CENTRUM W. de Withstraat 27 1057 XG Amsterdam Fax 167058 Tel. 020 - 167058 (bel voor informatie SUPER LAGE AANBIEDING tussen 14.00 en 18.00 uur)
MSX2+ voor f.995,-
Technische gegevens:
Uitvoering 22 V. RGB uitgang. 16K diskbasic. SCART voor monitor en T.V. 16K TURBO BASIC. Dubbelzijdige drive. 128 JIS (o.a. alle wereldtalen) 80K basic 3. Pauzetoets .
Aflevering vindt plaats in volgorde van bestelling. De levertijd bedraagt drie weken. De toestellen worden geleverd met Nederlands importeurs garantie en gebruiksaan wijzing. Gemakkelijke betaling.
,------Bestel door overmaking van f 995,- , of door overmaking van f 495,- ,en betaal het restant van f 510,- bij aflevering onder rembours
: Per giro: 2922 NMB Amsterdam t.g.v. 69.59.15.592 : Per bank: NMB Amsterdam rekening nummer 69.59.15.592
:, Naam: ...... : Adres: ...... : Postcode en woonplaats: :Tel: ..... L______------~ MSX COMPUTER MAGAZINE is een uitgave van Inhoud MSX Computer Magazine 39 Aktu Publications b.v. Amsterdam Redactioneel 5 MSX Computer Magazine verschijnt acht maal Ombouw naar MSX2+: de risico's 6 per jaar. Achter de schermen van MSX 10 Redactieadres In Memoriam: Leonardo Jacobs 17 MSX Computer Magazine MSX Memory Manager 30 Postbus 61264, 1005 HG, Amsterdam Kort Nieuws 43 Tel. : 020 - 845995 Fax: 020-862719 Uitgever/Hoofdredacteur Rubrieken Wammes Witkop Kort & Krachtig 26 Redactie Programma-Service 33 Max Barber, Paul te Bokkel, Hans Niepoth, Harry van Horen, Markus The, Marièlle Mink, André Eerste Hulp Bij Overleven 38 Knip, Edgar Hildering, Robbert Wethmar, Lies Art Gallery 48 Muller, Mathijs Perdec, Kees Reedijk, Aat van Uijen, Wim Vredevoogd, Ries Vriend. Nieuw: MCM's LezersService 56 I/O'tjes 62 Vragentelefoon redactie Oeps De redactie is telefonisch alleen bereikbaar via 66 020-860743. Op dit nummer staat een antwoordapparaat, waarop we eventuele correcties op artikelen en listings inspreken. Bovendien zijn Besprekingen we minimaal één keer per week via dit nummer rechtstreeks bereikbaar. Wanneer, dat maken we ook via het antwoordapparaat bekend. Met menu's meer mans?: AutoMenu 16 Spelbesprekingen 18 Advertenties MSX-Connect tel.: 020-845975 36 Geldend advertentie tarief I juli 1990 Hi-Soft C 41 Programmaservice Doozle, retouche op MSX2+ 44 Voor het bestellen van cassettes en diskettes kunt u MSX Harddisk van HSH 50 de bon elders in dit blad invullen en opsturen naar: Sanyo PHC-70FD MSX2+ machine 59 MCM LezersService Postbus 61264 1005 HG Amsterdam Listings Losse nummers Heeft u vragen over het nabestellen van losse LFILES 34 nummers, bel dan met Mirjam Engelberts, afdeling lezersservice 020-845995 Invoer Controle Programma 64 Vormgeving Marièlle Mink Cover-fotografie Jan Bartelsman Distributie Beta PressIvan Ditmar, Gilze Tel. : 01615-7800 Toezenden materiaal Dit eerste nummer van MCM onder eigen vlag - vandaar de Tenzij uitdrukkelijk anders overeengekomen heeft vertraging - bevat heel wat wetenswaardigheden. Zoals een MCM het recht om vrijelijk te beschikken over alle MSX harádisk de eerste die MCM heeft mogen testen, die ge haar toegezonden materiaal. woon verkrijgbaar is en bovendien zonder problemen zijn Abonnementen werk doet. Een abonnement op MCM kost f 50,- voor Ook een eerste artikel over de huidige rage van het ombou 8 nummers wen van MSX2 naar MSX2+, met een opsomming van de risi Het abonnement kan elk gewenst moment ingaan co's die daar aan verbonden blijken. (zie de bon elders in dit blad) en wordt automatisch Dan acht pagina's spellen, met meer kleurenfoto's dan ooit. verlengd, tenzij een maand voor de vervaldatum MSX-Connect verbindt twee MSX-machines, zodat de één de schriftelijk opgezegd. drives van de ander kan bereiken. Een test in dit nummer. Verder gaat MCM zelf postorderen, met héél fraaie Japanse ROM's In de aanbieding! Voor de techneuten: MemMan} de MSX Memory Manager. Nu nog als voorstel, maar bijna aT. Tenslotte, een bespreking van de Sanyo PHC-70FD MSX2+, zo als die momenteel door het MSX-Centrum wordt aangeboden.
MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 -3- =
Ii\l Computervertrieb GmbH, RombergstraBe 16, D-4715 Dovensberg WestGermany Tel.: **49-2593/6168 Fax: **49-2593/7234 MeM, gefeliciteerd met de nieuwe uitgever! HSH Computervertrieb
HSH MSX SCSI Interface HSH produceert de nieuwe MSX SCSI Interface, zoals deze ook gebruikt wordt in de HSH MSX Hard Disk Systemen. Deze MSX SCSI Interface voldoet aan alle normen, zodat er meerdere MSX-computers aan dezelfde Hard Disk kunnen worden aangesloten. Ook kan de knutselaar met deze interface zelf een SCSI-Hard Disk aansluiten op de MSX. Bovendien ontwikkelt HSH een MSX SCSI LAN (Local Area Network) pakket, gebaseerd op de HSH MSX SCSI Interface. Ideaal voor scholen en kantoren. De prijs van de losse HSH MSX SCSI Interface bedraagt f 499,-.
Upgrade-service In het verleden heeft een andere firma ook MSX SCSI Interfaces verkocht. Deze interfaces voldoen niet aan de standaard zoals HSH die heeft toegepast. Zo'n niet volledige SCSI-interface zal op onverwachte momenten problemen geven, door fouten in de software. Daarnaast zijn er zelfs incomplete SCSI-interfaces uitgeleverd, zonder de centrale controller-chip. HSH biedt de eigenaren van deze niet goed functionerende en incomplete interfaces een upgrade-service. Na deze upgrade zullen deze interfaces met één harddisk kunnen werken. Door technische problemen in het ontwerp is het niet mogelijk deze slecht-functionerende interfaces volledig SCSI-compatibel te maken. Ook na de upgrade blijft het onmogelijk deze interfaces in een LAN of met meerdere SCSI-apparaten te gebruiken. Naast de technische verbeteringen bestaat een upgrade uit nieuwe software en een handboek, dezelfde als men bij een originele HSH MSX SCSI Interface ontvangt.
Upgraden van een SCSI-interface met controller-chip kost Hfl. 189,-. Een incompleet exemplaariJpgraden kost 279 gulden. Deze upgrades worden verzorgd via MSX Computer Magazine, zie de LezersService-pagina's voor adres en betaalwijze. Aangezien alle upgrades in Duitsland plaatsvinden moet u minimaal drie weken rekenen voor deze service.
WATCH OUT FOR NEW PRODUCTS IN COMING ISSUES OF THE MSX COMPUTER MAGAZINE
TRADE ENQUIRIES------1 ______WE LCOME Products from
bl*w'89 Op eigen benen! Voor alles, mijn excuses. U heeft langer op deze MSX Computer Magazine moeten wach ten dan de bedoeling was. Veel langer zelfs. Alleen, daar is een goede reden voor: MSX Computer Magazine is intussen zelfstandig ge worden. Behalve hoofdredacteur ben ik tegenwoordig ook uitgever. En daar ben ik zelf heel tevreden mee. Want eerlijk gezegd, de laatste twee jaren waren geen pretje, sinds de oor spronkelijke uitgever MBI door Wegener Tijl Tijdschriften Groep was overgenomen. Laat ik volstaan met te zeggen dat het toch wat vrijgevochten zootje van de MCM-redactie zich niet helemaal thuisvoelde binnen de WTTG bedrijfsstructuur. Het MS-DOS avontuur was echt niet onze vrijwillige keuze.
Maar genoeg daarover. Laat ik u niet lastig vallen met de problemen die tot deze nieuwe ontwikkeling geleid hebben. Op één detail na dan, want dat is ondertussen in het geruchten circuit beland. Eén van de redenen om MCM zelfstandig voort te zetten is namelijk heel simpel: WTTG wilde het blad flink dunner maken, terwijl ook ons kleurgebruik in de vuurlinie kwam. Ge zien de toch wat minder grote belangstelling voor MSX - en de daardoor toch ook wat te ruglopende oplage - ergens begrijpelijk. Maar uiteindelijk was dat wel de reden voor mij om de knoop door te hakken. Ik geloof zelf namelijk wel zeker in een MSX-toekomst. En een uitgeklede MCM, daar wil ik liever geen hoofdredacteur van zijn. Natuurlijk kan ik niet uitsluiten dat MCM ooit wat veren zal moeten laten, want ook ik heb te maken met simpe REDACTIONEEL le economische wetten. Uiteindelijk moet het blad zichzelf bedruipen. Maar voorlopig is MCM 'gered'. We drukken vier pagina's minder, maar gebruiken wel meer kleur!
Wat de toekomst brengen zal, ik durf het niet te zeggen. Maar ik - en met mij de hele ploeg - geloof dat MSX Computer Magazine nog heel wat tijd te gaan heeft, voordat het blad met de VUT mag.
En in die tijd kunnen we nu heel wat slagvaardiger te werk gaan. In dit nummer treft u al een eerste initiatief aan, namelijk MCM's LezersService. Deels uit nood geboren, want de fraaie MSX-initiatieven van het Duitse bedrijf HSH hebben tot nog toe nauwelijks een poot aan de grond gekregen in Nederland. En dat is toch een rare situatie. Nederland is de groot ste MSX-markt in Europa, HSH de actiefste ontwikkelaar van nieuwe zaken. Vandaar dat we voortaan die zaken zelf naar Nederland halen, met een postorder-bedrijfje. Wie de - probleemloos werkende! - MSX harddisk wil bestellen kan voortaan bij MCM te recht. Waarbij wij het aan onze goede naam verplicht zijn om er voor te zorgen dat uw be stellingen ook prompt en goed uitgevoerd worden. Ergens is dat een gevaarlijke ontwikkeling. Want een blad dat zelf verdient aan de verkoop van allerlei spulletjes zou natuurlijk geneigd kunnen zijn om de eigen zaken wat positiever te bespreken dan datgene wat de concurrentie in de aanbieding heeft. Ik denk echter dat dat niet zo'n vaart zal lopen. Het redactieteam is wat dat betreft mans en vrouws genoeg, om de journalistieke vrijheid hoog in het vaandel te houden. Als ik me - in mijn nieuwe dubbelrol van hoofdredacteur en uitgever - al zou laten verleiden tot commercieel gekonkel, dan wordt ik ongetwijfeld gevoelig op de vingers getikt door mijn geachte medewerkers. Laat ik u ver zekeren dat ze kritisch genoeg zijn! Nu we op eigen benen staan zullen we ongetwijfeld meer nieuwe initiatieven gaan ontwik kelen. Plannetjes genoeg, die we - zodra de stofwolken van de overname zijn opgetrokken - kunnen gaan uitwerken. Vriend en vijand zullen nog verbaasd opkijken! Zo hoop ik in het volgende nummer onze Japanse correspondent aan u voor te kunnen stel len - en als ik diegene te pakken krijg die ik op het oog heb, dan zijn we voortaan verzekerd van Japans hot-news. Als het allemaal doorgaat, zijn naam komt u vast bekend voor.
AI met al ben ik vol goede moed. Het blad gered, een postorder-service die het voor onze lezers mogelijk zal maken om zonder eindeloos zoeken allerlei MSX-spulletjes te kopen, het ziet er goed uit. Om nog maar te zwijgen over het feit dat ik nu eindelijk - na jaren spe culatie en minder geslaagde pogingen - met eigen ogen een goed werkende harddisk voor MSX heb mogen aanschouwen. We gaan gewoon nog een paar jaartjes door!
Wammes Witkop
MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 - 5- MSX2 naar 2+, dat lijkt heel mooL ..
MSX'ers willen niets liever Die ombouw is toch niet zo makkelijk als cept hoe het wel moet. Compleet met dan een echte Europese velen denken. Of mogelijk hun potentiële foto's van verkeerd aangesloten - en in klanten willen doen geloven. Dit artikel, derdaad in rook opgegane - video-chips. MSX2+. Maar, helaas, die is er waarin de mogelijke gevaren en fouten Nog even geduld dus. niet. En of dergelijke machi eens belicht worden, is in feite ontstaan op nes ooit nog op de markt de Tilburgse MSX-dagen. Commercie zullen komen, we kunnen het Een tweetaraan de redactie verbonden ex alleen maar vurig hopen. Dus perts - die liever een rustig leven houden Veel gebruikers proberen momenteel een en hier dan ook naamloos zullen blijven - MSX2 computer om te bouwen tot een blijven er twee routes over, hebben daar de nodige ombouw-projecten MSX2+ computer met de nieuwe video om aan een MSX2+ te gera aan de tand gevoeld. Met groot succes, de chip en 96 kB aan ROM. Deels zijn dit ken. Uit Japan halen - wat fouten bleken niet van de lucht. De discus goedbedoelende knutselaars, deels ook re hier en daar dan ook driftig sies met de tot dan toe trots glimmende delijk zakelijk ingestelde figuren. Om gedaan wordt - of een 'ge ombouwers waren overigens ook wel aar daar eerst maar eens wat luchtballonnetjes dig. Men verdedigde het eigen - vaak wat door te prikken: die ombouw kost aan ma wone' MSX2 ombouwen. krakkemikkige - product door dik en door teriaal nog geen tweehonderd gulden. Dat laatste lijkt ideaal, want dun. Hetgeen ons weer deed denken aan het is stukken goedkoper dan een oude zegswijze in computerland: a Zo'n 130 piek voor de video-chip, die ge importeren, terwijl men in ie bug is a undocumented feature. In het Ne woon bij Sony bestellen is, zeg 30 gulden der geval een Europese derlands wil dat zoveel zeggen als 'fouten aan ROM's, en dan nog wat klein grut bestaan niet, we zijn alleen vergeten op te waar we zeer ruim geschat minder dan 40 machine krijgt zonder al te schrijven dat het zo is' . gulden aan kwijt zijn. De rest is arbeids veel typisch Japanse toeters loon, van het type pikzwart. Een geoefen en bellen. Geen problemen Problemen de inbouwer doet het ruim binnen de twee met de Japanse NTSC-stan uur, dus u kunt nu zelf uitrekenen wat het daard - waardoor je een Amusant, vooral als iemand beweert dat u maximaal waard mag zijn. En daarmee het toch niet uit mag maken hoe de datum hebben we de eerste knuppel in het hoen gewone TV niet kan aanslui op een MSX er uit ziet, dag-maand-jaar of derhok geworpen, bepaalde groepen men ten, geen Japanse tekens op jaar-maand-dag. Weliswaar mogen beide sen verdienen hier kapitalen aan. het toetsenbord. De ideale notaties volgens de MSX-standaard, maar oplossing. Hoewel... in onze streken zijn we toch zeker gewend De tweede knuppel is ons eigen stok aan de eerste vorm. En wat erger is, onze paardje: de copyrights. Niemand die programma's vaak ook. MSX2 naar MSX2+ ombouwt doet zulks Toegegeven, dat zou niet mogen. Zo 'n met officiële ROM's. En ROM's zijn co programma gaat tegen de standaard in. pyright. Sterker nog, iemand die wel ori Want een ordentelijk programma moet ginele exemplaren zou gebruiken bewijst eerst in ROM kijken hoe het datumfor de klant ook al geen dienst. Want juist de maat van een specifieke MSX is. ROM's moeten behoorlijk worden aange past om ze bruikbaar te maken als een Eu Maar, aan de andere kant, als iemand be ropese MSX2+. weert een MSX2+ te kunnen maken, dan horen dat soort kleine details er wel zeker En dat heeft ons hier op de redactie in een bij. Net zoals de wat grotere details, zoals lastig parket gebracht. Onze mening over vaak voorkomende slordigheidjes in de illegale software moge bekend zijn, an hardware. Heus, een MSX2+ videochip derzijds kan men niet ombouwen zonder hoort niet zo heet te worden dat je er een illegale software. Op die gronden hadden eitje op kunt bakken. Als dat wel gebeurt, we in eerste instantie geen aandacht wil dan is er iets verkeerd gedaan. En die heat len besteden aan de ombouw-projecten. sink op die chip - een soort warmte-uit Maar juist ook de kwaliteit - hoewel, kwa straler, om te voorkomen dat de zaak door liteit - van veel van dergelijke projecten brandt - is een lapmiddeltje. Eens gaat heeft ons er toe gebracht er juist wel aan zo'n chip door. En ze zijn duur! dacht aan te weiden. DE GEVAREN VAN Immers, ondanks de vele smeekbeden - en ONDESKUNDIG Vandaar dit eerste artikel, waarin we de de nodige financieel interessante voorstel OMBOUWEN fouten op een rij zetten. In de komende len - heeft men in het Verre oosten tot nog MCM publiceren we vervolgens het re- toe geen aanleiding gezien om ons hier in
MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 -6-
. , • - Ct -
Europa van MSX2+ te voorzien. Alle po vast te laten zetten. Eén van de schrijvers - heeft men een extra condensator geïn• gingen zijn gestrand. Goed, dan in he van dit verhaal herinnert zich nog als de stalleerd; melsnaam maar illegaal. MCM valt van dag van gisteren dat hij zijn Sony HB - is er een extra electrolytische condensa zijn geloof af. F700P intern had gemodificeerd naar tor geïnstalleerd, een zogenaamde elco. 512 kB en dat op de computerclub wilde De fijne kneepjes laten zien. Vol trots zette hij de computer Voor een leek zijn dit lastige termen. Men aan en startte MSXMEM, het MCM-pro kan de norm hanteren dat er minimaal Waar moet men op letten bij het ombou gramma dat de geheugenopbouw op het twee stuks extra onderdelen naast de wen van een machine? Ten eerste moet de scherm toont. V9958 op de video print moeten zijn aan machine natuurlijk normaal opstarten. Oh wat een ramp, de machine bleek gebracht. Wanneer men alles heel goed Wanneer een omgebouwde MSX2+, aan slechts 256 kB te hebben. Na voorzichtig heeft gedaan, moeten er vier nieuwe on gesloten op een RGB-monitor, wordt aan de kast te hebben losgemaakt, kwam het derdelen zijn gemonteerd. Welk type en gezet en er verschijnt een scrollend of bib probleem aan het licht: een niet goed vast op welke wijze ze zijn te herkennen, wordt berend beeld dan is één en ander niet goed gezet draadje was tijdens het transport los in een volgend nummer behandeld. Te gedaan. Ook wanneer het beeld even geraakt. vens wordt dan duidelijk aangegeven scrollt en later tot rust komt, klopt er hard waar ieder onderdeel moet worden ge warematig iets niet. Natuurlijk vertelt dit Voor wie niet zelf dagelijks met een roken plaatst. niet alles over de kwaliteit, maar het geeft de soldeerbout in de weer is, betekent dit Wanneer men bijvoorbeeld niet de juiste wel meteen al een goede indicatie. Deze meestal 'problemen'! Vaak moet er een poorten met een weerstand logisch laag of foutjes zijn overigens alleen te zien op een (semi)expert bij worden gehaald om het hoog houdt, bestaat de k.ans op oververhit RGB-monitor die via de scart-aansluiting probleem te verhelpen. Soms kan dit zon ting van de videoprocessor. Men heeft in aan de computer is gekoppeld. der kosten, maar meestal kost dit geld. Dit zo 'n geval de poort direct met een draad is te voorkomen door vooraf te verlangen je verbonden aan de plus 5 Volt of aan de Andere punten die moeten worden beke dat alle extra verbindingen moeten wor massa. ken zijn: hoe is de nieuwe video IC inge den vastgezet. Hoelang de processor dan meegaat, is bouwd en hoe is die extra 32 kB EPROM twijfelachtig. Op het eerste gezicht func in de computer gezet. Hebben de inbou Wanneer men de omgebouwde computer tioneert alles goed, doch op langere ter wers aandacht aan het werk besteed of kantelt en draait, is te horen of er niet iets mijn moet men maar afwachten. Door heeft men domweg de videochip vervan loszit. Wanneer dit het geval is, laat het voor ongeveer één gulden extra materiaal gen en met draadjes de benodigde extra dan vastzetten. Op deze wijze worden pro te gebruiken, kan de inbouwer veel pro verbindingen gemaakt. Het is in ieder ge blemen - kortsluiting door bijvoorbeeld blemen voorkomen. val raadzaam om de oude videochip terug een verdwaald schroefje - voorkomen. te vragen, zodat die weer gebruikt kan Een draadje dat alleen vastzit aan een IC De verdere ombouw worden wanneer om de één of andere re pootje en verder los in de machine bun den de MSX2+ videochip, de V9958, ka gelt, is natuurlijk hiermee niet getest. Con Met wat extra ROM en een nieuwe video pot gaat. Dan is er in ieder geval een reser troleer dan ook altijd of de draadjes die ex processor is de MSX2 computer nog niet ve videochip voorhanden. tra gemonteerd zijn, in de computer meteen een MSX2+. Ook de MSX-engine werkelijk zijn vastgezet met tape, specia moet worden 'bewerkt' en wanneer de De inbouwers in Nederland hanteren soms le lijm of de elektronische snelbindertjes, ombouw er de juiste aansluiting heeft ge rare normen. Er zijn er bij die een machi die daar speciaal voor gemaakt worden. bruikt, biedt dit extra mogelijkheden voor ne hardwarematig ombouwen en wanneer bijvoorbeeld een ingebouwde FM-PAC. er een probleem optreedt, dit tegen beta De V9958 ling oplossen. In een volgend nummer gaan wij dieper in Naast de modificatie van de ROM dient de op dit onderwerp en geven een compleet Algemene verzorging nieuwe processor natuurlijk correct inge overzicht van het aansluiten van de nieu bouwd te worden. Grof en ruw soldeer we videoprocessor en het te gebruiken Wat betreft de hardware kan men door in werk vergroot de kans op storingen en dit materiaal. Tevens worden er enige andere de machine te kijken reeds een goede in is natuurlijk niet de bedoeling. Enige za hardware-zaken uitgespit. dicatie krijgen of de ombouw redelijk is ken die men snel kan controleren zijn de We zullen ook aangeven welke aansluitin gebeurd. Zijn er extra draden op de groot volgende: gen kunnen worden gebruikt voor het om ste printplaat gesoldeerd en zo ja, hoe is bouwen en welke aansluitingen voor an dit gedaan? Wanneer de draden los op de - zijn er extra weerstanden op de video dere doeleinden kunnen worden gebruikt. printplaat liggen, is er een reële kans dat chip geplaatst; te zijner tijd de verbindingen en/of de dra - is er een extra spoeltje geïnstalleerd - dit Om het een en ander goed te installeren den breken. Het is altijd verstandig - al lijkt op een weerstand maar is iets groter dient men echter wel over soldeerervaring was het maar met tape - om deze draden uitgevoerd; te beschikken.
MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 -7- Software zijn werk gaan en hoe de vraag 'Japans of het numerieke eiland dan bij een Sony MSX2+?' elke keer weer kan worden be HB-500P, 700P, 900P of 9P. Voor een correcte ombouw zal naast de antwoord. Hier behandelen we eerst de hardware ook de ingebouwde software punten waarop moet worden gelet als uw Bij de meeste omgebouwde machines zit enige veranderingen moeten ondergaan. computer de MSX2+ operatie heeft onder het wel goed wat de karakterset betreft, Helaas, ook hierbij is een foutje zo ge gaan of u op het punt staat die uit te voe maar loop het toetsenbord goed na! maakt. Op het eerste gezicht lijkt MSX ren, teneinde te beoordelen of de aanpas Basic 3.0 nu niet zoveel te verschillen van singen zowel juist als volledig zijn. Functietoetsen zijn voorgangers - versies 2.0 en 2.1 - maar als zo vaak liggen de struikelblokken Ten eerste: de karakterset. Een Japanse De functietoetsen hebben bij Japanse ma niet in het gebied waar je ze zou verwach MSX computer heeft een andere karakter chines een - klein - verschil ten opzichte ten. Wat is namelijk het probleem? set dan de machines die in Nederland en van de internationale versies. Onder F6 zit België zijn verkocht. Om te controleren of bij een Japanse machine COLOR 15,4,7 In theorie zou van MSX-Basic 2.x een cor de goede set in de ROM staat, kan men een en bij de overige COLOR 15,4,4. Het is recte MSX-Basic 3.0 zijn te maken. Dit is eenvoudige test uitvoeren, met de volgen een verschil waar mee te leven valt als het echter zo'n enorme klus en de kans op de Basic-regel: per ongeluk is vergeten, maar toch ... kleine - en grote - onvolkomenheden is zo groot, dat de ombouwers zich massaal FOR T=l TO 32: PRINT Grappig is daarentegen wel dat de ombou hebben bediend van de meest voor de CHR$(1);CHR$(64+T); : wer kan denken dit probleempje goed op hand liggende oplossing, al gaat men zich NEXT: FOR T=32 TO te lossen en dan toch nog een fout blijkt te dan wel- op z'n zachtst gezegd - op een 255: PRINT CHR$(T);: hebben gemaakt. Een juiste oplossing lijkt hellend vlak wagen ... NEXT om de functietoets-definitie uit de oude MSX2 ROM te nemen en deze in de nieu Men neemt een kopie van de ingebouwde Beëindig met return. Nu zal de complete we MSX2+ ROM te plaatsen. software in een Japanse MSX2+ compu karakterset op het scherm verschijnen en Het probleem is echter dat de functietoets ter en poogt deze aan te passen aan de Eu is in een oogopslag te zien of de juiste te definitie onder MSX-Basic 3.0 is veran ropese omstandigheden waarin onze ver kens aanwezig zijn. derd. F7 is nu niet meer CLOAD" maar trouwde MSX2 computers zich bevinden. LOAD" ... Denk hierbij aan toetsenbord, karakterset, Toetsenbord Controleer 't even. videotimer-interrupt en dergelijke zaken meer. Had u enige moeite om deze Basic regel Japanse Basic Als dit dan is gebeurd, wordt deze soft in te toetsen of lukte het zelfs helemaal ware op EPROM gezet en in de op bevor niet, is de kans groot dat het uitlezen van De ontwerpers van MSX-Basic vonden dering wachtende MSX2 gesoldeerd. Af het toetsenbord - nog - niet juist verloopt. het nodig om naast alle problemen die we gezien van alle problemen die dit solderen Een Japans toetsenbord is wel QWERTY al hebben met toetsenborden en karakters, nog met zich meebrengt, liggen de groot maar wijkt sterk af van het door ons ge ook nog te zorgen voor verschillen in ste hindernissen op weg naar een correcte bruikte als het gaat om leestekens en spe MSX-Basic commando's. Bij Japanse Europese versie die precies doet wat u ver ciale symbolen. machines werkt PRINT USING net een wacht, in de aanpassing van de software. Een aardige steekproef is het intoetsen van beetje anders dan bij Engelse en interna SHIFT 2. Bij een goede aanpassing ver tionale versies. Wij zijn gewend om bij Japans of MSX2+ schijnt het apestaartje '@'. Is daarentegen USING de backslash '\' te gebruiken om de Japanse layout nog actief dan ver strings met een vastgestelde lengte af te De ombouwer moet zich bij het aanpassen schijnt het dubbele aanhalingsteken: ". beelden. De Japanners gebruiken daar van de software steeds de vraag 'Japans of Test daarna of grafische tekens die met echter het teken '&' voor. MSX2+?' stellen. Alle routines en data in GRAPH en CODE te voorschijn zijn te Probeer maar eens: de Japanse ROM's die verschillen van de halen, nog kloppen. Andere leuke testjes inhoud van onze gewone MSX2 ROM's zijn: PRINT USING ''\ \";"HALLO" kunnen om twee redenen in die ROM staan: ten eerste omdat ze zijn bedoeld - Werkt de 'dead-key' goed? Hiermee Als het goed is, komt er HAL op het voor specifieke MSX2+ zaken - dan moe moeten accenttekens mee kunnen worden scherm. Het teken' &' wordt door Europe ten ze aanwezig blijven - en ten tweede aangebracht. se MSX-programmeurs voor iets anders voor het afhandelen van de Japanse eigen - Blijft de CODE-toets niet 'hangen'? Bij gebruikt, namelijk het afdrukken van schappen. In het laatste geval moeten wij Japanse MSX computers werkt de CODE strings met variabele lengte. Japanners zigingen worden aangebracht. toets als KANA-lock. Dit is te vergelijken doen dit met '@'. Probeer 't maar uit: met de CAPS-lock. Als de CODE-toets Vooral bij dit proces gaat nogal eens wat niet meer wordt ingedrukt, moeten de nor PRINT USING "&";"HALLO" fout. Het op deze wijze in orde brengen male tekens weer tevoorschijn komen. van de software eist namelijk geduld en - Is het numerieke eiland in orde? Let Dit moet 'HALLO' opleveren. enige discipline. De meeste ombouwers hierbij goed op, want de ombouwer kan Vergeet ook niet om te controleren of de hebben zich afgevraagd: 'Wat moet er al het numerieke gedeelte bij een Sony best integer-deling met de backslash goed lemaal worden veranderd?' en dan is de goed in orde hebben gebracht, maar dat gaat: PRINT 3\2 moet I als antwoord op kans groot dat men wat vergeet... wil niet zeggen dat het bij een Philips ook leveren. Maar als toetsenbord en karakter In het volgende nummer van MCM gaan goed gaat. De tekens +, *, - en / zitten bij set in orde zijn zal dit - gelukkig - ook wel we wat dieper in op hoe de wijzigingen in de Philips 8250, 8255 en 8280 anders op goed gaan.
MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 -8-
_ b .. -
Nog meer? KANJI zal het totale geheugen worden afgebeeld. Elke keer na het opstartscherm zal het ge Als de ombouwer dit alles netjes heeft op Belangrijker zijn de KANJI-modes. heugen worden geteld. Deze test is de gelost, moet hij of zij zich door nog veel MSX2+ machines bezitten meer inge structief, dat wil zeggen dat na de telling meer problemen heen worstelen. Het bouwd ROM-geheugen dan de meeste de geheugeninhoud niet meer dezelfde is. MSX systeem ondersteunt in principe ver MSX2 machines. MSX-Basic 2.0 en 2.1 Dit zou problemen kunnen opleveren voor schillende datumformaten. Wij gebruiken zijn 48 kB groot. MSX-Basic 3.0 heeft bepaalde software die zichzelf laat reset normaal gesproken het dag-maand-jaar echter wat meer ruimte nodig en behelst ten om dan - net als bij een cartridge - pas formaat. Let hier echter goed op bij de om 80 kB. Hierbij wordt dan geen rekening echt te beginnen. Ook commerciële soft gebouwde computers omdat de Japanse gehouden met de diskROM. De extra ware kan dat doen, Synthesaurus 11 bij MSX computers het jaar-maand-dag for 32 kB wordt gebruikt voor de extra voorbeeld. maat toepassen. Bij vele omgebouwde schermmogelijkheden: de zogeheten KA MSX2 machines is men simpelweg verge NJI-modes. Ook de routines en de data Om het probleem te vermijden zal na een ten het om te zetten - of was het te moei voor het nieuwe opstartscherm - een van softwarematige reset het opstartscherm lijk om op te lossen? Controleren is na links en rechts in elkaar schuivend MSX niet te voorschijn moeten komen zodat de tuurlijk eenvoudig: GET DATE en SET LOGO in plaats één die van onderaf naar computer ook niet zijn geheugen gaat tel DATE zijn hier de meest geschikte op boven komt scrollen - bevinden zich in len en alles - nou ja, bijna alles - intact drachten voor. deze ROM. blijft. Een softwarematige reset is heel eenvoudig te realiseren: Bij het opstarten van de computer instal De KANJI-modes zijn speciale screen 0 leert de software bepaalde defaultwaar schermen. Met behulp van CALL-op DEFUSR=O: PRINT USR(O) den. Zo zorgt de opstart-routine bijvoor drachten kan de MSX'er deze, vaak han beeld voor de juiste waarde van de 'VDP dige, schermen gebruiken. Men kan meer Schakelaar interrupt interval' , zoals het officieel heet. dere kleuren op een tekstscherm toepassen Bij Japanse machines is dit 60 Hz, bij ons en met hele grote lettertekens werken. Ide Vele omgebouwde machines bevatten een 50 Hz. Als dit niet goed staat, krijgt men aal voor een demonstratie op een c1ubdag schakelaar om de normale MSX2-ROM problemen met de PLAY en ON INTER of computerbeurs. toch nog te kunnen gebruiken. Dit geeft VAL GOSUB opdrachten: deze zullen te Het probleem is hierbij echter dat deze echter wel te denken. Een goed naar snel hun werk doen. schermen speciale toetsenbord-routines MSX2+ omgebouwde MSX2 zou dit niet gebruiken en die zijn - natuurlijk - weer nodig hebben omdat MSX-Basic 3.0 com Andere nadelen zijn trillende schermen voor Japanse machines gemaakt. Met pleet upwards-compatible is met MSX als de computer wordt gebruikt met een CALL KANJI komt men in zo'n scherm Basic 2.0 - en dit geldt ook voor de BIOS. TV of monitor als die is aangesloten via de andere zijn CALL KANJI 1, CALL Vertrouwen ze hun eigen product niet? de video-composiet uitgang. Vergelijk het KANJI2 en CALL KANJI3 - en probeer maar met de problemen die er soms zijn dan het toetsenbord maar weer eens Eerlijkheidshalve moet wel worden ge met Japanse importsoftware. Als dit pro uit.Wees niet verbaasd als het nu fout zegd dat MSX-Basic 3.0 MSX-Basic 2.1 bleem goed is opgelost en men is in Basic mocht gaan terwijl bij normaal gebruik niet geheel dekt. MSX-Basic 2.1 kan na opgestart, moet na PRINT VDP( 10) de wel alles goed ging. De KANJI-toetsen melijk ongeveer 96 kB geheugen gebrui uitkomst '2' op het scherm verschijnen. bordroutines zitten helaas iets ingewikkel ken voor de interne RAMdisk, MSX-Ba der in elkaar dan degene die normaliter in sic 3.0 is beperkt tot 32 kB. Nu wordt de Nog iets leuks voor de echte critici: bij een gebruik zijn. Een tip voor MSX-DOS 2.20 interne RAMdisk niet veel meer gebruikt MSX2 computer kan men instellen hoe gebruikers met een' gewone' MSX2: Pro - CALL MEMINI, weet u het nog? - om het beeldscherm er uit moet zien als de beer daar ook CALL KANJI maar eens dat de MSX'ers vele alternatieven daar computer wordt aangezet of gereset. De mee. voor hebben, onder andere de in MSX breedte van het scherm, het type scherm, Computer Magazine gepubliceerde de kleuren en dergelijke zijn allemaal in te De KANJI software stuurt ook alle specia RAMdisk van Paul te BokkeI. Maar toch stellen met SET SCREEN. Men kan het le tekens in de JIS-ROM aan. Deze ROM is dit vreemd. daarentegen ook niet instellen natuurlijk. bevat onder andere speciale tekens voor Wat dan? Bij de MSX versies die in Ne Japans gebruik en Griekse en Russische Volgende nummer derland en België zijn verkocht, is de stan tekens. Deze ROM hoeft niet standaard in daard opstart-instelling: een MSX2+ aanwezig te zijn en zal dat bij In het volgende nummer gaan we dieper de overgrote meerderheid van de omge op de problemen in en komt ook wat meer SCREEN 0: WIDTH 37: COLOR 15,4,4 bouwde machines ook niet zijn. technische informatie boven drijven. Want hoe gaat het wijzigen van de data en In Japan: MSX-MUSIC - u weet wel: de FM-PAC routines nu precies in zijn werk? Hoe - behoort ook niet tot de MSX2+ norm en bouwt men een correct werkende MSX2+ SCREEN 1: WIDTH 29: COLOR 15,4,7 hoeft ook niet ingebouwd te zijn. Maar uit een MSX2? Wat zijn de potentiële pro-. met een los FM-PAC bent u toch voorzien. bie men en hoe lost men die zo goed mo Dit is gedaan om de Japanse tekenset com gelijk op? pleet te kunnen afbeelden. Nogmaals, met Opstartscherm Antwoorden in het volgende nummer. SET SCREEN is het eventuele probleem verholpen. Als men een MSX2+ computer aanzet of Maar als u echt alles in orde wilt hebben: reset door middel van de reset-knop zal het loop het even na. MSX-logo verschijnen. Onder het logo
MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 -9- Achter de schermen van MSX
Met MSX1 zijn heel wat truuks Vorige keer hebben we gelezen hoe het tekens volledig worden afgebeeld. Wor mogelijk. Hoewel de video MSX-systeem het video-geheugen in ver den in schermmode 0 de twee rechter ko schillende blokken verdeelt. De eerste lommen uit de tekenbox niet afgebeeld, in processor in de msx2 - en schermmode die onder de loep werd geno SCREEN 1 wordt wel de hele matrix van zeker die van de MSX2+ - heel men was tekstscherm SCREEN O. Op dit acht bij acht weergegeven. De grafische wat meer in zijn mars heeft, scherm kunnen - onder MSX 1 althans en characters die de hele tekenbox benutten, moet men toch die MSX daar beperken we ons in eerste instantie komen in SCREEN 1 dus pas goed tot hun stamvader niet uitvlakken. toe - maximaal 40 kolommen en 24 re recht. Vandaar dat we in een reeks gels worden gebruikt. Ergo niet 32 regels zoals in het vorige artikel abusievelijk Chared artikelen eens op die 'simpe werd beweerd. le' MSX1 VDP ingaan. In dit Dit keer wordt SCREEN 1 nader bekeken. Als illustratief voorbeeld van de opbouw artikel gaan we verder in op Het schermpositie-geheugen lijkt in van de MSX-tekens hebben we bij dit ar onder meer de opbouw van schermmode 1 sterk op dat van SCREEN tikel een wat eenvoudige character-editor 0, maar er kunnen nu maximaal slechts 32 ontwikkeld. Geen programma om nu met de MSX-tekenset, iets waar kolommen worden gebruikt. Het aantal een zwaar ontwikkelwerk mee te gaan we in de eerste aflevering - in rijen blijft gelijk, dus 24. De tabel in figuur doen, maar wel heel geschikt als simpel MCM 37 - al wat over verteld 1 heeft derhalve 32 keer 24 ofwel 768 ge speeltje, om het begrip in deze toch lasti hebben. heugen-posities nodig. ge zaken te verbeteren. En bovendien, weinig tikwerk voor een toch zeer bruik Met VPOKE zijn de tekens weer vrij sim baar programma. pel op het scherm af te drukken. Listing 1 zet het hele scherm vol met ASCII-teken Die character-editor CHARED (de listing nummer 1, het lachende gezichtje. staat aan het eind van dit artikel) laat goed zien hoe de MSX-tekens in elkaar steken. Patroon-generator Er wordt uitgegaan van de standaard MSX-set, maar er mag ook een alternatie De VDP haalt de opbouw van de tekens ve tekenset worden geladen. De tekens weer uit de 'Pattern generator tabie' , het worden ingevoerd door simpelweg het te characterpatroon-geheugen. Deze tabel is ken dat u wilt wijzigen in te toetsen. Ook geheel identiek aan de tabel in scherm 0 de SHIFT-, GRAPH en CODE- toetsen en begint in schermmode 1 op het adres kunnen daarbij worden gebruikt. dat wordt gegeven door de opdracht BASE(7). BASE is het commando waar De toetsen met een ASCII-waarde onder mee we op een MSX het begin-adres in Vi de 32, die normaliter voor de besturing deo-RAM van die verschillende tabellen worden gebruikt, zoals de cursortoetsen, kunnen opvragen. de Return- of de Home-toets, geven in Listing 2 laat zien hoe de hele MSX-set op CHARED het speciale MSX-teken met het scherm wordt gezet. Duidelijk is dat de dezelfde waarde. Het indrukken van de
Figuur 1: Schermpositie-geheugen in scherm 1
byte 0 byte 1 0 1 2 3 4 30 31 32 byte 2 33 34 35 36 37 63 64 byte 3 65 66 67 95 96 byte 4 byte 5
737 738 739 766 767 byte 766 byte 767 ScherM HAAL MEER UIT UW MSX1 VIDEO-PROCESSOR URAM-geheugen
MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990
- 10-
- -; t' 'eS' : 1 {IJ REM vdp2 1isting 1 {IJ 1 {IJ REM vdp2 1isting 2 {IJ 2 {IJ SCREEN 1 157 2 {IJ SCREEN 1 157 3{IJ ST=BASE(5) 13 3 {IJ ST=BASE(5) 13 4 {IJ FOR 1=ST TC ST+767 SS , 4 {IJ FOR 1={IJ TC 255 134 5 {IJ VPOKE 1,15 231 5 {IJ VPOKE ST+128+1,1 '141 6{IJ NEXT I 116, 6{IJ NEXT I 116 7 {IJ K$=INPUT$ (1) 63< 7 {IJ K$=INPUT$ (1) 63 8 {IJ CLS 114 8 {IJ CLS 114
'::::: " Listing ] Listing 2
Return bijvoorbeeld levert MSX-charac opgegeven of met het VDP-commando Randkleur ter 13 op, het muzieknootje. rechtstreeks naar dit register zijn geschre In het linker kader zijn de pixels waaruit ven. De randkleur kan in scherm 0 niet Register VDP(7) heeft in scherm 1 een an een character wordt opgebouwd aan en uit worden gebruikt, dat is een technische be dere functie en bepaalt de randkleur. Type te zetten. In de tabel daarnaast is te zien perking van de MSX video-chip. maar eens in: hoe dit overeen komt met de bit-patronen in de acht bytes die elk teken vormen. In In schermmode 1 echter kunnen er wel PRINT VDP(7) de kolom rechts ten slotte zijn de decima meerdere kleuren gebruikt worden. Onder le byte-waarden afte lezen. normale omstandigheden - lees: met de Dit geeft de standaardwaarde '4' (donker COLO~-opdracht - zijn dit er weliswaar blauw) of laat de waarde zien die als der Als u zelf een characterset heeft ontwor ook slechts twee, maar met het VPOKE de parameter van de COLOR-opdracht is pen kan deze gesaved en later weer terug commando lukt het wel om de tekens op opgegeven. Omgekeerd is met VDP(7)=n geladen worden. Standaard wordt er naar het scherm een verschillende voor- en ach de randkleur direct te wijzigen, waarbij n disk geschreven, maar als er geen diskdri tergrondkleur te geven. de waarden 0 tot 15 kan aannemen. De lin ve is aangesloten wordt er naar de casset Daartoe moet men het kleurgeheugen we ker tetrade wordt nu niet gebruikt, alleen te-poort geschreven. Daartoe is er een ten te benutten. Het beginadres is gauw de rechter vier bits hebben een betekenis. stukje machine-taal toegevoegd om de gevonden. De opdracht BASE(6) geeft Het beeld dat na het runnen van het pro sets snel via het RAM-geheugen in te le aan waar de kleurtabel in scherm I aan grammaatje in listing 3 op het scherm staat zen of weg te schrijven. Mislukte creaties vangt. Deze kleurtabel is in schermrnode kan ons nog het één en ander leren. Merk zijn eenvoudig te herstellen met de F4- 1 overigens slechts 32 bytes lang. toets. Figuur 2: Het videogeheugen onder We weten dat er in totaal 256 tekens zijn. screen] In de vierde en vijfde byte van het ROM Dit houdt dus in dat de characters de kleur geheugen is het adres opgeslagen waar informatie moeten delen. Voor elk groep verderop in dat ROM-geheugen - de je van acht tekens is er een specifieke paW®ntabeI MSX tekenset begint. Door met deze twee kleurcombinatie mogelijk. 0 -2047 Base (7) bytes het startadres van de set te bereke De eerste byte in de kleurtabel bepaalt de nen en vervolgens het juiste aantal bytes kleuren van ASCII-tekens 0 tot en met 7, verder te gaan is het gezochte teken snel de tweede byte regelt de kleur voor AS gevonden. Dat aantal berekenen is vrij CII-tekens 8 tot en 15. De derde byte de simpel, als we ons beseffen dat ieder teken finieert hoe de characters 16 tot en met 31 acht bytes in beslag neemt en de tekens op er uit zullen zien en zo gaat het verder tot vrij volgorde van de ASCII-tabel in het geheu het met groepje ASCII-tekens nummer gen staan. 248-255. Wordt bijvoorbeeld hoofdletter Eenmaal gevonden worden de bytes die A een ander vernisje gegeven, dan ver het betreffende teken beschrijven naar de schieten ook @,B,C,D,E,F, en G van Base (5) patroon-tabel in het VRAM gekopieerd, kleur, omdat deze in hetzelfde groepje van waardoor dat teken weer in zijn oor acht zitten. Base (8) spronkelijke vorm opgebouwd wordt. De kleuren in de kleurtabel worden net zo vrij Kleurgeheugen bepaald als in het VDP-register. De vier hoge bits bepalen de voorgrondkleur, de kleurtabel 8192 ~ 8223" ,,: Base (6) In schermrnode 0 haalt de VDP de kleur vier lage de achtergrondkleur. , informatie uit één van zijn eigen registers, Listing 3 geeft een voorbeeld met een aan om precies te zijn VDP(7). De vier linker tal willekeurige, maar contrasterende vrij bits van dit register, ook wel de linker te combinaties. trade genoemd, bepalen de voorgrond kleur; de vier rechter bits, de rechter tetra De kleuren worden eerst in de kleurtabel de, bepalen de achtergrond-kleur. Er zijn geschreven met de inmiddels bekende sprltepatroon;tabf}l Base (9) daarom slechts twee kleuren mogelijk: de VPOKE-opdracht, daarna wordt de hele 14336 · 16383 kleuren die via de COLOR-opdracht zijn MSX tekenset afgedrukt op het scherm.
MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990
- 11 - 1~ REM vdp2 listing 3 ~ 1~ REM vdp2 listing 4 .gJ 2~ SCREEN 1: WIDTH32 147 2~ ON STOP GOSUB 23~: STOP ON 81 3~ LOCATE ~,1~ 145 3~ SCREEN 1 158 4~ SC=BASE (6) 197 4~ LOCATE 5, 1~: PRINT "standaard-sche 5~ FOR I=SC TO SC+31 44 :z:m" 77 6~ READ V,A 16~ 5~ VDP(2)=9 111 7~ VPOKE I,16*V+A ;: 39 6~ T=49: B=9*1~24: GOSUB 19~ 14 8~ NEXT I 118 7~ VDP(2)=1~ 89 9~ ST=BASE (5) 19 8~ T=5~: B=1~*1~24: GOSUB 19~ 1~8 1~~ FOR I=~ TO 255 ~ 111 9~ VDP (2)=11 1~3 11~ VPOKE ST+I,I 251 1~~ T=51: B=11*1~24: GOSUB 19~ 224 12~ NEXT I 2gJ . ~ 11~ K$=INPUT$ (1) 2gJS 13~ FOR I=~ TO 319 137 12~ VDP(2)=9 2 14~ PRINTCHR$(255); 236 13~ K$=INPUT$(l) 2~9
15~ NEXT 215. .... 14~ VDP(2)=1~ 22 16~ DATA 15,1,5,1~,14,6,15,4,1,14 28 15~ K$=INPUT$(l) 213 17~ DATA 15,2,5,7,1,2,12,3,5,14 198 16~ VDP (2) =11 39 18~ DATA 8,11,15,6,15,8,9,1,12,11 19~ 17~ K$=INPUT$(l) 217 19~ DATA 1,3, 5, 1~, 14, 6, 15,5, '1, 1~ 112 18~ GOTO 12~ 34 2~~ DATA 15,2,5,7,1,2,12,3,5,14 185 > 19~ 'print-routine , gJ 21~ DATA 8,11,6,5,13,~,1,15,3,13 l:44 2~~ FOR I=~ TO 767 245 22~ DATA 13,2,3,4 66 21~ VPOKE B+I, T 67 22~ NEXT: RETURN 118 Links: Listing3, voorbeeld van het gebruik van de kleurtabel 23~ 'stop-routine ~ 24~ VDP(2)=6 227 Rechts: Listing4, verschillende schermen gebruiken en tussen 25~ 'BASE(5)=6*1~24 werkt ook ~ schermen wisselen 26~ END 183
op dat de 'lege' delen van het schenn grijs 'cursor-tekens' het teken waar de echte Dit vrije geheugen kan nuttig worden ge zijn, omdat de spatie, ASCII-teken 32, als cursor op staat laten zien, maar er zijn vast maakt. De VDP moet dan echter worden achtergrondkleur grijs heeft. Het beeld nog wel leukere truukjes mee te bereiken, geïnstrueerd de verschillende tabellen el leent zich ook heel aardig om het merk lijkt ons. Sommige spellen maken hier bij ders te zoeken. waardige teken nummer 255, het cursor voorbeeld gebruik van. Register 2 houdt bij waar de schennposi teken, eens nader te bekijken. tie-tabel begint. Bij het initialiseren van Draai het programmaatje ook eens met een bepaald schenn krijgt dit register de Onder de tekenset is een blok afgedrukt een andere WIDTH. Merk op dat het standaard-waarde voor dat scherm. Voor dat geheel uit teken 255 bestaat. Ga eens WIDTH-commando geen effect op VPO SCREEN 1 blijkt dit 6 te zijn. Deze waar met de cursor op de verschillende charac KE's heeft: men mag buiten de gedefini de kan worden opgevraagd door middel ters staan die boven op het scherm zijn af eerde breedte lustig poken. Zo geplaatste van het commando: gebeeld en zie wat er met het blok gebeurt. tekens scrollen vervolgens niet mee! Zo Het cursorteken blijkt de vorm aan te ne kunnen we dus vertiakale randen maken PRINT VDP(2) men van het teken waar de cursor op dat naast het werkschenn, die ook al lopen we moment op staat. onder het scherm uit keurig op hun plek Door de uitkomst met 1024 te vennenig Anderzijds neemt het character onder de blijven staan. vuldigen wordt het startadres van de cursor de voor- en achtergrondkleur van schennpositie-tabel gevonden. Deze het cursorteken aan. In dit geval zijn dat Alternatieve schermen waarde moet overeen komen met het re lichtgroen en donkerblauw, de kleuren die sultaat van: we zojuist in byte'31 van het kleurgeheu Onder MSX 1 staat er 16K videogeheugen gen hebben gepoked. ter beschikking. In schermrnodes 0 en 1 PRINT BASE(5) Oftewel, de truuk waarmee de MSX de wordt dit geheugen niet geheel gebruikt. cursor op het schenn zet is eigenlijk heel In schennmode 1 bijvoorbeeld neemt de Door een andere waarde in het register simpel: de computer 'kijkt' welke ASCII schermpositie-tabel 768 bytes, de pa VDP(2) te schrijven kan de VDP worden waarde staat in de schenn positie-tabel, op troontabel 2048 bytes en het kleur-geheu gedwongen een andere schennpositie-ta de plaats van de cursor, en kopieert het bij gen 32 bytes in beslag. Er blijft in deze bel te gebruiken. Door de opdracht: behorende bit-patroon even naar patroon tekstrnode dus nogal wat geheugen onge generator op positie 255. En zie daar: de bruikt. VDP(2)=9 cursor toont het 'huidige' teken. Dit vraagt natuurlijk om 'special effects ' . In SCREEN 1 kunnen er weliswaar ook bijvoorbeeld wordt het begin van de posi Het wandelen met de cursor levert een se sprites worden gebruikt, maar deze ethe tietabel verlegd naar startadres 9* 1024; rie leuke schermen op waarbij hele velden rische wezentjes laten we nog even liggen. oftewel 9216.
MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990
-12 - =
Maar er kan meer. Het commando: moeilijk de VDP op een ander stukje van Vertel het Basic het video-geheugen te laten kijken, maar VDP(2)=10 Basic blijft gewoon op het standaard Met een slimme POKE echter is zo'n al scherm werken. De antwoorden op ons ternatief ook als werkscherm te gebruiken. legt het begin van de te gebruiken tabel tikken komen ook op dat scherm terecht. In het systeemgebied houdt de MSX aller nog weer 1024 bytes verder. Hetzelfde re Basic-opdrachten als LOCA TE en PRINT lei huishoudelijke zaken bij. Eén van die sultaat is overigens te bereiken via de schrijven eveneens naar dit standaard dingen is het begin van de 'Pattern Name BASE-opdracht: scherm. Draai het programma uit listing 4 Tabie'. Door daar nu een nieuwe waarde maar eens met: op een bepaald adres te poken, kan Basic BASE(5)=10*1024 ook op de alternatieve schermen werken. 240 VDP(2)=9 Na het commando: Deze vorm van het BASE-commando heeft hetzelfde effect. De schermpositie Vastgelopen? Met het commando: POKE &HF923,4*n tabellen zijn dus steeds met stappen van 1024 bytes te verschuiven. VDP(2)=6 houdt het systeem er rekening mee dat er naar een andere schermpositie-tabel moet Het programma in listing 4 laat zien hoe of met een SCREEN-opdracht is alles worden geschreven. De waarde van n we verschillende schermen kunnen ge weer te herstellen. Vergeet niet de op moet dan dezelfde zijn als die met de bruiken en pijlsnel tussen de schermen drachten te laten volgen door Ctrl/e alvo VDP(2) opdracht is ingevoerd. kunnen wisselen. Eerst worden er respec rens u een Return geeft om de rest van de tievelijk drie schermen gevuld met de cij regel - die we immers niet kunnen zien Voeg aan listing 4 de volgende regel toe fers 1, 2 en 3. Door op een willekeurige - te verwijderen, omdat er anders een ge - gesteld dat VDP(2) op 9 staat: toets te drukken zet de VDP zijn vizier af rede kans bestaat dat we een onzinnige wisselend op een ander deel van het commandoregel invoeren, hetgeen ons op 245 POKE &HF923,4*9 VRAM. Het programma kan worden af een alweer onleesbare foutmelding komt gebroken met de combinatie Ctrl/Break. te staan. Dit vertelt Basic standaard in het tiende De stop-routine zorgt er voor dat na het af Deze alternatieve schermen zijn dus nog VRAM-blok van 1024 bytes te werken. breken van het programma met: niet één-twee-drie te gebruiken. De cursor Bij VDP(2)=10 hoort POKE en ook de andere characters zullen steeds &HF923,4* 10, enzovoorts. VDP(2)=6 op de andere schermen moeten worden ge-VPOKE'd. Dit is niet echt plezierig als Meerdere tekensets wordt teruggekeerd naar het standaard we deze schermen als speel- of hulp scherm. Zouden we op één van de andere scherm willen gebruiken. Hoe meer we Evenzo zijn er meerdere kleur- en pa schermen blijven staan, dan zou het lijken rechtstreeks op de werking van de compu troon-tabellen te onderhouden. Hiervoor of de computer was vastgelopen. We zien ter willen ingrijpen, des te meer zullen we zullen de VDP-registers 3 en 4 een ande dan niet meer wat er wordt ingetikt en ook zelf moeten organiseren. Dan wordt pas re waarde moeten krijgen. VDP(4) ver de cursortoetsen of de home-toets lijken duidelijk hoeveel zaken Basic eigenlijk wijst naar de startadressen van de patroon niet meer te reageren. Het is dus niet zo voor ons regelt. tabellen. Deze tabellen zijn steeds met
Figuur 3
pos 0 char.O kleur 0
pos I char. I kleur 2 (0,0) (1,0) (2,0) pos 2 char.2 kleur 3
character C pos n char. C patroon C kleur K ...... op positie n f--7 ~ / D met kleur K
kleur 30 kleur 31 pos 766 voor achter- ... (30,23) (32,32) grond grond pos 767 eh ar. 255 kleur kleur Schermgeheugen Patroon geheugen Kleurgeheugen Scherm '" l : VDP (7) IIII
MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990
- 13- l' REM vdp2 listings , Listing 5: Met de opdracht: 2' Sl=BASE(7) 1.17 Bestaande set in 3' S2=7*2'48 246 SCREEN 1 naar VDP(4)=0 4' FOR I=' TC 2'47 :3 een vrij stuk ~A1 kopiëren wordt naar de standaard patroontabel voor 5' VPOKE S2+I, VPEEK (Sl+I) 187 SCREEN 1 teruggekeerd. Om ook de cur 6' VDP(4)=7 1_6 sor weer te herstellen dient dan nog: 7' NEXT 228 POKE &HF925,0 sprongen van 2048 bytes te verschuiven. Leuk om de verschillende tekens lang te worden ingetikt. Dus VDP(4)=0 geeft beginadres 0, zaam te zien doorkomen, niet? Er is na het VDP(4)=1 adres 2048, VDP(4)=2 adres draaien van het programmaatje echter nog Kleurgeheugens tenslotte zijn via de op 4096, enzovoorts. een probleem. Er is nog geen echte cursor. dracht VDP(3)=n met stapjes van 64 by Het cursorteken heeft de vorm van het te tes in te stellen, waarbij n een waarde tus De alternatieve patroon-tabellen zullen ken waar deze vlak voor het runnen van sen °en 255 kan hebben. In principe zijn we ook weer zelf moeten vullen. Dit kan het programma op stond. Maar ook hier er dus heel wat kleurtabellen mogelijk. bijvoorbeeld gedaan worden door de be voor bestaat weer een vrij eenvoudige op Tussen de positie-, teken en kleurtabellen staande tekenset te kopiëren. Listing 5 lossing. Door een directe poke in het sys bestaat geen directe koppeling. De inge geeft een voorbeeld om de bestaande set teem-gebied is eveneens op te geven dat stelde tekenset staat steeds los van de ge in SCREEN 1 naar een vrij stuk VRAM te de VDP in een ander stuk geheugen naar bruikte kleurtabel of schermpositie-tabel. kopiëren. Na het runnen van dit pro de character-patronen zoekt. Dit comman Bij al dit geschuif met de verschillende ge gramma wordt de tekenset gebruikt die de do luidt: heugens moet natuurlijk wel goed in de VDP op het nieuwe adres vindt. gaten worden gehouden dat de tabellen el POKE &HF925,8*n kaar niet overlappen, willen we althans Een tekenset die bijvoorbeeld met CHA niet met een totaal onwerkbaar systeem RED is ontworpen kan zo tot alternatieve waarbij n overeen moet komen met de opgezadeld raken. Immers, als de tabel set gemaakt worden. Met het commando waarde die in dè VDP(4)-opdracht is .ge waar de vorm van de tekens in staat op de VDP(4)=waarde kan er dan tussen beide geven. Dus na: zelfde geheugenplaatsen zou belanden als worden geswapt. In plaats van een VDP de tabel waarin wordt bijgehouden welk opdracht kan ook hier kan weer het VDP(4)=7 teken waar op het scherm hoort, zullen BASE-commando worden gebruikt: operaties in de ene tabel de andere ook geeft het commando: veranderen. Alsof men twee heel verschil BASE(7)=7*2048 lende zaken op dezelfde regel in een noti POKE &HF923,8*7 tieboekje wil opschrijven! heeft hetzelfde resultaat als: Dat er in zo'n geval problemen zullen op aan Basic door dat er met een nieuwe pa treden laat zich raden. Het is dus zaak de VDP(4)=7 troon-tabel wordt gewerkt. Daarna zal de lengte en de begin-adressen van de tabel cursor er weer als van ouds uitzien. len goed in de gaten te houden.
Listing CHARED
l' REM CHARED , 17' LOCATE 6, 4: PRINT "F4=standaard t 2' REM , eken" 2'9 3' REM MSX Computer Magazine , 18' LOCATE 6,5: PRINT "Fs=stoppen" 152 4' REM Illustratieve Character-editor " 19' FOR P=' TC 7: READ T: S$=S$+CHR$( 5' REM 'IJ T): NEXT P 43 6' ' initialiseren ****************** , 2" SPRITE$(')=S$ 142 7' SCREEN 1,': WIDTH 32: KEY OFF~ CLS 122- . 21' S$=STRING$(8,196) 234 8' CLEAR 2",48"": BS=BASE(7) 1;31 22' FOR I=' TC 7: LOCATE 2, I+8: PRINT 9' IF PEEK (&HFFA7)=2'1 THEN DV$="cas S$: NEXT I . .193 :" ELSE DV$=" " 188 23' LOCATE 2, 2': PRINT "Maak een keuz 1" GOSUB 1'1' 213 e" 255 11' ON KEY GOSUB 31',45',52',58',93' is 24' X=l: Y=l 124 12' FOR I=l TC 5: KEY(I) ON: NEXT I 136· 25' ' hoofdlus ********************** , 13' ON STRIG GOSUB 74' 2'1 26' ST=STICK(') 2'2 14' LOCATE 6,1: PRINT "Fl=edit charac 27' ON ST GOSUB 65',,67',,69',,71' 1'3 ter" .l46 28' PUT SPRITE " (8+X*8,ss+Y*8),1,' 5
15' LOCATE 6,2': PRINT "F2=set saven" N ••7:f 29' I$=INI MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 -14 - 31(1f . ' beeld teken af **************** f/J 32f/J GOSUB 82f/J 147 94 33(IJkFOR T=f/J 'l'O 7: A$ (T) =BIN$ (VPEEK (NR. 158 *8+';['»: NEXT T 1f/J 246 34f/J"FOR T=f/J 'l'O 7: IF LEN (A$ (T» <8TBE ,1l1 A$ (T) =STRING$ (8-LEN (A$ (T) ) ,48) +A$ (T l ..... 64 176 :às"ij FOR B=1 'l'O 8: LOCATE 1*1, T+8 ' 151 ' ~6f/J ( IF Mm$ (A$(T) , Bil) ="1" THEN P 221 'aIN'l' CHR$ (219) ELSE PRINT CHR$ (196) 111 194 37'> NEXT B 51 f/J t'$Sf.'! LOCATE 12, T+8: PRINT A$ (T);" "; 139 (NR.*8+T) ; TAB (27) ; "st" ;T; 19f/J PRINT "Toets teken " *~9_." j NEXT T 73 13f/J i (lf(ll LOCATE 2,2f/J: PRINT "CHARAC'l'ER";NR. ",i n ' ,,;: VPOKEBASE(5)+32*2f/J+16,NR. 232 41.f/J ,PUT SPRITE f/J, (16,63),1,f/J 213 37 "'42lfèX=1: Y=l: STRIG (f/J) ON 158 75 .i 3(IJ .'RETURN 196 149 . 4(1 '" save-routine ****************** f/J 21f/J i4'Sf if Z=USR(2): GOSUB 9f/Jf/J . 24 *********** f/J , ' ..;_691 " LOCATE l,2f/J: INPUT "Naam tekenset 142 ,,;'F$ 171 197 " '7,ULOCATE l,2f/J: PRINTF$;n wordt ges f/J 1tvê9 .. "; 95 11 ~ Sf/J ;; BSAVE DV$+F$, 4f/Jf/Jf/Jf/J ! , 42f/J47 ! 156 136 iI 9f/J Y" GOSUB 9f/Jf/J 149 . ;!)f/Jf/J .~ RETURN 191 22 Slf/J t ' laad-routine ****************** f/J "behouden totdat er opnieuw 52.MGOSUB 9f/Jf/J 136 48 '''$3.fI*, LOCATE 1, 2f/J: INPUT "Naam tekenset "een saEEN carmando wordt" 211 .;:!iF§ 45 175 54.t f LOCATE l,2f/J: PRINT F$;" wordt gel '%9 196 51 :i~ (If'JI ' ml blokroutine *************** 22 · "fV* ,N~';:'iV f/J 144 A1(1f:tfl !'OR I=f/J 'l'O 12 88 2f/J5 •/ ;3. II~(If READ P$, (2$ 42 f/J · lfl3fl POI I wijzigen character ************ f/J LOCATE X+1 / Y+7,f/J 198 '75 fÎ~ IF Mm$ (A$ (Y-1),X, 1)="1" THEN MlD ',§ (~ (Y-1) , X, 1) ="f/J": PRINTCHR$ (196): E ,~, ";. MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 - 15- Met menu's meer mans De laatste tijd verschijnt er Een diskette en een klein boekje als hand Enerzijds, we kunnen ons indenken dat steeds meer software die bij leiding, dat was de inhoud van het plastic men de programmatuur tegen het krakers zakje waarin dit pakketje verkocht wordt. en kopieursgilde wilt beveiligen, ook al de mensen van het eerste uur Overigens stond op het disk en de handlei gaat dat deels ten koste van de gebruikers vandaan komt: de hobbypro ding de naam 'Menu Creator', terwijl er in vriendelijkheid. En inderdaad, wie de wri grammeurs. Sommige van de handleiding zelf wel over , Automenu ' te-protect maar op de Automenu-disk die softwarepakketjes komen gesproken wordt. Ook de bestandsnamen houdt loopt geen risico's. ons onder ogen, andere ko melden 'Automenu ' en zo zullen wij het Maar anderzijds, niets is simpeler dan er programma dan ook maar noemen. gens op die disk een code plaatsen - het men we - helaas - nooit geen ongetwijfeld al gedaan is - en voor tegen. Wat we hier recense Met Automenu kan men op iedere disket iedere schrijfactie even checken of het ren is één van die dingen die te een fraai menu zetten, waardoor de pro toch niet per ongeluk de Automenu-disk we op de Tilburgse MSX-da gramma's op die disk eenvoudig gestart is, die in de drive steekt. Kleine zaken, die gen vonden. Of liever, een kunnen worden. Het programma maakt het leven een stuk gemakkelijker maken. weinig onder de neus gewre een AUTOEXEC.BAS aan, dat in een menu de mogelijkheden van de onderha De praktijk ven kregen door een· wat vige disk toont en de keuze van de gebrui teleurgestelde maker. Blijk ker verwerkt. Overigens, alleen op MSX2, Enfin, de praktijktest. Het opstarten van baar was een ooit verzonden Automenu werkt op één van de hogere het programma gaat snel genoeg, waarna recensie-exemplaar zoek ge grafische schermen. men in het hoofdmenu met drie keuzes te raakt. Kan gebeuren ... recht komt: veld, menu-titel of menu. De Handleiding en disk aansturing met muis of toetsenbord is wat schokkerig, maar afdoende. Met de hand De diskette zelf is van een ons onbekend leiding erbij zijn de meeste menu-opties merk, maar in de handleiding wordt ons wel duidelijk, maar soms blijft het raden verzekerd dat het een exemplaar van naar wat er nu precies bedoeld wordt, of 'hoogwaardige kwaliteit' is. De handlei wat een optie precies voor functie heeft. ding is overigens redelijk afgewerkt, al De naamgeving had duidelijker gekund, leen betwijfelen we of het een goede keu zo hadden we wat moeite met de keuze ze is een handleiding cursief te printen. 'menu' in het hoofdmenu. Uiteindelijk Ook zijn we van mening dat beginners er bleken er keuzes voor menu-manipulatie mogelijk moeite mee zullen hebben, men achter te schuilen. gaat er van uit dat de lezer toch wel enige kennis in huis heeft. Automenu pretendeert te zijn geschreven voor de totale computer-analfabeet. Vol De garantiebepalingen - een apart hoofd gens ons gaat die vlieger echter niet op. stuk - vinden we toch te beperkt. De mees Een middels Automenu van een menu te softwareverkopers bieden een garantie voorziene disk is inderdaad voor de groot in de orde van: als uw origineel defect is, ste leek bruikbaar. Maar degene die het krijgt u tegen kostprijs een update. Helaas menu invult zal wel zeker het één en an vinden we dat niet terug in de hier gestel der moeten weten. Pas wanneer alle opties de garantiebepalingen. Wanneer iemand ingesteld zijn wordt het inderdaad heel een defecte diskette aangeleverd krijgt, eenvoudig een keuze te maken uit de pro kan hij of zij tegen kostprijs een nieuw gramma's op een diskette. exemplaar krijgen, maar alleen als de ma Zo gaat het ingeven of iets geschreven is ker ook een fout kan vinden. Anders krijgt in Basic of in assembler waarschijnlijk te men de oorspronkelijke disk retour. ver voor een computerleek. Ook het intik Onze ervaring is dat een rotte sector altijd ken en wijzigen van een listing om MSX veel te snel op schijf staat en dat diskdri DOS programma's op te starten zal niet ves heel verschillend afgesteld kunnen voor iedereen weggelegd zijn. En wat we zijn. Iets coulanter voorwaarden zouden daarbij zo jammer vinden, al deze dingen op zijn minst aardiger overkomen. had het programma voor een groot deel zelf kunnen oplossen. Ronduit bedenkelijk werd het toen Auto menu volgens de handleiding dermate Iets om op te letten als u Automenu gaat goed beveiligd bleek te zijn dat het per on gebruiken is dat er vooraf een overzicht MAKKELIJK MENU'S geluk wegschrijven van een gemaakt van de aanwezige files gevraagd - en liefst MAKEN? menu op de Automenu-disk zelf het pro ook afgedrukt - moet worden. Het is bin gramma meteen onbruikbaar zou maken. nen het programma zelf niet mogelijk te MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 - 16- kijken wat er ook al weer op die diskette Zeer irritant vonden wij het feit dat Auto kelijker in het gebruik had kunnen zijn. stond. Ook dit zou via een extra optie in menu de standaardinstellingen verandert. Zoals het nu staat werkt het allemaal wel, het menu opgelost kunnen worden. Zo bleek de beep op een zeer irritant ge maar het had allemaal net iets meer 'af' Dergelijke zaken geven het gevoel dat een luidje gezet - die ene, die doiing. kunnen zijn. Wie er veel gebruik van programma net niet helemaal 'af' is. Iets Dit werd deels weer goedgemaakt door de maakt zal Automenu 's eigenaardigheden meer ontwerpwerk had een stuk meer ge mogelijkheid een eenmaal ontworpen echter waarschijnlijk na enige tijd niet bruiksgemak kunnen opleveren. menu als databestand te bewaren, zodat meer opmerken. En inderdaad, de resulte men na het vervangen van enkel pro rende menu's zijn zeer bruikbaar, ook Zo is er ook weinig gedaan om het pro gramma's op een disk niet helemaal op voor absolute beginners. gramma voor de echte leek geschikt te ma nieuw hoeft te beginnen. ken, iets waar de redactie overigens met Automenu - wat alleen op MSX2 en het grootste plezier op test. Regelmatig Conclusie MSX2+ werkt - kost f 22,50 exclusief nemen we speciaal voor dat doel verse on verzendkosten. Het programma is ver benullen aan. Zo wilden we bijvoorbeeld Al met al is Automenu een redelijk werk krijgbaar bij TimeSoft in Amsterdam, of de inhoud van een leeg omschrijvingsveld baar programma, ondanks de slordigheid men kan het rechtstreeks bij de maker be verplaatsen naar een ingevuld veld. jes en het gebrek aan beveiligingen. Het is stellen: Vreemd genoeg protesteerde Automenu zeker niet geschreven voor beginners, in niet, het werkte 'vlekkeloos'. Een waar tegenstelling tot wat de handleiding be Peter Volleberg schuwing was op zijn plaats geweest. weert. Wel een feit is echter dat beginners Singendonckstraat 19 zonder problemen programma's kunnen 6521 BE Nijmegen Ook konden we programma's in het menu starten als er een met Automenu gemaakt Tel.: 080-228308 zetten die helemaal niet op diskette voor menu op de schijf staan. kwamen, hetgeen later natuurlijk resul Al met al denken we dat Automenu met teerde in een 'File not found' error. wat meer ontwerp-werk een stukje mak- In memoriam: Leonardo Jacobs We wisten het al een tijdje, Nardo was zeer Hoewel zijn naam in de zakelijke loop der jaren te verduren kreeg, ernstig ziek. Sommigen van ons kenden wereld alom bekend is, is deze wist Nardo steeds glansrijk op te hem persoonlijk, anderen via de telefoon. voor de grootste groep van com lossen. Eind 1989 sloeg echter Maar hoe gaat dat, je spreekt er tijdens een putergebruikers waarschijnlijk on zijn persoonlijke noodlot toe, zijn redactie bijeenkomst eens over, je hoort bekend. Zijn naam vindt men im ziekte was een tegenslag van een dat N ardo naar Amerika getrokken is in de mers niet bij het copyright in de heel andere orde. Realistisch als hoop aldaar genezing te vinden. hij was, trof Nardo onmiddellijk Uiteindelijk was de rouw-advertentie in software. de krant nog altijd onverwacht. Nardo maatregelen voor het voortbe dood? Nardo, dat moet bijna wel Nardo Leonardo Jacobs, 'Nardo' voor staan van Radarsoft: verantwoor Jacobs zijn. zijn vrienden, was de oprichter en delijkheden verschoven en nieu En dat was ook zo. Iemand die in Neder directeur van Radarsoft. In 1984 we mensen werden ingezet. land aan de wieg van veel geslaagde is het allemaal begonnen, Nardo Vijf maanden behandeling in MSX-projecten heeft gestaan is overle was toen 20 jaar. Na een start met Nederland gevolgd door drie den. We hebben Cees Kramer gevraagd C64 software, volgden in de ja maanden therapie in de VS moch een In Memoriam te schrijven over deze ren daarna MSX, MSX-2, Amiga ten niet baten. Op 3 juni 1990 slechts achter de schermen bekende spil in en MS-DOS programma's. overleed Nardo in zijn ouderlijk Nederlands computergebeuren. Hij zorgde ervoor dat Radarsoft huis te Roosendaal, op de leeftijd opklom van spelletjesproducent van 26 jaar. tot allround software huis, waarin momenteel meer serieuze soft Hij was één van mijn beste vrien ware de boventoon voert. den. Voor de medewerkers van Voor de MSX waren het vooral Radarsoft zal hij altijd een voor programma's als 'Topografie Ne beeld blijven. Het team gaat nu derland', 'Rekenwonder', 'Tem door, niet verbitterd, maar juist po Typen', 'Zoo', 'Breaker' en extra gemotiveerd, op de weg die 'Dynamic Publisher' ,die voor be door Nardo begonnen is. kendheid zorgden. De klappen die Radarsoft in de C. Kramer MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 -17 - IiI door wie ook de kast uitgebracht werd, alles wat zich op de weg bevindt. Aange Roadwars berusten, werd voor MSX geconverteerd zien dat redelijk random gebeurt, is het door TechnoArts. De MSX versie werd in eindresultaat dat de wegen niet langer vei Het is gewoonlijk zo dat het in de zomenn 1989 uitgebracht, maar was nog niet eer lig zijn voor verkeer. En met het toene aanden altijd wat stiller op de software der verkrijgbaar in Nederland. mende toerisme wordt dat natuurlijk een markt wordt. In 1990 doen onze vrinden probleem. in Haarlem daar niet aan mee. Daar heeft Na de gebruikelijke laadproblemen, zoals Aan jou de taak de 'space roads' vrij van men, in deze dure FM PAC MSX2 Mega wel vaker tegengekomen bij Engelse obstakels te maken. ROM tijden nu ook eens gedacht aan de MSX software - vanuit 80 koloms laden kleine beurs en in vrij korte tijd een over kon niet, opstarten zonder drives, de be Hiervoor heb je de beschikking over een vloed aan relatief goedkope spellen op de ruchte pokes gebruiken - verscheen de ti robot-droid, uiterst manoeuvreerbaar en markt gebracht. telpagina op het scherm. Toch moest er tot de hoogglanzend gepolijste stalen tan enigzins geëxperimenteerd worden voor den gewapend met lasers. Daarnaast be Nu zijn dat natuurlijk niet meteen super dat de pret pas echt kon beginnen. Op een schikt iedere droid over een energieschild MSX2+ FM PAC Japanse import aantal MSX2 computers waarop we Road dat hem beschennt. Echter, om te schieten ROM's maar eerlijk gezegd kunnen we wars laadden liep het programma vast moet dit schild opgeheven worden. En dan dat ook niet verwachten voor prijzen on wanneer je van sommige opties gebruik ben je kwetsbaar. der de twintig gulden. Toch weet Home wilde maken. En opties, vooral de twee Soft enige verraste kreten aan deze recen speler optie, brengen nu juist zoveel ple Twee droids bevinden zich altijd tegelij sent te ontlokken, een aantal van de door zier in het leven, nietwaar? Zo liep op een kertijd op de weg. De andere droid wordt hen uitgebrachte spellen had ik nog nooit Philips NMS8250 de boel vast toen de ofwel door de computer ofwel door een eerder op MSX gezien. 'Tuurlijk, gebrek 'Hall of Fame' op het schenn verscheen. andere speler bestuurd. Roadwars hangt aan opvoeding! Zolang als deze venneden werd, ging al grotendeels af van samenwerking. Beide les goed. Alleen op MSX 1 computers liep droids moeten de barrieres vernietigen. Het eerste spel dat me voor de kiezen alles zonder problemen. Dit moet wel goed gecoördineerd gebeu vloog was Roadwars van Melbourne Hou ren, wanneer de barrière opgeheven is, is se. En dat spel kende ik wel degelijk, diep Roadwars speelt zich af in de ruimte. Met de minste foute beweging genoeg om een gaand zelfs. Er bestaat namelijk een hal een pokdalige maan dreigend bovenin droid in het oneindige heelal te laten ver lenkast welke gebaseerd is op dit spel. En beeld sta je aan het begin van een zich in dwijnen. Wat niet de bedoeling is! Uiter aangezien ik die kast regelmatig van gul de verre ruimte verliezende weg. Deze aard let niets je de andere droid van de weg dens voorzag was ik verheugd toen enke 'Space Roads' verbinden de manen van af te duwen. Maar netjes is het uiteraard le jaren geleden Roadwars voor onder an ons zonnestelsel. Op deze manen heeft de niet. dere de Commodore Amiga verscheen. mensheid haar toevlucht gezocht na een Dat scheelde weer, financieel gezien al allesvernietigende oorlog. Wanneer je tegen de computer speelt, is de thans. Dit spel, waarvan de oor De veiligheid op deze wegen wordt be computer je partner. Alert en snel maar spronkelijke rechten bij Arcadia Systems, waakt door superintelligente computers, soms niet al te slim. Dus je loopt het ge maar in de laatste paar eeuwen is er bij ge vaar in het heelal te verdwijnen. Met alle brek aan goed onderhoud fors wat mis ge punten gevolgen van dien! Wanneer je te SPELLEN GETEST VOOR gaan met deze computers. De electrische gen een menselijke tegenstander speelt... DE LIEFHEBBERS barrières aan weerszijden van de wegen Er is een Amerikaans gezegde: 'The sky is geven hoogspanning af en vernietigen dan the limit' MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 -18- M , trz Om van Roadwars te kunnen genieten Bij Roadwars kunnen we, zeker gezien het nasoft's FM PAC. Deze cartridge bevat moeten wel enige obstakels overwonnen prijskaartje van een vette voldoende spre naast S-RAM ook de beruchte SCC chip worden. Eerst zijn er de compatibiliteits ken! van Konami. Helaas is deze Konami car problemen. tridge, de RA004, niet leverbaar in Neder Voor de doorgewinterde MSX' er zijn deze Fabrikant: Melbourne House land. Alhoewel de Games Collection Ex echter wel op te lossen. Importeur: HomeSoft tra op de verpakking vermeldt voor MSX2 bestemd te zijn, blijkt een aantal spellen Een tweede obstakel is de besturing. Deze Computer: MSX 1/2 MSXI te zijn, te weten: Pippols, Road staat niet goed beschreven in de handlei Medium: cassette fighter en Hyper Rally. ding. Het energieschild laten zakken is RAM:64k De MSX2 spellen zijn nieuw: Tururin niet zo moeilijk. Zijdelings over de weg Aantal spelers: 1/2 Kun, Hyper Somen, Taitle Awase en bewegen levert ook niet al te veel proble Bediening: joystick & toetsenbord Ago Board. Hierbij zijn Tururin-Kun en men op. Echter, je beschikt over een laser FM-PAC Muziek: nee; S-RAM: nee Hyper Somen één-speler spellen en Tait gun dat links en rechts gericht kan worden. Prijs: f 19,95 Ie Awase en Ago Board meer-speler spel En daar kunnen problemen ontstaan. Om len. de gun te richten moet je namelijk - bij cursor gebruik - zowel Toch vinden wij Roadwars de moeite waard. Het spelidee is origineel en goed uitgevoerd. Niet voor niets propte deze re censent in het niet al te lang voorbije ver leden menig munt in de hallen versie. We hebben het al eerder gesteld. Wij doen niet mee met de FM PAC & MSX2+ eu forie. Een goed spel mag best grafisch wat minder zijn, als het qua inhoud maar vol doende biedt. MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 -19- Pippols is een zogenaamd 'loop&doe van het fenomeen computerspel! Of ze die cakes worden door de plaatselijke bevol spel'. De hoofdpersoon wandelt door een eer ook bewezen wordt valt te betwijfelen. king aan de godheid van de tempel geof verticaal scrollend doolhof onderwijl de ferd. Je begrijpt dat de oudere priesters Tu meest vreemdsoortige tegenstanders ont Ook Roadfighter heeft zijn sporen ver rurin-Kun geen toestemming geven om wijkend c.q. opblazend. diend. Zowat ieder 'topview' - en dat be van deze cakes te snoepen. Je hebt mede tekent zoveel als van bovenaf gezien, als lijden met Tururin-Kun en besluit hem een Tussen de bedrijven door moeten ook nog het ware vanuit een helicopter - autorij handje te helpen bij het stiekem opeten de nodige bonuspunten vergaard worden. spel is hierop gebaseerd. En of dat nu van deze klaarblijkelijk overheerlijke Het is trouwens een genot eindelijk eens 'American Truck' of Konami's eigen 'Fl rijstcakes. te weten wat je nu in hemelsnaam in Pip Spirit' is , wederom blijkt Konami de pols aan het doen bent. De handleiding is grondslagen gelegd te hebben voor een Met een druk op de spatiebalk kom je in tenminste begrijpelijk. heel spel genre. Over zowel Roadfighter de tempel waar je Tururin-Kun voor het als Hyper Rally hoeft niet veel gezegd te altaar ziet staan. Een oudere priester zit Eerlijkheid gebiedt me te bekennen dat ik worden. Verplichte aanschaf voor iedere voor het altaar en steekt een forse (Japan het punt in het spel waar verticaal scrollen autorace fanaat, ook al dateren beide spel se) preek af tegen Tururin-Kun om hem te boven-naar-beneden verandert in verti len uit 1985. waarschuwen. caal scrollen beneden-naar-boven nog Pippols is en blijft een geval apart. Per Links en rechts van de priester zie je een steeds niet bereikt heb. En de 'Holy Gem ' soonlijk ben ik ontzettend gecharmeerd stapeltje van zes rijstcakes. Doel is nu de oftewel het 'Phantom Crystal' heb ik ook van dit spel. Anderen in mijn omgeving ra oude priester te snel af te zijn en de rijst nog niet mogen aanschouwen. ken Pippols met geen joystick aan. cakes te pikken. Alleen, de brave man is Wist je trouwens dat je in Pippols al voor dan misschien wel een dagje ouder maar tekenen van Nemesis kunt aanschouwen? De nieuwe MSX2 spellen op deze Kona kan nog ferme klappen uitdelen als hij je De beruchte stenen hoofden duiken in Pip mi Games Collection Extra - dit wordt wat betrapt. En die gouden bal in z'n handen pols op als begrenzing van de paden in het teveel van het goede, KGCE vanaf hier - kan hard aankomen. Om van de verma doolhof! zijn een verhaal op zichzelf. In totaal kent nende woorden die je daarna over je heen KGCE vier nieuwe spellen, twee één-spe moet laten gaan maar niet eens te spreken. Het uit 1985 daterende Hyper Rally blijkt ler spellen en tWee meer-speler spellen. Gelukkig versta ik geen Japans. Alle ondertussen, net als de meeste Konami twaalf cakes pikken is dan ook geen mak spellen een ware klassieker. Deze 3D Kies optie B, de één-speler spellen, in het kelijke opgave. voorganger van Out Run is in alle opzich hoofdmenu en een submenu met een drie ten de voorvader van elk autorace spel. Of hoekige, grimmig kijkende cursor komt Hyper Somen is ook een op eten geba het nu Enduro Racer of Out Run heet, in tevoorschijn. Hier kun je kiezen uit twee seerd spel. Hier moet je zo snel en zoveel feite zijn en blijven het allemaal Hyper spellen: Tururin-Kun en Hyper Somen. mogelijk macaroni zien te eten. Gulzig Rally klonen. Tururin-Kun speelt zich af in een gam heid troef! Op je knieën zit je met een mele tempel bovenop een grote berg. In kommetje tussen twee goten. Uit deze go En dat beseffend begint het langzaam door deze tempel vinden we Tururin-Kun, een ten komen of bolletjes macaroni of rij st te dringen hoe belangrijk Konami eigen jong priestertje dat een onverzadigbare cakes vallen. Vang met je kommetje de lijk is voor de wereldwijde ontwikkeling voorkeur voor rijstcakes heeft. Deze rijst- macaroni op en je eet deze razendsnelop. Vang je echter per ongeluk een rijstcake dan blijft deze in je gulzig keeltje steken Hyper Rally en kunje even niet bewegen. In de tussen tijd mis je dan de nodige macaroni en te SCORE SPEED GEAR FUEL TIME veel macaroni missen kost je het spel. 000503 224km/h L GDH - 03 : 09 Optie C in het hoofdmenu brengt je bij de 'Party Games' -zoals het submenu met de vierkante lachende cursor genoemd wordt. Ook hier weer twee spellen: Taitle Awase en Ago Board, geschikt voor twee tot en met vier spelers. Taitle Awase is gebaseerd op een volgens de handleiding in Japan zeer populair spel 'Nervous Prostration '. Na het kiezen van dit spel verschijnt een ROM cartridge op het scherm met daarin de keuze twee, drie of vier spelers. Bepaal het aantal spelers en het scherm wordt razendsnel gevuld met Konami ROM cartridges. Op het scherm zie je een handje met daarin een cijfer; het cijfer geeft de aan de beUlt zijn de speler aan. G RANK: 7.15 Enig experimenteren en we blijken met s _____ 'Memory' te maken te hebben. Na het aan- MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 -20 - :.; " • lP 8? :J 2P Et 1 :J Xenon Zoals elders vermeldt, worden we deze zomer verwend met een fors aantal goed kope releases. Ook Xenon valt in deze ca tegorie. Als recht voor z'n raap 'shoot 'm up ' lijkt Xenon weinig bijzonders. Maar voor de ware kenners - en dat pretenderen wij te zijn - was Xenon, toen de Commodore 64 versie uitkwam een ware revelatie. Nede rig bogen wij in het stof voor dit grafisch programmeer geweld van de BITMAP Brothers. Om nog maar niet eens te spre ken van de overweldigende soundtrack van de hand van David Whittaker. Wat Xenon op de C64 zo uniek maakte was de ver doorgevoerde toepassing van het zogenaamde ' bass relief'. De scrollen de achtergrond van het spel bestond uit Taille Awase vlakken die uit glad staal gestanst leken. De vlakken leken als het ware in relief in het spel te li ggen. In Xenon werd de hoog wijzen van een ROM wordt deze omge op stuk zal lopen. De optie om met drie of ste graad van perfectie bereikt in dit op draaid en een bepaalde afbeelding komt vier spelers te spelen maakt het geheel nog zicht. tevoorschijn. Het vinden van een tweede eens extra de moeite waard - en moeilij Toen dan ook de MSX versie ter recensie ROM met dezelfde afbeelding scoort pun ker uiteraard! opdook was dit het eerste waarnaar geke ten. 