Rapport Erfgoed Ensembles Zuid Limburg
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Leegstand en herbestemming van molens, boerderijen, kastelen en buitenplaatsen ERFGOED ENSEMBLES IN ZUID- LIMBURG Leegstand en herbestemming van molens, boerderijen, kastelen en buitenplaatsen ERFGOED ENSEMBLES IN ZUID- LIMBURG In opdracht van Provincie Limburg, de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Buitengoed Geul & Maas, Gemeenten Eijsden-Margaten, Gulpen-Wittem, Meerssen, Nuth (Beekdaelen) en Valkenburg aan de Geul, en Stichting Het Limburgs Landschap Gelders Genootschap Elyze Storms-Smeets (eindredactie) Foto omslag: Landgoed Neubourg met kasteel, boerderij en molen in het Gulpdal is een waardevol erfgoedensemble in Nationaal Landschap Zuid-Limburg. Foto: Herman van Steenwijk. ERFGOED ENSEMBLES IN ZUID- LIMBURG ERFGOED ENSEMBLES IN ZUID-LIMBURG Inhoudsopgave Voorwoord Toine Gresel 006 DEEL 02 DEEL 03 Voorwoord Hubert Mackus 007 INSTRUMENTENKOFFER 054 SAMEN AAN HET WERK 104 SAMENVATTING 008 05 09 11 WERKWIJZER 056 FINANCIËN 088 CASUSSEN 106 AANBEVELINGEN 010 09.01 Introductie 090 11.01 Groote Molen, Meerssen 108 06 09.02 Financieel instrumentarium 090 11.02 Schaloen, Valkenburg 110 KENNIS OVER 09.02.01 Natuurschoonwet 091 11.03 Op de Bies, Schimmert 112 DEEL 01 ERFGOEDENSEMBLES 062 09.02.02 Subsidies en fondsen: 11.04 Dobbelsteynhof, Margraten 114 LEEGSTAND EN 06.01 Introductie 064 Provinciale subsidie 092 11.05 Goedenraad, Eys 116 HERBESTEMMING 016 06.02 Kennis instrumentarium 066 09.02.03 Subsidies en fondsen: 06.02.01 Leegstandsregister met Nationaal Restauratiefonds 093 12 01 quickscans 067 09.02.04 Crowdfunding 094 ERVARINGEN INLEIDING 018 06.02.02 Visie op erfgoedensemble 068 09.02.05 Subsidieloket herbestemming 095 UIT HET VELD 118 01.01 Projectdoel en scope 020 06.02.03 Duurzaamheidsscan 069 12.01 Particuliere landgoedeigenaren: 01.02 Erfgoedensembles 021 06.02.04 Haalbaarheidsonderzoek 070 10 Familie De Loë en Jurjen de Boer 120 01.03 Leeswijzer 021 06.02.05 Netwerk Herbestemming VERBINDEN 12.02 Watermolens in Zuid-Limburg: Groen Erfgoed 071 EN VERLEIDEN 096 Ton Verstraelen en Michiel Purmer 122 02 10.01 Introductie 098 12.03 Neercanne en St. Gerlach: DE ENSEMBLEGEDACHTE 07 10.02 Instrumenten om te verbinden en verleiden 099 Camille Oostwegel en Edmond Staal 124 CENTRAAL 022 ERFGOEDENSEMBLES 10.02.01 Schetsschuitmethode 100 12.04 Van leegstand naar herbestemming. 02.01 Boerderijen als ensembles 025 IN BELEID 072 10.02.02 Regionaal makelen 100 Maastrichtse ervaringen: 02.02 Molens als ensembles 026 07. 01 Introductie 074 10.02.03 Herbestemmingsmarkt Wethouder Krabbendam, Maastricht-LAB 126 02.03 Kastelen, buitenplaatsen en 07.02 Beleidsinstrumentarium 076 en –contactdag 101 12.05 Erfgoedtoerisme: landgoederen als ensembles 027 07.02.01 Erfgoedensembles 10.02.04 Monumentenpaspoort Anya Niewierra en Hanny Ras 128 in omgevingsvisies of -brochure 102 12.06 Kasteel Wijlre: 03 en omgevingsplannen 076 10.02.05 ErfgoedLab Limburg 103 Brigitte Bloksma en Dik Mol 130 Erfgoedensembles DE STAND VAN LEEGSTAND 028 07.02.02 Transformatiekaart 077 12.07 Klooster en kloosterboerderij Hoogcruts: 03.01 Leegstandsdefinitie 031 07.02.03 Ontheffen compensatieplicht Jonathan Wanders