 m. W obr ębie obszaru znajduje si ę punkt wyst ępowania pia- sków, w którym mi ąŜ szo ść piasku wynosi ponad 4 m, a nadkładu w postaci gleby i gliny py- lastej ma grubo ść od 0,3 do 1 m. W centralnej cz ęś ci pagórka piasek wyst ępuje tylko pod nadkładem gleby. Zasoby prognostyczne policzone metod ą średniej arytmetycznej wynosz ą 4 160 tys. ton. Obszar prognostyczny wyst ępowania złó Ŝ torfu wyznaczono na podstawie opracowania dotycz ącego weryfikacji bazy zasobowej torfów (Ostrzy Ŝek, Dembek, 1996). Jest on poło Ŝo- ny pomi ędzy miejscowo ściami Łukszty i B ądy, w obr ębie niewielkiego zagł ębienia wytopi- skowego. Jest to torfowisko niskie, gdzie dominuj ą torfy szuwarowe, turzycowiskowe i olesowe. Mi ąŜ szo ść torfów waha si ę od 1,5 m do 4,8 m, średnia popielno ść 12,1% wag., a średni stopie ń rozkładu 40% wag. W sp ągu wyst ępuje gytia w ęglanowa lub organiczna.

19 Za perspektywiczne dla udokumentowania złó Ŝ kruszywa piaskowego uznano obszary wychodni piasków wodnolodowcowych wokół punktów wyst ępowania piasków: na północny wschód od miejscowo ści Aniołowo, na południowy zachód od Borzynowa oraz w rejonie miejscowo ści Rydzówka (w południowej cz ęś ci obszaru opisywanego arkusza). W trakcie robót poszukiwawczych w rejonie Aniołowa w dwóch otworach stwierdzono wyst ępowanie drobnoziarnistego piasku o mi ąŜ szo ści odpowiednio 4,5 m i 19,7 m, pod nad- kładem gleby i gliny zwałowej o grubo ści od 0,3 do 0,5 m (Solczak, 1987). W obszarze per- spektywicznym Borzynowa znajduj ą si ę dwie odkrywki, z których w przeszło ści okoliczni mieszka ńcy wydobywali piaski budowlane. Pod nadkładem gleby i piasków pylastych, grubo- ści od 0,3 do 0,7 m, stwierdzono tu dobrze wysortowane piaski ró Ŝnoziarniste o szacunkowej mi ąŜ szo ści 3 do 4 m. Jest to obszar perspektywiczny dla udokumentowania stosunkowo du- Ŝego złoŜa piasków. Obszar perspektywiczny w rejonie miejscowo ści Rydzówka obejmuje powierzchni ę około 50 ha. W trakcie prac zwiadowczych w 4 otworach nawiercono piaski z wkładkami piasku ze Ŝwirem o mi ąŜ szo ści od 5,7 do 11,9 m pod nadkładem piasków gliniastych lub glin zwałowych o grubo ści od 0,5 do 3 m (Wojtkiewicz, 1983; Solczak 1987). Obszar perspektywiczny iłów ceramiki budowlanej wyznaczono na północ od miejscowo ści Rz ędy w obr ębie zastoiskowych osadów ilastych i ilasto-pylastych z cienkimi wkład- kami piasków drobnoziarnistych. W powy Ŝszym rejonie iły maj ą form ę pokładu o mi ąŜ szo ści od 4 do 6 m, w sp ągu i stropie której wyst ępuj ą osady piaszczyste. Piaski nadkładu maj ą grubo ść od 1 do 2–3 m (Jurys, 1980). Iły te s ą do ść dobrym surowcem ilastym ceramiki budowlanej, jednak mog ą zawiera ć szkodliwe domieszki margla ziarnistego. Przy wytwarzaniu wy- robów ceramicznych nie wymagaj ą przewa Ŝnie schudzania, gdy Ŝ zawieraj ą przewarstwienia bardzo drobnoziarnistych piasków. Mog ą by ć brane pod uwag ę jako surowiec ilasty ceramiki budowlanej dla zabezpieczenia potrzeb lokalnych. W roku 2008 na obszarze opisywanego arkusza spółka „Lane Energy Poland” rozpocz ę- ła badania perspektywiczno ści skał ilastych i ilasto-mułowcowych ordowiku i dolnego syluru dla udokumentowania niekonwencjonalnych złó Ŝ gazu ziemnego (gaz łupkowy) oraz pia- skowców kambryjskich jako skał perspektywicznych dla udokumentowania tzw. gazu uwi ę- zionego. Powy Ŝsze kompleksy skalne spełniaj ą podstawowe warunki dla wyst ępowania gazu niekonwencjonalnego (Poprawa, Kiersnowski 2008; Poprawa, 2010). Obszary negatywnego rozpoznania kruszywa piaskowo-Ŝwirowego i piaskowego wyznaczono w rejonie: Przezmarka, My ślęcina, Rogowa – Aniołowa i Borzynowa w północej cz ęś ci obszaru arkusza Pasł ęk, w okolicach miejscowo ści Łukszty, w dolinie rzeki W ąskiej na wschód od Pasł ęka oraz w rejonie: Nowych Kusów, Brzezin i Nowej Wsi w południowej cz ę-

20 ści obszaru arkusza. Do gł ęboko ści kilku metrów stwierdzono tutaj wyst ępowanie głównie piasków drobnoziarnistych z wkładkami Ŝwirów, zwykle gliniastych. Poni Ŝej zalegaj ą piaski gliniaste i gliny piaszczyste (Stefaniak, 1979; Wojtkiewicz, 1983). Obszary uznano za negatywne ze względu na niewielkie rozprzestrzenienie kopaliny i mał ą (pozabilansow ą) jej mi ąŜ- szo ść . Obszary negatywne dla udokumentowania iłów ceramiki budowlanej wyznaczono w rejonie miejscowo ści: Stegny, Brzeziny i Rz ędy. W trakcie prac poszukiwawczo-rozpoz- nawczych w powy Ŝszych obszarach nawiercono gliny zwałowe z wkładkami piasków pylastych. Ze wzgl ędu na silne zapiaszczenie glin i wysok ą w ęglanowo ść stwierdzono ich nie- przydatno ść pod k ątem mo Ŝliwo ści wykorzystania jako surowca ilastego ceramiki budowlanej (Jurys, 1980). W latach 80. w obr ębie torfowisk w okolicach Warszewa i S ąp (w północno-wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza), w rejonie Pasł ęka i Robit (4 obszary) oraz na wschód od miejscowo- ści Majki prowadzono prace poszukiwawcze maj ące na celu udokumentowanie złó Ŝ kredy jeziornej (Rzepecki, 1982). W obr ębie wszystkich obszarów poszukiwawczych dały one wyniki negatywne. W przebadanych obszarach stwierdzono wyst ępowanie do gł ęboko ści około 3–4 m cienkich (pozabilansowych) pokładów torfu, gytii detrytyczno-wapiennej i piasków. Zgodnie z weryfikacj ą bazy zasobowej torfów (Ostrzy Ŝek, Dembek, 1996) wi ększo ść wyst ąpie ń tej kopaliny na obszarze arkusza Pasł ęk wyst ępuje w nadkładzie gytii detrytusowo- wapiennej i ma pozabilansow ą mi ąŜ szo ść (<1 m), w zwi ązku z powy Ŝszym uznano je za negatywne dla udokumentowania złó Ŝ torfów. S ą to torfowiska niskie, gdzie dominuj ą torfy szuwarowe, turzycowiskowe i olesowe o mi ąŜ szo ści zwykle 0,5–1,0 m.

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe Obszar arkusza Pasł ęk niemal w cało ści nale Ŝy do zlewni Jeziora Dru Ŝno, która nale Ŝy do zlewni rzeki Elbl ąg. Jedynie najbardziej północno-wschodnia cz ęść terenu nale Ŝy do zlewni rzeki Baudy uchodz ącej do Zalewu Wi ślanego. Główn ą rzek ą omawianego obszaru jest rzeka W ąska. Płynie ona równole Ŝnikowo ze wschodu na zachód gł ęboko wci ętą dolin ą, wykorzystuj ąc rynn ę subglacjaln ą w obr ębie Rów- niny Warmi ńskiej. Rzeka wpływaj ąc na obszar śuław tworzy niewielki sto Ŝek napływowy. Uchodzi do jeziora Dru Ŝno w rejonie miejscowo ści W ęzina. Jej głównym dopływem na terenie arkusza jest Sirwa, płyn ąca z południa na północ z obszarów wysoczyznowych Pojezierza Iławskiego i wpadaj ąca do W ąskiej w okolicach Pasł ęka. Drug ą co do wielko ści rzek ą w ob-

21 rębie obszaru arkusza jest Elszka, odwadniaj ąca wschodni ą cz ęść Wysoczyzny Elbl ąskiej. Płynie ona pocz ątkowo z północnego wschodu w kierunku Równiny Warmińskiej, a nast ęp- nie przez zachodni ą cz ęść Równiny Warmi ńskiej i śuławy równolegle do rzeki W ąskiej. Bezpo średnio do jeziora Dru Ŝno uchodz ą równie Ŝ Burzanka i Kowalewka, spływaj ące z Wy- soczyzny Elbl ąskiej, oraz Marwicka Młynówka odwadniaj ąca kraw ędziow ą cz ęść Pojezierza Iławskiego. Wszystkie rzeki na obszarze śuław Elbl ąskich s ą obwałowane. Wa Ŝnym elementem sieci wód powierzchniowych jest Kanał Elbl ąski, ł ącz ący jezioro Dru Ŝno z jeziorem Drw ęckim na Pojezierzu Iławskim. Kanał Elbl ąski stanowi najdłu Ŝsz ą Ŝeglown ą drog ę wodn ą w Polsce. Jego Ŝeglowna długo ść wynosi 84,2 km, cho ć całkowita długo ść kanału z odgał ęzieniami to 151,7 km. W 1978 fragment kanału został uznany za za- bytek techniki. Kanał Elbl ąski w 2007 r. w plebiscycie dziennika „Rzeczpospolita” został uznany za jeden siedmiu cudów Polski. Ocen ę jako ści wód badanych w 2009 roku wykonano na podstawie rozporz ądzenia Mi- nistra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 roku w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych (DzU nr 162, poz.1008.). Według oceny wst ępnej jako ści wód rzek badanych w 2009 roku w ramach monitoringu operacyjnego – WIO Ś Olsztyn i Delegatury w Elbl ągu i Gi Ŝycku, Kanał Elbl ąski, na odcinku Kanał Elbl ąski od jeziora Ili ńskiego do Jeziora Drw ęckiego (PLRW2000028369) w punkcie Liwa (poza obszarem arkusza), charakteryzował si ę II klas ą w zakresie elementów biologicznych, poni Ŝej stanu dobrego w zakresie elementów fizykochemicznych i umiarkowanym stanem/potencjałem ekologicznym; stan chemiczny wody nie został okre ślony. Wąska, od Sały do uj ścia (PLRW200019545699) w punkcie Węzina, charakteryzowała si ę III klas ą w zakresie elementów biologicznych, poni Ŝej stanu dobrego w zakresie elementów fizykochemicznych i umiarkowanym stanem/potencjałem ekologicznym; stan chemiczny wody nie został okre ślony.

2. Wody podziemne Zgodnie z podziałem na Jednolite Cz ęś ci Wód Podziemnych, obszar arkusza jest poło- Ŝony w JCWPd nr 19, w regionie Dolnej Wisły. Niewielki centralno-zachodni fragment obszaru arkusza nale Ŝy do JCWPd nr 18. Charakteryzowany obszar, wg Atlasu hydrogeologicz- nego Polski (Paczy ński, 1995), nale Ŝy do regionu V – Pomorskiego. Według regionalizacji nawi ązującej do wymogów UE (Paczy ński, Sadurski, 2007) obszar arkusza poło Ŝony jest w regionie Dolnej Wisły, subregionie Zalewu Wi ślanego i śuław Wi ślanych.

22 Według Mapy obszarów GZWP (fig. 3) pod red. A. Kleczkowskiego (1990) w środko- wej cz ęś ci obszaru arkusza wyst ępuje, rozci ągaj ący si ę równole Ŝnikowo, główny zbiornik wód podziemnych – śuławy Elbl ąskie (204). Poziom zbiornikowy okre ślony jako mi ędzymo- renowy zajmuje powierzchnie 287 km 2, o średniej gł ęboko ści uj ęć od 80 do 100 m p.p.t. i sza- cunkowych zasobach dyspozycyjnych 70 tys. m 3/d, zawierał wody okre ślane jako II i III klasy jako ści. Zbiornik GZWP 204 nie spełnia kryteriów wymaganych dla GZWP został wykre- ślono z listy (Orłowski, 2000).

