A Reflection on the Indo-Parthian Political History Based on Numismatic Resources
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
مطالعات باستانشناسی، دورۀ 12، شمارۀ 2، تابستان 1399 )از ص 187 تا ص 203( 10.22059/jarcs. 201903-142690 Print ISSN: 2676-4288- Online ISSN: 2251-9297 https://jarcs.ut.ac.ir A Reflection on the Indo-Parthian Political History Based on Numismatic Resources Thahere Azizipoor Assistant Professor, Department of Archaeology, Islamic Azad University, Marvdasht Branch Received: 02 March, 2019; Accepted: 21 September, 2020 Abstract Archaeologically, and historically Indo Parthian kingdoms is not a well-known for us they have not has been mentioned in mythological history and in the historical resources of early Islamic period. They dominated the territory that Indo - Greeks and then Indo –Scythians were ruled there. Some scholars have not separated the Parthian and Scythian kings from India, and have not made any clear distinctions between kings of the two governments. Most of our knowledge of this government is based on the numismatic studies. The purpose of this paper is to analyses of the history of Indo-Parthian kingdom and their political relation to with Iranian Parthian Empire. The research method of the present study is descriptive-analytical method and an attempt has been made to pay attention to the ambiguities and complexities of the Parthian rule of India by relying on numismatic sources and reviewing historical researches and researches. The results of the study showed that the Parthians of India were politically independent from the Parthians of Iran, and although there appeared to be no hostile relations between the two governments; However, the Parthian rulers of Iran saw the Parthians of India as an intruder in their territory. Also in the sequence of Parthian kings of India according to numismatic documents, the following order can be considered: Gondophares (simultaneously with Orthagnes, and Guda), Abdagases, Pacores, Sanabares I, II and III and other kings named Parhas and Semara that are known of their names on the coins. Keywords: History, Iran, Parthian, Indo –Parthian, Coine. India 188/ تأملی بر تاریخ سیاسی اشکانیان هند بر اساس منابع سکهشناسی تأملی بر تاریخ سیاسی اشکانیان هند بر اساس منابع سکهشناسی طاهره عزیزیپور استادیار گروه باستانشناسی، دانشگاه آزاد اسﻻمی واحد مرودشت تاریخ دریافت: 11/12/1397؛ تاریخ پذیرش: 1399/06/31 چکیده حکومت اشکانیان هند حکومت چندان شناخته شدهای نیست. از این دولت در تاریخ اساطیری و در کتب تاریخی صدر اسﻻم نامی برده نشده است. آنان بر قلمرویی که پیش از آنها هند و یونانیها و سپس هند و سکاییها حکومت میکردند، غلبه یافتند. بیشتر دانش ما درباره این حکومت بر پایه مطالعات سکهشناسی استوار است. هدف از نگارش این مقاله مطالعه تحلیلی تاریخ حکومت اشکانیان هند و ارتباط سیاسی این حکومت با حکومت اشکانیان ایران است. روش پژوهش به صورت توصیفی- تحلیلی است و تﻻش شده تا با تکیه بر منابع سکهشناسی و بررسی تحقیقات و پژوهشهای تاریخی، ابهامات و پیچیدگیهای حکومت اشکانیان هند مورد توجه قرار گیرد. نتایج مطالعه نشان داد که اشکانیان هند از نظر سیاسی از اشکانیان ایران مستقل بوده و اگر چه در ظاهر روابط خصمانهای بین دو حکومت مزبور