'Memory ' dus! De afbeeldingen ko ken werd. Vol verwachting klopte het hart men alle uit Konami spellen, je ziet dus Met de Konami Games Collection Extra bij het inladen. ondermeer onze aloude vrind Pennie Pen hebben we een grandioze compilatie kun guin. nen toevoegen aan onze collectie. Niet al De conversie voor MSX werd door Ani leen zijn de drie MSX 1 spellen Pippols, magic gedaan, de muziek werd door ene Ago Board is een variant op Gomoku, Hyper Rally en Roadfighter onmisbare Tiny Williams omgezet. En om met Tiny Othello ofReversi. Ook hier kunnen weer klassiekers in de ware zin des woords, de te beginnen ... maxim aal vier spelers meedoen. Het leu nieuwe MSX2 spellen zijn zeker ook meer In de zestiger jaren was er een zanger Tiny ke van Ago Board is dat je zelf voor een de moeite waard zeker wanneer wat jon Tim die op ontzettend hartverscheurende groot deel de spelregels kunt bepalen - gere spelers deel willen nemen. en tamelijk valse wijze 'Tip toe thru the wanneer je tenminste de handleiding hebt, tulips' kweelde. Zo is Tiny Williams om anders word je geen wijs uit al het Japans. Wat betreft afwerking hoeven wij zoals zetting een beetje te omschrijven ten op Na het kiezen van dit spel verschijnt een gewoonlijk bij Konami niet te klagen. Al zichte van het origineel op de C64 en la submenu met vier opties, genummerd één hoewel de MSXI spellen duidelijk al wat ter de Amiga. Vals is het geheel niet maar tot en met vier. ouder zijn maken de nieuwe MSX2 spel een klein beetje moeite had zoiets moois len dit qua afwerking meer dan goed. ten gevolge kunnen hebben. Gelukkig was Optie een bepaalt hoeveel spelers mee Waarbij ik nadrukkelijk wil vermelden dat de volume knop snel gevonden. kunnen doen. Optie twee bepaalt hoeveel alle spellen op deze diskette zo goed zijn Het 'bass relief' heeft de conversie over stenen op een rij moeten liggen om te kun dat zelfs slechte graphics en afwerking tuigend overleefd. Op één of andere ma nen winnen, minimaal drie en max imaal hier weinig of geen afbreuk aan zouden nier lijkt het geheel wat minder strak en fel achttien stenen. De laatste keuze binnen kunnen doen! dan op de C64, maar dat kan verbeelding deze optie - een Japanse tekst zonder cij zijn. Het is ook alweer zolang geleden dat fer - bepaalt dat je kunt spelen zonder te Absolute aanrader! ik dat excuus voor een computer heb wil winnen of te verliezen; oefenen dus. len aanraken! Optie drie bepaalt of gelegde stenen zoals Fabrikant: Konami bij Reversi van kleur veranderen wanneer Importeur: HomeSoft In Xenon sta je aan het ruimteroer van het ze ingesloten worden door stenen van de enige Federatie schip in deze galactische andere speler. Optie vier tenslotte geeft je Computer: MSXl/2 sector. Een collega, Captain Xod bevindt de kans een steen terug te nemen nadat Medium: dubbelzijdige diskette zich in de grootste problemen. En als ware deze gelegd is . RAM: 64k space hero moet je hem te hulp snellen. Ago Board is een uitdaging op zich, het 18 Aantal spelers: 1/4 Je dient je een weg te banen door vier gal bij 18 vakken tellende speelveld kan uiter Bediening: joystick & toetsenbord actische sectoren, elk opgedeeld in vier mate gecompliceerde spellen tot gevolg FM-PAC Muziek: nee; S-RAM: nee zones. Onderweg dien je extra wapens en hebben waar menig menselijk MSX brein Prijs: f 79,50 voorraden op te pikken. Aan het eind van MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 - 21- zou zijn. Nu het voor deze prijs in de win kel ligt, verdient het gekocht maar zeker gespeeld te worden. Aanrader! Fabrikant: Melbourne House Importeur: HomeSoft Computer: MSX 1/2 Medium: cassette RAM: 64k Aantal spelers: I Bediening: joystick & toetsenbord FM-PAC Muziek: nee; S-RAM: nee Prijs: f 19,95 Xenon Konami Games Collection 2 In deel twee uit de serie 'Gouwe Ouwe' elke sector kun je tanken, maar dan zul je Het spel kent diverse tegenstanders die je van Konami treffen we geen verrassingen eerst het 'Boss' monster moeten verslaan. onderweg het leven zuur maken. Zo kom aan. Inderdaad bevat deze dubbelzijdige In deze verticaal scrollende 'shoot' m up' je standaard Xenite bewapening tegen. Dit verzameldiskette vijf oudere MSX I Ko heb je de keuze uit twee voertuigen die je zijn niet-mobiele bewapeningseenheden nami spellen. In tegenstelling tot de ande kunt bemannen. die over de meest simpele radar en bewa re delen uit de serie zijn geen nieuwe spe pening beschikken. Pods zijn wat gevaar len toegevoegd. Je beschikt allereerst over een land voer lijker, alhoewel ze niet bewapend zijn is tuig dat in acht richtingen kan bewegen. kami-kaze hun stand;;tard manier van rea De meeste titels op deze diskette kunnen Daarnaast is er een supersnelle jetfighter. geren. tot de klassiekers gerekend worden, alhoe Je moet op het juiste moment het juiste In totaal kent Xenon 'naast de Sentinels en wel het er ondertussen op gaat lijken dat voertuig kiezen om bepaalde obstakels te de Boss monsters eenentwintig verschil Konami alleen maar klassiekers vervaar kunnen overwinnen en je moet hierin snel lende aliens met elk hun eigen kwalifica digt. kunnen beslissen. In een jet zitten terwijl ties. Voordat je daar doorheen bent. Xenon Net als de andere Games Collection dis je tegenstander als tank door het leven is allereerst een arcade actie 'shoot 'm up' kettes kent ook KGC2 een hoofdthema, gaat is niet al te bevorderlijk voor succes. van de ergste soort. Maar hoewel vuur namelijk sporten. KGC2 bevat de volgen Daarbij dien je er rekening mee te houden knop-eelt aan te bevelen is, biedt dit spel de spellen: Konami 's Boxing (1985), Ko dat sommige wapens alleen maar gebruikt meer dan alleen maar actie. Een zekere nami 's Tennis (1984), Video Hustler (Bil kunnen worden als je de jet bemant. mate van planning is wel degelijk aan te jarten, 1984), HyperOlympic 1 (1984) en bevelen al is het alleen maar om langs de Hyper Sports 2 (1984). In totaal krijg je in Het neerschieten van de aliens en hun ge 'Boss monsters' te geraken. KGC2 tien sporten voorgeschoteld. schut levert energiecellen op. Door over Hyper Olympic I bevat namelijk 100 me deze cellen heen te bewegen pik je ze op Uiteraard is Xenon niet te vergelijken met ter hardlopen, verspringen, hamerwerpen en verkrijgt daardoor extra energie. In to de nieuwste MSX2+ spellen. Maar terwijl en 400 meter hardlopen terwijl in Hyper taal zijn er elf verschillende energiecellen ik daar voor alleen maar mooie graphics Sports 2 kleiduif schieten, boogschieten die ondermeer extra bewapening, extra en geluid - en nul komma nul spelinhoud en gewichtheffen aan bod komen. brandstof, lasers, hogere maximum snel - prijzen van tweehonderd en meer gul heid etcetera opleveren. den hoor heb je hier voor nog geen rood In feite geldt voor de Konami Games Col borstje Ct foldertje niet gelezen? Het heet lection 2 hetzelfde als we in het recente Halverwege een zone kom je een bewaker geen 'geeltje' meer) een uitermate goed verleden over deel vier van de serie schre tegen, de 'Sentinel'. Deze probeert je arcade actie spel. Het heeft weliswaar niet ven. Ook hier treffen we weer de ouder doorgang te verhi'nderen. De 'Sentinel' is die grandioze graphics noch FM PAC ge wetse Konami kwaliteit aan en alhoewel het nieuwste type computerbewaker, ui luid, maar het is wel degelijk speelbaar en grafisch en muzikaal ten opzichte van de termate slim en dus niet gemakkelijk te kan veel plezier opleveren. hedendaagse Konami 's misschien wat ge verslaan. Lukt het toch deze te vernietigen Persoonlijk geef ik dan liever die twee dateerd, ondanks dat toch nog steeds meer dan komje vervolgens zijn baas tegen, het tientjes uit - en laad die cassette in - dan dan de moeite waard. Zoals we toen ook 'Boss monster'. De 'Boss monsters' ver tweehonderd gulden om de nieuwste, niet schreven zijn er immers maar weinig goe schillen per niveau waarbij het ergste nog officieel geïmporteerde FM PAC ROM te de sport-simulaties verkrijgbaar en zeker wel is dat ieder 'Boss monster' zijn eigen mogen bezitten met een onbegrijpelijke niet op diskette. kwetsbaarheden heeft. Anders gezegd, het Japanse handleiding en lappen Japans op De Epyx spellen, zoals Winter Games, ene wapen kan 'Boss A' wel vernietigen het scherm waar ik niets mee kan begin World Games of California Games zijn maar 'Boss B' niet en vice versa. Dat kan nen. uitsluitend op cassette leverbaar en zijn voor aardige verrassingen zorgen overi Xenon is een spel dat wanneer het veertig qua grafische en muzikale kwaliteiten een gens. gulden gekost had ook de moeite waard stuk minder dan deze, toch al weer wat ou- MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 -22- Voor MSX echter doodse stilte, behalve dan Manchester United: Om een indruk te krijgen van de competitie heb ik snel even wat andere versies - IBM, C64, Spectrum en Amiga voorzover bestaand - van Man chester United vergeleken met Italy 1990, Kick Off 2 en World Championship Soc cer 1990. Samen met Manchester United zijn dit de goed verkopende voetbalspel len momenteel. Tot mijn tevredenheid moet ik mededelen dat Manchester United het alleen van Kick Off 2 verliest. Dat is overigens geen won der gezien het feit dat Kick Off 2 nog be ter is dan het oorspronkelijke Kick Off - en dat was al spel van het jaar in onder an dere Engeland en Frankrijk - maar meer nog doordat Kick Off 2 geheel in het Ne derlands - ook qua schermteksten - door HomeSoft op de markt gebracht wordt. En eigenlijk is verliezen nog niet eens echt Konami Games Collection: Boxing waar, je kunt meer spreken van een ge lijkspel. dere Konami spellen. Waaruit maar eens in MSX land ook wel bekend als Teque. weer moge blijken hoe goed men ook in En op dat conto kunnen we beroemde pro Dat gelijkspel wordt veroorzaakt door het het verleden al kon programmeren bij Ko ducten als Jack de Nipper, Terramex, feit dat Manchester United uit twee spel nami. Flintstones en het onvolprezen Thunder len bestaat. Als fundament van Manches En ook voor de Konami Games Collection birds schrijven. ter United vinden we een voetbal manage 2 geldt: voor de prijs hoef je het niet te la Ontevreden over de ommezwaai in de En ment spel, iets wat Kick Off 2 niet kent. Er ten, gemiddeld zo'n acht gulden per sport! gelse software industrie om steeds meer te is wel een management spel (Player Ma concentreren op computers als de Amiga nager) dat tezamen met Kick Off 2 ge Doen!! en ST en de 8-bit computers een beetje te bruikt kan worden maar dat moet apart ge vergeten werd besloten Teque om te bui kocht worden. Fabrikant: Konami Japan gen van een development-team naar een Importeur: HomeSoft echt softwarehuis, Chrysalis genaamd. Het managementspel binnen Manchester Toen echter de gelijknamige grammo United kun je zien als een soort shell. Van Konami Games Collection 2 foonplatenmaatschappij bezwaar maakte uit het managementspel is het voetbalspel tegen deze naam was de herdoop in Krisa (de arcade actie, zoals de handleiding dat Computer: MSXl/2 lis snel geschiedt. noemt) op te starten maar zelfs dan moe Medium: Dubbelzijdige diskettes ten eerst een aantal management beslissin RAM:64k Het eerste product van Krisalis is Man gen genomen worden. Daar traden trou Aantal spelers: 1/2 chester United, een voetbalspel rondom wens wat problemen op, die grotendeels Bediening: joystick & toetsenbord het gelijknamige elftal. De andere forma veroorzaakt werden door mijn eigen stu FM-PAC Muziek: nee; S-RAM: nee ten zoals C64, IBM etcetera werden uiterst piditeit. Prijs: f 79,50 goed ontvangen toen het spel in Engeland uitgebracht werd. Daarbij hielp het na Op de A-kant van de tape vind je het ma tuurlijk wel dat in het weekend voor de re nagementspel, de B-zijde bevat het actie Manchester United lease Manchester United (het elftal) een spel. Dus eerst geprobeerd de B-zijde te grandioze wedstrijd speelde die landelijk laden. Niets dus, met geen mogelijkheid Soms komt een spel op het verkeerde mo nogal wat opschudding veroorzaakte. in te laden. Dan maar eerst de A-zijde la ment op mijn bureau terecht. Met name den - nadat de handleiding gelezen was, Manchester United van het Engelse soft Anders had Manchester United (het spel) iets wat vaak niet mijn eerste prioriteit is warehuis Krisalis overkwam dat lot. Is misschien niet zoveel succes gehad. Niet moet ik eerlijk toegeven. Na zeker een Nederland net de WK uitgeknikkerd - dat het product het niet verdient, maar ge tiental minuten puzzelen en gestuntel om goed, het was verdiend want zo best werd zien de WK zijn en worden er in totaal via het hoofdmenu de optie arcade actie - er nu ook weer niet gevoetbald door de he meer dan veertig voetbalspellen uitge het voetbalspel dus - te kiezen en vervol ren - of je moet een voetbalspel recense bracht. En daaronder vinden we spellen gens met geen mogelijkheid de medede ren. Dat werd dus even doorbijten. als een geheel herziene versie van de voet ling 'stop de actie tape in de recorder' op balsimulatie Kick Off2 (Anco) of een spel het scherm te krijgen, eerst maar eens een Krisalis Software Ltd is een zeer jonge als Italy 1990 (US Gold) dat het officiële team samengesteld. En presto, nu was het telg aan de Engelse softwareboom, als logo van de WK mag gebruiken. De mo wel mogelijk het voetbalspel c.q. de B-zij softwarehuis althans. De mensen achter gelijkheid was dus duidelijk aanwezig om de te laden. Zo blijkt maar weer hoe be Krisalis zijn Tony Kavanagh en zijn team, ten onder te gaan. langrijk een leesbare handleiding is! MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 -23- houden met de prijs! Aanschaffen die handel!! Fabrikant: Krisalis Software Ltd Importeur: HomeSoft Computer: MSX Medium: cassette RAM:64k Aantal spelers: 1/2 Bediening: joystick & toetsenbord FM-PAC Muziek: nee; S-RAM: nee Prijs: f 29,95 Een disk versie wordt niet verwacht. Quarth Na het grandioze succes van het van oor sprong Russische spel Tetris is er menige variant - of kloon, in computerjargon - op de markt gebracht. Sommige daarvan wa ren rechtstreekse kopieën, andere waren Manchester United, de sportpers uiterst originele varianten. Een zeer popu laire directe variant (niet voor MSX voor Om met het voetbalspel te beginnen. Zo Het spel is beter uitgewerkt en de verbin zover ik weet) is Well-Tris (ook wel als zo menig ander voetbalspel wordt de ding met het actie gedeelte voegt het no Block-Out genaamd), een 3D variant waa actie hier ook van bovenaf getoond - over dige toe. In het management gedeelte kun rin je van bovenaf in een put kijkt en de head of bird's eye view in vaktaal. Het je het team samenstellen, bekijken wie ge meest vreemdsoortige 2D en 3D vormen voetbalveld is horizontaal afgebeeld, je wond is en wat voor maatregelen daar ge in elkaar moet passen. Bovendien kun je beweegt dus van.links naar rechts of om nomen moeten worden. Je kunt zien hoe de afmetingen van de put ook nog eens gekeerd. Om de actie snel te kunnen laten de training van een speler vordert en of het aanpassen. Verslavend tot in het oneindi geschieden is voor eenvoudige graphics verstandig is hem reeds in te zetten. Uiter ge, neem dat van mij aan. gekozen. De spelers bevatten geen kleur aard kun je de markt opgaan en nieuwe alhoewel de vormgeving van de sprites spelers kopen of proberen spelers uit het Maar de meest waanzinnige variant op Te goed is. huidige elftal zo duur mogelijk van de tris die ik ooit gezien heb, is Quarth, de al hand doen. De marktwaarde van de speler lernieuwste Japanse Konami ROM. Met Er is een veelheid aan spelmogelijkheden. kan ondermeer via de artikelen van de deze MSX2/MSX2+ ROM bevestigt Ko Penalties, ingooien, hoekschoppen, vrije sportpers gevolgd worden. nami weer eens zonder twijfel de meest in schoppen en ga zo maar door. Voetballen ventieve Japanse spellenontwikkelaar te in al zijn glorie is hier derhalve mogelijk, In het korte bestek van deze recensie kan zijn die er op MSX gebied bezig is. je waant je een ware Gullit af en toe. Be met name het management gedeelte van wegingen zijn snel en vloeiend, de Engel Manchester United niet echt recht gedaan Quarth is een combinatie van Nemesis ac se ziekte (één-kleur sprites) is uiteraard worden. Manchester United is vele malen tie, Breakout (Arkanoid) en Tetris puzze zoals hierboven beschreven - aanwezig beter uitgewerkt en heeft wezenlijk meer len. Evenals Tetris en in tegenstelling tot maar het totaal overtuigt dubbel en dwars. diepgang dan bijvoorbeeld Football Ma Nemesis vindt de actie verticaal plaats. Je Ook hier blijkt weer eens dat goede uit nager. Daarnaast is het voetballen sec na begint met te bepalen hoeveel spelers voering van een spel en de genietbaarheid' tuurlijk een grandioze optie, zeker wan deelnemen aan het spel, één speler of twee niet alleen afhangen van perfecte .kleuren neer de resultaten van deze wedstrijden spelers. Daarnaast dien je te bepalen of je en graphics. Het' spel moet uiteindelijk verwerkt kunnen worden binnen het ma bij twee spelers in hetzelfde speelveld spe ook nog eens speelbaar zijn. En Manches nagementspel. len wilt of elk in een eigen veld. ter United is speelbaar, zeker het voetbal gedeelte. Goed, we hebben het hier over een Engels Tot slot bestaat er nog de optie om het spel MSX product. De graphics en het geluid op een bepaald niveau te starten (doch on Na het spelen van een wedstrijd kun je te zijn zeker niet gelijk aan de doorsnee Ja getwijfeld niet alle niveau's zijn oproep rug naar het management gedeelte. En hier panse ROM. Daarentegen krijg je voor baar op deze manier), te bepalen wat de komt pas de ware kracht van Manchester een uiterst zacht prijsje twee spellen die snelheid is van het spel en met wat voor United tot uiting. Wie Football Manager zeker de moeite waard zijn. Al was het al soort voertuigje spelen wilt. Het is me niet (Addictive Software) of Gremlin Gra leen maar omdat voetballen in deze vorm gelukt uit te vissen wat het nut is van de phics' Footballer of the Year kent weet wat en met deze spel-inhoudelijke kwaliteit diverse voertuigen waaruit je kiezen kunt. ongeveer verwacht kan worden. Man nog niet eerder vertoond zijn op MSX. En Allemaal, stuk voor stuk schieten en vlie chester United is echter beter, véél beter. dan hebben we nog niet eens rekening ge- gen ze. MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 -24- Aan het begin van het spel zie je even een welhaast romantische weergave van het lanceren een raket. Compleet in de Jules Veme sfeer in het beroemde verhaal over de reis naar de maan helpen twee engeltjes en een brave borst aan een lier het gevaar te van de grond tillen. De graphische weergave van dit tafereel is geheel à la Veme en de illustraties van Gustav Doré, mooi - zeker op een MSX2+! Nadat je de hierboven besproken keuzes gemaakt hebt kan de pret beginnen. De compleet Japanse handleiding helpt je ui teraard geen meter verder, een zelfs maar verkorte Nederlandse of Engelse handlei ding kan er klaarblijkelijk bij deze impor teur niet vanaf. Dat zijn we toch wel enigs zins anders gewend! Gelukkig lijkt Quarth niet al te moeilijk om uit te komen. 'Lijkt', want ik heb nog steeds het idee heb dat ik iets over het hoofd zie. Aan de onderzijde van het scherm zie je de door jou gekozen raket. Kleine, driftig fleppende vleugeltjes houden je op gang. Quarth Boven je een donkere corridor. Opeens komen de meest vreemdsoortige vormen à la Tetris naar beneden zakken, T-vor vonnen van punten scoren is de enige wij dig te spelen overigens wanneer je weet men, L-vormen, omgekeerde U-vormen ze waarop dit spel te spelen is. En natuur wat je aan het doen bent. En aangezien het in verschillende formaten. De bedoeling is lijk gebruik maken van de andere moge spel idee simpel is , lukt dat snel genoeg. datje iedere vorm dichtmaakt, dus tot een lijkheden. Zo kom je af en toe een blauwe Zelfs de hoofdredactie is aan Quarth ver vierkant maakt. Zo kan bij een L-vorm de vorm tegen. Wanneer je deze tot vierkant slingerd geraakt! ene poot vijf blokken lang en de andere promoveert lossen alle vormen op het Qua graphics is er weinig te klagen, Ko twee blokken breed zijn, dus maar één scherm in het niets op. Hier geldt dus, zo nami staat garant voor kwaliteit. Wat het lang. Jij moet dan de tweede poot net zo lang mogelijk wachten met de blauwe geluid betreft, ook daar kunnen geen op lang maken als de eerste waardoor de L vorm te promoveren waardoor je meer merkingen gemaakt worden. FM-PAC vorm een vierkant wordt, zich in het niets punten kunt scoren doordat er meer op het wordt dan weliswaar niet ondersteund, oplost en punten genereert. Zie de foto 's, scherm aanwezig is wanneer je de blauwe maar de SCC chip van Konami is nog die zijn beter te begrijpen. vorm promoveert. nooit zo fraai gebruikt. Hulde! Driftig spelend probeer je iedere vorm Met twee samenwerkende spelers is Kortom, er rest slechts één conclusie: aan dicht te maken, maar aan het eind van het Quarth opeens een stuk makkelijker. Al schaffen! eerste niveau zijn er zoveel vormen op het leen spelend ben ik niet verder gekomen scherm dat dit zowat onmogelijk wordt. dan niveau vier, maar twee goede spelers Fabrikant: Konami En wanneer een vorm de onderkant van hebben een gerede kans om Quarth uit te Importeur: MSX-Centrum het scherm bereikt is dit het einde van het spelen en de fraaie eind-graphics te zien. spel. Geen extra levens! Gelukkig wel een Behalve samenspelen kan men elkaar ove Computer: MSX2/2+ continue mogelijkheid, maar dat is ook rigens ook nog dwars zitten, in de derde Medium: ROM geen zalf op de gewonde trots. spelvariant. Dan heeft elke speler zijn ei RAM: 64k gen schermhelft, waarin men het eigen Aantal spelers: 1/2 Het spel moet dus ook anders te spelen spel Quarth speelt. Alleen, het speelveld Bediening: joystick & toetsenbord zijn. En dat blijkt al snel wanneer na enig wordt beïnv loed door de andere speler. Als FM-PAC muziek: nee; S-RAM: nee experimenteren het mogelijk is grotere deze goed scoort - grote vormen maakt - Prijs: f 99,- vierkanten te creëren, die meerdere vor wordt het eigen veld opeens kleiner, zodat men omvatten. En dan is het niet eens no er minder tijd overblijft om te reageren op Quarth is - in beperkte aantallen - geïm• dig dat alles ingevuld is, er mogen best de regen van vormen die blijft neerdalen. porteerd door en verkrijgbaar bij: lege plekken in het grote vierkant zijn, zo Waanzinnig en vooral frustrerend! lang als de omtrek maar gesloten is. MSX Centrum Dus ga je daarop spelen, proberend zoveel Quarth is beter te begrijpen wanneer je de Witte de Withstraat 27 mogelijk grote vierkanten te creëren. foto 's bekijkt. Deze waanzinnige combi 1057 XG Amsterdam Waarop ook dat weer niet zaligmakend natie van Tetris, Nemesis en Arkanoid is Tel.: 020-167058 - tussen 14.00 en blijkt te zijn. Neen, laveren tussen beide moeilijk te omschrijven. Uiterst eenvou- 18.00 uur MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 -25- Kort en krachtig Men is er inmiddels wel aan Het 'Blokken'scherm wordt gewend, dat wij met alle ple opgebouwd zier diverse korte listinkjes publiceren. Weinig pro gramma, veel effect, dat is het credo van deze rubriek. Ieder een mag insturen en wij publiceren een selectie op di verse niveau's: van heel eenvoudige schermgrapjes tot complexe VDP trucs. Dat betekent ook dat wij onmoge lijk alles wat binnenkomt daadwerkelijk kunnen publi ceren. laat u daardoor echter niet hoever de blokken uit elkaar moeten lig MSX en slechts één schermpje listing al ontmoedigen: Is uw inzen gen en hoeveel lagen er voor elkaar komen niet kan uitrichten! te staan. Daarna wordt de stapel opge Wie niet zoveel geduld heeft, kan in regel ding er niet bij, zend gerust bouwd. 90 de opdracht: nog eens wat nieuws in. Voor Door de afstanden te veranderen kunnen al op Oneliners zijn wij dol. hele grappige patronen ontstaan. Als er SETPAGEO,P Een Oneliner past in zijn ge veel lagen achter elkaar worden gezet kan heel op één regel en is dus het diepte-effect zo sterk worden, dat je er wijzigen in: van overtuigd bent dat de voorste blokjes maximaal 255 tekens lang. een stuk kleiner zijn dan de achterste! In SETPAGEP,P de listing hebben wij niet meer dan een Als rotsen in de branding staan de paar schoonheidsingrepen gedaan. Zo Dan wordt er een stuk meer zichtbaar van K&K 'tjes in het overnamegewoel. Toege vonden wij het netjes dat een afstand nul wat er gebeurt. geven, er lag al een bedankbrief klaar, om betekent dat de blokjes precies naast el Die SET PAGE opdracht bepaalt twee din de nijvere inzenders uit te leggen waarom kaar passen. gen: welke schermpagina er zichtbaar is hun spullen niet gebruikt gingen worden. Daarom moeten de variabelen Al, A2 en en op op welke schermpagina er getekend Maar dit is veel leuker. Van een vreemd A3 omgerekend worden naar de werkeli j - of geschreven - wordt. Die twee hoeven soortige tikmachien tot een fraaie anima ke tekenafstanden - regel 120. Verder heb dus niet per definitie dezelfde te zijn. tie, eenieder kan zijn of haar hart weer op ben we wat kleurvariatie aangebracht door Zoals de listing nu werkt wordt tijdens de halen. En dat met een paar minuutjes tik de lagenteller A steeds bij de kleuraandui opbouw schermpagina nul getoond, ter werk! ding in de LINE opdrachten op te tellen. wijl ondertussen de pagina's één, twee en drie worden beschreven. Wij vonden dat Dat daar een hoop mee te stoeien valt zal leuker, omdat dan de verrassing aan het BLOKKEN een ieder duidelijk zijn. Zo is het ook uit eind des te groter is. Overigens moeten we stekend mogelijk om iedere regel, of juist dus wel even opmerken dat dit een opti Van Charlie Bruijsten uit Arnhem ontvin iedere kolom van een eigen kleur te voor maal gebruik van schermtype 6 is, alleen gen wij een schijf vol met allerhande aar zien. Dat vergt wel iets meer manipulatie; voor computers met 128K videogeheu dige spullen. Zoiets rustig bekijken kost een uitdaging voor de rechtgeaarde MSX gen. Anders beschik je niet over die vier immer wat tijd, want uw redactie heeft al puzzelaar. pagina's. tijd wel iets aan te merken. Maar goed, als eerste oogst laten we u Blokken en Zadel Nadat de pagina's één tot en met drie vol zien. ZADEL geschreven zijn, is het verder een kwestie 'Blokken' zijn nu eens echte, drie dimen van doelgericht kopiëren. Dat gebeurt he sionale blokken, hoewel, zonder perspec Wie ZADEL opstart krijgt eerst geduren lemaal in regel 200, waarbij de subroutine tief. In het beginscherm kunt u opgeven de enige tijd een zwart scherm te zien. Wij in de regels 210 tot 230 het heen en weer hadden daar eerst' Even Geduld' op gezet, stuiteren regelt. Die paar regeltjes ogen maar liepen daarbij met de listing net uit heel eenvoudig, maar reken maar dat het KLEINE MAAR FIJNE het scherm. Dus moet u gewoon maar precisiewerk is. Zo wordt met één en de LlSTINGS, VOOR DE even wachten, totdat de kubus met daarin zelfde kopieeropdracht het vorige figuur FIJNPROEVER een zadelvlak over het scherm heen en tje helemaal gewist. weer gaat stuiteren. Wat een Mens met een Mooi werk! MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 - 26- : ... . A. _ ...... : 1f/J ' BLOKKEN f/J 2f/J ' MSX Computer Magazine KK39- 1 (IJ 3f/J ' ingezonden door Char1ie Bruijsten f/J 4f/J ' f/J 5f/J SCREEN f/J: WIDTH 8f/J: KEY OFF: COLOR 1,15,15 159 6f/J LOCATE 1f/J, 4: PRINT "BLOKKEN TEKENEN" 245 7f/J LOCATE 1f/J, 1f/J : INPUT "AFSTAND TUSSEN BLOKKEN HORIZONTAAL " ; Al 133 8f/J LOCATE 1f/J, 12: INPUT "AFSTAND TUSSEN BLOKKEN VERTICAAL " ; A2 32 9f/J LOCATE 1f/J,14: INPUT "AFSTAND TUSSEN LAGEN ";A3 37 1f/Jf/J LOCATE 1f/J, 16: INPUT "AANTAL LAGEN BLOKKEN : "; AL 253 llf/J LOCATE 1f/J,2f/J: PRINT "DRUK OP EEN TOETS": A$=INPUT$(l) 35 12f/J SCREEN 8: COLOR 1,255,255: CLS: AB=Al+1f/J: AV--A2+1f/J: AF=A3+4 111 13f/J C1=f/J: C2=(4*2) +(32*2) : C3=(4*3)+(32*3): C4=(4*4)+(32*4) 16 14f/J FOR A=1 '1'0 AL: FOR YY=14f/J TO 1 STEP -AV: FOR XX=18f/J TO 1 STEP -AB 218 15f/J X=XX+ (A*AF): Y=YY+ (A*AF) 21 16f/J LINE(X,Y)-(X+11,Y),C1: LINE(X,Y)-(X,Y+11),C1 1f/J8 17f/J LINE(X,Y)-(X+4,Y+4),C1: LINE(X+4,Y+4)-(X+15,Y+15),C1,B 97 18f/J LINE(X,Y+11)-(X+4,Y+15),C1: LINE(X+11,Y)-(X+15,Y+4),C1 254 19f/J LINE(X+5,Y+5)-(X+14,Y+14),C4+A,BF 122 2f/Jf/J LINE(X+2,Y+1)-(X+11,Y+1),C3+A: LINE(X+3,Y+2)-(X+12,Y+2),C3+A 153 21f/J LINE(X+4 , Y+3)-(X+13,Y+3),C3+A: LINE(X+1,Y+2)-(X+1,Y+11),C2+A 22 22f/J LINE(X+2,Y+3)-(X+2,Y+12),C2+A: LINE(X+3,Y+4)-(X+3,Y+13),C2+A 35 23f/J NEXT XX : NEXT YY: NEXT A 78 24f/J A$=INPUT$ (1): GO'1'O 5f/J 99 1f/J ' ZADEL f/J 2f/J ' MSX Computer Magazine KK39-2 f/J 3f/J ' ingezonden door Char1ie Brui j sten, Arnhem f/J 4f/J ' f/J 5f/J O~ X(3f/J),Y(3f/J),Z$(3f/J): DEFINT X-Z 126 6f/J PI=4*ATN(1): U=128: V=96: H=.5: RD=PI/18f/J: K=.5: N=12 175 7f/J OEF FNX(X)=INT«37.5+X/1.4)+T)/2: Z$="ABBCCODAAEBFCGDHEFFGGHHE": L=LEN(Z$) 6f/J 8f/J COLOR 1,2,2: SCREEN 6 : COLOR=(l,3,3,6): COLOR=(2,f/J,f/J,f/J): COLOR=(3,5,2,2) 49 9f/J FOR P=l '1'0 3: SET PAGE f/J, P: CLS: FOR R=f/J TO 1: FOR Q=f/J TO 5 171 1f/Jf/J W=A*RD: C=K*COS (W): S=K*SIN (W): T=Q*14f/J: IF R=f/J TIJEN D=f/J ELSE 0=211 178 llf/J RESTORE 24f/J: FOR J=l TO 8: READ X,Y,Z : X(J)=U+X+C*Y+H : Y(J)=V-S*Y-Z+H: NEXT 63 12f/J FOR M=1 '1'0 L-1 STEP 2: I=ASC(MID$(Z$,M,l»-64: J=ASC(MID$(Z$,M+1,l»-64 1f/J9 13f/J LINE (FNX(X(I», (Y(I)+O)/2)-(FNX(X(J», (Y(J)+O)/2),l: NEXT M 252 14f/J FOR J=f/J TO N: Xl=X(2)+J*(X(7)-X(2»/N+H: Y1=Y(2)+J*(Y(7)-Y(2»/N+H 156 15f/J X2=INT(X(5)+J*(X(4)-X(5»/N+H) : Y2=INT(Y(5)+J*(Y(4)-Y(5»/N+H) 1 16f/J LINE (FNX(X1), (Y1+0)/2)-(FNX(X2), (Y2+0)/2),3: NEXT J 182 17f/J LINE (FNX(X(2», (Y(2)+O)/2)-(FNX(X(7», (Y(7)+O)/2),3 144 18f/J LINE (FNX(X(5», (Y(5)+O)/2)-(FNX(X(4», (Y(4)+O)/2),3 8 19f/J A=A+1f/J: NEXT Q: NEXT R: NEXT P: SET PAGE f/J, f/J: CLS: R=1 253 2f/Jf/J FOR P=l TO 3: FOR Y=f/J '1'0 1f/J6 STEP 1f/J6: FOR X=f/J TO 35f/J STEP 7f/J: GOSUB 21f/J: CO PY(X+27,Y)-(X+1f/Jf/J,Y+1f/J6),P TO (XP,5f/J),f/J : NEXT X: NEXT Y: NEXT P: GO'1'O 2f/Jf/J 239 21f/J IF R=1 TIJEN XP=XP+2 ELSE XP=XP-2 76 22f/J IF XP>4f/Jf/J THEN R=f/J ELSE IF XP<2 THEN R=l 91 23(IJ RETURN 194 24f/J DATA -6(IJ,-6f/J,-6f/J,6f/J,-6f/J,-6f/J,6f/J,6f/J,-6f/J,-6f/J,6f/J,-6f/J 156 25f/J DATA -6f/J,-6f/J,6f/J,6f/J,-6f/J,6f/J,6f/J,6f/J,6f/J,-6f/J,6f/J,6f/J 38 MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 - 27 - 1_ ' TIKKEN " 1_'~ 2_ ' MSX CorIputer Magazine _ 2_ ' MSX Computer Magazine 3_ ' KK39-3 _ 3_ ' KK39-4 4_ ' ingezonden door G.sterringa _ 4_ ' ingezonden door Bart Schouten, 5_ ' ~ _ 5_6_ ' Alkmaar ~, - 6_ SCREEN _: CLS: COLOR 15,1,1: I mooi uit. Het is een spelletje en het heet toetsenbordbuffer wordt opgeslagen. Dus Tikken MCM. Het is eigenlijk het kleinste spelle liep de toetsenbordbuffer vol met allemaal tje dat we ooit gezien hebben. Het is dan cursorbewegingen. Aan het eind van het Wat je noemt een computergrapje. Maar ook een redelijk simpel spelletje: zet de C spelletje gekomen zit de buffer goed vol voor wie moeite heeft met SOUND-op tussen de twee M 'en. Om het wedstrijd en dan heeft de aldaar gestelde IN drachten is dit misschien wel een idee - element wat te versterken hebben wij in PUT$(1) dus geen enkel effect meer. Tijd hoewel, arm motorrelais! regel 100 een stopwatch rechtsonderaan om de stopwatch af te lezen is er dan niet. Bij ieder teken dat afgedrukt wordt wordt het scherm gezet. En daarmee hadden wij De kortste oplossing bleek een loze IN even de motor aan- en uitgeschakeld. Dat onszelf aardig te pakken. KEY$ te zijn, ook in regel 80. Een andere klinkt niet als een mechanische klik.; dat is Bart maakte namelijk gebruik van een IN uitweg kan STRIG(O) aan het eind zijn; een mechanische klik. Door middel van PUTSe 1) om de cursortoetsen af te vragen, die moet dan wel op een eigen regel staan: diverse wachtlussen wordt het effect van in regel tachtig, waar nu STICK(O) staat. iemand zit te typen nog versterkt. Onze Dat betekent dat het programma stil gaat 125 IF STRIG (0) THEN END EL SE bijdrage in het geheel is het toevoegen van staan wachten zodra er niet op een toets GOTO 120 een random getal bij het wachten tussen gedrukt wordt. De klok loopt dan niet twee letters, daardoor wordt het tikwerk door. Onze oplossing was: de cursortoet Maar dat maakt de listing langer dan ons 'echt' onregelmatig. Ik ben benieuwd of sen afvragen met de STICK functie, die is lief is. Het spelletje is eenvoudig moeilij de geachte hoofdredacteur deze listing daar tenslotte voor bedoeld. ker te maken, door verspreid over het toelaat, hij gaat altijd zo prat op het seri Daarbij hebben wij alleen de horizontale scherm nog een aantal sprites te depone euze karakter van het blad ... en verticale bewegingen in beschouwing ren, bij voorkeur een beetje random. Na genomen. De diagonale bewegingen - tuurlijk moeten er dan wel de nodige con twee cursortoetsen tegelijk indrukken - troles bijgebouwd worden, die zorgen dat MeM zitten er nu niet in. In feite verhoogt dat de deze obstakels niet op het begin of eind behendigheidseis. Maar met een extra re punt belanden. Bart Schouten uit Alkmaar vond het leuk geltje kunnen de STICK-waarden 2, 4, 6 Bovendien moeten al die sprites ook weer om eens iets speciaal voor MCM te ma en 8 evenzogoed worden afgevraagd. Net netjes opgeruimd worden op het eind ken. Nu, in het kader van het feestje dat wat u wilt. Maar toen bleek dat het indruk scherm, enzovoort. Dan praat je al vrij snel wij als redactie te vieren hebben komt dat ken van een cursortoets nog steeds in de niet meer over een K&Ktje. MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 - 28 - . ". " ANTAM MAILSERVICE "Newland" PRINTER- EN COMPUTERSTANDAARDS * geplastificeerd draadijzer ti * lichtgewicht en duurzame constructie W * opklapbaar voor opberggemak : * besparing buro / kantoorruimte * automatisch opvang printerpapier * opslag printpapier onder printer * geschikt voor standaard model printers * minder trilling en geluid Adviesprijzen: Printerstandaard 80 koloms Hfl. 80,-- Printerstandaard 132 koloms Hfl. 90,-- Computerstandaard Hfl. 30,-- Prijzen EXCL. B.T.W. r------,, , : JA, stuur mij ... . stuks o 80 koloms printerstandaard , , , o 132 koloms printerstandaard , : Ik ontvang gratis een computerstandaard. Aanbieding : : Ik betaal door middel van: : 0 Eurocheque/Girobetaalkaart (bijgesloten) Printerstandaard 80/132 koloms Hf\. 85,-- ! 0 Overmaking op Postbankrekening 6065593 , , : Naam: ...... COMPUTERSTANDAARD GRATIS : Adres: ...... Prijzen incl. b.t.w. : Postcode: ...... Bijdrage verzendkosten Hfl1 0,-- per standaard. , Woonplaats: ...... Levering bij vooruitbetaling, zolang de voorraad strekt. Stuur deze bon in een voldoende gefrankeerde enveloppe- aan : Antam Mailservice Levertijd: 3 à 4 weken Postbus 12158 Bestellingen worden in volgorde van binnenkomst be 1100 AD Amsterdam handeld. Tel.: 020 - 96 5017 L ______= Programmeurs project: MemMan De mensen die beginnen met In de begintijd van de MSX computer - geheugen nuttig te gebruiken. Eigenlijk computers staan te kijken het zal zo'n zes à zeven jaar geleden ge wordt al dat geheugen pas echt zinnig als weest zijn - werden MSX machines ge we er meerdere programma's tegelijker van alle mogelijkheden. Er is maakt met 16 kilobyte RAM geheugen. In tijd in kwijt kunnen. domweg zoveel aanbod dat dit werkgeheugen konden zelfs nog MSX Maar wie tegelijkertijd een printerbuffer, meestal niet meteen duidelijk Basic programma's gedraaid worden, al een LIST commando zoals uit het vorige is wat wel kan en wat niet. De was het wat krap. nummer, een ANSI emulatie alsmede een mogelijkheden lijken onuit In Nederland heeft gelukkig bijna ieder RAMdisk in het geheugen wil hebben, een met een MSXl de beschikking over komt bedrogen uit. Op zich allemaal stuk puttelijk. 