Fig. 3. Poło Ŝenie arkusza Pasł ęk na tle głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce, wymagaj ących szczególnej ochrony, w skali 1:500 000 wg A. S. Kleczkowskiego (1990). 1 – obszar wysokiej ochrony (OWO), 2 – granica GZWP, 3 – jeziora i rzeki GZWP w o środku porowym, Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodono śnych: 201 – Zbiornik mi ędzymorenowy Dąbrowa, czwartorz ęd (Q), 203 – Dolina Letniki (Q), 204 – Zbiornik mi ędzymorenowy śuławy Elbl ąskie, czwartorz ęd (Q), 209 – Zbiornik mi ędzymorenowy Karsin, czwartorz ęd (Q), 210 – Zbiornik mi ędzymorenowy Iława (Q)

23 Charakterystyk ę warunków hydrogeologicznych obszaru arkusza Pasł ęk przeprowadzono na podstawie Mapy hydrogeologicznej Polski, arkusz Pasł ęk (Rusiłowicz, 1998). Na podstawie analizy warunków hydrogeologicznych, dynamiki wód podziemnych i kryterium u Ŝyt- kowo ści wyró Ŝniono na obszarze arkusza dwa u Ŝytkowe pi ętra wodono śne: czwartorz ędowe i paleoge ńskie. Pi ętro kredowe nie ma cech u Ŝytkowych ze wzgl ędu na znaczne zasolenie. Paleoge ńskie pi ętro wodono śne wyst ępuje w obr ębie glaukonitowych piasków oligoce- nu, a w cz ęś ci północno-wschodniej – paleocenu i eocenu. Na terenie śuław stanowi główny poziom u Ŝytkowy. Zwierciadło wody wyst ępuje na wysoko ści 70–80 m n.p.m. w strefie wysoczyzny i 10 m p.p.m. na obszarze śuław. Czwartorz ędowe pi ętro wodono śne wyst ępuje na terenie całego arkusza, za wyj ątkiem rejonu miejscowo ści Weklice. Warstwa wodonośna pi ętra czwartorz ędowego wyst ępuje na gł ęboko ści 15 m w południowej cz ęś ci arkusza, a w rejonie Wysoczyzny Elbl ąskiej na gł ębo- ko ści 100 m. W obr ębie pi ętra czwartorz ędowego wydzielono 3 poziomy u Ŝytkowe: − najmłodszy – zwi ązany z piaskami zlodowace ń północnopolskich tworz ący warstw ę ci ągł ą o zmiennej mi ąŜ szo ści i lokalnie stanowi poziom główny, − średni – zwi ązany z ró Ŝnoziarnistymi piaskami i Ŝwirami zlodowace ń południowo- polskich, wyst ępuj ący lokalnie, − najstarszy („ró Ŝnowiekowy”) – zwi ązany z drobno- i średnioziarnistymi piaskami rzecznymi interglacjału augustowskiego, posiadaj ący bezpo średni kontakt hydrau- liczny z piaszczystymi osadami neogenu i dla wi ększo ści obszaru stanowi główny poziom wodonośny. Jako ść ujmowanych wód podziemnych jest dobra, ze wzgl ędu na mi ąŜ szy nadkład obszaru zwart ą glin zwałowych, chroni ący przed migracj ą zanieczyszcze ń z powierzchni. Uj ęcie o najwi ększych zasobach eksploatacyjnych, zasilaj ące sie ć wodoci ągow ą na obszarze arkusza to trzyotworowe uj ęcie miejskie w Pasł ęku o wydajno ści około 300 m 3/h oraz dwuotworowe uj ęcie w Anglitach o wydajno ści ponad 100 m 3/h. Wi ększe uj ęcia wód podziemnych, poza wymienionymi wy Ŝej, o zasobach eksploatacyjnych powy Ŝej 25 m 3/h s ą zlokalizowane w miejscowo ściach: Pilona, Dłu Ŝyna, Nowe Ku- sy, Krasin, Kolonia Krasin, Rogajny, Rz ędy oraz okolicach Pasł ęka (2 uj ęcia). Do sieci wodoci ągowej podł ączonych jest około 60% gospodarstw na terenie arkusza, pozostałe czerpi ą wod ę z lokalnych uj ęć i studni o niewielkich zasobach eksploatacyjnych.

24 VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano warto ści dopuszczalne st ęŜ eń metali okre ślone w Zał ączniku do Rozporz ądzenia Ministra środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (DzU nr 165 z dnia 4 pa ździerni- ka 2002 r., poz. 1359). Dopuszczalne warto ści pierwiastków dla poszczególnych grup u Ŝyt- kowania, ich zakresy oraz przeci ętne zawarto ści w glebach z terenu arkusza 95 – Pasł ęk, umieszczono w tabeli 6. W celu porównania tabel ę uzupełniono danymi o przeci ętnej zawar- to ści (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju).

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995). Próbki gleb pobierano za pomoc ą sondy r ęcznej z wierzchniej warstwy (0,0–0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temperaturze pokojo- wej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe o wymiarach oczka 2 mm. Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem s ą zanieczyszczenia antropogeniczne, a wi ęc pierwiastki słabo zwi ązane i łatwo ługowalne z gleb. Gleby minerali- zowano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temperaturze 90oC, w ci ągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomoc ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry ) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej technik ą zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry ) z u Ŝyciem spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Pa ństwowego Instytutu Geolo- gicznego w Warszawie. Kontrol ę jako ści gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referen- cyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

25 Tabela 6 Zawarto ść metali w glebach (w mg/kg) Zakresy zawar- Warto ść prze- Warto ść przeci ętnych to ści w glebach ci ętnych (me- (median) w glebach na arkuszu 95 – dian) w gle- obszarów niezabu- Warto ści dopuszczalne st ęŜ eń w glebie Pasł ęk bach na arku- dowanych Polski 4) lub ziemi (Rozporz ądzenie Ministra szu 95 – Pa- Środowiska z dnia 9 września 2002 r.) sł ęk

Metale N=7 N=7 N=6522 Frakcja ziarnowa <1 mm Grupa B 2) Grupa C 3) Mineralizacja Grupa A 1) HCl (1:4) Gł ęboko ść (m p.p.t.) Gł ęboko ść (m p.p.t.) 0–0,3 0–2,0 0–0,2 As Arsen 20 20 60 <5 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 8–49 36 27 Cr Chrom 50 150 500 3–11 6 4 Zn Cynk 100 300 1000 13–93 37 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5–0,5 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 <1–5 2 2 Cu Mied ź 30 150 600 1–15 7 4 Ni Nikiel 35 100 300 1–9 6 3 Pb Ołów 50 100 600 6–31 13 12 Hg Rt ęć 0,5 2 30 <0,05–0,32 0,06 <0,05 Ilo ść badanych próbek gleb z arkusza 95 – Pasł ęk 1) grupa A w poszczególnych grupach u Ŝytkowania a) nieruchomo ści gruntowe wchodz ące w skład obsza- As Arsen 7 ru poddanego ochronie na podstawie przepisów usta- Ba Bar 7 wy Prawo wodne, Cr Chrom 7 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Zn Cynk 7 o ochronie przyrody; je Ŝeli utrzymanie aktualnego Cd Kadm 7 poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza za- Co Kobalt 7 gro Ŝenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla ob- Cu Mied ź 7 szarów tych st ęŜ enia zachowuj ą standardy wynikaj ące ze stanu faktycznego, Ni Nikiel 7 2) Pb Ołów 7 grupa B – grunty zaliczone do u Ŝytków rolnych z wyłączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod Hg Rt ęć 7 rowami, grunty le śne oraz zadrzewione i zakrzewio- Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru arku- ne, nieu Ŝytki, a tak Ŝe grunty zabudowane i zurbani- sza 95 – Pasł ęk do poszczególnych grup u Ŝytkowania zowane z wył ączeniem terenów przemysłowych, (ilo ść próbek) uŜytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, 3) grupa C – tereny przemysłowe, u Ŝytki kopalne, tereny komunikacyjne, 7 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000 N – ilo ść próbek

Prezentacja wyników Zastosowana g ęsto ść pobierania próbek (1 próbka na około 25 km 2) nie jest dostateczna do wykre ślenia izoliniowej mapy zawarto ści pierwiastków zgodnie z zasadami przyj ętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna próbka – jedna informacja na 1 cm 2 mapy dla całego arkusza). Wyniki bada ń geochemicznych zostały wi ęc przedstawione na mapie w postaci punktów.

26 Lokalizacj ę miejsc pobierania próbek (wraz z numeracj ą zgodn ą z baz ą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyj ętym dla gleb zaklasy- fikowanych do grupy A zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r.

Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki bada ń geochemicznych gleb odniesiono zarówno do warto ści st ęŜ eń dopusz- czalnych metali okre ślonych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r., jak i do warto ści przeci ętnych okre ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych ca- łego kraju (tabela 6). Przeci ętne zawarto ści: arsenu, kadmu i kobaltu w badanych glebach arkusza s ą na ogół ni Ŝsze lub równe w stosunku do warto ści przeci ętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Wy Ŝsze warto ści median wykazuj ą: bar, chrom, cynk, kobalt, mied ź, nikiel, ołów i rt ęć ; przy czym w przypadku niklu wzbogacenie jest dwukrotne w stosunku do przyj ętych warto ści przeci ętnych. Z uwagi na zbyt nisk ą g ęsto ść opróbowania dane prezentowane na mapie nie umo Ŝli- wiaj ą oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalaj ą tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Pierwiastki promieniotwórcze Materiał i metody bada ń Do okre ślenia dawki promieniowania gamma i st ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki bada ń gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993, 1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłu Ŝ profili o przebiegu N-S, przecinaj ących Polsk ę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwy Ŝszonej promieniotwórczo ści pomiary zag ęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysoko ści 1,5 metra nad powierzchni ą terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizyk ę” Brno (Czechy).

Prezentacja wyników Z uwagi na to, Ŝe g ęsto ść opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 4) dla dwóch kraw ędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest mo Ŝliwy, gdy Ŝ te dwie kraw ędzie s ą

27 zbie Ŝne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporz ądzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystano informacje zawarte w profilach na arkuszu s ąsiaduj ącym wzdłu Ŝ zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane wyniki dawki promieniowania gamma obejmuj ą sum ę promieniowania pochodz ącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

Wyniki Warto ści dawki promieniowania gamma wzdłu Ŝ profilu zachodniego wahaj ą si ę w przedziale od około 18 do około 54 nGy/h. Przeci ętnie warto ść ta w profilu zachodnim wynosi około 25 nGy/h i jest ni Ŝsza od średniej dla obszaru Polski wynosz ącej 34,2 nGy/h. Wzdłu Ŝ profilu wschodniego warto ści promieniowania gamma zmieniaj ą si ę od około 28 do około 56 nGy/h i przeci ętnie wynosz ą około 36 nGy/h. W profilu zachodnim wy Ŝszymi warto ściami promieniowania gamma cechuj ą si ę gliny zwałowe (25–54 nGy/h) zlodowacenia północnopolskiego oraz gytie, a ni Ŝszymi (około 18 nGy/h) – piaszczysto Ŝwirowe utwory sto Ŝków napływowych oraz osady jeziorne (iły, mułki i piaski). W profilu wschodnim pomierzone dawki promieniowania s ą do ść wyrównane (przewa Ŝaj ą warto ści ok 30 nGy/h), gdy Ŝ wzdłu Ŝ profilu pomiarowego dominuje podobny typ osadów: gliny zwałowe zlodowacenia północnopolskiego. Nieco wy Ŝsze dawki promieniowania gamma (ok. 45–55 nGy/h) zarejestrowane w pół- nocnej cz ęś ci profilu s ą zwi ązane najprawdopodobniej z wyst ąpieniami holoce ńskich namu- łów. St ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłu Ŝ obu profili s ą bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wzdłu Ŝ profilu zachodniego wynosz ą od 1,1 do 5,2 kBq/m 2, a wzdłu Ŝ profilu wschodniego wahaj ą si ę od 1,6 do 8,0 kBq/m 2.

