Program Ochrony Środowiska Dla Gminy Borne Sulinowo Na Lata 2019-2022 Z Uwzgl Ędnieniem Perspektywy Na Lata 2023-2026” Opracowany Przez EKOLOG Sp

Załącznik do uchwały Nr VI/76/2019 Rady Miejskiej w Bornem Sulinowie z dnia 27 marca 2019r.

Program Ochrony Środowiska dla

Gminy Borne Sulinowo

na lata 2019 -2022 z uwzględnieniem perspektywy na

lata 2023 -2026

Borne Sulinowo, 2018

Zamawiający:

Gmina Borne Sulinowo Al. Niepodległości 6 78-449 Borne Sulinowo

Wykonawca: Ekolog Sp. z o.o. ul. Świętowidzka 6/4 61-058 Poznań

Autorzy opracowania: inż. Katarzyna Walkowiak mgr Jakub Smakulski mgr Paulina Marchewka

„Program Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo na lata 2019-2022 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2023-2026” opracowany przez EKOLOG sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4, 61-058 Pozna ń

1. SPIS TRE ŚCI

1. SPIS TRE ŚCI ...... 4 2. WYKAZ SKRÓTÓW...... 6 3. STRESZCZENIE ...... 7 4. WST ĘP ...... 8 4.1 Cel i zakres opracowania ...... 8 4.2 Struktura programu i metodyka i prac ...... 9 4.3 Podstawa prawna ...... 10 4.4 4.4. Spójno ść z dokumentami nadrz ędnymi ...... 11 5. Charakterystyka Gminy Borne Sulinowo ...... 13 5.1 Poło żenie i uwarunkowania przyrodnicze ...... 13 5.2 Uwarunkowania społeczno – gospodarcze...... 15 5.2.1. Demografia ...... 15 5.2.1 Gospodarka ...... 17 6. OCENA STANU ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO ...... 18 6.1.Ochrona klimatu i jako ści powietrza ...... 18 6.1.1.Stan wyj ściowy ...... 18 6.1.2 Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo na lata 2004 – 2007 z uwzgl ędnieniem perspektywy 2008 – 2015 ...... 26 6.1.3. Ocena stanu – analiza SWOT ...... 28 6.2. Zagro żenia hałasem ...... 29 6.2.1. Stan wyj ściowy ...... 29 6.2.2. Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo na lata 2004 – 2007 z uwzgl ędnieniem lat 2008-2015 w zakresie zagro żenia hałasem ...... 31 6.2.3. Ocena stanu – analiza SWOT ...... 32 6.3. Pola elektromagnetyczne ...... 33 6.3.1. Stan wyj ściowy ...... 33 6.3.2. Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo na lata 2004 – 2007 z uwzgl ędnieniem lat 2008-2015 w zakresie pól elektromagnetycznych ...... 34 6.3.3. Ocena stanu- analiza SWOT ...... 35 6.4. Gospodarowanie wodami ...... 35 6.4.1. Stan wyj ściowy ...... 35 6.4.2. Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo na lata 2004 – 2007 z uwzgl ędnieniem lat 2008 - 2015 w zakresie gospodarowania wodami ...... 42 6.4.3. Ocena stanu – analiza SWOT ...... 44 6.5. Gospodarka wodno - ściekowa ...... 45 6.5.1. Stan wyj ściowy ...... 45

6.5.2. Ocena stanu- analiza SWOT ...... 47 6.6. Zasoby geologiczne ...... 48 6.6.1. Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo na lata 2004 – 2007 z uwzgl ędnieniem lat 2008 - 2015 w zakresie zasobów geologicznych ...... 49 6.6.2. Ocena stanu – analiza SWOT ...... 49 6.7. Gleby ...... 50 6.7.1. Stan wyj ściowy ...... 50 6.7.1.Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo na lata 2004- 2007 z uwzgl ędnieniem lat 2008-2015 w zakresie ochrony powierzchni ziemi ...... 51 Zadania podj ęte w ramach poprzedniego programu ochrony środowiska pozwoliły na utrzymanie dobrego stanu gleb na terenie gminy. W tabeli poni żej przedstawiono efekty osi ągni ęte poprzez realizacj ę poprzedniego programu ochrony środowiska...... 51 6.7.2. Ocena stanu – analiza SWOT ...... 52 6.8. Gospodarka odpadami ...... 52 6.8.1. Stan wyj ściowy ...... 52 6.8.2. Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo na lata 2004-2007 z uwzgl ędnieniem lat 2008-2015 w zakresie gospodarki odpadami ...... 56 6.8.3. Ocena – analiza SWOT ...... 56 6.9. Zasoby przyrodnicze ...... 57 6.9.1. Stan wyj ściowy ...... 57 6.9.2. Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo na lata 2004-2007 z uwzgl ędnieniem lat 2008-2015 dotycz ące obszaru interwencji: zasoby przyrodnicze ...... 67 6.9.3. Ocena – analiza SWOT ...... 69 6.10. Zagro żenia powa żnymi awariami...... 70 6.10.1. Stan wyj ściowy ...... 70 6.10.2. Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo na lata 2004-2007 z uwzgl ędnieniem lat 2008-2015 dotycz ące obszaru interwencji: przeciwdziałanie poważnym awariom ...... 71 6.10.3. Ocena – analiza SWOT ...... 71 6.11. Adaptacje do zmian klimatu oraz nadzwyczajne zagro żenia środowiska ...... 72 6.12. Edukacja ekologiczna ...... 73 6.13. Monitoring Środowiska ...... 74 7. CELE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA, ZADANIA I ICH FINANSOWANIE ...... 76 8. SYSTEM REALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 97 9. SPIS TABEL ...... 99 10. SPIS RYCIN ...... 101 11. ZAŁ ĄCZNIK...... 102

2. WYKAZ SKRÓTÓW

Nazwa skrótu Wyja śnienie Analiza SWOT jest jedn ą z najcz ęś ciej stosowanych metod analizy strategicznej. Polega na analizie silnych i słabych stron organizacji oraz Analiza SWOT szans i zagro żeń które si ę przed ni ą pojawiaj ą. SWOT, to skrót od: strengths (mocne strony), weaknesses (słabe strony), opportunities (szanse), threats (zagro żenia). GDDKiA Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad GIO Ś Główny Inspektorat Ochrony Środowiska GUS Główny Urz ąd Statystyczny JCWP Jednolite Cz ęś ci Wód Powierzchniowych JCWPd Jednolite Cz ęś ci Wód Podziemnych JST Jednostka Samorz ądu Terytorialnego KPGO Krajowy Plan Gospodarki Odpadami KPO ŚK Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych WPGO Wojewódzki Plan Gospodarki Odpadami KZGW Krajowy Zarz ąd Gospodarki Wodnej NFO ŚiGW Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej OZE Odnawialne Źródła Energii PGW WP Pa ństwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie PEM Pola elektromagnetyczne PM2,5 Pył zawieszony o granulacji do 2,5 μm PM10 Pył zawieszony o granulacji do 10 μm PM Ś Pa ństwowy Monitoring Środowiska POKzA Program Oczyszczania Kraju z Azbestu POP Program Ochrony Powietrza PO Ś Program Ochrony Środowiska PROW Program Rozwoju Obszarów Wiejskich RDLP Regionalna Dyrekcja Lasów Pa ństwowych RDO Ś Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska RZGW Regionalny Zarz ąd Gospodarki Wodnej SOO Ś Strategiczna ocena oddziaływania na środowisko UE Unia Europejska WFO ŚiGW Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej WIO Ś Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska ZDR Zakłady Du żego Ryzyka ODR Ośrodek Doradztwa Rolniczego WZMiUW Wojewódzki Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń Wodnych ZZR Zakłady Zwi ększonego Ryzyka

3. STRESZCZENIE

W Programie Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo na lata 2019 – 2022 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2023-2026 przedstawiono podstawowe informacje dotycz ące stanu i jako ści środowiska przyrodniczego na obszarze okre ślonym w dokumencie. Opracowanie powstało zgodnie z wytycznymi do opracowania wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska sporz ądzonych przez Ministerstwo Środowiska. Przygotowany dokument zgodny jest z celami operacyjnymi wyznaczonymi w europejskich, krajowych, wojewódzkich i powiatowych dokumentach strategicznych. Celem głównym dokumentu jest realizowanie zada ń zwi ązanych z ochron ą środowiska przez jednostki samorz ądu terytorialnego. PO Ś powinien stanowi ć podstawy funkcjonowania systemu zarz ądzania środowiskiem. Wyznaczone działania maj ą by ć zgodne z ide ą zrównowa żonego rozwoju. Cele szczegółowe pomagaj ą zrealizowa ć wyznaczony cel główny. Gmina Borne Sulinowo poło żona jest we wschodniej cz ęś ci województwa zachodniopomorskiego, w powiecie szczecineckim. Teren gminy obejmuje miasto Borne Sulinowo, które stanowi siedzib ę władz samorz ądowych oraz 18 sołectw: : Ciemino, D ąbie, Jele ń, Juchowo, Kiełpino, Kr ągi, Kucharowo, Liszkowo, Ł ączno, Łubowo, Nobliny, Piława, Radacz, Rakowo, Silnowo, Starowice, Śmiadowo i Uniemino. Gmina zajmuje powierzchni ę 484,2 km² i jest drug ą pod wzgl ędem wielko ści gmin ą w powiecie. Głównym problemem w zakresie ochrony klimatu oraz powietrza jest emisja zanieczyszczeń, pochodz ących z indywidualnych systemów grzewczych oraz transportu drogowego. Zadania przedstawione w niniejszym dokumencie skupiaj ą si ę przede wszystkim na ograniczeniu ilo ści zanieczyszcze ń i poprawie jako ści powietrza atmosferycznego, poprzez zaoferowanie mieszka ńcom pomocy w wymianie pieców w ęglowych na inne alternatywne źródła spalania. Najwi ększym emitorem hałasu jest ruch drogowy. Przez gminę przebiega droga wojewódzka nr 172 o długo ści (w granicach gminy) 6,147 km (od 29+370 do 35+517). Na obszarze gminy zagro żenie hałasem komunikacyjnym mo że wyst ępowa ć wzdłu ż drogi krajowej nr 20. Nat ęż enie ruchu na tych drogach to 1925 poj./d. Udział samochodów ci ęż arowych i dostawczych na tych drogach wynosi około 20%. Na terenie gminy znajduje si ę 12 emitorów promieniowania elektromagnetycznego (stacje bazowe telefonii komórkowej, cyfrowej). Obecno ść , emitorów nie powoduje jednak przekroczenia dopuszczalnego poziomu nat ęż enia pól elektromagnetycznych. Obszar gminy jest poło żony na wododziale głównym pomi ędzy zlewniami rzek Przymorza i Odry. Wody powierzchniowe zajmuj ą na obszarze gminy około 7% jej powierzchni. Wody te to przede wszystkim wody jeziorne. Na obszarze obj ętym programem 95,6% mieszka ńców podł ączonych jest do sieci wodoci ągowej, a 85,1% do sieci kanalizacyjnej. Miasto i Gmina realizuje zadania dotycz ące podł ączenia i modernizacji sieci wodoci ągowej i kanalizacyjnej, poniewa ż cz ęść ścieków, pochodz ąca z prywatnych gospodarstw domowych oraz zakładów, może przedostawa ć si ę do gruntu b ądź wód

powierzchniowych, szczególnie w przypadku nieszczelnych zbiorników b ądź awarii sieci. Zadania te pozwol ą na uporz ądkowanie gospodarki ściekowej, poprawi ą jako ść życia mieszka ńców poprzez polepszenie warunków sanitarnych. Gmina w ostatnich latach osi ągn ęła wymagane ustaw ą poziomy recyklingu i przygotowania do ponownego u życia odpadów, posiada równie ż znaczny problem z za śmiecaniem obszarów cennych przyrodniczo przez nie świadomych turystów, co powoduje potrzeb ę ci ągłego oczyszczania obszarów. W ramach poprawy sytuacji nale ży prowadzi ć odpowiedni ą edukacj ę ekologiczn ą w zakresie gospodarki odpadami, zarówno w śród osób odwiedzaj ących, jak i lokalnej społeczno ści. Gmina posiada wysok ą lesisto ść , która stanowi ponad 60% omawianego obszaru. Ponadto gmina bogata jest w walory przyrodnicze – obszary prawnie chronione zajmuj ą 19 334,90 ha Dla wyznaczonych zada ń opracowano harmonogram ich realizacji. Zakres wykonania i wdra żania programu b ędzie podlegał monitoringowi – co dwa lata b ędzie sporz ądzany raport z programu ochrony środowiska. Po czterech latach nast ąpi sporz ądzenie aktualizacji programu ochrony środowiska.

4. WST ĘP

4.1 Cel i zakres opracowania

Przedmiotem zamówienia jest ,, Program Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo na lata 2019-2022 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2023-2026”. Obowi ązek sporz ądzenia programu ochrony środowiska wynika z ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2018 r. poz. 799 z pó źn. zm.). Zgodnie z art. 17 wy żej wymienionej ustawy organ gminy sporz ądza program ochrony środowiska. Z wykonania programu organ wykonawczy sporz ądza co dwa lata raporty, które przedstawia radzie gminy. Głównym celem sporz ądzenia, uchwalenia i wdra żania programu ochrony środowiska jest realizacja przez jednostki samorz ądu terytorialnego polityki ochrony środowiska. Program ochrony środowiska powinien stanowi ć podstaw ę funkcjonowania systemu zarz ądzania środowiskiem ł ącz ącą wszystkie działania oraz dokumenty dotycz ące ochrony środowiska oraz przyrody. Program ochrony środowiska winien spełnia ć wymagania okre ślone w art. 14, art. 17 i art. 18 ustawy Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2018 r. poz. 799 z pó źn. zm.). Zasady i tryb udziału społecze ństwa w post ępowaniu, którego przedmiotem jest sporz ądzenie programu ochrony środowiska okre śla ustawa z dnia 3 pa ździernika 2008 r. o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2018 r., poz. 2081). Program ochrony środowiska zgodnie z art. 13 i art. 14 ustawy Prawo ochrony środowiska ma okre śla ć przede wszystkim zespół działa ń maj ących na celu stworzenie warunków niezb ędnych do realizacji ochrony środowiska, zgodnie z zasad ą zrównowa żonego rozwoju. W zwi ązku z tym, że polityka ochrony środowiska jest prowadzona na podstawie strategii rozwoju, programów

i dokumentów programowych, o których mowa w ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. z 2018 r., poz.1307 z pó źn. zm.), program ochrony środowiska powinien by ć spójny ze strategiami i programami strategicznymi obowi ązuj ącymi na terenie analizowanego obszaru. Program spełnia wymagania zawarte w opracowanym przez Ministerstwo Środowiska dokumencie „Wytyczne do opracowania wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska”. Oznacza to, że w przygotowanym programie: • została przeprowadzona ocena stanu środowiska z uwzględnieniem obszarów przyszłej interwencji; • w ramach opisu stanu środowiska uwzgl ędnione zostały zagadnienia horyzontalne: adaptacja do zmian klimatu, nadzwyczajne zagro żenia środowiska, działania edukacyjne oraz monitoring środowiska, • uwzgl ędnione zostały cele, kierunki interwencji i zadania wynikaj ące z oceny stanu środowiska; • okre ślony został harmonogram rzeczowo – finansowy dla zada ń własnych samorz ądu oraz zada ń monitorowanych. Ponadto, podczas tworzenia programu uwzgl ędniono zało żenia zawarte w wojewódzkim programie ochrony środowiska oraz programach sektorowych, strategiach i istniej ących planach rozwoju.

4.2 Struktura programu i metodyka i prac Niniejszy dokument składa si ę z 8 rozdziałów, w których zawarto przede wszystkim: zagadnienia wst ępne, ocen ę stanu środowiska wraz z analiz ą SWOT, cele i kierunki, zadania, sposób finansowania oraz realizacj ę poprzedniego programu ochrony środowiska. Wykonanie dokumentu składa si ę z kilku etapów. Pierwszym z nich jest przeprowadzanie prac kameralnych, które polegały na zebraniu danych dotycz ących aktualnego stanu środowiska przyrodniczego na terenie gminy Borne Sulinowo. Nast ępnie opracowano charakterystyk ę oraz diagnoz ę stanu komponentów środowiska przyrodniczego zgodnie z wytycznymi, uwzgl ędniaj ąc 10 obszarów interwencji: ochron ę klimatu i jako ści powietrza, zagro żenia hałasem, pola elektromagnetyczne, gospodarowanie wodami, gospodark ę wodno – ściekow ą, zasoby geologiczne, gleby, gospodark ę odpadami oraz zasoby przyrodnicze oraz zagro żenia powa żnymi awariami. Wa żnym elementem pracy jest uwzgl ędnienie adaptacji do zmian klimatu oraz nadzwyczajnych zagro żeń środowiska, działa ń edukacyjnych i monitoringu środowiska. Ponadto, opisano efekty realizacji dotychczas obowi ązuj ącego programu ochrony środowiska, dokonano analizy SWOT, na podstawie której okre ślono najpowa żniejsze zagro żenia dla miasta z zakresu analizowanych obszarów interwencji. Dane do wykonania dokumentu pozyskano z Urz ędu Miejskiego w Bornem Sulinowie, Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Szczecinie, Nadle śnictwa Borne Sulinowo, Powiatowego Zarz ądu Dróg w Szczecinku, Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad, Instytutu

Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Głównego Urz ędu Statystycznego, Pa ństwowej Inspekcji Sanitarnej, Krajowego Zarz ądu Gospodarki Wodnej, Pa ństwowej Stra ży Po żarnej. Dane o stanie środowiska naturalnego opisywano na podstawie aktualnych informacji. W dokonanej ocenie i analizie stanu środowiska przyrodniczego okre ślono cele, kierunki i zadania, a nast ępnie opracowano harmonogram rzeczowo – finansowy z uwzgl ędnieniem formy finansowania, osobno dla zada ń własnych Gminy Borne Sulinowo oraz osobno dla zadań monitorowanych.

4.3 Podstawa prawna

Niniejszy dokument sporz ądzono zgodnie z wymogami obowi ązuj ących przepisów prawnych, dotycz ących zagadnie ń ochrony środowiska. Podstaw ę prawn ą Programu stanowi ą wymienione ni żej ustawy oraz akty wykonawcze do tych ustaw: • Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2018 poz. 799 ze zm.), • Ustawa z dnia 3 pa ździernika 2008 r. o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. 2018 poz. 2081), • Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. 2018 poz. 1614 ze zm.), • Ustawa z dnia 28 wrze śnia 1991 r. o lasach (Dz. U. 2018 poz. 2129 ), • Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne (Dz. U. 2018 poz. 2268 ze zm.), • Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wod ę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz. U. 2018 poz. 1152), • Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U. z 2018 r. poz. 954 ze zm.) • Ustawa z dnia 17 lipca 2009 r. o systemie zarz ądzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji (Dz. U. 2018 poz. 1271 z pó źn. zm.), • Ustawa z dnia 13 wrze śnia 1996 r. o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach (Dz. U. 2018 poz.1454 ze zm.), • Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. 2017 poz. 2126 ze. zm.), • Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. 2018 poz. 992 ze zm.), • Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i le śnych (Dz. U. 2017 poz.1161), • Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. 2018 poz.1202 ze zm.), • Ustawa z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawo żeniu (Dz. U. 2018 poz.1259 ze zm.), • Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. 2018 poz.1945 ze zm.), • Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierz ąt (Dz. U. 2019 poz. 122), • Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. 2014 poz.112).

4.4. Spójno ść z dokumentami nadrz ędnymi

„Program Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo. na lata 2019-2022 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2023-2026 ” uwzgl ędnia zało żenia zawarte w dokumentach nadrz ędnych wy ższego szczebla:

 nadrz ędne dokumenty strategiczne:

• Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju. Polska 2030. Trzecia Fala Nowoczesno ści, • Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju 2020, • Strategia „Bezpiecze ństwo Energetyczne i Środowisko”, • Strategia innowacyjno ści i efektywno ści gospodarki „Dynamiczna Polska 2020”, • Strategia rozwoju transportu do 2020 roku (z perspektyw ą do 2030 roku), • Strategia zrównowa żonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa na lata 2012 – 2020, • Polityka energetyczna Polski do 2030 roku,

 dokumenty sektorowe:

• Krajowy Program Ochrony Powietrza do roku 2020, • Aktualizacja Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych, • Krajowy plan gospodarki odpadami 2022, • Krajowy program zapobiegania powstawaniu odpadów, • Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2014 – 2020, • Regionalny Program Operacyjny Województwa Zachodniopomorskiego na lata 2014 – 2020, • Program ochrony i zrównowa żonego u żytkowania ró żnorodno ści biologicznej oraz Plan działa ń na lata 2015 – 2020, • Strategiczny Plan Adaptacji dla sektorów i obszarów wra żliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywa do roku 2030, • Program wodno – środowiskowy kraju, • Plan Gospodarowania Wodami na obszarze dorzecza Odry, • Plan zarz ądzania ryzykiem powodziowym,

 dokumenty o charakterze programowym/wdro żeniowym:

• Strategia Rozwoju Województwa Zachodniopomorskiego do 2020, • Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Zachodniopomorskiego, • Plan gospodarki odpadami dla Województwa Zachodniopomorskiego 2016-2022, • Program ochrony powietrza dla strefy zachodniopomorskiej • Program ochrony środowiska dla województwa zachodniopomorskiego na lata 2016-2020

 dokumenty szczebla lokalnego:

• Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Szczecineckiego 2018-2021 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2022-2025 • Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Borne Sulinowo na lata 2004-2019 • Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Borne Sulinowo na lata 2015 do 2020 z perspektyw ą do 2023

5. Charakterystyka Gminy Borne Sulinowo

Borne Sulinowo jest gmin ą miejsko – wiejską. Obszar poło żony jest we wschodniej cz ęś ci województwa zachodniopomorskiego, w powiecie szczecineckim. Teren gminy obejmuje miasto Borne Sulinowo, które stanowi siedzib ę władz samorz ądowych oraz 18 sołectw:

• Ciemino,

• Dąbie,

• Jele ń,

• Juchowo,

• Kiełpino,

• Kr ągi,

• Kucharowo,

• Liszkowo,

• Łączno,

• Łubowo,

• Nobliny,

• Piława,

• Radacz,

• Rakowo,

• Silnowo,

• Starowice

• Śmiadowo

• Uniemino.

Gmina zajmuje powierzchni ę 484,2 km². Pod wzgl ędem wielko ści zajmuje 2 miejsce w śród 6 gmin powiatu szczecineckiego. Liczba ludno ści w 2017 roku według danych GUS wynosiła 9 935 osób. Pod wzgl ędem liczby ludno ści gmina znajduje si ę na 4 miejscu w powiecie szczecineckim.

5.1 Poło żenie i uwarunkowania przyrodnicze

Gmina sąsiaduje z nast ępuj ącymi gminami:

• od północy – gminami Szczecinek i Barwice (powiat szczecinecki); • od wschodu – gminami Okonek i Jastrowie (powiat złotowski, województwo wielkopolskie); • od południowego-zachodu – gmin ą Czaplinek (powiat drawsko pomorski).

Rycina 1. Poło żenie Gminy Borne Sulinowo na tle powiatu szczecineckiego i województwa zachodniopomorskiego Źródło: Opracowanie własne

Gmina Borne Sulinowo znajduje si ę w centralnej cz ęś ci Pojezierza Drawskiego. Miasto otoczone jest kompleksem le śnym i rozci ąga si ę wzdłu ż Jeziora Pile. Charakteryzuje j ą bardzo zró żnicowana rze źba terenu, na co wpływ miało długotrwałe działanie l ądolodów skandynawskich i mas spływaj ących z nich wód. Powierzchnia terenu jest pochylona w kierunku południowym. teren opada od 193 m n.p.m. w rejonie m. Kiełpino do 124 m n.p.m. w rejonie zalewów Nadarzyckich. Rze źba terenu jest urozmaicona w cz ęś ci północnej (liczne wzniesienia kemowe i rynny jeziorne) i bardziej spokojna, miejscami płaska w cz ęś ci środkowej i południowej (równina sandrowa). Na podstawie podziału fizycznogeograficznego (Kondracki, 2002) gmin ę Borne Sulinowo zaliczono do: • prowincji Ni żu Środkowoeuropejskiego, • podprowincji Pojezierza Południowobałtyckiego,

• makroregionu Pojezierza Południowopomorskiego. Mezoregionów: Równina Wałecka oraz Pojezierze Szczecineckie. Powierzchnia Równiny Wałeckiej wynosi około 700 km 2. Tereny poło żone w obr ębie tego mezoregionu obejmuj ą lekko sfalowany obszar sandrów, wyniesiony średnio 120-140 m n.p., przeci ęty dolinami niewielkich rzek spływaj ących do Gwdy. Na terenie równiny wyst ępuj ą liczne jeziora wytopiskowe rynnowe, do najwi ększych zaliczane s ą Zdbiczno i W ąsosze. Obszar równiny porastaj ą głównie bory sosnowe, stan zaludnienia na tym terenie jest nieznaczny. Pojezierze Szczecineckie to wysoczyzna morenowa poło żona na zewn ątrz moren czołowych fazy pomorskiej, mi ędzy sandrem Równiny Wałeckiej na zachodzie a Dolin ą Gwdy na Wschodzie. Zajmuje ono powierzchni ę około 834 km 2, a wysoko ść terenu dochodzi miejscami nawet do około 205 m n.p.m. W krajobrazie mezoregionu przewa ża powierzchnia moreny dennej ostatniego zlodowacenia, odznaczaj ąca si ę znaczn ą ilo ści ą małych jezior polodowcowych. Powierzchni ę użytkow ą obszaru zajmuj ą głównie tereny le śne. W zasi ęgu Pojezierza Szczecineckiego znajduje si ę sze ść rezerwatów przyrody: Bagno Ciemino, Dęby Wilczkowskie, So śnica, Glinki, Golcowe Bagno oraz jeden z najwi ększych w kraju Rezerwat Diabelskie Pustacie.

5.2 Uwarunkowania społeczno – gospodarcze

5.2.1. Demografia

Stan ludno ści w 2017 roku wg danych GUS wynosił 9 935 osób (z czego ludno ść na obszarze miasta stanowiła 4 984 osób, natomiast na obszarze wiejskim 4 951). Od roku 2016 obserwuje si ę wzrost liczby ludno ści w gminie. Tendencja wzrostowa dotyczy głównie obszaru miejskiego. Czynniki okre ślaj ące sytuacj ę demograficzn ą w gminie to przede wszystkim: współczynnik przyrostu naturalnego, saldo migracji, g ęsto ść zaludnienia, współczynnik feminizacji, struktura wieku, migracje. Dane statystyczne w zakresie podstawowych czynników kształtuj ących lokaln ą sytuacj ę demograficzną przedstawiono w poni ższych zestawieniach.

Tabela 1. Podstawowe dane demograficzne Gminy Borne Sulinowo Wyszczególnienie: Jednostka 2014 2015 2016 2017 liczba ludno ści osoba b.d. b.d. 9840 9935 gęsto ść zaludnienia osoba/km 2 20 20 20 21 urodzenia żywe na - 7,73 8,17 6,92 9,34 1000 ludno ści zgony na 1000 - 9,76 12,46 11,40 - ludno ści przyrost naturalny na - -2,03 -4,29 -4,48 -2,84 10 00 ludno ści przyrost naturalny - -20 -42 -44 -28 saldo migracji - -0,6 0,0 6,2 9,3 na 1000 ludno ści zameldowania osoba 201 b.d. 233 289

Wyszczególnienie: Jednostka 2014 2015 2016 2017 wymeldowania osoba 207 b.d. 172 197 liczba kobiet osoba b.d. b.d. 5036 5094 liczba m ęż czyzn osoba b.d. b.d. 4804 4841 współczynnik osoba 104 104 105 105 feminizacji Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Na podstawie danych demograficznych przedstawionych powy żej wnioskuje si ę, że liczba ludno ści od 2016 roku wzrasta. Przyrost ten zauwa żalny jest głównie w obszarze miejskim gminy. Obszar miejski zamieszkuje 50,17% ludno ści gminy. Liczba kobiet przewa ża nad liczb ą m ęż czyzn. Współczynnik feminizacji utrzymuje si ę na podobnym poziomie - na 100 męż czyzn w gminie przypada 105 kobiet. Saldo migracji w 2017 roku było dodatnie, wska źnik ten wynosił 9,3. W roku 2017 na terenie gminy zameldowało si ę 289 osób, natomiast wymeldowało si ę 197 osób. W poprzednich latach dysproporcje pomi ędzy wymeldowaniami i zameldowaniami były mniejsze. Na terenie gminy, w analizowanym okresie obserwowany jest ujemny przyrost naturalny na 1000 ludno ści. Od 2017 widoczny jest wzrost przyros tu naturalnego w stosunku do roku 2015 i 2016. Ujemny przyrost naturalny świadczył o przewadze zgonów nad urodzeniami żywymi. Struktura wieku ekonomicznego ludno ści uwzgl ędnia wiek przedprodukcyjny, produkcyjny i poprodukcyjny, a tak że stop ę bezrobocia, któr ą okre śla si ę, jako stosunek liczby osób nieposiadaj ących pracy do liczby osób aktywnych zawodowo. W poni ższej tabeli przedstawiono struktur ę wieku ekonomicznego oraz stop ę bezrobocia rejestrowanego na podstawie danych GUS w latach 2014 – 2017.

Tabela 2. Grupy wieku ekonomicznego i strukturalnego bezrobocia w latach 2013-2016 Wiek Udział bezrobotnych przedprodukcyjny Wiek produkcyjny Wiek poprodukcyjny rejestrowanych Rok (0 -17 lat) [osoby] [%] [osoby] [%] [osoby] [%] [osoby] 2014 1791 18,2 6009 61,2 2018 20,6 750 2015 1723 17,6 6008 61,3 2076 21,2 692 2016 1669 17,0 6030 61,3 2141 21,8 602 2017 1697 17,1 6013 60,5 2225 22,4 472 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Ludno ść w wieku przedprodukcyjnym do 17 lat zmniejszyła się o 1,1 % (94 osoby) w stosunku do roku 2014. Najwi ększy udział w grupach wieku ekonomicznego stanowi ludno ść w wieku produkcyjnym. Poziom ten utrzymuje si ę powy żej 60% (jest to ok. 6013 mieszka ńców). Zauwa ża si ę, że jest to spadek w porównaniu z latami wcze śniejszymi. W latach 2014-2017 zauwa żalny jest wzrost liczby ludno ści w wieku poprodukcyjnym. W roku 2017 grupa ta stanowiła 22,4% (2225 osób) o 1,8% (207 mieszka ńców) wi ęcej ni ż w roku 2014.

Na podstawie danych GUS zauwa żyć mo żna, że liczba rejestrowanego bezrobocia maleje. W porównaniu z rokiem 2014 spadło ono o 278 osób i w roku 2017 udział bezrobotnych rejestrowanych przedstawiał si ę w liczbie 472 osób.

5.2.1 Gospodarka

W gminie Borne Sulinowo na przestrzeni lat 2014-2017 zaobserwowano wyra źny wzrost liczby podmiotów gospodarczych na terenie wiejskim gminy. Na przestrzeni ostatnich lat z roku na rok liczba przedsi ębiorców wzrastała i tak w 2017 roku podmiotów tych było 307. Na terenie miejskim w analizowanym okresie najwi ęcej pomiotów funkcjonowało w 2015 roku – 480. Obecnie wska źnik ten zmalał do 464. Ogółem w roku 2017 na terenie całej gminy zarejestrowanych było 771 podmiotów gospodarczych.

Rycina 2. Zmiany liczby podmiotów gospodarczych na terenie gminy Borne Sulinowo w latach 2014-2017. Źródło: Dane GUS

Wśród podmiotów gospodarczych w 2017 roku 43 funkcjonowało w rolnictwie, le śnictwie, łowiectwie i rybactwie. W przemy śle i budownictwie działały 174 podmioty. Pozostała działalno ść obj ęła 43 podmioty.