64 kilobyte werkgeheugen. Voldoende je software die uitstekend naast elkaar De iets meer gevorderde ge voor MSX-DOS, teveel voor Basic. zouden kunnen bestaan. Maar geen enkel bruiker ziet dat al snel anders. programma kan met zekerheid zeggen of Zo is het zonder meer lastig Wie een 16 kB computer had, kon gewoon zich al een collega in het geheugen heeft dat het ene pakket niet met een RAM uitbreiding kopen en die in een genesteld, laat staan dat een programma te slot prikken. Een 16 kB uitbreiding was weten kan komen welk geheugen nog vrij het andere samenwerkt. We genoeg voor Basic, 64 of 48 kB was het is om zelf te gaan gebruiken. krijgen nog steeds vragen alternatief voor MSX-DOS gebruikers, over het samenwerken van dat extra geheugen kon onder Basic toch Vandaar dat dergelijke programma's er tot de RAMdisk uit nummer 29 niet gebruikt worden. op heden maar van uit gaan dat alles vrij met bijvoorbeeld Ease van is en maar een plek kiezen. Het gevolg: MSX2: meer geheugen een tweede programma dat dezelfde tak Philips. MeM wist het al lan tiek gebruikt loopt gerede kans het eerste ger en werkt aan de Met de MSX2 werd het in 1986 iets beter. te overschrijven. oplossing ... De Europese versies werden standaard ge leverd met 128 kB werkgeheugen en 128 TSR's kB videoRAM - die ene computer van Philips daargelaten. En speciaal voor de Dergelijke programma's zijn natuurlijk Europese markt werd er een uitgebreide niet tegelijkertijd actief, de computer kan RAMdisk ingebouwd, die op een stan maar één programma tegelijkertijd afhan daard machine een capaciteit kreeg van delen. Maar met een simpele toetscombi ruim 90 kB. natie kan van het ene naar het andere pro Die tergend trage RAMdisk was op dat gramma worden omgeschakeld, terwijl moment wel het enige programma dat die programma's die 'op de achtergrond' overweg kon met het nieuwigheidje van actief moeten zijn - zoals een printerbuf MSX2: de memory-mapper. Met de me fer - via de MSX-hooks aan de beurt ko mory-mapper - of kortweg mapper - werd men. het theoretisch mogelijk een MSX te voor zien van 64 Megabyte geheugen. Tot nog toe is dit op de MSX grotendeels toekomstmuziek. Hoewel de techniek om Losse mappers waren in die dagen nog een TSR - de Engelse term Terminate and niet voorhanden. De mensen die meer Stay Resident - op een MSX te ontwikke werkgeheugen wilden hebben moesten len bekend is waren de geheugenproble een Sony kopen, want dát was de machi men onoplosbaar. Jammer genoeg, want ne met meer geheugen. Gelukkig is dat te in de PC- en Atari-wereld zijn dergelijke genwoordig wel anders, er zijn losse map zaken hoogst populair. Met een simpele pers te koop in diverse maten en soorten. handeling even een hulpprogramma op Met twee externe mappers en intern 256 roepen, zonder dat daarvoor van disk ge kB hebben we dus een computer met meer laden hoeft te worden, is ideaal. Vooral als dan een Megabyte aan RAM geheugen. men - wanneer dat hulpprogramma verla Alleen, wat kunnen we er mee? Wat heb ten wordt - de oude situatie ongewijzigd ben we aan een pen als we geen papier aantreft. hebben? Of aan koffie zonder kopje? Zie daar wat we als MSX'ers allemaal Het nut moeten missen. We hebben het geheugen beschikbaar, de technieken zijn bekend Natuurlijk is het leuk om te zeggen 'ik heb maar de verbindende schakel ontbreekt. HET PROGRAMMA DAT OP toch wel mooi meer geheugen in m'n En zonder die schakel is extra geheugen GEHEUGEN PAST MSX dan de buurman met zijn PCl', maar slechts beperkt inzetbaar, als RAMdisk het is op een MSX knap lastig om al dat bijvoorbeeld. MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 - 30- - En toen: Mem Man zo dadelijk ombladerd zal tevergeefs zoe Zodra we klaar zijn zal MemMan met do ken naar de listing van MemMan. Niet cumentatie in BBS'en verschijnen, op de Met veel denken, vergaderen, overdenken omdat het te lang is - dat valt reuze mee MCM-diskettes verspreid worden en ook en hervergaderen is een kleine groep men maar omdat het programma gewoon nog door ons naar Japan worden gezonden, in sen uiteindelijk tot die verbindende scha niet helemaal af is. de hoop dat het ook daar aanslaat. kel, een standaard voor geheugenbeheer, gekomen. Het uitgangspunt voor deze Gewoonlijk zijn we niet zo dol op het pu Over de preciese adressen en functies van harde werkers uit MCM's pro bliceren van gegevens of loze kreten over Mem Man kunnen we nu nog niets zeggen. grammeursgroep was als volgt: soft- of hardware die er nog niet is, maar Ten eerste omdat de gegevens nog niet Een programma dat een stuk geheugen no voor MemMan maken we een uitzonde muurvast staan en ten tweede omdat we dig heeft moet alleen maar een bepaalde ring. En wel om de volgende redenen: het ontstaan van look-alike's - de zoge routine aan hoeven te roepen. Natuurlijk naamde jat-ware - willen voorkomen, om met opgave van de gewenste grootte en - Hopelijk komen er nog bruikbare reac te verhinderen dat er toch meerdere stan het gewenste geheugenadres. Uit die rou ties op een artikel als dit. daards naast elkaar ontstaan. tine krijgt het aanroepende programma - Software ontwikkelaars moet de moge Mocht er iemand slimme vondsten heb dan een stuk geheugen toegewezen, dat lijkheid worden geboden rekening te hou ben, dan zijn we zeker bereid die op te ne exclusief voor dat programma wordt gere den met een mogelijke aanpassing van men in de specificaties van toekomstige serveerd. hun software (zowel onder ontwikkeling versies, maar tot die tijd is er maar één als updates). standaard: de onze. Tot op heden moest een programma altijd - MemMan is onder eigen beheer, we alle mogelijke geheugenbanken gaan af weten hoe ver het is en Mogelijk blazen we wat hoog van de to zoeken naar een vrij stuk RAM. Een tijd - MemMan is dus bijna af. ren, maar dit is naar ons gevoel de enige rovend en zeer onzeker proces, want hoe wijze om te zorgen dat MemMan die bre weet je - als programma - of dat RAM in Public domain de acceptatie krijgt die het verdient. derdaad nog niet door een collega in ge bruik genomen is? MemMan is voor 99 procent gepiept. En FSEGs en PSEGs zodra het wat ons betreft helemaal af is Dat hulpprogramma is er ondertussen. De zullen we ons geesteskind via alle ons ter Qua functioneren is MemMan simpel zat. oplossing die wij geïmplementeerd heb beschikking staande wegen de grote boze Een simpel BLOAD bestand voor Basic ben heet Memory Manager voor de MSX, wereld insturen. Wat ons betreft is Mem en een gewone .COM file voor onder kortweg MemMan. En inderdaad, in gro Man public domain. Iedereen mag het ge MSX-DOS, dat is alles. MemMan laadt te lijnen werkt het zoals hierboven om bruiken om de eigen programmatuur mee zichzelf in de bovengrens van het geheu schreven.Even voor de duidelijkheid, wie te laten werken, graag zelfs. gen - waar het op een ingewikkelde maar PSEG's en FSEG's In bijgaande tekst wordt gesproken over PS EG 's en FSEG 's. Die per. Dat is één van de redenen dat er veel meer software is voor afkortingen zijn waarschijnlijk abracadabra als we ze niet eerst memory mappers dan voor de 'oude' geheugenuitbreidingen. even uitleggen. Per slot van rekening hebben we ze zelf be dacht... Om nu optimaal gebruik te kunnen maken van alle geheugen - Zoals gezegd zit er in een MSX1 standaard geen memory-map zowel gemapt als niet gemapt - hebben wc de begrippen PS EG per. Een losse mapper aan een MSX1 hangen is ook lastig, want en FSEG geïntroduceerd. PSEG staat VOOI L'cn Pagina specifiek het BIOS initialiseert ze niet bij het opstarten. Op een MSX1 SEGment, niet zonder meer uit te wisselen tussen 4000h en kunnen daardoor eigenlijk alleen maar een losse 'gewone' 8000h. PSEG's komen in principe uit de 'oude' geheugencar RAM-cartridges van 16 of 64 kB gebruikt worden. tridges. Pas wanneer die er niet meer zijn zal MemMan blok ken geheugen uit een mapper als PS EG gaan gebruiken. Het geheugenbereik van een gewone RAM-cartridge ligt kei hard vast. Een 16 kB cartridge zal altijd óf op 4000h óf op 8000h FSEG staat voor Flexibel SEGment. Inderdaad: een segment dat te vinden zijn. Softwarematig omschakelen is niet mogelijk. Bij tussen 4000h en 8000h uitgewisseld kan worden. FSEG's ko een 64 kB uitbreiding is het niet mogelijk om het geheugen ge men op dit moment altijd uit een mapper, maar als er in de toe bied van 4000h tot 7FFFh vanaf 8000h te laten verschijnen. komst ooit een weer andere geheugenstructuur bedacht wordt zal ook die waarschijnlijk via FSEG's bereikbaar zijn. Met een memory-mapper zijn dergelijke truuks wel mogelijk. Met in het achterhoofd dat de MSX harddisk nu eindelijk lever Hetzelfde blok geheugen van 16 kB kan dan op adres OOOOh, baar wordt is het natuurlijk leuk om MemMan in de toekomst 4000h, 8000h of COOOh ingeschakeld worden. Of op alle vier te gaan voorzien van een LSEG, een Langzaam SEGment voor de plaatsen tegelijk. Of op twee van de vier. Het maakt allemaal allerlei doeleinden. niet uit. Daarnaast zorgt de schakellogica van de mapper ervoor Een programma dat niet veel slotswitching doet kan dan genoe dat er - in plaats van 64 kB - nu zo'n 4 Megabyte in een slot gen nemen met LSEG's, die dan door disk-swapping uitgewis past. En dat voor ieder secundair slot! seld kunnen worden tussen harddisk en geheugen. Dergelijke De pagina's uit een gewone uitbreiding kunnen dus niet uitge grappen staan bekend onder de naam virtueel geheugen. Een wisseld worden. Maar als een programma wel wil wisselen, wat techniek die we in de nieuwste versie van Windows op de PC dan? Dan moet er dus gebruik gemaakt worden van een map- ook zien. Het verschil is niet zo groot... MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 - 31 - MSX-DOS 2.20 en geheugenbeheer Wie de programmeurs-documentatie van MSX-DOS 2.20 in MemMan volgt een andere richting. Er wordt een tabel aange huis heeft en er ooit in gelezen heeft, zal opmerken dat MSX maakt waar geheugensegmenten van alle aangesloten mappers DOS 2.20 ook routines heeft voor geheugenbeheer. En zelfs en RAM-cartridges apart in staan. Dus niet zoals bij DOS 2.20, voor het vastzetten van geheugenblokken, precies wat we nodig waar een mapper één geheel blijft. Door dit verschil aan de ba hebben voor TSR 's. MemMan zou misschien niet nodig zijn als sis is het mogelijk om binnen MemMan blokken van 16 kB te DOS 2.20 vollediger was. Als een onder MSX-DOS 2.20 in be reserveren en ze ook onafhankelijk van de rest weer vrij te ge slag genomen geheugensegment zonder problemen ook weer ven. vrij gegeven zou kunnen worden was er niets aan de hand. Dat MemMan en DOS 2.20 elkaar niet dwars zitten is heel slim Zo gemakkelijk werkt dat echter niet. Als programma Y geheu geregeld. Zodra MemMan geïnstalleerd wordt, kijkt het of DOS genblok A vindt als eerste vrije segment terwijl enige tijd later 2.20 aanwezig is. Als dat inderdaad zo is, dan pakt MemMan al programma X het daarop volgende blok B vindt, is er nog niets het beschikbare geheugen van DOS af, zet dat in de eigen ge aan de hand. Als programma Y dan echter blok A weer vrijgeeft heugentabel en voegt daar vervolgens de informatie omtrent - denk aan een printerspooler die klaar is met printen - zitten eventuele losse RAM-cartridges aan toe. Voor programma's die we met een blok waar nooit meer iets mee gedaan kan worden. onder DOS 2.20 extra geheugenruimte nodig hebben, is in be ginsel dus geen RAM meer vrij. Middels een speciale instelling MSX-DOS 2.20 noteert steeds alleen het laatst - en dus hoogst is het echter wel mogelijk hier geheugen voor te reserveren. - gebruikte bloknummer en lijkt zich niet te beseffen dat een la ger genummerd en intussen vrijgegeven blok weer gebruikt kan MemMan dus, het eerste programma dat volledig geïntegreerd worden. Voorwaar een slordigheidje in het verder redelijk door met MSX-DOS 2.20 werkt, om zodoende diens tekortkomingen dachte MSX-DOS 2.20 ontwerp. op te vangen. veilige manier resident blijft - initialiseert Man schakelt dan het geheugen in, past TSR's zijn een stuk lastiger te implemen zichzelf en gaat naar Basic. slotstructuren aan en geeft de controle te teren dan een 'simpele' geheugenmana rug. Voor het terugschakelen van het oor ger. MemMan werkt met vaste blokken van 16 spronkelijke geheugen zijn ook routines kB. Wie een blok geheugen nodig heeft, voorhanden, zodat een TSR die ergens aan Tenslotte moet een vast adres aanroepen met in re een wazige hook hangt altijd het geheugen gister B de waarde 16,32 of 48, om aan te terug zal kunnen zetten. Wat u nu gelezen heeft, was de aankondi geven of men een geheugensegment wil ging van een voor de MSX computers re dat op 4000h, op 8000h, of op beide aan Ook aardig is het feit dat onder MemMan volutionair stukje software. Helaas kun te schakelen is. Zie het aparte kader over het geheugenbeheer dynamisch is, een nen we nog niet meer bekend maken dan FSEGs en PSEGs voor de theorie hierach programma kan geheugen na verloop van wat hier staat, maar in het volgende num ter. Het is werkelijk doordacht! tijd weer vrijgeven. MemMan zal dan dat mer gaan we verder. Ries Vriend - de au segment weer in de 'voorraad' opnemen, teur van dat mooie TED programma (dat Als het gevraagde blok voorhanden was, tot er weer een aanvraag komt. Zo kan bij overigens veel te vaak genoemd wordt in zal MemMan in de eigen geheugentabel voorbeeld een printerbuffer van variabele dit blad) - is al bezig met een file copier bijhouden dat het segment vanaf dan be grootte worden gemaakt. die onder MemMan werkt. TED zelf heeft zet is en een waarde teruggeven. Dat getal hij overigens ook al aangepast, het schijnt zal voortaan gebruikt moeten worden om TSR's onder Mem Man goed te werken. het toegewezen segment in te kunnen schakelen. Op zichzelf is de waarde die te Even voor de duidelijkheid: de TSR spe Vanuit Duitsland hebben we vernomen dat ruggegeven wordt absoluut niet interes cificaties voor MemMan zijn nog niet enige softwareontwikkelaars bereid zijn sant, ze heeft alleen voor MemMan zelf klaar. De leden van de groep zijn het daar MemMan als standaard over te nemen en betekenis als een soort sleutel voor het ge nog niet helemaal over eens. In ieder ge voortaan te implementeren. Van dezelfde kozen segment. val staat vast dat MemMan zo min moge zijde hoorden we overigens ook dat men Sterker nog, het is een gebruikerspro lijk met TSR's te maken moet hebben. daar Dynamic Publisher PC-versie wil gramma verboden om die waarde voor ei Wie één of meer TSR's ingeladen wil heb gaan aanpassen voor MSX-DOS 2 en gen doeleinden te gebruiken. Immers, de ben zal dat met een aparte TSR-Ioader Mem Man. Een printerbuffer zal dan zon specificaties van MemMan kunnen in vol moeten doen. Die neemt dan een segment der problemen samenwerken met DP: ide gende releases veranderen, de tabelstruc van 16 kB in beslag en zet daar zoveel mo aal. turen kunnen uitgebreid worden. Een pro gelijk TSR's neer. En die TSR-Ioader le gramma moet die waarde gewoon opslaan vert dan ook nog wat routines voor de sa Zelf zullen we ook actief worden. In ieder en pas op het moment dat een 16 kB seg menwerking tussen MemMan en de geval wil MCM wel eens zo'n printerbuf ment weer nodig is weer doorgeven. TSR's zelf. fer publiceren, of een ANSI emulator. Trouwens: toetsenbordmacro's zouden Het inschakelen zelf gebeurt wederom Na een kleine proeftijd om te zien of de ook leuk zijn. We hebben met de pro door een argument in B mee te geven - specificaties van de TSR-Ioader helemaal grammeursgroep het voortouw genomen deze keer alleen 16 of 32 - en in HL de bij compleet zijn, wordt dit alles natuurlijk en het geheugengebruik op de MSX ge het reserveren verkregen waarde. Mem- ook openbaar gemaakt. Niet eerder, want stroomlijnd. Eindelijk een standaard! MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 - 32- Cf g.- s;· '3·· " - leen geschikt voor MSX2; DISASS, een hele slimme disassembler, werkt samen met MSXBUG en de lis MCM's Programma Service, tings uit onze Z80-cursus. MCM/MSX-CID19 bevat: Teken, ons MSX2 teken programma met al zijn extra's; Sa188, een handig pro met nieuwe prijzen! gramma om salaris-berekeningen mee uit te voeren; Tao, een fraaie - en lastige - schuifpuzzel voor We hebben de aloude programmaservice eens flink op de MSX2; De listings uit onze Z80-cursus en MCM's schop genomen. Niet alleen een prijsverlaging, maar ook een Invoer Controle Programma nummer 5. Bovendien, alleen op cassette/diskette: Belast, een programma viertal hele fraaie verzameldiskettes is het resultaat. En natuur om uw belastinformulier mee in te vullen en Schaats, lijk ook weer de disk bij dit nummer. Alle programma's uit dit waarmee u schaatstoumooien op de voet kunt volgen, door alle uitslagen op te slaan. Dit laatste programma nummer gebruiksklaar, met een redactionele extra! is alleen geschikt voor een MSX2 met diskdrive! Let op: gironummer, adres en telefoonnummer van de Lezers MCM/MSX-C/D21 biedt: Drwms2, een handig MSX2 tekenprogramma; Balwrp, een spel speciaal Service zijn gewijzigd! bedoeld voor gehandicapte kinderen, een winnaar in de Konami-wedstrijd en een hele serie pro Op cassette/diskette grammeurs; Break, een dijk van een doolhofspel, grammaatjes om eens met de stack te experimente MCM/MSX-38 staan: winnaar!; LinkIk, een fraaie klok Repwek, een MSX ren. repeteerwekker; Watklk, een computer-waterklok; MCM/MSX-CID22 met: Misat, oftewel Missile At CHARED, de Illustratieve Character Editor; maar liefst 7 MSX2 Kort & Krachtigjes en de listink tack, een echt ouderwets arcade-spel met prima ac De vijf listings bij het Achter de schermen van MSX jes van de Z80-cursus. tie; Alarm, het voorbeeld-programma dat we hebben artikel; Kort & Krachtig programmaatjes: Blokken, MCM/MSX-CIDIl omvat: MSXMEM, het ant gemaakt om de Digiprop 1/0 module te demonstre Zadel, Tikken en MCMCM; LFILES, een handige woord op al uw geheugen-vragen; Teller, een handig ren en het sorteer-programma dat dit maal in de Z80 utility onder MSX-DOS en Het HALOS-hulppro hulpje voor al uw telwerk; Pucky, een dijk van een cursus is ontwikkeld, ook handig voor Basic-pro grammaatje. Tenslotte: MCM's Invoer Controle Pro Pacman-spel; Tstbld, nu ook een testbeeld zonder grammeurs. gramma nummer 7, de nieuwst versie. zender; Begadr, zoek de ML-adressen op disk; Kerst, Bovendien, alleen op diskette, schermen uit MCM's een fraaie MSX kerstkaart en de listinkjes van de Art -Gallery! Z80-cursus. Hoe bestelt u? MCM/MSX-CID13 bevat: Ijsfabriek, een leerzaam Verzameldiskettes spel; Vi per, bestuur een slang; de listings behorende I. Gireer het juiste bedrag (met vermelding van de bij de programmeer-cursus en de listinkjes uit de ma bestelling, zie de bon) naar postgironummer609376 I MCM heeft een viertal verzameldiskettes samenge chinetaal-cursus. t.n.v. Aktu Publications b.v., Amsterdam. Uw over steld. The best of MCM, als het ware. Onze beste MCM/MSX-CIDIS biedt u: MCMBCD, Het MSX schrijving zegt ons precies wat we waarheen moeten spellen, utilities, toepassingen en grafische schermen Computer Magazine's BASICODE-3 programma; zenden. uit de Art Gallery. Uit alle jaargangen hebben we de MSXBUG, een dijk van een (machinetaal) monitor, programma's en bestanden bij elkaar gesprokkeld. onmisbaar voor wie de MSX echt wil doorgronden. 2. Of bestel schriftelijk: gebruik de bestelbon (geef Ook deze diskettes verkopen we in de pro Ook voor MSX2 slotstructuren; OTHELL, een lastig duidelijk aan om welke artikelen het gaat), en sluit grammaservice, voor de nieuwe lage prijzen. En wie denkspel met de computer als tegenstander; maar een geldig betaalmiddel bij. Opsturen naar: MCM de hele set in één keer besteld, die betaald slechts vijf liefst tien KORT & KRACHTIGjes; de listings uit LezersService, postbus 61264, 1005 HG, Amster tig gulden, in plaats van f 60,-. onze Z80-cursus en de programma's uit de algoritme dam. De bestelnummers zijn: cursus. U krijgt uw bestelling zo snel mogelijk thuisgestuurd. Bovendien hebben we - alleen op de diskette - wat MCM-Tl voor de utilities; gedigitaliseerde plaatjes gezet, beelden van de Schrijf uw naam en adres in duidelijke blokletters. MCM-G I voor de spellen; MCM-redactie aan het werk! MCM-W I voor de toepassingen en Op cassette/diskette MCMlMSX-C17 vindt u: Voor vragen over de MCM Programma Service kunt MCM-AI voor de Art Gallery. MCM2B, onze database de luxe voor MSX2 compu u terecht op het telefoonnummer: 020-860743. De De totale set besteld men onder bestelnummer MCM ters, maakt gebruik van de Memory-Mapper; KOP gewone vragenlijn van de redactie, waar u op het ant SI. PIE, een intelligente disk-kopieerder die in slechts woordapparaat uw boodschap kwijt kunt. Wij bellen vier keer wisselen een nOK disk kan overzetten, al- u zo spoedig mogelijk terug. Ook in de vorige nummers boden we u cassettes en diskettes met alle gepubliceerde programma's aan. Deze kunt u nog bestellen. Hieronder treft u een greep Ja, ik maak gebruik van de Programma aan uit de beschikbare cassettes en diskettes. BON Service. Stuur de op deze bon aangege ven cassette(s)/diskette(s) naar het vol MCM-C/DS omvat: Edit (een bestands-editor); - MCMIMSX Cass. nrs...... Memmon voor nieuwsgierige aagjes; Colors voor de gende adres: MSX2; 3D-Des, tekenen in 3 dimensies; Figrek (edu à f 12,50/ Bfr 250 per stuk catief); Snake3, een leuk spelletje en nog het een en - MCMIMSX Disk 3.S nrs Naam: ander. à f 17,50/ Bfr 350 per stuk MCM/MSX-CID7 omvat: Space, een winnaar van Adres: een spel, grotendeels in ML!; Dskidx, bekijk en be grijp track 0 van uw diskette 's; DigkIk, een grappig - MCMffl utility f 15,- computerklokje; CTRL-P, een machinetaal-screen - MCM/Gl spellen f 15,- Postcode: ...... '" .... " . dumper in twee versies; Snabar, de enige echte MSX - MCM/Wl toepassing f 15,- snackbar, educatief spel; de diverse KORT & - MCM/Al Art Gallery f 15,- Woonplaats: ...... KRACHTIG programmaatjes; de listinkjes uit onze - MCM/Sl, de hele set ML-cursus en, als extra, het uitstekende KUUB 'ERT Land: ...... spel! verzameldisks: f50,- MCMlMSX-CID9 omvat: Drum, een fraaie MSX S.v.P. invullen in BLOKLETTERS drum-machine; Reflst, een handig hulpje voor pro- Opsturen naar: Ik heb een geldig betaalmiddel bijgeslo MSX Computer Magazine ten (bijvoorbeeld een betaalkaart van Afdeling Lezersservice ONZE PROGRAMMA'S bank of giro) en krijg mijn bestelling zo Postbus 61264, GEBRUIKSKLAAR OP snel mogelijk toegestuurd. Alle prijzen lOOS HG Amsterdam DISKETTE OF CASSETTE zijn inclusief verzendkosten. MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 - 33- LFILES, voor MSX-DOS Het is vaak handig om een LF/CR of CR/LF? DOS zorgt er dan voor dat het programma lijst van de bestanden die op (FPRINT.COM) geladen en gestart wordt. Zo ongeveer elk computerprogramma be De listing hieronder is een Basic pro een disk staan op papier af te vat wel één of meer fouten. Meestal blij gramma dat niets anders doet dan drukken. In MSX Basic be ven dergelijke bugs lange tijd onopge FPRINT.COM op disk zetten, als vanouds staat speciaal voor dat doel merkt, totdat er opeens die situatie op weer automatisch aangemaakt door Dat het commando 'LFILES'. treedt waarin het fout gaat. Bij het testen mak. Het nadeel is echter dat de be van het bijgaande programma trad die si Net als de al eerder door ons gepubliceer tuatie al direct bij de eerste poging op. De de programma's Ftirne en Fdate geeft standen door dat commando bestanden werden allemaal op één en de Fprint een korte uitleg over zichzelf wan simpelweg onder elkaar wor zelfde regel geprint, het papier schoof niet neer het programma zonder parameters den afgedrukt. door. gestart wordt. Pas na het intypen van bij Een inhoudsopgave van een Gelukkig kon de fout na enig speurwerk voorbeeld: / willekeurige disk kan op die gevonden worden. De ASCII code, die de meeste computers en randapparaten ge FPRINT*.* manier - letterlijk - in de pa bruiken om te communiceren, kent twee pieren lopen. symbolen die samen het begin van een gaat het programma echt aan het werk. nieuwe regel aankondigen: LF en CR. LF Eerst wordt er gevraagd op1 het aantal ko Al weer enige maanden geleden kwam staat voor Line Feed (regel opvoer) en CR lommen dat gebruikt moet gaan worden, één van onze lezers tot dezelfde conclusie. betekent: Carriage Return (ga naar begin op een 80-koloms printer zijn dat er maxi De oplossing werd gevonden in een kort van de regel) Samen zorgen deze symbo maal zes. Daarna worden alle bestanden machinetaalprogramma dat 'LFILES80' len ervoor dat de cursor - of de kop van de die aan de specificatie voldoen op de prin gedoopt werd. Met dit stukje software printer - naar het begin van de volgende ter afgedrukt. Dat wil zeggen: als er een konden bestandsnamen voortaan over alle regel verplaatst wordt. De volgorde is printer aangesloten is natuurlijk, anders tachtig kolommen van het papier afge meestal niet van belang. In het geval van geeft Fprint een keurige foutmelding en drukt worden. de redactie-printer - een Toshiba MSX - verschijnt de DOS prompt weer op het deed die volgorde er echter wel toe. Een scherm. Toen uw redactie het onder ogen kreeg kort testprogramma maakte duidelijk dat waren de meningen over het pro de combinatie LF-CR niet werkte, terwijl Hoewel de gelijkenis sprekend is, is Fprint grammaatje verdeeld. Over het algemeen er met CR-LF vlekkeloos een nieuwe re niet door dezelfde programmeur gemaakt vond met het idee goed, de uitvoering liet gel begonnen kon worden. als onze eerdere utilities Ftime en Fdate. echter - perfectionistisch als we zijn - nog De sourcecode was op de diskette meege De laatste twee zijn een product van onze wat te wensen over. Al snel ging het schijf leverd, zodat dit foutje vrij snel hersteld eigen RWL, terwijl Fprint geschreven is je dus met een begeleidende brief terug kon worden. Na het opnieuw assembleren door Marc van lersel. Hij heeft zich ech naar de maker. 1\vee verbeteringen wer van het programma liep alles - ook op de ter duidelijk laten inspireren door Ftirne den er gewenst. eigenwijze Toshiba printer - als een trein. en Fdate. De gelijkenis is beslist geen toe val, maar een bewuste keuze geweest. Enige tijd werd er niets meer van LFI Extern LES80 vernomen totdat ineens de opvol Dit zou wel eens het begin kunnen zijn van ger in de postbus lag. Een nieuwe naam, Fprint is een extern MSX-DOS comman een lange reeks kleine maar fijne DOS uti een nieuwe omgeving en de extra moge do, wat wil zeggen dat het programma ge lities. Het zal ons benieuwen wie er naar lijkheden maken FPRINT tot wat het nu start kan worden door direct achter de aanleiding van deze drie voorbeelden met is. DOS-prompt de naam in te typen. MSX- het volgende hulpje komt. 1" REM BASIC-LOADER ., F1$;" aan." 26 2., REM ., 9., PRINT: PRINT "Datarege1s worden ee 3., REM Dit programma is gegenereerd d rst gecontroleerd": PRINT "Even gedul ~r&mü ., d aub ..•. " 12 4., REM ., 1"" , check data-regels ************* ., 5., REM Het bevat de DATA-weergave van 11" READ A$: N=N+1: NC=NC+1: IF VL=1 het bestand fprint.com ., THEN NC=NC+VAL("&h"+A$)-3: VL=" ELSE 6" REM ., IF A$="**" THEN VL=1 22" 7., RES'l'ORE: READ F1$, RL, FL: N=": CK=" 12., CK=CK+ASC (LEFT$ (A$, 1) ) +ASC (RIGHT$ : NC9J: VL=.,22 (A$, 1» *2 221 8., CLS: WIDTH 37: PRINT "Deze Basic-l 13., IF NMODRL=" THEN READ CR$: IF CK= ader maakt het bestand ofprogranma "; VAL ("&H"+CR$) THEN CK=" ELSE GOTO 34" 19" MSX Computer Magazine nummer 39 • augustus 1990 ·34· 14~ IF NC MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 - 35- MSX-Connect De programmeurs onder de MSX-Connect maakt het mogelijk om op. Daardoor 'weet' het programma de computergebruikers hebben twee MSX computers aan elkaar te kno volgende keer wat er van hem verwacht pen. Daarbij wordt gebruik gemaakt van wordt. een belangrijk voordeel. Als de tweede joystick-connector. Connect Om Connect aan de praat te krijgen moet ze ooit een bepaald pro maakt de drive van de ene computer ook eerst op de tweede computer het slaaf-pro gramma nodig hebben dat er op de andere beschikbaar, een soort mini gramma - SLA VE.BIN - gestart worden. niet is kunnen ze het maken. netwerk voor MSX. Dat kan zowel van disk als cassette, er Waar simpele gebruikers al Het programma is ontstaan uit de behoef wordt zelfs een utility meegeleverd om de te van een databank-beheerder. De brave cassetteversie van het programma van leen maar van oplossingen borst zocht naar een mogelijkheid om zijn disk naar cassette te kopiëren. Indien er kunnen dromen, daar gaat de bestanden in de databank bij te werken van diskette wordt gestart vraagt het wel programmeur gewoon aan zonder dat die databank tijdelijk uit de ke diskdrive(s) van de slaaf vanaf de het werk. lucht zou moeten. hoofdcomputer bereikbaar moeten zijn. Die programmeur was in dit Door de drive-aanduidingen achter elkaar Net als bij TED het geval was zal overi in te tikken en de reeks af te sluiten met geval Ries Vriend, een naam gens de opbrengst van de verkoop van return wordt ook dit geregeld. De slave is die u misschien op zich niet MSX-Connect ten goede komen aan de nu klaar voor gebruik. veel zegt. Maar de titel van Nederlandse Multiple Sclerose Stichting. zijn bekendste programma De samenwerking tussen Jos Tel en Ries Op de hoofdcomputer dient het master zal dat vrijwel zeker wel doen. is op die manier niet alleen gunstig voor programma geïnstalleerd worden. Ook MSX'ers ... hier wordt gevraagd of na initialisatie Ooit van TED gehoord? Het is MSX-DOS moet starten. Bovendien moet een bijzonder uitgebreide Hardware - net als bij de RAMdisk zelf - opgegeven editor voor MSX2 computers. worden of tijdens het initialiseren na een Tachtig kolommen op het MSX-Connect bestaat uit een diskette met reset de RAMdisk geformatteerd moet scherm en razendsnel. Maar de software en een los geleverd kabeltje, worden en of het videogeheugen ook deel om de beide joystick poorten te verbinden. moet zijn van de RAMdisk. we hebben het nu over een Verdere benodigdheden zijn minimaal een Vervolgens kan MASTER.BIN ingeladen ander product. MSX2 computer met diskdrive en een en gestart worden. Het programma meldt tweede MSX naar keuze. De laatste wordt hoeveel memorymapper segmenten - als slaaf van de MSX2 gebruikt. blokken van 16 kilobytes - er zijn gevon den en geeft de driveletter van de automa Er is altijd sprake van een master en een tisch geïnstalleerde RAMdisk. slave. De master moet een MSX2 zijn en draait het master programma, dat voor een De slaaf groot deel bestaat uit RAMdisk 2.16 van Paul te Bokkel, die - als versie 2.14 - in Afhankelijk van welke type machine er MSX Computer Magazine 29 gepubli gebruikt wordt kan de slaaf al dan niet ge ceerd is. Bij het schrijven van Connect is heel door MSX-Connect in beslag geno namelijk, met MCM's toestemming, ge men worden. Het geheugen is daarbij de bruik gemaakt van deze RAMdisk. Dat belangrijkste factor. Een standaard MSXl scheelde voor de programmeur heel wat computer zonder diskdrive en zonder me werk omdat Connect en de RAM disk voor morymapper wordt - door de cassettever een groot deel hetzelfde doen: ze simule sie van het slaaf-programma - omgevormd ren beide een diskdrive. tot een wat vreemd ogende RAMdisk met een capaciteit van zo'n 54 kilobyte. Als alles goed is aangesloten kan de mas ter-computer de drives van de slave bena Met diskdrive wordt het al interessanter. deren. Wanneer nu die slave een MSX2 is Dan is de MSX1-slaaf vanuit de master en bijvoorbeeld een Bulletin Board Sys gezien namelijk een extra floppy-diskdri tem draait kunnen de bestanden up-to-date ve. Of twee, natuurlijk, als die MSX 1 twee gehouden worden via Connect, zonder dat drives bezit. Nog mooier is dat er onder het BBS programma onderbroken hoeft te tussen op die MSXI kan worden doorge worden! werkt. Het programma kan zowel onder MSX Het summum is een MSX2 computer met SPIEKEN OP DOS als onder Basic draaien. Een instal drive(s) en memorymapper. In die confi ANDERMANS DRIVE latieprogramma laat de gebruiker de keu guratie kan de slave ook zonder proble ze maken en slaat de gewenste instelling men een eigen taak uitvoeren, terwijl de MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 - 36- drive(s) - zowel de echte drives als de - 51 files, samen 299.004 bytes - nu met moeten voortaan per twee aangeschaft RAM-disk - voor de master bereikbaar enkelzijdige NEC drive op een Philips in worden. Aan de andere kant kan op deze zijn via het kabeltje. En dat is nu precies terface naar RAMdisk kostte 183 secon manier wel de maximale snelheid gehaald de kracht van Connect. den. worden. De als extra verkrijgbare verbindingska Rap zat Conclusie bel is prima verzorgd en kan bij de Philips 8250, 8255 en 8280 uitstekend toegepast Een beetje rekenwerk levert een effectie MSX-Connect is zonder meer een leuke worden. De gebruikte connectoren heb ve overdrachtsnelheid op van 1400 bytes ontwikkeling. Het is gewoon prachtig om ben echter één nadeel. Ze passen bijvoor - ofwel meer dan elfduizend bits - per se te zien dat twee standaard MSX machines beeld niet op de Philips 8235 omdat de conde. In feite gaat de communicatie zelf met elkaar kunnen communiceren en zelfs joystickaansluitingen bij dat type wat in echter een stuk sneller. In bovenstaande toegang kunnen krijgen tot dezelfde de computer verzonken liggen. De verbre resultaten is namelijk ook de zogenaamde schijf. Want dat hadden we misschien nog dingen aan weerszijden van de connector overhead meegenomen, de tijd die de niet duidelijk genoeg gesteld: een slaaf - om het geheel met twee schroefjes vast computers nodig hebben om de communi kan natuurlijk zelf ook nog bij zijn eigen te kunnen zetten - zitten dan in de weg. catie tot stand te brengen en de over te zen fysieke drives komen. Alleen tegelijker In de handleiding staat gelukkig een sche den gegevens uit het geheugen op te ha tijd schrijven is in theorie doodeng, gezien ma van het verbindingssnoertje, waardoor len. Vandaar dat we nog een test hebben de wijze waarop de disk georganiseerd is. dit probleempje vrij eenvoudig opgelost gedaan. Samen lezen, of eentje lezen en de ander kan worden. Het is gewoon een kwestie We kopieerden dezelfde 299.004 bytes in schrijven gaat probleemloos! van een eigen kabeltje fabriceren. 