28 95 W PROFIL ZACHODNI 95 E PROFIL WSCHODNI

Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma

6001849 6001740

5998765 5998659 m m 5995776 5995674

5992830 5992899

5987356 5987036 0 10 20 30 40 50 60 0 10 20 30 40 50 60 nGy/h nGy/h 29 29

St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

6001849 6001740 5998765 5998659 m m 5995776 5995674

5992830 5992899

5987356 5987036 0 1 2 3 4 5 6 0 2 4 6 8 10 kBq/m 2 kBq/m 2

Fig. 4. Zanieczyszczenie gleb pierwiastkami promieniotwórczymi na obszarze arkusza Pasł ęk (na osi rz ędnych – opis siatki kilometrowej arkusza)

IX. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Przy okre ślaniu obszarów predysponowanych do lokalizowania składowisk uwzgl ęd- niono zasady i wskazania zawarte w „Ustawie o odpadach” (Ustawa…, 2001) oraz w Rozpo- rz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć po- szczególne typy składowisk odpadów (Rozporz ądzenie…, 2003) i Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 26 lutego 2009 r. zmieniaj ącym rozporz ądzenie w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów (Rozporz ądzenie…, 2009). Z uwagi na skal ę i specyfik ę opracowania kartograficznego w nielicznych przypadkach przyj ęto zmodyfikowane rozwi ązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, umo Ŝ- liwiaj ące pó źniejsz ą weryfikacj ę i uszczegółowienie rozpoznania na etapie projektowania składowisk. Przedstawione na Mapie geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 warunki lokaliza- cyjne dla przyszłych składowisk odpadów s ą zró Ŝnicowane w nawi ązaniu do 3 typów skła- dowisk: N – odpadów niebezpiecznych, K – odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne, O – odpadów oboj ętnych. Lokalizowanie składowisk odpadów podlega ograniczeniom z uwagi na wyspecyfiko- wane wymagania ochrony litosfery, hydrosfery i atmosfery. Specyfikacja ta obejmuje: • wył ączenie terenów, na których bezwzgl ędnie nie mo Ŝna lokalizowa ć składowisk odpa- dów, • warunkowe ograniczenia lokalizacji odpadów, wymagające akceptacji odpowiednich władz i słu Ŝb, • wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i skarp potencjalnych składowisk. Na mapie, w nawi ązaniu do powy Ŝszych kryteriów, wyznaczono: ─ obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizowania składowisk odpadów, ─ obszary o warunkach izolacyjnych spełniaj ących przyj ęte kryteria dla okre ślonego typu składowisk odpadów,

30 ─ obszary mo Ŝliwej lokalizacji składowisk odpadów nieposiadaj ące naturalnej warstwy izolacyjnej. Wyst ępowanie w strefie przypowierzchniowej gruntów spoistych o wymaganej izolacyjno ści pozwala wyró Ŝni ć potencjalne obszary dla lokalizowania składowisk (POLS). W ich obrębie wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowa ń (RWU) na podstawie: ─ izolacyjnych wła ściwo ści podło Ŝa – odpowiadaj ących wyró Ŝnionym wymaganiom skła- dowania odpadów, ─ rodzajów warunkowych ogranicze ń lokalizacyjnych składowisk wynikaj ących z przyj ę- tych obszarów ochrony. Lokalizowanie przyszłych składowisk odpadów w obr ębie RWU posiadaj ących wymienione ograniczenia warunkowe b ędzie wymagało ustale ń z lokalnymi władzami oraz doku- mentami planistycznymi dotycz ącymi zagospodarowania przestrzennego. Wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i ścian bocznych potencjalnych składowisk s ą uzale Ŝnione od typu składowanych odpadów (tabela 7). Tabela 7 Charakterystyka naturalnej bariery geologicznej w odniesieniu do typu składowanych odpadów Wymagania dotycz ące naturalnej bariery geologicznej Typ mi ąŜ szo ść współczynnik składowiska rodzaj gruntów [m] filtracji [m/s]

N – odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1×10 -9 iły, iłołupki K – odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne ≥ 1 ≤ 1×10 -9

O – odpadów oboj ętnych ≥ 1 ≤ 1×10 -7 gliny

Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyró Ŝnienie: ─ warunków izolacyjno ści podło Ŝa zgodnych z wymaganiami dla okre ślonego typu skła- dowisk (przyj ętymi w tabeli 7), ─ zmiennych wła ściwo ści izolacyjnych podło Ŝa (warstwa izolacyjna znajduje si ę pod przykryciem osadami piaszczystymi o mi ąŜ szo ści do 2,5 m, mi ąŜ szo ść lub jednorodno ść warstwy izolacyjnej jest zmienna). Warstwa tematyczna „Składowanie odpadów” wraz z warstw ą „Geochemia środowi- ska” wchodz ą w skład warstwy informacyjnej „Zagro Ŝenia powierzchni ziemi” i s ą przedstawione razem na Planszy B Mapy geo środowiskowej Polski. Jednocze śnie na doł ączonej do

31 materiałów archiwalnych mapie dokumentacyjnej przedstawiono lokalizacj ę otworów wiertniczych, których profile wykorzystano przy konstrukcji wydziele ń terenów POLS. Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopie ń zagro Ŝenia głównego uŜytkowego poziomu wodono śnego przeniesiony z arkusza Pasł ęk Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Rusiłowicz, 1998). Stopie ń zagro Ŝenia wód podziemnych wyznaczono w pi ęciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) i jest on funkcj ą nie tylko warto ści parametrów filtracyjnych warstwy izolacyjnej (odporno ści poziomu wodono śnego na zanieczyszczenia), ale tak Ŝe czynników zewn ętrznych, takich jak istnie- nie na powierzchni ognisk zanieczyszcze ń czy obszarów prawnie chronionych. Stopie ń ten jest parametrem zmiennym i syntetyzuj ącym ró Ŝne naturalne i antropogeniczne uwarunkowania. Dlatego te Ŝ obszarów o ró Ŝnym stopniu zagro Ŝenia nie nale Ŝy wprost porównywa ć z wy- znaczonymi na Planszy B terenami pod składowanie odpadów. Wydzielone tereny o dobrej izolacyjno ści (POLS) mog ą współwyst ępowa ć z obszarami o ró Ŝnym zagro Ŝeniu jako ści wód podziemnych.

Obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów Na obszarze obj ętym arkuszem Pasł ęk bezwzgl ędnemu wył ączeniu z mo Ŝliwo ści skła- dowania odpadów podlegaj ą: ─ zabudowa Pasł ęka b ędącego siedzib ą urz ędów miasta i gminy, ─ zabytkowy zespół architektoniczny w Pasł ęku, ─ obszary obj ęte ochron ą prawn ą w Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000: „Jezioro Dru Ŝno” PLB 280013 (ochrona ptaków), „Jezioro Dru Ŝno” PLH 280028, „Mu- rawy koło Pasł ęka” PLH 280031 (ochrona siedlisk), ─ rezerwaty przyrody „Lenki” (le śny), „Jezioro Dru Ŝno” (faunistyczny), ─ tereny le śne o powierzchni powy Ŝej 100 hektarów, ─ tereny podmokłe, bagienne, ł ąki wykształcone na glebach pochodzenia organicznego, ─ powierzchnie erozyjnych i akumulacyjnych tarasów holoce ńskich w obr ębie dolin rzek: Kowalewki, Bierutówki, Elszki, W ąskiej, Marwickiej Młynówki, Topólki, Miłej i pozo- stałych cieków, ─ strefy (do 250 m) wokół niewielkich akwenów, ─ strefa (do 250 m) wokół źródła w Warszewie, ─ obszary zagro Ŝone podtopieniami (Nowicki i in., 2007)

32 ─ tereny o nachyleniu powy Ŝej 10° (Przezmark, na północ od Weklic, na południowy za- chód od Borzynowa, Dawidy, Olszynka, na wschód od Kupina, Zielonka Pasł ęcka, Po- morska Wie ś), ─ obszary zagro Ŝone powierzchniowymi ruchami masowymi ziemi: Przezmark (wzdłu Ŝ doliny rzeki), Pilona – Weklice, Wilkowo – Weklice (wzdłu Ŝ doliny rzeki Kowalewki), Rogowo – Aniołowo, mi ędzy Aniołowem i Borzynowem, mi ędzy Borzynowem i Da- widami, Dawidy – Stegny Kolonia, Olszówka – Mikołajki, Marwica – Marwica Wielka, Jelonki - Kolonia Krasin, Stare Kusy, na zachód od Pasł ęka, Le Ŝnice – Pasł ęk – Gry Ŝy- na, Zdroje – Nowa Wie ś, Nowa Wie ś (Grabowski (red.), 2007).

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składo- wania odpadów oboj ętnych Ze wzgl ędu na wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i ścian bocznych potencjalnych składowisk odpadów analizowano obszary, gdzie bezpo średnio na powierzchni wyst ępuj ą grunty spoiste spełniaj ące kryteria przepuszczalno ści (tabela 1) lub grunty spoiste, których strop znajduje si ę nie gł ębiej ni Ŝ 2,5 m p.p.t. Rze źba analizowanego terenu jest bardzo urozmaicona, róŜnice wysoko ści dochodz ą do ponad 150 m. Obszary rekomendowane do składowania odpadów oboj ętnych zlokalizowane są na wysoczy źnie morenowej falistej, jedynie mi ędzy Stegnami i Rogajnami na wysoczy źnie morenowej płaskiej. Naturaln ą barier ę geologiczn ą dla składowania odpadów oboj ętnych stanowi ą gliny zwałowe stadiału górnego zlodowacenia wisły zlodowace ń północnopolskich. Tworz ą one ci ągł ą pokryw ę na obszarze wysoczyzn. Maj ą br ązow ą barw ę, miejscami s ą piaszczyste, zawarto ść CaCO 3 wynosi 7,7%. W rejonie Pomorskiej Wsi s ą bardziej ilaste (Petelski, Gondek, 2003). Nie dysponujemy danymi na temat ich mi ąŜ szo ści. Z przekroju geologicznego (SmgP) wynika, Ŝe ich maksymalne mi ąŜ szo ści wynosz ą około 10–12 m. Prawdopodobnie lokalnie gliny stadiału górnego połoŜone s ą bezpo średnio na glinach starszych stadiałów zlodowacenia wisły lub (i) glinach starszych zlodowace ń. W granicach obszarów wskazanych w okolicy Rogajn gliny zwałowe mog ą osi ąga ć mi ąŜ szo ści rz ędu 40–50 m, w Borzynowie 80–90 m, w Nowej Wsi około 80 m (przekroje hydrogeologiczne MhP). W profilach otworów odwierconych w granicach wytypowanych obszarów stwierdzono wyst ępowanie glin o mi ąŜ szo ściach dochodz ących do ponad 40 m.