Tabela 3. Podmioty gospodarcze wg działów PKD w latach 2014-2017 Podmioty gospodarcze ogółem Wyszczególnienie 2014 2015 2016 2017 Ogółem 765 774 772 771 Rolnictwo, le śnictwo, łowiectwo, rybactwo 51 50 49 43 Przemysł i budownictwo 161 169 172 174

Pozostała działalno ść 553 555 551 554 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS; m – zmiany metodologiczne

Na terenie gminy działa 18 jednostek nale żą cych do sektora publicznego – 9 jednostek nale ży do pa ństwowych i samorz ądowych jednostek prawa bud żetowego. W sektorze prywatnym wyst ępuje 741 podmiotów gospodarczych, po śród których przewa żaj ą przedsi ębiorstwa osób fizycznych prowadz ące własn ą działalno ść – 495 jednostek. Spółki handlowe to 53 jednostki (w tym 17 z udziałem kapitału zagranicznego), 59 podmiotów nale ży do stowarzysze ń i organizacji społecznych, natomiast 9 do spółdzielni.

Tabela 4.Podmioty gospodarcze wg sektorów własno ściowych Liczba Podmioty wg sektorów własno ściowych podmiotów Sektor publiczny Sektor publiczny - ogółem 18 pa ństwowe i samorz ądowe jednostki prawa 9 bud żetowego Sektor prywatny Sektor prywatny - ogółem 741 osoby fizyczne prowadz ące działalno ść gospodarcz ą 495 spółki handlowe 53 spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego 17 spółdzielnie 9 fundacje 4 stowarzyszenia i organizacje społeczne 59 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

6. OCENA STANU ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO

6.1.Ochrona klimatu i jako ści powietrza

6.1.1.Stan wyj ściowy

Klimat

Gmina Borne Sulinowo według podziału klimatycznego (Wo ś,1993) poło żona jest w obr ębie Regionu Zachodniopomorskiego. Obszar le ży w strefie klimatu umiarkowanego krainy bałtyckiej, gdzie nast ępuje wzajemne przenikanie wilgotnych mas oceanicznych znad Atlantyku i suchych kontynentalnych znad kontynentu wschodnioeuropejskiego. W porównaniu z reszt ą kraju region ten charakteryzuje si ę cz ęstym wyst ępowaniem dni przymrozkowych, z niewielkim zachmurzeniem, bez opadu oraz najmniejsz ą liczb ą dni z pogod ą przymrozkow ą z opadem. Klimat gminy charakteryzuje roczna suma opadów 600-700mm - około 2/3 opadów przypada na półrocze letnie, a 1/3 na zimowe. Średnie temperatury wynosz ą odpowiednio: dla całego roku 7-7,5°C, w półroczu zimowym 1°C, a półroczu letnim 13,5-14°C. Najwy ższe opady w ci ągu roku, odnotowywane s ą w miesi ącach letnich, a najni ższe w miesi ącach zimowych od stycznia do marca.

W okresie wegetacyjnym – od kwietnia do wrze śnia średnie opady wynosz ą 357 mm. Dla gminy charakterystyczne s ą cz ęste zmiany pogody, do ść du ża wilgotno ść bezwzgl ędna powietrza. Du ża lesisto ść na danym obszarze (ponad 60%), dominacja siedlisk sosnowych oraz du ża liczba jezior to czynniki, które powoduj ą, że klimat lokalny charakteryzuje si ę znaczn ą łagodno ści ą w zakresie amplitudy termicznej, do ść du żą wilgotno ści ą powietrza, na ogół słabszymi wiatrami oraz pó źno przychodz ącą wiosn ą. Cyrkulacje powietrza w gminie okre śla rozkład wiatrów i topografia obszaru. W Bornem Sulinowie dominuj ą wiatry zachodnie oraz północno-zachodnie. W ci ągu lata przewa ża kierunek północno-zachodni i zachodni, zim ą: południowy, południowo-zachodni i zachodni. Najbli ższa dla regionu stacja meteorologiczna znajduje si ę w Szczecinku.

Rycina 3. Ró ża wiatrów dla Bornego Sulinowa https://www.meteoblue.com/pl/

Rycina 4. Rozkład średniej rocznej temperatury na terenie kraju (dane z wielolecia) Źródło: www.imgw.pl

Rycina 5. Rozkład średniej temperatury w miesi ącu stycze ń na terenie kraju (dane z wielolecia) Źródło: www.imgw.pl

Rycina 6. Rozkład średniej temperatury w miesi ącu lipiec na terenie kraju (dane z wielolecia) Źródło: www.imgw.pl

Rycina 7. Rozkład średniej rocznej sumy opadów na terenie kraju (dane z wielolecia) Źródło: www.imgw.pl

Jako ść powietrza

O jako ści powietrza decyduje głównie przestrzenny rozkład oraz wielko ść emisji ze wszystkich źródeł, z uwzgl ędnieniem przepływów transgranicznych i przemian fizykochemicznych zachodz ących w atmosferze. Emisja powierzchniowa – emisja pyłu PM10, charakteryzuj ąca si ę najwi ększym udziałem procentowym w emisji powierzchniowej, pochodzi z niskich emitorów odprowadzaj ących produkty spalania z domowych palenisk i lokalnych kotłowni węglowych. System zaopatrzenia w ciepło na terenie gminy Borne Sulinowo, oparty jest głównie o spalanie drewna, ciepło sieciowe i spalanie paliw stałych (głównie w ęgla kamiennego). Na terenie miasta Borne Sulinowo pracuje jedna ciepłownia osiedlowa, reszt ę stanowi ą kotłownie indywidualne. Budynki mieszkalne ogrzewane centralnie stanowi ą 60% budynków w mie ście. System ciepłowniczy w Bornem Sulinowie składa si ę z: kotłowni wyposa żonej w urz ądzenia o ł ącznej mocy 9,3 MW. S ą to: trzy kotły na biomas ę o mocy 2 MW ka żdy oraz dwa kotły na paliwo płynne (olej opałowy) o mocy 3,3 MW. Na terenie gminy funkcjonuj ą lokalne kotłownie obsługuj ące placówki o światowe, przedsi ębiorstwa i inne. Kotłownie te wykorzystuj ą ró żne no śniki energii, tj. gaz ziemny, gaz płynny, olej opałowy, paliwo stałe, energi ę elektryczn ą. Emisja komunikacyjna – głównym źródłem emisji zanieczyszcze ń komunikacyjnych na terenie gminy jest droga krajowa nr 20 oraz droga wojewódzka nr 172. Emisja przemysłowa - Na terenie Miasta i Gminy Borne Sulinowo brak jest podmiotów gospodarczych o profilu działalno ści mog ącym sugerowa ć znacz ącą emisj ę zanieczyszcze ń do powietrza. W niewielkiej odległo ści od granic gminy znajduje si ę miasto Szczecinek, najwi ększe skupisko emitorów zanieczyszcze ń gazowych i pyłowych w tym regionie jednak z powodu południowo zachodniego kierunku wiatru dominuj ącego w tej cz ęś ci kraju, zało żyć mo żna że nie maj ą one wi ększego wpływu na stan powietrza Miasta i Gminy Borne Sulinowo.

Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie na podstawie wyników pomiarów monitoringu powietrza atmosferycznego sporz ądza ocen ę jako ści powietrza dla danych stref. Ocen ę tą wykonuje si ę corocznie i jest ona wynikiem obowi ązku jaki nakłada na WIO Ś art. 89 i 90 Prawa Ochrony Środowiska (Dz. U. 2018 poz. 799 ze zm.). Ponadto, ocen ę jako ści powietrza przeprowadza si ę w oparciu o obowi ązuj ący podział stref na dwie grupy kryteriów: − ustanowione w celu ochrony zdrowia ludzi, − ustanowione w celu ochrony ro ślin. Celem rocznych ocen jako ści powietrza jest uzyskanie informacji o st ęż eniach zanieczyszcze ń na obszarze stref. Wyniki te pozwol ą na wykonanie klasyfikacji stref, wg okre ślonych kryteriów, uzyskanie informacji o przestrzennych rozkładach stęż eń zanieczyszcze ń na obszarze strefy, w zakresie umo żliwiaj ącym wskazanie obszarów przekrocze ń warto ści terytorialnych oraz okre ślenie poziomów st ęż eń wyst ępuj ących na tych obszarach, ponadto pomog ą wskaza ć prawdopodobnych przyczyn wyst ępowania ponadnormatywnych st ęż eń zanieczyszcze ń w okre ślonych rejonach (w zakresie mo żliwym do uzyskania na podstawie posiadanych informacji).

Podstaw ę klasyfikacji stref w rocznej ocenie jako ści powietrza stanowi ą nast ępuj ące warto ści poziomów: • dopuszczalnego- okre śla poziom substancji w powietrzu, który został wyznaczony na podstawie wiedzy naukowej. Omawiany poziom, utworzono w celu zapobiegania, unikania bądź ograniczania szkodliwego oddziaływania na środowisko przyrodnicze oraz zdrowie ludzi. Poziom ten powinien by ć osi ągni ęty w ustalonym terminie, po upływie którego nie mo że zosta ć przekroczony, • docelowego- okre śla poziom substancji w powietrzu, który został wyznaczony w celu zapobiegania, unikania lub ograniczania szkodliwego oddziaływania na środowisko i zdrowie ludzi. Omawiany poziom powinien by ć osi ągni ęty tam, gdzie to mo żliwe w danym czasie, • celu długoterminowego- okre śla poziom substancji w powietrzu. Poziom ten nale ży osi ągn ąć w dłu ższej perspektywie w celu zapewnienia skutecznej ochrony środowiska przyrodniczego oraz zdrowia ludzi, z wył ączeniem przypadków, gdy nie jest to mo żliwe. Wynikiem oceny jest zaliczenie ka żdej strefy do jednej z poni ższych klas: • A (D1)- st ęż enia zanieczyszcze ń w danej strefie nie przekraczaj ą poziomów dopuszczalnych, docelowych i celów długoterminowych (D1); • C (D2)- je śli st ęż enia zanieczyszcze ń w danej strefie przekraczaj ą poziomy dopuszczalne, docelowe i celów długoterminowych (D2). Przyporz ądkowanie strefy do danej klasy zale ży od st ęż eń zanieczyszcze ń wyst ępuj ących na jej terenie i wi ąż e si ę ze spełnieniem okre ślonych wymaga ń na rzecz poprawy jako ści powietrza lub utrzymania jej na stałym poziomie. Zakres działa ń wynikaj ących z przekraczania b ądź dotrzymania obowi ązuj ących poziomów st ęż eń zanieczyszcze ń i klas jako ści powietrza przedstawiono w poni ższej tabeli. Tabela 5. Stosowane symbole klas stref w zale żno ści od dotrzymania obowi ązuj ących poziomów st ęż eń zanieczyszcze ń oraz oczekiwane działania Klasa strefy, g dy poziom Oczekiwane działania w zale żno ści od klasy strefy i rodzaju Poziom nie przekroczony obowi ązuj ącego poziomu przekroczony A - utrzymanie st ęż eń zanieczyszczenia poni żej poziomu dopuszczalnego oraz d ąż enie do utrzymania najlepszej jako ści powietrza zgodnie ze zrównowa żonym rozwojem; C - okre ślenie obszarów przekroczonych poziomów dopuszczalnych; dopuszczalny A C - opracowanie lub aktualizacja programu ochrony powietrza w celu osi ągni ęcia odpowiednich poziomów dopuszczalnych substancji w powietrzu; - kontrolowanie st ęż eń zanieczyszczenia na obszarach przekrocze ń i prowadzenie działa ń maj ących na celu obni żenie st ęż eń przynajmniej do poziomów dopuszczalnych. A- brak; C- dąż enie do osi ągni ęcia poziomu docelowego substancji w okre ślonym czasie za pomoc ą ekonomicznie uzasadnionych docelowy A C działa ń technicznych i technologicznych, - opracowanie lub aktualizacja programu ochrony powietrza w celu osi ągni ęcia odpowiednich poziomów docelowych substancji w powietrzu. cel D1 D2 D1- brak;

Klasa strefy, g dy poziom Oczekiwane działania w zale żno ści od klasy strefy i rodzaju Poziom nie przekroczony obowi ązuj ącego poziomu przekroczony długoterminowy D2- dąż enie do osi ągni ęcia poziomu celu długoterminowego do roku 2020. Źródło: Roczna ocena jako ści powietrza w województwie zachodniopomorskim za 2017 rok

Województwo zachodniopomorskie zostało obj ęte trzema strefami: 1) aglomeracja szczeci ńska 2) miasto Koszalin 3) strefa zachodniopomorska

Gmina Borne Sulinowo została zaklasyfikowana do strefy zachodniopomorskiej.

Tabela 6. Wyniki klasyfikacji stref pod k ątem ochrony zdrowia w 2017 roku Pył Pył B(a) Nazwa strefy NO 2 SO 2 CO C6H6 PM2 PM1 As Cd Ni Pb O3 P ,5 0 aglomeracja A A A A A A C A A A A A D1 szczeci ńska Miasto Koszalin A A A A A A A A A A A A D2 strefa A A A A A A C A A A A A D2 zach odniopomorska Źródło: Roczna ocena jako ści powietrza w województwie zachodniopomorskim za 2017 rok

W 2017 roku wszystkie strefy województwa zachodniopomorskiego otrzymały klas ę A ze wzgl ędu na: dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, tlenek w ęgla, benzen, pył PM10, pył PM2,5, arsen, kadm, nikiel, ołów, ozon. W 2017 roku dwie strefy województwa – aglomeracja szczeci ńska i strefa zachodniopomorska – otrzymały klas ę C ze wzgl ędu na przekroczenie średniorocznego st ęż enia benzo(a)pirenu. Przekrocze ń nie odnotowano w strefie miasto Koszalin (klasa A). Przekroczenia warto ści docelowej przez st ęż enia średnioroczne wyst ąpiły w aglomeracji szczeci ńskiej na stanowisku przy ul. Andrzejewskiego i Piłsudskiego oraz w strefie zachodniopomorskiej na stanowiskach w Szczecinku (ul. 1 Maja, ul. Przemysłowa) i My śliborzu (ul. Za Bramk ą). Najwy ższe st ęż enia zarejestrowano w Szczecinku (ul. Przemysłowa) i w My śliborzu (ul. Za Bramk ą) Podobnie jak w latach poprzednich, równie ż w 2017 roku znacznie wy ższe st ęż enia wyst ępowały w okresach grzewczych, co wskazuje, i ż wci ąż główn ą przyczyn ą wyst ępowania wysokich st ęż eń benzo(a)pirenu w powietrzu jest emisja zwi ązana z ogrzewaniem mieszka ń. Wyniki analizy, które zostały przedstawione w tabeli powy żej pokazuj ą, że przekroczenia st ęż eń dopuszczalnych zaobserwowano w przypadku 1 substancji: benzo(a)pirenu zarówno w poziomie docelowym jak i w perspektywie docelowej. Pozostałe substancje zakwalifikowano do klasy A z uwagi na nieprzekraczanie poziomu dopuszczalnego i docelowego.

Metody klasyfikacji kryteriów ustanowionych dla ochrony ro ślin

Ocen ę poziomów substancji w powietrzu pod k ątem ochrony ro ślin prowadzono wył ącznie dla strefy zachodniopomorskiej. Średnie roczne st ęż enie dwutlenku siarki wynosiło 3,4 µg/m 3 za ś tlenku azotu 12,0 µg/m 3.

Tabela 7. Wyniki klasyfikacji stref pod k ątem ochrony ro ślin w 2017 roku Klasy dla poszczególnych zanieczyszcze ń w obszarze strefy Nazwa strefy

NO x SO 2 O3 strefa zachodniopomorska A A A Źródło: Roczna ocena jako ści powietrza w województwie zachodniopomorskim za 2017 rok

Podsumowuj ąc wyniki oceny rocznej i klasyfikacji stref dla kryterium ochrony ro ślin, stref ę zachodniopomorsk ą pod wzgl ędem dotrzymania warto ści dopuszczalnych dla NO x, SO 2 i O 3 zakwalifikowano do klasy A. W celu poprawy stanu jako ści powietrza powinny zosta ć podj ęte odpowiednie działania ograniczaj ące emisj ę substancji do atmosfery (m.in. realizacja Krajowego Programu Działa ń Niskoemisyjnych, Programu Ochrony Powietrza dla Kraju, programów ochrony powietrza dla stref, w których nast ąpiły przekroczenia i Programu Gospodarki Niskoemisyjnej).

Działania naprawcze reguluje „Program ochrony powietrza wraz z planem działa ń krótkoterminowych dla strefy zachodniopomorskiej ze wzgl ędu na przekroczenie poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM10 i poziomu docelowego benzo(a)pirenu”. Dokument ten został opracowany w oparciu o art. 91 ust. 1 i ust. 5 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2018 r., poz. 799 ze zm.), zwanej dalej ustaw ą Poś oraz w oparciu o wyniki oceny jako ści powietrza w województwie zachodniopomorskim za 2016 rok, wykonanej przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie. Realizacj ę proponowanych działa ń naprawczych przewidziano do roku 2023. Maj ą one na celu ograniczy ć emisj ę powierzchniow ą, liniow ą i punktow ą. Wdro żenie ustale ń pozwoli na obni żenie emisji benzo(a)pirenu. Wśród zada ń przeznaczonych do realizacji przez władze samorz ądowe, poszczególne zakłady przemysłowe i usługowe, spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe zlokalizowane na terenie strefy oraz mieszka ńców strefy zalicza si ę m.in.: rozbudow ę centralnych systemów zaopatrywania w energi ę ciepln ą, zmniejszanie zapotrzebowania na energi ę ciepln ą poprzez ograniczanie strat ciepła – termomodernizacja budynków, d ąż enie do wprowadzenia nowych niskoemisyjnych paliw i technologii, szczególnie w systemie transportu publicznego i słu żb miejskich, wspieranie rozwi ąza ń proekologicznych w zakresie transportu, stosowanie wysokoefektywnych technik ochrony atmosfery gwarantuj ących zmniejszenie emisji substancji do powietrza oraz optymalizacj ę procesów produkcji w celu ograniczenia emisji substancji do powietrza. Wa żnym dokumentem reguluj ącym polityk ę przestrzenn ą, a tym samym maj ący po średni wpływ na jako ść powietrza jest plan zagospodarowania przestrzennego. Uwarunkowania zawarte w planach pozwalaj ą na popraw ę warunków aerosanitarnych poprzez prowadzenia rozwiąza ń proekologicznych. Dokument ten zawiera szereg zasad i działa ń niezb ędnych do poprawy jako ści

powietrza. Nale żą do nich zadania z zakresu zwi ększania powierzchni zieleni, projektowanie zabudowy zapewniaj ącej „przewietrzanie”, uwzgl ędnienie wymogów dotycz ących zaopatrywania budynków w ciepło z no śników niepowoduj ących nadmiernej emisji zanieczyszcze ń z indywidualnych systemów grzewczych rozwój energooszcz ędnego transportu zbiorowego. Dokumentem wyznaczaj ącym zadania z zakresu ograniczenia emisji zanieczyszcze ń powietrza jest „Plan gospodarki niskoemisyjnej dla gminy Borne Sulinowo na lata 2015-2020 z perspektyw ą do 2023” przyj ęty Uchwał ą Rady Miejskiej w Bornem Sulinowie Nr XXV/257/2016 z dnia 30 czerwca 2016 roku. Realizacja zada ń przyczyni si ę do podnoszenia efektywno ści energetycznej, zwi ększenia wykorzystania odnawialnych źródeł energii oraz ograniczenia emisji zanieczyszcze ń do powietrza, w tym równie ż gazów cieplarnianych na terenie gminy.

Odnawialne źródła energii

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych nakłada na Polsk ę obowi ązek uzyskania 15% udziału energii z OZE w bilansie zu życia energii finalnej w 2020 r. Rozwój wytwarzania energii elektrycznej w odnawialnych źródłach wynika z potrzeby ochrony środowiska oraz wzmocnienia bezpieczeństwa energetycznego. Celem działa ń w tym zakresie jest zwi ększenie wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych, wspieranie rozwoju technologicznego i innowacji, tworzenie mo żliwo ści rozwoju regionalnego oraz wi ększe bezpiecze ństwo dostaw energii zwłaszcza w skali lokalnej. W Polsce istniej ą do ść dobre warunki do wykorzystania energii promieniowania słonecznego jednak ze wzgl ędu na mał ą ilo ść potencjalnie dost ępnej energii w okresie jesienno-zimowym system pozyskiwania energii słonecznej mo że jedynie uzupełnia ć bardziej tradycyjne ogrzewanie. Na przestrzeni ostatnich lat systematycznie ro śnie w Polsce znaczenie energii pochodz ącej ze źródeł odnawialnych. Województwo zachodniopomorskie jest liderem produkcji energii ze źródeł odnawialnych. W 2016 roku wyprodukowano 3912,0 GWh, co stanowiło 41,8% całkowitej produkcji energii elektrycznej. Na terenie gminy Borne Sulinowo energia ze źródeł odnawialnych obejmuje przede wszystkim energi ę wytworzon ą ze spalania biomasy oraz ogniw solarnych. W ograniczonym zakresie wykorzystywana jest energia z pozostałych źródeł odnawialnych. W przypadku wykorzystania energii wiatru gmina znajduje si ę w II strefie energetycznej, czyli korzystnej W odniesieniu do wykorzystania energii słonecznej, gmina nale ży do średnio nasłonecznionych stref w Polsce. Średnioroczna suma promieniowania słonecznego wynosi 985 kWh/m2 rocznie, natomiast warto ść usłonecznienia przekracza 1600 h/rok. Energia słoneczna w gminie wykorzystywana jest w głównej mierze przez indywidualnych inwestorów. W instalacje solarne wyposa żone s ą tak że wybrane obiekty użyteczno ści publicznej. Borne Sulinowo nie posiada tak że wi ększych perspektyw dla pozyskiwania energii geotermalnej. Obecnie brak jest danych na temat wykorzystywania energii geotermalnej na terenie gminy Borne Sulinowo.

6.1.2 . Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Borne

Sulinowo na lata 2004 – 2007 z uwzgl ędnieniem perspektywy 2008 – 2015

W poprzednim programie ochrony środowiska głównym celem z zakresu ochrony powietrza atmosferycznego było zapewnienie wysokiej jako ści powietrza, redukcja emisji pyłów i gazów cieplarnianych niszcz ących warstw ę ozonow ą. Do najwa żniejszych, realizowanych zada ń zalicza si ę zadania z zakresu ograniczenia emisji do powietrza w energetyce i przemy śle, ograniczenie emisji zanieczyszcze ń komunikacyjnych oraz ograniczenie emisji w sektorze mieszkalnictwa. W tabeli poni żej przedstawiono zadania realizowane na omawianym terenie w latach 2004 - 2007 oraz efekty ich realizacji.

Tabela 8. Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo na lata 2004-2007 z uwzgl ędnieniem lat 2008-2015 w obszarze interwencji - ochrona klimatu i jako ści powietrza Lp. Cel Opis podj ętych działa ń Ograniczenie emisji do powietrza w energetyce i przemy śle

Kontrola przedsi ębiorstw w

zakresie emisji pyłów i gazów Zadanie realizowane przez WIO Ś 1. do powietrza

Ograniczenie emisji w sektorze mieszkalnictwa

Eliminowanie w ęgla jako paliwa w kotłowniach lokalnych 2. Zadanie realizowane przez u żytkowników środowiska, Gmin ę (k omunalnych) i gospodarstwach domowych,

Modernizacja kotłowni Zadanie współfinansowane przez Uni ę Europejsk ą ze środków Funduszu 3. węglowych w obiektach Spójno ści w ramach programu Infrastruktura i Środowisko. Wykonano w użyteczno ści publicznej latach 2011-2012

Modernizacja kotłowni 4. rejonowych i sieci co w Bornem Wykonano w latach 2004-2006 Sulinowie

5. Gazyfikacja gminy Zadanie realizowane przez użytkowników środowiska, Gmina

Promowanie nowych no śników energii ekologicznej pochodz ących ze źródeł odnawialnych (energia słoneczna, wiatrowa, wodna, geotermalna) oraz edukacja Na terenie Gminy na rzece Piławie zlokalizowana jest elektrownia 6. ekologiczna społecze ństwa na wiatrowa o mocy 60kW. Zadanie realizowane przez Powiat, Gminy, temat wykorzystania tych Pozarz ądowe organizacje ekologiczne no śników energii – zaprowadzenie katalogu ofert dost ępnych technologii i udost ępnienie ich zainteresowanym

Lp. Cel Opis podj ętych działa ń

Ograniczenie emisji zanieczyszcze ń komunikacyjnych

Współpraca gminy z zarz ądcami dróg w zakresie Na teranie gminy w miar ę mo żliwo ści prowadzona jest 7. wyznaczania potrzeb modernizacja ci ągów komunikacyjnych. Zadanie realizowane przez modernizacji ci ągów Gmin ę komunikacyjnych

Przebudowa dróg o małej przeprowadzono re mont nawierzchni ulic i dróg: 6km drogi powiatowe (ul. przepustowo ści oraz bie żąca 8. Orła Białego, ul. Wojska Polskiego, Al. Niepodległości) i 19 km drogi modernizacja dróg i ci ągów gminne. Wykonano w latach 2011-2012 komunikacyjnych

Zmniejszenie materiałochłonno ści i odpadowo ści produkcji – Racjonalne zu życie materiałów, wody, energii Wprowadzenie bod źców ekonomicznych dla przedsi ęwzi ęć 9. Zadanie realizowane przez Gmin ę proekologicznych (ulgi podatkowe, mo żliwo ść współfinansowania).

Opracowanie gminnego Zadanie niezrealizowane. 10. Projektu Planu Energetycznego Zostanie uj ęte do realizacji w okresie przyszłym

Zmniejszenie energochłonno ści Poprawa parametrów Miejska Biblioteka Publiczna przy ul. Szpitalnej 1 w Bornem Sulinowie, energetycznych budynków Zespół Szkół w Łubowie, Świetlica wiejska w m. Silnowo – (wymiana okien i ocieplenie termomodernizacja (docieplenie ścian , docieplenie dachu, wymiana okien 11. budynków) – przede wszystkim oraz wymiana źródła). Zadanie współfinansowane przez Uni ę Europejsk ą budynki ze środków Funduszu Spójno ści w ramach programu Infrastruktura i użyteczno ści publicznej Środowisko oraz bud żet gminy Stosowanie indywidualnych 12. liczników ciepła Zadanie zrealizowane w latach ubiegłych (budynki komunalne) Udział w upowszechnianiu informacji na temat zasad i 13. mo żliwo ści termorenowacji b Zadanie realizowane przez Gmin ę udynków. Wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych

Opracowanie programu rozwoju energetyki opartej o 14. surowce odnawialne. Zadanie zrealizowane w latach ubiegłych

Źródło: Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo za lata 2011-2012 6.1.3. Ocena stanu – analiza SWOT

Na podstawie oceny stanu powietrza przeprowadzono analiz ę SWOT, która przedstawiona została w poni ższej tabeli. Analiza ta pozwoli na zidentyfikowanie problemów oraz wyznaczenie działa ń maj ących na celu popraw ę stanu ochrony środowiska na obszarze gminy.

Tabela 9. Analiza SWOT- obszar interwencji ochrona klimatu i jako ść powietrza Mocne strony Słabe strony

• Przekroczenie dopuszczalnego poziomu • Wykorzystanie odnawialnych źródeł zanieczyszczenia benzo(a)pirenem w strefie energii, zachodniopomorskiej, • Opracowany Plan Gospodarki • Brak punktów pomiarowych jako ści powietrza Niskoemisyjnej dla Miasta i Gminy Borne w gminie, Sulinowo, • Wzrost zanieczyszczenia pyłami w okresie zimowym, spowodowany sezonem grzewczym

Szanse Zagro żenia • Budowanie świadomo ści ekologicznej wśród społecze ństwa. • Wymiana ogrzewania w ęglowego na inne • Indywidualne systemy grzewcze źródła paliw w gospodarstwach wykorzystuj ące paliwo stałe, w tym głównie domowych, węgiel; • Powstanie punktów pomiarowych jako ści • Wzmo żony ruch ko munikacyjny szczególnie na powietrza, drodze krajowej i drodze wojewódzkiej, • Promowanie transportu niskoemisyjnego • Spalanie odpadów w przydomowych oraz budowa ście żek rowerowych, kotłowniach, • Promowanie w śród mieszka ńców alternatywnych źródeł energii w ramach funduszy UE,

Źródło: Opracowanie własne

Najmocniejsz ą stron ą gminy jest stopniowe zwi ększanie si ę udziału odnawialnych źródeł energii. Ponadto gmina posiada Program gospodarki niskoemisyjnej oraz realizuje zadania zwi ązane z edukacj ą ekologiczn ą mieszka ńców. Ponad to w realizowanych zadaniach znajduj ą si ę działania na rzecz podniesienia sprawno ści systemu wytwarzania i dystrybucji ciepła sieciowego oraz ograniczenia stosowania konwencjonalnych źródeł ciepła na terenie Miasta Borne Sulinowo.

6.2. Zagro żenia hałasem

6.2.1. Stan wyj ściowy Prawo ochrony środowiska definiuje hałas jako dźwi ęk o cz ęstotliwo ści od 16 Hz do 16 000 Hz, zwykle o nadmiernym nat ęż eniu (odczuwalne jako zbyt gło śne) w danym miejscu i czasie. Z fizycznego punktu widzenia hałas, czyli odbierane jako dokuczliwe, przykre i szkodliwe d źwi ęki, to drgania mechaniczne o środka spr ęż ystego, najcz ęś ciej powietrza. Zmiana ci śnienia gazu w stosunku do ci śnienia atmosferycznego wywołana tymi drganiami, przenosi si ę w postaci nast ępuj ących po

sobie lokalnych rozrzedze ń i zag ęszcze ń cz ąstek o środka w przestrzeni otaczaj ącej źródło drga ń, tworz ąc fal ę akustyczn ą. Ró żnica mi ędzy warto ści ą chwilow ą ciśnienia w o środku przy przej ściu fali akustycznej a warto ści ą ci śnienia atmosferycznego zwana jest ci śnieniem akustycznym. Ci śnienie akustyczne opisuje nat ęż enie d źwi ęku i wyra żane jest w paskalach. Poniewa ż słuch ludzki reaguje na bod źce w sposób logarytmiczny, ci śnienie akustyczne wyra ża si ę cz ęsto w skali logarytmicznej – w decybelach (dB). Hałas mo że powodowa ć uszczerbki na zdrowiu. Obni żenie poziomu hałasu oraz utrzymanie go na najni ższym poziomie prowadzi do najlepszej ochrony akustycznej. Dopuszczalne normy hałasu w środowisku okre śla Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 1 pa ździernika 2012 r. zmieniaj ące rozporz ądzenie w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. 2012 poz. 1109). Hałas komunikacyjny . W 2016 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie prowadził pomiary monitoringowe hałasu drogowego. Gmina Borne Sulinowo nie była obj ęta monitoringiem. Najbli ższe punkty pomiarowe oddalone były o ok. 23 km i znajdowały si ę w miejscowo ści Czaplinek, przy ul. Wałeckiej, ul. Polnej i ul. D ąbrowskiego. Średnie nat ęż enie ruchu pojazdów w tej miejscowo ści wynosiły 4 545 poj./dob ę. W Czaplinku, w otoczeniu ul. Wałeckiej stwierdzono przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu dla pory dziennej do 2 dB, a dla pory nocnej do 4 dB. Natomiast przy ulicach: D ąbrowskiego i Polnej przekroczenia wyst ępuj ą tylko w porze nocnej od 0,7 do 1,5 dB. Powy ższe wyniki wskazuj ą na lokalne zagro żenie ponadnormatywnym poziomem hałasu komunikacyjnego ludno ści zamieszkuj ącej teren wzdłu ż głównych szlaków komunikacyjnych w Czaplinku, szczególnie w porze nocnej. Najwi ększe zagro żenie hałasem komunikacyjnym generuje przebiegaj ąca przez teren gminy droga krajowa nr 20 relacji Drawsko Pomorskie - Szczecinek. Przebiega przez centraln ą cz ęść gminy z południowego-zachodu w kierunku północnego-wschodu (od km 101,216 do km 128,753). Stan techniczny drogi o długo ści w granicach gminy 27,537 km w 67,3% oceniono jako zadowalaj ący (18,53 km), za ś w 32,7% (32,7 km) jako zły. Spory ruch tranzytowy, a tym samym hałas generuje droga wojewódzka nr 172 relacji Połczyn Zdrój – Szczecinek. Z uwagi, że jej przebieg w granicach gminy dotyczy małego obszaru w północnej cz ęś ci Bornego Sulinowa, nara żona na hałas jest mniejsza liczba mieszka ńców, ani żeli w wypadku drogi krajowej. Uzupełnieniem sieci drogowej jest g ęsta sie ć dróg gminnych o ł ącznej długo ści 107,9 km oraz sie ć dróg powiatowych.