51 files van de enkelzijdige NEC drive Van de joystickconnector worden pennen naar een locale RAMdisk, in één en de Connect is in principe ontworpen om te 1, 2, 3, 6, 7, 8 en 9 gebruikt. Er is dus een zelfde computer dus. Net zoveel informa gebruiken binnen een BBS-omgeving, om zeven-aderige kabel nodig. Tijdens onze tie als bij de laatste test, maar nu zonder de BBS-machine te kunnen onderhouden experimenten bleek overigens dat niet communicatie. Het ontbreken van die ex zonder dat de telefoonstekker er uit moet. elke bestaande joystick verlengkabel ge tra schakel leverde natuurlijk tijdwinst op: Het werkt in ieder geval met de MT-TEL bruikt kan worden. het duurde nu 135 seconden. Al met al niet COM en het Philips NMS 1250 modem. eens zo veel sneller als middels MSX Vele met deze modems werkende data Ervaringen Connect. banken maken er ook al dankbaar gebruik Nu is het mogelijk vrij nauwkeurig uit te van. Of één en ander ook met het wat on Volgens de gebruiksaanwijzing op disket rekenen hoe snel de communicatie feite betrouwbare Teltron-modem werkt heb te zijn vanaf de hoofdcomputer zowel de lijk verloopt: ben we niet kunnen testen. echte drive alsmede de RAMdisk van de op de slaaf aan te spreken. Wanneer de sla (299004 * 8) / (183 - 135) = 49000 bits/sec Maar naast die specifieke toepassing biedt ve goed wordt geïnitialiseerd zal de mas MSX-Connect nog veel meer mogelijkhe ter bij het opstarten automatisch de drives Een behoorlijk indrukwekkend getal. den. Twee MSX-machines die samen dri van de slave herkennen en kunnen bena Toch moeten we oppassen er niet al te veel ves delen, daar kan van alles omheen be deren.ln onze testversie werkte die her betekenis aan te hechten. Het gaat tenslot dacht worden. Toepassingen die hopelijk kenning echter niet. De timing-lusjes in de te om de snelheid die we uiteindelijk als ook met de elders in dit nummer bespro gebruikte diskinterface in de slave waren gebruiker ervaren, niet om het aantal bits ken 'grote broer' van MSX-Connect wer de oorzaak, zo bleek na contact met de dat er per seconde door de kabel vliegt. ken: de MSX SCSI Harddisk. Kom maar programmeur. Waar een trage diskROM al op met de programma's! niet toe kan leiden. De maker is nu van dit Uit de laatste meting blijkt ook dat een ac probleem op de hoogte en beloofde ons dit tie via Connect ongeveer 35 procent extra MSX -Connect werkt - net zoals de RAM onmiddelijk te zullen aanpassen. Tevens tijd kost. Dat is een aanvaarbaar getal als disk - alleen onder MSX-Basic en MSX bleek hij een truuk paraat te hebben om de we ons beseffen dat de overstap van een DOS versie I. In combinatie met MSX installatie van de master alsnog goed te la Philips naar een Sony drive meer vertra DOS versie 2 is MSX-Connect niet bruik ten verlopen. ging oplevert. Een factor drie is dan niet baar. ongewoon. Om een idee te krijgen van de snelheid van Prijzen: het systeem hebben we twee MSX com Voor de techneuten, de gebruikte commu MSX-Connect f 25,- (downloaden) puters onder MSX-DOS aan elkaar gehan nicatiemethode is een kruising tussen syn MSX-Connect f 32,50 (per post) gen. Vervolgens zijn we - met de stop chrone en asynchrone communicatie. Het Kabel f 27,50 watch in de hand - wat bestanden gaan ko geheel is gebaseerd op de kloksnelheid piëren. De resultaten vielen niet tegen. van de beide Z80-processoren, die zo nu Bestellen kan men door het verschuldigde Het kopieren van 18 bestanden, tezamen en dan weer met elkaar gesynchroniseerd bedrag over te maken op Postbank reke 104.149 bytes, van een dubbelzijdige sla worden. Een gevolg van deze aanpak is ning 2827142, t.n.v. Jos de Boer te Wams. ve drive naar een RAMdisk op de master dat de kloksnelheid van master en slave Vergeet er niet bij te zetten wat u precies duurde 55 seconden. Een volgende poging gelijk moeten zijn, versnellerprintjes wilt bestellen. MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 - 37- Eerste Hulp Bij Overleven Avonturiers, ruimtebonken, E.H.B.O. is het laatste of eerste toe Even in het kort de inhoud van de vier tijdreizigers en laser-kanno vluchtsoord voor diegenen onder ons die spellen binnen Thunderbirds. Op de hoog het ook allemaal niet meer weten. Bij te zijn van het achtergrond verhaal is be niers, wie vinden er nu geen E.H.B.O. kan men terecht voor informatie langrijk gezien de beslissingen die je op baat bij MCM's Eerste Hulp over adventure games, tips voor en over sommige punten in het spel moet nemen. Bij Overleven? spellen én andere wetenswaardigheden. Geheime passwords, slimme Uw tips zijn altijd welkom onder het mot De mijn trucs, zelfs POKE's om vals te to: Helpt Uw MSX Mede-computer Mens! In het eerste avontuur heeft in de Santa Pu spelen kunt U in deze rubriek eblo mijn een ontploffing plaats gevon vinden. Maar, om de E.H.B.O. En omdat de vroegere stroom van tips wat den. Waterleidingen zijn gesprongen en de te kunnen schrijven moet de minder geworden is, de laatste tijd, gaan mijn dreigt onder te lopen. Ergens in de redacteur van dienst wel uw we nét als de geachte conculIega 's van een mijn zijn twee mijnwerkers opgesloten en hulp hebben. ander MSX-blad premies uitloven. Iedere aan het team van International Rescue de gepubliceerde tip komt de inzender op een vraag: zijn deze mensen nog te redden? Stuur in, die kaarten en ver MCM-diskette naar keuze te staan. De slagen van verre reizen door MSX-distributeur bij uitstek, HomeSoft In deze eerste missie bestaat het team uit Computerland. Benelux, doet daar nog een schepje bo Alan en Brains in Thunderbirds 2. Alan venop. De beste tip in elke E.H.B.O. wordt gaat naar de controle kamer van de mijn voortaan beloond met een fraai spel uit en Brains gaat achter het stuur van de hun brede assortiment. Mole (de mol, een gigantische graafma chine) zitten en baant zich een weg naar Terugkomen beneden. Slechts gezamenlijk kunnen Alan en Go, go, go denderde de vorige keer uit Brains de mijnwerkers, die gevangen zit deze rubriek vandaan. Thunderbirds dan ten in de diepste gangen, redden. Maar wel te verstaan! Het niet publiceren van de eerst moeten zij hen zien te bereiken. passwords werd me allerminst in dank af Daarvoor moet wel het dreigende onder genomen, derhalve in vliegende haast: lopen van de mijn voorkomen worden. level 2: recovery Aan het begin van dit avontuur moet je level 3: aloysius voor beide teamleden een aantal voorwer level 4: anders on pen kiezen. Je kunt kiezen uit een torch (toorts), lamp! laser cutting tooi (laser snij Ware Thunderbirds aanhangers herken apparaat) bag of gobstoppers (zak met nen hier natuurlijk onder andere de naam vullingen), klaxon en een grease can (olie van Gerry Anderson, de geestelijke vader kan). en producent van deze luisterrijke televi sie serie uit de zestiger jaren. Nucleaire ramp Voor meer informatie betreffende Thun In het tweede avontuur, 'Sub Crash' is een derbirds, de familie Tracey en hun werk nucleaire onderzeeër gezooken als gevolg zaamheden als International Rescue ver van een explosie aan boord. wijs ik naar de recensie van het spel in De Oceanic Star ligt in wankel evenwicht MCM 34, pagina 24 sqq. op de rand van een onderzee-vulkaan. De bemanning is het schip ontv lucht en de ka Help! pitein probeert de kernmotor aan boord stil te leggen. Dit lukt niet en hij bezwijkt Uit de brieven blijkt dat Thunderbirds niet aan een overdosis straling. als een echt gemakkelijk spel ervaren wordt door de meesten. In hoeverre hier Het team van International Rescue bestaat frustratie omdat men denkt een foutief hier uit Gordon en Alan in Thunderbirds spel te hebben aangezien de delen twee, 4. Zij moeten de onderzeeër bereiken drie en vier niet te starten lijken - zie voordat deze in de vulkaan verdwijnt. Bo E.H.B.O in MCM 38 - een rol speelt kan vendien moet dan nog de kernmotor stil ik niet beoordelen. Maar het is een feit dat gelegd worden. de vier avonturen in Thunderbirds groot en gecompliceerd zijn. Daarnaast biedt de De voorwerpen waaruit gekozen kan wor SPEL-TIPS VOOR MSX structuur ook de nodige kansen op vergis den zijn twee aqualungs (ademhalingsap singen. paratuur), radiation pills (anti-stralings MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 -38- , d - !. d' - pillen), shark repel/ent (afweer middel te glasses (twee zonnebrillen), tube of super Ga terug naar de detonator en gebruik gen haaien), American Express card en glue (tube superlijm), Yoyo (jojo), gun deze samen met de lont. Hiervoor moet je Kine Magazine (een tijdschrift). (pistool) en een first aid kit (jazeker, een wel eerst de lantaarn loslaten. Ga terug doos met alle afleveringen van E.H.B.O.). naar rechts en je zult zien dat de lont zich Beroofd? zal ontrollen. Loop naar de twee stalactie Adventures ten en ontsteek het dynamiet met de deto Een bankroof is het onderwerp van het nator. Nadat het dynamiet ontploft is gaje derde spel. Uiteraard weet je de duikboot De avonturen in Thunderbirds zijn echte de lantaarn ophalen. Ga helemaal naar in het vorige avontuur te redden en bij na arcade adventures. En derhalve is het dan links, langs de ladder omlaag en weer naar der onderzoek van de restanten van de aan ook verstandig kaarten te tekenen. links. Je hebt de mijnwerkers gevonden. boord gevonden mijn blijkt deze van een Deze keer zal ik de oplossing van het eer weinig voorkomend type te zijn. Interna ste avontuur geven, in volgende Alan tional Rescue neemt zich voor uit te zoe E.H.B.O.'s komen de resterende missies ken wie voor de ramp met de Oceanic Star aan bod. Overigens geldt ook voor Thun Nu moet Alan aan het werk. Alan moet verantwoordelijk is geweest. derbirds, net als voor zovele andere ad eerst zover mogelijk omlaag klimmen en ventures dat de hier gegeven oplossing daarna naar rechts gaan. Hij vindt hier een Om uit te vinden wie de mijn aangeschaft niet zaligmakend is. ladder die hij mee moet nemen. Laat de heeft moeten de boeken van de fabrikant Er zijn ongetwijfeld andere en misschien toorts hiervoor achter. Ga naar rechts tot doorsnuffeld worden. Deze boeken zitten wel betere oplossingen mogelijk. Deze dat je een gat in de bodem ziet. Gebruik echter veilig opgeborgen in een kluis van verneem ik graag van jullie. hier de ladder en ga terug om de toorts te de Bank of England. Werk aan de winkel halen. voor Lady Penelope en haar trouwe butler Op naar de mijn! Ga nu weer naar rechts en ga over de lad Parker. Zij moeten in de bank inbreken en der. Blijf naar rechts lopen totdat je bij een de papieren stelen. Aan het begin van het spel is Brains met ladder omlaag komt. Nu omlaag gaan - Voorwerpen welke nuttig kunnen zijn: de Mole diep in de mijn doorgedrongen. links en omlaag - totdat je een mijnkarre clockwork mouse (opwindbare speelgoed' Zijn eerste taak is de waterleiding af te tje ziet. Dit karretje moet een smeerbeurt muis), sleep spray (slaapgas), stethosco sluiten. Laat Brains naar rechts gaan en hebben, hiervoor heb je dus het oliekanne pe, dynamite, iron bar (koevoet) en een klim omhoog. Ga nu naar rechts totdat je tje bij je. Smeer de rechterwielen en duw mirror (spiegel). een steeksleutel vindt. Je raapt deze op en het karretje naar links. loopt naar links naar een ladder. Laat de Net als in Indiana Jones begint het karre Het eind? lantaarn hier achter en ga verder naar tje opeens sneller te gaan, maar gelukkig rechts. Je vindt nu een hamer. Raap deze laat Alan niet los. Wanneer het karretje tot Uit de in de bank gevonden documenten op en ga terug. Klim twee schermen om stilstand gekomen is loop je terug naar de blijkt dat voor de aanslag op de duikboot hoog en ga naar rechts totdat je bij de goe plaats waar je de drilboor zag liggen. Raap de Hood verantwoordelijk gesteld kan derenlift komt. Deze lift is kapot en moet deze op. Het oliekannetje kun je achterla worden. Deze aartsvijand van Internatio gerepareerd worden. Ga naast de lift staan ten, dat heb je niet meer nodig. nal Rescue probeert al geruime tijd de en gebruik de hamer. bouwplannen voor de diverse Thunder Ga met de lift die je helemaal links kunt birds te pakken te krijgen om deze na te Nadat de lift gerepareerd is stap je in en vinden, omlaag en loop naar rechts. Leg bouwen en voor zijn eigen snode doelein wacht even. Na enige seconden brengt de de toorts neer, ga omhoog en ga zover mo den - zoals het vernietigen van Internatio lift je omhoog. Op de derde verdieping zie gelijk rechts. Bewerk de deur met de dril nal Rescue - te gebruiken. je een detonator. Raap deze op - laat de boor en je bevindt je in het gezelschap van hamer vallen - en stap weer in de lift. Brains en de mijnwerkers. De Hood heeft tijdens de reddingsopera Wanneer de lift boven tot stilstand geko Schakel over naar Brains en ga terug naar tie rondom de Oceanic Star filmopnamen men is ga je één scherm naar rechts waar de Mole. gemaakt. International Rescue wil deze je de waterleiding zult vinden. De water film hebben maar moet daarvoor eerst de leiding kan gerepareerd worden met de Weer een goede daad achter de rug. Hood zien te vinden. Uiteindelijk vindt steeksleutel. Lady Penelope een spoor van de boef. Stormbringer Thunderbird 1 en Thunderbird 2 verlaten Loop terug naar de lift en ga zo ver moge de thuisbasis en gaan op weg naar het ver lijk omlaag. Ga terug naar de plek waar je In de E.H.B.O. in MeM 37 heb ik het ge laten stadje Dry Gulch. de lantaarn hebt neergelegd. Ruil de steek had over het adventure Stormbringer. Van Onderwijl breekt de Hood in op alle tele sleutel om voor de lantaarn. Ga met de lift Alex Dijkstra uit Vlissingen kreeg ik een visie kanalen ter wereld. In deze uitzen weer naar boven. Loop nu naar rechts tot aardig aantal tips die me alweer wat ver ding dreigt hij Londen te vernietigen met dat je bij een ladder komt. Klim zover mo der hielpen. Alhoewel, ook Alex komt niet een kernraket wanneer de Engelse rege gelijk omhoog in de bovenliggende scher verder dan 85% en blijft met de nodige ring hem niet binnen drie uur vier miljard men. vraagtekens zitten. dollar overhandigt. Wanneer je niet hoger klimmen kunt ga je naar links, totdat je een ladder omlaag ziet. Zoals bekend strandde ik op Grunter. Bij Virgil en Scott moeten zien te voorkomen Ga omlaag en loop zover mogelijk naar Grunter moet je op de elfenhoorn blazen dat de Hood deze raket lanceert. Boven links. Leg hier de detonator neer en ga op om Robin te roepen. Met het comman dien moeten ze de raket onschadelijk ma zoek naar de lont die je enige schermen te deerstokje vraag je Robin om hulp waar ken. Een race tegen de gestaag tikkende rug - eigenlijk lager - op de grond zag lig na hij Grunter voor je zal neerschieten. klok! Hulpmiddelen zijn two pair of dark gen. Spring naar links en plaats de advertentie MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 -39- onder de 'magie missiIe'. Pak deze daar Vraagtekens Tot slot .. na op dezelfde wijze als de pijl. Ga terug naar het kasteel en vraag Rachel om hulp. Ook Alex moest echter bekennen toch nog Het eind is weer daar, nog vele pagina's Rachel geeft je een getal dat je om moet met enige forse vraagtekens te blijven zit zouden gevuld kunnen worden met waar zetten naar de binaire waarde. ten bij Stormbringer. Zo is het hem vol devolle MSX informatie, maar mijn colle strekt onduidelijk wat er nu zo nuttig aan gae moeten ook een kansje krijgen, al is Deze binaire waarde, die altijd uit zeven is om een ei in de wensput te gooien, zo het dan allemaal niet altijd even interes cijfers moet bestaan is de code voor de te dat je een wens kunt doen. sant. leport. Kom je cijfers tekort, dan plaats je Want wees eerlijk, databasen, spread gewoon nullen voor het binaire getal dat Het beertje laat hem dan weliswaar niet schieten en compipupoleren, dat is toch bij je hebt, totdat je een code van zeven cij onberoerd, maar gebruiken kan hij het ook lange na niet zo interessant als weer eens fers hebt. niet. Wat doet de spreuk 'melt granite'? wat passwords voor Konami spellen uit Kun je deze misschien gebruiken om uit vlooien. Voor diegenen onder ons die moeite met limbo te komen? Nadat je limbo namelijk binaire getallen hebben kan met het vol een aantal keren bezocht hebt kom je er Tot een volgend adventure! ... gende programmaatje - vergeet niet de niet meer uit. printer aan te zetten - even een lijstje op Hoe krijg je de spreuk 'travel to person' papier zetten: voor elkaar? Iemand een idee wat je op het hakblok moet leggen? Of moet je er totaal 111J LPRINT "Getal", "Binair" onlogisch mee te werk gaan? '211J FOR A = l1J TO 127 En tot slot: iemand ook maar een idee over 311J LPRINT A,BIN$(A) Organon? 411J NEXT A Wie stuurt de rest van de oplossing? Er zijn diskettes en spellen te verdelen! Wanneer Rachel derhalve de code 64 geeft krijg je de binaire waarde 1000000. Op het Pennie Pinguin schakelpaneel op de tweede verdieping vul je dan de waardes in volgens tabel I. Wibe van der Pol zond me heel trots een briefje dat hij een paar nieuwe warps in Op die plaatsen waar een één staat moet Penguin Adventure ontdekt had. Zoals jul de schakelaar omgezet worden. In dit ge lie weten is ieder berichtje over m'n waar val dus alleen schakelaar zeven. de vrindje Pennie koren op mijn molen. Wanneer de schakelaars in de goede stand Tot mijn spijt moest ik constateren dat Noot van de hoofdredacteur. staan - controleer dit! -loop je naar de lin Wibe ofwel nooit eerder de E.H.B.O. ge ker cabine van de teleporter op de vierde lezen heeft - foei, driedubbel foei - ofwel Eindterror? Wat deze blaaf? zich nu weer verdieping. Je wordt dan naar de vijfde Wibe is een nieuwe lezer. In diverse afle denkt te kunnen permiteren ... verdieping geteleporteerd. veringen van E.H.B.O. heeft in het verle Dan nOf? altijd hoofdterror, want een Loop naar links totdat je bij de 'off white den een zeer uitgebreide opsomming ge eindredacteur is een heel wat nederif?er knight' komt. Gooi de 'magiek missile' staan van alle (on)mogelijkheden in Pen functie. naar hem toe. Doe nu de vermomming af guin adventure. Maar klaarblijkelijk funf?eer ik tef?en en ga voor de ridder staan. Het is op dit woordif? voor de spelverslaafde die deze moment uiterst belangrijk dat je voldoen Mocht er genoeg belangstelling voor be paf?ina's volleutert als een soort boss de magische energie tot je beschikking staan dan zal ik het complete warp over monster. Terecht, en een heel wat toepas hebt. Op dit magische moment 'cast di zicht met alle andere gegevens nogmaals selijker term dan eindterror. Want zo' n mension merge' - ik kan me de verbazing publiceren. Het enige wat je dan moet boss-monster, dat is niet kapot te krijf?en. en verwarring van de eindterror bij dit doen is even een briefkaartje schrijven - Niet lanf?s te komen. En dat zal onze spel soort teksten op zeer smakelijke wijze ter attentie van E.H.B.O. - met niet meer lenfreak binnenkort inderdaad eens aan voor de geest halen. dan: Pennie, JAJAJAJAJA - want zoals den lijve ondervinden! Het eindscherm verschijnt en een score jullie weten heeft de eindterror ooit een van ongeveer 85% zal je deel zijn, afhan absoluut Pennie Pinguin verbod uitge Per slot van rekeninf? is het nOf? altijd zo kelijk van watje in de rest van het spel uit vaardigd. dat, nadat hij zijn f?ierende waanzin heeft gespookt hebt. neerf?epend, ik de eer heb om er nog in te mOf?en schrappen. Veel van zijn onzinnif? f?eraaskal bespaar ik de lezers, soms laat ik wat passeren om Tabel], invullen op het schakelpaneel op de tweede verdiepinf? van Stormbrinf?er duidelijk te maken waarom deze rubriek ooit eens zal sneuvelen. lever 7 lever 6 lever 5 lever 4 lever 3 lever 2 lever I Zodra ik de nieuwe uÎtf?ever - iemand waar ik héél f?oed mee overwef? kan - o 0 o o o o overtuif?d heb is het aff?elopen met deze idiotie! MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 -40- ····é 'f = HiSoft C - bijna Turbo Pascal, maar dan in C We hebben al eens eerder C HSH heeft besloten de disk-versie van geen 30 Kb groot is. De invoer van het pro compilers voor MSX HC, de C-compiler van HiSoft, via de gramma is één enkel C-programma, aan nieuwe MCM LezersService voor een het eind waarvan speciale include-op gerecenseerd. De resultaten zacht prijsje in de roulatie te brengen. Re drachten staan. De bestandsnaam staat daarvan waren niet echt be den genoeg om nog eens naar dit product hierbij tussen vraagtekens (!) en op het ge moedigend. BDS-C was te kijken, hoewel het al enige tijd op de noemde bestand wordt een' library search' schreeuwend duur, GST-C markt is. Onze conclusie: een ietwat be toegepast. Stel dat een programma aan het was zo afgeslankt dat we het perkte versie van C, die echter redelijk eind de opdracht: snel compileert en waarin een aantal nieu eigenlijk c met een kleine let we ideeën verwerkt zijn. #include ?stdio.lib? ter zouden moeten noemen en MSX-C van ASCII Japan is In het kort bevat, dan wordt het bestand weliswaar goed, maar prijzig 'STDIO.LIB' ingeladen en mee-gecompi - en zo goed als niet verkrijg Een korte blik vooruit: HiSoft C is een C leerd. Met dat verschil, dat alleen die func compiler die onder MSX-DOS werkt, ties die ook werkelijk gebruikt worden, baar. maar afkomstig is van CP/M. Hij is mis opgenomen worden in het uiteindelijke schien het best te vergelijken met GEN80, programma! In tegenstelling tot andere de macro-assembler van HiSoft. HC gene compilers is 'STDIO.LIB' dan ook een ge reert namelijk ook uit één source-file - die wone brontekst, die steeds opnieuw ge wel weer andere files kan 'includen' - compileerd moet worden. meteen een COM-file. Dat betekent in het Het netto resultaat van deze unieke metho geval van HiSoft C, dat het niet mogelijk de is, dat het compileren van een pro is programma's te schrijven die onder Ba gramma veel sneller verloopt dan gebrui sic moeten werken: HC genereert COM kelijk. Daar staat dan tegenover dat de bi file die alleen onder DOS uit te voeren bliotheken steeds opnieuw vertaald zijn. Voor zover we hebben kunnen con moeten worden, wat dit voordeel weer stateren werkt HiSoft C overigens wel pri voor een deel ongedaan maakt. En het is ma onder DOS 2.20. niet mogelijk slechts één routine te com pileren tot een ASM-file, bijvoorbeeld. Revolutionair HiSoft C is in feite een gesloten systeem. De opzet van een C-compiler is traditiege Turbo Pascal-achtig trouw omslachtig, maar daardoor veelzij dig. De compiler zelf bestaat vaak uit twee Turbo Pascal is natuurlijk het schoolvoor - en soms zelfs drie - fasen, waarbij uit beeld van een geïntegreerde compiler-om eindelijk een REL-file aangemaakt wordt. geving. Het pakket bestaat uit een editor Deze wordt dan met behulp van een lin en een compiler/linker en de gebruiker - ker en eventuele bibliotheken en andere of is het nu juist programmeur? - hoeft het REL-files omgezet in een executeerbaar geheel maar één keer op te starten om er programma: de COM-file. dan in te blijven werken. Deze manier van werken heeft één groot nadeel: het gehele proces is behoorlijk HiSoft C kiest een benadering die het mid traag. Daarom heeft men hem bij HiSoft den houdt tussen de conventionele manier ook laten varen. Maar de gefaseerde aan van werken en deze integratie. Wat ge pak heeft ook zijn voordelen. Een project bruiksgemak betreft is het helaas gewoon (lees: een programma) kan in kleine delen een DOS-programma: de brontekst moet worden gesplitst, die samen gelinkt het ei met een aparte editor worden aangemaakt genlijke programma vormen. Dit bete en wordt dan door de compiler tot een pro kent, dat alleen modules die veranderd gramma verwerkt. Overigens: ED80, de zijn, opnieuw moeten worden gecompi editor van HiSoft, wordt standaard mee leerd; de overige hoeven alleen te worden geleverd, evenals MSX-DOS 1. In feite meegelinkt. lijkt HiSoft C op dit punt net GEN80, de assembler van HiSoft. HiSoft C werkt dus anders. De compiler Daar houdt de vergelijking niet op: net als TEST HISOFT C-COMPILER en de linker zijn in één en hetzelfde pro GEN80 genereert HiSoft C geen tijdelijke gramma opgenomen, dat desondanks nog bestanden, er wordt meteen een COM-file MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 -41- aangemaakt. Wel bevat elk programma een adres aangeroepen dat weliswaar het De 'moderne' string-functies strchrO, uiteindelijk een 'run-time' deel plus het ei goede resultaat oplevert, maar dat niet of strrchrO en strpbrkO zijn wel voorhanden, genlijke programma - wat weer op Turbo ficieel gedocumenteerd is. Het officiële evenals mallocO en callocO. Daarnaast Pascal lijkt. adres ligt vaak even verderop. kent HiSoft C een hele reeks uitbreidin Alleen linkt Turbo Pascal standaard de gen: inlineO voor het opnemen van data of hele bibliotheek mee, waardoor de COM Beperkingen machinetaal in een functie; swapO en bltO files altijd nogal lijvig zijn. HiSoft C is voor het wisselen of kopiëren van stukken slimmer. De meest gebruikte functies wor Hieruit blijkt al, dat HiSoft C geen gebro geheugen; rawinO, rawoutO en keyhitO den in de vorm van een run-time biblio ken getallen kent - behalve dan via aparte voor toetsenbord-controle en natuurlijk theek van 4 kB aan elke programma toe bibliotheek-routines. Sterker nog: feitelijk zijn er peekO, pokeO, inpO en outO. gevoegd. De minimale omvang van een zijn er maar drie types variabelen: 'char', programma is dus die 4 kB. Daarbij ko 'int' en 'pointer'. De types 'short' en Ook is er in een aantal Turbo Pascal-ach men dan alle zelfgeschreven functies en 'long' bestaan ook, maar zijn equivalent tige functies voorzien om MSX-DOS - of gebruikte bibliotheekfuncties. De eigen aan de 16-bits integer. Wel worden er rou eigenlijk: CP/M, maar dat is verregaand functies worden - zoals het een C-compi tines meegeleverd voor het rekenen met compatibel- aan te spreken. Via deze mo Ier betaamt - vrij efficiënt gecompileerd 'echte' 32-bits long-integers. gelijkheden zou het niet al te moeilijk mo en nemen dus niet veel ruimte in. Zo zijn er nog een paar beperkingen. Geen gen zijn om een eigen interface naar bij bitfields, geen komma-operator, geen ini voorbeeld MSX-DOS 2.20 te schrijven. Een ander voordeel van HiSoft C is, dat de tialisatie van (niet-statische) locale varia De CP/M-bibliotheek bevat ook een rou standaard-bibliotheek gemakkelijk aan te belen - waar mee te leven valt. Iets 'jam tine om de command-line te bewerken en passen valt aan de wensen van de pro merder' is het ontbreken van conditionele om te zetten naar een argv[]-array. grammeur. Dit geldt helaas niet voor het compilatie (#if, #ifdef, #ifndef, #elif) en run-time gedeelte: dit ligt vast en kan niet de onmogelijkheid om macro's te definië Tenslotte kent HiSoft C een heel eigen ma worden gewijzigd. HiSoft C is dus heel ren met argumenten. nier voor het definiëren van functies met geschikt voor het schrijven van kleine pro een variabel aantal argumenten. Normaal gramma's, die niet meteen 10 kB groot #define NMAX 1000 gesproken zijn de 'functies' minO en worden. Grotere applicaties zijn natuur maxO als volgt gedefinieerd in een hea lijk ook mogelijk. mag dus wel, maar: der-file: Half MSX #define NUM(a) ('0' + a) #define min(a,b) «a) < (b) ? (a) : (b» Net als GEN80 is HiSoft C oorspronkelijk mag niet. maar omdat HiSoft C geen macro 's met ar een CP/M-product. Nu is dat - helemaal HiSoft beweert dat 'cast-operaties' van gumenten ondersteunt, gaat dat niet op. met C - niet zo'n probleem: het is moge het type: HiSoft levert in 'STDIO.LIB' echter twee lijk om eigen bibliotheken te maken met functies met een variabel aantal argumen speciale MSX-functies. Bij HiSoft heeft a = (int)b; ten die het maximum of het minimum van men dat ook gedaan, maar niet bepaald se een hele reeks getallen berekenen. Een cuur. De bijgeleverde bibliotheek zal al niet ondersteund worden 'om de compiler leuke extra, die helaas niet voldoende ge leen op sommige types MSX'en werken klein en snel te houden'. Hoe het ook zij: documenteerd is. om precies te zijn moet er 64 K RAM in het omzetten van een uitdrukking naar een slot 2 zitten! Maar degene die weet wat hij ander type verloopt dus iets anders: er Papier of zij doet kan dit eenvoudig veranderen. moet het woord 'cast' bij. Bovenstaande De oplossing is natuurlijk pas echt goed expressie wordt dus: Tja. En dan de handleiding. Het geheel telt als het gecompileerde programma op ie zo'n 180 pagina's, waarvan slechts de dere MSX werkt, maar dat vereist wat a = cast (int)b; helft echt interessant is. De rest bespreekt meerwerk. specifieke Amstrad CPC-kenmerken; in HiSoft C. kennelijk is er ook een CPC-versie van Hi Verder wordt de Basic-interpreter Tenslotte ontbreken' argc' en 'argv', maar Soft C. Alle belangrijke delen ontberen schaamteloos aangeroepen vanuit de bi die zijn via een bibliotheek-routine wel een index, zodat het lastig zoeken is. De bliotheek, wat weliswaar vaak werkt, weer toe te voegen - zie hieronder. kwaliteit varieert van sectie tot sectie; maar lang niet altijd. Na aanpassing van sommige delen zijn duidelijk later toege het RAM-slot in de BASIC.LIB-biblio Uitbreidingen voegd. Verschillen tussen HiSoft C en de theek draaide een grafisch voorbeeldpro officiële C-standaard zijn weggestopt in gramma dat rechthoeken, lijnen en teksten De standaard-bibliotheek is tamelijk uit het deel 'The expert's guide', terwijl ze op het grafische scherm zette prima op gebreid: alle file-functies zoals fopenO, toch cruciaal zijn voor zowel beginners als onze Philips MSX2. Maar goed be freadO, fwriteO, fcloseO en zelfs freo gevorderden. schouwd is de bibliotheek gewoon maar penO en fseekO zijn aanwezig. Vreemd half af; voorbereid op MSX2 is hij al he genoeg ontbreekt feofO, maar dat wordt Het woord MSX komt, voor zover we lemaal niet. Hier ligt een taak voor een ac min of meer verklaard door een deel in de konden zien, drie keer voor in de handlei tieve gebruiker! handleiding dat helemaal over problemen ding en wel twee keer op het voorblad en Op dezelfde manier worden gebroken ge met end-of-file onder CP/M gaat. Onder één keer op pagina 1. Het voorblad meldt tallen ondersteund via de MATHPACK MSX-DOS is het probleem best oplos dat er specifieke MSX-documentatie ver routines in de Basic-ROM. Ook dit ver baar, dus de expert kan een eigen feofO krijgbaar is bij HiSoft en dat de MSX-bi loopt niet vlekkeloos; hier en daar wordt schrijven. bliotheken zichzelf beschrijven dan wel MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 -42- = van documentatie op disk voorzien zijn. Voor hele en halve experts (en zeker voor nog niet in de buurt van Turbo Pascal, Dat laatste is duidelijk niet het geval; het C-kenners) is HiSoft C dus een hele aardi maar verder zijn deze twee pakketten - eerste overigens ook niet echt. Het naslag ge compiler, waarmee redelijk compacte, wat mogelijkheden betreft - best verge gedeelte over de bibliotheek-functies is snelle programma's gemaakt kunnen wor lijkbaar. nog het beste van de hele handleiding, zij den. Met de tekortkomingen valt best te le het dat de specifieke functies van twee van ven en de bibliotheken kunnen ze zelf Al met al is naar onze mening HiSoft C de vier bibliotheken er niet in voorkomen. schrijven; het gemis aan een goede hand ondanks de in deze recensie genoemde be Een stevige onvoldoende dus voor deze leiding telt dan ook niet zo zwaar. perkingen - geen slechte compiler. In het Engelstalige verzameling papier - want Beginners hebben met HiSoft C een com verleden is deze taal voor allerhande fan veel meer is het niet. piler in huis, die erg weinig kost en toch tasieprijzen aangeboden. Om de verkrijg prima presteert. Afgezien van macro's met baarheid in Nederland te waarborgen heb Beperkt maar bruikbaar argumenten zullen de meeste voorbeelden ben we besloten dit pakket in de nieuwe in C-leerboeken zonder problemen wer MSX Computer Magazine LezersService Wat blijft er dan over? Een compiler die ken, want de stdio-bibliotheek is prima. op te nemen. Weliswaar niet voor twintig een hele bruikbare doorsnede van C on Wel ontbreekt er hier en daar een functie gulden, die prijs was gebaseerd op een dersteunt, redelijk snel compileert en met en moeten er extra #include-opdrachten eenmalige partij. Bovendien, er zit bij ons enige moeite prima uit te breiden is met aan het einde van het programma toege een keurig doosje omheen. MSX-specifieke functies. De implemen voegd worden. Enig studiewerk in de tatie van C is lang niet slecht; er zijn maar handleiding is dan helaas wel nodig en de HiSoft C weinig beperkingen waar niet gemakke extra bibliotheken zijn onbruikbaar. Prijs: f 49,- lijk omheen te programmeren is. Het ont breken van conditionele compilatie en Maar het is heel goed mogelijk om met Hi Verdere informatie via het MCM vrage #defines met argumenten is eigenlijk nog Soft C een eigen versie van het DIR-com nuurtje: het meest hinderlijk. De bijgeleverde mando te maken, karakters in een tekst te iedere donderdag tussen 17.00 en 20.30, MSX-bibliotheken zijn slordig opgezet, tellen, enzovoort. Voor experts zijn de mo telefoon 020-860743. maar - weer met enige moeite en kennis gelijkheden zelfs onbegrensd - en een stuk van zaken - best aan te passen en te ge makkelijker te bereiken dan met een as Voor bestellingen: zie de MCM Lezers bruiken. sembler! Qua gebruiksgemak komt het Service pagina's. kort nieuws UP Link Girotel de informatie. Op één kleinigheidje na dan. De Stichting Code is momenteel be Een IBM-compatibele computer gebrui Begin mei heeft Girotel de 25.000-ste zig met de ontwikkeling van de MCR, de ken naast een MSX-computer levert het abonnee mogen verwelkomen. Girotel is MultiCartRidge. Op de beurs draaide er al probleem op dat bestanden niet tussen die een telebanksysteem van de Postbank dat een prototype, dat in feite bestond uit een twee machines zijn uit te wisselen, als die in 1986 als proef werd geïntroduceerd. In doos waarin een warboel aan draden leek PC 5.25 inch diskdrives gebruikt. 1988 werd het opengesteld voor alle Post te huizen. bankcliënten. Deze worden hiermee zo Toch heeft de MCR heel wat in zijn mars. Dat is opgelost door UP Link, waarmee veel mogelijk in de gelegenheid gesteld Het is de bedoeling dat de cartridge een bestanden van een MSX, Apple He, Atari, thuis hun bankzaken te regelen. Via Giro memory-mapper gaat bevatten met een Commodore 64/128 enzovoorts kunnen tel kunnen abonnees gebruik maken van aantal nuttige extra's. Die extra's bestaan worden overgezet naar een Pc. 18 diensten. Hiervan zijn de overschrij in de eerste plaats uit een stuk software: er vingen, girosparen, Beleggingsfonds en zullen een printerbuffer en een RAMdisk UP Link koppelt beide computers met de raadpleging saldo en mutaties de meest aanwezig zijn. Belangrijker is echter dat parallelle printeraansluitingen via een bij gebruikte. Girotel werkt op een computer het deel van de mapper dat door deze pro geleverde interface-module aan elkaar. met telefoonaansluiting en modem. De gramma's gebruikt wordt hardwarematig Een programma voor de ontvangst van de abonnementskosten bedragen f 5,- per afgeschermd wordt. Geen enkel ander bestanden op de PC wordt eveneens bijge maand voor particuliere cliënten. programma kan er op die manier bij. leverd. Up Link kost met de Nederlandstalige Code De MCR is een degelijk en goed door handleiding f 198,- inclusief verzendkos dacht product. Het regelrechte bewijs dat ten. Behalve een knop op het MSX-toetsen de MSX markt nog leeft. De prijs ziet er bord, bestaat er sinds kort ook een heuse trouwens ook goed uit: men zal f 499, Verdere informatie: Stichting onder deze naam. En wat meer gaan rekenen voor de 256 kB versie. In is: men presenteerde zich op de CUC principe kan het ding een hele Megabyte JamaSys Electronics beurs in leiden met een nieuw blad onder aan, daar zal dan echter wel extra voor be De Lint 140 de titel 'New MSX'. Het nulnummer-dat taald moeten worden. 