33 Niewielki obszar wskazany w rejonie Zastawna to miejsce wyst ępowania w strefie przypowierzchniowej glin zwałowych stadiału środkowego zlodowacenia wisły. S ą to gliny ilaste, szare. Ich mi ąŜ szo ść mo Ŝe tu dochodzi ć do 20 m. Mog ą zawiera ć kilkuprocentowe domieszki frakcji Ŝwirowej i niewielkie przewarstwienia piasków gliniastych. Zawarto ść CaCO 3 jest zmienna – w partiach sp ągowych ni Ŝsza, w stropie wynosi średnio 6,6%. Do gł ębokości około 2 m mog ą by ć zwietrzałe. W miejscach, w których na glinach zwałowych wyst ępuj ą piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe o niewielkiej (do 2 m) mi ąŜ szo ści warunki izolacyjne okre ślono na mniej korzystne. Budowa składowisk odpadów wi ąŜ e si ę z konieczno ści ą usuni ęcia przepuszczalnego nadkła- du. Obszary rekomendowane do składowania odpadów oboj ętnych wskazano na terenie gmin: Milejewo, Młynary, Wilcz ęta, Elbl ąg, Markusy i Rychliki. Obszary wytypowane do składowania odpadów oboj ętnych maj ą du Ŝe powierzchnie i s ą poło Ŝone przy licznych drogach dojazdowych. Umo Ŝliwia to lokalizacj ę składowisk odpadów w dogodnej, niebudz ącej sprzeciwów społecznych odległo ści od zabudowa ń. Warunkowymi ograniczeniami lokalizacji składowisk odpadów w cz ęś ci wytypowanych obszarów s ą: „b” – blisko ść zabudowy Zielonej Pasł ęckiej (arkusz Zalewo) i Pasł ęka oraz lotniska w Elbl ągu i „p” – poło Ŝenie w granicach Obszaru Chronionego Krajobrazu Wy- soczyzny Elbl ąskiej – Wschód, Obszaru Chronionego Krajobrazu rzeki Baudy, Obszaru Chronionego Krajobrazu rzeki W ąskiej, Słobicki Obszar Chronionego Krajobrazu, Obszaru Chronionego Krajobrazu rzeki Dzierzgo ń, Obszar Chronionego Krajobrazu jeziora Dru Ŝno i Obszar Chronionego Krajobrazu Kanału Elbl ąskiego. Nie maj ą one charakteru bezwzgl ęd- nych zakazów. Powinny by ć jednak rozpatrywane indywidualnie w ocenie oddziaływania na środowisko potencjalnego składowiska, w dalszej procedurze w ustaleniach z odpowiednimi słu Ŝbami: nadzoru budowlanego, gospodarki wodnej, ochrony przyrody, konserwatora zabyt- ków oraz administracji geologicznej. Na mapie wskazano równie Ŝ obszary mo Ŝliwej lokalizacji składowisk odpadów pozba- wione naturalnej izolacji. Na powierzchni terenu wyst ępuj ą tu przepuszczalne osady czwartorz ędowe (piaski i Ŝwiry wodnomorenowe). Planuj ąc budow ę składowisk odpadów w ich ob- rębie nale Ŝy uwzgl ędni ć konieczno ść zastosowania dodatkowej przesłony podło Ŝa obiektu – syntetycznej lub mineralnej. W północnej cz ęś ci analizowanego terenu, w granicach Wysoczyzny Elbl ąskiej, mog ą wyst ępowa ć strefowe zaburzenia glacitektoniczne (Ber, 2006). Decyzj ę o budowie składo-

34 wisk odpadów w granicach wytypowanych tu obszarów musi poprzedzi ć szczegółowe rozpoznanie geologiczne rejonu planowanej inwestycji. Warunki hydrogeologiczne dla składowania odpadów s ą korzystne. Główne u Ŝytkowe poziomy wodono śne wyst ępuj ą na gł ęboko ści 15–50 m, 50–100 m i 100–150 m. Na przewa- Ŝaj ącej cz ęś ci analizowanego terenu odporno ść na zanieczyszczenia powierzchniowe głów- nych u Ŝytkowych poziomów wodono śnych okre ślono na dobr ą lub cz ęś ciow ą, a stopie ń zagro Ŝenia wód na bardzo niski i niski. W cz ęś ci południowo zachodniej (rejon Marwica – Budki – Wysoka) odporno ść poziomu u Ŝytkowego jest słaba, ale ze wzgl ędu na brak ognisk zanieczyszcze ń stopie ń zagro Ŝenia wód okre ślono na niski. W rejonie Zielonego Gr ądka – Marianki stopie ń zagro Ŝenia wód okre ślono na średni, ze wzgl ędu na zró Ŝnicowan ą, na ogół słabsz ą izolacj ę wód od zanieczyszcze ń antropogenicznych. W rejonie Aniołowa u Ŝytkowy poziom wodono śny nie wyst ępuje.

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składo- wania odpadów innych, ni Ŝ oboj ętne i niebezpieczne (komunalnych). Obszary rekomendowane do składowania odpadów komunalnych wytypowano w miejscach wyst ępowania na powierzchni terenu iłów i mułków zastoiskowych stadiału górnego zlodowacenia wisły. Zlokalizowane s ą na terenie gminy Pasł ęk w rejonie Aniołowo – Ma- rianka Kolonia oraz w okolicy miejscowo ści Anglity i Rogajny (kontynuacja obszarów z tere- nów obj ętych arkuszem Dobry). Nie dysponujemy dokładnymi danymi na temat ich wy- kształcenia litologicznego i mi ąŜ szo ści (w otworach wiertniczych wykonanych w rejonie miejscowo ści Góry iły zastoiskowe nawiercono na gł ęboko ści 0,2–10 m i 8–41,5 m). Mak- symalna mi ąŜ szo ść iłów i mułków zastoiskowych stadiału górnego zlodowacenia wisły we- dług danych zawartych w obja śnieniach do SmgP arkusz Dobry wynosi 12,5 m (Petelski, Gondek, 2003). Wła ściwo ści izolacyjne iłów zastoiskowych o strukturze warwowej zale Ŝne s ą od udzia- łu i przestrzennego wyst ępowania frakcji ilastej. Wymagane wi ęc b ędzie sprawdzenie ich efektywnej przepuszczalno ści poprzez wykonanie bada ń współczynnika filtracji. Ka Ŝdorazo- wo decyzj ę o przeznaczeniu tych terenów pod ewentualne składowanie odpadów komunalnych musi poprzedzi ć rozpoznanie geologiczno-in Ŝynierskie i hydrogeologiczne miejsca planowanej inwestycji. Obszary wytypowane do ewentualnego składowania odpadów komunalnych nie maj ą środowiskowych ogranicze ń warunkowych.

35 Obszar wskazany w rejonie Aniołowo – Kolonia Marianka znajduje si ę na terenach o dobrej odporno ści głównego u Ŝytkowego poziomu wodono śnego, stopie ń zagro Ŝenia wód wyst ępujących na gł ęboko ści 15–50 m okre ślono na niski. W rejonie Rogajny i Anglity główny u Ŝytkowy poziom wodono śny wyst ępuje na gł ę- boko ści 50 – 100 m, jego odporno ść okre ślono na dobr ą, stopie ń zagro Ŝenia wód na bardzo niski. Składowisko odpadów komunalnych w Robitach zamkni ęto w 2008 roku. Trwaj ą prace rekultywacyjne, prowadzony jest monitoring wód podziemnych. Obecnie buduje si ę tu stacj ę przeładunkow ą odpadów. Odpady komunalne z terenów obj ętych arkuszem wywo Ŝone s ą na składowiska w El- bl ągu i Braniewie.

Ocena najbardziej korzystnych warunków geologicznych i hydrogeologicznych rozpatrywana pod k ątem składowania odpadów. Przy wyborze miejsca lokalizacji składowisk odpadów w pierwszej kolejno ści mo Ŝna rozpatrywa ć obszary wytypowane do składowania odpadów komunalnych (Aniołowo – Ko- lonia Marianka, Anglity, Rogajny) – miejsca wyst ępowania na powierzchni terenu iłów i muł- ków zastoiskowych. Gliny o du Ŝych mi ąŜ szo ściach mog ą wyst ępowa ć w granicach obszarów wskazanych w rejonach miejscowo ści Borzynowo (80–90 m), Nowa Wie ś (80 m) i Rogajny (40–50 m). Dodatkowo mo Ŝna rozpozna ć tereny w bezpo średnim s ąsiedztwie otworów wiertniczych, w profilach których wyst ępuj ą pakiety gliniasto-ilaste lub gliny o du Ŝych mi ąŜ szo- ściach. Konieczne jest potwierdzenie rozprzestrzenienia warstw oraz okre ślenie faktycznych wła ściwo ści izolacyjnych wyst ępuj ących tu utworów. W okolicach miejscowo ści Góry w profilach dwóch otworów wyst ępuj ą pakiety gliniasto – ilaste (0–8 m gliny, 8–41,5 m iły pylaste; 0,2–10 m iły pylaste, 10–44 m gliny piaszczyste), w Pasł ęku gliny przewarstwione iłami (0,5– 8 m gliny, 8–10 m iły, 10–14 m gliny), w Sokółce gliny pod ścielone iłami (0–7,5 m gliny, 7,5–10 m iły), w Stegnach pakiety gliniasto-ilaste (0–3,5 m gliny, 3,5–10 m iły, 10–11 m gliny, 11–13 m iły). Gliny o du Ŝych mi ąŜ szo ściach nawiercono w Sierpinie (0–24 m), w dwóch otworach wykonanych w Pomorskiej Wsi gliny o mi ąŜ szo ści 39 m, w Mikołajkach 34 m, na wschód od Przezmarka 24,8 m glin, w Borzynowie 60 m, w Łukszcie 35 m, w Anglitach 41 m, w Rogajnach 22 m i 26,5 m. Przy wyborze miejsca lokalizacji składowisk odpadów nale Ŝy zwróci ć uwag ę, Ŝe w granicach obszarów wskazanych w rejonie Strugi – Leszczyny, Wysoka i Marwica Mała (obszar

36 pozbawiony naturalnej izolacji) na powierzchni terenu wyst ępuj ą liczne, drobne cieki powierzchniowe. W granicach obszarów wskazanych w północnej cz ęś ci analizowanego terenu nale Ŝy zwróci ć uwag ę na mo Ŝliwo ść strefowych zaburze ń glacitektonicznych. Decyzj ę o lokalizacji składowisk odpadów na tym terenie musi poprzedzi ć szczegółowe rozpoznanie geologiczne, które pozwoli na ustalenie rozprzestrzenienia i mi ąŜ szo ści utworów wytypowanych jako natu- ralna bariera geologiczna. Najbardziej korzystne warunki hydrogeologiczne dla składowania odpadów wyst ępuj ą w granicach obszaru wskazanego w okolicach miejscowo ści Aniołowo), nie ma tu u Ŝytkowe- go poziomu wodono śnego. Pozostałe obszary w przewa Ŝaj ącej cz ęś ci wytypowano na terenach o dobrej odporno ści głównego u Ŝytkowego poziomu wodono śnego, a stopie ń zagro Ŝenia wód okre ślono na bardzo niski i niski.

Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych Na składowiska odpadów, po zako ńczeniu eksploatacji mo Ŝna przeznaczy ć wyrobisko poeksploatacyjne zło Ŝa kruszywa naturalnego „Czechowo”. Konieczne b ędzie wykonanie bada ń geologiczno-in Ŝynierskich i hydrogeologicznych oraz wykonanie dodatkowej przesło- ny podło Ŝa i skarp obiektu – syntetycznej lub mineralnej. Środowiskowymi ograniczeniami warunkowymi budowy składowiska w wyrobisku s ą: blisko ść terenu lotniska (b) i poło Ŝenie w granicach udokumentowanego zło Ŝa (z)

Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyró Ŝnio- nych typów odpadów nale Ŝy traktowa ć jako podstaw ę pó źniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawi ązaniu do nich projektowania odpowiednich bada ń geologicznych i hydrogeologicznych. Zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk na obszarze plano- wanego składowania odpadów i jego otoczenia wymagane jest przeprowadzenie bada ń geologicznych i hydrogeologicznych, których wyniki opracowuje si ę w formie dokumentacji geologiczno-in Ŝynierskiej i hydrogeologicznej, doł ączonych do wniosku o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla składowiska odpadów. Wyznaczone na mapie obszary powinny by ć uwzgl ędnione przy typowaniu wariantów lokalizacyjnych nie tylko składowisk odpadów, ale równie Ŝ na etapie uzgodnienia warunków zabudowy i zagospodarowania terenu przy rozpatrywaniu lokalizacji obiektów szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz obiektów mog ących pogorszy ć stan środowi-

37 ska. Oprócz uwzgl ędnienia ogranicze ń prawnych, odnosz ących si ę do tego typu inwestycji, przedstawione na mapie obszary potencjalnej lokalizacji składowisk obejmuj ą zasi ęgi wyst ę- powania w podło Ŝu warstwy utworów słabo przepuszczalnych, stanowi ących dobr ą naturaln ą izolacj ę dla poło Ŝonych gł ębiej poziomów wodono śnych.