Tabela 10. Wykaz dróg powiatowych przebiegaj ących przez gmin ę nr drogi przebieg długo ść [km] Granica gminy – Komorze – Rakowo – Łubowo – 1278Z 14,116 granica powiatu (Czarne Małe) 1252Z (Czaplinek) granica powiatu – Rakowo 3,724 1287Z Łubowo –Nobliny – granica powiatu (Ostroróg) 3,321 1290Z Łubowo – Borne Sulinowo – Kr ągi 15,771

1288Z Liszkowo – Jeziorna – Starowice 9,867 1298Z Borne Sulinowo – granica powiatu (Nadarzyce) 14,071 1301Z Ul. Wojska Polskiego w Bornem Sulinowie 1,294 1279Z Silnowo – Piława – Mi ędzylesie 5,110 1289Z Silnowo – Dąbrowica – Kr ągi 7,598 1280Z Uniemino – Silnowo 3,685 1285Z Silnowo – Łączno – Ciemino – Jele ń – Jelonek 8,866 1266Z granica gminy – Juchowo – Silnowo 8,709 1282Z Granica gminy – Kiełpino – Dąbie – droga 1266Z 8,360 Droga powiatowa 1266Z – Obr ąb – Radacz – 1283Z 5,958 droga wojewódzka nr 172 Juchowo – Kądzielna – Kucharowo- granica 1284Z 5,900 gminy Łącznie 116,35 Źródło: Powiatowy Zarz ąd Dróg w Szczecinku

Przez teren gminy przebiega 1 linia kolejowa o znaczeniu regionalnym relacji (Szczecin) – Runowo Pomorskie – Szczecinek – (Chojnice) ze stacjami w Łubowie i Silnowie oraz przystankiem Jelenino o niewielkim ruchu pasa żerskim (4 pary poci ągów na dob ę) oraz nieco wi ększym towarowym. Odgał ęzienie z Łubowa do Bornego Sulinowa aktualnie nie użytkowane. Hałas przemysłowy. Źródłem hałasu mog ą by ć zakłady przemysłowe i odbywaj ące si ę w nich procesy technologiczne. Poziom hałasu przemysłowego jest kształtowany indywidualnie dla ka żdego obiektu i zale żny jest od rodzaju maszyn i urz ądze ń hałasotwórczych, izolacyjno ści obudowy hal przemysłowych, prowadzonych procesów technologicznych oraz od funkcji urbanistycznej sąsiaduj ących z nimi terenów. Specyfik ą hałasu przemysłowego jest jego długotrwało ść wyst ępowania (zmianowy charakter pracy), a tak że czasowe krótkotrwałe du że nat ęż enia. Gmina ma charakter rolniczo-le śny. To powoduje, że zagadnienie hałasu przemysłowego w chwili bie żą cej praktycznie nie istnieje.

6.2.2. Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo na lata 2004 – 2007 z uwzgl ędnieniem lat 2008-2015 w zakresie zagro żenia hałasem W Programie Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo na lata 2004 – 2007 wyznaczono jeden cel główny. Zwi ązany jest ze zminimalizowaniem uci ąż liwego hałasu w środowisku.

Tabela 11. Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo. na lata 2004-2007 z uwzgl ędnieniem lat 2008-2015 w zakresie zagro żenia hałasem Lp. Cel Opis podj ętych działa ń Ograniczenie emisji hałasu do środowiska

Lp. Cel Opis podj ętych działa ń Integrowanie planów Zadanie rozpatrywane w przypadku dokonywania zmiany 1. zagospodarowania przestrzennego miejscowego planu zagospodarowania terenu. Zadanie z problemami zagro żenia hałasem realizowane przez Gmin ę. Źródło: Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo za lata 2011-2012

6.2.3. Ocena stanu – analiza SWOT

Poni żej w tabeli przedstawiono analiz ę SWOT która ma przedstawi ć jakie działania nale ży uwzgl ędni ć w najbli ższym czasie w zakresie zagro żenia hałasem. Analiza okre śla tak że niebezpiecze ństwa, które stanowi ą wyzwanie samorz ądowców oraz szans ę umo żliwiaj ące rozwój, popraw ę stanu zdrowia mieszka ńców.

Tabela 12. Analiza SWOT- obszar interwencji zagro żenie hałasem Mocne strony Słabe stron • Du że nat ęż enie ruchu samochodowego szczególnie na drodze wojewódzkiej oraz • Brak zakładów przemysłowych o nadmiernej drodze krajowej emisji hałasu, • Brak aktualnych punktów pomiarów hałasu na • Zrealizowane zadania zwi ązane terenie gminy z modernizacj ą dróg • Zwi ększaj ąca si ę liczba samochodów rejestrowanych. Szanse Zagro żenia • Wprowadzanie „cichych” nawierzchni , • Wysokie koszty realizacji inwestycji drogowych, • Promocja korzystania z transportu publicznego • Negatywne oddziaływanie akustyczne na oraz ście żek rowerowych, mieszka ńców mieszkaj ących wzdłu ż dróg o • Poprawa dost ępno ści transportu publicznego du żym nat ęż eniu ruchu i ście żek rowerowych.

Źródło : Opracowanie własne Analiza SWOT wykazała, że najmocniejsz ą stron ą gminy jest brak zakładów, które mog ą powodowa ć uci ąż liwo ść akustyczn ą. Na obszarze gminy realizowane s ą zadania zwi ązane z modernizacj ą dróg, które maj ą poprawi ć przepustowo ść i płynno ść jazdy. Szans ą gminy jest prowadzenie kolejnych zada ń zwi ązanych z modernizacj ą ci ągów komunikacyjnych. Nale ży tak że wprowadza ć zadania zwi ązane z popraw ą dost ępno ści transportu zbiorowego oraz ście żek rowerowych. Słab ą stron ą badanego obszaru jest zwi ększaj ące si ę nat ęż enie ruchu samochodowego. Zjawisko to spowodowane jest wi ększ ą liczb ą zarejestrowanych pojazdów. Ponadto gmina nie posiada punktów pomiaru akustycznego. Najwi ększe zagro żenie dla gminy stanowi ą wysokie koszty zwi ązane z realizacj ą inwestycji polegaj ących na modernizacji ci ągów komunikacyjnych oraz negatywne oddziaływanie na mieszka ńców zamieszkałych wzdłu ż dróg o du żym nat ęż eniu ruchu.

6.3. Pola elektromagnetyczne

6.3.1. Stan wyj ściowy

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2018 r. poz. 799 z pó źn. zm.), definiuje pola elektromagnetyczne jako pola elektryczne, magnetyczne oraz elektromagnetyczne o cz ęstotliwo ściach z zakresu od 0 Hz do 300 GHz, które tworz ą zakres promieniowania elektromagnetycznego niejonizuj ącego. Ochrona przed polami elektromagnetycznymi opiera si ę na zagwarantowaniu jak najlepszego stanu środowiska przyrodniczego, poprzez utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poni żej dopuszczalnych b ądź na poziomach stałych, a także na skutek zmniejszania poziomów pól elektromagnetycznych do warto ści dopuszczalnych, w sytuacji gdy ustalone normy nie s ą dotrzymane.

Zgodnie z art. 122a ust.1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2018 r. poz. 799 z pó źn. zm.), prowadz ący instalacj ę oraz u żytkownik urz ądzenia emituj ącego pola elektromagnetyczne, które s ą stacjami elektroenergetycznymi lub napowietrznymi liniami elektroenergetycznymi o napi ęciu znamionowym wynosz ącym nie mniej ni ż 110 kV, lub instalacjami radiokomunikacyjnymi, radionawigacyjnymi oraz radiolokacyjnymi, z wył ączeniem radiolinii, emituj ące pola elektromagnetyczne o cz ęstotliwo ściach od 0,03 MHz do 300 000 MHz, których równowa żna moc promieniowania izotopowego, okre ślona dla jednej anteny, wynosi nie mniej ni ż 15 W, s ą zobowi ązani do wykonania pomiarów poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku: 1) bezpo średnio po rozpocz ęciu u żytkowania instalacji lub urz ądzenia, 2) ka żdorazowo w przypadku zmiany warunków pracy instalacji lub urz ądzenia, w tym zmiany spowodowanej zmianami w wyposa żeniu instalacji lub urz ądzenia, o ile zmiany te mog ą mie ć wpływ na zmian ę poziomów pól elektromagnetycznych, których źródłem jest instalacja lub urz ądzenie. Wyniki pomiarów u żytkownik urz ądzenia przekazuje Wojewódzkiemu Inspektorowi Ochrony Środowiska i Pa ństwowemu Wojewódzkiemu Inspektorowi Sanitarnemu. Zgodnie z rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 2 lipca 2010 r. w sprawie rodzajów instalacji, których eksploatacja wymaga zgłoszenia (Dz. U. Nr 130, poz. 880), użytkownicy: 1) stacji elektroenergetycznych lub napowietrznych linii elektroenergetycznych o napi ęciu znamionowym nie ni ższym ni ż 110 kV, 2) instalacji radiokomunikacyjnych, radionawigacyjnych lub radiolokacyjnych, emituj ących pola elektromagnetyczne, których równowa żna moc promieniowania izotopowego wynosi nie mniej ni ż 15 W emituj ących pola elektromagnetyczne o cz ęstotliwo ściach od 30 kHz do 300 GHz.

Jednym ze źródeł promieniowania na terenie gminy jest sie ć energetyczna wysokiego, średniego oraz niskiego napi ęcia. Na terenie Miasta i Gminy Borne Sulinowo znajduj ą si ę linie elektroenergetyczne o napi ęciu 110 kV,15 kV i 0,4 kV oraz stacje 110/15 kV i 15/0,4 kV, oraz stacje

transformatorowe. Poziom promieniowania w tle pozostaje wielokrotnie ni ższy od nat ęż eń, przy których mo żliwe jest jakiekolwiek szkodliwe oddziaływanie na organizm ludzki. Potencjalnymi źródłami promieniowania elektromagnetycznego s ą stacje bazowe telefonii komórkowych rozmieszczone na terenie gminy. Ich lokalizacj ę przedstawia poni ższa tabela.

Tabela 13. Stacje bazowe telefonii komórkowych na terenie gminy Borne Sulinowo L.p. Nazwa stacji Lokalizacja Stacja Bazowa Telefonii Komórkowej PLUS 1. Kolanowo (dz. nr 189) GSM Stacja Bazowa Telefonii Komórkowej PTK 2. Przyjezierze (dz. nr 42/4) Centertel Stacja Bazowa Telefonii Komórkowej PLUS 3. Łubowo (dz. nr 203/27) GSM Stacja Bazowa Telefonii Komórkowej GSM 4. Łubowo ul. Ko ściuszki 46 T-Mobile Stacja Bazowa Telefonii Komórkowej PLUS Borne Sulinowo, ul. Orła Białego 22 (dz. nr 5. GSM 7/257) Stacja Bazowa Telefonii Komórkowej PLUS Borne Sulinowo ul. Rzemie ślnicza (dz. nr 6. GSM 7/361) Stacja Bazowa Telefonii Komórkowej PLUS 7. Radacz GSM Stacja Bazowa Telefonii Komórkowej – 8. Łubowo dz. nr 488 PLAY 9. Stacja Bazowa Telefonii Komórkowej- PLAY Silnowo (dz. nr 173/3 – projekt) Stacja Bazowa Telefonii Komórkowej T- 10. Borne Sulinowo ul. Niepodległo ści 5 Mobile Stacja Bazowa Telefonii Komórkowej T- 11. Silnowo(dz. nr 32/9) Mobile Stacja Bazowa Telefonii Komórkowej T- 12. Okole (dz. nr 24/1) Mobile Źródło: Urz ąd Gminy Borne Sulinowo Od roku 2008 monitoring pól elektromagnetycznych (PEM) realizowany jest w oparciu o rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2007 roku w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych bada ń poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku przyrodniczym (Dz. U. Nr 221, poz. 1645). Na terenie gminy nie były prowadzone badania poziomu pół elektromagnetycznych przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska. W poprzednim Programie Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo wyznaczono zadanie maj ące na celu ochron ę mieszka ńców przed promieniowaniem elektromagnetycznym.

6.3.2. Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo na lata 2004 – 2007 z uwzgl ędnieniem lat 2008-2015 w zakresie pól elektromagnetycznych

W Programie Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo na lata 2004 – 2007 wyznaczono jeden cel główny. Związany jest ze zminimalizowaniem uci ąż liwego hałasu w środowisku.

Tabela 14. Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo na lata 2004-2007 z uwzgl ędnieniem lat 2008-2015 w zakresie pól elektromagnetycznych Lp. Cel Opis podj ętych działa ń Ograniczenie emisji promieniowania do środowiska

Preferowanie niskokonfliktowych 1. lokalizacji źródeł promieniowania Zadanie realizowane przez Gmin ę. elektromagnetycznego Źródło: Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo za lata 2011-2012

6.3.3. Ocena stanu- analiza SWOT Na podstawie aktualnego stanu inwentaryzacji pola elektromagnetycznego przeprowadzono analiz ę SWOT, któr ą przedstawiono poni żej w tabeli. Tabela 15. Analiza SWOT- obszar interwencji pola elektromagnetyczne Mocne strony Słabe strony • Wyst ępowanie 12 stacji bazowych telefonii • Brak znacz ących źródeł promieniowania komórkowej, elekromagnetycznego w gminie • Brak punktu pomiaru pól elektromagnetycznych,

Szanse Zagro żenia

• Kontrola obecnych i potencjalnych źródeł • Mo żliwo ść powstania nowych źródeł promieniowania elektromagnetycznego, promieniowania elektromagnetycznego, • Rozwój technologii światłoczułej. • Mo żliwo ść wyst ąpienia powa żnej awarii.

Źródło: Opracowanie własne

Na terenie gminy nie s ą prowadzone badania poziomu pól elektromagnetycznego, niskie nat ęż enie pól elektromagnetycznych oraz punkt monitoringu. Nale ży prowadzi ć monitoring nat ęż enia pól elektromagnetycznych oraz kontrolowa ć obecne i potencjalne źródła energii promieniowania elektromagnetycznego. Stacje bazowe telefonii komórkowej mog ą powodowa ć nat ęż enie pola elektromagnetycznego. Najwi ększym zagro żeniem zwi ązanym z polami elektromagnetycznymi jest powstanie nowych źródeł promieniowania.

6.4. Gospodarowanie wodami

6.4.1. Stan wyj ściowy

Wody powierzchniowe zajmuj ą na obszarze gminy około 7% jej powierzchni. Wody te to przede wszystkim wody jeziorne. Udział rzek i pozostałych cieków stanowi znikomy procent ogólnej

powierzchni wód. Najbardziej charakterystycznym elementem s ą jeziora ró żnych kształtów i wielko ści. Przez północn ą cz ęść gminy przebiega główny wododział pomorski oddzielaj ący na terenie gminy dorzecze Pars ęty (rzeki Przymorza) od dorzecza Gwdy (dopływ Noteci dopływu Odry). Do dorzecza Pars ęty nale ży północno-zachodni skrawek terenu odwadniany przez rzek ę G ęsi ą, cały pozostały obszar poło żony jest w dorzeczu Gwdy. Obszar dorzecza Gwdy odwadniany jest przez: rzek ę Piław ę, rzek ę Płytnic ę oraz Kanał Radacki. Strefa wododziału charakteryzuje si ę wyst ępowaniem obszarów bezodpływowych, i nale ży do obszarów szczególnie wra żliwych na ingerencj ę człowieka. Wyst ępuj ą tam w zagł ębieniach bezodpływowych liczne torfowiska. Najwi ększ ą powierzchni ę zajmuje dorzecze Piławy, nast ępnie Kanał Radacki i dorzecze Płytnicy: • rzeka Piława (powierzchnia dorzecza 350 km 2),

• rzeka Płytnica (powierzchnia dorzecza 302,5 km 2),

• Kanał Radacki (powierzchnia zlewni 103,2 km 2).

Na terenie gminy znajduje si ę 57 jezior o powierzchni od 1,0 do 5,0 ha. Wi ększo ść z nich jest pochodzenia lodowcowego. Wyró żnia si ę jeziora rynnowe (np. Komorze, które cechuje si ę wydłu żonym kształtem i klifowym brzegiem), morenowe (np. Pile, maj ące nieregularne kształty, łagodne i zarastaj ące brzegi) oraz wytopiskowe (małe, bardzo zamulone i wypłycone z silnie zaro śni ętymi brzegami). W obr ębie dorzecza Płytnicy wyodr ębni ć nale ży zlewni ę największego jeziora w gminie – Jezioro Pile. Jest to jezioro morenowe polodowcowe o powierzchni 1019,38 ha. Lustro wody znajduje si ę 130 m n.p.m. Długo ść jeziora wynosi 9150 m a maksymalna szeroko ść 2850 m. Średnia gł ęboko ść jeziora to 11,7 m za ś maksymalna - 43,9 m. Na jeziorze znajduj ą si ę trzy wyspy o ł ącznej powierzchni 1,1 ha. Przez jezioro przepływa rzeka Piława. Drugim najwi ększym jeziorem jest rynnowe Jezioro Komorze. Ma powierzchni ę ok 417 km 2, gł ęboko ść do 35 metrów. Szeroko ść jeziora wynosi 1 050 metrów, natomiast długo ść 7 550 metrów. Poło żone jest w zachodniej cz ęś ci gminy, na terenie Drawskiego Parku Krajobrazowego.

Wody podziemne

Gmina poło żona jest na obszarze dwóch jednolitych cz ęś ci wód podziemnych. Wi ększa cz ęść gminy le ży na obszarze JCWPd PLGW600026, za ś południowo-zachodnia granica gminy nale ży do PLGW60009. Na obszarze gminy I poziom wód gruntowych wyst ępuje ju ż na 5 m p.p.t. Warstwa wodono śna posiada mi ąż szo ść 15-40 metrów. Wody s ą dobrej jako ści.

Rycina 8. Jednolite cz ęś ci wód podziemnych na terenie gminy Borne Sulinowo Źródło: opracowanie własne

Wody powierzchniowe

Gmina poło żona jest w zasi ęgu wyst ępowania jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych rzecznych i jeziornych. Ich przebieg oraz charakterystyk ę przedstawiono poni żej.

Tabela 16. Wykaz JCWP na terenie gminy Borne Sulinowo Jednolita cz ęść wód Ocena ryzyka Stan Powierzchniowych Cel środowiskowy Ocena nieosi ągni ęcia Typ JCWP chemiczn Krajowy dla JCWP stanu celów Nazwa JCWP y kod JCWP środowiskowych

JCWP Rzeczne

dobry potencjał potok nizinny Gęsia dobry ekologiczny zły zagro żona piaszczysty dobry stan chemiczny RW60001744189 RW60001744189

Jednolita cz ęść wód Ocena ryzyka Stan Powierzchniowych Cel środowiskowy Ocena nieosi ągni ęcia Typ JCWP chemiczn Krajowy dla JCWP stanu celów Nazwa JCWP y kod JCWP środowiskowych

dobry potencjał Pars ęta od źródeł do potok nizinny dobry ekologiczny zły zagro żona Gęsiej piaszczysty dobry stan chemiczny RW6000174417 RW6000174417

Gwda od wpływu do dobry stan chemiczny ciek ł ącz ący

29 29 Jez. Wielimie do dobry dobry stan zły zagro żona jeziora Dołgi ekologiczny RW600025188617

dobry stan chemiczny Piława do Zb. ciek ł ącz ący 9 dobry dobry stan dobry niezagro żona Nadarzyckiego jeziora ekologiczny RW600025188666

dobry potencjał Zbiornik Nadarzycki z 9 nieokre ślono dobry ekologiczny zły zagro żona dopł. w Nadarzycach dobry stan chemiczny RW600001886671

dobry stan chemiczny Plitnica do Kan. ciek ł ącz ący 3 dobry dobry stan dobry niezagro żona Sypniewskiego jeziora ekologiczny RW600025188658

Piława od Zb. poni żej dobry potencjał Rzeka nizinna 9 Nadarzyckiego do stanu ekologiczny zły niezagro żona żwirowa uj ścia dobrego dobry stan chemiczny RW600002018866

JCWP Jeziorne

Jednolita cz ęść wód Ocena ryzyka Stan Powierzchniowych Cel środowiskowy Ocena nieosi ągni ęcia Typ JCWP chemiczn Krajowy dla JCWP stanu celów Nazwa JCWP y kod JCWP środowiskowych

Jezioro o wysokiej zawarto ści dobry stan chemiczny Komorze wapnia, o dobry dobry stan dobry niezagro żona małym ekologiczny LW10579 LW10579 wypływie zlewni , stratyfikowane

Jezioro o wysokiej zawarto ści dobry stan chemiczny wapnia, o Radacz b.d. dobry stan b.d. zagro żona du żym wypływie ekologiczny

LW10532 LW10532 zlewni, niestratyfikowan e

Jezioro o wysokiej zawarto ści dobry stan chemiczny wapnia, o Brody b.d. dobry stan b.d. zagro żona du żym wypływie ekologiczny

LW10582 LW10582 zlewni, niestratyfikowan e

Jezioro o wysokiej zawarto ści dobry stan chemiczny wapnia, o Strzeszyno b.d. dobry stan b.d. zagro żona du żym wypływie ekologiczny

LW10583 LW10583 zlewni, niestratyfikowan e

Jezioro o wysokiej zawarto ści dobry stan chemiczny Lubicko Wielkie wapnia, o b.d. dobry stan b.d. zagro żona małym ekologiczny LW10581 LW10581 wypływie zlewni , stratyfikowane

Jezioro o niskiej dobry stan chemiczny zawarto ści wap Ciemino b.d. dobry stan b.d. niezagro żona nia, stratyfikowa ekologiczny

LW10529 LW10529 ne

Jednolita cz ęść wód Ocena ryzyka Stan Powierzchniowych Cel środowiskowy Ocena nieosi ągni ęcia Typ JCWP chemiczn Krajowy dla JCWP stanu celów Nazwa JCWP y kod JCWP środowiskowych

Jezioro o wysokiej zawarto ści dobry stan chemiczny Pile wapnia, o b.d. dobry stan b.d. zagro żona małym ekologiczny LW10590 LW10590 wypływie zlewni , stratyfikowane

Jezioro o niskiej dobry stan chemiczny zawarto ści wap Śmiadowo b.d. dobry stan b.d. niezagro żona nia, stratyfikowa ekologiczny

LW10594 LW10594 ne

Jezioro o wysokiej zawarto ści dobry potencjał wapnia, o chemiczny Dołgie b.d. b.d. niezagro żona du żym wypływie dobry stan

LW10595 LW10595 zlewni, ekologiczny niestratyfikowan e

Źródło: opracowanie własne na podstawie KZGW, 2017

Rycina 9. Jednolite cz ęś ci wód powierzchniowych na terenie gminy Borne Sulinowo

Źródło: Opracowanie własne

Ocen ę stanu wód powierzchniowych wykonuje si ę na podstawie jednolitych cz ęś ci wód. Tylko w dwóch JCWP rzecznych stan oceniono jako dobry, w pozostałych pi ęciu ogólny stan oceniono jako zły. Brak jest informacji na temat stanu JCWP jeziornych. Trzy z JCWP rzeczne oraz cztery JCWP jeziorne nie s ą zagro żone nieosi ągni ęciem celów środowiskowych. Na terenie gminy znajduj ą si ę budowle pi ętrz ące i komunikacyjne. Nale ży do nich: • Jaz (Mała Elektrownia Wodna) na rzece Piławie, o wysoko ści pi ętrzenia 3,60 m, • Jaz z przel. Creager’a (Mała Elektrownia Wodna) na rzece Piławie, o wysoko ści pi ętrzenia 3,40 m, • Przepompownia o wysoko ści pi ętrzenia 4,50 m. Południowo-wschodnia cz ęść gminy poło żona jest w obr ębie Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 126 „Zbiornik Szczecinek”. Zbiornik porowy o szacunkowych zasobach dyspozycyjnych 99 tys.m3/dob ę ma i gł ęboko ści 90 metrów wyst ępuje w utworach czwartorz ędowych. W osadach kenozoicznych rejonu zbiornika wydzielono trzy główne u żytkowe poziomy wodono śne będące jednocze śnie głównymi poziomami użytkowymi, s ą to: i u żytkowy poziom czwartorz ędowy (poziom przypowierzchniowy i mi ędzyglinowy górny), II u żytkowy poziom czwartorz ędowy (poziom mi ędzyglinowy dolny) oraz III u żytkowy poziom czwartorz ędowo-neoge ński (poziom czwartorz ędowy

podglinowy sp ągowy, poziom mioce ński, podrz ędnie oligoce ński). Najbardziej zasobnym poziome wodono śny GZWP nr 126 jest III u żytkowy poziom czwartorz ędowo- -neoge ński (poziom czwartorz ędowy podglinowy tzw. sp ągowy, poziom mioce ński i podrz ędnie oligoce ński). Zasilanie wód podziemnych GZWP nr 126 nast ępuje przede wszystkim na drodze infiltracji opadów atmosferycznych w obr ębie zbiornika.

6.4.2. Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo na lata 2004 – 2007 z uwzgl ędnieniem lat 2008 - 2015 w zakresie gospodarowania wodami

Zadania podj ęta w ramach poprzedniego PO Ś pozwoliły osi ągn ąć stopniow ą popraw ę jako ści wód. W tabeli poni żej przedstawiono efekty osi ągni ęte poprzez realizacj ę poprzedniego dokumentu, celem głównym było zapewnienie odpowiedniej jako ści u żytkowej wód oraz racjonalizacja zu życia wody. Tabela 17. Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo na lata 2004-2007 z uwzgl ędnieniem lat 2008-2015 w obszarze interwencji gospodarowania wodami Lp. Cel Opis podj ętych działa ń

Zapewnienie odpowiedniej jako ści u żytkowej wód

Poprawa jako ści wody pitnej dzi ęki modernizacji istniej ących 1. Zrealizowano stacji uzdatniania wody oraz budow ę nowych stacji

Modernizacj ę uj ęcia wykonano w latach 2011-2012. Zadanie realizowało Przedsi ębiorstwo Wodoci ągów i Kanalizacji Sp. z o. Poprawa jako ści wody z uj ęcia 2. o. z siedzib ą w Szczecinku w ramach przedsi ęwzi ęcia miejskiego w Bornem Sulinowie inwestycyjnego pn. „Zintegrowana gospodarka wodno- ściekowa w Dorzeczu Pars ęty”

Uruchomienie procedur formalno – prawnych w celu ustanowienia 3. Wykonano w latach 2004-2006 stref ochronnych bezpo średniej i po średniej uj ęć Uporz ądkowanie linii brzegowej jezior i rygorystyczne egzekwowanie ochrony brzegów 4. Wykonano w latach 2004-2016 zbiorników wodnych (uporz ądkowanie zabudowy letniskowej wokół jezior)

Inwentaryzacja dzikich wylewisk 5. Wykonano w latach 2004-2005 ścieków

Lp. Cel Opis podj ętych działa ń

Zewidencjonowanie zbiorników bezodpływowych i stworzenie 6. Wykonano w latach 2004-2005 systemu ich kontroli technicznej oraz cz ęsto ści opró żniania

Racjonalizacja zu życia wody Zintensyfikowanie rozbudowy, Zwodoci ągowanie gminy na koniec 2012 roku wynosi 156 km renowacji i modernizacji sieci sieci wodoci ągowej oraz wykonanie 1449 sztuk przył ączy wodoci ągowej, a przez to wodoci ągowych prowadz ących do budynków/gospodarstw. minimalizacja strat wody na Usuni ęto sie ć azbestowo-cementow ą w m. Radacz, Łubowo i 7. Juchowo. Zadanie reali zowało Przedsi ębiorstwo Wodoci ągów i przesyle oraz wymiana Kanalizacji Sp. z o. o. z siedzib ą w Szczecinku w ramach wyeksploatowanych odcinków przedsi ęwzi ęcia inwestycyjnego pn. „Zintegrowana gospodarka sieci (szczególnie sieci wodno-ściekowa w Dorzeczu Pars ęty” oraz Gmina Borne azbestowo-cementowej Sulinowo Przeprowadzenie akcji edukacyjno – informacyjnej propaguj ącej optymalizacj ę zu życia wody przez Na terenie wiejskim Gminy s tosowany jest proces gromadzenia 8. indywidualnych u żytkowników wody deszczowej i wykorzystywanie jej na cele agrarne – do (np. gromadzenie wody podlewania zieleni deszczowej i wykorzystywanie jej na cele agrarne – do podlewania zieleni)

Realizacja krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych

Optymalizacja wykorzystania i 9. modernizacja istniej ących Wykonano w latach 2004-2005 oczyszczalni ścieków

Modernizacja oczyszczalni ścieków w Bornem Sulinowie w ramach programu ochrony 10. Wykonano w latach 2004-2005 ró żnorodno ści biologicznej Zalewów Nadarzyckich i jez. Pile – II etap Zintensyfikowanie rozbudowy Skanalizowanie gminy na koniec 2012 roku wynosi 126,3 km sieci kanalizacji sanitarnej oraz sieci kanalizacji sanitarnej oraz wykonano 1641 sztuk przył ączy sukcesywna modernizacja kanalizacyjnych prowadz ących do budynków/gospodarstw. 11. Zadanie realizowało Przedsi ębiorstwo Wodoci ągów i istniej ącej sieci (rozdział Kanalizacji Sp. z o. o. z siedzib ą w Szczecinku w ramach kanalizacji sanitarnej i przedsi ęwzi ęcia inwestycyjnego pn. „Zintegrowana gospodarka deszczowej) wodno-ściekowa w Dorzeczu Pars ęty” oraz Gmina Borne

Rozdział sieci kanalizacji 12. deszczowej od sanitarnej w Wykonano w latach 2004-2005 Bornem Sulinowie

Lp. Cel Opis podj ętych działa ń

Budowa kanalizacji sanitarnej Zadanie realizowało Przedsi ębiorstwo Wodoci ągów i Radacz oraz Kucharowo- 13. Kanalizacji Sp. z o. o. z siedzib ą w Szczecinku w ramach Pars ęcko w ramach zadania przedsi ęwzi ęcia inwestycyjnego pn. „Zintegrowana gospodarka ochrona zlewni jeziora Trzesiecko wodno-ściekowa w Dorzeczu Pars ęty. Wykonano w 2010 roku. Budowa oczyszczalni przyzagrodowych na terenach, gdzie budowa sieci kanalizacyjnej 14. Na koniec 2012 roku zinwentaryzowano 17 przydomowych jest nieopłacalna z przyczyn oczyszczalni ścieków ekonomicznych lub technicznych (ukształtowanie terenu) Źródło: Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo za lata 2011-2012 6.4.3. Ocena stanu – analiza SWOT

Na podstawie oceny gospodarowania wodami gminy Borne Sulinowo, przeprowadzono analiz ę SWOT tego obszaru, która przedstawiona została w poni ższej tabeli.

Tabela 18. Analiza SWOT- obszar interwencji gospodarowania wodami Mocne strony Słabe strony • Dobrze rozwini ęta sie ć hydrograficzna

• Stała kontrola cz ęstotliwo ści wywozu • Słaby potencjał ekologiczny wód nieczysto ści ciekłych z posesji powierzchniowych mieszkaniowych • Zły stan cz ęś ci JCWP • Wyst ępowanie GZWP na terenie gminy Szanse Zagro żenia

• Wyst ąpienie awarii, na sk utek której • Poprawa jako ści wód powierzchniowych, substancje niebezpieczne dostan ą si ę do • Poprawa potencjału ekologicznego, wód gruntowych; • Monitoring wód powierzchniowych • Spływ zanieczyszcze ń z dróg do wód i podziemnych. gruntowych szczególnie intensywny w • Stała kontrola miejsc nielegalnego okresie zimowo-wiosennym), odprowadzenia zanieczyszcze ń do wód

Źródło: Opracowanie własne

Do mocnych stron gminy nale ży zaliczy ć wyst ępowanie w granicach GZWP. Ponadto gmina posiada bardzo dobrze rozwini ętą sie ć hydrograficzn ą wód powierzchniowych. Realizacja zada ń kontrolnych w zakresie wywozu nieczysto ści ciekłych pozwoli na osi ągni ęcie po żą danego stanu wód, które obecnie stanowi ą słab ą stron ę gminy. Słaby potencjał ekologiczny oraz zły stan wód powierzchniowych obliguj ą do prowadzenia stałego monitoring wód powierzchniowych i podziemnych oraz wprowadzenia działa ń zwi ązanych z popraw ą ich jako ści.