4761 XS Zevenbergen tegen een gereduceerd tarief verkrijgbaar In het volgende nummer hopen wij de Tel.: 01680-23895 was - bevatte nog niet echt veel schokken- MCR te kunnen testen! MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 -43- Doozle, MSX2+ beelden bijwerken Met de komst van MSX2+ met Doozle is geen tekenprogramma in de Wanneer het plaatje is ingeladen ver z'n prima grafische kwaliteit, strikte zin van het woord. Er kunnen geen schijnt het menuutje weer. Nu kan men lijnen, cirkels en rechthoeken mee worden kiezen of men een scherm 11 of 12 wil be komen er langzamerhand gefabriceerd. Wat wel kan is plaatjes bij werken, door op het scherm-ikoon te klik ook allerlei handige toepas werken, de kleuren helderder of donker ken met de muisknop. Vervolgens klikt singen op de markt. Doozle der maken, in de speciale MSX2+ scher men op het vergrootglas en nadat een deel biedt de mogelijkheid om ge men 10, 11 en 12. op het scherm dat men wil bewerken is digitaliseerde plaatjes op de aangewezen met de muis, komt er een Doozle wordt geleverd op een double-si werkscherm in beeld. MSX2+ te retoucheren. ded disk in een CD doosje met kleurige opdruk, met een korte, bondige handlei Dit werkscherm is een venster over een ding. Het programma wordt bediend met vergroot deel van het plaatje, de afzonder de muis in poort twee. lijke pixels zijn duidelijk te onderschei den. Aan 't werk Aan de vier zijden van het venster zit een scroll-bar zodat het raám over de afbeel Na het opstarten verschijnt een klein me ding heen kan schuiven. Verticaal gebeurt nuutje met de keuze-ikonen: load, save, dat in stappen van één beeldpuntje , hori een scherm en een vergrootglas. Doozle zontaal met vier pixels tegelijk. kan plaatjes bewerken in screen 10, 11 en Naast het werkscherm vinden we nog 12. Om een plaatje in te laden drukt men twee raampjes met daaronder de teksten met de muis op het load-ikoontje en tikt de 'old' en 'new'. In deze schermpjes ziet naam van het plaatje in het venstertje dat men het werkscherm verkleind weergege verschijnt. Er was in onze test-versie geen ven. Als men met de muis-cursor op het overzicht van de files te krijgen; men moet old-venstertje gaat schuiven kan men een de namen van de plaatjes tevoren opvra ander deel van het plaatje bekijken, zon gen met het Basic files-commando. Voor der de scroll-bar te hoeven gebruiken. deze test kregen we van de makers enkele De wijzigingen zijn te zien in het 'new ' gedigitaliseerde plaatjes meegeleverd op schermpje. Ze worden pas definitief als de schijf. men een nieuw deel van het scherm gaat Een geretoucheerd plaatje, met het eerste menu van Doozle DE EERSTE MSX2+ PROGRAMMATUUR MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 - 44- bewerken, dus zodra men het werkscherm verplaatst. Maar ook als men met de muis op dit new-schermpje klikt wordt de wij ziging doorgevoerd in het plaatje. Een wijziging kan gelukkig ook weer on gedaan gemaakt worden - zolang men niet door scrollen of op 'new' klikken de ver anderingen in het eigenlijke beeld heeft doorgevoerd - door op het gum-ikoontje te klikken. Kleuren De filosofie achter Doozle - en achter de YJK-techniek die MSX2+ gebruikt voor de hogere screenmodes - is dat helderhe den, grijswaarden, belangrijker zijn dan de kleuren. Voor het menselijk oog komen vormen die zijn opgebouwd uit vloeiende kleurovergangen heel natuurlijk over. Een schaduw is bijvoorbeeld nooit een zwart vlak met een scherpe grens, maar altijd een combinatie van diverse grijstinten. Wie het naadje van de kous wil weten wat Doozle in screen 11 , in het bovenste kleur menu kan blauw aangezet worden en in het betreft de MSX2+ schermen, kan het bes onderste menu is het 16 kleuren palet te zien. Er is in het plaatje een wijziging te eerst even het tekstkader ' de MSX2+ aangebracht die ook in het schermpje 'new' te zien is schermtechniek' lezen. Voor hen die min der technisch zijn zullen we proberen het Vaak zal men dan ook alleen de intensitei den. Onbedoelde strepen, vlekken of an hier in simpele bewoordingen uit te leg ten wijzigen, als men een beeld retou dere ongerechtigheden kunnen met deze gen. cheert. Daartoe is er binnen Doozle de mo techniek gemakkelijk worden wegge gelijkheid om een kleurintensiteit 'op te werkt. Bij gedigitaliseerde plaatjes ontstaan er zuigen ' door elders in het werkscherm op Om een hele vorm of v lak van kleur te ver zachte overgangen tussen de kleurvlak de gewenste kleurnuance te gaan staan anderen is wel mogelijk, maar een hele ken, dankzij de zojuist al genoemde grijs met de muiscursor en te klikken op de me klus. Een deel bijwerken - zoals op de waarden. In Doozle kan men nu juist die nuknop. Zo kan een deel van een plaatje foto's te zien is - gaat prima. Doozle is in grijswaarden naar eigen hand zetten. makkelijk worden gladgestreken, zonder derdaad een retoucheerprogramma en Wil men nu een gedigitaliseerd beeld be de kleuren te wijzigen, alleen de helderhe- geen tekenprogramma. werken, dan heeft men in Doozle keuze uit 32 helderheden per kleur in screen 12. In screen 11 zijn er minder helderheids-stap In screen 12 zijn 32 helderheden per kleur beschikbaar pen, maar weer wel 16 extra kleuren uit een palet van in totaal 512 kleuren. Een plaatje bijwerken is niet eenvoudig door de vele kleurtinten met hun vloeien de overgangen die plaatjes nu eenmaal vaak bevatten. Vooral als men aan een ge bied wil werken waar twee vormen of vlakken elkaar ontmoeten is voorzichtig heid geboden. Zodra men de rand van een vorm wil veranderen valt dit heel erg op. Dit gaat vooral op als men de kleur wil wijzigen. Een klem is in screen 12 gedefinieerd in vier aaneensluitende pixels, binnen die vier pixels bestaan alleen 32 variaties in helderheid van die ene kleur. Maar stel dat zo'n vlakje van vier pixels net op - over de grens tussen twee vormen valt. Als men dan de kleur zou veranderen, dan klopt de contom niet meer, want het lijkt dan of er een stukje uitstulpt of juist ontbreekt. Kleuren ingrijpend wijzigen is iets dat met beleid gedaan moet worden, om een beeld niet te verstoren. MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 - 45- De MSX2+ schermtechniek Die twaalf bits bevatten de kleurinformatie. Doordat twaalf meer is dan acht - het aantal bits per pixel in screen 8 - zijn er Wie met Doozle wil tekenen zal het programma eerst moeten ook meer (basis)kleuren mogelijk: 4096 om precies te zijn. Bij begrijpen. Dat begrip ontstaant pas als bekend is hoe de grafi elke basiskleur zijn er weer 32 helderheden, zodat een totaal van sche schermen van de MSX2+ in elkaar zitten. Helaas is dat ech 131072 mogelijke kleuren ontstaat. Veel kleuren kunnen echter ter niet eenvoudig. Er is namelijk een tamelijk ingewikkelde op meerdere manieren gemaakt worden. Vandaar dat de hand truuk toegepast om meer dan 256 kleuren op het scherm te to boeken vermelden dat screen 12 precies 19268 kleuren heeft. veren zonder dat een plaatje meer geheugen kost dan in screen Die zijn namelijk wel allemaal verschillend. 8. Er is nu nog één kleine complicatie: de opbouw van de basis In dat scherm acht is de situatie nog vrij duidelijk: er zijn 212 kleur. Die is namelijk niet meer zo eenvoudig als bij screen 8 regels van 256 puntjes. Voor elk van die puntjes is er in het (vi het geval was. Vijf van de twaalf bits worden gebruikt voor de deo-)geheugen één byte gereserveerd. Daardoor kan elk beeld hoeveelheid rood, vijf andere voor de hoeveelheid groen. De punt, onatbankelijk van de rest van het scherm, een eigen kleur twee resterende bits zeggen - op een tamelijk getruukte manier hebben. In het totaal zijn er 256 kleuren mogelijk, omdat er in - iets over de hoeveelheid blauw. Hiermee kan aangegeven wor een byte simpelweg niet meer gecodeerd kunnen worden. den of de hoeveelheid blauw het omgekeerde moet zijn van de Ook de codering van de kleuren is niet bijzonder ingewikkeld. hoeveelheid rood e%f van de hoeveelheid groen. Deze laatste De acht bits van een byte zijn simpelweg verdeeld over de drie twee bits komen in Doozle terug in de vorm van schakelaars, basiskleuren rood, groen en blauw. Twee bits bevatten de hoe die met de muis bediend kunnen worden. veelheid blauw in de kleur, drie de hoeveelheid groen en weer drie andere de hoeveelheid rood. Op die manier mengt de video Screen 10 een 11 zijn in feite één en hetzelfde scherm. Ze wer chip per puntje de goede kleur om die vervolgens naar de mo ken vrijwel hetzelfde als screen 12, er is echter één wezenlijk nitor te sturen. verschil: per beeldpunt zijn er minder helderheden beschikbaar, namelijk 16 in plaats van 32. Dat komt doordat er per pixel een Voor een hoger schermtype - zeg screen 12 - ligt de zaak an bit minder beschikbaar is. Dat bit wordt gebruikt om aan te ge ders. De ontwerpers wilden wel meer kleuren maar niet meer ven of het betreffende beeldpunt wel of niet aan het hele zonet geheugen. Dat lijkt in tegenspraak, maar er is met enen en nul omschreven basiskleuren-circus mee doet. len meer mogelijk dan je zou denken. Wanneer dat niet het geval is krijgt het punt natuurlijk wel een De oplossing die men vond was de puntjes - en dus de bytes kleur, alleen op een totaal andere manier. Die andere bron is dan niet meer per stuk te coderen, maar per groepje van vier. Ieder het palet zoals we dat van de MSX2 al kenden. Daardoor is het horizontaal rijtje van vier punten op het scherm vormt dan een op screen 10 en 11 mogelijk tekst - of andere, door de compu op zichzelf staand geheel, binnen die vier pixels zijn de moge ter gegenereerde figuren - over digitalisaties heen te zetten. Zo lijkheden wel beperkt. Tot zover lijkt dat nog wel wat op de tech lang er met kleuren uit het palet gewerkt wordt hoeft er geen re niek zoals we die van scherm twee kennen. kening gehouden te worden met basiskleuren of groepjes van Van elke byte worden vijf bits gebruikt om de helderheid van vier! het bijbehorende beeldpunt in op te slaan. Elk beeldpunt heeft dus -volledig onafhankelijk van zijn drie buren - de keuze uit Het verschil tussen screen 10 en 11 is de wijze waarop Basic ze 32 helderheden. Door deze aanpak blijven er in elk byte drie bits initialiseert. In de ene schermmode wordt de kleur van alle over. Samen zijn er dus in elk rijtje van vier pixels twaalf bits beeldpunten uit het palet gehaald terwijl in het andere scherm ongebruikt. gebruik gemaakt wordt van de methode met de basiskleuren. Kleurenmenu in te stellen met de schuifregelaartjes. Sony 2+ digitiser is na ombouw ook voor Staat die punt voor het Rood- en Groen ons zeer bruikbaar. Kleuren kiezen is een verhaal apart. Eerst menu uit, dan wordt er in helderheden ge Met Doozle zijn kleine wijzigingen ge beschrijven we hoe dit in screen 12 werkt. tekend per pixel, of kan men per groep van makkelijk en snel te maken. Voor grote Met R en G kunnen respectievelijk rood vier pixels de kleur aanpassen. vlakken moet men echter aanzienlijk meer en groen worden ingesteld. Door het rond Deze beide menu's komen dan ook in fei tijd uittrekken, Doozle is vooral sterk op je voor rood en groen aan te zetten met de te overeen met de twee manieren waarop de vierkante centimeter. De vele kleurin muis wordt blauw aangezet. Het klinkt on de MSX2+ in scherm 11 pixels van kleu tensiteiten geven ruime keuze en zorgen logisch, maar we zitten hier in feite heel ren kan voorzien. Of via de van de MSX2 ervoor dat er zeer natuurlijk aandoende dicht tegen de MSX2+ schermtechnieken schermen bekende palet-techniek, of mid overgangen in plaatjes kunnen worden ge aan - zie voor nadere uitleg het aparte dels de 'echte' MSX2+ wijze, waarbij per maakt of bijgewerkt. Met een gewoon te tekstkader. groep van vier één basiskleur gecombi kenprogramma is dat een bijna onmogelij In screen 11 zien we twee kleurmenuutjes. neerd kan worden met 32 grijstrappen. ke opgave. Een klein minpuntje was dat zo Het bovenste ziet er hetzelfde uit als in nu en dan de muiscursor niet te zien is in screen 12: R(ood), G(roen) en blauw. Conclusie bepaalde kleuren. Voor de prijs van Daaronder nog een tweede palet met de f 24,95 is Doozle een prima aanschaf. keuze R, Gen B. Als de punt voor dit menu Een handig programma voor digitalise aan staat zijn er 16 paletkleuren beschik rende MSX2+ bezitters. Weliswaar zijn Doozle baar, per pixel kan de kleur gewijzigd wor die apparaten nog niet dik gezaaid, maar Distributie: New Dimension Software den. Men kan zelf de kleuren veranderen in een komend nummer besteden we daar Tel.: 03410-26017 door meer of minder rood, groen en blauw zeker ook nog aandacht aan. De Japanse Prijs: f 24,95, op dubbelzijdige disk MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 - 46- = MK PUBLIC DOMAlN, MEER DAN 2400 TITELS PUBLIC DOMAlN SOFTWARE VOOR MSX COMPUTERS MK Public Domain feliciteert MSX Computer Magazine met het zelfstandig worden! Een greep uit ons aanbod. Wilt u meer informatie, bestel dan onze onze catalogus. OMBOUW MSX2 NAAR MSX2+ REPARATIES Als een van de weinigen in Nederland bouwen wij uw MSX2 Vervangen defecte video processor MSX1 en MSX2 door verkeerdom computer om naar de MSX2+-standaard. Hierdoor krijgt u de insteken van een cartridge in de computer Hfl 100,- beschikking over meer dan 19000 kleuren en prachtige horizontale en diagonale scroll routines die voorheen op de MSX Kristaloscilatorset voor reparatie defecte videoingang Hfl 30, niet mogelijk waren. De prijs van het ombouwen naar MSX2+ is Verder verzorgen we reparaties van MSX computers, bel vrijblijvend. inclusief Videochip en BASIC-compiler. Deze compiler biedt u de mogelijkheid om in BASIC vele malen sneller te werken en is met één eenvoudig commando te activeren. FINANClAL SOLUTIONS HfI249,- met een half uur telefonische ondersteuning. Ombouw van MSX2 naar MSX2plus Hfl 350,- Het enige professionele administratiepakket voor de MSX2! op diskette GEHEUGEN UITBREIDINGEN VERWACHT: Binnenkort verwachten wij in ons assortiment de volgende artikelen; Philips 8235/00 naar 256 Kb. Hfl 150,- Philips 8235/20 naar 256 Kb. 175,- SPEECHCARD MSX Philips 8245 naar 256 Kb. 175,- Maak van uw MSX een sprekende computer, compleet met Philips 8250/55 naar 256 Kb. 150,- besturings-sof1ware. Te gebruiken binnen elk BASIC- en Philips 8250/55 naar 512 Kb. 300,- machinetaalprogramma. Philips 8280 naar 512 Kb. 300,- In twee uitvoeringen, prijs respectievelijk Hfl 199,- en 299,- Sony HB-F700 naar 512 Kb. 225,- Sony HB-F700 naar 1024 Kb. 450,- HARDDISK INTERFACE Als alles mee zit leverd ons bedrijf binnen enkele maanden een Uiteraard kunnen ook andere MSX2/2+ machines uitgebreid goedwerkende harddisk interface, waarbij het niet alleen mogelijk is een worden, bel voor verdere informatie. harddisk aan te sluiten (maximaal 7 harddisks van 32 Mb of 1 harddisk van maximaal 224 Mb. op te delen in 7 partities). Maar ook om meerdere computers te koppelen, waarbij elke computer gebruik kan maken van de harddisk, floppydisk en RAMdisk van de andere VERSNELLEN MSX2 computer die voorzien is van SCSI aansluiting. Verwachte prijs Harddisk interface Hfl 299,- Het is ook mogelijkom uw MSX2 computer sneller te laten werken dan tot nog toe het geval was. Een standaard MSX2 computer EPSON->MSX PRINTERBUFFERKAART heeft een klokfrequentie van 3.58 Mhz. Dit is natuurlijk niet al te Deze printerbufferkaart maakt van elke Epson compatible printer een snel, maar hierop is door de CUC een uitbreiding gemaakt echte MSX printer. waardoor de computer op 6Mhz. gaat werken. Dit is BIJNA twee Prijs printerbufferkaart Hfl 150,- maal zo snel en het werkt over het algemeen prima. Bij ons is momenteel een uitbreiding te koop waardoor uw computer precies TWEE MAAL ZO SNEL gaat werken, en wel op 7.16Mhz. 4 MEGABYTE RAM Deze uitbreiding is 100% betrouwbaar en geeft niet de problemen Als alles loopt zoals wij verwachten, is het binnenkort mogelijk om een die soms bij de 6Mhz. het geval zijn. Na het inbouwen van de Sony 700 uit te breiden naar 4 megabyte. De prijs hiervan is nog niet 7Mhz. uitbreiding is het uiteraard mogelijk gewoon terug te bekend maar we houden u op de hoogte. schakelen naar de oude snelheid - wat soms noodzakelijk is bij spelletjes en/of een muziekprogramma's. Catalogus: Een catalogus met uitgebreide beschrijving van de programma's kunt u 7 Mhz. print inclusief inbouwschema Hfl 75,- bestellen door overmaking van Hfl 5,- op Gironummer: 5687067 t.n.v. 7 Mhz. print ingebouwd 100,- MK Public Domain. Indien u eenmaal een bestelling heeft gedaan ontvangt u automatisch elke nieuwe aanvulling op onze catalogus. AANPASSEN GELUID PHILlPS COMPUTERS Kosten MK Public Domain: Bij veel Philips computers is het geluid in samenwerking met de De programma's worden geleverd op 3,5" enkelzijdige disks en kosten FM-Pac niet om aan te horen. Hieraan kunnen wij iets doen Hfl 12,50 per stuk inclusief verzendkosten. zodat dit wel normaal klinkt. Aanbieding: 10 diskettes voor Hfl1 00,- De prijs voor deze reparatie is: HfI25,- Bestellen: Indien u een andere uitbreiding door ons laat uitvoeren wordt Van de diskettes is mogelijk door overmaking van het verschuldigde deze aanpassing GRATIS uitgevoerd bedrag op Gironummer: 5687067 t.n.v. MK Public Domain. MK Public Domain Libellendans 30 2907 RN Capelle aid IJssel Tel.: 010 -4581600 MCM's Art Gallery Op de vraag wat men zoals thuis met de computer doet kunnen we zo langzaam maar zeker wel een antwoord ge ven. In ieder geval tekenen, als we zo kijken naar de reac ties op de Art Gallery. Er komen de nodige diskjes bin nen, met fraaie - en minder geslaagde - prenten. Som migen sturen hele series, die soms hartverscheurende be Walter van Gastel uit Roosendaal tekent Tenminste, als ze daar dezelfde criteria slissingen nodig maken. met een eigen tekenprogramma dat hij hanteren als vroeger bij de academie. Schets heeft genoemd. Het kan samen Qua techniek schreef hij ons dat het ab werken met het programma Superfont van stracte ontwerpje gespiegeld is. Ideaal, die de Belgisch MS X Club. Walter heeft zijn computertechniek, want met de pen had diskj e zo ingericht dat we een demo kun men toch maar mooi die tweede helft ook nen zien, die na elke toetsdruk een ander moeten tekenen. plaatje op het schelm doet verschijnen. Van de NMS 8255 heeft hij eerst het front De beide afbeeldingen van MSX2 compu gemaakt, daarna de tekst erbij ge plaatst en ters en het abstracte plaatje zijn van zijn verv olgens de hele computer uit een ande hand. Vooral de tekening van het bureau re tekening gehaald en erbij gemonteerd. met de machine is naar ons idee heel aar di g. Termieten! Het doet ons denken aan de opdrachten die mtiesten in de dop vroeger kregen als ze Het goedgebekte mierenvriendje is af zich bij een opleiding wilden aanmelden. komstig van C. de Jong uit Vliss in gen, Zo was het bij de Amsterdamse Rietveld waarvan we verder helaas geen informa academie strijk en zet dat men bij de aan ti e hebben gekregen omtrent de totstand melding de vraag voorgeschoteld kreeg koming. om een tekening van het tekenhoekje We vonden de mi er er echter zo eigenwijs thuis. Had men zo'n studie niet gemaakt uitzien dat we hem u niet wilden onthou of nog erger: had men geen tekenhoekje den. Alleen de boodsc hap doet ons twijfe thui s - dan was de student in spé meteen len. Hoezo, 'harmi ess'? Vertel dat maar af. Want een echte tekenaar heeft natuur eens aan die meneer wiens huis aan ter lijk een tekenhoekje, waar men vanzelf mi eten ten prooi is gevallen! Vooral de sprekend een tekening van gemaakt heeft. houtetende soorten kunnen een ware plaag Mocht Walter van Gestel zich ooit voor zijn, en niet alleen in stripverhalen. een opleiding tot computerkunstenaar wil len aanmelden, hij zit gebeiteld. INS 8255 "SX 2 ti.; KR M 256 KRt M 'laarvan t 8 !(b vidiorarn 2 DubbelZijdige diskdri 'es van 120 Icb .~!I".ï "MIUPS NMS3"LS • _ _ ~ ê ~ - SCHERMKUNST OP MSX MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 - 48 - den uit allerlei films aangeleverd. val, want erg veel is er niet aan toege Pascal houdt zich het meest bezig met di voegd. De reden om toch deze prent te kie gitaliseren en heeft in de loop der tijd zo'n zen is om die weinige vrçJUwelijke MCM twintig disks vol met gedigitaliseerde lezeressen eens een pleziertje te doen. plaatjes verzameld. Daarbij digitaliseert hij muziek met behulp van een pro gramma van de 'FA.C.'. Ook Pascal's Art Gallery staat open voor het creatieve teken disk is voorzien van de keuze een keurige werk van lezers. Zowel amateurs als professione demo te zien of de plaatjes apart te bekij le kunstenaars zijn welkom. De onderwerpen zijn ken. natuurlijk helemaal vrij , als het maar op MSX is Elvis digitaal Voor alle duidelijkheid, digitaliseren mag gemaakt. Stuur uw schermbeelden in op di sk, on voor de Art Gallery. Natuurlijk niet als der vermelding van alle gegevens, zoals compu Tenslotte een beeld van de legendarische men alleen maar op het knopje drukt, want ter, video-mode en gebruikte technieken en pro Elvis Presley, afkomstig van Pascal Cre dan is men aan het fotograferen. En de lol gramma 's. mers uit Montfort, die volgens zijn schrij van computerbeelden hem nu juist in de Wie prijs stelt op terugzending van de diskette ven een zeer actief computeraar is. vele technieken, die gebruikt kunnen wor dient een vo ldoende gefrankeerde antwoord-en We kregen een hele serie Elvissen en beel- den. Zo bezien is deze Elvis een grensge- veloppe voorzien van naam en adres bij te sluiten. MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 - 49- Test: de MSX-harddisk AI sinds lange tijd werd de harddisk voor MSX verwacht. Zeker toen MSX-DOS 2 op de markt kwam kondigden zich leuke mogelijkheden en toepassingen aan. Helaas maakten wij tot op heden nooit.het genoegen mee een goed werkende MSX-harddisk te mogen aanschouwen. Tot nog toe was het veel rook en weinig vuur. Hoewel, de allereerste MSX-harddisk waar we van wisten - die van ees - is letterlijk in vuur en vlammen overleden. De exemplaren die we sindsdien mochten aanschouwen konden ook al niet overtuigen, zoals bijvoorbeeld de harde schijf die ooit door de PTe in een Philips NMS 8250 werd ingebouwd. Alle floppy-drives moesten geamputeerd! De roemruchte SparrowSoft harddisk hebben we nooit officieel gezien, maar naar verluidt wil die nog wel eens problemen geven. Bovendien, sinds het over de kop gaan van SparrowSoft - of was het nu Green BV? - is dit wondertje der techniek niet meer leverbaar. MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 -50- : ! .' MSX'end Nederland heeft genoeg van SEAGATE ST138N Slot 2 zachte schijven: men wil graag overstap FDISK 1.04 main menu (c) u~ch 10/1989 - DEMO VERSION; NOT FOR SALE pen naar een harder opslagmedium. Lo Keo,j Action gisch, 720 of 360 kB op een diskette is niet ~ ~~dT~~ ~!~ti~î~~Vtabr~ameter5, áeTect li~t, low level Tormatter) zoveel, 32 Megabyte - of 49 MB - is veel I Initialize partitions (legical Tormatter) meer. En stukken handzamer. Iedereen die Q Quit te MSX-DOS meer dan pakweg twintig diskettes heeft weet uit ervaring dat op een gegeven ogenblik programma's 'zoek' raken. Er gens in die stapel diskettes bevindt zich dan een programma waarvan de naam niet Input: • op het label staat. Het is een crime om zo'n Het hoofdmenu van FDISK bestand te moeten zoeken! Harddisks zijn wat dat betreft een stuk handiger in het gebruik. Je krijgt tenmin ge en brede - maar liefst 50 pens - con Daarmee snijden we meteen een netelig ste geen lamme handjes van het wisselen nector. Met een onhandige lintkabel kun probleem aan. Laten we er geen doekjes van diskettes. En wie de harde schijf een nen de harddisk en de interface verbonden om winden: de hier besproken harddisk en beetje logisch indeelt vindt alles nog snel worden. De uiteindelijke versie zal met SCSI-interface zijn niet de eerste op de terug ook. een - hopelijk wat handelbaarder - ronde MSX-markt. SparrowSoft heeft al een En dan eindelijk is hij er: een werkende en kabel worden uitgerust. aantal interfaces geleverd. Naar wij ver gewoon verkrijgbare harddisk voor MSX. nomen hebben, zijn die SCSI-interfaces Ondanks grondig testen hebben we geen Iedere drive maakt geluid; ook deze. Ze niet voor de volle 100 procent standaard enkele echte fout kunnen vinden. Een ver ker met de eigen koelingsventilator. Sto SCSI - zie daarvoor het aparte tekstkader slag van een mooi stukje werk. Degelijk rend was het echter geenszins, terwijl de 'SCSI in maten en soorten' . Duits vakwerk, van HSH. zachte klik van de autopark geruststellend Volgens HSH, de maker van de hier be klinkt. 'Autopark' is een heel belangrijke sproken harddisk, zal de SparrowSoft-in Forse jongen eigenschap van een harde schijf, want de terface niet met de - wel degelijk volledi lees- en schrijfkoppen zitten altijd vlak ge - SCSI-harddisk van HSH kunnen sa De HSH-harddisk voor de MSX is een fiks boven het disk-oppervlak. Een flinke menwerken. Weliswaar biedt HSH een uit de kluiten gewassen apparaat. Zowel schok en er zit een krasje in het disk-op update-service aan, om deze interfaces qua capaciteit - de kleinst leverbare biedt pervlak, waardoor die plek niet goed meer alsnog aan de praat te krijgen, maar ook al een opslag van 21 MB, wat overeen zal functioneren. (Dit levert dan een zoge daarna zal de SparrowSoft-interface niet komt met bijna dertig dubbelzijdige dis naamde 'bad sector'). Autopark zorgt er geheel SCSI-compatibel zijn. Voor wie kettes - als qua fysieke bouw. Een fikse voor dat de drive de diskkoppen - zodra u 'gewoon' een harddisk op z'n MSX wil metalen kast, waar de harddisk samen met de drive afzet - naar een plek verplaatst aansluiten is ook zo'n ge-update interface een klein ventilatortje, een voedingsstabi waar geen gegevens staan. Veiligheid voor voldoende. Maar wie er later nog een lisator en een net-transformator inge alles, heet dat. tweede harddisk - of een ander SCSI-ap bouwd is. paraat - bij wil gebruiken, zal problemen Leuk detail is dat zowel op de achterkant Skoe-hoe? krijgen. van de behuizing als binnenin een zeke ring te vinden is. Op de achterkant bevin De hier geteste MSX harddisk is geba De techniek den zich verder nog de netschakelaar en seerd op een standaard industrienorm: een drietal transistoren, netjes op de - ze SCSI. Achter deze afkorting gaat de term Ons recensie-exemplaar kwam volledig ker niet overbodige - koelvinnen gemon Small Computer System Interface schuil. geformatteerd binnen, compleet met een teerd. In de onderkant zit naast een ope SCSI - uitgesproken als skoezie - is een Duitstalige versie van TED die onder ning die nodig is voor de ventilator een standaard waarbij alleen een aantal signa MSX-DOS 2 ook met subdirectories viertal rubberen nopjes waardoor het ge len samen met een beperkt aantal hardwa werkt. We hebben de toezegging gekregen heel stabiel op tafel blijft staan. Op de re-commando's vastgelegd zijn. Hoe een dat de harddisk ook aan kopers volledig harddisk zoals die geleverd wordt zit één computer zijn signalen naar die van SCSI geformatteerd geleverd zal gaan worden, LEDje dat aangeeft of het apparaat inge moet omzetten is niet vastgelegd. En dat inclusief een partitie-indeling. Dat wil schakeld is. betekent dat SCSI zeer flexibel toe te pas zeggen dat gebruikers meteen aan het In datzelfde kastje past natuurlijk ook een sen is, net zoals bijvoorbeeld de RS232- werk kunnen. andere harddisk. Wij hebben het model interface. Dat behoeft overigens wel wat uitleg. Een van 'slechts' 32 MB getest, maar voor niet In ieder geval moeten er altijd twee appa harde schijf zit namelijk iets complexer in meer dan 150 gulden extra heeft men al raten zijn voordat een SCSI-interface zin elkaar dan een gewone floppy. Beide wor 49 MB. En voor wie kleiner wil beginnen nig wordt: de één om gebruik te maken den geformatteerd, maar bij een harde zal er een 21 MB model leverbaar zijn. van de andere. En dat is nu juist het leuke schijf moet de gebruiker zich daar wat aan SCSI. Daarbij maakt het niet uit om meer mee bemoeien. En dan is er natuurlijk nog de interface. wat voor randapparaat het gaat. Een SCSI Ons recensie-exemplaar was nbg in een apparaat mag een harddisk zijn, maar ook grote behuizing gebouwd, maar HSH wist een scanner of een andere MSX, als die ons te vertellen dat het definitieve model maar ook een SCSI-interface heeft. Er is LANG GEWACHT, in een gewone cartridge zal steken. Bo in dat laatste geval natuurlijk wel software STIL GEZWEGEN ... venop de cartridge bevindt zich een stevi- nodig om er iets zinnigs mee te doen. MSX Computer Magazine nummer 39· augustus 1990 -51- DEMO VERS ION; NOT FOR SALE In use 30.000 MB',jtes baar maakt. Bij een harde schijf geldt dat Partition table (Modi+~ing a partition may destro',j all existing data) bijna ieder exemplaar wel ergens een rot Number T',jpe Att MB',jtes Sectors Dir FAT Cluster KB/Cluster te plek heeft, hetgeen de bruikbaarheid :I. MSX-DOS - 4.000 :1.- 8:1.92 254 :1.2 4075 L00 van zo'n harddisk echter nauwelijks beïn• 2 MSX-DOS P :1.0.000 8:1.93- 28672 254 :1.2 2554 4.00 3 unused v loedt. Maar er moet natuurlijk wel een 4 MSX-DOS 0 :1.0.000 28673- 49:1.52 240 :1.2 2555 4.00 5 MSX-DOS 0 6.000 49:1.53- 6:1.440 240 :1.2 3062 2.00 6 unused manier zijn om die slechte sectoren buiten w bedrijf te stellen. S ~~~~ep~F~i~T6~if!g~et;~I~ jfs~i~~le L Al tijdens de fabricage worden harddisks Q b~r~ ~~r~!r~o~e~~b~~i!6~~dam~~ï~i~~ÈIon5) daarop getest, waarna er een etiket op 0.729 MB',jtes remainin~ wordt geplakt met de nummers van de sec Input' • toren die men beter niet kan gebruiken. Overzichtsèherm van partitie indeling Die gegevens worden vervolgens gebruikt bij het low-level formatteren. Als een floppy namelijk wordt geformat manier de gigantische opslagcapaciteit Bij FDISK zoals die bij de MSX harddisk teerd zal eerst het hele patroon van sporen makkelijker georganiseerd kan worden. geleverd werd kwamen we op een gege en sectoren op de disk geschreven worden, Elke partitie moet na het maken van de ven ogenblik de vraag om zo'n 'defect list' waarna de logische inrichting plaatsvindt. verdeling afzonderlijk high-level gefor tegen. Bij SCSI hoeft echter in principe Dat laatste houdt in dat de bootsector matteerd worden. geen defect list ingevoerd te worden - wordt beschreven, de directory wordt in Het formatteren van een harddisk doet daar zorgt de intelligentie van het SCSI gericht en dat er een File Allocation Table men dan ook niet met FORMAT, maar met systeem zelf wel voor. Maar bij oudere (FAT) wordt geïnitialiseerd. het meegeleverde programma FDISK. En PC-harddisks zit af en toe aan de ene kant Bij een harde schijf gebeurt hetzelfde in hoewel de harde schijven gebruiksklaar - van de drive een ST506-bus en aan de an twee aparte stappen. 'Low level' format dus geformatteerd en gepartitioneerd - dere kant een SCSI-interface. Die ST506- teren schrijft de tracks en sectoren; 'high worden geleverd is FDISK soms toch no bus heeft nog wel een defect list nodig en level' formatteren richt de disk verder in. dig. Bijvoorbeeld als men een tweede daar ligt dan ook de reden dat die inge Die scheiding is met een goede reden aan SCSI harddisk in gebruik wil nemen, of voerd kan worden. Een pure SCSI-drive gebracht. Het is namelijk mogelijk een als er een tweede MSX met dezelfde har regelt alles zelf; MSX'ers zullen dus niet harddisk - tussen de low- en de high-level de schijf wil werken. snel iets met een defect list te maken krij format- in meerdere partities onder te ver gen. In ieder geval heel netjes dat er toch delen. Rotte sectoren in voorzien is. Elke partitie gedraagt zich precies alsof het een afzonderlijke diskdrive is en wordt Een floppy-disk kent een truuk om even Vervolgens moeten er op de schijf nog één ook met een eigen drive-letter aangeduid. tuele slechte sectoren over te slaan, zodat of meer partities gemaakt worden. Binnen Vaak is dat bijzonder handig, omdat op die één foutje een disk niet meteen onbruik- MSX-DOS is het niet mogelijk om met meer dan 32 Megabyte op een enkele disk drive - partitie, dus - te werken: een par-' Partitie initialiseren ti tie kan dan ook niet groter dan 32 Mega byte zijn. Het is echter zoals gezegd mo DEMO VERSION; NOT FOR SALE gelijk meerdere partities op de harde schijf Partition table aan te maken. Een SCSI drive van 80 Me Number T',jpe Att MB',jtes Sectors Dir FAT Cluster KB/Cluster gabyte kan dus ingedeeld worden in een :I. MSX-DOS 4.000 :1.- 8:1.92 254 :1.2 4075 L00 A-drive van 32 MB, een B-drive van 2 MSX-DOS - :1.0.000 8:1.93- 28672 254 :l0 2555 4.00 3 --- not MSX-DOS --- 32 MB en een C-drive van 16 MB. Zo kan 4 MSX-DOS 0 :1.0.000 28673- 49:1.52 240 :1.2 2555 4.00 5 --- not MSX-DOS 6 --- not MSX-DOS --- de volledige disk toch benut worden. Q Quit to main menu Een MSX kan maximaal acht diskdrives aan, met twee logische drives en zes par tities zitten we daar al aan. Die zes parti Initializin~ de~initivel',j destro',js all data on partition 4 ties leveren een schijfruimte op van 6 x 32 Input, Initialize partition 4 - Are ',jou sure (~/N)? • = 192 MB - ruim voldoende lijkt ons! Meegeven van volumelabel aan geïnitialiseerde partitie Als laatste moeten die logische drives nog geïnitialiseerd worden. Op dat moment DEMO VERSION; NOT FOR SALE komt een 'high-level-format' om de hoek Partition table kijken waarbij een bootsector aangemaakt Number T',jpe Att MB',jtes Sectors Dir FAT Cluster KB/Cluster wordt, de FAT's worden geschoond en de :I. MSX-DOS 4.000 :1.- 8:1.92 254 :1.2 4075 L00 directory leeggemaakt. Vanaf dat moment 2 MSX-DOS - :1.0.000 8:1.93- 28672 254 :1.0 2555 4.00 3 --- not MSX-DOS --- is de harddisk helemaal klaar voor ge 4 MSX-DOS 0 :1.0.000 28673- 49:1.52 240 :1.2 2555 4.00 5 --- not MSX-DOS 6 --- not MSX-DOS --- bruik. Ook dat is een klusje voor FDISK. Q Quit to main menu Voor iedereen die met FDISK wil gaan stoeien geldt in ieder geval dat er eerst een backup van alle programma's gemaakt Enter volume label (up to :1.:1. characters) moet worden. Bijna alle functies van Input: MCM HD test. FDISK wissen namelijk de gegevens op MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 -52- .... - . .,Z'...... •. . , ·t A>format één of meer partities. Er wordt wel speci Als de harddisk samen met DOS 2 opge 1 - Write enable partition aal om gevraagd of de argeloze gebruiker start wordt, moet DOS 2 zich in een lager ~ 2 Write proteet partition zeker is dat data gewist moet worden, genummerd slot bevinden, anders start het All data on drive A: will be destro~ed maar neem altijd het zekere voor het on geheel niet op. Onder MSX-DOS 2 initi Press any key to continue ... *** Not a DOS disk zekere! Gelukkig is FDISK in de praktijk aliseert de harddisk zich als drive A: - en A>cop~ nul C:testfile.txt Write protected disk writin~ drive C: niet snel nodig, zeker niet bij harddisks die eventueel B:, C: enzovoort. De gewone Abort or Retr~ (A/R)? A kleiner zijn dan 32 Megabyte: één partitie floppy drives komen hier achteraan: op B: ~~~H~t§t ~~eration aborted van 32 Megabyte aanmaken is dan het en C: of - afhankelijk van het aantal par 4075K total disk spa ce meest logisch. tities - op D: en E:. Mocht de root-direc 759K in 98 user files 6K in 4 directories tory van de harddisk de systeemfiles 3310K available disk space En dan: MSX-DOS 2 MSXDOS2.SYS en COMMAND2.COM A>CHKDSK B: bevatten, zal DOS 2 opstarten en komt de 10220K total disk space Een opluchting voor alle MSX'ers: deze argeloze gebruiker in MSX-DOS terecht. 