X. Warunki podło Ŝa budowlanego

Warunki podło Ŝa budowlanego na obszarze arkusza Pasł ęk opracowano na podstawie Szczegółowej Mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 arkusz Pasł ęk (Petelski, Gondek, 2003), opracowania pod red. Grabowskiego i innych (2007) oraz analizy map topograficznych. Wyró Ŝniono dwie podstawowe kategorie obszarów – obszary o warunkach korzystnych dla budownictwa i obszary o warunkach niekorzystnych, utrudniaj ących budownictwo. Przy ocenie warunków geologiczno-in Ŝynierskich na obszarze arkusza Pasł ęk pomini ęte zostały obszary: złó Ŝ kopalin, gruntów ornych klas bonitacyjnych I–IVa i ł ąk na glebach pochodzenia organicznego, lasów, rezerwatów, terenów mi ędzywala, a tak Ŝe tereny zwartej zabudowy miejskiej Pasł ęka. Ze wzgl ędu na du Ŝą powierzchni ę gleb chronionych i lasów waloryzacji podlegało oko- ło 15% powierzchni arkusza. Niekorzystne warunki dla budownictwa wyst ępuj ą w rejonach zalegania gruntów pochodzenia organicznego (holoce ńskich torfów, namułów i mułków rzecznych). Na terenach tych zwierciadło wód podziemnych wyst ępuje na gł ęboko ści mniejszej ni Ŝ 2 m poni Ŝej poziomu terenu. Niekorzystne warunki podło Ŝa budowlanego panuj ą na terenie śuław Elbl ąskich. Przy- czyn ą tego jest płytko poło Ŝony poziom wód gruntowych, du Ŝy udział gruntów organicznych i namułów, a tak Ŝe podwy Ŝszone zagro Ŝenie powodziowe. Niekorzystne warunki podłoŜa budowlanego spowodowane du Ŝym spadkiem terenu i mo Ŝliwo ści ą wyst ąpienia powierzchniowych ruchów masowych wyst ępuj ą w obr ębie zboczy gł ęboko wci ętych dolin rzeki W ą- skiej, Sirwy i cz ęś ciowo Elszki oraz w kraw ędziowej strefie wysoczyzn polodowcowych. Główne problemy mog ą sprawia ć tu nachylenia stoków wi ększe ni Ŝ 12% i prawdopodobne wyst ępowanie utworów deluwialnych przy dolnej kraw ędzi zboczy, jak równie Ŝ przy wylo- tach niewielkich dolinek bocznych. Obszar niekorzystnych warunków podło Ŝa wyznaczono równie Ŝ w południowej cz ęś ci obszaru arkusza, w rejonie Rydzówka, w obr ębie bezodpływowego zagł ębienia na wysoczy ź- nie Pojezierza Iławskiego. Wyst ępuj ą tam podmokło ści rozwini ęte na namułach torfiastych.

38 Grunty te posiadaj ą mał ą no śno ść i wysok ą ści śliwo ść . Dodatkowe utrudnienia powoduj ą tu płytko wyst ępuj ące wody, cz ęsto agresywne w wyniku zawarto ści kwasów humusowych. Obszary te wymagaj ą specjalnych zabiegów w postaci usuni ęcia gruntów słabono śnych lub ich wzmocnienia czy te Ŝ nadsypywania innymi gruntami o lepszych parametrach w celu za- gęszczenia. Powierzchnie obszarów o warunkach korzystnych dla budownictwa wyst ępuj ą w pół- nocnej cz ęś ci obszaru na Wysoczy źnie Elbl ąskiej, szczególnie w rejonie Borzynowa i Anio- łowa, na rozległym płacie piaszczystych i piaszczysto-Ŝwirowych utworów wodnolodowcowych zlodowace ń północnopolskich. Podobne litologicznie utwory lodowcowe wyst ępuj ą wokół Pasł ęka. S ą to piaski ró Ŝnoziarniste, czasem z domieszk ą Ŝwirów. Korzystne warunki posadowienia budowli mo Ŝna wskaza ć w miejscach wyst ępowania nieskonsolidowanych i mało skonsolidowanych glin zwałowych zlodowace ń północno- polskich, szczególnie na wysoczyznach Równiny Warmińskiej i Pojezierza Iławskiego. Lo- kalnie mog ą wyst ępowa ć utrudnienia wynikaj ące z obecno ści płytkich poziomów wód, a w szczególno ści bardzo licznych zagł ębie ń wytopiskowych. Zachodnia cz ęść obszaru arkusza poło Ŝona jest w zasi ęgu maksymalnego mo Ŝliwego zasi ęgu wyst ępowania podtopie ń (w s ąsiedztwie dolin rzecznych), które mog ą nast ąpi ć na skutek podniesienia si ę zwierciadła wód podziemnych. Zasi ęg ten nie pokrywa si ę ze stref ą zalewów wód powierzchniowych (Nowicki i in. (red, ), 2007).

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Zró Ŝnicowanie fizjograficzne obszaru arkusza Pasł ęk znajduje swoje odbicie w bardzo zró Ŝnicowanej szacie ro ślinnej i w wysokich walorach krajobrazowych. Wyst ępuj ą tu ró Ŝne for-my prawnej ochrony zasobów przyrodniczych: park krajobrazowy, fragmenty siedmiu obszarów chronionego krajobrazu, dwa rezerwaty i 57 pomników przyrody o Ŝywionej (tabela 6). Ponad 70% powierzchni obszaru zajmuj ą gleby wysokich klas bonitacyjnych i ł ąki na gruntach organicznych. We wschodniej, północnej i południowej cz ęś ci terenu s ą to gleby brunatne, bielicowe i pseudobielicowe. W zachodniej cz ęś ci terenu, na obszarze śuław Elbl ą- skich, wyst ępuj ą mady i gleby organiczne, wykształcone jako gleby torfowe, murszowo- torfowe i murszowo-mineralne, na których rozwini ęte s ą przede wszystkim ł ąki. Lasy obejmuj ą około 15% powierzchni obszaru. Wyst ępuj ą głównie w północnej cz ęś ci opisywanego obszaru, na Wysoczy źnie Elbl ąskiej oraz w dolinach rzek. S ą to lasy li ściaste

39 z du Ŝym udziałem buka i grabu, podrz ędnie d ębu i brzozy. Lokalnie wyst ępuj ą tak Ŝe lasy mieszane sosnowo-brzozowe i sosnowo-bukowe. W północno-zachodniej cz ęś ci obszaru arkusza Pasł ęk znajduje si ę niewielki fragment Parku Krajobrazowego Wysoczyzna Elbl ąska, który został utworzony w celu ochrony cennych przyrodniczo krajobrazów falistej wysoczyzny polodowcowej, wyniesionej nad tereny śuław Wi ślanych, Równiny Warmi ńskiej i Zalewu Wi ślanego. Pi ękno krajobrazu jest jedn ą z najcenniejszych cech Parku. Wielkim bogactwem Wysoczyzny Elbl ąskiej jest przede wszystkim ró Ŝnorodno ść form terenowych, w ąwozów, jarów, malowniczych strumieni, jezior i oczek wodnych, mokradeł oraz śródle śnych jeziorek powstałych w zagł ębieniach poerozyj- nych. Lasy zajmuj ą około 50% powierzchni parku. Wyst ępuj ą tu lasy mieszane bukowo- dębowo-sosnowe, ł ęgi i olsy. W dniu 31 stycznia 2007 roku ustanowiony został planu ochrony Parku Krajobrazowego. Arkusz Pasł ęk obejmuje swym zasi ęgiem fragmenty siedmiu obszarów chronionego krajobrazu. Obszar Chronionego Krajobrazu Wysoczyzny Elbl ąskiej-Wschód zajmuje obszar w zachodniej cz ęś ci arkusza o całkowitej powierzchni 5 805,9 ha. Chroni on stref ę kraw ędziow ą Wysoczyzny Elbl ąskiej z jej wzgórzami morenowymi i charakterystycznymi ekosystemami le śnymi. Granice jego pokrywaj ą si ę w du Ŝej mierze z l ądowymi granicami otuliny Parku Krajobrazowego Wysoczyzny Elbl ąskiej. Obszar Chronionego Krajobrazu Jezioro Dru Ŝno został utworzony w 1985 roku w celu zachowania istniej ących walorów przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych otoczenia jeziora (tereny przywala, lasy olsowe), stanowi ąc równocze śnie otulin ę rezerwatu „Jezioro Dru Ŝno”. OChK Jeziora Dru Ŝno” zajmuje powierzchnie 11 738,9 ha. Jego fragment znajduje si ę w zachodniej cz ęś ci omawianego terenu. Obszar Chronionego Krajobrazu Rzeki Dzierzgo ń został powołany w 1985 w celu ochrony doliny i strefy przyrzecza rzeki Dzierzgo ń oraz ze wzgl ędu na wysokie walory krajo- brazowe strefy kraw ędziowej Pojezierza Iławskiego. Zajmuje on powierzchni ę 2 413,0 ha. Na terenie arkusza, na zachód od miejscowo ści Topolno Wielkie, wyst ępuje tylko niewielka, najbardziej wschodnia jego cz ęść . Obszar Chronionego Krajobrazu Kanału Elbl ąskiego, o powierzchni 30 149,8 ha, obejmuje tereny wzdłu Ŝ kanału, malownicz ą dolink ę erozyjn ą Marwickiej Młynówki oraz stref ę kontaktow ą Pojezierza Iławskiego i śuław Wi ślanych. Przedmiotem ochrony, obok walorów krajobrazowych i przyrodniczych, s ą tu warto ści kulturowe: unikatowy, w skali światowej system pochylni na Kanale Elbl ąskim zbudowanych w XIX wieku wg projektu in Ŝ. J. Steen-

40 ke, krajobraz przyrodniczo-techniczny śuław Wi ślanych oraz zało Ŝenia dworsko-parkowe w Topolnie Wielkim i w Marwicy. Obszar Chronionego Krajobrazu Dolina rzeki W ąskiej, o powierzchni 8 019,5 ha, poło- Ŝony w gminach Pasł ęk i Godkowo, został utworzony w celu zachowania pi ękna krajobrazu tego odcinka doliny W ąskiej. Na jego atrakcyjno ść krajobrazow ą obszaru wpływa urozmaicona rze źba terenu – liczne rozci ęcia erozyjne rzek W ąskiej, Sały, Olszynki oraz ich dopły- wów, a tak Ŝe kompleksy lasu mieszanego porastaj ące obszary przyrzecza i fragmenty wysoczyzny morenowej. W obr ębie OChK Rzeki W ąskiej znajduje si ę rezerwat d ębów w Krukach Pasł ęckich. Obszar Chronionego Krajobrazu Rzeki Baudy le Ŝy w obr ębie siedmiu gmin, a jego powierzchnia wynosi 16 677,8 ha. OChK Rzeki Baudy został utworzony w celu ochrony rozci ęć erozyjnych wschodniego fragmentu Wysoczyzny Elbl ąskiej, krajobrazu strefy przyrzecza i hydrotopu Baudy oraz biotopu lasów. Jest to teren bardzo urozmaicony, wyst ępuj ą tu pola uprawne, poprzedzielane śródpolnymi zadrzewieniami oraz liczne rozci ęcia erozyjne, w któ- rych bior ą pocz ątek cieki spływające z wysoczyzny. Słobicki Obszaru Chronionego Krajobrazu, o powierzchni 5 035,6 ha, poło Ŝony w gminach Młynary i Godkowo, znajduje si ę pomi ędzy rzekami Baud ą a Pasł ęką i stanowi strefę ochronn ą torfowiskowego rezerwatu przyrody Osiek II. Rezerwat zlokalizowany jest poza obszarem arkusza. Pod wzgl ędem geomorfologicznym obszar stanowi stref ę brze Ŝną dawne- go zastoiska polodowcowego z terenami pojezierno-wysoczyznowymi moreny dennej falistej i niskopagórkowatej. Na obszarze omawianego arkusza znajduj ą si ę dwa rezerwaty przyrody (tabela 7). Rezerwat „Lenki” poło Ŝony jest w Le śnictwo S ąpy, oddz. 247o, 249 c,d. w okolicach miejscowo ści Dawidy. Został utworzony w celu zachowania, ze wzgl ędów naukowych i dy- daktycznych, fragmentów bardzo pi ęknych i dorodnych starodrzewi modrzewiowych i buko- wych. Teren rezerwatu, w cz ęś ci środkowej i północnej jest poci ęty gł ębokim i bardzo stro- mym, jarem. W zachodniej cz ęś ci arkusza znajduj ą si ę dwa niewielkie fragmenty rezerwatu „Jezioro Dru Ŝno”. Według urz ędowego spisu opracowanego przez Komisj ę Nazw Miejscowo ści i Obiektów Fizjograficznych (KNMiOF) nazwa jeziora to Druzno. W ró Ŝnych publikacjach i na mapach topograficznych jezioro to wyst ępuje pod nazw ą Dru Ŝno. Nazw ę Druzno wpro- wadzono urz ędowo w 1949 roku, zast ępuj ąc poprzedni ą niemieck ą nazw ę jeziora – Drausen See. Powierzchnia zwierciadła wody w jeziorze, według róŜnych źródeł, wynosi od 1147,5 ha przez 1446,0 ha do 1790,1 ha. Zwierciadło wody połoŜone jest na wysoko ści 0,1 m n.p.m.