Jednym z głównych zagro żeń, w zakresie gospodarki wodami, na omawianym obszarze jest mo żliwo ść przedostawania si ę zanieczyszcze ń z dróg gruntowych. W celu poprawy sytuacji, nale ży dąż yć do utrzymania w jak najlepszym stanie urz ądze ń melioracyjnych oraz poprawi ć funkcjonowanie gospodarki ściekowej.

6.5. Gospodarka wodno - ściekowa

6.5.1. Stan wyj ściowy

Gospodark ę ściekow ą reguluje Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wod ę i zbiorowym odprowadzeniu ścieków (Dz. U. z 2018 roku poz. 1152 ze zm.), która ściekiem bytowym okre śla ścieki z budynków mieszkalnych, zamieszkania zbiorowego oraz u żyteczno ści publicznej, powstaj ące w wyniku ludzkiego metabolizmu lub funkcjonowania gospodarstw domowych oraz ścieki o zbli żonym składzie pochodz ące z tych budynków. Ściekami komunalnymi nazywa si ę ścieki bytowe lub mieszanin ę ścieków bytowych ze ściekami przemysłowymi albo wodami opadowymi lub roztopowymi, odprowadzane urz ądzeniami słu żą cymi do realizacji zada ń własnych gminy w zakresie kanalizacji i oczyszczania ścieków komunalnych, a ścieki przemysłowe to ścieki, nieb ędące ściekami bytowymi albo wodami opadowymi lub roztopowymi, powstałe w zwi ązku z prowadzon ą przez zakład działalno ści ą handlow ą, przemysłow ą, składow ą, transportow ą lub usługow ą, a tak że będące ich mieszanin ą ze ściekami innego podmiotu, odprowadzane urz ądzeniami kanalizacyjnymi tego zakładu. Długość sieci kanalizacyjnej na terenie gminy w 2017 r. wynosiła 141 km. W porównaniu z rokiem 2014 wska źnik na terenie gminy nie uległ znacznej zmianie. Ludno ść korzystaj ąca z sieci kanalizacyjnej w 2016 r. wynosiła 85,1% ludno ści gminy. Na obszarze obj ętym Programem znajdowało si ę w 2017 r. 1829 przeł ączy prowadz ących do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania. Gmina ł ącznie odprowadza kanalizacj ą 239,5 dam 3. Liczba ta zwi ększa si ę, świadczy to o powi ększaj ącym si ę odsetku mieszka ńców przył ączonych do sieci kanalizacyjnej. Jest to ok. 8 372 osób, z czego ok 4 771 osób to mieszka ńcy miasta. Dane ilo ściowe dotycz ące sieci kanalizacyjnej zamieszczono w tabeli poni żej. Tabela 19. Dane dotycz ące sieci kanalizacyjnej w gminie Borne Sulinowo Wyszczególnienie: Jednostka 2014 2015 2016 2017

Długo ść czynnej kanalizacji km 140,1 140,4 140,5 141,0

Ludno ść korzystaj ąca z sieci % 84,6 84,9 85,1 kanalizacyjnej - Przył ącza prowadz ące do budynków mieszkalnych szt. 1751 1789 1815 1828 i zbiorowego zamieszkania Ścieki bytowe odprowadzane dam 3 - 236,0 237,4 239,5 sieci ą kanalizacyjn ą Ludno ść korzystaj ąca z sieci kanalizacyjnej osoba 4774 4752 4771 - w miastach

Wyszczególnienie: Jednostka 2014 2015 2016 2017

Ludno ść korzystaj ąca z sieci osoba 8304 8323 8372 - kanalizacyjnej

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS oraz danych Urz ędu Miejskiego w Bornem Sulinowie

Długo ść czynnej wodoci ągowej sieci rozdzielczej w 2017 roku wynosiła 118 km, a ilo ść prowadzonych przył ączy do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania wyniosła 1 538 sztuk. Długo ść sieci nie wykazuje du żego wzrostu na przestrzeni ostatnich lat. Z danych GUS wynika, że w 2016 r. z sieci wodoci ągowej korzystało 9 407 mieszka ńców, w tym 4 794 na terenie miasta. Ł ącznie dostarczono mieszka ńcom gminy w 2017 r. 260,1 dam 3 wody .

Tabela 20. Dane dotycz ące sieci wodoci ągowej w gminie Borne Sulinowo Wyszczególnienie: Jednostka 2014 2015 2016 2017 Długo ść czynnej sieci km 117,4 118,8 118,8 118,5 rozdzielczej Przył ącza prowadz ące do budynków mieszkalnych szt. 1491 1507 1532 1538 i zbiorowego zamieszkania

Woda dostarczona dam3 267,8 270,4 270,7 260,1 gospodarstwom domowym

Ludno ść korzystaj ąca z sieci wodoci ągowej osoba 4800 4777 4794 - w miastach Ludno ść korzystaj ąca osoba 9375 9367 9407 z sieci wodoci ągowej - Zu życie wody z wodoci ągów m3/mieszk./ 27,2 27,6 27,6 26,4 w gospodarstwach domowych rok Ludno ść korzystaj ąca z % 95,5 95,5 95,6 instalacji w % ogółu ludno ści - Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Na terenie gminy funkcjonuje jedna oczyszczalnia ścieków. Znajduje si ę przy ul. Bolesława Chrobrego w Bornem Sulinowie. Posiada pozwolenie wodnoprawne obowi ązuj ące do dnia 15 lutego 2021 r. Oczyszczalnia została zaprojektowana na 1400 m 3/d. Odbiornikiem ścieków oczyszczonych jest rów melioracyjny, a nast ępnie jezioro Pile. Miejscowo ści: Borne Sulinowo, Ciemino, D ąbie, Dąbrowica, Jele ń, Jelonek, Juchowo, Kiełpino, Komorze, Kr ągi, Kucharowo, Liszkowo, Ł ączno, Łubowo, Mi ędzylesie, Nobliny, Piława, Przyjezierze, Radacz. Rakowo, Silnowo, Strzeszyn, Śmiadowo i Uniemino wyposa żone s ą w sie ć kanalizacji sanitarnej. Ładunki zawarte w ściekach spełniaj ą dopuszczalne normy. Ich warto ści przedstawiono w poni ższej tabeli. Tabela 21. Ładunki zanieczyszcze ń zawarte w ściekach Ładunki zanieczyszcze ń w jednostka 2014 2015 2016 2017 ściekach po oczyszczeniu BZT5 kg/rok 811 934 833 1015

ChZT kg/rok 8548 10124 8992 9111 zawiesina kg/rok 1621 1818 1606 2243 azot ogólny kg/rok 2186 2654 2265 1707 fosfor ogólny kg/rok 221 369 298 284 Źródło: GUS Ścieki bytowe, które nie trafiaj ą do oczyszczalni odprowadzane s ą do zbiorników bezodpływowych lub poprzez przydomowe oczyszczalnie do gruntu. Szczelny zbiornik bezodpływowy słu ży do gromadzenia ścieków bytowo-gospodarczych na działkach nie wyposażonych w sie ć kanalizacji sanitarnej. W swojej funkcji zbiornik ten spełnia jedynie rol ę magazynow ą i musi sukcesywnie by ć opró żniany z zawarto ści przez specjalistyczn ą firm ę świadcz ącą usługi asenizacyjne. Zgodnie z rozporz ądzeniem Ministra Infrastruktury (Dz. U z 2015 r. poz. 1422 ze zm.) zbiorniki bezodpływowe na nieczysto ści ciekłe mog ą by ć stosowane tylko na działkach budowlanych nie maj ących mo żliwo ści przył ączenia do sieci kanalizacyjnej, przy czym nie dopuszcza si ę ich stosowania na obszarach chronionych, nara żonych na powodzie oraz zalewanych wodami opadowymi. Dla procesu budowy zbiorników bezodpływowych odnosz ą si ę przepisy reguluj ące sprawy małych przydomowych oczyszczalni ścieków. Zmiany ilo ści przydomowych oczyszczalni ścieków oraz zbiorników bezodpływowych na terenie gminy przedstawia tabela poni żej.

Tabela 22. Zmiana liczby zbiorników bezodpływowych oraz przydomowych oczyszczalni ścieków w gminie Borne Sulinowo w latach 2014-2017 2014 2015 2016 2017 zbiorniki bezodpływowe 200 162 162 162 przydomowe 20 66 72 77 oczyszczalnie Źródło: GUS, Urz ąd Gminy Borne Sulinowo

Na terenie gminy Borne Sulinowo od roku 2014 wida ć zauwa żalny spadek w ilo ści zbiorników bezodpływowych na nieczysto ści ciekłe, który w latach 2015-2017 utrzymuje si ę w liczbie 162. Zauwa żalny jest natomiast wzrost liczby przydomowych oczyszczalni. Od 2014 roku nast ąpił wzrost o 57 zbiorników.

6.5.2. Ocena stanu- analiza SWOT

Na podstawie przeprowadzonej oceny stanu gospodarki wodno-ściekowej w gminie Borne Sulinowo dokonano analizy SWOT obszaru interwencji, któr ą przedstawiono w formie poni ższej tabeli. Tabela 23. Analiza SWOT w obszarze interwencji- gospodarka wodno-ściekowa Mocne strony Słabe strony • Wysoki odsetek podł ączonych mieszka ńców do sieci wodoci ągowej, • Mo żliwo ść wyst ąpienia awarii sieci • Edukacja ekologiczna w zakresie kanalizacyjnej i wodoci ągowej

wodno – ściekowej. • Długo ść sieci wodoci ągowej utrzymuj ąca si ę od kilku lat na stałym poziomie Szanse Zagro żenia • Mo żliwo ść zanieczyszczenia wód w • Modernizowanie i rozbudowa sieci przypadku awarii w oczyszczalni lub wodoci ągowej i kanalizacyjnej wycieków ze zbiorników bezodpływowych.

Źródło: Opracowanie własne

Istotn ą mocn ą stron ą gminy jest wysoki stopie ń zwodoci ągowania, obecnie podł ączonych do sieci wodoci ągowej jest 95,6% mieszka ńców. Stosunkowo wysoki wska źnik skanalizowania gminy (85,1%) na przestrzeni ostatnich lat wzrósł niewiele. Zaleca si ę zatem dalszy rozwój sieci kanalizacyjnej na terenie gminy.

6.6. Zasoby geologiczne

Na terenie gminy wyst ępuj ą dwa udokumentowane zło ża. Zło że kruszywa naturalnego, rozpoznane szczegółowo, nieeksploatowane, zło że torfu nazwie „Mosina”, którego geologiczne zasoby na dzie ń 31.12.2017 r. wyniosły 1 043 tys.t.

Tabela 24. Wykaz złó ż surowców na terenie gminy Borne Sulinowo wg stanu na dzie ń 31.12.2017 r. zasoby stan nazwa zło ża surowiec geologiczne zagospodarowania bilansowe (tys.t) zło ża Kruszywa naturalne zło że rozpoznane Łubowo 2 391 (piasek/ żwir) szczegółowo Mosina torfy 1 043 zło że eksploatowane Źródło: Bilans zasobów złó ż kopalin w Polsce wg stanu na 31.12.2017 r.

Surowcem pozyskiwanym z terenów gminy i eksploatowanym na skal ę przemysłow ą jest torf ogrodniczy. Kopalnia torfu znajduje si ę przy granicy gminy na wschodnim brzegu jeziora Radacz. Zlokalizowana jest na zachodnim kra ńcu torfowiska o nazwie „Wielkie Bagna koło Radacza", którego powierzchnia głównie znajduje si ę w gminie Szczecinek. Górn ą warstw ę (o mi ąż szo ści ok. 6 metrów) buduj ą torfy mszarne pod ścielone warstw ą gytii o grubo ści 0,15-0,80 m. Na terenie gminy obowi ązuje jedna koncesja na wydobycie kopalin. Została udzielona Spółce z o.o. „Bio-Produkty” w Szczecinie decyzj ą Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 1 sierpnia 2003 r. znak SR-GGW/7415/11/03 na wydobycie toru ze zło ża „Mosina”.

6.6.1. Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo na lata 2004 – 2007 z uwzgl ędnieniem lat 2008 - 2015 w zakresie zasobów geologicznych

Tabela 25. Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo. na lata 2004-2007 z uwzgl ędnieniem lat 2008-2015 w zakresie zasobów geologicznych Lp. Cel Opis podj ętych działa ń Ochrona złó ż kopalin przed trwałym zainwestowaniem oraz niekontrolowan ą eksploatacj ą

Weryfikacja stanu 1. Zadanie zrealizowane w latach ubiegłych zagospodarowania kopalin.

Zapobieganie niekoncesjonowanej 2. Zadanie realizowane przez Gmin ę eksploatacji surowców naturalnych.

Bie żą ca rekultywacja terenów 3. Przewidziane do realizacji przez eksploatuj ącego zło że poeksploatacyjnych.

Źródło: Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo za lata 2011-2012

6.6.2. Ocena stanu – analiza SWOT

Na podstawie przeprowadzonej oceny zasobów geologicznych w gminie Borne Sulinowo dokonano analizy SWOT obszaru interwencji, któr ą przedstawiono w formie poni ższej tabeli.

Tabela 26. Analiza SWOT w obszarze interwencji- zasoby geologiczne Mocne strony Słabe strony • Eksploatacja surowców mog ąca powodowa ć • Wyst ępowanie udokumentowanych zanieczyszczenie lub zubo żenie walorów zasobów złó ż kopalin środowiska przyrodniczego. Szanse Zagro żenia • Monitoring obszarów wyst ępowania złó ż • Zabezpieczenie obszaru wyst ępowania udokumentowanych zasobów dla ich • Powstawanie form górniczych, ewentualnej pó źniejszej eksploatacji, • Wydobycie surowców bez wa żnej koncesji. • Rekultywacja i zagospodarowanie terenów poeksploatacyjnych w kierunku rekreacyjnym,

Źródło: Opracowanie własne

Na terenie gminy wyst ępuj ą udokumentowane zło ża kopalin. Zagro żenie dla środowiska pojawi ć si ę mo że w zwi ązku z wydobyciem złó ż np. eksploatacja złó ż bez wa żnej koncesji oraz powstawanie form pogórniczych takich jak leje depresyjne. Rozwi ązaniem wymienionych problemów mo że by ć kontrolowanie i monitoring wydobywanych złó ż oraz wła ściwa rekultywacja obszaru.

6.7. Gleby

6.7.1. Stan wyj ściowy

Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i le śnych (D. U. 2017 r. poz. 1161) okre śla, że ochrona gruntów ornych polega na: • ograniczeniu przeznaczenia ich na cele nierolnicze lub le śne, • zapobieganiu procesom degradacji i dewastacji gruntów rolnych oraz szkodom w produkcji rolniczej, powstaj ącym wskutek działalno ści nierolniczej i ruchów masowych ziemi; • rekultywacji i zagospodarowaniu gruntów na cele rolnicze; • zachowaniu torfowisk i oczek wodnych jako naturalnych zbiorników wodnych; • ograniczaniu zmian naturalnego ukształtowania powierzchni ziemi.

Na terenie gminy wyst ępuje przewaga gleb bielicowych wytworzonych na piaszczysto-gliniastym podło żu. Zajmuj ą one około 55% powierzchni. S ą to gleby o kwa śnym odczynie. Znacznie mniejszy, bo około 35% powierzchni zajmuj ą gleby brunatne (wyługowane i wła ściwe) wykształcone na piaskach gliniastych lub glinach. Nale żą one do III-V klasy bonitacyjnej. Na tych glebach znajduj ą si ę pola uprawne, lasy mieszane oraz buczyny. W zagł ębieniach wytopiskowych oraz w korytach rzek wyst ępuj ą gleby mułowotorfowe oraz murszowo-mineralne. Na obszarach podmokłych, głównie w sąsiedztwie cieków powierzchniowych b ądź jezior wykształciły si ę gleby mułowe, torfowe b ądź murszowe.

Monitoring i jako ść gleb W Jankowie oddalonym od gminy o około 52 km znajduje si ę najbli ższy punkt Monitoringu Chemizmu Gleb Ornych Polski. Pomiary wykonywane s ą w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska przez GIO Ś. Obowi ązek oceny chemizmu gleb wynika z Prawa ochrony środowiska. Badania monitorowane przeprowadza si ę stosuj ąc jednolite metody gromadzenia i przetwarzania danych z wykorzystaniem i rejestracj ą danych przestrzennych. Celem programu jest ocena zanieczyszczenia i zmian wła ściwo ści gleb w wymiarze czasowym i przestrzennym. Realizowany jest od 1995 roku, co 5 lat. W materiale glebowym oznacza si ę najwa żniejsze, średnie parametry np. skład granulometryczny, odczyn pH, zawarto ść węgla, glinu, azotu, fosforu, siarki wyznaczona do tego metod ą.

Tabela 27 . Całkowita zawarto ść pierwiastków śladowych w punkcie pomiarowym w Jankowie ROK Pierwiastek Jednostka 1995 2000 2005 2010 2015 Mangan Mn mg*kg-1 435 435 421 390 310 Kadm Cd mg*kg-1 0,2 0,18 0,16 0,15 0,09 Mied ź Cu mg*kg-1 4,7 4,5 5,5 5,8 10,7 Chrom Cr mg*kg-1 9,5 9,0 7,8 8,2 6,5 Nikiel Ni mg*kg-1 5,8 6,0 5,6 5,3 4,8 Ołów Pb mg*kg-1 9,9 11,4 10,6 18,9 10,5

ROK Pierwiastek Jednostka 1995 2000 2005 2010 2015 Cynk Zn mg*kg-1 23,2 22,7 26,2 38,4 20,8 Kobalt Co mg*kg-1 1,47 1,99 1,46 2,17 2,13 Wanad V mg*kg-1 21,7 22,0 18,9 10,9 9,4 Lit Li mg*kg-1 5,0 5,5 4,8 2,7 2,1 Beryl Be mg*kg-1 0,27 0,3 0,2 0,26 0,25 Bar Ba mg*kg-1 31,2 31,7 31,3 30,8 27,8 Stront Sr mg*kg-1 10,1 9,3 8,0 4,2 3,4 Lantan La mg*kg-1 11,9 10,6 9,1 10,7 5,8 Rt ęć Hg mg*kg-1 - - - - 0,03 Arsen As mg*kg-1 - - - - 2,07 Źródło: http://www.gios.gov.pl/chemizm_gleb

Coraz popularniejszym zjawiskiem na obszarze zabudowanym jest wy ższy wska źnik metali ci ęż kich w glebach. Jednym z głównych źródeł ich przedostawania si ę do gruntów s ą opady atmosferyczne. Na skutek nasilenia ruchu samochodowego wzrasta emisja zanieczyszcze ń do atmosfery, w tym równie ż metali ci ęż kich pochodz ących ze spalania paliw samochodowych. Równie intensywne oddziaływanie niesie ze sob ą inny rodzaj działalno ści ludzkiej, mianowicie produkcja energii cieplnej. Miasto Borne Sulinowo jest zaopatrywane w ciepło z kotłowni na biomas ę z kotłem zapasowym na olej.

6.7.1.Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo na lata 2004-2007 z uwzgl ędnieniem lat 2008-2015 w zakresie ochrony powierzchni ziemi

Zadania podj ęte w ramach poprzedniego programu ochrony środowiska pozwoliły na utrzymanie dobrego stanu gleb na terenie gminy. W tabeli poni żej przedstawiono efekty osi ągni ęte poprzez realizacj ę poprzedniego programu ochrony środowiska.

Tabela 28. Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo na lata 2004-2007 z uwzgl ędnieniem lat 2008-2015 w zakresie ochrony powierzchni ziemi Lp. Cel Opis podj ętych działa ń Ochrona gleb przed niewła ściw ą agrotechnik ą i nadmiern ą intensyfikacj ą produkcji rolnej oraz nadmiernym stosowaniem środków ochrony ro ślin i nawozów (w tym gnojowicy)

Upowszechnianie zasad Kodeksu Dobrej Zadanie realizowane przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju 1. Praktyki Rolniczej Wsi, O środki Doradztwa Rolniczego, Rolnicy Ochrona i wprowadzanie zadrzewie ń Zadanie realizowane przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju 2. i zakrzewie ń śródpolnych i przydro żnych Wsi, O środki Doradztwa Rolniczego, Rolnicy spełniaj ących rol ę przeciwerozyjn ą Zadanie realizowane przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju 3. Wła ściwe kształtowanie struktury upraw Wsi, O środki Doradztwa Rolniczego, Rolnicy

Lp. Cel Opis podj ętych działa ń

Propagowanie przestrzegania zasad Zadanie realizowane przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju 4. wła ściwego nawo żenia gleb Wsi, O środki Doradztwa Rolniczego, Rolnicy Wspieranie przedsi ęwzi ęć maj ących na Zadanie realizowane przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju 5. celu tworzenie i rozwój gospodarstw Wsi, O środki Doradztwa Rolniczego, Rolnicy ekologicznych Źródło: Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo za lata 2011-2012

6.7.2. Ocena stanu – analiza SWOT

Zapoznanie ze stanem aktualnym obszaru interwencji gleby pozwoliło na przeprowadzenie analizy SWOT, któr ą przedstawiono w formie poni ższej tabeli. Tabela 29. Analiza SWOT- obszar interwencji ochrona gleb Mocne strony Słabe strony • Depozycja zanieczyszcze ń z wód opadowych; • Chemizacja rolnictwa i przenikanie biogenów do • Le śno- rolny charakter gminy gleby; • Brak dzikich wysypisk mog ących powodowa ć • Zanieczyszczenia pochodz ące z transportu przedostawanie się zanieczyszcze ń do gleb drogowego;

Szanse Zagro żenia • Degradacja gleb i utrata ich cennych walorów przyrodniczych, na skutek działalno ści człowieka • Promocja dobrych praktyk rolniczych • Powstawanie dzikich wysypisk śmieci rolnictwa ekologicznego • Mo żliwo ść naruszenia wierzchniej warstwy gleb • Zwi ększenie skali rekultywacji gleb podczas eksploatacji złó ż kopalin zdegradowanych i zdewastowanych • Alkalizacja metali ci ęż kich w glebach • Intensywna gospodarka rolna

Źródło: Opracowanie własne

Du że zagro żenie dla gminy Borne Sulinowo stanowi degradacja gleb. Szczególne zagro żenie stanowi naruszanie profili glebowych podczas eksploatacji złó ż kopalin. Zagro żenie stanowi tak że intensywna gospodarka rolna i wi ążą ca si ę z tym nadmierna chemizacja upraw. Słab ą stron ą gminy jest przenikanie zanieczyszcze ń z wód opadowych do gruntu oraz zanieczyszczenia pochodz ące z transportu drogowego i słabej jako ści klasy bonitacyjne.

6.8. Gospodarka odpadami

6.8.1. Stan wyj ściowy

Zgodnie z Ustaw ą z dnia 14 grudnia 2012 o odpadach, region gospodarki odpadami komunalnymi obejmuje obszar s ąsiaduj ących gmin, licz ących ł ącznie przynajmniej 150 tys. mieszka ńców. System oparty jest na funkcjonowaniu regionalnych instalacji do przetwarzania

odpadów komunalnych. Odpady przetwarza wyznaczony zakład zagospodarowania odpadów ,,o mocy przerobowej wystarczaj ącej do przyjmowania i przetwarzania odpadów z obszaru zamieszkanego co najmniej przez 120 tys. mieszka ńców, spełniaj ący wymagania najlepszej dost ępnej techniki '' (Dz. U. z 2018 r. poz. 21). Aktualizacja Planu Gospodarki Odpadami dla Województwa Zachodniopomorskiego na lata 2016-2022 wraz z planem inwestycyjnym uchwalona została przez Sejmik Województwa Zachodniopomorskiego dnia 27 grudnia 2016 r. Uchwałą nr XVIII/321/16. Plan ten wyznacza struktur ę, która zakłada podział województwa na dwa regiony gospodarki odpadami komunalnymi (zachodni i wschodni). Podział na tle województwa przedstawia poni ższa rycina.

Rycina 10. Podział województwa zachodniopomorskiego na regiony gospodarki odpadami Źródło: Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Zachodniopomorskiego na lata 2016-2022 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2023-2028

Gmina Borne Sulinowo nale ży do wschodniego regionu gospodarki odpadami. W skład regionu wschodz ą nast ępuj ące gminy: Barwice, B ędzino, Białogard (gmina miejska), Białogard (gmina wiejska), Biały Bór, Bierzwnik, Biesiekierz, Bobolice, , Brojce, Czaplinek, Człopa, Darłowo (gmina miejska), Darłowo (gmina wiejska), Drawno, Dygowo, Go ścino, Grzmi ąca, Kalisz Pomorski, Karlino, Kołobrzeg (gmina miejska), Kołobrzeg (gmina wiejska), Koszalin, Łobez, Malechowo, Manowo, Mielno, Mirosławiec, Polanów, Połczyn-Zdrój, Postomino, R ąbino, Ryma ń, Sianów, Siemy śl, Sławno (gmina miejska), Sławno (gmina wiejska), Sławoborze, Szczecinek (gmina miejska), Szczecinek (gmina wiejska), Świdwin (gmina miejska), Świdwin (gmina wiejska), Świeszyno, Tuczno, Tychowo, Ustronie Morskie, Wałcz (gmina miejska), Wałcz (gmina wiejska). Na terenie gmin wchodz ących w skład obecnego regionu wschodniego w 2014 roku zebrano i odebrano blisko 173 tys. Mg odpadów komunalnych, z czego ok. 10 tys. to odpady komunalne ulegaj ące biodegradacji. Obowi ązek redukcji odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji odnosi si ę do masy tych odpadów wytworzonych w 1995 roku. Według wymogów prawa w 2014 roku mo żna było składowa ć nie wi ęcej ni ż do 50% wagowo całkowitej masy odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji w stosunku do masy tych odpadów wytworzonych w 1995 roku, czyli około 35 tys. Mg. Poziom składowania odpadów ulegaj ących biodegradacji w regionie wschodnim w 2014 roku wyniósł 42,6%, co wskazuje na uzyskanie większego od zakładanego stopnia redukcji odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji, a co za tym idzie mniejsz ą ni ż dopuszczalna ilo ść tych odpadów kierowanych do składowania.

Gospodarka opadami na terenie gminy Borne Sulinowo

Tabela 30. Ilo ść wytworzonych i odebranych opadów komunalnych zmieszanych i segregowanych w latach 2013-2016 na terenie gminy Odpady 2013 2014 2015 2016 odebrane: zmieszane 1345,30 Mg 1585,80 Mg 1539,30 Mg 1776,42 Mg segregowane 158,92 Mg 332,50 Mg 435,60 Mg 522,53 Mg Źródło: Urz ąd Borne Sulinowo

Na terenie gminy znajdowało si ę jedno składowisko odpadów (składowisko odpadów innych ni ż niebezpieczne i oboj ętne) zlokalizowane w miejscowo ści Borne Sulinowo. Składowisko to decyzj ą Marszałka Województwa Zachodniopomorskiego znak WO Ś.II.7241.6.2012.BKoc z dnia 31.12.2012 r. zostało wył ączone z eksploatacji. Prace rekultywacyjne zostały zako ńczone w sierpniu 2015 roku. Na terenie gminy nie istniej ą instalacje do odzysku, nie prowadzi si ę tak że procesu unieszkodliwiania odpadów. Na terenie gminy Borne Sulinowo funkcjonuje Punkt Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych przy ul. Orła Białego 4 w Bornem Sulinowie. W ostatnich latach widoczny jest znaczny wzrost ilo ści zebranych odpadów.

W poni ższej tabeli przedstawiono sum ę opadów zebranych w PSZOK latach 2013-2016

Tabela 31. Suma odpadów zebranych przez PSZOK Punkt Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych PSZOK ul. Orła Białego 4, 2013 2014 2015 2016 78 -449 Borne Sulinowo Suma odpadów zebranych 17,4 Mg 23,60 Mg 37,30 Mg 157,27 Mg Źródło: Urz ąd Gminy Borne Sulinowo

Do PSZOK mieszka ńcy mog ą odda ć nieodpłatnie m.in. przeterminowane leki, odpady wielkogabarytowe, baterie , które mo żna równie ż wrzuca ć do specjalnych pojemników ustawionych w szkołach oraz w instytucjach u żyteczno ści publicznej.

Przeterminowane lekarstwa zbierane s ą tak że w nast ępuj ących aptekach zlokalizowanych na terenie gminy: - Apteka „Słoneczna” przy ul. Orła Białego 5a w Bornem Sulinowie, - Apteka „Przyjazna” przy Al. Niepodległo ści 12/9-10 W Bornem Sulinowie, - Punkt Apteczny przy ul. Ko ściuszki w Łubowie.

Odpady wielkogabarytowe odbierane s ą tak że bezpo średnio od wła ścicieli nieruchomo ści podczas tzw. „mobilnych” zbiórek organizowanych dwa razy w roku. Jednym z głównych celów gospodarki odpadami jest zrealizowanie obowi ązków wynikaj ących z dyrektyw unijnych, czyli osi ągni ęcie we wskazanym terminie odpowiednich poziomów ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji kierowanych na składowiska oraz zwi ększenie poziomu recyklingu i odzysku odpadów zebranych selektywnie. Zgodnie z art. 3b ust. 1 ustawy z dnia 13 wrze śnia 1996 r. o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach (Dz. U. 2018 r., poz. 1454 z pó źn. zm.), gminy s ą obowi ązane osi ągn ąć do dnia 31 grudnia 2020 r.:

• poziom recyklingu i przygotowania do ponownego u życia nast ępuj ących frakcji odpadów komunalnych: papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła w wysoko ści co najmniej 50% wagowo; • poziom recyklingu, przygotowania do ponownego u życia i odzysku innymi metodami innych ni ż niebezpieczne odpadów budowlanych i rozbiórkowych w wysoko ści co najmniej 70% wagowo.

Zgodnie z art. 3c ust. 1 ww. ustawy, gminy s ą obowi ązane ograniczy ć mas ę odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji przekazywanych do składowania:

• do dnia 16 lipca 2020 r. – do nie wi ęcej ni ż 35% wagowo całkowitej masy odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji przekazywanych do składowania, w stosunku do masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r.

Tabela 32. Osi ągni ęte przez gmin ę poziomy odzysku i recyklingu w latach 2014-2017 Osi ągni ęte poziomy: 2014 2015 2016 2017 Ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji 0% 0% 0% 0% kierowanych do składowania

Recyklingu, przygotowania do ponownego u życia nast ępuj ących frakcji odpadów komunalnych: 34,10% 39,80% 42,98% 36,35% Papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła Recyklingu, przygotowania do ponownego u życia i odzysku innymi - - 42,04% 98,96% metodami innych ni ż niebezpieczne odpadów budowlanych i rozbiórkowych Źródło: Urz ąd Borne Sulinowo

Na terenie gminy Borne Sulinowo obowi ązuje Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest na lata 2010-2032 przyj ęty Uchwał ą nr XL/461/2010 Rady Miejskiej w Bornem Sulinowie z dnia 26 lutego 2010 r. Z zebranych danych w trakcie przeprowadzanej inwentaryzacji wynika, że na terenie gminy na dzie ń 31.12.2009 r. wyst ępowało 38.791,77m 2. Zgodnie z funkcjonuj ącą Baz ą Azbestow ą i stanem na rok 2017 do unieszkodliwienia na terenie gminy pozostaje 575 329 kg.