وجود نداشته است؛ با اینحال حاکمان اشکانی ایران، اشکانیان هند را به مثابه مزاحمی در قلمرو خویش میدیدهاند. همچنین در توالی شاهان اشکانی هند با توجه به مدارک سکهشناسی میتوان ترتیب زیر را در نظر گرفت: گوندوفر ) همزمان با اورتاگون و گودا (، ابداگاسس، پاکور، سنابارس اول، دوم و سوم، شاهان دیگری به نام پارهاس و سمارا که فقط نامی از آنها بر سکهها موجود است. واژههای کلیدی: تاریخ، ایران، اشکانیان، اشکانیان هند، سکه. رایانامهی نویسنده مسئول: [email protected] مطالعات باستانشناسی، دورۀ 12، شمارۀ 2، تابستان 189/1399 1. مقدمه اشکانیان حکومت خود را بهصورت ملوکالطوایفی اداره میکردند. امپراطوری آنها شامل اتحادیهای از شهرهای خودگردان و پادشاهیهای مستقل و نیمه مستقل بود. تارن ) Taren( تعداد ساتراپیهای دوره پارتی را هفتاد و دو ساتراپی میداند )لوکرنین،1387: 125(. هنگامی که اوضاع سیاسی ثابت و آرام بود این پادشاهیهای مستقل و نیمه مستقل کامﻻً تحت نفوذ و حمایت دولت مرکزی پارت بودند؛ اما هرگاه اوضاع سیاسی نابسامان میشد، جهتگیریهای سیاسی و در برخی موارد گرایشهای جداییخواهانه در بین این پادشاهیها پدید می- آمد )فرای،1383: 307(. یکی از پادشاهیهای وابسته به حکومت اشکانی، حکومتی است که در بخشهای شرقی قلمرو اشکانی استقرار یافته بود. این حکومت که با نام حکومت اشکانی هند شناخته میشود به گسترش مرزهای خود در نواحی شمالغرب هند پرداخت و مناطقی را به تصرف درآورد که هخامنشیان هرگز موفق به فتح آن نواحی نشده بودند2. اشکانیان هند بر قلمرویی که پیش از آنها هند و یونانیها و سپس هند و سکاییها3 حکومت میکردند، غلبه یافتند )Gardner,1886:109(. هند و یونانیها ساتراپی وابسته به دربار اشکانی نبودند؛ اما حکومت هند و سکایی اگر چه ظاهراً تابع سلطنت پارتها بود؛ ولی تا حد زیادی بهصورت مستقل اداره میشد )Senior,2006:32(. در نهایت حکومت مزبور با تأسیس حکومت اشکانیان هند سرنگون شد ,Jenkins) (1995:2. به علت قلّت مدارک تاریخی و باستانشناسی درباره چگونگی فرایند این تأسیس بسیار کم میدانیم. بهطور کلی اسناد و مدارک درباره نواحی شرق کشور پارت بسیار کمیاب است؛ زیرا وقایع تاریخی در آن نواحی بهواسطه بعد مسافت کمتر مورد توجه مورخین قرار گرفته است؛ در مواردی نیز مورخان به شنیده- هایشان درباره نواحی مزبور با شک نگریستهاند )استرابو،1382: 259(4. افزون بر آن کاوشهای باستانشناسی در شرق ایران چندان انجام نشده )دوبواز،1342: 38( و البته در این کاوشها حکومت اشکانیان هند چندان مورد توجه قرار نگرفته است. پژوهشگران هندی نیز در سالهای اخیر به حکومت اشکانیان هند به چشم حکومتی بیگانه نگریسته و چندان تمایلی به مطالعه و بررسی آن نداشتهاند5. با این حال از آنجا که پایهگذاران حکومت اشکانی هند تباری ایرانی داشته و از خاندان اشکانیان ایران بودهاند، شناخت این حکومت و جایگاه آن در تاریخ سیاسی اشکانیان ضرورتی انکار ناپذیر است. علیرغم وجود چنین ضرورتی- بهگواهی محققین – هنوز دشواریهای علمی فراوانی در مطالعه تاریخ حکومت اشکانیان هند وجود دارد )بیوار،1383: 314(. دانش ما درباره این حکومت بر پایه مطالعه سکههای آنها (Bertram,1922: 8,9)، برخی روایات رومی، تاریخهای یونانی و هندی، ادبیات مسیحی (Rapson,1922: 563,592) و سانسکریت )مؤلف ناشناخته،1367: 22( و نیز کتیبه کهروشتی )kharoshti( است که در تخت باهی)Takht-i-Bahi(6 به دست آمده )تصویر1( و اکنون در موزه ﻻهور نگهداری میشود (Senior,1991: 2). متأسفانه از این حکومت در کتب تاریخی صدر اسﻻم نامی برده نشده است7 )بیرونی،1392: 146-138، مؤلف ناشناخته،1381: 51(. همچنین در برخی پژوهشهای امروزی نیز اگر چه به تسخیر برخی از نواحی هندوستان بهوسیله شاهان اشکانی اشاره شده؛ اما از اشکانیان هند سخنی به میان نیامده است )آذری اعﻻ، 1350: 26-1(. 