P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz PASŁ ĘK (95) Warszawa 2012 Autorzy: Ewa Krogulec*, Jan Wierchowiec*, Paweł Kwecko**, Hanna Tomassi-Morawiec**, Gra Ŝyna Hrybowicz*** Główny koordynator MG ŚP: Małgorzata Sikorska-Maykowska** Plansza A – Redaktor regionalny: Albin Zdanowski** Plansza B – Redaktor regionalny: Joanna Szyborska-Kaszycka** Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka** *Segi-AT, ul. Baletowa 30, Warszawa **Pa ństwowy Instytut Geologiczny-Pa ństwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ***Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa ISBN........ Copyright by PIG-PIB and M Ś, Warszawa 2011 Spis tre ści I. Wst ęp (E. Krogulec)................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (E. Krogulec)...................................... 4 III. Budowa geologiczna (E. Krogulec) ........................................................................... 7 IV. Zło Ŝa kopalin (J. Wierchowiec) ............................................................................... 11 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (J. Wierchowiec) .............................................. 16 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (J. Wierchowiec).......................... 18 VII. Warunki wodne (E. Krogulec) ................................................................................. 21 1. Wody powierzchniowe......................................................................................... 21 2. Wody podziemne.................................................................................................. 22 VIII. Geochemia środowiska ............................................................................................ 25 1. Gleby (P. Kwecko)............................................................................................... 25 2. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) ...................................... 27 IX. Składowanie odpadów (G. Hrybowicz) ................................................................... 30 X. Warunki podło Ŝa budowlanego (E. Krogulec)......................................................... 38 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (E. Krogulec) ......................................................... 39 XII. Zabytki kultury (E. Krogulec).................................................................................. 47 XIII. Podsumowanie (E. Krogulec, J. Wierchowiec, G. Hrybowicz)............................... 49 XIV. Literatura .................................................................................................................. 50 I. Wst ęp Arkusz Pasł ęk Mapy geo środowiskowej Polski (MgśP) w skali 1:50 000 został opraco- wany w Segi AT (plansza A) oraz w Pa ństwowym Instytucie Geologicznym-Pa ństwowym Instytucie Badawczym i Przedsi ębiorstwie Geologicznym POLGEOL SA (plansza B) w la- tach 2011/12. Przy opracowaniu arkusza wykorzystano materiały archiwalne arkusza Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (Król i in., 2006). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z Instrukcj ą opracowania MgśP (Instrukcja…, 2005). Mapa geo środowiskowa składa si ę z dwóch plansz – plansza A zawiera zaktualizowaną tre ść Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, a plansza B zawiera warstw ę informacyjn ą „Zagro Ŝenia powierzchni ziemi”, opisuj ącą tematyk ę geochemii środowiska i warunki do składowania odpadów. Plansza A zawiera dane zgrupowane w nast ępuj ących warstwach informacyjnych: ko- paliny, górnictwo i przetwórstwo, wody powierzchniowe i podziemne, warunki podło Ŝa bu- dowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Dane i oceny geo środowiskowe zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wie- dzy o środowisku przyrodniczym, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji pa ństwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą wskazówk ą nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mog ących pogarsza ć stan środowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osa- dów dennych wód powierzchniowych s ą u Ŝyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa geo środowiskowa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej, zajmuj ącej si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasoba- mi środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i ochrony środowiska. Informacje zawarte na ma- pie mog ą by ć wykorzystane w pracach studialnych przy opracowaniu strategii rozwoju woje- wództwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowa- niach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe mog ą by ć po- mocne przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony śro- dowiska oraz planów gospodarki odpadami. 