6.8.2. Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo na lata 2004-2007 z uwzgl ędnieniem lat 2008-2015 w zakresie gospodarki odpadami

W poprzednim Programie Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo w zakresie gospodarki odpadami za główne zadanie przyj ęto realizacj ę „Planu gospodarki odpadami dla Miasta i Gminy Borne Sulinowo”

Tabela 33. Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo na lata 2004-2007 z uwzgl ędnieniem lat 2008-2015 w obszarze interwencji gospodarka odpadami Lp. Cel Opis podj ętych działa ń Na terenie Gminy Borne Sulinowo nie zinwentaryzowano Obj ęcie wszystkich mieszka ńców „dzikich” wysypisk, w 2011 roku z terenu Gminy Borne Sulinowo 1. zorganizowan ą zbiórk ą odpadów usuni ęto 95,28 Mg wyrobów zawieraj ących azbest, natomiast w komunalnych i selektywn ą zbiórk ą 2012 roku 72,70Mg

Źródło: Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo za lata 2011-2012

6.8.3. Ocena – analiza SWOT

Zapoznanie ze stanem aktualnym obszaru interwencji gospodarka odpadami pozwoliło na przeprowadzenie analizy SWOT, któr ą przedstawiono w formie tabeli poni żej.

Tabela 34. Analiza SWOT- obszar interwencji gospodarka odpadami Mocne strony Słabe strony • Osi ągni ęte wyznaczone poziomy recyklingu oraz ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji • Zwi ększaj ąca si ę liczba wytwarzanych • Usuwanie wyrobów zawieraj ących azbest odpadów komunalnych • Funkcjonuj ący Punkt Selektywnej Zbiórki Odpadów

Szanse Zagrożenia • Edukacja ekologiczna mieszka ńców oraz turystów, organizacja akcji tematycznych (np. • Powstawanie nowych dzikich wysypisk sprz ątania świata) w szkołach, odpadów, • Doskonalenie organizacji systemu gospodarki • Za śmiecanie obszarów cennych przyrodniczo odpadami komunalnymi w gminie, przez mieszka ńców oraz turystów. • Kontrole posesji, • Stała likwidacja dzikich wysypisk śmieci

Źródło: Opracowanie własne

Analiza SWOT wykazała, że najmocniejsz ą strony gminy w zakresie gospodarki odpadami jest uzyskanie wyznaczonych poziomów w recyklingu i przygotowania do ponownego u życia oraz ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji. Za du ży atut uznaje si ę tak że funkcjonuj ący PSZOK. Szans ą dla gminy jest kontynuowanie zada ń zwi ązanych z akcjami ekologicznymi, które zbuduj ą rozwój ekologiczny i pomog ą udoskonali ć organizacj ę systemu gospodarki odpadami. Du że zagro żenie mo że stanowi ć powstawanie nowych dzikich wysypisk odpadów oraz za śmiecanie przez turystów obszarów le śnych i obszarów chronionych.

6.9. Zasoby przyrodnicze

6.9.1. Stan wyj ściowy

Zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. 2018 r., poz. 1614 z pó źn. zm.) elementami środowiska obj ętymi ochron ą na podstawie w/w ustawy s ą nast ępuj ące formy ochrony przyrody: • parki narodowe; • rezerwaty przyrody; • parki krajobrazowe; • obszary chronionego krajobrazu; • obszary Natura 2000; • pomniki przyrody; • stanowiska dokumentacyjne; • użytki ekologiczne; • zespoły przyrodniczo – krajobrazowe; • ochrona gatunkowa ro ślin, zwierz ąt i grzybów.

Na terenie gminy Borne Sulinowo obszary prawnie chronione zajmuj ą 19 334,90 ha. Powierzchnia ta podzielona jest na nast ępuj ące formy: • Rezerwat przyrody „Bagno Ciemino”

• Rezerwat przyrody „Diabelskie Pustacie” • Park krajobrazowy „Drawski Park Krajobrazowy” • Obszar Chronionego Krajobrazu „Pojezierze Drawskie" • Obszar Chronionego Krajobrazu "Dolina Piławy" • Obszar Chronionego Krajobrazu "Dolina rzeki Płytnicy" • Obszar Natura 2000 „Dorzecze Pars ęty” • Obszar Natura 2000 „Bagno i Jezioro Ciemino” • Obszar Natura 2000 „Jezioro Śmiadowo” • Obszar Natura 2000 „Diabelskie Pustacie” • Obszar Natura 2000 „Jeziora Czaplineckie” • Obszar Natura 2000 „Dolina Piławy” • Obszar Natura 2000 „Ostoja Drawska” • Pomniki przyrody

Rezerwaty przyrody „Bagno Ciemino” Rezerwat przyrody florystyczny – torfowiskowy „Bagno Ciemino” o pow. 445 ha, utworzony w 1997 roku. Ochron ą rezerwatow ą obj ęto torfowisko wysokie na północnym brzegu jez. Ciemino poro śni ęte borem sosnowych. W drzewostanach dominuje sosna i brzoza omszana, w podszyciu kruszyna pospolita i jarz ębina w runie borówka czarna i bagienna, bagno zwyczajne, wrzos zwyczajny, wełnianka pochwowata, mchy torfowce. W rezerwacie przyroda funkcjonuje bez ingerencji człowieka, są to tereny wył ączone z gospodarczego u żytkowania.

Rezerwat przyrody „Diabelskie Pustacie” Obejmuje obszar o powierzchni 932,04 ha. Zlokalizowany jest w zasi ęgu obszaru Natura 2000 – SOO „Diabelskie Pustacie". Uznany został Rozporz ądzeniem Nr 45/2008 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 14 listopada 2008 r. (Dz. Urz. W. Z. z 2008 r., Nr 96, poz. 2076). W skład rezerwatu wchodzi: - fragment Nadle śnictwa Czarnobór, o powierzchni 294,41 ha; - fragment Nadle śnictwa Borne Sulinowo, o powierzchni 637,63 ha. Celem ochrony przyrody w rezerwacie jest zachowanie układów biocenotycznych i krajobrazu dwóch szlaków sandrowych - młodszego szlaku sandrowego i szlaku Płytnicy oraz le żą cych w ich obr ębie obni żeń wytopiskowych i wzgórz o charakterze osta ńców erozyjnych.

Drawski Park Krajobrazowy.

Drawski Park Krajobrazowy utworzony Uchwał ą Nr XVI/49/79 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Koszalinie z dnia 24 kwietnia 1979 /Dz. Urz. Wojewódzkiej Rady Narodowej w Koszalinie Nr 6 poz. 13

z 1979 r./ W skład Drawskiego Parku Krajobrazowego wł ączono rejon jeziora Komorze wraz z gruntami wsi Komorze cz ęś ci ą gruntów wsi Rakowo i otaczaj ącymi jezioro kompleksami le śnymi. Do otuliny DPK wł ączono tereny le śne i jeziorne jez. Rakowo, Brody, Lubicko Wlk., Karasie z kompleksami le śnymi zachodniej cz ęś ci gminy.

Obszar Chronionego Krajobrazu „Pojezierze Drawskie” Cz ęść środkowa gminy wchodzi w skład obszaru chronionego krajobrazu Pojezierze Drawskie na mocy Uchwały Nr X/46/75 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Koszalinie z dnia 17 listopada 1975 r. /Dz. Urz. Wojewódzkiej Rady Narodowej Nr 9 poz. 49 z 1975 r. W zagospodarowaniu i u żytkowaniu terenów, obowi ązuj ą zakazy i odst ępstwa okre ślone w Rozporz ądzeniu Wojewody Zachodniopomorskiego Nr 4/2005 z dnia 22 marca 2005 roku w sprawie obszarów chronionego krajobrazu, zast ąpione uchwał ą Nr XXXII/375/09 Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego z dnia 15 wrze śnia 2009 r. (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego z 2014 r. poz. 1637).

Obszar Chronionego Krajobrazu "Dolina Piławy" Ustanowiony został Uchwał ą Nr XIII/143/2004 Rady Miejskiej w Bornem Sulinowie z dnia 28 lutego 2004 r. w sprawie wyznaczenia obszarów chronionego krajobrazu w Gminie Borne Sulinowo. Powierzchnia całego obszaru wynosi 2197,95 ha i obejmuje rynn ę doliny Piławy wraz z Zalewami Nadarzyckimi i Jeziorem Długim oraz otaczaj ącymi j ą lasami i znajduj ącymi si ę na ich terenie torfowiskami. Ochronie podlega tutaj szata ro ślinna oraz krajobraz doliny rzeki Piławy. Obszar stanowi miejsca l ęgowe i siedliska rzadkich i gin ących zwierz ąt, w tym ptaków: b ąka, błotniaka stawowego, brz ęczki, cyranki, dzi ęcioła czarnego i zielonego, g ągoła, kokoszki wodnej, krakwy, bekasa kszyka, łab ędzia niemego, perkozka, remiza, nurog ęsi, trzciniaka, zimorodka, żurawia; widywano równie ż: bielika, bociana czarnego, orlika krzykliwego, puchacza i rybołowa.

Obszar Chronionego Krajobrazu „Dolina rzeki Płytnicy" Obszar utworzony go na mocy: Uchwały Nr XXI/136/2004 Rady Gminy Szczecinek z dnia 24 czerwca 2004 r. w sprawie wyznaczenia obszaru chronionego krajobrazu ,,Dolina rzeki Płytnicy" oraz Uchwały Nr XVII/194/2004 Rady Miejskiej w Bornem Sulinowie z dnia 26 sierpnia 2004 r. w sprawie wyznaczenia obszaru chronionego krajobrazu ,,Dolina rzeki Płytnicy". Teren ten poło żony jest na terenie gminy Borne Sulinowo oraz gminy Szczecinek. Obejmuje dolin ę rzeki Płytnicy wraz z 3 rynnowymi jeziorami: Przeł ęg (69,30 ha), Kniewo (53,50 ha) i Rymierowo (97,04 ha). Głównym celem utworzonego obszaru jest ochrona zró żnicowanego, mozaikowatego, bogatego przyrodniczo krajobrazu.

Obszar Natura 2000 „Dorzecze Pars ęty” Dorzecze Pars ęty ( PLH320007) - obejmuje dorzecze rzeki Parsęty w szczególno ści: - źródła Pars ęty koło Pars ęcka, naturaln ą rynn ę od Radomy śla do Krosina w otoczeniu kompleksów le śnych z dopływami: Kłudawa, Knyczanka, G ęsia Rzeka i Rudy Rów, - strome jary i w ąwozy rzek Perznicy,

Trzebiegoszczy i Łozicy, zakola, starorzecza, torfowiska, lasy ł ęgowe i zaro śla wierzbowe w obr ębie dolin rzecznych i na obszarze zagł ębie ń dennomorenowych, szczególnie pomi ędzy Krosinem a Osówkiem, dolin ę D ębnicy z jedynym na Pomorzu stanowisku śledziennicy naprzeciwlistnej, - przełomowy odcinek rzeki Pars ęty pomi ędzy Starym D ębnem, Osówkiem i Byszynem oraz le śny kompleks z jeziorami i torfowiskami koło Byszyna, - dolin ę od Byszyna do Karlina, z uj ściowymi odcinkami Mogilicy, Topieli, Pokrzywnicy i Radwi, - dolina Radwi i jej dopływy z malowniczymi jeziorami Kwiecko i zbiorników zaporowych - Rosnowo i Hajka, - naturaln ą rynn ę rzeki pomi ędzy Karlinem a Rozci ęcinem oraz dopływ rzeki Pyszki, - dolin ę koło Kołobrzegu. Rzeka i jej dopływy posiadaj ą najlepsze w Polsce warunki dla tarła łososi i troci w ędrownej, pstr ąga potokowego i lipienia; - obecno ść w rzece licznej populacji strzebli potokowej, certy i w ęgorza pochodzenia naturalnego Jest to cenny obszar rozrodu wydry oraz wyst ępowania naturalnej populacji złoci pochwowatej, kokoryczy drobnej i grąż ela drobnego. Na tym terenie wyst ępuj ą dobrze zachowane biotopy ptaków drapie żnych: orlika krzykliwego, błotniaka stawowego, kani rudej, bielika, puchacza, sowy błotnej, bociana białego, bociana czarnego, zimorodka, sieweczki rzecznej, kulika wielkiego, czy żurawia. Pars ęta to wa żny obszar dla zimowania ptaków wodno-błotnych. Siedliska le śne zajmuj ą 64% obszaru, siedliska ł ąkowe i zaro ślowe - 17%, a siedliska rolnicze - 17%. Dorzecze Pars ęty obejmuje 25 typów siedlisk z zał ącznika I Dyrektywy Siedliskowej pokrywaj ących ponad 50% powierzchni obszaru. Stwierdzono tu wyst ępowanie 13 gatunków z zał ącznika II Dyrektywy Siedliskowej. Wyst ępuj ą tu co najmniej 34 gatunki ptaków z Zał ącznika I Dyrektywy Ptasiej.

Obszar Natura 2000 „Bagno i Jezioro Ciemino” Obszar obejmuje cenny kompleks le śno-wodny. Obszar obejmuje dawne torfowisko wysokie poro śni ęte zwartym borem bagiennym od południa i wschodu przylega do niego lobeliowe Jez. Ciemino o pow. 241,7 ha (gł. 13,6 m, dł. 3,7 km), z którego wypływa rzeka Nizica. Wody śródl ądowe zajmuj ą około jednej trzeciej powierzchni. Torfowisko jest okolone lasami z udziałem starodrzewi bukowych, ale i z du żym udziałem sztucznych nasadze ń na gruntach porolnych. Na obszarze stwierdzono wyst ępowanie 3 gatunków ptaków dzi ęcioł czarny, muchołówka mała, siniak wymienionych w zał ączniku I Dyrektywy Ptasiej. Z gatunków wymienianych w Zał ączniku II Dyrektywy Siedliskowej stwierdzono tu wyst ępowanie ro śliny - elisma wodna, ssaków - bobra i wydry oraz płaza - traszki grzebieniastej. Żyje tu także sieja w ędrowna cenny gatunek ryby. Wyst ępuj ą tu tak że bardzo obfite populacje cennych gatunków: widłaka jałowcowatego, borówki bagiennej, czartawy drobnej. Spotyka si ę takie ro śliny jak: turzyca Hartmana, storczyki: kukułka krwista żółtawa, kukułka szerokolistna, rosiczka okr ągłolistna, kruszczyk szerokolistny, kruszyna pospolita, przytulia wonna, kocanka piaskowa, bagno zwyczajne, widłak jałowcowaty, bobrek trójlistkowy, nasi ęź rzał pospolity, porzeczka czarna, pływacz średni, pływacz mały, kalina koralowa, barwinek.

Obszar Natura 2000 „Jezioro Śmiadowo” Obszar obejmuje Jezioro Śmiadowo o powierzchni 132,7 ha (maksymalna gł ęboko ść 15 m, długo ść -

2,4 km, szeroko ść - 0,8 km) z w ąskim pasem lasu i zaro śli porastaj ących brzegi akwenu. To oligotroficzne jezioro poło żone jest 140 m. n.p.m. i charakteryzuje si ę prze źroczyst ą, średnio kwa śną wod ą. Jest ono jednym z 5 najlepiej zachowanych w Polsce jezior lobeliowych. Na jeziorze znajduje si ę 6 malowniczych wysp. Na jednej z nich znajduje si ę kolonia kormoranów.

Obszar Natura 2000 „Diabelskie Pustacie” Obszar obejmuje wrzosowiska równin sandrowych zachowane na terenie dawnego poligonu w miejscowo ści Borne Sulinowo oraz rynn ę rzeki Płytnicy z eutroficznymi jeziorami Przel ąg i Kniewo. Cz ęść terenu została świadomie zalesiona, lasy zajmuj ą obecnie ponad połow ę powierzchni , s ą to głównie lasy iglaste, li ściaste stanowi ą około15% , a mieszane to 10% obszaru. Rynnie rzeki Płytnicy towarzysz ą liczne zagł ębienia wytopiskowe o owalnym lub podłu żnym kształcie, wypełnione zło żami torfu. Koryto rzeki cechuje si ę naturaln ą morfologi ą: posiada liczne drobne i wi ększe baseny oraz zatoki. Jego nierówne dno jest pokryte grub ą warstw ą osadów dennych. Na torfowiskach przej ściowych i wysokich rozwin ęły si ę mszary, bory bagienne, zaro śla wierzbowe, oraz traworo śla z mietlic ą psi ą i cennymi gatunkami torfowiskowymi: turzyc ą dzióbkowat ą, turzyc ą nitkowat ą, wełniank ą wąskolistn ą, wełniank ą pochwowat ą, bobrkiem trójlistkowym, żurawin ą błotn ą, ze stanowiskami rosiczki okrągłolistnej i sitem drobnym. Z gatunków zwierz ąt wymienianych w Zał ączniku II Dyrektywy Siedliskowej stwierdzono tu 2 gatunki ssaków (bóbr i wydra), 2 gatunki płazów (traszka grzebieniasta i kumak nizinny) oraz 1 gatunek chrz ąszcza (pływak szerokobrze żek). Pi ęć wyst ępuj ących tu gatunków ptaków wymienionych jest w Zał ączniku I Dyrektywy Ptasiej: lelek kozodój, skowronek borowy, świergotek polny, dzierzba g ąsiorek, dzierzba czarnoczelna. Obszar obejmuje najlepiej zachowane na Pomorzu Zachodnim wielkoobszarowe wrzosowiska. Unikatowy charakter ma mozaika siedlisk świadcz ąca o wysokiej ró żnorodno ści biologicznej obszaru - od wrzosowisk po śródle śne torfowiska i wilgotne bory trz ęś licowe oraz ekosystemy wodne.

Obszar Natura 2000 „Jeziora Czaplineckie” Jeziora Czaplineckie (PLH320039) - obszar obejmuje najcenniejszy przyrodniczo i krajobrazowo fragment Pojezierza Drawskiego. Został ukształtowany w wyniku działalno ści l ądolodu podczas ostatniego zlodowacenia bałtyckiego. Lasy pokrywaj ą ponad 30% terenu. Spo śród nich ponad połow ę stanowi ą tzw. Lasy ochronne. Na terenie ostoi szczególnie cenna jest dolina Drawy, która wraz z dopływami odgrywa bardzo wa żną rol ę ł ącznika mi ędzy obszarami koncentracji cennej flory w urozmaiconym krajobrazie polodowcowym. Jej źródła znajduj ą si ę w rezerwacie Dolina Pi ęciu Jezior. Dna jezior porastaj ą ł ąki ramienicowe. Osobliwo ści ą obszaru s ą dobrze zachowane jeziora lobeliowe. Do bardzo warto ściowych zbiorowisk nale żą równie ż torfowiska. Ł ącznie stwierdzono tu wyst ępowanie 18 rodzajów siedlisk z zał ącznika I Dyrektywy Siedliskowej. Na jej terenie wyst ępuj ą 742 gatunki ro ślin naczyniowych, spo śród których 28 obj ętych jest całkowit ą ochron ą gatunkow ą, a 14 ochron ą cz ęś ciow ą. Bardzo bogata jest te ż flora mchów, z których 30 uznano za zagro żone w Polsce. Wody zasiedla 36 gatunków ryb i 1 gatunek kr ągłoustnych, w tym 5 gatunków obj ętych ochron ą prawn ą. Wyst ępuje tu 12 płazów i 5 gatunków gadów oraz 41 gatunków ssaków. Spo śród tych wszystkich

gatunków, 10 gatunków ro ślin i zwierz ąt znajduje si ę na zał ączniku II Dyrektywy Siedliskowej. Awifauna Parku liczy 148 gatunków l ęgowych. Spo śród gatunków zagro żonych wygini ęciem gniazduj ą tu: bielik, orlik krzykliwy, kania ruda, bociana czarny i bocian biały. Obszar jest wa żną ptasi ą ostoj ą o randze krajowej.

Obszar Natura 2000 „Dolina Piławy” Dolina Piławy (PLH320025) - obejmuje fragment terenu dawnego poligonu w Bornem Sulinowie oraz dolin ę rzeki Piławy na odcinku tzw. Zalewów Nadarzyckich (sztuczne rozlewiska utworzone przed II wojn ą światow ą jako cz ęść linii umocnie ń Wału Pomorskiego). Niepowtarzalny, w pasie Pojezierzy Pomorskich, ci ąg ekosystemów wodnych i torfowiskowych zwi ązanych z rynn ą wytopiskow ą gł ęboko rozcinaj ącą sandry starszego szlaku Piławy (Lobu Pars ęty), co w wielu miejscach w poł ączeniu z kr ęto ści ą dna obni żenia, stanowi o du żych walorach krajobrazowych ostoi. Bardzo liczne jak na stosunkowo niewielki obszar, doskonale zachowane torfowiska cechuje du ża zmienno ść wynikaj ąca ze zró żnicowania morfologii wytopisk, w obr ębie których powstały. Liczne wytopiska to jeziora: Generalskie, Brze źno, Kowal, Dudylany (zwane te ż Lipowym), Bagienne i Bobrowe. Bunkry pozostałe po umocnieniach Wału Pomorskiego stanowi ą zimowiska nietoperzy. Na szat ę ro ślinn ą obszaru składa si ę około 200 zespołów, w znacznym stopniu naturalnych. Du żą grup ę stanowi ą zbiorowiska regionalnie zagro żone wymarciem, które w dolinie Piławy maj ą liczne niezagro żone stanowiska: brzezina bagienna, bór bagienny, zbiorowiska rdestnicy ści śnionej, rdestnicy trawiastej, pływacza drobnego, pływacza średniego, turzycy bagiennej, przygiełki białej, turzycy nitkowatej, bobrka trójlistkowego, mszar turzycy dzióbkowatej, mszar kępowy. Ł ącznie w obszarze stwierdzono wyst ępowanie 15 typów siedlisk z zał ącznika I Dyrektywy i 9 gatunków z zał ącznika II. Jest to znacz ąca ostoja bobra i wydry, cenna ostoja bezkr ęgowców. Obszar Chronionego Krajobrazu "Dolina Piławy", wyznaczony uchwał ą Rady Miejskiej w Bornem Sulinowie Nr XIII/143/2004 z 28 lutego 2004.

Obszar Natura 2000 „Ostoja Drawska” Ostoja Drawska (PLB320019) - obejmuje cz ęść mezoregionu Pojezierza Drawskiego, od południa mniejsze fragmenty mezoregionu Równiny Drawskiej i Pojezierza Wałeckiego. Obszar cechuje si ę du żą ró żnorodno ści ą krajobrazu. Wyst ępuj ą liczne wzgórza morenowe: ozy, jary, jeziora rynnowe i wytopiskowe, doliny rzeczne oraz małe oczka wodne i torfowiska. Najwi ększe jeziora to Drawsko, Lubie, Siecino, W ąsosze, Żerdno, Komorze, Wilczkowo i wiele mniejszych oraz stawy rybne (zajmuj ących ok. 10 % pow. terenu). Jeziora maj ą urozmaicon ą lini ę brzegow ą, na niektórych z nich są wyspy. Brzegi jezior s ą wysokie, poro śni ęte lasem, głównie ł ęgami i buczyn ą, lub niskie, z pasem ro ślinno ści przybrze żnej. Najwi ększ ą rzek ą jest Drawa, maj ąca na jego terenie swoje źródła. Swój pocz ątek bior ą tutaj tak że inne rzeki, jak: D ębnica, Wogra, Piławka, Kokna i Rakon. Znaczn ą cz ęść ostoi zajmuj ą pola uprawne (około 50%) z fragmentami ł ąk i pastwisk oraz kompleksy le śne, które zajmuj ą ponad 35% terenu. Dominuj ą bory, du że powierzchnie zajmuj ą lasy bukowe, d ębowe i olchowe. Gniazduj ą tu gatunki zagro żone wygini ęciem: bielik, orlik krzykliwy, kania ruda, bocian czarny i bocian biały.

Pomniki przyrody

Na terenie gminy zgodnie z rejestrem Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska znajduj ą si ę 61 pomników przyrody, które przedstawia poni ższa tabela:

Tabela 35. Pomniki przyrody w gminie Borne Sulinowo Obwód Wysoko ść L.p. Gatunek drzewa Lokalizacja [cm] [m] 1. Topola czarna 403 34 Park Miejski w Bornem Sulinowie 2. Świerk sitkajski 104 16 Park Miejski w Bornem Sulinowie 3. Świerk sitkajski 117 18 Park Miejski w Bornem Sulinowie 4. Świerk pospolity 225 18 Park Miejski w Bornem Sulinowie Kasztanowiec 5. 170 25 Park Miejski w Bornem Sulinowie zwyczajny 6. Kosodrzewina kępowo - Park Miejski w Bornem Sulinowie Skraj lasu w pobli żu miejscowo ści Zam ęcie, oddział 109f, le śnictwo 7. Dąb szypułkowy 420 26 Kucharowo Nadle śnictwo Szczecinek Przy drodze Ł ączno-Zam ęcie, oddz. 8. Dąb szypułkowy 590 21 114c, le śnictwo Kucharowo Nadle śnictwo Szczecinek W pobli żu drogi Kłosówko-Silnowo, 9. Dąb szypułkowy 590 22 oddz. 128, le śnictwo D ąbrowica Nadle śnictwo Czarnobór W pobli żu drogi Kłosówko-Silnowo, 10. Dąb szypułkowy 580 23 oddz. 128, le śnictwo D ąbrowica Nadle śnictwo Czarnobór Przy jez. Ciemino, oddz. 186, 11. Modrzew Europejski 350 30 le śnictwo D ąbrowica Nadle śnictwo Czarnobór Półn-wschodnia strona jeziora 12. Sosna zwyczajna 330 22 Rakowo, oddz. 326c, obr ęb Piława Nadle śnictwo Czaplinek Wąwóz przy południowym brzegu Buk zwyczajny 13. 450-590 ~26 jez. Przeł ęg, obr ęb Czarnobór, (7szt.) Nadle śnictwo Czarnobór W pobli żu drogi Kłosówko-Silnowo, Dąb szypułkowy (18 14. 450-680 ~25 obr ęb Czarnobór, Nadle śnictwo szt.) Czarnobór W pobli żu drogi Kłosówko-Silnowo, 15. Lipa drobnolistna 380 24 obr ęb Czarnobór, Nadle śnictwo Czarnobór m. Łubowo, cmentarz ewangelicki, 16. Dąb szypułkowy 340 28 po lewej stronie drogi do m. Nobliny Na cyplu jez. Tyczno w oddziale 243 Jałowiec pospolity (4 17. 85-100 8-9 Ndl. Czaplinek, Obr ęb Piława, Le śn. szt.) Polne

Obwód Wysoko ść L.p. Gatunek drzewa Lokalizacja [cm] [m] m. D ąbie, skraj lasu przy drodze 28 18. Dąb szypułkowy 550 Dąbie-Silnowo m. D ąbie, cmentarz ewangelicki, 25 19. Klon zwyczajny 270 przyko ścielny, nieczynny

Dąb szypułkowy 325 20. 27,25 Piława przy ko ściele (2szt.) 554 Dąb szypułkowy, 300 26 m. Kiełpino 21. 27 lipa drobnolistna 340 Lipa drobnolistna, 315 30 m. Jele ń, przyko ścielny cmentarz 22. 27 katolicki, dawny ewangelicki klon zwyczajny 300 m. Juchowo, cmentarz na terenie 28 23. Klon zwyczajny 300 parku wiejskiego Północno-wschodnia strona jez. 24. Dąb szypułkowy 390 25 Przeł ęg, oddz. 213f, obr ęb Czarnobór, Nadle śnictwo Czarnobór Północno-zachodnia stronna jez. 355 27 Dąb szypułkowy Kniewo, oddz. 294g, obr ęb 25. 22 (2szt.) 420 Czarnobór, Nadle śnictwo Czarnobór Oddz. 293h Obr. Czarnobór, Nadl. 372 26 26. Dąb szypułkowy Czarnobór Jesion wyniosły 240 26 Oddz. 294g Obr. Czarnobór, Nadl. 27. (2szt.) 275 22 Czarnobór Oddz.213a Obr. Czarnobór, Nadl. 360 25 28. Dąb szypułkowy Czarnobór m. Jele ń, płn.-wschodni brzeg jez. Ciemino w pobli żu m. Grabno, oddz. 28 29. Modrzew europejski 362 886b, obr ęb Jele ń, Nadle śnictwo Czarnobór Klon pospolity 30. 460 25 Dz. Nr 68/2 w m. Jeziorna „KLON MACIEK” Obr ęb ewidencyjny wsi Juchowo, 420 26 31. Dąb szypułkowy oddz. 109o Nadle śnictwo Czaplinek Obr ęb ewidencyjny wsi Juchowo, 520 28 32. Dąb szypułkowy oddz. 114c Nadle śnictwo Czaplinek Obr ęb ewidencyjny wsi Juchowo, 480 25 33. Dąb szypułkowy oddz. 109j Obr ęb ewidencyjny wsi Juchowo, 390 25 34. Dąb szypułkowy oddz. 114k Nadle śnictwo Czaplinek Obr ęb ewidencyjny wsi Juchowo, 430 31 35. Dąb szypułkowy oddz. 109f Nadle śnictwo Czaplinek Obr ęb ewidencyjny wsi Juchowo, 610 26 36. Dąb szypułkowy oddz. 109l Nadle śnictwo Czaplinek Obr ęb ewidencyjny wsi Juchowo, 370 26 37. Dąb szypułkowy oddz. 109j Nadle śnictwo Czaplinek Obr ęb ewidencyjny wsi Juchowo, 460 26 38. Dąb szypułkowy oddz. 109j Nadle śnictwo Czaplinek Obr ęb ewidencyjny wsi Juchowo, 420 27 39. Dąb szypułkowy oddz. 109j Nadle śnictwo Czaplinek Obr ęb ewidencyjny wsi Juchowo, 410 26 40. Dąb szypułkowy oddz. 109j Nadle śnictwo Czaplinek

Obwód Wysoko ść L.p. Gatunek drzewa Lokalizacja [cm] [m] Obr ęb ewidencyjny wsi Juchowo, 440 31 41. Dąb szypułkowy oddz. 109j Nadle śnictwo Czaplinek Obręb ewidencyjny wsi Juchowo, 440 31 42. Dąb szypułkowy oddz. 109j Nadle śnictwo Czaplinek Obr ęb ewidencyjny wsi Juchowo, 430 29 43. Dąb szypułkowy oddz. 109j Nadle śnictwo Czaplinek Obr ęb ewidencyjny wsi Juchowo, 370 26 44. Dąb szypułkowy oddz. 109t Nadle śnictwo Czaplinek Obr ęb ewidencyjny wsi Juchowo, 300 28 45. Dąb szypułkowy oddz. 129f Nadle śnictwo Czaplinek Obr ęb ewidencyjny wsi Juchowo, 330 28 46. Dąb szypułkowy oddz. 129f Nadle śnictwo Czaplinek Obr ęb ewidencyjny wsi Juchowo, 520 28 47. Dąb szypułkowy oddz. 129f Nadle śnictwo Czaplinek Obr ęb ewidencyjny wsi Juchowo, na działce oznaczonej w ewidencji 360 28 48. Dąb szypułkowy gruntów nr 11/5 Agencja Nieruchomo ści Rolnych Obr ęb ewidencyjny wsi Juchowo, na działce oznaczonej w ewidencji 440 28 49. Dąb szypułkowy gruntów nr 11/5 Agencja Nieruchomo ści Rolnych Obr ęb ewidencyjny wsi Juchowo, na działce oznaczonej w ewidencji 340 28 50. Dąb szypułkowy gruntów nr 11/5 Agencja Nieruchomo ści Rolnych Obr ęb ewidencyjny wsi Juchowo, na działce oznaczonej w ewidencji 390 28 51. Dąb szypułkowy gruntów nr 11/5 Agencja Nieruchomo ści Rolnych Obr ęb ewidencyjny wsi Juchowo, 52. Dąb szypułkowy 750 25 oddz. 127a Nadle śnictwo Czaplinek Obr ęb ewidencyjny wsi Juchowo, na działce oznaczonej w ewidencji 590 22 53. Dąb szypułkowy gruntów nr 11/5 Agencja Nieruchomo ści Rolnych Obr ęb ewidencyjny wsi Juchowo, 54. Dąb szypułkowy 660 25 oddz. 127a Nadle śnictwo Czaplinek

Buk zwyczajny odm. Dz. 6/6, obr ęb Komorze, na terenie Czerwono listna; 390 30 Ośrodka Wczasowego Uroczysko 55. Lipa drobnolistna 346 27 Dz.6/8, obr ęb Komorze, Na terenie Ośrodka Wczasowego Uroczysko

Oddział 182d, obr ęb Kiełpino, 540 24 56. Buk zwyczajny Nadle śnictwo Czaplinek Buk zwyczajny 377 25 Oddział 185h, obr ęb Kiełpino, 57. (2szt.) 470 27 Nadle śnictwo Czaplinek Jałowiec pospolity 70 8 Oddział 259k, obr ęb Komorze, 58. (2szt.) 50 9 Nadle śnictwo Czaplinek Oddział 186i, obr ęb Kiełpino, 300 24 59. Buk zwyczajny Nadle śnictwo Czaplinek

Obwód Wysoko ść L.p. Gatunek drzewa Lokalizacja [cm] [m] m. Rakowo, na półwyspie jez. 60. Wi ąz szypułkowy 430 22 Komorze, oddz. 16b, Nadle śnictwo Czaplinek Działka ewidencyjna 3/1, obr ęb 61. Dąb szypułkowy 520 - Juchowo, współ. Geograf. 53°40'58" N 16°29'2''E Źródło: Urz ąd Gminy w Bornem Sulinowie

Ziele ń urz ądzona Wa żną rol ę w systemie ekologicznym gminy oprócz do ść wysokiej lesisto ści, spełnia ro ślinno ść niele śna, czyli ziele ń śródpolna, ziele ń parkowa oraz ziele ń cmentarna. Zadrzewienia śródpolne, szczególnie o charakterze pasowym, przydro żne i przywodne pełni ą rol ę migracyjnych korytarzy środowiskowych, urozmaicaj ą krajobraz gminy, podnosz ą walory estetyczno- krajobrazowe oraz spełniaj ą na obszarach u żytkowanych rolniczo funkcj ę zabezpieczaj ącą przed procesami erozyjnymi i stepowieniem. Ponadto, reguluj ą stosunki wodne i poprawiaj ą lokalny agroklimat. Zadrzewienia śródpolne i krzewiaste zaro śla na terenie gminy porastaj ą partie terenu nie wykorzystane rolniczo: wierzchołki wzniesie ń, strome skarpy, małe obni żenia wytopiskowe. S ą to ró żne gatunkowo drzewa, w wi ększo ści li ściaste: brzozy, topole, wierzby, sosny i świerki. Wi ększo ść dróg gminy jest obudowana drzewami. Dominuj ą: lipy, klony, jesiony, topole, brzozy, w obrębie terenów zabudowanych stanowi ą pi ękne stare drzewa: brzozy, jesiony, lipy, kasztanowce, dęby. Miasto Borne Sulinowo usytuowane jest w lesie sosnowym, ulice w wi ększo ści obsadzone s ą lipami. Powierzchnia poszczególnych terenów zieleni w 2016 roku wynosiła: • ziele ń uliczna zajmuje 10,00 ha • tereny zieleni osiedlowej zajmuj ą 62,08 ha • parki, ziele ńce i tereny zieleni osiedlowej zajmuj ą 62,08ha • ziele ń cmentarna zajmuje 21,60 ha

Lasy Powierzchnia lasów gminnych w 2017 roku wynosiła 29 138,65 ha. Lesisto ść w gminie stanowi aż 60%. Wyst ępuj ą tu głównie lasy gospodarcze – bory z dominacj ą sosny, wyst ępuj ą te ż zespoły zbli żone do struktury naturalnej. Płaty le śne o charakterze naturalnym wyst ępuj ą w małych enklawach na niedost ępnych torfowiskach, nieu żytkowanych powierzchniach ze wzgl ędu na trudne warunki terenowe. Opiek ę nad drzewostanem sprawuje: Nadle śnictwo Borne Sulinowo, Nadle śnictwo Czaplinek, Nadle śnictwo Czarnobór, Nadle śnictwo Szczecinek. W poni ższej tabeli przedstawiono zmiany powierzchni le śnej w ostatnich trzech latach.