190/ تأملی بر تاریخ سیاسی اشکانیان هند بر اساس منابع سکهشناسی تصویر 1- کتیبه کهروشتی تخت باهی ) ویکی پدیا( گذشته از کاستیهای ذکر شده حکومت اشکانیان هند در سالهای اخیر مورد توجه برخی پژوهشگران قرار گرفته است. برخی از این پزوهشگران شاهان اشکانی و سکایی هند را از یکدیگر جدا نکرده و در بین پادشاهان دو حکومت مزبور حد و مرز مطالعاتی مشخصی قرار ندادهاند ) دوبواز، 1342: 46-49، محمدی، 1395، 124-103، زرینکوب، 1376: 165، دیاکونوف، 1378:75(. اما برخی دیگر دو حکومت اشکانی و سکایی هند را دو حکومت جدا از یکدیگر میدانند. در بین گروه اخیر توالی شاهان اشکانی هند ) بیوار،1383 :292(، ارائه کلیاتی درباره این حکومت )خادمیندوشن، عزیزیپور،1391: 68-59(، مطالعه مرزهای سیاسی (Mc Dowell,1939: 781-801) و یا مطالعه سکههای شاهان اشکانی هند موضوع پژوهش بوده است (Thomas,1870: 503-521). علیرغم تمامی پژوهشهای انجام شده هنوز ابهامات و پیچیدگیهای فراوانی درباره شکلگیری، سقوط و توالی شاهان اشکانی هند وجود دارد. این پژوهش با هدف روشن کردن این ابهامات انجام شده و بر آن است تا به مطالعه تحلیلی تاریخ حکومت اشکانیان هند بپردازد. در این راستا دو پرسش اصلی پیش روی ماست: 1. حکومت اشکانیان هند از نظر سیاسی وابسته به حکومت اشکانیان ایران بوده یا به صورت مستقل اداره میشده است؟ 2. با توجه به نظرات متعددی که در توالی شاهان اشکانی هند وجود دارد، با تکیه بر مدارک سکهشناسی، پذیرش کدام توالی در تاریخ شاهان اشکانی هند منطقیتر است؟ با توجه به ماهیت موضوع، از روش توصیفی– تحلیلی استفاده شده است. از آنجا که سکهها بهعنوان اصلیترین منبع مطالعاتی در ارتباط با حکومت اشکانیان هند هستند، تﻻش شده تا با تکیه بر منابع سکه- شناسی و تحقیق و تفحص در پژوهشهای تاریخی ابهامات و پیچیدگیهای حکومت اشکانیان هند مورد توجه قرار گیرد. مباحثی چون جغرافیای سیاسی، خاستگاه و تبار اشکانیان هند، تاریخ سیاسی و سقوط حکومت اشکانیان هند مباحثی هستند که در راه رسیدن به هدف پژوهش مورد توجه قرار میگیرند. مطالعات باستانشناسی، دورۀ 12، شمارۀ 2، تابستان 191/1399 2. تاریخ سیاسی شاهان اشکانی هند برای مطالعه تاریخ سیاسی شاهان اشکانی هند و روابط آتها با شاهان اشکانی ایران سکهها هنوز هم بهترین گزینه هستند؛ سکههای شاهان اشکانی ایران به ندرت در نواحی شمال غرب هند یافت شده است. همچنین برخی شاهان اشکانی هند همچون گوندوفر، اورتاگون و پاکور بر سکههایشان از لقب شاهنشاه استفاده کردهاند؛ فرای با استناد به سکههای مذکور معتقد است که حکومت اشکانی هند مستقل از حکومت اشکانی ایران بوده است؛ علیرغم آنچه ذکر شد سکههای شاهان اشکانی هند با سکههای شاهان اشکانی ایران شباهت دارد (Thomas,1870: 503-521) شاهان اشکانی هند سکههای شاهان اشکانی ایران را – که دربردارنده نیم تنه پادشاه اشکانی است- سورشارژ کرده؛ اما خدشهای به چهره شاه اشکانی وارد نکردهاند (Gardner,1886:109) . 2-1. جغرافیای سیاسی محدوده جغرافیای سیاسی حکومت اشکانیان هند از زمان تأسیس تا زمانی که این حکومت بهطور کامل بهوسیله اردشیر ساسانی منقرض شد با تغییرات بسیاری همراه بوده است. اشکانیان هند اگر چه توانسته بودند سرزمینهای قبلی هند و سکاییها را تسخیر کنند؛ اما در مواردی بازماندههای حکومت سکاهای هند به قلمرو حکومت اشکانیان هند حمله میکردند و موقتاً برخی نواحی را از اشکانیان هند بازپس میگرفتند )گوتشمید،1379: 205(. قلمرو سیاسی آنها در روزگار اوج قدرتشان شامل سیستان، بخشهایی از افغانستان و پاکستان و بخشهای شمالغرب هند بوده است )نقشه1(.