en Jo Aelmans 132 03.02 Cijfers en analyse 031 (Structuurvisie Wonen Zuid-Limburg Nationaal Landschap 03.03 Voorkomen van leegstand, voorkomen Zuid-Limburg) 077 Met dank aan 134 van verval 033 07.02.04 Dynamisch voorraadbeheer 078 Verder lezen 135 03.04 Leegstand en herbestemming 07.02.05 Expeditie Ruimte – Het Kompas 079 Nuttige websites 135 bij boerderijen 034 Colofon 136 03.05 Leegstand en herbestemming 08 bij molens 036 EIGENAARSCHAP 03.06 Leegstand en herbestemming bij EN GEBRUIK 080 kastelen, buitenplaatsen en landgoederen 038 08.01 Introductie 082 08.02 Instrumenten eigenaarschap en gebruik 083 04 08.02.01 Collectief eigenaarschap, DE MARKT BEKEKEN 040 collectieve visie 083 04.01 Een nieuwe functie vinden 042 08.02.02 Tijdelijke bestemming 04.02 Vrijetijdseconomie 044 en anti-kraak 084 04.03 Wonen 046 08.02.03 Vrijwilligers 085 04.04 Gezondheid, bezinning en sport 048 08.02.04 Visie op herbestemming: 04.05 Kantoren en kleinschalige bedrijvigheid 050 functies in context 086 04.06 Maatschappelijke functies 051 08.02.05 Aankoopstrategie 087 04.07 Agrarische bedrijvigheid 052 004 005 ERFGOED ENSEMBLES IN ZUID-LIMBURG Voorwoord Hubert Mackus Voorwoord Toine Gresel gedeputeerde Provincie Limburg voorzitter Nationaal Landschap Zuid-Limburg Het verheugt me u deze publieksrapportage ‘Erfgoed ensembles in Zuid-Limburg’ te Het Nationaal Landschap Zuid-Limburg is een van de twintig nationale landschappen, kunnen aanbieden. die zich ‘kenmerken door de specifieke samenhang tussen de verschillende onderdelen Dit rapport is de weerslag van een jaar lang intensief samenwerken met partners aan de van het landschap, zoals natuur, reliëf, grondgebruik en bebouwing’. Zuid-Limburg is problematiek van herbestemming van erfgoedensembles in het Nationaal Landschap een gebied met een rijke geschiedenis, een hooggewaardeerd cultuurlandschap en Zuid-Limburg. In dit project hebben partners gezocht naar instrumenten om het duur- veel monumentale panden. Wonen en werken in een Nationaal Landschap (en zeker in zame hergebruik van monumentaal erfgoed in het Nationaal Landschap Zuid-Limburg Zuid-Limburg!) betekent dat je verzekerd bent van een mooie, groene omgeving. Deze te stimuleren en versnellen. Daarnaast is onderzocht hoe de relatie van het monument landschappelijke kwaliteiten moeten behouden blijven, duurzaam worden beheerd en met de tuin, het erf en het landschap herstelt of versterkt kan worden. waar mogelijk versterkt. Een goede samenwerking, elkaar weten te vinden, is bij de aanpak van leegstand en herbestemming een essentiële voorwaarde. Het project heeft de samenwerking tussen overheidsmedewerkers erfgoed & ruimtelijk ordening en eigenaren & initiatiefnemers in het Zuid-Limburgse een stimulans gegeven. Het landelijke gebied van Nationaal Landschap Zuid-Limburg wordt gekenmerkt door een reliëfrijk cultuurlandschap. Nabij Bemelen. Foto: Erwin Zijlstra, Gelders Genootschap, 2018. Ons landschap is de kurk waar onze Zuid-Limburgse economie op drijft. Daarom is er Kasteel Borgharen. Foto: Albert vanuit Nationaal Landschap Zuid-Limburg een manifest met hefboomprojecten opge- Speelman, Rijksdienst voor het zet, waaronder dit project over leegstand en herbestemming van erfgoedensembles. Cultureel