Tabela 36. Zmiany powierzchni lasów na terenie gminy Borne Sulinowo w latach 2015-2017.

Powierzchnia [ha]

2015 2016 2017 Lasy ogółem 29 104,81 29 087,62 29 138,65

Lasy publiczne 28 407,13 28 400,94 28 397,97 Skarbu Pa ństwa Lasy publiczne Skarbu Pa ństwa w 28 151,97 28 155,95 28 158,39 zarz ądzie Lasów Pa ństwowych Lasy publiczne 20,68 20,68 20,68 gminne Lasy prywatne 677,00 666,00 720,00 ogółem Źródło: GUS, BDL

6.9.2. Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo na lata 2004-2007 z uwzgl ędnieniem lat 2008-2015 dotycz ące obszaru interwencji: zasoby przyrodnicze

Najwa żniejszymi zadaniami gminy w tym zakresie jest zachowanie walorów i zasobów przyrodniczych z uwzgl ędnieniem georó żnorodności i bioró żnorodności. W tabeli poni żej przedstawiono zadania zwi ązane z zasobami przyrody.

Tabela 37. Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo na lata 2004-2007 z uwzgl ędnieniem lat 2008-2015 w obszarze interwencji - zasoby przyrodnicze Lp. Cel Opis podj ętych działa ń Ochrona i rozwój systemu obszarów chronionych

Bie żą ca ochrona obszarów i obiektów 1. Zadanie realizowane przez Gmin ę prawnie chronionych

Prowadzenie prac piel ęgnacyjnych 2. Zadanie realizowane przez Gmin ę, Nadle śnictwa parków i pomników przyrody Tworzenie nowych obszarów chronionych zgodnie z koncepcj ą sieci Zadanie realizowane przez Ministerstwo Środowiska, 3. ekologicznej NATURA 2000 i ECONET Wojewod ę oraz opracowanie ich planów ochrony Lokalizacja obiektów rekreacyjnych i turystycznych podporz ądkowana Zadanie realizowane przez Gmin ę z uwzgl ędnieniem zakazów 4. wymogom ochrony środowiska dotycz ących poszczególnych obszarów przyrodniczego Ochrona ro ślin i zwierz ąt Tworzenie i wdra żanie programów reintrodukcji gin ących i zagro żonych 5. gatunków chronionych i łownych przez Wykonano w latach 2004-2006 opracowanie zasad przeprowadzania reintrodukcji dzikich gatunków

Lp. Cel Opis podj ętych działa ń Racjonalizacja gospodarowania zwierzętami łownymi przez: • opracowanie zasad gospodarowania 6. Wykonano w latach 2004-2006 zwierz ętami łownymi, • opracowanie programu zwalczania kłusownictwa Ochrona lasów Wyznaczanie granic rolno-le śnych w 7. planach zagospodarowania Zrealizowano przestrzennego Ochrona i powi ększanie zasobów le śnych przez opracowanie planów 8. Zadanie realizowane przez Nadle śnictwa urz ądzenia lasu wraz z Programem Ochrony Przyrody Działania prowadz ące do zró żnicowania struktury gatunkowej lasów i poprawy struktury wiekowej drzewostanów: • Dostosowanie składu gatunkowego drzewostanów do siedliska w oparciu o 9. Zadanie realizowane przez Nadle śnictwa rozpoznanie warunków glebowo – siedliskowych, • Zwi ększenie bioró żnorodno ści w celu zwi ększenia odporno ści ekosystemu le śnego na stresy. Skuteczna ochrona przyrody

Przeciwdziałanie wypalaniu traw – 10. Zadanie realizowane przez Gmin ę edukacja i nakładanie kar . Zakaz lokalizacji nowych ferm zaliczanych do przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko, na obszarach cennych przyrodniczo takich jak parki krajobrazowe wraz z otulinami, rezerwaty, u żytki ekologiczne oraz tereny podziemnych zbiorników wody bez izolacji. Na pozostałych obszarach wprowadza si ę zakaz lokalizacji nowych ferm bez ściołowych oraz modernizacji istniej ących ferm w kierunku bez ściołowym. Koncentracja stad 11. Zadanie realizowane przez Gmin ę zwierz ąt w pozostałych hodowlach musi by ć dostosowana do posiadanej powierzchni ziemi, pozwalaj ącej na pełne zagospodarowanie odchodów zwierz ęcych zgodnie z Dyrektyw ą azotanow ą i ustaw ą o nawo żeniu oraz gwaranto wa ć dobrostan zwierz ąt. Fermy te powinny spełnia ć jednocze śnie normatywne wymogi ochrony środowiska naturalnego w zakresie oddziaływania na wody powierzchniowe, gruntowe, podziemne, gleby i powietrze; Dostosowanie lasów do pełnienia 12. zró żnicowanych funkcji przyrodniczych Zadanie realizowane przez Nadle śnictwa i społecznych przez opracowanie

Lp. Cel Opis podj ętych działa ń programu udost ępniania i zagospodarowania lasów do celów rozwoju turystyki i wypoczynku, regeneracji zdrowia , edukacji ekologicznej. Zalesienia gruntów wył ączonych z użytkowania rolniczego, a przeznaczonych na cele le śne, z 13. Zadanie realizowane przez Nadle śnictwa, osoby fizyczne uwzgl ędnieniem potrzeb ochrony ró żnorodno ści biologicznej oraz zachowaniem korytarzy ekologicznych. Integracja aspektów ekologicznych z planowaniem przestrzennym Uwzgl ędnienie w planach zagospodarowania przestrzennego Zadanie realizowane przez Gminę z uwzgl ędnieniem zakazów 14. selektywnego dost ępu do terenów dotycz ących poszczególnych obszarów wyj ątkowo cennych przyrodniczo. Wprowadzenie odpowiednich procedur lokalizacyjnych chroni ących tereny Zadanie realizowane przez Gmin ę z uwzgl ędnieniem zakazów 15. cenne przyrodniczo przed dotycz ących poszczególnych obszarów przeinwestowaniem. Przeciwdziałanie rozwojowi budownictwa Zadanie realizowane przez Gmin ę z uwzgl ędnieniem zakazów 16. mieszkalnego i rekreacyjnego na dotycz ących poszczególnych obszarów terenach chronionych Ochrona i wprowadzanie zadrzewie ń Zadanie realizowane przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju 17. i zakrzewień śródpolnych i przydro żnych Wsi, O środki Doradztwa Rolniczego, Rolnicy; spełniaj ących rol ę przeciwerozyjn ą. Źródło: Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo za lata 2011-2012

6.9.3. Ocena – analiza SWOT

Ocena stanu aktualnego zasobów przyrodniczych miasta pozwoliła na przeprowadzenie analizy SWOT obszaru interwencji przedstawionej w tabeli poni żej. Tabela 38. Analiza SWOT- obszar interwencji zasoby przyrodnicze Mocne strony Słabe strony • Obszar obj ęty sieci ą Natura 2000, • Du żą powierzchnia obszarów prawnie • Podatno ść zasobów przyrody o żywionej na chronionych zanieczyszczenia środowiska. • Wysoki wska źnik lesisto ści

Szanse Zagro żenia • Zmniejszenie antropopresji poprzez • Dewastacja obszarów cennych przyrodniczo rozbudow ę infrastruktury turystycznej, przez ruch turystyczny w okresie letnim (w tym • Monitoring obszarów chronionych, powstawanie dzikich wysypisk odpadów). • Powstanie nowych miejsc zieleni miejskiej, • Niska świadomo ść ekologiczna mieszka ńców na • Rozwój agroturystyki, temat walorów przyrodniczych • Promocja walorów przyrodniczych gminy.

Źródło: Opracowanie własne

Gmina poło żona jest w granicach 13 form ochrony przyrody: rezerwatów przyrody, parku krajobrazowego oraz obszarów Natura 2000 Jest zatem obszarem o wysokiej bioró żnorodno ści i cennych walorach przyrodniczych. Dodatkowym atutem jest wysoka lesisto ść rz ędu 60%. W celu zwi ększenia atrakcyjno ści turystycznej zaleca si ę promocj ę i rozwój gospodarstw agroturystycznych. Ponadto szans ą gminy jest monitoring obszarów chronionych oraz promocja walorów przyrodniczych obszaru. Najwi ększe zagro żenie miejsca stanowi dewastacja obszarów chronionych przez turystów.

6.10. Zagro żenia powa żnymi awariami

6.10.1. Stan wyjściowy

Ustawa Prawo ochrony środowiska powa żną awari ą nazywa ,, zdarzenie, w szczególno ści emisj ę, po żar lub eksplozj ę, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których wyst ępuje jedna lub wi ęcej niebezpiecznych substancji, prowadz ące do natychmiastowego powstania zagro żenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagro żenia z opó źnieniem (Dz. U. 2018 r., poz. 799 z pó źn. zm.). Podstawowym celem w zwi ązku z mo żliwo ści ą wyst ąpienia powa żnych awarii na terenie gminy jest ochrona przed powa żnymi awariami oraz sprostanie nowopowstaj ącym zadaniom, takim jak zapewnienie bezpiecze ństwa chemicznego lub biologicznego. Dla osi ągni ęcia tego zamiaru niezb ędna jest realizacja działania dotycz ącego zwi ększenia bezpiecze ństwa przewozów substancji niebezpiecznych przez kontrol ę przewozów i stanu technicznego pojazdów oraz czasu pracy kierowców. Do najwa żniejszych zagro żeń powa żnymi awariami na obszarze gminy mo żna zaliczy ć po żar, kl ęski żywiołowe (upał, susze, huragany, intensywne opady), katastrofy, awarie oraz niekontrolowane przenikanie ro żnych substancji do środowiska naturalnego, ska żenia toksyczne, transport substancji niebezpiecznych. Wg danych Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Szczecinie w 2016 wyst ąpiło jedno zdarzenie mog ące mie ć tytuł powa żnej awarii. Na terenie gminy w latach 2015-2018 zarejestrowano 13 po żarów lasów. Nie odnotowano żadnego wypadku transportowego z udziałem substancji niebezpiecznych. Obowi ązki zwi ązane z awariami przemysłowymi spoczywaj ą głównie na prowadz ącym zakład o du żym lub zwi ększonym ryzyku wyst ąpienia awarii oraz na organach Pa ństwowej Stra ży Po żarnej a tak że na Wojewodzie. Szczegółowy opis obowi ązków podaje ustawa Prawo ochrony środowiska. WIO Ś realizuje zadania z zakresu zapobiegania wyst ępowania awarii przemysłowych poprzez: • kontrol ę podmiotów gospodarczych o du żym i zwi ększonym ryzyku wyst ąpienia awarii, • badanie przyczyn wyst ąpienia awarii oraz sposobów likwidacji skutków awarii, • prowadzenie szkole ń i instrukta żu. Łącznie w 2016 roku WIO Ś Szczecin na terenie województwa przyj ął do rozpatrzenia 5 skarg i 287 wniosków o podj ęcie interwencji. W wyniku zgłosze ń i wniosków o interwencje wykonano w 2016 r.

107 kontroli interwencyjnych. Spo śród nich 26 zostało wykonanych w trybie kontroli w terenie bez ustalonego podmiotu.

6.10.2. Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo na lata 2004-2007 z uwzgl ędnieniem lat 2008-2015 dotycz ące obszaru interwencji: przeciwdziałanie powa żnym awariom

Najwa żniejszym zadaniem gminy w tym zakresie było zwi ększenie bezpiecze ństwa przewozów substancji niebezpiecznych.

Tabela 39. Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo na lata 2004-2007 z uwzgl ędnieniem lat 2008-2015 w obszarze interwencji – zagro żenie powa żnymi awariami Lp. Cel Opis podj ętych działa ń Zwi ększenie bezpiecze ństwa przewozów substancji niebezpiecznych Kontrola przewozów substancji niebezpiecznych. Zadanie realizowane przez Policj ę, Inspekcj ę Transportu 1. Kontrola stanu technicznego pojazdów i Drogowego dróg kolejowych. Źródło: Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo za lata 2011-2012

6.10.3. Ocena – analiza SWOT

Przeprowadzenie oceny stanu aktualnego obszaru interwencji zagro żenia powa żnymi awariami pozwoliło na przeprowadzenie analizy SWOT przedstawionej w tabeli poni żej.

Tabela 40. Analiza SWOT- obszar interwencji zagro żenie powa żnymi awariami Mocne strony Słabe strony • Działaj ące na terenie gminy jednostki OSP, • Prowadzenie kontroli podmiotów • Wyst ępuj ące po żary lasów gospodarczych Szanse Zagro żenia • Mo żliwo ść wyst ąpienia awarii podczas transportu substancji niebezpiecznych przez • Brak wypadków transportowych z udziałem teren gminy substancji niebezpiecznych • Ryzyko po żarów w lasach, • Ryzyko wyst ąpienia susz.

Źródło: Opracowanie własne

Analiza SWOT wykazała, że najmocniejsz ą stron ą gminy są działaj ące jednostki OSP oraz prowadzone w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska kontrole podmiotów gospodarczych.

Do słabych stron mo żna zaliczy ć powstaj ące po żary lasów niszcz ące drzewostan gminy. Głównym zidentyfikowanym zagro żeniem jest wyst ępowanie mo żliwo ść wyst ąpienia wypadku podczas transportu substancji niebezpiecznych przez teren miasta.

6.11. Adaptacje do zmian klimatu oraz nadzwyczajne zagro żenia środowiska

Zmiany klimatu dotycz ą szczególnie nasile ń cz ęstotliwo ści zjawisk ekstremalnych. Mog ą powodowa ć ogromne skutki. Przemiany dostrzegalne s ą w ka żdym sektorze gospodarki. Najwi ększym wskazywanym zagro żeniem zmian klimatu jest wzrost temperatury powietrza, który mo że doprowadzi ć do deficytu wody, rozwoju gatunków inwazyjnych oraz prowadzi ć do wi ększej liczby zjawisk ekstremalnych. Szacuje si ę, że temperatura powietrza w latach 1951 – 2010 w Polsce wzrosła o 1,2 o . Spowodowało to tak że zmiany w strukturze opadów na bardziej gwałtowne, krótkotrwale i niszczycielskie szczególnie obserwowane w okresie letnim. Coraz mniej jest opadów poni żej 1mm/dob ę. Zmiany te powoduj ą nat ęż enie cz ęstotliwo ści zjawisk ekstremalnych. Prognozy wskazuj ą, że w najbli ższych latach zjawiska te b ędą si ę nasilały, stanowi ąc najwi ększe zagro żenie dla życia społecznego oraz ka żdego sektora gospodarki. Adaptacj ą nazywamy proces przystosowania organizmów przez zmian ę struktury lub funkcji do życia do warunków środowiska przyrodniczego. Zestaw inicjatyw i działań na rzecz zmniejszenia podatno ści systemów przyrodniczych i ludzkich na faktyczne oraz spodziewane skutki zmian klimatu. Adaptacj ę nale ży równie ż postrzega ć jako przystosowanie do funkcjonowania zarówno środowiska jak i gospodarki z konsekwencjami zmian klimatu. Procesem hamuj ącym przyczyny powstania ocieplania klimatu nazywamy mitygacj ą. S ą to działania redukuj ące i niweluj ące zachowania zmian klimatu. W latach 2011 – 2013 Polska opracowała strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wra żliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektyw ą do roku 2030 (SPA202). Plan został opracowany w celu ograniczenia strat wyrz ądzonych przez zjawiska ekstremalne takie jak susze, powodzie. Ponadto dokument przyczynia si ę do stymulacji gospodarki z uwzgl ędnieniem jako ści środowiska i życia ludzi. Miasta powy żej 100 tys. mieszka ńców zobowi ązały si ę do stworzenia miejskiego planu adaptacji do zmian klimatu, które b ędą uwzgl ędniały specyficzne lokalne uwarunkowania geograficzne, społeczne i gospodarcze. Plan zawiera równie ż propozycj ę konkretnych działa ń chroni ących przed skutkami zmian klimatu. Jednym z wa żniejszych sektorów podlegaj ących ochronie jest gospodarka wodna. Stanowi ona najwra żliwszy sektor. Prognozuje si ę podniesienie poziomu wód gruntowych oraz zwi ększenie odbrzegowego transportu osadów. Zmiany hydrologiczne mog ą prowadzi ć do zmian w rolnictwie, energetyce, zdrowiu społecznym. Susza wyst ępuje w okresie utrzymywania si ę wysokiej temperatury powietrza (powy żej 30°C), przez kilka dni, je żeli w tym czasie nie wyst ępuj ą opady atmosferyczne. W ostatnim okresie obserwuje si ę zwi ększenie cz ęstotliwo ści wyst ępowania tego zjawiska. Wyró żnia si ę susz ę glebow ą i hydrologiczn ą. Susza glebowa okre śla niedobór wody dost ępnej dla flory. Intensywne opady powoduj ą uzupełnienie w wod ę w strefie aeracji. Natomiast susza hydrologiczna polega na zmniejszeniu si ę zasobów wodnych powierzchniowych i podziemnych. Zjawisko to jest bardzo niebezpieczne dla rolnictwa. Mog ą powodowa ć powstawanie gatunków inwazyjnych. Zwi ększaj ąca si ę temperatura mo że prowadzi ć do zmiany okresu wegetacyjnego. Prowadzi to

do zmian agrotechnicznych. Pojawienie si ę gatunków inwazyjnych mo że spowodowa ć wycofywanie si ę gatunków rodzimych. Szczególnym obszarem w gminie nara żonym na po żar spowodowanym susz ą s ą lasy. Wysokie temperatury stanowi ą zagro żenie życia i zdrowia społecze ństwa. Najbardziej zagro żon ą grup ą są osoby starsze i małe dzieci. Kolejnym negatywnym skutkiem suszy jest brak dostawy w energi ę - 70% poboru wody w Polsce wykorzystuje si ę w energetyce. Zmniejszenie zaopatrzenia w energi ę w okresie zimowym (spowodowane okresem grzewczym) spowoduje zwi ększenie pozyskiwanej energii w okresie letnim (cele chłodzenia i klimatyzacji). Upalne dni powoduj ą braki w dostawie pr ądu. Szans ą adaptacji w trakcie wyst ępowania susz jest przyspieszona pr ędko ść rozwoju gatunków ro ślinnych. Ponadto stanowi to szans ę dodatkowej mo żliwo ści uprawy mi ędzyplonów i poplonów ścierniskowych oraz zmniejszenie ogranicze ń zwi ązanych z upraw ą ro ślin ciepłolubnych. Przykładem działa ń jakie zaleca si ę gminie to zwi ększenie systemów monitoringu wczesnego ostrzegania o zagro żeniach oraz doradztwo inwestycyjne w zakresie dostosowania produkcji rolnej do zwi ększonego ryzyka klimatycznego. Ponadto nale ży prowadzi ć zrównowa żon ą gospodark ę le śną oraz monitorowa ć stan zagro żenia lasów. Zaleca si ę nasadzenia zgodne z typem siedliskowym, gdy ż monokultura mo że prowadzi ć do zwi ększonego ryzyka po żarowego. Na terenie całej gminy nale ży prowadzi ć kontrole i monitoring ró żnorodno ści biologicznej, szczególnie na obszarach chronionych. Pozwoli to na podejmowanie w razie konieczno ści działa ń z zakresu ochrony czynnej w celu przeciwdziałania rozprzestrzeniania si ę obcych gatunków inwazyjnych i zachowania wysokiej ró żnorodno ści biologicznej. Najwa żniejszym działaniem w zakresie adaptacji energetycznej jest przygotowanie systemu energetycznego do zmian klimatu, stosuj ąc inteligentne sieci energetyczne oraz zabezpieczanie systemów chłodzenia.

6.12. Edukacja ekologiczna

Cało ściowy obszar ochrony środowiska obejmuj ą zagadnienia zwi ązane z edukacj ą ekologiczn ą. S ą to działania zwi ązane z kampaniami społecznymi, warsztatami, konferencjami, akcjami krajowymi, regionalnymi i lokalnymi. Obejmuj ą działania z zakresu ochrony i kształtowania środowiska przyrodniczego. W zakres edukacji ekologicznej wchodz ą min. zagadnienia dotycz ące gospodarki odpadami, oszcz ędzania energii, wody, ochrony bioró żnorodno ści, powietrza. Za nadrz ędny cel edukacji ekologicznej przyjmuje kształtowanie świadomo ści ekologicznej społecze ństwa oraz tworzenie nowych wzorców zachowa ń, postaw i przekona ń z zakresu ochrony środowiska. Wszystkie zachowania powinny d ąż yć do zrównowa żonego rozwoju środowiska przyrodniczego. Zadania z zakresu edukacji ekologicznej d ążą do zrównowa żonego rozwoju. Ponadto edukacja ekologiczna powinna słu żyć upowszechnianiu wiedzy z zakresu ochrony środowiska, kształtowa ć zachowania proekologiczne oraz aktywizacj ę społecze ństwa. Działania zwi ązane z powi ększaniem świadomo ści z zakresu ochrony środowiska wynikaj ą z ustawodawstwa polskiego oraz europejskiego. W Polsce problematyk ę edukacji ekologicznej reguluje ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo Ochrony Środowiska. Edukacj ę ekologiczn ą uj ęto w Tytule I Dziale VIII art. 77-78 ww. ustawy, które nakładaj ą obowi ązek uwzgl ędniania problematyki

ochrony środowiska oraz zrównowa żonego rozwoju w podstawowych programach kształcenia ogólnego dla wszystkich typów szkół. Ponadto środki masowego przekazu s ą obowi ązane kształtowa ć pozytywny stosunek społecze ństwa do ochrony środowiska oraz popularyzowa ć zasady tej ochrony w publikacjach i audycjach. Dokumentem strategicznym w tym zakresie jest Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej opracowana na lata 2013-2015 z perspektyw ą do 2020 roku, która okre śla cel edukacji ekologicznej jako promowanie postaw proekologicznych w śród społecze ństwa w d ąż eniu do zrównowa żonego rozwoju. Nale ży zaznaczy ć, że obowi ązek edukacji ekologicznej w podstawach programowych kształcenia ogólnego nało żony został na wszystkie typy szkół. Warto jednak zaznaczy ć, że prowadzone działania edukacyjne powinny dotyczy ć nie tylko młodzie ży oraz dzieci, ale tak że osób dorosłych, poniewa ż to wła śnie oni maj ą najwi ększy wpływ na obecny stan środowiska przyrodniczego w gminie. Istotn ą grup ę do której powinna by ć kierowana działania z zakresu edukacji ekologicznej stanowi ą tak że tury ści. Szczególnie w okresie wiosenno – letnim zwi ększa si ę liczba odwiedzaj ących. Gmina Borne Sulinowo jest bogata w walory przyrodnicze, które nale ży chroni ć. Wybierane przez turystów ze wzgl ędu na bogat ą bioró żnorodno ść szlaki turystyczne o randze krajowej i mi ędzynarodowej. Nie ka żdy potrafi szanowa ć miejsce, w którym si ę znajduje w zwi ązku z tym mog ą powstawa ć dzikie wysypiska odpadów. Edukacj ą ekologiczn ą nieformaln ą zajmuj ą si ę równie ż Lasy Pa ństwowe, Parki Narodowe, Krajobrazowe, o środki edukacji ekologicznej, organizacje pozarz ądowe, stowarzyszenia, fundacje i inne instytucje które realizuj ą statutowo zadania z tego zakresu. W procesie edukacji wykorzystuj ą niekonwencjonalne formy nauczania o środowisku przyrodniczym, oparte na aktywnych metodach. Zdobywanie wiedzy nast ępuje w procesie bezpo średniego kontaktu z przyrod ą, aktywne działania na rzecz ochrony środowiska i zrównowa żonego rozwoju. S ą to zabawy, rajdy, zaj ęcia terenowe, warsztaty, gry, konkursy, wystawy, prelekcje.

6.13. Monitoring Środowiska

Zadania Pa ństwowego Monitoringu Środowiska (PM Ś) okre śla ustawa z dnia 20 lipca 1991 roku o Inspekcji Ochrony Środowiska (IO Ś) (Dz. U. z 2018 r. poz. 1471 z pó źn. zm.). W celu zapewnienia wiarygodnych informacji o stanie środowiska przyrodniczego. W latach 90-tych wieloletnie programy, cele PM Ś były zatwierdzane przez Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Le śnictwa. Obecnie działanie inspekcji okre śla znowelizowana ustawa. Realizacj ę zada ń okre śla równie ż ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2018 r. poz. 799 z pó źn. zm.), która definiuje PM Ś jako system pomiarów, ocen i prognoz stanu środowiska oraz gromadzenia, przetwarzania i rozpowszechniania informacji o środowisku. Zgodnie z art. 25 tej ustawy gromadzone informacje słu żą wspomaganiu działa ń na rzecz ochrony środowiska poprzez systematyczne informowanie organów administracji i społecze ństwa o:

− jako ści elementów środowiska, − dotrzymywaniu standardów jako ści środowiska okre ślonych przepisami oraz obszarach wyst ępowania przekrocze ń tych standardów, − wyst ępuj ących zmianach jako ści elementów przyrodniczych i przyczynach tych zmian, uwzgl ędniaj ąc powi ązania przyczynowo – skutkowe wyst ępuj ących pomi ędzy emisjami i stanem komponentów przyrodniczych.

Dane PM Ś wykorzystywane s ą na ka żdym poziomie administracyjnym. Informacje pozwalaj ą na zarz ądzanie komponentami środowiska przyrodniczego. Działania pozwalaj ą na kontrolowanie pozwole ń na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii. Pomaga prowadzi ć skutecznie działania z zakresu planowania ochrony środowiska. Ponadto samorz ąd wie jakie wykona ć działania zwi ązane z dotrzymywaniem ustalonych norm jako ści środowiska przyrodniczego. Celem prowadzenia PM Ś jest informowanie społecze ństwa o stanie środowiska przyrodniczego, dzi ęki czemu obywatele znaj ą ilo ść elementów przyrodniczych, emisj ę zanieczyszcze ń. Cel realizowany jest przez nast ępuj ące zadania cz ąstkowe: − wykonywanie bada ń wska źników poszczególnych elementów, − prowadzenie obserwacji komponentów przyrodniczych, − gromadzenie i analiza bada ń, − ocen ę stanu i trendów zmian dot. środowiska, − monitoring obszarów przekraczaj ących ustalone standardy jako ści, − opracowanie wyników bada ń z analiz ą przyczynowo – skutkow ą.

Gmina Borne Sulinowo zaliczana na podstawie Programu Pa ństwowego Monitoringu Środowiska Województwa Zachodniopomorskiego na lata 2016 – 2020 do strefy zachodniopomorskiej, w której prowadzono monitoring z zakresu podsystemów: • podsystemu monitoringu jako ści powietrza, • podsystemu monitoringu jako ści wód, • podsystemu monitoringu hałasu, • podsystemu monitoringu pól elektromagnetycznych,

Program Pa ństwowego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego Województwa Zachodniopomorskiego na lata 2016 – 2020 został ju ż zatwierdzony przez Ministra Środowiska i opracowany przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie. Na jego podstawie kontynuowane b ędą na terenie miasta badania monitoringowe obejmuj ące swym zakresem dotychczasow ą struktur ę siedmiu podsystemów: • podsystemu monitoringu jako ści powietrza, • podsystemu monitoringu jako ści wód, • podsystemu monitoringu jako ści gleby i ziemi,

• podsystemu monitoringu przyrody, • podsystemu monitoringu hałasu, • podsystemu monitoringu pól elektromagnetycznych, • podsystemu monitoringu promieniowania jonizuj ącego.

Strefa zachodniopomorska ma przekroczone wska źniki benzo(a)pirenu. Inspektorat nadal będzie prowadził pomiary dla strefy zachodniopomorskiej. Ponadto został zatwierdzony przez Ministra Środowiska Program Pa ństwowego Monitoringu Środowiska Województwa Zachodniopomorskiego na lata 2016 – 2020. Badania z zakresu stanu jednolitych cz ęś ci wód nadal b ędą prowadzone w układzie zlewniowym. Stany jednolitych cz ęś ci wód b ędą porównywane z latami wcze śniejszymi. Pozwoli to na dokładn ą analiz ę. Badania pozwol ą na przeprowadzenie oceny stanu ekologicznego i ocen ę stanu chemicznego w oparciu o dost ępne technologie. W 2019 GIO Ś sporz ądzi zbiorcze zestawienie oceny stanu ekologicznego i stanu chemicznego JCW. Ponadto wyniki zostan ą przedstawione w obszarze granic administracyjnych. W latach 2016-2020 kontynuowane b ędą prace w ramach podsystemu monitoringu PEM w zakresie obserwacji poziomów sztucznie wytwarzanych pól elektromagnetycznych w środowisku z uwzgl ędnieniem zmian zachodz ących na przestrzeni lat obj ętych monitoringiem. Badania prowadzone są na podstawie Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z 12 listopada 2007 roku w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych bada ń poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku (Dz. U. z 2007 r. Nr 221, poz. 1645). Zgodnie z tym aktem prawnym monitoring pól elektromagnetycznym odbywa si ę poprzez pomiary nat ęż enia składowej elektrycznej pola elektromagnetycznego w przedziale cz ęstotliwo ści co najmniej od 3 MHz do 3000 MHz''.