10220K available disk space harddisk is een kwaliteitsproduct. En dat Natuurlijk niet in de DOS die de meeste A>CHKDSK c: 10220K total disk space houdt deze keer inderdaad ook in dat het van ons gebruiken, maar in MSX-DOS 2 10220K available disk space geheel volgens de MSX-standaard ont - en dat is wel nodig ook. Voor een hard worpen is: hij werkt op alle MSX machi disk van 32 hele Megabytes is het ten zeer A>CHKDSK D: 354K total disk space 223K in 62 user files nes. Op een MSXl, op een MSX2, onder ste aan te raden DOS 2 te gebruiken. Een 3K in 2 directories MSX-DOS 1 of MSX-DOS 2, het kan al harde schijf die maximaal 254 files in de 128K available disk space lemaal. En zo hoort het ook. hoofd-directory kwijt kan raakt snel ver A> vuild met allerlei bestanden die veel beter A>I De enige configuratie waarbinnen de gegroepeerd in een subdirectory kunnen Een praktijkvoorbeeldje harddisk niet functioneel is, is een MSX staan. Plaatjes bij plaatjes, ARC-files bij waar noch DOS 2, noch een diskdrive te ARC-files, enzovoort. vinden is. De disk-Basic die zowel in de Een andere manier om enige ordening aan in: drive A: tot en met F: - is de puinhoop disk-ROM als in de DOS 2 cartridge inge te brengen is het aanmaken van verschil veel overzichtelijker. Maar daar komt bouwd zit is voor de harddisk-software lende partities. Met bijvoorbeeld zes vir weer een ander probleem om de hoek kij onmisbaar. tuele harde schijven - denkt u zich even ken. SCSI in maten en soorten SCSI is niet nieuw. Deze standaard is gebaseerd op een databus in 16- en 32-bits databussen. En die bestaan niet op een MSX. die IBM al in het begin van de zestiger jaren in gebruik had. Daarnaast heeft nog geen enkele fabrikant 16- of 32-bits appa Rond 1980 begon het Amerikaanse ANSI-comité met het defi raten op de markt gebracht omdat de SCSI-2 standaard pas sinds niëren van een algemene databus, bruikbaar voor vele soorten enige maanden definitief vastgesteld is. apparaten en harddisks. Het ontwerp waar ANSI mee kwam - SCSI kent een aantal kleine varianten. Een belangrijk onder IPI, van Intelligent Peripheral Interface - was helaas nog steeds scheid is het 'single-ended' of 'differential' zijn van de SCSI in gebaseerd op technologieën uit de zestiger jaren. De firma Shu terface. Een single-ended interface kan geen afstanden groter gart begon daarom met het maken van een SASI interface. Deze dan zes meter aan, een differential interface kan afstanden tot Shugart Associates System Interface werd snel aanvaard door 25 meter zonder problemen aan. Apparaten die ontworpen zijn drie grote hardwarefabrikanten, hoewel ANSI verder ging met voor single-ended interfaces kunnen niet uitgewisseld worden het ontwikkelen van de eigen standaard. met apparaten voor differential interfaces. Ondertussen was er ook al zoiets als ISI, de Intelligent System Een ander variabel punt binnen SCSI is dat interface wel of niet Interface, die een goede concurrent bleek van SASI. Deson arbitrair kan zijn. Een niet-arbitraire interface verwacht maar danks stelden de ontwerpers van SAS I voor om ISI te combine één apparaat op de databus, dus kan er ook maar eentje aanstu ren met SASI. Zo ontstond een nieuwe standaard: de Small ren. Aangezien het bij de MSX-interface mogelijk is meerdere Computer System Interface - ofwel SCSI. Deze definitie van apparaten aan de bus te hangen, is deze dus arbitrair. SCSI werd in 1984 afgerond, maar pas in 1986 werd de defini tieve vorm gepubliceerd. Het aantal apparaten dat op een SCSI-interface aangesloten kan Daarna kwam er een nieuwere versie in de vorm van een voor worden wordt soms op acht gesteld. Gelukkig is dat niet hele stel tot SCSI-2 die een beter op de praktijk toegepaste comman maal juist. Acht interfaces is inderdaad het maximum, maar op doset omvatte. Wederom nam ANSI het voorstel over en voeg iedere interface kunnen weer acht logische eenheden worden de er een aantal standaard-mogelijkheden aan toe. SCSI-2 be aangesloten, die ieder weer onderverdeeld kunnen zijn in 256 vat bijvoorbeeld de mogelijkheid een pariteitsbit te gebruiken sub-eenheden. Als we uitgaan van een hoofd-interface die geen en een definitie voor het aansluiten van meerdere SCSI-appara uitbreidingen kent, dan kunnen we dus 7 x 8 x 256 = 14336 ap ten waarvan er slechts één een afsluitsweerstand moet hebben. paraten op één MSX aansluiten. Dat lijkt ons ruim voldoende De snelheid werd opgevoerd van vier miljoen commando's per voor alle toepassingen die er te bedenken zijn. seconde voor SCSI-1 naar tien miljoen voor SCSI-2. Bij SCSI- SCSI is een standaard die mogelijkheden biedt voor alle mer 2 is dan een overdrachtssnelheid mogelijk van 40 miljoen tekens ken computers. Hardware is duur, maar als alle fabrikanten al per seconde. leen nog maar SCSI ontwikkelen, zullen de prijzen ongetwijfeld De MSX-SCSI interface is volledig SCSI-2 - softwarematig al sterk dalen. Afgezien daarvan wordt de software eenvoudiger thans. Hardwarematig zijn er problemen omdat SCSI-2 voorziet omdat er nog maar één taal gesproken hoeft te worden: skoezie! MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 -53- Interleave en snelheid Wie naast de MSX-bladen ook wel eens een PC-blad doorkijkt, terst destructieve - een low-Ievel format. zal merken dat zodra het onderwerp harddisk ter sprake komt, De snelheid waarmee de lees/schrijfkoppen zich van het ene er gesproken wordt over 'interleave' en 'milliseconden'. spoor naar het andere over de disk bewegen is verreweg de be Welnu, de term interIe ave staat voor het aantal sectoren dat een langrijkste factor voor de snelheid van een diskdrive. Deze tijd diskcontroller overslaat voordat een volgende sector gelezen is meestal een gemiddelde, uitgedrukt in milliseconden. Lang wordt. Na het lezen van een sector heeft de diskcontroller meest zame harddisks hebben 60 tot 80 ms nodig, de snelste zitten rond al tijd nodig om de ingelezen data te verwerken. In die tijd draait de 10 milliseconden. SCSI drives zijn er eigenlijk niet trager dan de harddisk echter wel verder. Wanneer de computer klaar is om 35 ms; ons exemplaar was 28 ms. de volgende sector te verwerken, bestaat dus de kans dat die sec tor net voorbij is. De leeskop moet dan bijna een volle omwen De snelheid waarmee de computer data van de harddisk kan ver teling wachten en dat kost tijd - veel tijd. werken is ook heel belangrijk. Als de data snel binnenkomt, maar een applicatieprogramma verwerkt de gegevens niet zo Door nu de leeskop na het lezen een of meer sectoren te laten snel, zal de snelheid van een harddisk niet zo tot z'n recht ko overslaan krijgt de controller tijd om data te verwerken en komt men. Bij een PC kan Direct Memory Access gebruikt worden, dan net met de vraag voor de volgende sector als de leeskop zich een techniek waarbij een diskcontroller direct blokken data naar boven die volgende sector bevindt. Het aantal sectoren dat over het geheugen van de computer schrijft. Bij MSX is dit niet mo geslagen wordt, heet dus de interleave. Een interleave van 1: 1 gelijk; de benodigde pen van de Z80 schijnt niet naar de cartrid betekent dat de controller op maximale snelheid functioneert; ge-bus te zijn doorgevoerd. Afhankelijk van de gebruikte appli de volgende sector kan bijna niet snel genoeg komen. Een inter catie zal de snelheid van een harddisk dus meer of minder op leave van 1:2 houdt in dat om de andere sector data gelezen vallen. wordt, maar tevens dat het lezen in totaliteit iets langer duurt. Bij een kleine test bleek de harddisk ongeveer tien keer zo snel De controller die wij op de STl38 van Seagate vonden, is dus te zijn als een gewone diskdrive. Een RAMdisk bleek weer een zo snel dat hij een interleave van 1: I aankan. In de praktijk bleek factor drie tot vijf keer sneller, afhankelijk van de interleave en bij ons dat een interleave van 1:7 echter betere resultaten gaf. In het aantal buffers onder MSX-DOS 2. de handleiding vonden we een adviesfactor van I :2, maar daar Met andere technieken zou een nog hogere snelheid haalbaar sprak men niet specifiek over de Seagate drive. Een beetje uit moeten zijn, maar het grootste voordeel van een harddisk blijft proberen kan geen kwaad, maar maak een backup voor u begint: in onze ogen nog steeds de opslagcapaciteit, gecombineerd met de interleave-factor kan alleen worden veranderd met een - ui- een aanvaardbare snelheid. Onder MSX-DOS 1 zijn de mogelijkhe COMMAND.COMnaafloopvanhetpro terface tot onze beschikking hadden. Maar den groter dan bij ons in een eerste test gramma nodig is. gezien de reputatie van de auteur - Uwe bleek. We vermoedden dat MSX-DOS I Hoewel de harddisk onder DOS I bruik Schroeder voor de kenners - nemen we niet meer dail één partitie ondersteunde baar is, is er bij het booten altijd een apar dat zonder meer aan. omdat alleen de eerste werd herkend. te diskette noodzakelijk. De bootsector Het concept is simpel: een harddisk wordt Niets is minder waar. van die diskette is zo aangepast dat de gedeeld door twee of meer MSX-compu Volgens de schrijver van de harddisksoft harddisk de opstartroutine overneemt zo ters. Of één computer maakt gebruik van ware ligt dat aan het feit dat wij voor die dat deze ook daadwerkelijk herkend kan twee harddisks. Of vier MSX machines eerste twee partities een FAT-grootte had worden. Het maken van zo'n diskette is delen twee harddisks. Rara, hoe kan dat? den gekozen van twaalf sectoren. Als overigens geen probleem met de handlei Op een SCSI-harddisk kunnen één of MSX-DOS I te veel geheugenruimte ding ernaast. Zonder deze speciale boot meer partities zijn ingedeeld als netwerk kwijtraakt aan FAT-tabellen worden er disk herkent het systeem de harddisk niet partitie. Ze krijgen dan een nummer mee geen partities meer geïnitialiseerd. Voor - het is dan ook zaak die schijf bij de hand dat door een SCSI-interface gebruikt DOS-I gebruikers die met meerdere par te houden. wordt om die partitie te beschrijven. An tities willen werken geldt dus een maxi Dat DOS 2 het aangewezen besturingssys dere SCSI-interfaces kunnen óók die par mum van zo'n vier sectoren per FAT. En teem is voor de harddisk moge duidelijk titie gebruiken, maar alleen maar om te le wees gewaarschuwd: de hoeveelheid vrij zijn, ook al werken veel programma's - zen, er kan niet op geschreven worden. geheugen onder Basic zal drastisch afne nog - niet onder DOS 2. men. Met behulp van FDISK kan een partitie Connectivity een attribuut meekrijgen. De mogelijkhe Bij MSX-DOS I heet de harddisk in prin den zijn: netwerkpartitie, MSX-DOS par cipe C:, dus MSXDOS.SYS op de harde Het bovenstaande is een term die binnen titie, schrijfbeveiligde of gereserveerde schijf zetten voor het booten heeft geen de professionele computerwereld vaak ge partitie. Schrijfbeveiliging heeft natuur nut. Toch is het handig als ze er staan, bij bruikt wordt in verband met apparatuur lijk alleen maar zin als er al gegevens op voorbeeld om vanuit Disk-Basic naar die bedoeld is om in netwerken te worden die partitie staan, waaruit dus ook weer MSX-DOS over te schakelen terwijl C: de gehangen. Met de komst van deze SCSI valt af te leiden dat het attribuut van een default-drive is. COMMAND.COM is interface is dat met de MSX ook mogelijk. partitie gewijzigd kan worden zonder ge trouwens altijd handig op de harddisk, Het is echt heel leuk, wat ons wordt voor gevens te wissen. aangezien menig programma zoveel ge gehouden. Helaas hebben we het niet kun Toen wij probeerden een PC-geformat heugen gebruikt dat het herladen van nen testen omdat we slechts één SCSI-in- teerde SCSI harddisk aan te sluiten zagen MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 -54- te' .( . tt • Applicaties en DOS 2 We hebben ondertussen in de praktijk kunnen zien dat veel pro het bij u anders zijn - twee harddisks of meerdere partities - ver gramma's niet werken onder MSX-DOS 2. Sommige pro ander dan in regel 40 DRV$ naar de letter van de eerste diskdri gramma's herkennen alleen een A- en B-drive of - helemaal een ve. ramp - gebruiken stukken memory-mapper die DOS 2 ook net Maak op nu drive A: een subdirectory HALOS (MD HALOS) in gebruik heeft. Over wat werkt en wat niet valt vooraf meest en kopieer daar de inhoud van de Halos systeemdisk naartoe al aardig wat te zeggen. (bijvoorbeeld met COPY B:*.* A:\HALOS). Type het hieron der staande programmaatje over en sla het ergens op voor her Zo zal EASE nooit onaangepast kunnen werken omdat het ge gebruik. Steek nu de Halos systeemdisk in de diskdrive en start bruik maakt van 8 pagina's van de memory-mapper. De meeste het programma. Als het goed is begint de drive te lopen en waar Europese MSX2-software zal niet werken omdat die meestal ge na Halos van de harddisk start. bruikt maakt van meer dan de basis 64 kB RAM. Japanse soft Helaas kan Halos niet van directory veranderen en kent het pro ware daarentegen zal minder problemen geven; in Japan zijn er gramma ook niet meer dan twee diskdrives, maar daar valt mee niet veel MSX2 computers met meer dan 64 kB. te leven. Een harddisk raakt gelukkig niet snel vol. Overigens Neem Halos. Dat programma gebruikt geen memory-mapper, valt het probleem van Halos ook wel op een nettere manier op dus het zou moeten werken. Helaas bleek Halos niet van de hard te lossen, namelijk door de bootsector als .COM óf BLOAD file disk te willen starten. Uw auteur kon zijn handen even niet thuis op disk zetten. Die methode laten we echter aan de techneuten houden en dat heeft tot gevolg dat mensen met MSX-DOS 2 over. vanaf heden Halos kunnen draaien. Ook op harddisk dus. Bij deze doen we wel meteen een oproep aan iedereen die een Omdat we u deze leuke truuk niet willen onthouden staat de lis applicatie werkend heeft gekregen onder DOS 2 om de truuk ting hierbij gepubliceerd. Het programma gaat ervan uit dat dri vergezeld van een duidelijke uitleg op te sturen. De beste oplos ve A: de harddisk is en drive B: een gewone diskdrive is. Mocht singen zullen we graag publiceren. we ook een MS-DOS partitie in het over meer MSX-machines op dezelfde bus ac 'disk fuIl' -meldingen meer. Of althans: zicht verschijnen. Even hadden wij goede tief zijn wordt het ineens wel zinvol. .. niet meer zo snel. Want ook een harddisk hoop dat partitiegegevens uitwisselbaar raakt ooit vol. Onze enige kritiek betreft zouden zijn. Het bleek echter niet te wer Conclusie de prijs, die mag er zijn. ken omdat de beide operating systemen op De snelheid van de harddisk ligt veel ho een iets andere manier met de FAT's om Nachtwerk was het. Het prototype werd ger dan die van een gewone diskdrive, springen. Mocht het mogelijk zijn MS woensdagavond op de redactie bezorgd; hoewel het is nog niet schrikbarend snel DOS met een 12-bits FAT te laten werken zaterdag zou het weer naar Duitsland te is: u kunt nog volgen dat er iets met de dan kunnen MS-DOS SCSI-harddisks rug moeten. En in de tussentijd moest de diskdrive gedaan wordt. Verder is de hard waarschijnlijk probleemloos ingelezen fotograaf ook nog zijn kans krijgen. Ge disk eigenlijk niet revolutionair - 'hij doet worden. Zeker weten doen we dit echter lukkig klagen we niet snel over overwerk. gewoon wat hij zou moeten doen: functio niet; U we Schroeder kon ons daar ook niet neren', zo drukte iemand het laatst uit en wijzer maken. Ook hij had er geen erva Onze conclusie over de MSX-harddisk is wij zijn het daar van harte mee eens. ring mee. zonder meer positief. Iedereen die met een De SCSI-interface op zich is trouwens al Op de interface bevindt zich in ieder ge MSX werkt zal er iets aan hebben. Vooral de aankoop waard. Wie straks een SCSI val alvast een LEDje dat aanflitst zodra er wie in het bezit is van MSX-DOS 2 zal op scanner wil aansluiten heeft er toch één activiteit op de SCSI-bus optreedt. Wan timaal van alle mogelijkheden van een nodig. Het aantal harddisks wordt er niet neer u zelf de harde schijf gebruikt lijkt harddisk gebruik kunnen maken. Geen ge door beperkt. Een investering voor de toe zo'n LEDje overbodig, maar zodra er zoek meer naar een verloren diskette, geen komst, altijd handig. De harddisk is een aanrader van de eerste orde! Ha/os aanpassen aan DOS 2 en de harddisk Wat de verkrijgbaarheid betreft, we heb ben besloten dit technisch juweeltje zelfte 1(6 REM RUNBALOS,Ha1os onder DOS 2 & harddisk gaan verkopen, via de gloednieuwe MCM LezersService. 2(6 REM byPtB 3(6 REM Prijzen (inclusief BTW): 4(6 CLEAR 2(6(6,&HBFFF: DRV$="B:" 5(6 CHDIR("A:\HALOS"): CHDRV("A:") HSH MSX SCSI Interface: f 474,- 6(6 D=(ASC(DRV$) AND &HDF)-&H4(6 7(6 A=PEEK(&HF351): B=PEEK(&HF352) HSH MSX SCSI 21 MB Harddisk, com 8(6 POKE &HF351,(6: POKE &HF352,&HC(6 pleet met interface en software: f 1599,- 9(6 A$=DSKI$(D,(6) 1(6(6 POKE &HF351,A: POKE &HF352,B HSH MSX SCSI 32 MB Harddisk, com 11(6 POKE &HC(61D,&H37: POKE &HC(655,Di... 1 pleet met interface en software: f 1749,- 12(6 DEFUSR=&HC(61D: A=USR«(6) . HSH MSX SCSI 49 MB Harddisk, com pleet met interface en software: f 1899,- MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 -55- MCM's Lezers Service Na lang wikken en wegen Of incomplete hardware uitleveren, waar Garantie hebben we de knoop doorge bij de besteller een peperdure technische puzzle kreeg aangeleverd. U ziet het, we doen er alles aan om het ver hakt. MSX Computer Goed, met dit initiatief zet MSX Compu trouwen in postordering weer te herstel Magazine gaat een postorder ter Magazine zijn eigen goede naam op het len. En daarom garanderen we onze arti poot opzetten! Voortaan kunt spel. En die naam, die is heel belangrijk kelen ook. Voor alles wat u bij de MCM u uw programma's, en ook voor ons. Nu gaan we niet beloven dat er LezersService bestelt geldt een garantie andere zaken, rechtstreeks bij onze postorder-poot nooit iets mis zal van minimaal drie maanden. Gedurende gaan. Waar gehakt wordt vallen spaan die drie maanden zullen we alles wat niet bij MCM bestellen. We den ders, fouten zijn onvermijdelijk. Maar als blijkt te functioneren omruilen tegen een ken voor dit eerste aanbod in er al iets mis gaat, dan zullen we ons uiter nieuw exemplaar van hetzelfde artikel. de nieuwe LezersService ste best doen om de fout zo snel mogelijk Om begrijpelijke redenen is het natuurlijk heel wat aardige zaken bij el te herstellen. En dat is geen loze belofte. niet mogelijk om een ander programma in kaar gesprokkeld te hebben. ruil te ontvangen, dat zou de kopieurs op Samenwerking het spek binden zijn. Geld terug is er - om MSX harddisks, om maar wat dezelfde redenen - ook niet bij. te noemen. Er zijn namelijk keiharde afspraken ge Maar wanneer een om te ruilen artikel uit Een harddisk voor MSX die - maakt met een aantal leveranciers. Zo is verkocht blijkt zal de LezersService na verbazend genoeg het de harddisk een product van H.S.H., een tuurlijk wel meteen uw geld terugzenden. gewoon doet en bovendien firma waar we ook een deel van de soft Tenzij u liever iets anders uit onze catalo ware van betrekken. gus ontvangt. leverbaar is. Geen maanden En in alle eerlijkheid, op het moment dat wachten, geen problemen we deze regels schrijven is er alleen een Levertermijn met zelf samen te bouwen on prototype gereed. Dat is het model dat we derdelen, gewoon inpluggen uitgebreid getest hebben, lees de resulta In principe garandeert MCM's LezersSer en aan de slag. Keurig kant en ten elders in dit tijdschrift. Maar de pro vice een levertermijn van twee weken, ge ductie is gestart en tegen de tijd dat u dit rekend vanaf het moment dat we uw be klaar, met voeding, handlei blad onder ogen krijgt moeten er al tien stelling en uw betaling in huis hebben. ding, bekabeling, interface en tallen gereed zijn. Zo heeft men ons ver Vanzelfsprekend doen we ons uiterste best software. Zoals het hoort, met zekerd, tenminste. om sneller te verzenden, maar die twee andere woorden. weken zijn - uitzonderingen daargelaten Mocht daar onverhoopt toch nog iets tus - de maximale termijn. Mocht om welke sen blijken te komen, dan zal de MCM Le reden dan ook die termijn niet haalbaar Ook tevreden zijn we met de brede keus zersService daar rond voor uit komen. blijken, dan ontvangt u telefonisch of per aan software, deze eerste keer. Naast een Geen ingewikkelde verhalen, geen moei post bericht van ons. Vanzelfsprekend kan brede keuze aan titels hebben we een paar lijk gedraai om de hete brij. Wie iets be in zo'n geval de bestelling geannuleerd echte knallers in de aanbieding, Japanse steld dat uitverkocht of niet leverbaar worden, waarna u uw geld per omgaande ROM's voor vriendenprijsjes. blijkt krijgt gewoon per omgaande zijn of retour krijgt. Toegegeven, niet het nieuwste van het haar geld terug. Alweer, zoals het hoort. nieuwste. Daar betaald men nu eenmaal Spelregels stukken meer voor. Maar toch, ROM's Van alle andere artikelen weten we dat ze voor f 49,-? Niet te duur, dachten we. in voorraad zijn. En dan niet één of twee Om te bestellen kunt u het beste een kopie stuks, maar in flinke aantallen. Maar elke maken van de bestelpagina. Vergeet u niet Goede naam voorraad is eindig, vandaar ook dat de be uw naam, adres en telefoonnummer in te stel pagina slechts tot een bepaalde datum vullen? En uw abonneenummer, als u ten We hopen met dergelijke aanbiedingen geldig is. En zelfs dan kunnen we niet ga minste MCM abonnee bent? snel een goede naam voor MCM's Lezers randeren dat er genoeg is om iedereen te Ook heel belangrijk is de betaalwijze. Het Service op te bouwen. Want veel MSX' ers vreden te stellen. snelst heeft u uw bestelling in huis als u kijken wat wantrouwend naar postorder Het valt niet te voorspellen hoeveel men onder rembours besteld, dan hoeven wij bedrijven, en dat is heel begrijpelijk. Per sen bijvoorbeeld één van onze goedkope niet te wachten tot uw betaling is binnen slot van rekening zijn er in het verleden - ROM's zullen bestellen. gekomen. U betaalt dan bij aflevering aan door andere bedrijven - heel wat fouten We zullen u als u onverhoopt achter het net de postbode. gemaakt. Zaken adverteren die nog op de vist niet aan het lijntje houden, we storten Natuurlijk mag u ook vooruit betalen, op tekentafel liggen, om maar wat te noemen. uw geld meteen weer terug. onze girorekening. Zodra we uw bestel formulier en betaling binnen hebben gaan En wie, alvorens te bestellen, heel zeker we aan het werk. MSX PROGRAMMA'S EN wil weten of bijvoorbeeld de 49 Megaby Als u abonnee van MSX Computer Maga HARDWARE PER POST te harddisk wel op voorraad is, die kan ge zine bent, dan heeft u een streepje voor. woon even bellen. Abonnees - of zij die dat worden, tegelij- MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 - 56- kertijd met hun bestelling - krijgen vijf biedingen. Om te beginnen zijn er een De toekomst procent korting. Op het bestel blad kunt u drietal Japanse ROM's in de aanbieding. uw korting zelf uitrekenen. En aangeven Voor negenenveertig gulden per stuk, Deze eerste catalogus van MSX Compu of u meteen abonnee wil worden, als u minder dan de helft van wat ze tot nog ter Magazine LezersService is in slechts voor die extra korting in aanmerking wil moesten opbrengen. enkele weken bij elkaar gesprokkeld. komen. Stuur in dat geval altijd de aparte De titels: Guardic, Deep Forest en Rastan Toch zijn we best trots op het grote aantal abonnementsbon mee, anders komt u niet Saga. titels dat we hebben kunnen vinden. voor uw welkomstgeschenk in aanmer De voorraden van dit drietal zijn niet on Voor het volgende nummer van MSX king! uitputtelijk, dus wie het eerst komt, het Computer Magazine gaan we nog eens ex Om mogelijke problemen te voorkomen eerst maalt. tra ons best doen. In ieder geval zijn we verzenden we al uw bestellingen ofverze een fikse stapel Aackosoft-programma's kerd of onder rembours. Als bijdrage in de Zeker zo tevreden zijn we met de nieuws op het spoor, maar we steken ook wat verpakkings- en verzendkosten brengen te MSX hardware, de harde SCSI disk. voelhorens uit in Japan. Met een beetje ge we u per zending een bedrag van vijftien Niet echt goedkoop - hoewel, gezien de luk kunnen we u dan ook de nieuwste ti gulden in rekening. kwaliteit en de afwerking is de prijs niet tels aanbieden. overdreven hoog. Onze Belgische lezers zijn ook welkom Wie als niet-abonnee zo'n technisch won Wat de Belgen betreft, we hadden net te bij MCM's LezersService. Alleen, om de dertje wil bestellen moet maar eens uitre weinig tijd om een Belgische bankreke bestelpagina niet nodeloos ingewikkeld te kenen wat vijf procent abonnee-korting ning open te stellen. Maar er wordt aan ge maken, we vermelden geen prijzen in Bel bij zo'n harde schijf-set inhoudt, het loont werkt, vanaf het komende blad kunnen de gische franken. Men zal zelf even moeten zich om meteen een abonnement op MCM Belgen in Belgie betalen. omrekenen. Bovendien, betalingen vanuit te nemen! België dienen in Nederlandse guldens op Wat ons betreft zal MCM's LezersService onze Nederlandse girorekening gedaan te Aan de andere kant, we hebben ook een groeien en bloeien, niet alleen omdat we worden. reeks MSX I spelletjes voor absolute bo er wat aan over houden, ml}ar ook omdat demprijs van f 4,95 in de aanbieding, zo het voor al die MSX'ers in Nederland en Even uitpakken als Cubit, Zakil Wood, Mayhem en Crazy Belgie een prima manier is om aan soft Golf. Eentje bestellen loont zich niet, ge ware en hardware te komen. Dat mag u natuurlijk straks doen, als de zien die vijftien gulden verpakkings- en MSX is in de winkels wat spaarzaam ge postbode u uw bestelling brengt. Wij doen verzendkosten die we u moeten rekenen, worden, de LezersService probeert daar het nu vast, met wat bijzonder fraaie aan- maar als u nu toch wat besteld ... wat aan te doen. Eenmalig feestaanbod : Gratis MeM-diskettes voor nieuwe abonnees! MCM staat op eigen benen. Een goede re den om eens wat extra's te doen, voor Neem een abonnement nieuwe abonnees. Want laten we er geen doekjes om winden, we zijn natuurlijk dol Wordt nu abonnee van MXC Computer Magazine en u ontvangt twee op abonnees. Hoe meer, hoe liever. Zon diskettes of drie cassettes naar keuze uit de programmaservice. der abonnees kunnen we geen blad ma ken, per slot van rekening. Naam: Vandaar dat we een speciale feestaanbie T.a.v.: ______ding voor u hebben: wie nu een abonne Straat______Nr: _____ ment neemt mag twee diskettes - of drie cassetts - uitzoeken uit onze Programma Posocode: ______Service. Boordevol met MCM-pro gramma's. Zie pagina 33 voor een over Woonplaats: ______zicht van deze disks. Dit aanbod is echt heel speciaal, het is Als welkomsgeschenk wil ik graag het volgende ontvangen: slechts geldig tot en met 15 september. Stuur uw bon dan ook meteen in, want na diskette nr.: die datum komt dit aanbod nooit meer te diskette nr.: Opsturen voor 15 september '90 naar: rug. of Aktu Publications b.v. cassette nr.: Postbus 61264 cassette nr.: 1005 HG Amsterdam cassette nr.: MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 - 57- Bestelpagina LezersService MSX Computer Magazine 39. Deze bon vervalt bij het verschijnen van MeM 40. Artnr naam MSX producent MCM prijs Artnr naam MSX producent MCM prijs 1/2 nr/pag 1/2 nr/pag Cassettes Hardware C301 30 MSX Hits 1 Premium Softw. 23ns f 39.00 .... , .. H021 21 MB HD I HSH fI499.00 . ... , .. CA02 Amaurote I Mastertronics f 14.95 .... , .. H032 32 MB HD I HSH fl649.00 .... , .. CA03 Angleball I Mastertronics 33/26 14.95 .... , .. f H049 49 MB HD I HSH fI799.00 .... , .. CBOI Black Beard I Kixx 31/36 f 14.95 .... , .. H512 RE 512 Mem. Mp. I HSH f 499.00 .... , .. CCOI Chickin' CHase I Bug Byte f 14.95 .... , .. HSOI SCSI Interface I HSH f 449.00 .... , .. CC02 Chiller I Mastertronics 5/69 f 14.95 .... , .. CC03 Chubby Gristie I Bug Byte f 14.95 .... , .. ROM's CC04 Cluedo I Virgin f 19.95 .... , .. RAOI Aleste 2Compile 35/23 f 119.00 .... , .. CC05 Crazy Golf I Mr. Micro f 4.95 .... , .. RA02 American Soccer 2 Nidecomsoft f 89.00 .... , .. CC06 Cubit I Mr. Micro f 4.95 .... , .. RA03 Andorogynus 2 Telenet 33/55 f 99.00 .... , .. COOl Darts (180) I Mastertronics f 14.95 .... , .. RA04 Aramo I Seinsoft f 79.00 .... , .. COO2 DigDug I Namcot f 14.95 .... , .. RBOI Bastard 2 Xainsoft f 89.00 .... , .. CFOI Feud I Mastertronics f 14.95 .... , .. RB02 BlockTerm. 2? 36/22 f 49.50 .... , .. CF02 Finders Keepers I Mastertronics f 14.95 .... , .. RB03 Bull & Mighty 1 HAL f 79.00 .... , .. CF03 Flintstones I Grandslam Ent. 24/46 f 14.95 .... , .. ROOI Darwin4078 2 Hudson Soft 38/22 f 119.00 .... , .. CGOI Galaga I Namcot f 12.95 .... , .. ROO2 DeepForest 2Xain f 49.00 .... , .. CG02 Galaxians I Namcot 21/28 f 12.95 .... , .. ROO3 Dragon King 2 Xainsoft f 99.00 .... , .. CHOI Humphrey I Mr. Micro f 4.95 .... , .. ROO4 Dragonbuster 2 Namcot f 99.00 .... , .. CIO I Invasion I Mastertronics f 13.95 .... , .. RFOI Famic1e Parodic 22Bit 38/26 f 119.00 .... , .. CKOI King & Balloon I Namcot f 12.95 .... , .. RGOI Guardic I Compile 24/44 f 49.00 .... , .. CK02 Knight Tyme I Mastertronics f 12.95 .... , .. RHOI Hydlide 11 I T&E Soft f 89.00 .... , .. CMOI Manch. United I Krisalis f 29.95 .... , .. RKOI Knightmare I Konami 9/66 f 59.00 .... , .. CM02 Mappy I Namcot f 14.95 .... , .. RMOI Mad Rider 2 Carry Labsoft 31/39 f 99.00 .... , .. CM03 Mayhem I Mr.Micro f 4.95 .... , .. ROOI Out Run 2 Sega 31/38 f 119.00 .... , .. CM03 Milk Race I Mastertronics f 14.95 .... , .. RPOI Penguin Wars 2 2 ASCII 37/27 f 119.00 .... , .. CM04 Molecule Man I Mastertronics f 14.95 .... , .. RROI RType I Irem Corp. 33/53 f 99.00 .... , .. COOl Ocean Conquerer I Hewson f 14.95 .... , .. RR03 Rastan Saga 2 Taito f 49.00 .... , .. C002 Octagon Squad I Mastertronics f 14.95 .... , .. RR04 Return to Yelda 2 Carry soft f 79.00 .... , .. CPO I Pac Land I Grandslam Ent. 32/52 f 18.95 .... , .. RR05 Roving Planet I HAL 23/49 f 59.00 .... , .. CP02 Pac Mania I Grandslam Ent. 27/43 f 18.95 .... , .. RSOI Scramble Format. 2 Taito f 89.00 .... , .. CP03 Punch & Judy I Alternat. Softw. f 14.95 .... , .. RS02 Shalom I Konami f 99.00 .... , .. CP04 Punchy I Mr. Micro f 8.95 .... , .. RS03 Super Snake I HAL f 49.50 .... , .. CROI Rally X I Namcot f 14.95 .... , .. RS04 Super Tritorn 2Xain f 89.00 .... , .. CR02 Rasterscan I Mastertronics f 14.95 .... , .. RTOI Topple Zip 2 2 Bothec f 24.95 .... , .. CR03 Roadwars I Yrrgin f 18.95 .... , .. RT02 Tournament Golf I Telenet f 79.50 .... , .. CSOl Scrabble I Virgin 12/66 f 19.95 .... , .. RXOl Xanadu I Falcom f 99.00 .... , .. CS02 Soul of a Robot I Mastertronics f 14.95 .... , .. RYOI Yaksa 2 Wolf Team f 79.00 .... , .. CS03 Space Walk I Mastertronics f 14.95 .... , .. RZOI Zoids 2 Toemi Land f 99.00 .... , .. erol Tank Batallion I Namcot f 14.95 .... , .. er02 Terminus I Mastertronics f 14.95 .... , .. Diversen er03 The Race I Players Prem. f 14.95 .... , .. BMOl MSXDOS 2 Vol I 2 HSH Tech. ref. Man~ f 24.50 .... , .. er04 Thunderbirds I Grandslam Ent. 34/23 f 18.95 .... , .. BM02 MSXDOS 2 Vol 2 2 HSH Tech. ref. Man~ f 24.50 .... , .. CVOI Video Poker I Mastertronics 17/11 f 14.95 .... , .. XMOI MSX-DOS 2.20 2HSH f 199.00 .... , .. CV02 Voidrunner I Mastertronics f 14.95 .... , .. USOI SCSI Update I IHSH f 189.00 .... , .. CWOI Warp Warp I Namcot f 14.95 .... , .. US02 SCSI Update 2 IHSH f 279.00 .... , .. CXOI Xenon I Virgin f 18.95 .... , .. CZOI Zakil Wood I Mr. Micro f 4.95 .... , .. Verzendkosten (incl. verzekering/rembours) f 15.00 Diskettes + ------D301 30 MSX Hits I Premium Softw. 23ns f 49.00 .... , .. DFOI FMPAC Manager 2HSB f 14.95 .... , .. Totaalbedrag bestelling DHOI HiSoft C I HiSoft f 49.00 .... , .. f DH02 Devpac 80 I HiSoft f 49.00 .... , .. Abonneekorting 5% f DH03 HiSoft ED I HiSoft f 49.00 .... , .. Abonneenummer: DH04 Nev. Cobol I HiSoft f 49.00 .... , .. DH05 Pascal 80 I HiSoft f 49.00 .... , .. TOTAALBEDRAG f DKOI Konami Collo I I Konami 37/22 f 69.00 .... , .. DK02 Konami Collo 2 I Konami f 69.00 .... , .. DK03 Konami Col!. 4 I Konami 37/22 f 69.00 .... , .. Wilt u hieronder aankruisen wat voor u van toepassing is; DSOI Sa-Zi-Ri 2 Reno 36/27 f 79.00 .... , .. ( ) Is betaald per giro, datum invullen a.u.b.: Uw gegevens (invullen in blokletters a.u.b.) ( ) Ik stuur een cheque of girobetaalkaart mee Naam: ______( ) Stuurt u mij de zending onder rembours Adres: ______( ) Ik wil tevens een abonnement op MeM, en stuur de abonnementenbon tegelijk met deze pagina op. Postcode: ______Handtekening: Opsturen naar: Woonplaats: ______Aktu Publications b.V. Postbus 61264 Telefoonnummer: ______1005 HG Amsterdam Meer 2+: de Sanyo PHC-70FD Wie een MSX2+ machine wil De Sanyo PHC-70FD is een volledig Ja Een ander detail is dat sommige Basic hebben heeft niet veel keus. panse machine, met alles erop en eraan. Of commando's in de Japanse Basic-versie juist niet natuurlijk. Want naar het schijnt anders werken. Erg belangrijk zijn die Het is of een MSX2 laten om neemt men in het Verre Oosten genoegen punten niet, het PRINT USING comman bouwen - en hopen dat het met 64 kilobytes geheugen. Naast de 128 do bijvoorbeeld zal niet elke dag gebruikt blijft werken - of genoegen kilobyte videoRAM is dat dan ook alles worden. nemen met een Japanse uit waar de Sanyo over beschikt. En dat ter voering. Die laatste zal dan wijl hier ongeveer iedereen naar de 256 of Op 220 Volt liever nog 512 kilobytes wil. ook uit het land van de rijzen Tenslotte nog even de voeding: meestal de zon moeten komen. Maar Voor de techneuten is het misschien inte treffen we bij Japanse machines de mede wie zelf niet wil vliegen kan ressant om te weten dat het geheugen on deling '110 Volt' aan op het typeplaatje. dat aan anderen overlaten. danks de geringe hoeveelheid wel als een Dat was bij deze Sanyo ook het geval. Het MSX Centrum in Amster memory mapper te schakelen is. Een pro Toch zat er al een gewone Nederlandse gramma dat per sé een mapper nodig heeft stekker aan het snoer gemonteerd. De Sa dam verkoopt dergelijke zal dan ook moeten werken. Tenzij het na nyo is namelijk door de leverancier intern machines, vaak zelfs uit voor tuurlijk behoefte heeft aan een grote map aangepast aan een netspanning van 220 raad. per, dan loopt alles alsnog vast. Volt. Daardoor konden we gewoon de stekker in de wandcontactdoos steken en Oosters type bleven we niet zitten met losse verhuistra fo's. Een nette oplossing. Het enige dat Behalve de typisch Japanse voorraad ge misschien wat verwarrend werkt is het on heugen zijn er nog een serie kenmerken gewijzigde typeplaatje. die verraden - voor zover we nog van ver raden kunnen spreken - dat het niet om Met deze aanpassing in ons achterhoofd een Europese machine gaat. De karakter zijn we de TV-aansluiting eens gaan on set bevat in plaats van de vooral in Neder derzoeken. Het is niet waarschijnlijk dat land zo makkelijke lettertjes-met-accent er mensen zijn die serieus van de moge Japanse symbolen waar we hier op de re lijkheid een TV aan te sluiten gebruik wil dactie eigenlijk weinig van begrijpen. len maken, maar het zou toch mooi zijn als het zou werken. Vooral omdat de Japanse Ook het toetsenbord wemelt van - waar TV-standaard - NTSC - niet helemaal schijnlijk diezelfde - symbolen. Het oogt overeenkomt met het in Nederland ge daardoor nogal omustig, maar daar is pri bruikte PAL systeem. ma mee te leven. Lastiger is dat ook de in deling niet helemaal is zoals we die hier Tegen beter weten in hebben we gepro gewend zijn. Zo staan de haakjes boven de beerd het beeld via een Philips TV tuner acht en de negen in plaats van de negen en op de monitor te krijgen. Tot onze verba de nul. Het tikken op dat toetsenbord zing bleek dat inderdaad te lukken. Alleen vraagt dus even gewenning, v lak na de test het geluid bleef ver te zoeken. De vraag weer verder op de eigen MSX viel voor bleef echter of we te maken hadden met uw recensent niet mee. Blind typen was een NTSC of een PAL uitgang. enige tijd niet meer mogelijk. Maar goed, Navraag leerde dat er aan de TV-uitgang wie met deze machine gaat werken zal aan niet gesleuteld was, waardoor er nog dat vreemde toetsenbord wel wennen. steeds een NTSC signaal uit zou moeten komen. Helaas hebben we niet voldoende Volgende herkenningspunt is de volgorde technische kennis in huis om te kunnen be waarin de machine de datum geeft. Niet grijpen waarom er dan toch een beeld ver het bekende dag-maand-jaar, maar precies scheen, maar zoals gezegd: slechts weini omgekeerd: jaar-maand-dag. Ook de in gen zullen er gebruik van willen maken. terruptfrequentie - die onder andere be paalt hoe snel achtergrondmuziek ge Extra's speeld wordt - is niet wat we gewend zijn: 60 in plaats van 50 Hertz. Door afron De Sanyo is een machine die ondanks zijn dingsfouten kunnen de verschillende lage prijs flink wat extra 's in huis heeft. stemmen van op 50 Hz geschreven mu Behalve de aan de buitenkant duidelijk JAPANSE IMPORT VOOR ziek uit de pas gaan lopen. Sommige stuk zichtbare diskdrive, Rensha-Turbo en VRIENDELIJK PRIJSJE ken zijn daardoor echt niet meer om aan te pauze schakelaar zit er aan de binnenkant horen. ook nog een geluidsuitbreiding - zoals die MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 -59- ook in het FM-PAC zit - en de KUN com hoord. Het klinkt fantastisch en zit in deze kast nu eenmaal wat lastiger. Dat is overi piler. De drive is dubbelzijdig en werkt MSX2+ gewoon ingebouwd. Wat moeten gens voor een groot deel te wijten aan de lekker snel. Even verkeerden we in de ver we er verder nog over zeggen? kabels die van de kast naar de monitor, de onderstelling dat zelfs de Philips drives printer en natuurlijk het stopcontact lopen. verslagen zouden worden. Metingen we KUN zen echter uit dat de snelheden van beide Er is op het toetsenbord een apart deel met types vrijwel gelijk liggen. Wel bijzonder aan deze MSX machine is cijfertoetsen, met vlak daaronder de voor het feit dat de KUN compiler ook inge MSX machines zo kenmerkende cursor De aanwezigheid van de Rensha-regelaar bouwd is. Na het ingeven van het Basic toetsen. Iets minder handig is dat de drive is vooral bij het spelen van schietspellen commando: vlak boven dat numerieke toetsenbord zit. erg handig. Achter dit schuifje zit name Wie een disk wil plaatsen of verwijderen lijk geen mogelijkheid om de computer te CALLBC moet dan ook oppassen dat er geen cijfer versnellen, zoals vroeger nogal eens be toets wordt ingedrukt. Het zal allemaal weerd werd, maar een autofire. Wie veel is het mogelijk programmadelen te ver wel ontworpen zijn op kleine Japanse vin kogels achter elkaar wil schieten hoeft al snellen door ze simpelweg tussen 'CALL gertjes. leen maar de Rensha in te stellen en de TURBO ON' en 'CALL TURBO OFF' te Toch is een drive aan de zijkant van de vuurknop in de drukken. De computer plaatsen. KUN is geen echte compiler. Het computer ook niet ideaal. Maar al te vaak zorgt er dan zelf voor dat de knop snel ach programma produceert geen machinetaal, zijn bureau's waar gewerkt