Erfgoed, 2016. Leegstand en dreigende leegstand van monumenten is een zorg in het landelijk ge- Een succesvolle herbestemming van erfgoedensembles vraagt enerzijds een slimme bied van het Nationaal Landschap Zuid-Limburg. Voor monumentale boerderijen en inzet van instrumenten op het schaalniveau van het monument, maar is ook afhan- buitenplaatsen is het lastig een invulling te vinden. Verval van deze monumenten kelijk van aanpak en beleid van de overheid op gebiedsniveau. De aanbevelingen in kan grote invloed op de kwaliteit van het landschap hebben. Daarnaast wordt in het Erfgoedensembles deze rapportage geven ons, gemeente en overheid, handvatten voor onze rol in het landelijk gebied nog veel leegstand van agrarisch vastgoed verwacht. De transforma- bijeenbrengen van vraag- en aanbod en het faciliteren van eigenaren van monumentaal tiemogelijkheden voor deze monumenten in het landelijk gebied zijn beperkt, omdat erfgoed. Niet alleen in het Nationaal Landschap Zuid-Limburg maar ook daarbuiten. we in deze regio van diverse voorraden (winkels, wonen, kantoren e.a.) in kwantitatief Zuid-Limburg Nationaal Landschap Dank aan het Gelders Genootschap voor de uitvoering van dit project en de stimule- opzicht te veel hebben. ring van die samenwerking. Tevens willen we de Rijksdienst voor het Cultureel Erf- De resultaten van dit project sluiten naadloos aan bij de doelen van het Nationaal Land- goed bedanken voor de ondersteuning van het project en het getoonde vertrouwen schap Zuid-Limburg: ondernemerschap in goede samenwerking met een excellente in de aanpak. In de projectaanpak is op een meer praktische wijze aangehaakt bij de landschapskwaliteit. regionale gebiedsontwikkeling Buitengoed Geul & Maas. De ambitie om juist in dit karakteristieke gebied kastelen, buitenplaatsen een landgoederen nieuwe kansen en toekomstperspectief te bieden is geslaagd te noemen. Ik nodig u uit samen aan de slag te gaan met de vijf aanbevelingen in deze rapportage! Agrarisch landschap bij Terstraten. Foto: Erwin Zijlstra, Gelders Genootschap, 2018. 006 007 ERFGOED ENSEMBLES IN ZUID-LIMBURG Samenvatting In Nationaal Landschap Zuid-Limburg ligt het aantal monu- verstandig op elk schaalniveau stil te staan bij kansen en menten per 1000 inwoners ver boven het landelijke gemid- knelpunten. De gebiedsgerichte en casusgerichte werkwij- delde. Samen met de bijbehorende omgeving (ensemble) zer en de instrumentenkoffer geven invulling aan de initiële bepalen deze in belangrijke mate onze ruimtelijke en maat- vraag van het project: hoe kunnen de diverse partijen meer schappelijke identiteit. Zuid-Limburg zou zonder haar wa- sturing geven aan een versnelde herbestemming van groene termolens, carréboerderijen, vakwerkhuizen en kastelen niet erfgoedensembles in Nationaal Landschap Zuid-Limburg? hetzelfde zijn. Verval van deze erfgoedensembles als gevolg In het instrumentenkoffer komen de volgende thema’s aan van leegstand kan grote invloed hebben op de kwaliteit van bod: 1. Kennis ontwikkelen en verspreiden, 2. Beleidsruimte het Zuid-Limburgse landschap. bieden voor goede ontwikkelingen, 3. Eigenaarschap & Ge- In opdracht van Provincie Limburg leidde het Gelders Genoot- bruik, 4. Financieel (Subsidies & Fondsen), en