7. CELE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA, ZADANIA I ICH

FINANSOWANIE

W poszczególnych analizach SWOT przedstawiono potencjalne zagro żenia komponentów środowiska przyrodniczego. Ponadto okre ślono kierunki działa ń, jakie gmina powinna wykona ć w celu poprawy stanu środowiska przyrodniczego. Głównym celem „Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo na lata 2019- 2022 z uwzgl ędnieniem perspektyw na lata 2023-2026” jest: Zrównowa żony rozwój Miasta i Gminy Borne Sulinowo ze szczególnym uwzgl ędnieniem ochrony środowiska i racjonalnego korzystania z zasobów przyrodniczych.

Na podstawie zdefiniowanych zagro żeń i problemów dla poszczególnych obszarów interwencji oraz oceny stanu środowiska, utworzono cele, kierunki interwencji oraz zadania. Przedstawia je tabela poni żej. Perspektywa osi ągni ęcia zaplanowanych celów b ędzie mo żliwa dzi ęki realizacji zaproponowanych zada ń, która przyczyni si ę w przyszło ści do poprawy stanu środowiska na terenie Miasta i Gminy Borne Sulinowo. W celu realizacji zada ń utworzono harmonogram rzeczowo – finansowy, który został przedstawiony w tabelach poni żej.

Tabela 41. Cele, wska źniki, kierunki interwencji oraz zadania przewidziane do realizacji na lata 2019-2022 dla Gminy Borne Sulinowo Wska źnik Obsz

ar Kierunek Podmiot Lp. inter Cel ść ść Zadania Ryzyka interwencji odpowiedzialny wencj Nazwa ( źródło) bazowa

i Warto Warto docelowa

Kontrola jako ści powietrza na Monitoring i kontrola podmiotów Niedokładno ść 1. WIO Ś Szczecin terenie miasta korzystaj ących ze środowiska pomiarów i gminy

Gmina Borne Wysokie koszty 2. Remonty i przebudowa dróg gminnych Sulinowo inwestycji

Budowa i remonty chodników, placów i Gmina Borne Wysokie koszty 3. miejsc postojowych na terenie Zmniejszenie Sulinowo inwestycji emisji miasta i gminy Borne Sulinowo Liczba substancji ci powietrza zanieczyszcze ń ś z przekroczeniami pochodz ących Budowa dróg dojazdowych do gruntów Gmina Borne Wysokie koszty 4. na terenie strefy 1 0 z emisji liniowej zachodniopomorskiej rolnych Sulinowo inwestycji (WIO Ś)

I.i Klimatpowietrze Miejscowe plany zagospodarowania Nieobj ęcie Gmina Borne 5. przestrzennego w miejscowo ściach na planami całej Sulinowo terenie gminy gminy I.1.jako Poprawa

Poprawa Gmina Budowa sieci o świetleniowych na terenie Wysoki koszt 6. efektywno ści Borne Sulinowo miasta i gminy Borne Sulinowo inwestycji energetycznej i zmniejszenie emisji Monta ż o świetlenia drogowego i ulicznego Gmina zanieczyszcze ń Wysoki koszt 7. zasilanego energi ą z OZE na terenie Borne Sulinowo z systemów inwestycji grzewczych Gminy Borne Sulinowo

Wska źnik Obsz

ar Kierunek Podmiot Lp. inter Cel ść ść Zadania Ryzyka interwencji odpowiedzialny wencj Nazwa ( źródło) bazowa

i Warto Warto docelowa

Termomodernizacja obiektów u żyteczno ści Gmina Wysoki koszt publicznej na terenie gminy Borne Sulinowo inwestycji

Remont obiektów komunalnych na terenie Gmina Wysoki koszt 8. gminy Borne Sulinowo Borne Sulinowo inwestycji Mieszka ńcy, zarz ądcy Wymiana indywidualnych systemów Wysoki koszt 9. nieruchomo ści, grzewczych na kotły niskoemisyjne inwestycji Gmina Borne Sulinowo Propagowanie Brak wśród Propagowanie wykorzystania w śród Gmina 10. zainteresowania mieszka ńców mieszka ńców odnawialnych źródeł energii Borne Sulinowo mieszkańców gospodarki niskoemisyjnej Edukacja mieszka ńców nt. zanieczyszcze ń dot. niskiej emisji Gmina Wysoki koszt 11. i szkodliwo ści spalania odpadów w piecach Borne Sulinowo inwestycji domowych

enie enie

ż Liczba Zmniejszenie Modernizacja dróg poprzez zmian ę struktury Zarz ądcy Dróg Wysoki koszt 12. zmodernizowanych - - emisji hałasu z nawierzchni i popraw ę ich stanu inwestycji

gminie dróg ruchu drogowego technicznego drogowych hałasem rodowiska ś II.1. Poprawa II. Zagro akustycznego w

Wska źnik Obsz

ar Kierunek Podmiot Lp. inter Cel ść ść Zadania Ryzyka interwencji odpowiedzialny wencj Nazwa ( źródło) bazowa

i Warto Warto docelowa

Zadania z zakresu budowy dróg znajduj ą się w kierunku interwencji „Zmniejszenie

emisji zanieczyszcze ń pochodz ących z emisji liniowej”

Wprowadzenie zapisów do Nieobj ęcie Kontrola obecnych miejscowych planów Gmina planami obszaru źródeł zagospodarowania 13. Borne Sulinowo całej gminy, promieniowania przestrzennego w zakresie wadliwo ść 0,76 >7 elektromagnetyczn mo żliwo ści lokalizacji instalacji emituj ących b.d. planów (V/m) (V/m) ego i zapobieganie promieniowanie elektromagnetyczne

ej poziomu poziomu ej ż powst awaniu nowych na terenie promieniowania dopuszczalnego poni gminy

elektromagnetycznego Pomiar nat ęż enia pola Niedokładno ść 14. III.1. poziomu Utrzymanie WIO Ś Szczecin

III. elektromagnetyczne Pola elektromagnetycznego w gminie pomiarów

Tworzenie miejscowych planów Nieobj ęcie zagospodarowania przestrzennego w Gmina Borne 15. planami całej miejscowo ściach na Sulinowo

ci wód gminy enie doenie

ś JCWP terenie gminy 3 17 Ograniczenie

ąż w stanie dobrym emisji

zanieczyszcze ń Monitoring stanu i jako ści wód Niedokładno ść 16. wód zawartych w WIO Ś Szczecin powierzchniowych pomiarów cia dobrego stanu stanu dobrego cia ściekach ę komunalnych

gni i przemysłowych

powierzchniowych ipowierzchniowych 17. ą IV.1. Poprawa jako IV.1. osi podziemnychd – JCWPd w stanie Monitoring stanu i jako ści wód Niedokładno ść b.d. 2 WIO Ś Szczecin IV. Gospodarowanie wodami IV. dobrym podziemnych pomiarów 18.

Wska źnik Obsz

ar Kierunek Podmiot Lp. inter Cel ść ść Zadania Ryzyka interwencji odpowiedzialny wencj Nazwa ( źródło) bazowa

i Warto Warto docelowa

Prowadzenie rejestru zbiorników Gmina bezodpływowych i przydomowych Niedokładno ść 19. Borne Sulinowo oczyszczalni ścieków oraz kontrola ich stanu pomiarów

technicznego

Upowszechnienie zasad Kodeksu Dobrej Praktyki rolniczej w zakresie prawidłowego Brak stosowania i przechowywania środków Gmina 20. zainteresowania ochrony ro ślin oraz ograniczenie ich złego Borne Sulinowo rolników wpływu na wody powierzchniowe i podziemne

Tworzenie miejscowych planów Długo ść sieci Nieobj ęcie 141,0 >141,0 zagospodarowania przestrzennego w Gmina Borne 21. kanalizacyjnej planami całej km km miejscowo ściach na Sulinowo (GUS) gminy terenie gminy

ciekowa Rozdział sieci kanalizacji deszczowej od ś

ciekowa kanalizacji sanitarnej w rejonie ulic Gmina Borne Wysoki koszt 22. ś Stworzenie Al. Niepodległo ści, Orła Białego, Lipowa w Sulinowo inwestycji Długo ść sieci kompleksowego Bornem Sulinowie wodoci ągowej 118 km >118 km systemu (GUS) gospodarki Modernizacja sieci deszczowych w Bornem Gmina Borne Wysoki koszt 23. ściekowej na Sulinowie Sulinowo inwestycji terenie gminy

Gmina Borne Sulinowo, Ludno ść korzystaj ąca V. Gospodarka wodno- V. 4 771 Dalszy rozwój sieci kanalizacyjnej na terenie Przedsi ębiorstwo Wysoki koszt 24. z sieci kanalizacyjnej >4 771os.

V.1. Racjonalna gospodarka gospodarka Racjonalna V.1. os. Gminy Borne Sulinowo Wodoci ągów i inwestycji (GUS) Kanalizacji Sp. z o.o.

Wska źnik Obsz

ar Kierunek Podmiot Lp. inter Cel ść ść Zadania Ryzyka interwencji odpowiedzialny wencj Nazwa ( źródło) bazowa

i Warto Warto docelowa

ż Urz ąd Liczba wydanych Marszałkowski koncesji na w Szczecinie wydobycie kopalin Nadzór nad Wydawanie koncesji na wydobywanie Minister Ochrony Nieefektywny 25. VI.1. 1 - (Starostwo zasobami kopalin kopalin oraz monitorowanie eksploatacji złó ż Środowiska, system kontroli Racjonalne i efektywne ie zasobami Powiatowe, Urz ąd Zasobów VI. Zasoby kopalin ze złó ze kopalin gospodarowan geologiczne Marszałkowski) Naturalnych i Le śnictwa

Ochrona gleb przed degradacj ą oraz

26. Wła ściciel gruntów - rekultywacja terenów zdegradowanych

Mała liczba Monitoring chemizmu gleb ornych na terenie

27. GIO Ś punktów ytkowanie gminy

ż Łączna powierzchnia Ochrona gleb pomiarowych gruntów ornych 8 050 ha - wykorzystywanych Monitoring chemizmu opadów Wysoki koszt 28. (Urz ąd Gminy) rolniczo atmosferycznych i ocena depozycji WIO Ś Szczecin inwestycji VII. Gleby zanieczyszcze ń do podło ża drogowych

powierzchni ziemi Indywidualni Prowadzenie działalno ści rolniczej rolnicy, Nieprzestrzegani 29. z uwzgl ędnieniem Kodeksu Dobrej Praktyki podmioty VII.I.u Prawidłowe e zasad kodeksu Rolniczej działaj ące w rolnictwie

Wska źnik Obsz

ar Kierunek Podmiot Lp. inter Cel ść ść Zadania Ryzyka interwencji odpowiedzialny wencj Nazwa ( źródło) bazowa

i Warto Warto docelowa

Tworzenie miejscowych planów Nieobj ęcie zagospodarowania przestrzennego w Gmina Borne 30. 8 planami całej

odpadów miejscowo ściach na terenie gminy Sulinowo . gminy

Wła ściciele Odpady komunalne Kontynuacja Programu usuwania wyrobów 31. Uporz ądkowanie obiektów, Gmina Wysokie koszty zebrane w ci ągu roku azbestowych z terenu gminy systemu Borne Sulinowo (Analiza stanu 1776,42 <1776,42 gospodarki gospodarki Mg Mg odpadami na Przedsi ębiorstwo odpadami terenie gminy Wywóz odpadów powstałych w wyniku Usług Nieutrzymanie 32. komunalnymi) sprz ątania ulic i chodników Komunalnych Sp. czysto ści z o.o.

Prowadzenie działa ń informacyjnych Brak i edukacyjnych w zakresie prawidłowego Gmina zainteresowania

33. odpadami VIII.1. gospodarka Racjonalna gospodarowania odpadami komunalnymi Borne Sulinowo mieszka ńców w szczególno ści w zakresie selektywnego miasta zbierania odpadów komunalnych Brak

VIII. Gospodarka odpadami i zapobieganie powstaniu zapobieganie i powstaniu VIII. Gospodarka odpadami Gmina zainteresowania 34. Likwidacja dzikich wysypisk na terenie gminy Borne Sulinowo mieszka ńców miasta

Liczba nasadze ń Drzewa Zale żnie od Zagospodarowanie Zagospodarowanie sportowo-turystyczne Gmina Brak środków 35. z yr so by prz nu potrzeb obszarów sta

ora drzew i krzewów 20 terenów poło żonych nad jeziorem Pile Borne Sulinowo finansowych

raw pop

Wska źnik Obsz

ar Kierunek Podmiot Lp. inter Cel ść ść Zadania Ryzyka interwencji odpowiedzialny wencj Nazwa ( źródło) bazowa

i Warto Warto docelowa

(GUS) Krzewy i wyznaczo turystycznych Gmina Brak środków 36. 2 nych zada ń Zagospodarowanie rekreacyjne terenu gminy Borne Sulinowo finansowych

Zagospodarowanie rekreacyjne terenu Gmina Brak środków 37. działki nr 20 obr ęb Jelonek Borne Sulinowo finansowych

Budowa infrastruktury kajakowej na Szlaku Gmina Brak środków 38. Kajakowym rzek ą Piław ą Borne Sulinowo finansowych

Zagospodarowanie placów i skwerów Gmina Brak środków 39. publicznych Borne Sulinowo finansowych Zagospodarowanie rekreacyjne terenu Gmina Brak środków 40. działki nr 251/15 w miejscowo ści Borne Sulinowo finansowych Kiełpino

Rodzinna Strefa Aktywnego Wypoczynku w Gmina Brak środków 41. Bornem Sulinowie Borne Sulinowo finansowych

Przebudowa miejsc postojowych dla Gmina Brak środków 42. samochodów campingowych na terenie Borne Sulinowo finansowych Dorzecza Pars ęty

Stały rozwój zieleni Tworzenie miejscowych planów Nieobj ęcie oraz obszarów zagospodarowania przestrzennego w Gmina Borne 43. planami całej cennych miejscowo ściach na Sulinowo gminy przyrodniczo terenie gminy

Wska źnik Obsz

ar Kierunek Podmiot Lp. inter Cel ść ść Zadania Ryzyka interwencji odpowiedzialny wencj Nazwa ( źródło) bazowa

i Warto Warto docelowa

Ochrona lasów i prowadzenie Nadle śnictwo, Niszczenie Wska źnik lesisto ści Ochrona, piel ęgnacja oraz utrzymanie 60% - wła ściwej wła ściciele terenów, wysokie (GUS) terenów le śnych gospodarki le śnej prywatni koszty inwestycji

Edukacja ekologiczna - Zakłada si ę realizacj ę ró żnego rodzaju akcji (np. sprz ątanie świata, zakładanie ogródka Zachowanie na parapecie okna), przeprowadzenie bada ń Powierzchnia 19 334,9 >19 334,9 obszarów cennych i do świadcze ń, konkursów (np. przyrodniczo- Gmina Borne 44. obszarów prawnie - 0 ha ha 0 ha ha przyrodniczo oraz plastycznych, fotograficznych, wierszyki i Sulinowo chronionych (GUS) chronionych opowiadania o tematyce ekologicznej), szkole ń, pogadanek w szkołach, dokarmianie ptaków w trakcie zimy, wycieczki do lasu, itp. Inspekcja Kontrola przewozów substancji Transportu 45. Niedokładno ść niebezpiecznych Drogowego, Policja Gmina 46. Utrzymanie jednostek OSP Borne Sulinowo Wysokie koszty

nymi awariami awariami nymi Liczba zdarze ń ż Przeciwdziałania o znamionach 1 0 powa żnym powa żnej awarii Uwzgl ędnianie lokalizacji ZDR oraz ZZR Gmina Nieuwzgl ędnieni nych awarii awarii nych

ż awariom 47. (WIO Ś) w miejscowych planach zagospodarowania Borne Sulinowo e lokalizacji przestrzennego w planach enie powa enie ż powa

48. X.1.powstawaniu Zapobieganie Przeciwdziałanie powa żnym awariom WIO Ś Szczecin - X. Zagro

Wska źnik Obsz

ar Kierunek Podmiot Lp. inter Cel ść ść Zadania Ryzyka interwencji odpowiedzialny wencj Nazwa ( źródło) bazowa

i Warto Warto docelowa

Przebudowa budynku magazynowego na Gmina Wysokie koszty 49. budynek remizy stra żackiej w Bornem Borne Sulinowo inwestycji Sulinowie

Źródło: opracowanie własne na podstawie ankietyzacji jednostek

Tabela 42. Zadania własne Gminy Borne Sulinowo

Remonty i przebudowa dróg Gmina Borne Środki własne 1. 2019-2020 300 000 350 0 00 - - - 650 000 gminnych Sulinowo Gminy

Budowa i remonty chodników, placów i miejsc Gmina Borne Środki własne 2. postojowych na terenie 2019-2021 250 000 250 000 - - - 500 000 powietrze

Sulinowo Gminy miasta i gminy Borne Sulinowo

I.i Klimat Budowa dróg dojazdowych Gmina Borne 1 153 Środki własne 3. 2019 - - - - 1 153 000 do gruntów rolnych Sulinowo 000 Gminy

Miejscowe plany zagospodarowania Gmina Borne Środki własne 4. przestrzennego w 2019-2020 100 000 334 000 - - - 434 000 Sulinowo Gminy miejscowo ściach na terenie gminy Budowa sieci Gmina oświetleniowych na terenie Środki własne 5. Borne Sulinowo 2019-2020 50 000 65 000 - - - 115 000 miasta i gminy Borne Gminy

Sulinowo Monta ż o świetlenia drogowego i ulicznego Gmina Środki własne 6. zasilanego energi ą z OZE na Borne Sulinowo 2018 200 000 - - - - 200 000 Gminy terenie Gminy Borne Sulinowo

Termomodernizacja obiektów Gmina 1 500 Środki własne 7. użyteczno ści publicznej na Borne Sulinowo 2019-2021 1 992 000 409 000 - 3 901 000 000 Gminy terenie gminy

Remont obiektów Gmina Środki własne 8. komunalnych na terenie 2019-2021 100 000 200 000 100 000 - - 400 000 Borne Sulinowo Gminy gminy Borne Sulinowo

Wymiana indywidualnych WFO ŚiGW Gmina Zadanie 9. systemów grzewczych na b.d. NFOŚiGW, Borne Sulinowo ci ągłe kotły niskoemisyjne Bud żet UE

Propagowanie wykorzystania Gmina Zadanie 10. wśród mieszka ńców Finansowanie w ramach funkcjonowania jednostki Borne Sulinowo ci ągłe - odnawialnych źródeł energii

Edukacja mieszka ńców nt. zanieczyszcze ń dot. niskiej Gmina Zadanie 11. emisji i szkodliwości spalania Finansowanie w ramach funkcjonowania jednostki Borne Sulinowo ci ągłe - odpadów w piecach domowych Wprowadzenie zapisów do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego w zakresie Gmina Zadanie 12. Finansowanie w ramach funkcjonowania jednostki -

ne mo żliwo ści lokalizacji Borne Sulinowo ci ągłe

III. Pola instalacji emituj ących promieniowanie

elektromagnetycz elektromagnetyczne Prowadzenie rejestru zbiorników bezodpływowych i Gmina Zadanie 13. przydomowych oczyszczalni Finansowanie w ramach funkcjonowania jednostki - - Borne Sulinowo ci ągłe ścieków oraz kontrola ich stanu technicznego

Upowszechnienie zasad Kodeksu Dobrej Praktyki rolniczej w zakresie prawidłowego stosowania i Gmina Zadanie 14. przechowywania środków Finansowanie w ramach funkcjonowania jednostki - - Borne Sulinowo ci ągłe ochrony ro ślin oraz ograniczenie ich złego wpływu na wody powierzchniowe i podziemne Rozdział sieci kanalizacji IV. Gospodarowanie wodami IV. deszczowej od kanalizacji Środki własne sanitarnej w rejonie ulic Gmina 15. 2019-2021 500 000 1 000 000 500 000 - - 2 000 000 Gminy/ Środki Al. Niepodległo ści, Orła Borne Sulinowo - zewn ętrzne Białego, Lipowa w Bornem Sulinowie

Modernizacja sieci Środki własne Gmina 16. deszczowych w Bornem 2019-2021 60 000 150 000 250 000 - 40 000 500 000 Gminy/ Środki Borne Sulinowo - Sulinowie zewn ętrzne Dalszy rozwój sieci Środki własne Gmina Zadanie 17. kanalizacyjnej na terenie b.d. Gminy/ Środki Borne Sulinowo ci ągłe - Gminy Borne Sulinowo zewn ętrzne

Inwentaryzacja miejsc Gmina Zadanie 18. nielegalnego wydobycia Finansowanie w ramach funkcjonowania jednostki - - Borne Sulinowo ci ągłe kopalin VI. Zasoby geologiczne

Ochrona gleb przed Gmina Zadanie 19. degradacj ą oraz rekultywacja Borne Sulinowo Finansowanie w ramach funkcjonowania jednostki - - ci ągłe terenów zdegradowanych VII. Gleby

Kontynuacja Programu Gmina Zadanie 20. usuwania wyrobów Finansowanie w ramach funkcjonowania jednostki - - Borne Sulinowo ci ągłe azbestowych z terenu gminy

Wywóz odpadów powstałych Gmina Zadanie 21. w wyniku sprz ątania ulic i Borne Sulinowo Finansowanie w ramach funkcjonowania jednostki - - ci ągłe chodników

Prowadzenie działa ń informacyjnych i edukacyjnych w zakresie prawidłowego Gmina Zadanie 22. gospodarowania odpadami Borne Sulinowo Finansowanie w ramach funkcjonowania jednostki - - ci ągłe komunalnymi w szczególno ści w zakresie selektywnego zbierania odpadów komunalnych

Likwidacja dzikich wysypisk Gmina Zadanie 23. Finansowanie w ramach funkcjonowania jednostki - - na terenie gminy Borne Sulinowo ci ągłe

Środki własne Gminy/W ramach

Zagospodarowanie projektu sportowo-turystyczne Gmina 24. 2019-2020 50 000 4 804 000 - - - 4 854 000 Zwi ązku - terenów poło żonych nad Borne Sulinowo Miast i Gmin jeziorem Pile Dorzecza Pars ęty w latach 2017- 2020 Środki Zagospodarowanie Gmina 25. 2019-2020 50 000 50 000 - - - 100 000 własne rekreacyjne terenu gminy Borne Sulinowo Gminy IX. Zasoby przyrodnicze IX. Zasoby przyrodnicze

Zagospodarowanie Środki Gmina 26. rekreacyjne terenu działki nr 2019-2020 25 000 25 000 - - - 50 000 własne - Borne Sulinowo 20 obr ęb Jelonek Gminy

Szacunkowe koszty realizacji zadania [zł] Obszar Źródło Dodatkowe Lp Podmiot Okres interwen Zadanie finansowani informacje . odpowiedzialny realizacji 2023- cji 2019 2020 2021 2022 Razem a o zadaniu 2026 Środki własne Gminy/W Budowa infrastruktury ramach Gmina 1 196 27. kajakowej na Szlaku 2019-2021 1 196 000 1 196 000 - - 3 588 00 projektu - Borne Sulinowo 000 Kajakowym rzek ą Piław ą Zwi ązku Miast i Gmin Dorzecza Pars ęty Środki własne Gminy/W ramach projektu Zagospodarowanie placów i Gmina 1 384 28. 2019-2021 925 000 353 000 - - 2 622 000 Zwi ązku - skwerów publicznych Borne Sulinowo 000 Miast i Gmin Dorzecza Pars ęty w latach 2017- 2020

Zagospodarowanie Środki rekreacyjne terenu działki Gmina 29. 2019-2021 51 000 40 000 40 000 - - 131 000 własne - nr 251/15 w miejscowo ści Borne Sulinowo Gminy Kiełpino

Rodzinna Strefa Aktywnego Środki Wypoczynku w Bornem Gmina 30. 2019-2020 470 000 450 000 - - - 920 000 własne - Sulinowie Borne Sulinowo Gminy

Szacunkowe koszty realizacji zadania [zł] Obszar Źródło Dodatkowe Lp Podmiot Okres interwen Zadanie finansowani informacje . odpowiedzialny realizacji 2023- cji 2019 2020 2021 2022 Razem a o zadaniu 2026 Środki własne Gminy/W Przebudowa miejsc ramach postojowych dla projektu Gmina 31. samochodów campingowych 2019 101 000 - - - - 101 000 Zwi ązku - Borne Sulinowo na terenie Miast i Gmin Dorzecza Pars ęty Dorzecza Pars ęty w latach 2017- 2020

Tworzenie miejscowych planów zagospodarowania Środki Gmina Zadanie 32. przestrzennego w Finansowanie w ramach funkcjonowania jednostki własne Borne Sulinowo ci ągłe - miejscowo ściach na Gminy terenie gminy

Edukacja ekologiczna - Zakłada si ę realizacj ę ró żnego rodzaju akcji (np. sprz ątanie świata, zakładanie ogródka na parapecie okna), przeprowadzenie bada ń i do świadcze ń, konkursów Środki Gmina Zadanie 33. (np. przyrodniczo- Finansowanie w ramach funkcjonowania jednostki własne Borne Sulinowo ci ągłe - plastycznych, Gminy fotograficznych, wierszyki i opowiadania o tematyce ekologicznej), szkole ń, pogadanek w szkołach, dokarmianie ptaków w trakcie zimy, wycieczki do lasu, itp.

Gmina Zadanie 34. Utrzymanie jednostek OSP Finansowanie w ramach funkcjonowania jednostki - - Borne Sulinowo ci ągłe

Uwzgl ędnianie lokalizacji nymi awariami nymi

ż ZDR oraz ZZR Gmina Zadanie 35. w miejscowych planach Finansowanie w ramach funkcjonowania jednostki - - Borne Sulinowo ci ągłe zagospodarowania przestrzennego enie powa enie ż Przebudowa budynku magazynowego na budynek Środki remizy stra żackiej w Bornem Gmina 36. X. Zagro 2019-2021 100 000 1 008 000 80 000 - 1 188 000 własne - Sulinowie Borne Sulinowo Gminy

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urz ędu Gminy Borne Sulinowo

Tabela 43. Zadania monitorowane, realizowane na terenie Gminy Borne Sulinowo

Obszar Szacunkowe koszty realizacji zadania [zł] Dodatkowe Lp Podmiot Okres Źródło interwe Zadanie informacje . odpowiedzialny realizacji finansowania ncji 2019 2020 2021 2022 2023-2026 Razem o zadaniu

Monitoring i kontrola Zadanie 1. podmiotów korzystaj ących WIO Ś Szczecin Finansowane w ramach funkcjonowania jednostki - ci ągłe ze środowiska I.i Klimat powietrze e Modernizacja dróg poprzez

eni Zarz ąd Dróg Środki własne

ż zmian ę struktury zadanie

2. II. Powiatowych b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. ZDP w - nawierzchni i popraw ę ich ci ągłe w Szczecinku Szczecinku hałasem stanu technicznego Zagro

Pomiar nat ęż enia pola Zadanie 3. elektromagnetycznego w WIO Ś Szczecin Finansowanie w ramach funkcjonowania jednostki - ci ągłe gminie III. Pole elektroma gnetyczne Monitoring stanu i jako ści Zadanie 4. wód WIO Ś Szczecin Finansowanie w ramach funkcjonowania jednostki - ci ągłe powierzchniowych IV. IV. Monitoring stanu i jako ści Zadanie 5. e wodami wód WIO Ś Szczecin Finansowanie w ramach funkcjonowania jednostki - ci ągłe

Gospodarowani podziemnych Urząd Marszałkowski Wydawanie koncesji na w Szczecinie wydobywanie kopalin oraz Minister Ochrony Zadanie 6. Finansowanie w ramach funkcjonowania jednostki - monitorowanie eksploatacji Środowiska, ci ągłe złó ż Zasobów VI. Zasoby geologiczne Naturalnych i Le śnictwa

Monitoring chemizmu gleb Zadanie 7. GIO Ś Finansowanie w ramach funkcjonowania jednostki - ornych na terenie gminy ci ągłe VII. Gleby

Monitoring chemizmu opadów atmosferycznych Zadanie 8. WIO Ś Szczecin Finansowanie w ramach funkcjonowania jednostki - i ocena depozycji ci ągłe zanieczyszcze ń do podło ża Monitoring chemizmu opadów atmosferycznych Zadanie 9. WIO Ś Szczecin Finansowanie w ramach funkcjonowania podmiotów - i ocena depozycji ci ągłe zanieczyszcze ń do podło ża Indywidualni Prowadzenie działalno ści rolnicy, rolniczej Zadanie 10. podmioty Finansowanie w ramach funkcjonowania podmiotów - z uwzgl ędnieniem Kodeksu ci ągłe działaj ące Dobrej Praktyki Rolniczej w rolnictwie

Przedsi ębiorstwo Wywóz odpadów powstałych Usług Zadanie Finansowanie w ramach funkcjonowania jednostki/opłaty za odpady segregowane i 11. w wyniku sprz ątania ulic i - Komunalnych ci ągłe zmieszane chodników Sp. z o.o. odpadami i odpadami zapobieganie VIII. Gospodarka powstawaniu odpadów odpadów powstawaniu

Nadle śnictwo, Ochrona, piel ęgnacja oraz Zadanie Finansowanie w ramach funkcjonowania jednostki/opłaty za odpady segregowane i 12. wła ściciele - utrzymanie terenów le śnych ci ągłe zmieszane prywatni IX. Zasoby przyrodnicze

Uwzgl ędnianie lokalizacji ZDR oraz ZZR Gmina nym nym

ż Zadanie 13. w miejscowych planach Borne Sulinowo Finansowanie w ramach funkcjonowania jednostki - ci ągłe zagospodarowania przestrzennego

Przeciwdziałanie powa żnym Zadanie 14. WIO Ś Szczecin Finansowanie w ramach funkcjonowania jednostki -

awariom awariom awariom ci ągłe

Inspekcja Kontrola przewozów Transportu Zadanie 15. Finansowanie w ramach funkcjonowania jednostki - X. Przeciwdziałanie powa X. Przeciwdziałanie substancji niebezpiecznych Drogowego, ci ągłe Policja Źródło: opracowanie własne na podstawie ankietyzacji jednostek

8. SYSTEM REALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA

Pa ństwowa polityka ochrony środowiska zgodnie z ustaw ą o Prawo Ochrony Środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. prowadzona jest na podstawie dokumentów strategicznych kraju takich jak: • Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju. Polska 2030. Trzecia fala nowoczesno ści., • Strategia Rozwoju Kraju 2020, • Strategia „Bezpiecze ństwo Energetyczne i Środowisko”, • Strategia innowacyjności i efektywno ści gospodarki „Dynamiczna Polska”, • Strategia „Sprawne Pa ństwo 2020”, • Strategia rozwoju systemu bezpiecze ństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej 2022, • Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego 2020, • Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego 2020, • Polityka energetyczna Polski do 2030 roku.