wordt overvol, ter elkaar ingedrukt en weer losgelaten laat staan dat er een ML versie van de Ba zodat er eerst van alles verschoven moet wordt. Volgens de fanatieke redactionele sic op disk gezet kan worden. Het is ech worden voordat er iets met de drive kan spellen-spelers kan dat soms heel lastig ter wel een feit dat Basic programma 's met gebeuren. Van dat probleem zal bij de Sa maar vaak ook uiterst handig zijn. Geluk KUN een stuk sneller lopen. nyo MSX2+ niemand last hebben. Het zal kig is er dan ook de mogelijkheid de Ren Het verhaal achter KUN is een beetje immers niet vaak gebeuren dat een toet sha volledig uit te schakelen. vreemd. Het programma zelf is eigenlijk senbord dienst doet als opslagruimte. al heel erg oud, er zwerven al jaren illega Overigens zorgt Rensha voor een autofire le versie op disk door MSX land. Veel pro Linksboven op het apparaat bevinden zich op de eerste vuurknoppen van de joysticks grammeurs waren er niet echt over te spre twee cartridge sleuven. Gewoon stan en op de spatiebalk. Wie met de tweede ken. Vermoedelijk is dit voor een deel ver daard MSX. Niet al te ver van elkaar - wie vuurknop wil schieten is er niet mee ge oorzaakt door het feit dat KUN nu een dikke cartridge heeft zal even op de holpen, maar er zijn dan ook niet veel spel eenmaal als cartridge bedoeld is en eigen volgorde moeten letten - maar problema len die dat eisen. lijk ook alleen op die manier goed tot zijn tisch is dat niet. Achter de sloten bevindt Naast de schuifregelaar zit een drukknop recht komt. Helaas is de originele cartrid zich de voedingstrafo. Een apparaatje met een ledje. Het opschrift 'pauze' is ge versie in Nederland uiterst zeldzaam. overigens waar nog wel wat over te zeg overduidelijk en blijkt te kloppen. De Nu verschijnt KUN dus als ingebouwde gen is. computer wordt na het indrukken van de extra in een MSX2+. Wie op de Sanyo een Om te beginnen is er de plaatsing. Die is knop rigoreus - zelfs het opstarten kan on Basic programma sneller wil laten lopen prima: ver weg van de drives die dan ook derbroken worden - stilgelegd. Alleen de hoeft alleen maar zo hier en daar een paar totaal niet warm worden. De warmteont videoprocessor en het geluid werken nog CALL TURBO's te plaatsen. Het feit dat wikkeling valt trouwens toch al mee. door. Dat wil zeggen: soms raakt de eerste KUN niet alle Basic commando's onder Doordat de trafo zelf nogal klein is vindt het spoor bijster en het geluid stelt natuur steunt kan eenvoudig omzeild worden er voldoende ventilatie plaats. De kans op lijk ook niet veel meer voor als er geen door die delen van het programma niet warmteproblemen bij deze Sanyo is dan nieuwe noten gespeeld worden. sneller uit te laten voeren. ook niet groot. Daarnaast is de voeding - zoals reeds ge Het komt er op neer dat de huidige toon op Het nut van het commando CALL BC is zegd - omgebouwd naar 220 Volt. Of het het moment van het indrukken van de pau ons niet helemaal duidelijk. De originele bij die ombouw ontstaan is weten we niet ze-toets door blijft klinken, totdat de com cartridge versie van KUN heeft zo'n extra. maar een feit is dat de computer na het uit puter weer verder kan. Het scherm wordt aansporing niet nodig om zijn werk te kun zetten twee volle seconden door blijft wer dan trouwens ook weer volledig hersteld. nen doen. Daar is het gewoon een kwestie ken. Het bleek geen enkel probleem de We hebben de computer vreemde dingen van cartridge insteken en beginnen. stekker even in een ander stopcontact te zien afbeelden en vreemde geluiden horen steken: het geheugen werd niet gewist. maken in de pauze-stand, maar er kon al Uitvoering Niet iets om echt op te rekenen, maar het tijd weer zonder problemen doorgewerkt is wel een plezierig idee dat het apparaat worden. De kast heeft een - op zijn zachtst gezegd een kleine onderbreking in de voedings - nogal opvallend uiterlijk. Geen apparaat spanning overleeft. De pauze toets is werkelijk ideaal voor om zonder op te kijken langs te lopen, een software-ontwikkelaars en tijdens het spe echt bakbeest. Toch is het ding niet echt Toch wordt een eventueel aanwezige car len van een spel. Het is dankzij die scha lelijk, voor sommigen is mooi misschien tridge in RAM - u weet wel, zo'n spel dat kelaar altijd mogelijk de computer tijde zelfs een geldige kwalificatie. Het feit dat na een reset terugkomt - keurig gewist. lijk stil te leggen en bijvoorbeeld even rus er niet gekozen is voor een los toetsenbord Dat heeft natuurlijk ook nadelen: een tig te gaan eten of te kijken wat er precies maakt dat het apparaat in ieder geval zon eventueel geïnstalleerde RAMdisk zal na gebeurt. Het geluid van de FM PAC heb der grote problemen vervoerd kan wor een reset ook niet terugkomen. Voordat er ben we in MCM al eerder besproken, en den. Dat wil zeggen: als de afstand groot aan een RAMdisk gedacht kan worden zal zo ongeveer iedere MSX'er zal het intus is. Het toetsenbord een klein stukje ver er echter eerst een extra Mapper in één van sen ook wel met eigen oren hebben ge- schuiven op het bureau is met zo'n forse de sloten gestoken moeten worden. MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 -60- _ 3. Tijdens het openen van de kast bleek dat Tenslotte werd ook de KUN compiler nog Sanyo PHC-70FD het ombouwen naar de nieuwe voedings even gedemonstreerd. Zelfs als we ons be Prijs: f 995,- inclusief BTW spanning vrij netjes was gedaan. Het hele denken dat de voorbeeldprogramma's binnenwerk oogstte goedkeurende blik waarschijnlijk speciaal voor KUN ge Leverancier: ken van allerlei medewerkers. Een knap schreven zijn is de snelheidswinst indruk MSX Centrum stukje electronica, met verbazend weinig wekkend. Een balletje dat in gewoon Ba Witte de Withstraat 27 chips als je je beseft wat er allemaal mo sic wat vreemd heen en weer springt blijkt 1057 XG Amsterdam gelijk is met het apparaat. op volle snelheid ineens beschaafd te stui Tel.: 020-167058 ( 14.00 - 16.00 uur) Al met al dus een prima interne voeding. teren. Geen warmteproblemen en tegelijkertijd Minder fraai was dat we tijdens de demo geen losse trafo. Het beste uit twee voe zo hier en daar ineens wat verdwaalde dings-werelden is in deze 2+ machine ge sprites door het scherm zagen dwalen. combineerd. Kennelijk gébeuren er vreemde dingen in Aan de rechterkant van de machine zitten het videoRAM. Ook de Japanse teksten De Postkamer de twee joystick aansluitingen, de - nog zullen niet voor iedereen even makkelijk MCM streeft naar een grote lezersinter steeds verplichte - connector voor casset te volgen zijn. Kennelijk heeft de pro actie. Dat betekent, dat wij het in prin terecorder en een reset-knop. De laatste grammeur zo hier en daar een steekje la cipe leuk vinden als u ons schrijft. Maar! had naar onze mening beter ergens anders ten vallen. Toch wordt er een goed beeld Het moet voor ons wel overzichtelijk kunnen zitten. Wie nu even niet oplet bij gegeven van wat de machine kan. blijven. Sommige lezers presteren het het insteken van de joystick krijgt een re om in één brief vijf onderwerpen aan te set voor zijn of haar kiezen. Ook op het Conclusie roeren, een handgetypte listing (inclu eerder genoemde volle bureau kan de sief typefouten) van twee pagina's in te plaatsing van de reset voor problemen zor Deze wat vreemd ogende machine is sluiten, en ergens halverwege te melden gen, het lijkt een kwestie van oppassen. dankzij de lage prijs een prima keus. Wie dat ze een abonnement nemen. Het ver graag 2+ plaatjes op zijn monitor heeft en baast ons niets dat ze in de postkamer Aan de onderkant zit - net als bij de van FM-geluid wil genieten kan met dit soms scheel beginnen te kijken, in ver MSX2+ van Sony - een batterijvakje. apparaat prima uit de voeten. De genoem woede pogingen om te zorgen dat alles Twee penlights voeden van daaruit het de typisch Japanse eigenschappen moeten op de juiste plek belandt, zonder dat het klokRAM, waar onder andere de scherm daarbij natuurlijk wel voor lief genomen nachtwerk wordt. Vandaar dat we hier kleuren, het soort beep en een eventueel worden. nog even enige aanwijzingen voor password opgeslagen zijn. Behalve de schrijvers en/of inzendsters willen sa penlights zit er in de machine zelf ook nog De Sanyo PHC-70FD is voor een Japan menvatten: een kleine accu, zodat de batterijen zonder ner knap compleet. De 64 Kb processor problemen te verwisselen zijn. Dat accu RAM zijn natuurlijk krap, maar het Vermeldt uw tje was in het geval van de Sony dusdanig VRAM is de normale 128 Kb. Daarnaast TELEFOONNUMMER. groot dat we het effect van de penlights is er een macht aan ROM, met naast de Ba niet merkten. De Sanyo 70FD was de tijd sic 3.0 ook nog de KUN (pseudo) compi Vermeld altijd de afzender zowel op en en datum zonder batterijen echter binnen ler en het JIS-gebeuren. Dat laatste is een veloppe, als brief, als eventuele bijla enkele minuten kwijt. uiterst volledige tekenset, met naast gen. Grieks en Russisch ook Japanse en Chine Demo se tekensets, in 256 Kb ROM. Spijtig al Stuur aanmeldingen, nabestellingen et leen dat voor ons die tekensets niet echt cetera, direct naar: Behalve de computer zelf kregen we ook nuttig zijn. Alleen het MSX-JE pro Lezersservice MCM, een diskette met een demoprogramma. gramma - waarmee die tekens wat mak postbus 9943, Erg veel bijzonders bevatte de schijf niet, kelijker op het scherm komen - ontbreekt, 1006 AP Amsterdam. alleen de reeks MSX2+ plaatjes was de maar dat is voor een Europeaan nauwe moeite waard. Het is toch elke keer weer lijks van belang. Stuur redactionele vragen, opmerkin indrukwekkend om te zien wat zo'n vi gen etcetera naar: deochip toch allemaal in huis heeft. Ideaal zou natuurlijk een Europese versie Redactie MCM, Zoals we al vaker zagen verschenen er ook van de 2+ zijn, maar of die er ooit zal ko postbus 61264 nu weer een aantal Japanse dames op het men? Een ander alternatief - het ombou 1005 HG Amsterdam. scherm. Volledig nieuw was het feit dat ze wen van een (oude) MSX2 heeft ook zo Gebruik voor verschillende onderwer deze keer allemaal hun kleren aan hielden. zijn nadelen. Niet iedereen is in staat het pen verschillende velletjes papier. Pleeg Keurig geleed verschenen ze naast hun soldeerwerk op een verantwoorde wijze eventueel van te voren ruggespraak via naam in beeld. uit te voeren en er is natuurlijk wel een het telefonische vragenuurtje, en ver MSX2 voor nodig. En zo'n apparaat is te meid in uw brief met wie u gesproken Het tweede deel van de demo betrof de genwoordig niet eenvoudig meer te krij heeft. muziek. Alweer een fraai plaatje op het gen voor de prijs van deze 2+! scherm, ditmaal met een notenbalkje AI is de listing nog zo kort, zet hem op eronder en het bekende FM geluid uit de Oftewel, voor die prijs een MSX2+ met al schijf, of cassette. En stuur liefst een uit luidspreker. We hebben wel eens fraaier les erop en eraan, dat is geen slechte zaak. geprinte listing mee. gehoord, maar het verschil met de PSG - Zeker voor die prijs hopen we dat het de standaard geluidschip van de MSX - MSX-Centrum nog eens een paar van die Heb meelij. was weer eens overduidelijk. partijtjes importeert! MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 -61- Gezocht FM-Pac. Tel.: 01714-12988. PHiLIPS MSX2 NMS 8245 met I/O'tjes joyst., stofhoes, boeken, f 800,-. Gez.: Music Module, f 100,-. W. de Tel.: 020-319252. Zutter, Azaleastraat 18, 4511 GX Bresken, tel.: 01172-2574, na 17.00 T.k.: Music module, keyboard voor I/O'tjes zijn kleine advertenties voor particu uur. f 350,-. Tel.: 033-806695. lieren. Als u iets zoekt, of juist iets kwijt wilt, Defecte MSx comp. p.n.o.t.k. Slechts f 800,-. NMS 8250, FM-Pac. op computer-gebied, plaats dan een I/O'tje. Tel.: 013-422170. Tel.: 033-806695. Gebruik daarvoor de I/O'tjesbon, ze zijn gratis MSX2 met dubbelzijdige drive. NMS 1150 tekenbord voor f 150,-. voor abonnees, anderen betalen voor deze Tel.: 0186016696, Gerwijn. Tel.: 03240-32384, na 18.00 uur. Gez. leden voor DSB-BBS. Online PHiLIPS NMS 8250 comp., kl.mon. service slechts f 5,-. van 21.30 -02.30 op vr./za. Spec.: pro VS 0080, NMS 1431 LQ, modem Te De redactie behoudt zich het recht voor beren programeurs bij elkaar te krij lecom 2, FM-Pac, joyst., handl., boe gen en dan samen software produce ken, verpakking, f 2150,-. Tel.: 015- I/O'tjes zonder opgaaf van redenen te weige ren. tel.; 05241-1591. Tevens FM 621565, Wibe. Pac. Bel tussen 15.30 - 18.30 uur. ren. Gezien de omvang van het illegale kopië MSX Music keyboard TOSHIBA type ren zullen alle aanbiedingen van software - Lezers voor een nieuw MSX tijd HX-MU901 als nieuw in de doos incl. schrift, MSX JOURNAAL. handleiding van f 499,- voor f 200,-. ook als dit samen met hardware gebeurt - Bel.: 01827-2272, Arjan. Tel.: 070-3451897. worden geweigerd. Org. of copie van de gebruiksaanw. MSX joyst. PHiLIPS type VU005 Is Slechts zelfgeschreven programma's mogen van MT-Viditel module VG8180. nieuw in doos van f 79,- voor f 25,-. tegen een niet-commerciële prijs worden aan Tel.: 05940-5767, Johan. Tel.: 070-3451897. Gez. FM-Pac. Tel.: 04998-95087. T.k.: MSX printer, NMS 1421, f350, geboden. . Tel.: 055-410197. Ook andere commerciële advertenties wor MSX2, kJ. on., prt., compl., omg. Bre da-Roosendaal. Tel.: 01652-18647, na NMS 8280 intern s-ram (8K) 640K, den geweigerd, evenals I/O'tjes met een post 18.00 uur. FM stereo incl xanadu boeken, disket te's. Evetueel 256K intern. Tel.: 043- bus- of antwoord-nummer. Liefhebbers voor eenvoudig CAD 645011. CAM prog. Tel.: 01180-28482, Mark, Ook MSX2 bijbel gevraagd. MSX2 NMS 8245, boeken, MCM Vermeld altijd uw volledige adres op de bon, tijdschr., 3 PPT boeken, disks, stof ook al wilt u slechts met uw telefoonnummer Gez.: FM-Pac. Prijs max. f 100,-. hoes, kabels, f 700,-. Tel.: 040- Tel.: 055-413605. 815082, Bram. in deze rubriek worden opgenomen. PHiLIPS MSX kl. mon., VS 0080 evt. SONY HBD50 MSX I diskdrive 3,5 ruilen tegen gr. mon., tel modo NMS inch, f 350,-. Tel.: 01880-37496. 1250. Tel.: 01820-39626, na 19.00 AANWIJZINGEN VOOR INZENDERS uur. NMS 8245, muis, f 650,-. VS0080 kl. mon., f 350,-. NMS 1431 printer, Schrijf, in duidelijke blokletters, alleen binnen het aangege PHiLIPS NMS 8280 i.g.s. Tel.: 085- f 400,-. Alles samen voor f 1300,-. ven kader en vermeld daarin telefoon of adres. Alles wat bui 516461. Tel.: 01620-56385, 20.00 uur. ten het kader valt wordt niet opgenomen. Vul het formulier Voeding voor comp. PHILIPS SONY HBM 512K geheugen uitbrei vakje voor vakje in. Laat een vakje open (spatie) tussen de VG8000 en randapp. Tel.: 0932- ding, f 300,-. Tel.: 05220-56416. woorden laat alleen een vakje leeg als daar ook echt een spa 91332142, België. MSX Dos 2.20, cart, disk, handl., rui tie moet staan. Maak duidelijk onderscheid in hoofd- en klei Prt. NMS 431/21. tel.: 050-272310, nz len voor een FM-Pac. Tel.: 01890- ne letters. Vergeet geen leestekens zoals punten en komma's. 18.00 uur. 12206. Oma zoekt spel voor kleinzoon, alleen MSX2 NMS8250 printer, kl. mon., MSX I omg. van Den Bosch tegen red. joyst., boeken, etc., f 1500,-. Defecte MSX comp. Geef redelijke vergoedig. Tel.: 073-419836. Tel.: 01880-25618. INPUT prijs. Tel.: 03410-16183, na 18.00 uur. Ik zoek TOSHIBA HX-MU900 mu VYOO 10 voor VG 8020. Willibrordus T.k.: SONY F9B, f 300,-. Music mo ziek module. Mag ook zonder key Contact met MSX2 gebruikers, met school Zierikzee. Tel.: 01110-14094. dule, f 100,-. TOSHIBA keyboard, board. Voor meer infonnatie bel Wou geh. uitbr., omg. Rotterdam. f 400,-. Tel.: 02297-2164. ter op. Tel.: 03242-3750. Tel.: 01892-13708, Emiel. Ik zoek de PHiLIPS NMS 1205 mus ic module voor een red. prijs. SONY F700P, MSX2 384K 3,5 inch NMS 8280 evt. met kl. mon., prt. MSX muis, kl. mono mt scart of RGB Tel.: 04780-86943, Anthony. drive, ZENITH mon., disks, boeken, Tel.: 05620-8498. ingang. Tel.: 04998-71190, Emiel. muis, printrkabel. Tel.: 01645-3705. MSX muis 01657-232, NMS 8280 NMS 8280, Bel Snel!! Tel.: 03438- Defecte SONY 700 of 500 evbtueel 01647-2645, FDD 3.5" dubbl.z. NMS8250, 2 drives, kl. mon., printer, 31541. zonder ram en toetsenbord, voeding 01640-58843. Tel.: 01652-12446. modum, muis, muziek module, key moet oed zijn. M. Kruit. Tel.: 010- board, boeken, f 2200,-. Tel.: 02285- Kopers voor SONY plottersoftware 4581600. OUTPUT 16977. op disk. Tel.: 01827-2272, Arjan. Public Domain software voor MSX, PHILIPS printer NMS 1421, f 325,-. MSX 2 NMS8220, SONY dd HBD- Lezers voor een, soms full colour, moet 100% Public Domain zijn. Tel.: 05224-2771. 50, kl. tv., alleen als set f 950,-. clubblad. Tel.: 01827-2272, Arjan. M. Kruit, tel.: 010-451600. Tel.: 023-379316, tussen 20.00 en MCM nr. 4 + 6 tlm 37, MSX gids nr. 22.00 uur. Luas zoekt contact met PHILIPS MSX2 NMS 8245 in goede staat om 13 t/m 17 + 19, div. MSX info, f 4, MSX! gebruikrs in Utrecht. Tel.: 030- geving Alkmaar, Den Helder. Prijs p.S. Tel.: 02518-53628. VG82354 MSx2, mon., VS0080 (KL), 511650. max. f 700,-. Tel.: 02247-1448, Jo RS232, muis, priner, VW0030, han. MSX2 SONY HBF-700D, joyst., f 1700,-. Tel.: 08850-20679. MSX2, veel boeken/tijdschriften en MSX muis en FM-Pac, f 120,-. disks, f 1000,-. Tel.: 01180-15097. T.k. MSX 2 set, NMS 8250 met ingeb. LEZERS Tel.: 01608-15844. 2-e drive, kl. mono CM8833, modem, PHILIPS NMS 8245 met ingeb. d.d., muis,joyst., 5 boeken, 80 tijdschiften, ADVERTENTIES PHILIPS MSX 2 NMS 8220. printer, boeken, f 750,-. Tel.: 02518- 60 disks. I. e.k. f 1750,-. Tel.: Oj465- Tel.: 02968-95650. 53628. 65022, Johan. MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 - 62- - NMS8250 + 2e drive, klmon., muis, MSX2 VG8235 computer + monitor SONY HBF700P kl. mon., NMS SONY HBF9P, diskdrive HBD50, da printer, stofuoezen, handl. Vraagpr. monochroom en MSX-muis. Prijs 143 I, prt, muziek mod., keyboard, tarec., f 1000,-. Tel.: 05776-1841. f 2500,-. V. Rooijen, tel. 070-3905247 f 650,-. Lardinois, tel. 040-430551. a.i.e.k., f 1800,-. Tel.: 02158-5673. na 18 h. PHILlPS MSX2 NMS 8220, datarec., MCM I tfm 30 + 20 MSX-info's, CANON T22A MSX, prt. + rol papier 33 tijdschriften, boeken. Tel.: 02209- MSX2 Sony HB-F700 + kl. monitor + f 100,-. Dubbelz. B. drive SONY en kabel, z.g.a.n., f 175,-. Tel.: 05905- 2837. NMS 143 I, printer + muziekmodule + HBD-30W f 600,-. Tel.: OII85-1864, 3891. keyboard in één koop f 2000,-. Dor Thejo. Een VG8235 MSX2, kl. on., MSX2- land, tel. 02158-5673. SONY HBO 50 disk drive interface. Basic. Dos boek, i.e.k. f 1050,-. MSX2 set NMS 8250, kl. mon., prt. Prijs f 400,-. Tel.: 05776-1841, Dick. Tel.: 08360-28086. Sony HBO 30W B-drive 720K f 695, VW0030, EPSON prt. met kabel, . NMS4131 NLQprinter f725,-. MT f 300,-. Tel.: 03480-18130 . MSXI comp., datarec., mon.(gr.), tijd PHILIPS muziek modo NMS 1205, TeIcom modem f 75,-. Zecha, tel. schriften, f 300,-. Tel.: 02159-48742, keyboard NMS 1160, p.n.o.t.k. 071 -170756. T.K. PHIPLIPS NMs 8245, muziek Jarjan. Tel.: 0885 I -13389, vr.-zo. modeule, 40 disks, div. boeken, muis. Philips NMS8250 + NMS datarec. Prijs f 850,-. Tel.: 04998-=95087. MSX2 VG 8230 met diskdrive, mon, MSX VG8235, prt. NMS 1421, data f 800,-. Vilsterman, tel. 0 I 726- 15443. datarec, boeken, en MCM 8-38, re, joyst., lect., f 1200,-. Tel.: 04102- PHILIPS VG 8235 met geh. uitbr., p.n.o.t.k. Tel.: 0 189 I -17607. 2066. MSX NMS8280 printer NMS 1421 kl. incl. disks, p.n.o.t.k. Tel.: 02977- mono Ancona 80 muis joyst. Vrpr. 27301. MSx2 NMS 8250, f 650,-. Tel.: 035- MSX PHILlPS VG8020, datarec., f 2000,-. Tel. 01650-49072. 858979, na 18.00 uur. joyst., muziek + 60 Ram moduul plot MSX 2 SONY F9P, drive SONY ter, hardware aanschaf PC f 600,-. MSX2 comp. VG8235 printer 1421 HBO, prt. OLYMPIA, datarec., lek MSX2 NMS8250, kl. mon., muis, Tel.: 076-714885. klmonitor 8510. Alles Philips. MSX tuur, disks, f 1000,-. Tel.: 04498- joyst., datarec., 50 disks, f 1650,-. modem Teltron 1200. Vraagprijs 52843, na 18.00 uur. Tel.: 078-176002. PHILlPS MSX2, diskdrive, nl. handl. f 1250,-. Tel.: 050-340759. SONY HBF500P MSX2 128Kram, MSX VG 8020 datarec., mono MSXI (Toshiba HXIO) + gr. monitor ing. drive hand I. met mem. kaart, BM7552 VG 8235, disk drive, interfa PHILIPS MSXI VG 8020. (Philips BM7552) + datarec. (Sony 512Kb. Lp.s., f 750,-. Tel.: 010- ce, p.n.o.t.k. Tel.: 04998-72290, Tel.: 02968-95650. SDC500) + doc. f 400,-. Speekman, 4344749. Emiel. 071-153748. Printer PHILIPS 1431, F 575,-. MSX2, video chipsvooreen lage prijs, PHILlPS VG8020, datarec., MCM Tel.: 05993-12330. Joystick met autofire. f 10,-. v. Eke YAMAHA V9958. Tel.; 01827-2272, v.a.nr. 16, stofuoes, boek, samen ren, tel. 075-158028 Arjan. f 275,-. Tel.: 01864-2291. PHILIPS NMS 8280 prt., NMS 143 I, kl. mono CM 8510, div. hardware, VG8235 MSX2, MSX-boeken, joy PHIPLIPS MSX prt. 1421, f 475,-. PHIIPS MSX comp., prt. 1421, mono boek./tijdschriften., f 3000,-. stick, diskettes, datarecorder. In één NMS 1431, f 575,-. Music module 0040, muis, boeken, f 1500,-. Tel.: 080-779523. koop f 1500,-. Vucinec, tel. 01647- f 100,-, m. casS., disks. Tel.: 05939- Tel.: 01100-16262. 3620. 485. SONY HB700P, RGB mon., datarec., PHILlPS VG82535 MSX2, prt. nms joyst., muis, HIBRID en prtkabel, MSXI VG8020 + datarecorder, boe PHILIPS MSX2 NMS 8245, 2b disks, 1431, mon ANCONAgro., disks, boe i.p.s., samen, f 1975,-. Tel.: 070- ken, tijdschriften, f 250,-. Benjamin, joyst., disk bak, f 750,-. Tel.: 040- ken, f 100,-. Tel.: 03450-15478. 3402307 of 3932138. tel. 072-123809. 545808. PHILIPH soundmodule NMS 1205, NMS 8245, VS080 mon., 143 I prt., 60 NMS II 15 separaat joystick + Quick NMS 8255, 2 dd drive, 50 disks, keyboard NMs 1160, i.e.k. f 275,-. disks, f 1500,-. Ook afzondelik te joy5 separaat + autofire tev. tips PA p.n.o.t.k. Bellen na 16.00 uur. Tel.: 01864-2291, Menno. koop, cursus Basic N.T.L Tel.: 01676- aangeboden. Roters, tel. 010- Tel.: 05910-42750, Martijn. 2881. 4332441. T.k.: aangeb. 512Kb externe memory MSXI met datarec., bok, kabels. mapper, z.g.a.n. voor f 300,-. Datarec. als nieuw, adaptor, cartridge. 80 column NLQ matrixprinter Philips Tel.: 02155-11171. Tel.: 05120-15610, Drachten. Tel.; 02159-14093, Michel. NMSI421 compleet. Prijs f 300,-. Koenradt, tel. 010-4214984. I/O'tjes Gratis voor abonnees van MSX Computer Magazine NMS8250 MSX2, printer NMS1421, muis, joystick, 40 tijdschr. f 1750,-. Zoekt u iets of heeft u iets aan te bieden op computer gebied? Plaats dan een I/O'tje. Kriesels, tel. 01673-2438 na 18h. Wilt u de bon in duidelijke blokletters invullen? Sony HB75 drive HBD50 printerpen 24 joystick stofkap en asS. f 800,-. vd. IK ZOEK Heuvel, tel. 020-324514. Afz.: MSX2 Sony HBF9P, drive HBD30W + HBK30, printer NMS1431, muis, Adres: datarec. + boeken, joyst. f 1239,-. Postcode Boelsma, tel. 05780-14620. Plaats: MSX CF2700 + Sanyo datarec. f 450,-. MSX2 NMS8245 + toebeho Tel.: ren f 900,-. Brattinga, tel. 05270- 16380, na 18h. Abonneenummer: Ivm. aanschaf MSX2+: NMS8250 (in org. verp.) + 10 floppies. Vraagpr. IK BIED AAN Ik ben geen abonnee en heb een geldig be- f 1175,-. Rutger, tel. 08877-2967. taalmiddel ter waarde van f 5,- bijgesloten. MSX2 NMS8250, printer NMS1431, muis, joystick, handl. + boeken. Alles Philips. 1!2 á I jr. v. Osch, tel. 055- 557534. MSX2 8250, prt., boeken, 2 joyst, f 1750,-. Tel.: 015-123720. Verzenden in gesloten envelop naar: Aktu Publications b.v. Ast-Bravo-28640 MB harddrive 2MB Postbus 61264 RAM. EGA + kleurenmont. 5,25 + 3,5 drive. Prijs f 4300,- compleet. Koen 1005 HG Amsterdam raadt, tel. 010-4214984. MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 - 63- NIEUW: ICP7 Lang geleden, dat we een Het Invoer Controle Programma is nodig als er gewone letters in de listing staan nieuw Invoer Controle Pro om listings uit het blad foutloos over te moet u die Caps-loek even uitzetten. kunnen nemen. Eén foutje bij het intikken Wat natuurlijk ook kan is de regel intik gramma aan u voorstelden. en het programma werkt niet, hetgeen ken, op return drukken, dan de zojuist in En nee, deze nieuwe versie meestal een foutmelding oplevert. Erger gevoerde regel opnieuw listen met LIST., berust niet op fouten in ICP6. nog is het als een programma slechts de cursor weer in die regel plaatsen en ICP6 deed het prima, alleen, schijnbaar goed, althans zonder fouten die nogmaals op return drukken. De tweede ICP7 is nog net even mooier. de computer zelf kan bespeuren, werkt. keer 'kijkt' ICP7 naar de geliste regel en daar heeft uw MSX keurig alle Basic Om u te helpen dit soort problemen te woorden in hoofdletters vertaald. voorkomen publiceert MSX Computer Magazine bij alle listings controle getal Voor REM-regels - die ook met het' te len. Achter iedere programmaregel staat ken aangegeven kunnen worden - wordt zo'n checksum. Om deze te vergelijken de checksum op nul gesteld. Slechts als de met uw zelf ingetikte programma dient het REM of het' -tekentje niet meteen na het bijgaande Invoer Controle Programma, regelnummer staan tellen deze regels wel kortweg ICP. Met MCM is het Invoer mee. Controle Programma het laatste pro gramma dat u zonder hulp moet intikken! ICP7 is een machinetaal-programma. De Basic-listing maakt het ML-programma Gebruiksaanwijzing ICP7 voor u aan, op cassette of diskette. Om het programma na het runnen van de Basic ICP7 berekent voor iedere ingetikte pro echt in gebruik te nemen zult u het eerst grammaregel een checksum, zodra u op de moeten laden. Voor disk-gebruikers gaat enter of return drukt. Deze checksum ver dit met: schijnt dan linksonder op uw beeld scherm, op de positie waar anders de bij BLOAD "ICP7 .BIN",R de Fl behorende tekst - COLOR - staat. Deze waarde moet overeenkomen met het Cassette-gebruikers dienen het comman getal dat in de listing bij de betreffende re do: gel is afgedrukt, als dit niet het geval is heeft u een foutje gemaakt bij het intikken. BLOAD "ICP7",R In dat geval moet u de betreffende regel in te tikken. even verbeteren met behulp van de norma le edit-mogelijkheden van uw MSX com Die ML kunt u eventueel uitzetten door de puter. U hoeft de regel dus niet opnieuw in Fl in te drukken, en weer aanzetten mid te tikken, ICP7 kijkt altijd naar de hele dels het commando: programmaregel zoals die op het scherm staat, niet alleen naar wat er echt ingetikt A=USR(O) wordt. Daardoor kunt u ook al eerder ingetikte Om de ML helemaal te verwijderen moet programma-regels makkelijk controleren. u de MSX resetten of even uitschakelen. Gewoon de regel listen, dan de cursor weer omhoog te brengen tot deze zich er Lange listings intikken kost vaak meer gens in de te checken programmaregel be dan één zitting. Ook dat is geen enkel pro vindt en op return of enter drukken. bleem, als u stopt moet u datgene wat u tot ICP7 maakt natuurlijk onderscheid tussen dan toe ingetikt heeft gewoon eventjes sa hoofd- en kleine letters en dat kan soms ven, zoals u altijd een Basic-programma problemen opleveren. Bij het intikken van wegschrijft. Alleen de Basic-tekst wordt een programma zult u meestal de Basic dan bewaard, niet het ICP7. woorden in kleine letters intikken, maar Later de draad weer oppikken is simpel bij het listen van een regel verschijnen ze genoeg, ICP7 en uw Basic-programma la juist wel in hoofdletters. ICP7 gaat er van den en weer door. Daarbij maakt het niet uit dat Basic woorden met hoofdletters ge uit welk programma u als eerste laadt, één schreven moeten worden, net zoals ze in van de verbeteringen van ICP7. U kunt ICP VOOR FOUTLOOS de listings staan. Daarom zet ICP7 de voortaan zonder het Basic-programma INTIKKEN VAN LlSTINGS Caps-loek op uw machine - waardoor alle eerst te moeten saven gewoon ICP7 erbij letters hoofdletters worden - aan. Alleen laden. MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 - 64- Het intikken ken. Een veel voorkomende fout tijdens struikelt iemand over het netsnoer, waar het intikken is het vergeten van de RE door de stekker uit het stopcontact getrok - MSX Computer Magazine publiceert al TURN, die na iedere programmaregel ken wordt. Beter tien maal onnodig saven, leen programma' s die door de redactie uit moet worden ingetikt. Ook als de vorige dan een keer te weinig. gebreid getest zijn op hun deugdelijkheid. regel precies 80 - of 37, bij MSXl - te Om te voorkomen dat er later alsnog fou kens lang is, zodat de cursor al vooraan de Nieuw: ICP7 ten insluipen drukken we dat geteste pro volgende regel staat, is dit absoluut nood gramma vervolgens rechtstreeks af, via zakelijk. ICP7 is qua gebruik bijna helemaal gelijk Desk Top Publishing. De zo gemaakte lis aan de vorige versie, al is het intern geheel tings zijn van een speciaal formaat, dat Opgelet herschreven. Wie al een goed werkende ontworpen is om fouten tijdens het intik exemplaar van één van de vorige versies ken zoveel mogelijk te voorkomen. Test een zojuist ingetikt programma nooit bezit hoeft ICP7 natuurlijk niet alsnog in In programma's is iedere letter, ieder cij meteen uit. Save het eerst, voordat u RUN te tikken. We raden u echter wel aan om fer en elk leesteken van belang. De klein intikt. Sommige programma's zouden, als toch op ICP7 over te stappen, aangezien ste vergissing bij het intikken kan desa er fouten in schuilen, de computer op slot het veel prettiger werkt. Zo zal de moge streuze gevolgen hebben. Om verwarring kunnen zetten. En dan is de enige moge lijkheid om als er al een Basic-programma tussen de hoofdletter '0' en het cijfer '0' lijkheid om zelf weer de controle over de in het geheugen staat ICP,? gewoon bij te te vermijden is de nul altijd doorgestreept. machine te krijgen een reset, of mogelijk laden erg prettig blijken. Per regel drukken we precies zoveel te zelfs uit en aanzetten. In beide gevallen Ook hebben we met ICP7 een hardnekkig kens af als u op uw scherm ziet onder het bent u uw programma kwijt, waarvoor u foutje uit de wereld weten te helpen, wat intikken. Op MSX2 en MSX2+ zijn dat er zojuist een hele tijd had gespendeerd met zich uitte bij eerdere versies doordat ICP 80, op MSXl 37. Programmaregels die intikken. Ook het uitproberen van nog niet zichzelf uitschakelde, als er een regel met langer zijn worden afgebroken, net zoals helemaal ingetikte programma's is uit den het '-teken werd gelist. Daarnaast ICP7 dit op het beeldscherm van uw computer boze! zet zelf de Caps-loek aan, wat men vrijwel gebeurt. De getallen die in een aparte ko Tijdens het intikken is het eveneens ver altijd zal willen zodra ICP gestart wordt, lom rechts naast de eigenlijke listing staan standig om, zeker als het om langere lis terwijl er intern een stuk netter met de moet u niet intikken, dit zijn de controle tings gaat, zo nu en dan een kopie te sa MSX-hook - waar ICP aan 'hangt' wordt getallen die het u samen met het Invoer ven. Spanning spieken in het lichtnet kun omgegaan. Al met al een hele verbetering, Controle Programma mogelijk maken om nen er ook oorzaak van zijn dat uw hoewel het van buiten nauwelijks zicht een listing in één keer foutloos in te tik- computer zijn programma 'vergeet'. Of er baar is. lil ' ICP7 FAF3il127 ililEDBilED 53F8F3ED 5B9AF322 9 2il ' AF3ED53 OilF9FB2A 72F6ED5B 74F6A7ED 52 3il ' Invoer Controle Programma van 11F7FB CDB4F92A 4AFCilEC9 ED422202 F91 4il ' MSX Computer Magazine by RHL EFE7C 4342" . 16 5il ' Copyright AI MSX Computer Magazine nummer 39 - augustus 1990 - 65- OEPS We doen ons uiterste best om In tabel 3 moet op de regel die met N be een foutloos blad te produce ZAS-BAS gint, in de kolom waar 5 boven staat de let ter E door een I vervangen worde!). ren. Toch is een tijdschrift In de vorige MSX Computer Magazine, ook maar mensenwerk en dat nummer 38, presenteerden we trots ZAS De OEPS redactie is niet aansprakelijk geldt zeker voor de pro BAS, onze in Basic geschreven Z80 as voor de gevolgen ... gramma's die erin staan. Dus sembler. En toen begon de telefoon te rin sluipen er soms fouten in. kelen ... MSX LIST-extra Vandaar deze vaste rubriek, Het zetduiveltje heeft gelukkig met de oeps, waarin we niet alleen productie van dit blad niets meer te ma Er waren een aantal zaken door elkaar ge fouten rechtzetten, maar ook ken. Alle foutjes die er in de voor mensen lopen, in de vorige MCM. Zo beweerden verbeteringen zullen publice vaak onleesbare listings verschijnen zijn wij bij MSX-List dat deze uitgebreidere ren van eerder verschenen dan ook mensenwerk. Met het schaam list moest worden opgestart met' * LIST' . rood op de kaken delen wij u dan ook Niets is echter minder waar. Het best programma's en andere za mede dat er een stom foutje zit in ZAS, de werkt LIST-; maar ook dat niet overal. Het ken. meer dan zes pagina's lange listing in het is namelijk gebleken dat de maker zich vorige nummer. heeft laten verleiden tot het gebruik van niet gedocumenteerde routines. En dat Wie de moed heeft gehad dit programma heeft onvermijdelijk tot gevolg dat het het in te tikken kwam dan ook van de koude op sommige computers niet doet. Er wordt kermis thuis. Net als de redactieleden die nog gewerkt aan een absoluut correcte het vragenuurtje bemannen en bevrouwen versie. trouwens. Het betreft regel 430. Daar staat in de listing: DESPAT 430 GOSUB 1180: IF K$=": " THEN Wilbert Brants uit Dongen heeft DESPAT - MSX Computer Magazine 38 - zodanig Met - inderdaad - een spatie na de dubbe uitgebreid dat hij nu ook bruikbaar is voor le punt. En die spatie moet weg. Gewoon de Philips NMS 1432. Wij brieven zijn be even de cursor er op en delete. Dan op re vinding blindelings over, de toe te voegen turn drukken en saven maar weer. regel luidt: Of dit foutje ernstig was? Ja. Dat kunnen we wel zeggen. Mét spatie herkent de as 145 LSET I$=CHR$(80): PUT sembler geen labels. En aangezien labels #1,6280: PUT #1,11880 al in het kleinste stukje ML gebruikt wor den, is de assembler - met spatie - on Nogmaals, doe dit niet met het originele bruikbaar. bestand. Maak een volledige kopie van de disk en ga daarmee aan de knoei. Een schoonheidsfoutje waarop wij attent werden gemaakt door G. Bouma uit Bus sum is nog in onderzoek. LC10DP Ook in het programma dat voor Dynamic EHBO Publisher de voor de LClO aangepaste .SYS bestanden aanmaakt heeft iemand Een rubriek die foutloos behoort te zijn, een steekje laten vallen in MCM 38. Re want menig spellenfanaat is geheel afhan gel 260, die alleen een RESTORE op kelijk van de wijsheid van de auteur. Maar dracht bevat, had er helemaal niet mogen die vreselijke man heeft de laatste keer een zijn. Mèt deze regel krijgt u zeven maal paar steekjes laten vallen. precies hetzelfde bestand, daarvoor heeft Lezer Roland belde ons de volgende cor u al die data natuurlijk niet ingetypt. recties door: Met dank aan Gerald Spilleman uit Over In tabel I is het meest linkse deel van de dinkel. figuur weg gevallen. De bovenste regel, VERBETERINGEN EN dus vóór de letter D moet staan: ABC; en CORRECTIES onder de daarbij behorende pijltjes de let ters NBB. MSX Computer Magazine nummer 39 . augustus 1990 -66- p En dat is de DataLifePlus®diskette . NIEUW! De enige die voorzien is van 'n laagje Teflon®. Nu óók in 31/2 inch, IMb. Uw kostbare data wordt niet alleen tegen koffie beschermd maar ook tegen beschadiging , •••••• • • • •••••••• • • 0 •• 0 ••• 0 •• • •• J . 0" 0 • •• •• • • • • door vingerafdrukken, stof, sigarettenas, vruchte BON voo r meer informati e. MC sappen en zelfs korrektie-vloeistof. Naam: Daarnaast is een DataLifePlus® diskette DataLifePlus®)Be dri jf: tevens voorzien van het MS- DOS format en De "Geen Paniek" diskette van Verbatim Adres: dus meteen klaar voor gebruik. is leverbaar in 51/4 inch DD en HD. Postcode/ Woonplaats: Dat bespaart tijd en neemt het risiko weg DataLifePlus®is er voor PC XT en AT dat u per ongeluk de harddisk formatteert. compatibles. Tel.nr: Mijn diskette dealer is : Vertrouw liever op een diskette die ècht Verbatim Benelux, Deventel: te vertrouwen is. DataLifePlus®. Tel. 05700-37373 , Fax 05700-37272. In ongefrankeerde envelop sturen naar: Fax of stuur de bon in en laat ons weten Teflon ®i s een geregistreerd patent van DuPont®. Verbatim Benelux, Antwoordnr. 555, wie uw dichtstbijzijnde dealer is . 1987 Verbatim Corp. 7400 VB Deventer NL.