41 Średnia gł ęboko ść jeziora wynosi 1,2 m, natomiast gł ęboko ść maksymalna od 2,5 m do 3,0 m. Rezerwat obejmuje akwen jeziora Dru Ŝno wraz z okolicznymi terenami spełnia warunki mi ędzynarodowej Konwencji z Ramsar i został utworzony w celu ochrony ptactwa wodno-błotnego. Na terenie rezerwatu gnie ździ si ę 110 gatunków ptaków, pojawiaj ą si ę tu tak Ŝe licznie ptaki Ŝeruj ące i przelatuj ące – ł ącznie na tym obszarze zaobserwowano 210 ga- tunków ptaków. Znaczna cz ęść tafli wody pokryta jest przez nimfoidy, do których nale Ŝą : gr ąŜ el Ŝółty, grzybie ń biały, grzybie ńczyk wodny i ł ącze ń baldaszkowy. Tworz ą one zwarte pokrywy o powierzchni cz ęsto przekraczaj ącej 1000 m 2. Przez jezioro Dru Ŝno prowadzi tor wodny Kanału Elbl ąskiego. Na terenie omawianego arkusza ochron ą konserwatorsk ą obj ętych jest kilkadziesi ąt pomników przyrody Ŝywej (tabela 7). S ą to pojedyncze drzewa, ich skupienia lub aleje, chronione przez wzgl ąd na ich warto ści naukowe, kulturowe, historyczno-pami ątkowe, jak rów- nie Ŝ wyró Ŝniaj ące si ę indywidualnymi cechami (wiek, wysoko ść , niecodzienny kształt). S ą to głównie d ęby, lipy, jesiony i buki oraz kilka kasztanowców, klonów, grabów, wierzb i wi ą- zów, a tak Ŝe drzew egzotycznych (miłorz ąb dwuklapowy, daglezja zielona). Znaczna cz ęść drzew pomnikowych znajduje si ę w obr ębie starych parków przypałacowych (Dawidy, To- polno Wielkie, Marwica), które jednak jako cało ść nie s ą obj ęte ochroną konserwatorsk ą. Tabela 7 Wykaz rezerwatów i pomników przyrody Nr Rok za- obiektu Forma Gmina Rodzaj obiektu Miejscowo ść twierdze- na ma- ochrony (powierzchnia w ha) nia pie Powiat 1 2 3 4 5 6 Młynary L 1 R Stegny 1959 elbl ąski „Lenki” (9,74) Komorowo śuław- Elbl ąg, Markusy Fn 2 R skie 1966 elbl ąski „Jezioro Dru Ŝno” (3 021) Dłu Ŝyna Elbl ąg PŜ 3 P Le śnictwo Zalesie 2001 elbl ąski 4 lipy drobnolistne Elbl ąg PŜ 4 P Le śnictwo Zalesie 2001 elbl ąski dąb szypułkowy Elbl ąg PŜ 5 P Le śnictwo Zalesie 2001 elbl ąski dąb szypułkowy Elbl ąg PŜ 6 P Le śnictwo Zalesie 2001 elbl ąski 3 d ęby szypułkowe Elbl ąg PŜ 7 P Le śnictwo Zalesie 2001 elbl ąski lipa drobnolistna Elbl ąg PŜ 8 P Le śnictwo Zalesie 2001 elbl ąski dąb szypułkowy Pasł ęk PŜ 9 P Aniołowo 1993 elbl ąski dąb szypułkowy

42 1 2 3 4 5 6 Pasł ęk PŜ 10 P Dawidy 1993 elbl ąski 3 buki pospolite Pasł ęk PŜ 11 P Dawidy 1993 elbl ąski buk pospolity Pasł ęk PŜ 12 P Dawidy 1993 elbl ąski lipa drobnolistna Pasł ęk PŜ 13 P Dawidy 1993 elbl ąski 7 lip drobnolistnych Pasł ęk PŜ 14 P Dawidy 1993 elbl ąski dąb szypułkowy Pasł ęk PŜ 15 P Dawidy 1993 elbl ąski buk pospolity Pasł ęk PŜ 16 P Dawidy 1993 elbl ąski dąb szypułkowy Pasł ęk PŜ 17 P Dawidy 1993 elbl ąski 2 d ęby szypułkowe Pasł ęk PŜ 18 P Dawidy 1993 elbl ąski 3 d ęby szypułkowe Pasł ęk PŜ 19 P Dawidy 1993 elbl ąski dąb szypułkowy Młynary PŜ 20 P Le śnictwo S ąpy 1993 elbl ąski buk pospolity Młynary PŜ 21 P Le śnictwo S ąpy 1993 elbl ąski dąb szypułkowy Wilcz ęta PŜ 22 P Góry 1998 elbl ąski 2 d ęby szypułkowe Pasł ęk PŜ 23 P Marianka 2001 elbl ąski 2 wierzby kruche Elbl ąg PŜ 24 P Węzina 1996 elbl ąski jesion wyniosły Elbl ąg PŜ 25 P Węzina 1996 elbl ąski grab pospolity Pasł ęk PŜ 26 P Pasł ęk 1993 elbl ąski dąb szypułkowy Pasł ęk PŜ 27 P Pasł ęk 1993 elbl ąski miłorz ąb dwuklapowy Pasł ęk PŜ 28 P Pasł ęk 1993 elbl ąski wi ąz szypułkowy Pasł ęk PŜ 29 P Pasł ęk 1993 elbl ąski wi ąz szypułkowy Pasł ęk PŜ 30 P Pasł ęk 1993 elbl ąski dąb szypułkowy PŜ Pasł ęk aleja drzew pomniko- 31 P Pasł ęk 1993 elbl ąski wych, 141dęby, jesiony, lipy Pasł ęk PŜ 32 P Pasł ęk 1993 elbl ąski jesion wyniosły Pasł ęk PŜ 33 P Pasł ęk 1993 elbl ąski jesion wyniosły Pasł ęk PŜ 34 P Pasł ęk 1993 elbl ąski dąb szypułkowy Pasł ęk PŜ 35 P Pasł ęk 1993 elbl ąski grab pospolity Pasł ęk PŜ 36 P Pasł ęk 1993 elbl ąski dąb szypułkowy

43 1 2 3 4 5 6 Pasł ęk PŜ 37 P Pasł ęk 1993 elbl ąski 8 jesionów wyniosłych Pasł ęk PŜ 38 P Goł ąbki 1993 elbl ąski 4 d ęby szypułkowe Rychliki PŜ 39 P Jelonki 1991 elbl ąski jesion wyniosły Pasł ęk PŜ 40 P Rogajny 1991 elbl ąski dąb szypułkowy Pasł ęk PŜ 41 P Rogajny 1991 elbl ąski dąb szypułkowy Rychliki PŜ 42 P Topolno Wielkie 1998 elbl ąski klon pospolity Rychliki PŜ 43 P Topolno Wielkie 1998 elbl ąski lipa drobnolistna Rychliki PŜ 44 P Topolno Wielkie 1998 elbl ąski orzech czarny Rychliki PŜ 45 P Topolno Wielkie 1998 elbl ąski sosna wejmutka Rychliki PŜ 46 P Topolno Wielkie 1998 elbl ąski kasztanowiec zwyczajny Rychliki PŜ 47 P Topolno Wielkie 1998 elbl ąski kasztanowiec zwyczajny Rychliki PŜ 48 P Topolno Wielkie 1998 elbl ąski daglezja zielona Rychliki PŜ 49 P Topolno Wielkie 1998 elbl ąski dąb szypułkowy Rychliki PŜ 50 P Topolno Wielkie 1998 elbl ąski grab pospolity Rychliki PŜ 51 P Topolno Wielkie 1998 elbl ąski klon jawor Rychliki PŜ 52 P Marwica Wielka 1998 elbl ąski dąb szypułkowy Rychliki PŜ 53 P Marwica Wielka 1998 elbl ąski dąb szypułkowy Rychliki PŜ 54 P Marwica Wielka 1998 elbl ąski dąb szypułkowy Rychliki PŜ 55 P Marwica Wielka 1998 elbl ąski dąb szypułkowy Rychliki PŜ 56 P Marwica Wielka 1998 elbl ąski dąb szypułkowy Pasł ęk PŜ 57 P Rydzówka 1993 elbl ąski lipa drobnolistna

Rubryka 2: R – rezerwat, P – pomnik przyrody Rubryka 6: rodzaj rezerwatu: L – le śny, Fn – faunistyczny rodzaj pomnika przyrody: P Ŝ – przyrody Ŝywej

Według koncepcji krajowej sieci ekologicznej „ECONET – POLSKA” (Liro, 1998) północno-zachodnia cz ęść obszaru arkusza Pasł ęk obejmuj ąca cz ęść wysoczyzny Elbl ąskiej i śuławy Elbl ąskie stanowi stref ę buforow ą w obszarze w ęzłowym o znaczeniu mi ędzynaro- dowym. Uj ście Wisły (3M). Wzdłu Ŝ Kanału Elbl ąskiego poprowadzony jest korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym (11k) – fig. 5.

Fig. 5. Poło Ŝenie arkusza Pasł ęk na tle systemów ECONET (Liro, 1998). 1 – obszar w ęzłowy o znaczeniu mi ędzynarodowym, jego numer i nazwa: 3M – uj ście Wisły, 13M – Obszar Zachod- niomazurski. 2 – korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym, jego numer i nazwa: 11k – korytarz ekologiczny Ka- nału Elbl ąskiego; 12k – korytarz ekologiczny Pasł ęki; 3 – jeziora i sie ć rzeczna

Europejsk ą Sie ć Ekologiczn ą Natura 2000 stanowi sie ć obszarów chronionych na terenie Unii Europejskiej. Celem wyznaczania tych obszarów jest ochrona cennych pod wzgl ę- dem przyrodniczym i zagro Ŝonych składników ró Ŝnorodno ści biologicznej. W skład sieci Natura 2000 wchodz ą obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) oraz specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO) (http://natura2000.gdos.gov.pl/).

45 Tabela 8 Wykaz obszarów chronionych Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 Nazwa obszaru Poło Ŝenie centralnego punktu Po- Poło Ŝenie administracyjne obszaru Typ ob- i obszaru wierzchnia w obr ębie arkusza Lp. Kod obszaru szaru symbol oznaczenia Szeroko ść geo- obszaru Kod Długo ść geogr. Województwo Powiat Gmina na mapie gr. ha NUTS 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 PLB „Jezioro warmi ńsko - Elbl ąg 1 F E 19 o27,1 N 54 o03’18” 5995,7 PL621 Elbl ąg 2800013 Dru Ŝno” (S) mazurskie Markusy PLH „Jezioro warmi ńsko - Elbl ąg 2 G E 19 o27’1” N 54 o03’18” 3088,8 PL621 Elbl ąg 280028 Dru Ŝno” (P) mazurskie Markusy PLH Murawy koło Pasł ęka warmi ńsko- 3 K E 19°43’3” N 54°04’22” 642,7 PL621 Elbl ąg Pasł ęk 280031 (S) mazurskie

Rubryka 2: F – Obszar OSO, całkowicie zawieraj ący w sobie SOO, G – Obszar SOO, całkowicie zawierający w sobie obszar OSO, K – SOO, cz ęś ciowo przecinaj ący si ę z OSO. Rubryka 4: w nawiasie symbol obszaru na mapie, S – specjalny obszar ochrony siedlisk; P – obszar specjalnej ochrony. 46 46

W granicach arkusza znajduj ą si ę 3 obszary nale Ŝą ce do sieci NATURA 2000 (tab. 8): „Jezioro Dru Ŝno” (PLB2800013, PLH280028) oraz fragment ostoi „Murawy koło Pasł ęka” (PLH280031). Ostoja „Jezioro Dru Ŝno” obejmuje jezioro Dru Ŝno, z rozległymi trzcinowi- skami i olsami. Jest ono silnie zeutrofizowane o zabagnionych brzegach. Linia brzegowa jest bardzo rozbudowana, wyst ępuje tu równie Ŝ wiele wysp i pływaj ących k ęp ro ślin. Warunki te sprzyjaj ą bytowaniu wielu gatunków ptaków zwi ązanych z wodno-lądowym środowiskiem. Odnotowano tu 18 gatunków ptaków cennych z europejskiego punktu widzenia oraz 7 gatun- ków z Polskiej Czerwonej Ksi ęgi. W okresie l ęgowym obszar zasiedla od 3% do 5% krajowej populacji krakwy oraz od 2% do 3% krajowej populacji g ęgawy i rybitwy czarnej. Natomiast w okresie w ędrówek jest to miejsce odpoczynku na trasie przelotów ptaków. W tym czasie wyst ępuje tu ponad 2% populacji szlaku w ędrówkowego Ŝurawia, krakwy i płaskonosa. Okresowo na terenie ostoi wyst ępuje powy Ŝej 20000 osobników ptaków wodno-błotnych. Na obszarze tym stwierdzono 4 typy siedlisk przyrodniczych cennych dla ochrony europejskiej przyrody, które zajmuj ą ponad 80% powierzchni ostoi. 70% powierzchni zajmuj ą starorzecza i inne naturalne, eutroficzne zbiorniki wodne. Oprócz tego wyst ępuj ą tu prioryte- towe lasy ł ęgowe i nadrzeczne zaro śla wierzbowe oraz bory i lasy bagienne.