Gminy w celu realizacji tej że polityki opracowuj ą programy ochrony środowiska. Programy te musz ą przyczynia ć si ę do osi ągni ęcia celów środowiskowych zawartych w wy żej wymienionych dokumentach strategicznych. W odniesieniu do niniejszego Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo na lata 2019-2022 z uwzgl ędnieniem perspektyw na lata 2023-2026, jednostk ą, na której spoczywa ć będą główne zadania zarz ądzania b ędzie Urz ąd Miejski w Bornem Sulinowie. Mimo to całościowe zarz ądzanie środowiskiem w mie ście b ędzie odbywa ć si ę na kilku szczeblach. Oprócz szczebla gminnego jest to szczebel powiatowy, wojewódzki oraz jednostek organizacyjnych, kontroluj ących działania podejmowane przez podmioty gospodarcze korzystaj ące ze środowiska. Podczas wdra żania programu ochrony środowiska, wa żna jest kontrola przebiegu realizacji przyj ętych w nim zada ń oraz osi ągni ęcia postawionych celów. W tym celu nale ży opracowa ć system monitoringu. Monitoring b ędzie wykonywany w dwóch zakresach: monitoring środowiskowy oraz monitoring programowy. Monitoring środowiskowy dostarcza informacji o efektach działa ń w zakresie wszystkich komponentów środowiska na terenie miasta i powinien by ć traktowany jako podstawa do oceny całej polityki ochrony środowiska realizowanej na terenie miasta. B ędzie on jednym z najwa żniejszych kryteriów, na podstawie których zostanie utworzona aktualizacja programu. Prowadzony on b ędzie w głównej mierze w ramach Programu Pa ństwowego Monitoringu Środowiska Województwa Zachodniopomorskiego opracowanego przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie. Na podstawie wyników tego monitoringu WIO Ś publikuje co roku raport o stanie środowiska w województwie zachodniopomorskim oraz roczn ą ocen ę jako ści powietrza. Dane z tych dokumentów pozwol ą okre śli ć zmiany stanu środowiska na terenie gminy. Monitoring programowy opiera ć będzie si ę na monitorowaniu realizacji poszczególnych zada ń i poziomie osi ągni ęcia wyznaczonych celów. Zgodnie z artykułem 18 ustawy Prawo Ochrony

Środowiska po dwóch latach obowi ązywania programu zostanie sporz ądzony raport stanu realizacji programu, który nast ępnie zostanie przedstawiony radzie miasta. W raporcie zostanie dokonana ewaluacja realizowanych zada ń i poziomu osi ągni ęcia przyj ętych wska źników. W przypadku nie wykonania zaplanowanych zada ń zostanie dokonana analiza sytuacji umo żliwiaj ąca poznanie przyczyny takiej sytuacji i dokonanie ewaluacji celów i zada ń. Kolejny raport zostanie wykonany na koniec obowi ązywania dokumentu. Przed końcem obowi ązywania programu ochrony środowiska wymagane jest opracowanie aktualizacji. Aktualizacja programu ochrony środowiska nie mo że nast ępowa ć po upływie okresu jego obowi ązywania. W tabeli poni żej przedstawiono harmonogram monitoringu realizacji programu.

Tabela 44. Harmonogram monitoringu realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Sulinowo na lata 2019-2022 z uwzgl ędnieniem perspektyw na lata 2023-2026

Podejmowane działania 2019 2020 2021 2022 Monitoring stanu środowiska + + + + Monitoring programowy – raport z realizacji + + programu Aktualizacja programu +

9. SPIS TABEL

Tabela 1. Podstawowe dane demograficzne Gminy Borne Sulinowo ...... 15 Tabela 2. Grupy wieku ekonomicznego i strukturalnego bezrobocia w latach 2013-2016...... 16 Tabela 3. Podmioty gospodarcze wg działów PKD w latach 2014-2017...... 17 Tabela 4.Podmioty gospodarcze wg sektorów własno ściowych ...... 18 Tabela 5. Stosowane symbole klas stref w zale żno ści od dotrzymania obowi ązuj ących poziomów st ęż eń zanieczyszcze ń oraz oczekiwane działania ...... 23 Tabela 6. Wyniki klasyfikacji stref pod k ątem ochrony zdrowia w 2017 roku ...... 24 Tabela 7. Wyniki klasyfikacji stref pod k ątem ochrony ro ślin w 2017 roku ...... 25 Tabela 8. Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo na lata 2004- 2007 z uwzgl ędnieniem lat 2008-2015 w obszarze interwencji - ochrona klimatu i jako ści powietrza 27 Tabela 9. Analiza SWOT- obszar interwencji ochrona klimatu i jako ść powietrza ...... 29 Tabela 10. Wykaz dróg powiatowych przebiegaj ących przez gmin ę ...... 30 Tabela 11. Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo. na lata 2004- 2007 z uwzgl ędnieniem lat 2008-2015 w zakresie zagro żenia hałasem ...... 31 Tabela 12. Analiza SWOT- obszar interwencji zagro żenie hałasem ...... 32 Tabela 13. Stacje bazowe telefonii komórkowych na terenie gminy Borne Sulinowo ...... 34 Tabela 14. Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo na lata 2004- 2007 z uwzgl ędnieniem lat 2008-2015 w zakresie pól elektromagnetycznych ...... 35 Tabela 15. Analiza SWOT- obszar interwencji pola elektromagnetyczne ...... 35 Tabela 16. Wykaz JCWP na terenie gminy Borne Sulinowo ...... 37 Tabela 17. Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo na lata 2004- 2007 z uwzględnieniem lat 2008-2015 w obszarze interwencji gospodarowania wodami ...... 42 Tabela 18. Analiza SWOT- obszar interwencji gospodarowania wodami ...... 44 Tabela 19. Dane dotycz ące sieci kanalizacyjnej w gminie Borne Sulinowo ...... 45 Tabela 20. Dane dotycz ące sieci wodoci ągowej w gminie Borne Sulinowo ...... 46 Tabela 21. Ładunki zanieczyszcze ń zawarte w ściekach ...... 46 Tabela 22. Zmiana liczby zbiorników bezodpływowych oraz przydomowych oczyszczalni ścieków w gminie Borne Sulinowo w latach 2014-2017 ...... 47 Tabela 23. Analiza SWOT w obszarze interwencji- gospodarka wodno-ściekowa ...... 47 Tabela 24. Wykaz złó ż surowców na terenie gminy Borne Sulinowo wg stanu na dzie ń 31.12.2017 r. 48 Tabela 25. Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo. na lata 2004- 2007 z uwzgl ędnieniem lat 2008-2015 w zakresie zasobów geologicznych ...... 49 Tabela 26. Analiza SWOT w obszarze interwencji- zasoby geologiczne ...... 49 Tabela 27. Całkowita zawarto ść pierwiastków śladowych w punkcie pomiarowym w Jankowie ...... 50 Tabela 28. Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo na lata 2004- 2007 z uwzgl ędnieniem lat 2008-2015 w zakresie ochrony powierzchni ziemi ...... 51 Tabela 29. Analiza SWOT- obszar interwencji ochrona gleb ...... 52 Tabela 30. Ilo ść wytworzonych i odebranych opadów komunalnych zmieszanych i segregowanych w

latach 2013-2016 na terenie gminy ...... 54 Tabela 31. Suma odpadów zebranych przez PSZOK ...... 55 Tabela 32. Osi ągni ęte przez gmin ę poziomy odzysku i recyklingu w latach 2014-2017...... 55 Tabela 33. Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo na lata 2004- 2007 z uwzgl ędnieniem lat 2008-2015 w obszarze interwencji gospodarka odpadami ...... 56 Tabela 34. Analiza SWOT- obszar interwencji gospodarka odpadami ...... 56 Tabela 35. Pomniki przyrody w gminie Borne Sulinowo ...... 63 Tabela 36. Zmiany powierzchni lasów na terenie gminy Borne Sulinowo w latach 2015-2017...... 66 Tabela 37. Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo na lata 2004- 2007 z uwzgl ędnieniem lat 2008-2015 w obszarze interwencji - zasoby przyrodnicze ...... 67 Tabela 38. Analiza SWOT- obszar interwencji zasoby przyrodnicze...... 69 Tabela 39. Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Borne Sulinowo na lata 2004- 2007 z uwzgl ędnieniem lat 2008-2015 w obszarze interwencji – zagro żenie powa żnymi awariami .... 71 Tabela 40. Analiza SWOT- obszar interwencji zagrożenie powa żnymi awariami ...... 71 Tabela 41. Cele, wska źniki, kierunki interwencji oraz zadania przewidziane do realizacji na lata 2019- 2022 dla Gminy Borne Sulinowo ...... 78 Tabela 42. Zadania własne Gminy Borne Sulinowo ...... 86 Tabela 43. Zadania monitorowane, realizowane na terenie Gminy Borne Sulinowo ...... 93 Tabela 44. Harmonogram monitoringu realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Sulinowo na lata 2019-2022 z uwzgl ędnieniem perspektyw na lata 2023-2026 ...... 98

100

10. SPIS RYCIN

Rycina 1. Poło żenie Gminy Borne Sulinowo na tle powiatu szczecineckiego i województwa zachodniopomorskiego ...... 14 Rycina 2. Ró ża wiatrów dla Bornego Sulinowa ...... 19 Rycina 3. Rozkład średniej rocznej temperatury na terenie kraju (dane z wielolecia) ...... 20 Rycina 4. Rozkład średniej temperatury w miesi ącu stycze ń na terenie kraju ...... 20 Rycina 5. Rozkład średniej temperatury w miesi ącu lipiec na terenie kraju (dane z wielolecia) ...... 21 Rycina 6. Rozkład średniej rocznej sumy opadów na terenie kraju (dane z wielolecia) ...... 21 Rycina 7. Jednolite cz ęś ci wód podziemnych na terenie gminy Borne Sulinowo ...... 37 Rycina 8. Jednolite cz ęś ci wód powierzchniowych na terenie gminy Borne Sulinowo ...... 41 Rycina 9. Podział województwa zachodniopomorskiego na regiony gospodarki odpadami ...... 53

101

11. ZAŁ ĄCZNIK

Zał ącznik przedstawia cele środowiskowe wybranych dokumentów strategicznych, które zostały uj ęte w tworzeniu strategii ochrony środowiska dla Gminy Borne Sulinowo na lata 2019– 2022 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2022 - 2026.

I. Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju. Polska 2030. Trzecia Fala Nowoczesno ści

1. Cel 7 – Zapewnienie bezpiecze ństwa energetycznego oraz ochrona i poprawa stanu środowiska

i. Kierunek interwencji – Modernizacja infrastruktury i bezpiecze ństwo energetyczne,

ii. Kierunek interwencji – Modernizacja sieci elektroenergetycznych i ciepłowniczych,

iii. Kierunek interwencji – Wzmocnienie roli odbiorców finalnych w zarz ądzaniu zu życiem energii,

iv. Kierunek interwencji – Stworzenie zach ęt przyspieszaj ących rozwój zielonej gospodarki,

v. Kierunek interwencji – Zwi ększenie poziomu ochrony środowiska,

2. Cel 8 – Wzmocnienie mechanizmów terytorialnego równowa żenia rozwoju dla rozwijania i pełnego wykorzystania potencjałów regionalnych

i. Kierunek interwencji – Rewitalizacja obszarów problemowych w miastach,

ii. Kierunek interwencji – Stworzenie warunków sprzyjaj ących tworzeniu pozarolniczych miejsc pracy na wsi i zwi ększaniu mobilno ści zawodowej na linii obszary wiejskie – miasta,

iii. Kierunek interwencji – Zrównowa żony wzrost produktywno ści i konkurencyjno ści sektora rolno-spo żywczego zapewniaj ący bezpiecze ństwo żywno ściowe oraz stymuluj ący wzrost pozarolniczego zatrudnienia i przedsi ębiorczo ści na obszarach wiejskich,

iv. Kierunek interwencji – Wprowadzenie rozwi ąza ń prawno-organizacyjnych stymuluj ących rozwój miast,

3. Cel 9 – Zwi ększenie dost ępno ści terytorialnej Polski

i. Kierunek interwencji – Udro żnienie obszarów miejskich i metropolitarnych poprzez utworzenie zrównowa żonego, spójnego i przyjaznego u żytkownikom systemu transportowego

102

II. Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju do roku 2020 (z perspektyw ą do 2030 r.)

1. Cel szczegółowy III – Skuteczne pa ństwo i instytucje słu żą ce wzrostowi oraz wł ączeniu społecznemu i gospodarczemu

i. Kierunek interwencji – Zwi ększenie efektywno ści programowania rozwoju poprzez zintegrowanie planowania przestrzennego i społeczno-gospodarczego oraz zapewnienie realnej partycypacji społecznej

2. Obszar wpływaj ący na osi ągni ęcie celów Strategii – Transport

i. Kierunek interwencji – Budowa zintegrowanej, wzajemnie powi ązanej sieci transportowej słu żą cej konkurencyjnej gospodarce

ii. Kierunek interwencji – Zmiany w indywidualnej i zbiorowej mobilno ści

iii. Kierunek interwencji – Poprawa efektywno ści wykorzystania publicznych środków na przedsi ęwzi ęcia transportowe

3. Obszar wpływaj ący na osi ągni ęcie celów Strategii – Energia

i. Kierunek interwencji – Poprawa bezpiecze ństwa energetycznego kraju

ii. Kierunek interwencji – Poprawa efektywno ści energetycznej

4. Obszar wpływaj ący na osi ągni ęcie celów Strategii – Środowisko

ι. Kierunek interwencji – Zwi ększenie dyspozycyjnych zasobów wodnych i osi ągni ęcie wysokiej jako ści wód

ιι. Kierunek interwencji - Likwidacja źródeł emisji zanieczyszcze ń powietrza lub istotne zmniejszenie ich oddziaływania

ιιι. Kierunek interwencji – Zarz ądzanie zasobami dziedzictwa przyrodniczego

ιϖ. Kierunek interwencji – Ochrona gleb przed degradacj ą

ϖ. Kierunek interwencji – Zarz ądzanie zasobami geologicznymi

ϖι. Kierunek interwencji – Gospodarka odpadami

ϖιι. Kierunek interwencji – Oddziaływanie na jako ść życia w zakresie klimatu akustycznego i oddziaływania pól elektromagnetycznych

III. Strategia „Bezpiecze ństwo Energetyczne i Środowisko”

1. Cel 1. Zrównowa żone gospodarowanie zasobami środowiska

103

i. Kierunek interwencji 1.1. Racjonalne i efektywne gospodarowanie zasobami kopalin,

ii. Kierunek interwencji 1.2. Gospodarowanie wodami dla ochrony przed powodzi ą, susz ą i deficytem wody,

iii. Kierunek interwencji 1.3. Zachowanie bogactwa ró żnorodno ści biologicznej, w tym wielofunkcyjna gospodarka le śna,

iv. Kierunek interwencji 1.4. Uporz ądkowanie zarz ądzania przestrzeni ą,

2. Cel 2. Zapewnienie gospodarce krajowej bezpiecznego i konkurencyjnego zaopatrzenia w energi ę

i. Kierunek interwencji 2.1. Lepsze wykorzystanie krajowych zasobów energii,

ii. Kierunek interwencji 2.2. Poprawa efektywno ści energetycznej,

iii. Kierunek interwencji 2.6. Wzrost znaczenia rozproszonych, odnawialnych źródeł energii,

iv. Kierunek interwencji 2.7. Rozwój energetyczny obszarów podmiejskich i wiejskich,

v. Kierunek interwencji 2.8. Rozwój systemu zaopatrywania nowej generacji pojazdów wykorzystuj ących paliwa alternatywne,

3. Cel 3. Poprawa stanu środowiska

i. Kierunek interwencji 3.1. Zapewnienie dost ępu do czystej wody dla społecze ństwa i gospodarki,

ii. Kierunek interwencji 3.2. Racjonalne gospodarowanie odpadami, w tym wykorzystanie ich na cele energetyczne,

iii. Kierunek interwencji 3.3. Ochrona powietrza, w tym ograniczenie oddziaływania energetyki,

iv. Kierunek interwencji 3.4. Wspieranie nowych i promocja polskich technologii energetycznych i środowiskowych,

104

v. Kierunek interwencji 3.5. Promowanie zachowa ń ekologicznych oraz tworzenie warunków do powstawania zielonych miejsc pracy,

IV. Strategia innowacyjno ści i efektywno ści gospodarki „Dynamiczna Polska 2020”

1. Cel 1: Dostosowanie otoczenia regulacyjnego i finansowego do potrzeb innowacyjnej i efektywnej gospodarki

i. Kierunek działa ń 1.2. Koncentracja wydatków publicznych na działaniach prorozwojowych i innowacyjnych

a) Działanie 1.2.3. Identyfikacja i wspieranie rozwoju obszarów i technologii o najwi ększym potencjale wzrostu,

b) Działanie 1.2.4. Wspieranie ró żnych form innowacji,

c) Działanie 1.2.5. Wspieranie transferu wiedzy i wdra żania nowych/nowoczesnych technologii w gospodarce (w tym technologii środowiskowych),

ii. Kierunek działa ń 1.3. Uproszczenie, zapewnienie spójno ści i przejrzysto ści systemu danin publicznych maj ące na wzgl ędzie potrzeby efektywnej i innowacyjnej gospodarki

a) Działanie 1.3.2. Eliminacja szkodliwych subsydiów i racjonalizacja ulg podatkowych,

2. Cel 3: Wzrost efektywno ści wykorzystania zasobów naturalnych i surowców

i. Kierunek działa ń 3.1. Transformacja systemu społeczno-gospodarczego na tzw. „bardziej zielon ą ście żkę”, zwłaszcza ograniczanie energo- i materiałochłonno ści gospodarki,

a) Działanie 3.1.1. Tworzenie warunków dla rozwoju zrównowa żonej produkcji i konsumpcji oraz zrównowa żonej polityki przemysłowej,

b) Działanie 3.1.2. Podnoszenie społecznej świadomo ści i poziomu wiedzy na temat wyzwa ń zrównowa żonego rozwoju i zmian klimatu,

c) Działanie 3.1.3. Wspieranie potencjału badawczego oraz eksportowego w zakresie technologii środowiskowych, ze szczególnym uwzgl ędnieniem niskoemisyjnych technologii w ęglowych (CTW),

105

d) Działanie 3.1.4. Promowanie przedsi ębiorczo ści typu „business & biodiversity”, w szczególno ści na obszarach zagro żonych peryferyjno ści ą,

ii. Kierunek działa ń 3.2. Wspieranie rozwoju zrównowa żonego budownictwa na etapie planowania, projektowania, wznoszenia budynków oraz zarz ądzania nimi przez cały cykl życia

a) Działanie 3.2.1. Poprawa efektywno ści energetycznej i materiałowej przedsi ęwzi ęć architektoniczno-budowlanych oraz istniej ących zasobów,

b) Działanie 3.2.2. Stosowanie zasad zrównowa żonej architektury

V. Strategia rozwoju transportu do 2020 roku (z perspektyw ą do 2030 roku)

1. Cel strategiczny 1. Stworzenie zintegrowanego systemu transportowego

ι. Cel szczegółowy 1. Stworzenie nowoczesnej i spójnej sieci infrastruktury transportowej,

ιι. Cel szczegółowy 4. Ograniczanie negatywnego wpływu transportu na środowisko,

VI. Strategia zrównowa żonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa na lata 2012–2020

1. Cel szczegółowy 2. Poprawa warunków życia na obszarach wiejskich oraz poprawa ich dost ępno ści przestrzennej

i. Priorytet 2.1. Rozwój infrastruktury gwarantuj ącej bezpiecze ństwo energetyczne, sanitarne i wodne na obszarach wiejskich

a) Kierunek interwencji 2.1.1. Modernizacja sieci przesyłowych i dystrybucyjnych energii elektrycznej,

b) Kierunek interwencji 2.1.2. Dywersyfikacja źródeł wytwarzania energii elektrycznej,

c) Kierunek interwencji 2.1.3. Rozbudowa i modernizacja uj ęć wody i sieci wodoci ągowej,

d) Kierunek interwencji 2.1.4. Rozbudowa i modernizacja sieci kanalizacyjnej i oczyszczalni ścieków,

e) Kierunek interwencji 2.1.5. Rozwój systemów zbiórki, odzysku i unieszkodliwiania odpadów,

106

f) Kierunek interwencji 2.1.6. Rozbudowa sieci przesyłowej i dystrybucyjnej gazu ziemnego,

ii. Priorytet 2.2. Rozwój infrastruktury transportowej gwarantuj ącej dost ępno ść transportow ą obszarów wiejskich

• Kierunek interwencji 2.2.1. Rozbudowa i modernizacja lokalnej infrastruktury drogowej i kolejowej,

• Kierunek interwencji 2.2.2. Tworzenie powi ąza ń lokalnej sieci drogowej z sieci ą dróg regionalnych, krajowych, ekspresowych i autostrad,

• Kierunek interwencji 2.2.3. Tworzenie infrastruktury w ęzłów przesiadkowych, transportu kołowego i kolejowego,

iii. Priorytet 2.5. Rozwój infrastruktury bezpieczeństwa na obszarach wiejskich

a) Kierunek interwencji 2.5.1. Rozwój infrastruktury wodno-melioracyjnej i innej łagodz ącej zagro żenia naturalne,

2. Cel szczegółowy 5. Ochrona środowiska i adaptacja do zmian klimatu na obszarach wiejskich

i. Priorytet 5.1. Ochrona środowiska naturalnego w sektorze rolniczym i ró żnorodno ści biologicznej na obszarach wiejskich

a) Kierunek interwencji 5.1.1. Ochrona ró żnorodno ści biologicznej, w tym unikalnych ekosystemów oraz flory i fauny zwi ązanych z gospodark ą roln ą i ryback ą,

b) Kierunek interwencji 5.1.2. Ochrona jako ści wód, w tym racjonalna gospodarka nawozami i środkami ochrony ro ślin,

c) Kierunek interwencji 5.1.3. Racjonalne wykorzystanie zasobów wodnych na potrzeby rolnictwa i rybactwa oraz zwi ększanie retencji wodnej,

d) Kierunek interwencji 5.1.4. Ochrona gleb przed erozj ą, zakwaszeniem, spadkiem zawarto ści materii organicznej i zanieczyszczeniem metalami ci ęż kimi,

e) Kierunek interwencji 5.1.5. Rozwój wiedzy w zakresie ochrony środowiska rolniczego i ró żnorodno ści biologicznej na obszarach wiejskich i jej upowszechnianie,

ii. Priorytet 5.2. Kształtowanie przestrzeni wiejskiej z uwzgl ędnieniem ochrony krajobrazu i ładu przestrzennego

107

α) Kierunek interwencji 5.2.1. Zachowanie unikalnych form krajobrazu rolniczego,

β) Kierunek interwencji 5.2.2. Wła ściwe planowanie przestrzenne,

χ) Kierunek interwencji 5.2.3. Racjonalna gospodarka gruntami,

iii. Priorytet 5.3. Adaptacja rolnictwa i rybactwa do zmian klimatu oraz ich udział w przeciwdziałaniu tym zmianom (mitygacji)

a) Kierunek interwencji 5.3.1. Adaptacja produkcji rolnej i rybackiej do zmian klimatu,

b) Kierunek interwencji 5.3.2. Ograniczenie emisji gazów cieplarnianych w rolnictwie i całym ła ńcuchu rolno ‐żywno ściowym,

c) Kierunek interwencji 5.3.3. Zwi ększenie sekwestracji w ęgla w glebie i biomasie wytwarzanej w rolnictwie,

d) Kierunek interwencji 5.3.4. Badania w zakresie wzajemnego oddziaływania rozwoju obszarów wiejskich, rolnictwa i rybactwa na zmiany klimatu,

e) Kierunek interwencji 5.3.5. Upowszechnianie wiedzy w zakresie praktyk przyjaznych klimatowi w śród konsumentów i producentów rolno ‐spo żywczych,

iv. Priorytet 5.4. Zrównowa żona gospodarka le śna i łowiecka na obszarach wiejskich

a) Kierunek interwencji 5.4.1. Racjonalne zwi ększenie zasobów le śnych,

b) Kierunek interwencji 5.4.2. Odbudowa drzewostanów po zniszczeniach spowodowanych katastrofami naturalnymi,

c) Kierunek interwencji 5.4.3 Zrównowa żona gospodarka łowiecka słu żą ca ochronie środowiska oraz rozwojowi rolnictwa i rybactwa,

d) Kierunek interwencji 5.4.4. Wzmacnianie publicznych funkcji lasów,

v. Priorytet 5.5. Zwi ększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii na obszarach wiejskich

a) Kierunek interwencji 5.5.1. Racjonalne wykorzystanie rolniczej i rybackiej przestrzeni produkcyjnej do produkcji energii ze źródeł odnawialnych,

108

b) Kierunek interwencji 5.5.2. Zwi ększenie dost ępno ści cenowej i upowszechnienie rozwi ąza ń w zakresie odnawialnych źródeł energii wśród mieszka ńców obszarów wiejskich

VII. Strategia „Sprawne Pa ństwo 2020”

1. Cel 3. Skuteczne zarz ądzanie i koordynacja działa ń rozwojowych

i. Kierunek interwencji 3.2. Skuteczny system zarz ądzania rozwojem kraju

a) Przedsi ęwzi ęcie 3.2.1. Wprowadzenie mechanizmów zapewniaj ących spójno ść programowania społeczno-gospodarczego i przestrzennego,

b) Przedsi ęwzi ęcie 3.2.2. Zapewnienie ładu przestrzennego,

2. Cel 7. Zapewnienie wysokiego poziomu bezpiecze ństwa i porz ądku publicznego

ii. Kierunek interwencji 7.5. Doskonalenie systemu zarz ądzania kryzysowego

a) Przedsi ęwzi ęcie 7.5.1. Usprawnienie działania struktur zarz ądzania kryzysowego,

VIII. Strategia rozwoju systemu bezpiecze ństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej 2022

1. Cel 4. Zwi ększenie integracji polityk publicznych z polityk ą bezpiecze ństwa

i. Priorytet 4.1. Integracja rozwoju społeczno-gospodarczego i bezpiecze ństwa narodowego

a) Kierunek interwencji 4.1.1. Wzmocnienie relacji mi ędzy rozwojem regionalnym kraju a polityk ą obronn ą,

b) Kierunek interwencji 4.1.2. Koordynacja działa ń i procedur planowania przestrzennego uwzgl ędniaj ących wymagania obronno ści i bezpiecze ństwa pa ństwa,

c) Kierunek interwencji 4.1.3. Wspieranie rozwoju infrastruktury przez sektor bezpiecze ństwa,

d) Kierunek interwencji 4.1.4. Wspieranie ochrony środowiska przez sektor bezpiecze ństwa,

IX. Krajowa strategia rozwoju regionalnego 2010–2020: regiony, miasta, obszary wiejskie

1. Cel 1. Wspomaganie wzrostu konkurencyjno ści regionów

109

i. Kierunek działa ń 1.2. Tworzenie warunków dla rozprzestrzeniania procesów rozwojowych i zwi ększania ich absorpcji na obszary poza o środkami wojewódzkimi

a) Działanie 1.2.1. Zwi ększanie dost ępno ści komunikacyjnej wewn ątrz regionów,

b) Działanie 1.2.2. Wspieranie rozwoju i znaczenia miast subregionalnych,

c) Działanie 1.2.3. Pełniejsze wykorzystanie potencjału rozwojowego obszarów wiejskich,

ii. Kierunek działań 1.3. Budowa podstaw konkurencyjno ści województw – działania tematyczne

a) Działanie 1.3.5. Dywersyfikacja źródeł i efektywne wykorzystanie energii oraz reagowanie na zagro żenia naturalne,

b) Działanie 1.3.6. Wykorzystanie walorów środowiska przyrodniczego oraz potencjału dziedzictwa kulturowego

2. Cel 2. Budowanie spójno ści terytorialnej i przeciwdziałanie marginalizacji obszarów problemowych

ι. Kierunek działa ń 2.2. Wspieranie obszarów wiejskich o najni ższym poziomie dost ępu mieszka ńców do dóbr i usług warunkuj ących możliwo ści rozwojowe

a) Działanie 2.2.3. Zwi ększanie dost ępno ści i jako ści usług komunikacyjnych,

b) Działanie 2.2.4. Usługi komunalne i zwi ązane z ochron ą środowiska,

ιι. Kierunek działa ń 2.3. Restrukturyzacja i rewitalizacja miast i innych obszarów trac ących dotychczasowe funkcje społeczno-gospodarcze,

ιιι. Kierunek działa ń 2.5. Zwi ększanie dost ępno ści transportowej do o środków wojewódzkich na obszarach o najni ższej dost ępno ści,

X. Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego 2020

1. Cel szczegółowy 4. Poprawa zdrowia obywateli oraz efektywno ści systemu opieki zdrowotnej

110

i. Kierunek interwencji – kształtowanie zdrowego stylu życia poprzez promocj ę zdrowia, edukacj ę zdrowotn ą oraz pro środowiskow ą oraz działania wspieraj ące dost ęp do zdrowej i bezpiecznej żywno ści,

XI. Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego 2020

1. Cel szczegółowy 4. Rozwój i efektywne wykorzystanie potencjału kulturowego i kreatywnego

ii. Priorytet Strategii 4.1. Wzmocnienie roli kultury w budowaniu spójno ści społecznej

c) Kierunek działa ń 4.1.2. Ochrona dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego oraz krajobrazu,

XII. Polityka energetyczna Polski do 2030 roku

1. Kierunek – poprawa efektywno ści energetycznej

i. Cel główny – dąż enie do utrzymania zeroenergetycznego wzrostu gospodarczego, tj. rozwoju gospodarki nast ępuj ącego bez wzrostu zapotrzebowania na energi ę pierwotn ą,

ii. Cel główny – konsekwentne zmniejszanie energochłonno ści polskiej gospodarki do poziomu UE-15,

2. Kierunek – wzrost bezpiecze ństwa dostaw paliw i energii

i. Cel główny – racjonalne i efektywne gospodarowanie zło żami w ęgla, znajduj ącymi si ę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,

ii. Cel główny – zapewnienie bezpiecze ństwa energetycznego kraju poprzez dywersyfikacj ę źródeł i kierunków dostaw gazu ziemnego,

3. Kierunek – wytwarzanie i przesyłanie energii elektrycznej oraz ciepła

i. Cel główny – zapewnienie ci ągłego pokrycia zapotrzebowania na energi ę przy uwzgl ędnieniu maksymalnego mo żliwego wykorzystania krajowych zasobów oraz przyjaznych środowisku technologii,

4. Kierunek – rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii, w tym biopaliw

i. Cel główny – wzrost udziału odnawialnych źródeł energii w finalnym zu życiu energii co najmniej do poziomu 15% w 2020 roku oraz dalszy wzrost tego wska źnika w latach nast ępnych,

111

ii. Cel główny – osi ągni ęcie w 2020 roku 10% udziału biopaliw w rynku paliw transportowych oraz zwi ększenie wykorzystania biopaliw II generacji,

iii. Cel główny – ochrona lasów przed nadmiernym eksploatowaniem, w celu pozyskiwania biomasy oraz zrównowa żone wykorzystanie obszarów rolniczych na cele OZE, w tym biopaliw, tak aby nie doprowadzi ć do konkurencji pomi ędzy energetyk ą odnawialn ą i rolnictwem oraz zachowa ć ró żnorodno ść biologiczn ą,

iv. Cel główny – wykorzystanie do produkcji energii elektrycznej istniej ących urz ądze ń pi ętrz ących stanowi ących własno ść Skarbu Pa ństwa,

v. Cel główny – zwi ększenie stopnia dywersyfikacji źródeł dostaw oraz stworzenie optymalnych warunków do rozwoju energetyki rozproszonej opartej na lokalnie dost ępnych surowcach,

5. Kierunek – rozwój konkurencyjnych rynków paliw i energii

i. Cel główny – zapewnienie niezakłóconego funkcjonowania rynków paliw i energii, a przez to przeciwdziałanie nadmiernemu wzrostowi cen,

6. Kierunek – ograniczenie oddziaływania energetyki na środowisko

i. Cel główny – ograniczenie emisji CO 2 do 2020 roku przy zachowaniu wysokiego poziomu bezpiecze ństwa energetycznego,

ii. Cel główny – ograniczenie emisji SO 2 i NO x oraz pyłów (w tym PM 10 i PM 2,5 ) do poziomów wynikaj ących z obecnych i projektowanych regulacji unijnych,

iii. Cel główny – ograniczanie negatywnego oddziaływania energetyki na stan wód powierzchniowych i podziemnych,

iv. Cel główny – minimalizacja składowania odpadów poprzez jak najszersze wykorzystanie ich w gospodarce,

v. Cel główny – zmiana struktury wytwarzania energii w kierunku technologii niskoemisyjnych.

112