3 Mapa powstała na podstawie interpretacji i reinterpretacji materiałów archiwalnych, opracowa ń publikowanych, oraz zwiadu terenowego. Przeanalizowano materiały archiwalne i publikowane oraz kwerendy w: Warmi ńsko – Mazurskim Urz ędzie Wojewódzkim – Oddział Zamiejscowy w Elbl ągu, Warmi ńsko – Mazurskim Urz ędzie Marszałkowskim – Oddział Za- miejscowy w Elbl ągu, Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Olsztynie, staro- stwach powiatowych w Elbl ągu i Braniewie, jak równie Ŝ w urz ędach miasta i gmin: w Elbl ą- gu, Pasł ęku, Młynarach i w urz ędach gmin: w Rychlikach, Wilcz ętach i Milejewie Marku- sach. Dane archiwalne zostały zaktualizowane w trakcie prac terenowych. Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opraco- wanych dla komputerowej bazy o zło Ŝach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Pasł ęk zawarty jest mi ędzy współrz ędnymi geograficznymi: 19°30’00’’ a 19°45’00’’ długo ści geograficznej wschodniej oraz 54°00’00’’ a 54°10’00’’ szeroko ści geo- graficznej północnej. Administracyjnie, omawiany obszar poło Ŝony jest w województwie warmi ńsko-mazur- skim, niemal w cało ści w powiecie elbl ąskim. Jedynie niewielki fragment w północno- wschodniej cz ęś ci arkusza nale Ŝy do powiatu braniewskiego. Arkusz obejmuje tereny gmin: Elbl ąg, Pasł ęk, Rychliki, Markusy, Milejewo, Młynary, Wilcz ęta. Według fizyczno-geograficznej regionalizacji Polski Kondrackiego (2000), omawiany obszar nale Ŝy w cało ści do prowincji Ni Ŝu Środkowoeuropejskiego i le Ŝy na granicy dwóch du Ŝych jednostek fizjograficznych (podprowincji) – Pobrze Ŝy Południowobałtyckich i Poje- zierzy Południowobałtyckich. Granica pomi ędzy nimi biegnie równole Ŝnikowo w południo- wej cz ęś ci arkusza. Północna cz ęść omawianego obszaru nale Ŝy do mezoregionu Wysoczyzny Elbl ąskiej, środkowo-zachodnia cz ęść terenu wchodzi w skład śuław Wi ślanych, mezoregio- nu – śuławy Elbl ąskie, a środkowo-wschodnia nale Ŝy do mezoregionu Równiny Warmi ń- skiej. Południow ą cz ęść obszaru arkusza stanowi fragment mezoregionu Pojezierza Iławskie- go zaliczanego do podprowincji Pojezierzy Południowobałtyckich (fig. 1). Powy Ŝsze jednostki fizjograficzne bardzo wyra źnie ró Ŝni ą si ę mi ędzy sob ą ukształto- waniem powierzchni terenu. Ró Ŝnica wysoko ści mi ędzy obszarem najni Ŝej poło Ŝonym (1,6 m p.p.m. – obszar śuław Wi ślanych w zachodniej cz ęś ci arkusza), a punktem poło Ŝonym najwy Ŝej (151,0 m n.p.m. – w pobli Ŝu wsi Wilkowo na Wysoczy źnie Elbl ąskiej) wynosi 152,6 m. Wysoczyzna Elbl ąska jest polodowcow ą wysoczyzn ą falist ą, o urozmaiconej rze źbie z du Ŝą ilo ści ą zagł ębie ń wytopiskowych, porozdzielanych wzniesieniami. Niektóre fragmenty 4 wysoczyzny pooddzielane s ą od siebie kraw ędziami o przebiegu wschód–zachód i pokryte przez osady wodnolodowcowe (sandrowe). W cz ęś ci zachodniej wysoczyzna oddzielona jest od obszaru śuław Elbl ąskich wyra źnym progiem morfologicznym o wysoko ści 50–70 m. W cz ęś ci wschodniej wysoczyzna znacznie łagodniej przechodzi ku południowi w Równin ę Warmi ńsk ą. Stanowi j ą obni Ŝony fragment wysoczyzny morenowej, w cz ęś ci północnej pła- skiej, a na południu falistej. Powierzchnia równiny pochyla si ę łagodnie od 60–70 m n.p.m. w cz ęś ci wschodniej do 20 m n.p.m. w cz ęś ci zachodniej. W centralnej cz ęś ci Równiny War- mi ńskiej wyst ępuje rynna subglacjalna, któr ą wykorzystuje rzeka W ąska, płyn ąca ze wschodu na zachód gł ęboko wci ętą dolin ą i stanowi ąca o ś morfologiczn ą terenu. W dolinie rzeki W ą- skiej wyró Ŝni ć mo Ŝna dwa poziomy tarasowe – zalewowy i wy Ŝszy nadzalewowy. Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Pasł ęk na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2000). 1 – granica prowincji, 2 – granica podprowincji, 3 – granica mezoregionu, – jeziora i rzeki Mezoregiony Pobrze Ŝa Gda ńskiego: 313.54 – śuławy Wi ślane, 313.55 – Wysoczyzna Elbl ąska, 313.56 – Równina Warmi ńska; Mezoregion Pojezierza Iławskiego: 314.90 – Pojezierze Iławskie; Mezoregiony Niziny Staropruskiej: 841.57 – Wzniesienia Górowskie, 841.58 – Równina Ornecka; Mezoregion Pojezierza Mazurskiego: 842.81 – Poje- zierze Olszty ńskie 5 Na południu Równina Warmi ńska podnosi si ę, przechodz ąc w falist ą wysoczyzn ę mo- renow ą Pojezierza