XII. Zabytki kultury Na obszarze arkusza Pasł ęk zlokalizowanych jest wiele obiektów obj ętych ochron ą konserwatorsk ą. Poło Ŝenie obszaru arkusza Pasł ęk w obr ębie ró Ŝnych jednostek fizjograficznych miało znaczny wpływ na przebieg procesów osadniczych. Obszar Wysoczyzny Elbl ąskiej, dzi ęki naturalnym warunkom obronnym i poło Ŝeniu w pobli Ŝu szlaków migracyjnych i handlowych, od tysi ęcy lat sprzyjał osadnictwu. Podobnie rejon Pojezierza Iławskiego, poło Ŝony na szlaku bursztynowym, był zasiedlany przynajmniej od czasów rzymskich. Natomiast obszar śuław Wi ślanych był znacznie słabiej penetrowany osadniczo, m.in. z przyczyn przyrodniczych. We wczesnym średniowieczu znaczna cz ęść obszaru deltowego znajdowała si ę jeszcze pod wod ą. Z okresu Zakonu Krzy Ŝackiego (XIII wiek) pochodz ą zacz ątki miast Pasł ęk, jak równie Ŝ układ wsi kmiecych. W pó źniejszych okresach rozwój tych regionów toczył si ę odmiennie ze wzgl ędu na uwarunkowania historyczne. Na Wysoczy źnie Elbląskiej istniej ą ślady kultury materialnej katolików z Niemiec i Polski, a po 1525 roku tradycji protestanckiej. Katolicka Warmia zachowała niezale Ŝno ść a Ŝ po 1772 r. i ró Ŝni si ę kulturowo od śuław i Wysoczyzny. Natomiast na zagospodarowanie śuław du Ŝy wpływ wywarło osiedlenie si ę na tych terenach

47 od XVI wieku, wygnanych z Niderlandów mennonitów. Od XVIII w. na omawianym obszarze dominowały pruskie wielkopowierzchniowe maj ątki ziemskie i junkierskie. Najstarsze ślady osadnictwa na obszarze arkusza Pasł ęk, w formie pochodz ącego z neo- litu (2600–700 p.n.e.) grodziska, zachowały si ę w rejonie miejscowo ści Weklice. Z okresu wpływów rzymskich (I w. p.n.e.–III w. n.e.) pochodzą grodziska i cmentarzyska w rejonie: Weklic, Komorowa i My ślęcina, zwi ązane z kultur ą „wielbarsk ą” ludów germa ńskich. Od V w. n.e. na omawianym obszarze pojawiaj ą si ę ślady osadnictwa plemion pruskich, którego rozkwit przypada na wiek XI. Obiekty archeologiczne (osady, stra Ŝnice, kurhany) z tego okresu znane s ą w rejonie: Weklic, My ślęcina, Komorowa śuławskiego, Jelonek, Marwicy i Pomorskiej Wsi. Wi ększo ść średniowiecznych zabytków budownictwa sakralnego i świeckiego na omawianym obszarze zwi ązana jest z działalno ści ą Zakonu Krzy Ŝackiego. W Pasł ęku do obiektów zabytkowych nale Ŝą gotycki ko ściół św. Bartłomieja (k. XIII- XIX w.), Ko ściół Narodzenia NMP (1885 r.) i gotycki ko ściół cmentarny św. Jerzego (k. XVI w.), cmentarz Ŝydowski (ok. 1800, 2 poł. XIX w.), gotycki zamek krzy Ŝacki (ok. 1320–1339). Pozostało ści obwarowa ń miejskich (XIV–XV w.), gotycki ratusz (k. XIV– XV w.) oraz Brama Miejska (1330), Furta Mły ńska oraz wiele kamienic z przełomu XVIII/XIX wieku, znajduj ą si ę w obr ębie obj ętych ochron ą murów obronnych (XIV– XVIII w.). Krzy Ŝackie korzenie maj ą równie Ŝ gotyckie, XIII/XIV-wieczne ko ścioły zlokalizowane w: Pomorskiej Wsi, Mariance i Jelonkach. Zdecydowana wi ększo ść zabytkowych budowli o charakterze świeckim zwi ązana jest z okresem przynale Ŝno ści tych terenów do Prus. Do najwa Ŝniejszych zaliczy ć nale Ŝy XVIII i XIX-wieczne zało Ŝenia pałacowe i dworskie, któ- rych pozostało ści obserwowa ć mo Ŝna w: Dawidach, Anglitach, Marwicy i Topolnie Wielkim. Na terenach wiejskich osadnictwo niemieckie i holenderskie tego okresu zapisało si ę obecno- ści ą licznych chat i domów podcieniowych (My ślęcin, Pilona, Marianka, Stegny, Borzynowo, Jelonki). Z XVIII wieku pochodzi tak Ŝe barokowy ko ściół parafialny w Przezmarku, Pomor- skiej Wsi i Jelonkach. Do najcenniejszych zabytków technicznych na omawianym obszarze, a równie Ŝ w Pol- sce, zaliczy ć nale Ŝy Kanał Elbl ąski. Obiekt ten został zaprojektowany w 1825 r. przez holen- derskiego in Ŝyniera Jakoba Georga Steenke. Budow ę rozpocz ęto w 1848 r., a pierwsze statki popłyn ęły kanałem w 1860 r. Do pokonania trasy kanału słu Ŝy unikalny system 5 pochylni, które umo Ŝliwiaj ą transport statku l ądem, po szynach. W systemie wodnym kanału funkcjo- nuj ą 4 drewniane śluzy. Kanał słu Ŝył do transportu drewna z lasów iławsko-ostródzkich. In-

48 nymi chronionymi obiektami technicznymi na tym obszarze są XIX-wieczne wie Ŝe wodoci ą- gowe w Bogaczewie i Pasł ęku oraz budynek ku źni podcieniowej w Mariance.

XIII. Podsumowanie

Arkusz Pasł ęk Mapy geologiczno-gospodarczej Polski poło Ŝony jest w województwie warmi ńsko-mazurskim, niemal w cało ści w powiecie elbl ąskim. Opisywany rejon ma typowo rolniczy charakter, czemu dodatkowo sprzyjaj ą korzystne warunki klimatyczne oraz czyste środowisko. Głównym centrum administracyjno – usługowym rejonu jest miasto Pasł ęk, b ę- dące równie Ŝ niewielkim o środkiem przemysłu spo Ŝywczego i metalowego. Wysokie walory i du Ŝe zró Ŝnicowanie krajobrazu spowodowało, Ŝe na obszarze arkusza Pasł ęk ustanowiono 7 obszarów chronionego krajobrazu. W granicach arkusza znajduj ą si ę 3 obszary nale Ŝą ce do sieci NATURA 2000: „Jezioro Dru Ŝno” (PLB2800013, PLH280028) oraz fragment ostoi „Murawy koło Pasł ęka” (PLH280031). Warunki podło Ŝa budowlanego s ą na terenie arkusza zdecydowanie niekorzystne ze wzgl ędu na du Ŝą ilo ść obszarów podmokłych, jak równie Ŝ znaczne deniwelacje terenu. Po- wierzchnia obszarów korzystnych dla budownictwa jest tak Ŝe ograniczona przez du Ŝy areał gleb o wysokich klasach bonitacyjnych. Obszar poło Ŝony wokół Kanału Elbl ąskiego posiada znakomite walory turystyczno- wypoczynkowe zwi ązane z Ŝeglug ą i licznie wyst ępuj ącymi zabytkami. Konieczna jest roz- budowa do ść ubogiej infrastruktury turystycznej. W celu koordynacji tych działa ń gminy skupione wokół kanału (Pasł ęk, Elbl ąg, Rychliki, Markusy) zało Ŝyły Zwi ązek Gmin Kanału Elbl ąskiego. Główne plany rozwojowe regionu zwi ązane s ą z gospodark ą roln ą o charakterze wysoko towarowym, oraz z rozwojem przemysłu spoŜywczego. Poło Ŝenie regionu w stosunkowo niedu Ŝej odległo ści od Trójmiasta i Olsztyna, dobre poł ączenia komunikacyjne zarówno dro- go-we jak i kolejowe, bliskie s ąsiedztwo z Obwodem Kaliningradzkim i przej ściem granicz- nym w Braniewie czyni ą go atrakcyjnym dla potencjalnych inwestorów. Na terenie obj ętym arkuszem Pasł ęk wskazano obszary rekomendowane do składowa- nia odpadów oboj ętnych i komunalnych. Obszary rekomendowane do składowania odpadów oboj ętnych wytypowano na terenie gmin: Milejewo, Młynary, Wilcz ęta, Elbl ąg, Markusy i Rychliki, granicach powierzchniowe- go wyst ępowania glin zwałowych zlodowacenia Wisły. Odpady komunalne mo Ŝna składowa ć w rejonie Aniołowo – Marianka Kolonia oraz w okolicach miejscowo ści Anglity i Rogajny – miejscach wyst ępowania w strefie przypo-

49 wierzchniowej iłów i mułków zastoiskowych stadiału górnego zlodowacenia wisły. Koniecz- ne jest potwierdzenie wła ściwo ści izolacyjnych osadów (wyst ępowanie ci ągłej warstwy iłów o mi ąŜ szo ści ponad 1 m). Warunki hydrogeologiczne dla składowania odpadów s ą korzystne. Przewa Ŝaj ąca cz ęść obszarów rekomendowanych do składowania odpadów znajduje si ę na terenach o dobrej odporno ści poziomów wodono śnych, stopie ń ich zagro Ŝenia okre ślono na bardzo niski i niski. W granicach obszaru wskazanego na zachód od Aniołowa poziom wodono śny nie wyst ępuje. Na składowiska odpadów, po zako ńczonej eksploatacji, mo Ŝna rozpatrywa ć nisz ę suchego wyrobiska zło Ŝa kruszywa naturalnego „Czechowo”. Konieczne jest wykonanie dodatkowej przesłony podło Ŝa obiektu – gruntowej lub syntetycznej. Ka Ŝdorazowo decyzj ę o lokalizacji składowisk odpadów musi poprzedzi ć rozpoznanie geologiczno-in Ŝynierskie i hydrogeologiczne miejsca

XIV. Literatura

BER A., 2006 – Mapa glacitektoniczna Polski w skali 1:1 000 000.

BOBEL T., 2007 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa piasków „Łukszty” w kat.C 1 w miejsc. Łukszty. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. BOBEL T., 2009 – Dodatek Nr 1 do dokumentacji geologicznej zło Ŝa piasków „Łukszty”

w kat. C 1 w miejsc. Łukszty. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. DZI ĘGIELEWSKA A., 2011 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa piasku ze Ŝwirem „Nowa

Wie ś XIII” w kat. C 1 w miejscowo ści Nowa Wie ś, cz ęść dz. nr 196/2. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

GIEMZA A. 2008 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa piasku „Pasieki” w kat. C 1 w miejscowo ści Pasieki, cz ęść działek nr 25/2, 29/1, 29/2. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Ge- ol., Warszawa. GIEMZA A. 2010 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego – piasku „Kaj-

my” w kat. C 1 w miejscowo ści Kajmy (cz ęść działki nr 11/8). Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GIEMZA A., 2011 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego (piasku) „Robi-

ty II” w kat. C 1 w miejsc. Robity S cz. dz. nr 10/34. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. GRABOWSKI D. (red.), MORAWSKI W., POCHOCKA-SZWARC K., 2007 – Mapa osu- wisk i obszarów predysponowanych do wyst ępowania ruchów masowych w woje- wództwie warmi ńsko-mazurskim. CAG PIG, Warszawa.

50 GURZ ĘDA E., 2009 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego (piasku)

„Czechowo” w kat. C 1. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GURZ ĘDA E., 2011a – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej zło Ŝa kruszywa naturalnego „Kajmy I” w kat. C1 (rozliczaj ący zasoby zło Ŝa) w miejscowo ści Kajmy, dział- ka nr 9/9 (cz ęść ), gm. Pasł ęk, pow. elbl ąski. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GURZ ĘDA E., 2011b – Dodatek nr 1 do Dokumentacji geologicznej zło Ŝa kruszywa natural-

nego „Nowa Wie ś V” w kat. C 1 (rozliczaj ący zasoby zło Ŝa), miejsc. Nowa Wie ś, dz. nr 354 (cz ęść ), gm. Pasł ęk, pow. elbl ąski. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GURZ ĘDA E., 2011c – Dodatek nr 1 do Dokumentacji geologicznej zło Ŝa kruszywa natural-

nego „Nowa Wie ś VI” w kat. C 1 (rozliczaj ący zasoby zło Ŝa), miejsc. Nowa Wie ś, dz. nr 354 (cz ęść ), gm. Pasł ęk, pow. elbl ąski. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GURZ ĘDA E., 2011d – Dodatek Nr 1 do dokumentacji geologicznej zło Ŝa kruszywa natural-

nego „Majki IV” w kat. C 1. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GURZ ĘDA E., 2011e – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej zło Ŝa kruszywa natural-

nego – piasku i piasku ze Ŝwirem „Majki VII” w kat. C 1 w miejscowo ści Majki (E cz ęść dz. nr 99/32, N cz. dz. nr 99/26). Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GURZ ĘDA E., 2011f – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego – piasku

„Majki VIII” w kat. C 1 w miejscowo ści Majki, N cz. dz. nr 99/39, NW cz. dz. nr 99/36; S cz.dz. nr 99/38. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GURZ ĘDA E., 2011g – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego – piasku

„Majki IX” w kat. C 1 w miejscowo ści Majki, S cz. dz. nr 99/39, SW cz. dz. nr 99/36. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GURZ ĘDA E., GIEMZA A., 2008 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa piasku „Robity” w kat.

C1 w miejsc. Robity działka nr 10/33. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., War- szawa. GURZ ĘDA E., MAZUR B., 2011 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego –

piasku „Nowa Wie ś X” w kat. C 1. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. HELWAK L., 2011 – Dodatek nr 1 do Dokumentacji geologicznej zło Ŝa piasku „Nowa Wie ś

VII” w kat. C 1 w miejscowo ści Nowa Wie ś, cz ęść dz. nr 196/1 i 196/2. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

51 HELWAK L., DZI ĘGIELEWSKA A., 2010 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa piasku ze

Ŝwirem „Nowa Wie ś I” w kat. C 1 w miejsc. Nowa Wie ś działka nr 198/3. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. HELWAK L., GROZA A., 2009 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa piasku ze Ŝwirem „Nowa Wie ś III” w kat. C1, miejsc. Nowa Wie ś cz. dz. nr 198/3. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. HELWAK L., GROZA A., 2010a – Dodatek Nr 1 do dokumentacji geologicznej zło Ŝa piasku „Nowa Wie ś I” w kat. C1 w miejsc. Nowa Wie ś dz. nr 198/3. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. HELWAK L., GROZA A., 2010b – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa piasku „Nowa Wie ś

VII” w kat. C 1 w miejscowo ści Nowa Wie ś, cz ęść dz. nr 196/1 i 196/2. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. HELWAK L., GROZA A., 2010c – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa piasku „Nowa Wie ś

VIII” w kat. C 1, miejsc. Nowa Wie ś, cz. dz. nr 343. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. HELWAK L., GROZA A., 2011a – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa piasku „Nowa Wie ś

XI” w kat. C 1 w miejsc. Nowa Wie ś, cz. dz. nr 199/2, 201/2, 202/2, gm. Pasł ęk, pow. elbl ąski. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. HELWAK L., GROZA A., 2011b – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa piasku „Nowa Wie ś

XII” w kat. C 1 w miejsc. Nowa Wie ś cz. Dz. nr 198/8 i 199/2. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. HELWAK L, HELWAK W., 2009 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa piasku „Nowa Wie ś IV” w kat. C1 w miejsc. Nowa Wie ś dz. nr 198/4, 198/8, 200, 205. Centr. Arch. Ge- ol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. HELWAK L., HEWLAK W., 2011 – Dodatek Nr 2 do dokumentacji geologicznej zło Ŝa piasku „Nowa Wie ś I” w kat. C1 w miejsc. Nowa Wie ś dz. nr 198/3. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. http://natura2000.gdos.gov.pl/ strony po świ ęcone obszarom Natura 2000 Instrukcja opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000, 2005 – Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. JANUSZKIEWICZ R., BABIEL R., 2010 – Dodatek Nr 1 do dokumentacji geologicznej zło-

Ŝa piasku ze Ŝwirem „Sierpin” w kat. C 1 /rozliczenie ko ńcowe zasobów zło Ŝa/ w miejsc. Sierpin. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

52 JURYS L. 1980 – Sprawozdanie z poszukiwa ń surowców ilastych w północnej cz ęś ci woje- wództwa elbl ąskiego. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. KLECZKOWSKI A. S. 1990 – Mapa obszarów Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony, skala 1:500000. AGH, Kra- ków KONDRACKI J. 2000 – Geografia regionalna Polski, PWN, Warszawa KRÓL K., MATYSZKIEWICZ J., PAULO A., 2006 – Mapa gologiczno-gospodarcza Polski, arkusz Pasł ęk. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa LIRO A. 1998 – Koncepcja krajowej sieci ekologicznej ECONET – POLSKA. Fundacja IUCN Poland, Warszawa LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. MARKS L., Ber A., Gogołek W., Piotrowska K. 2006 – Mapa geologiczna Polski 1:500000. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa NOWICKI Z. (RED), PRAśAK J., FRANKOWSKI Z., JANECKA-STYRCZ K., GAŁ- KOWSKI P., JAROS M., MAJER K., HORDEJUK M., 2007 – Mapa obszarów zagro Ŝonych podtopieniami w Polsce. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa

OLSZEWSKI J., 2007 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa piasku „Majki” w kategorii C 1 w miejscowo ści Majki. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. ORŁOWSKI R. 2000 – Dokumentacja warunków hydrogeologicznych głównego zbiornika wód podziemnych nr 204 ( śuławy Elbl ąskie – poziom” ró Ŝnowiekowy”) – likwida- cja zbiornika. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. OSTRZY śEK S., DEMBEK W 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złó Ŝ torfowych w Polsce, spełniaj ących kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem i uwzgl ęd- nieniem wymogów zwi ązanych z ochron ą i kształtowaniem środowiska. Instytut Me- lioracji i U Ŝytków Zielonych, Falenty. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., War- szawa. PACZY ŃSKI, B. 1995 – Atlas hydrogeologiczny Polski. Cz. II. Zasoby, jako ść i ochrona zwykłych wód podziemnych w Polsce. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa PACZY ŃSKI B., SADURSKI A., (red), 2007 – Hydrogeologia regionalna Polski. Wyd. Ge- ol. Warszawa. PETELSKI K., GONDEK A. 2003 – Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski 1:50000, arkusz Pasł ęk, wraz z obja śnieniami. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

53 PONCZEK E., 2008a – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego – pospółki

„Nowa Wie ś II” w kat. C 1. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PONCZEK E., 2008b – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego (piasku) „Ro-

bity I” w kat. C 1. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PONCZEK E., 2010a – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego – piasku

„Kajmy II” w kat. C 1 w miejsc. Kajmy. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., War- szawa. PONCZEK E., 2010b – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego – pospółki

„Majki I” w kat. C 1, miejsc. Majki, dz. nr 99/31 i 99/33. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PONCZEK E., 2010c – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego – pospółki

„Majki II” w kat. C 1, miejsc. Majki, dz. nr 99/35-cz ęść . Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PONCZEK E., 2010d – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego – pospółki

„Majki III” w kat. C 1, miejsc. Majki, dz. nr 99/36. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PONCZEK E., 2010e – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego – pospółki

„Majki IV” w kat. C 1 w miejscowo ści Majki. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PONCZEK E., 2010f – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego – pospółki

„Majki V” w kat. C 1 w miejsc. Majki. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., War- szawa. PONCZEK E., 2010g – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego – pospółki

„Majki VI” w kat. C 1. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PONCZEK E., 2010h – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego – pospółki

„Majki VII” w kat. C 1. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. POPRAWA P., 2010 – System w ęglowodorowy z gazem ziemnym w łupkach – północno- ameryka ńskie do świadczenia i europejskie perspektywy. Przeg. Geol. vol. 58, nr 3: 216–225. POPRAWA, KIERSNOWSKI, 2008 – Perspektywy poszukiwa ń gazu ziemnego w skałach ilastych (shale gas) oraz gazu ziemnego zamkni ętego (tight gas) w Polsce. Biul. Pa ństw. Inst. Geol. Nr 429, s. 145–152. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako- ści gleby oraz standardów jako ści ziemi (DzU nr 165, poz. 1359).

54 Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymaga ń dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów (DzU nr 61, poz.543). Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 roku w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych (DzU nr 162, poz.1008). Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 26 lutego 2009 r. zmieniaj ące rozporz ądzenie w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów (DzU nr 39, poz. 320). RUSIŁOWICZ R., 1998 – Mapa hydrogeologiczna Polski 1:50000, arkusz Pasł ęk, wraz z obja śnieniami. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. RZEPECKI P. 1982 – Jeziorne osady wapienne północno-wschodniej cz ęś ci województwa elbl ąskiego – sprawozdanie ze zwiadu generalnego. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. SOLCZAK E., 1987 – Sprawozdanie z bada ń geologiczno – zwiadowczych za zło Ŝami kruszywa naturalnego na terenie województwa elbl ąskiego. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. STACHY J. (red), 1987 – Atlas hydrologiczny Polski. Wydawnictwa Geologiczne, Warsza- wa. STEFANIAK K., 1979 – Sprawozdanie z wykonanych wierce ń zwiadowczych za zło Ŝami kruszywa naturalnego w okolicach Pasł ęka. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1993 – Mapy Radioekologiczne Polski cz. I: Mapa mocy dawki promieniowania gamma w Polsce; Mapa st ęŜ enia cezu w Polsce. Skala 1:750 000. Wyd. Państw. Inst. Geol., Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1994 – Mapy Radioekologiczne Polski cz. II. Mapa koncentracji uranu, toru i potasu w Polsce. Wyd. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. SZUFLICKI M., MALON A., TYMI ŃSKI M. (red.), 2011 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.12.2010r., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. SZYPERKO – ŚLIWCZY ŃSKA A. (red.), 1973 – Profile otworów wiertniczych Instytutu Geologicznego, Pasł ęk IG 1. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. Ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (DzU nr 185, poz. 1243 tekst jednolity z roku 2010).

55 WOJTKIEWICZ J., 1983 – Sprawozdanie z poszukiwa ń serii piaszczysto – Ŝwirowej w pół- nocnej i północno-wschodniej cz ęś ci województwa elbl ąskiego. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. WÓJCIK B., 1978 – Karta rejestracyjna zło Ŝa piasku „Nowa Wie ś” (Majki). Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

ZAPRZELSKI Z., 2011 – Dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa piasków skaleniowo- kwarcowych „Nowa Wie ś IX”, miejsc. Nowa Wie ś. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. ZAPRZELSKI Z., KRUPI ŃSKI K., 2008 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa natu-

ralnego „Weklice” w kategorii C 1 w miejscowo ści Weklice. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. Zasady dokumentowania złó Ŝ kopalin stałych, 1999 – Ministerstwo Środowiska, Warszawa.