PRACENAUKOWEAkademiiim.JanaDługoszawCzęstochowie Kultura Fizyczna 2014, t. XIII, nr 2, s. 129 –141

http://dx.doi.org/10.16926/kf.2014.13.08

Arkadiusz PŁOMIŃSKI * Eligiusz MAŁOLEPSZY **

Przyczynekdodziejówturystykinarciarskiej wwojewództwiesi eradzkim w latach 1975 –1998

Streszczenie

Turystykanarciarskanaobszarzewojewództwasieradzkiegowlatach1975–1998byłazwiąz a- na z dwoma organizacjami społecznymi: Polskim Towarz ystwem Turystyczno-Krajoznawczym oraz ZrzeszeniemLudoweZespołySpo rtowe. Upowszechnianiem turystyki narciarskiej w ramach Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego w województwiesieradzkimzajmowałsię Klub Narciarski działający w strukturach Oddziału Towarzystwa w Zduńskiej Woli. W latach 1975–1998 członkowie Klubu Narciarskiego corocznie organizowali wyjazdy w góry na obozy narciarskie. Początkowo turnusy były organizowane w schroniskach krajowych. Po ,,otwarciu” granic w latach dziewięćdziesiątych XX wieku odbywały się w Czechosłowacji, a następnie wCzechachiSłowacji.NatomiastgłównąformądziałalnościWojewódzkiegoZrzeszeniaLudowe ZespołySportowewSieradzuwzakresieupowszechnieniaturystykinarciarskiejbyłaorganizacja i udział w imprezach turystycznych. W latach 1975–1998 członkowie zrzeszenia brali czynny udział w ogólnopolskich i międzynarodowych rajdach narciarskich , m.in.: Ogólnopolskim Na r- ciarskimRajdzieChłopski m wRajczy(od1993rokumiędzynarodowym)iOgólnopolskimPodh a- lańskimRajdzieNarciarskimLZSwBi ałymDunajcu. Słowakluczowe: narciarstwo, turystyka,województwosieradzkie .

Celem pracy jest przedstawienie rozwoju turystyki narciarskiej na obszarze województwasieradzkiegowlatach1975–1998.Wpracyzastosowanonastęp u- jącemetodybadawcze:analizęźródełhistorycznych,indukcję,dedukcję,sy nte- zę oraz metodę porównawczą. Cezurę początkową pracy wyznacza 1975 rok, wktórymweszławżyciereformaadministracyjnaodwustopniowympodziale terytorialnym kraju. W wyniku reformy zostało utworzone województwo si e-

* Dr, Instytut Wychowania Fizycznego, Turystyki i Fizjoterapii, Akademia im. Jana Długosza wCzęstochowie. ** Dr hab. prof. AJD, Instytut Wychowania Fizycznego, Turystyki i Fizjoterapii, Akademia im. JanaDługoszawC zęstochowie. 130 ArkadiuszPŁOMIŃSKI,EligiuszMAŁOLEPSZY radzkie 1.Cezurękońcowąwyznacza1998rok,wktórymzostałozlikwidowane województwo sieradzkie, a jego ziemie ponownie zostały włączone do woj e- wództwa łódzkiego. Do przygotowania pracy zostały wykorzystane źródła a r- chiwalne,drukowane,prasoweorazliteraturaprzedmiotu.Kwerendamateriałów źródłowych została przeprowadzona w Archiwum Państwowym w Łodzi O d- dział w Sieradzu (Zespoły: Urząd Statystyczny w Sieradzu z lat 1975–1998, UrządWojewódzkiwSieradzuzlat1975–1998)orazwskładnicachaktstow a- rzyszeń, towarzystw i organizacji społecznych prowadzących działalnośćtur y- stycznąnaobszarzewojewództwasieradzkiego. PoczątkiturystykinarciarskiejnaziemiachpolskichdatujemynaprzełomXIX iXXwieku.JednymzpionierówtejnowejformyturystykibyłStanisławBar a- basz,któryw1894rokuprzywiózłdoZakopanegopierwszenarty– skonstruowa- ne przez siebie w Cieklinie 2. W tym samym roku Barabasz wraz z Janem Fische- remodbyłpierwsząhistorycznąwycieczkęnarciarskąwTatrydoCzarn ego Stawu Gąsienicowego 3.Rosnącapopularnośćicorazwiększegronosympatyków„biał e- go szaleństwa” zaowocował y powstaniem organizacji i towarzystw społecznych propagujących narciarstwo. Były to m.in.: Polskie Towarzystwo Tatrzańskie (utworzone w 1873 roku jako Galicyjskie Towarzystwo Tatrza ńskie), Karpackie Towarzystwo Narciarzy we Lwowie (utworzone 29 stycznia 1907 roku), Tatrza ń skie Towarzystwo Narciarzy w Krakowie (statut Towarzystwa zatwierdzono 23listopada1910roku)iTowarzystwoKrzewieniaNarciarstwa(powstałew1932 roku) 4. Ponadto upowszechnianie turystyki narciarskiejbyłojednymzaspektów działalności powstałego w 1867 roku Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”.JakpisząMałgorzataiAleksanderWiecheć , Sokoliorganizowalizbiorowewycieczkigórskiewzimie,dającpoczątekturystycenarcia r- skiej […]. PrzykłademmożebyćpierwszawycieczkazimowanaŁomnicę w 1900 roku 5.

1 Województwosieradzkie(1975–1998), utworzone na podstawie ustawy o dwustopniowym po- dzialeadministracyjnympaństwa,wskładktóregoweszłymiasta:,Błaszki,Łask,Po d- dębice,Szadek,Warta,Wieluń,ZduńskaWolaiZłoczew , oraz gminy zpowiatów:sieradzki e- go, kaliskiego,łaskiego,łódzkiego,pajęczańskiego,poddębickiego,tureckiegoiwieluńskiego , obejmowałopowierzchnię4870km 2, costanowiło1,56%powierzchniPolski. 2 L. Rak, StanisławBarabasz– ojciec polskiego narciarstwa? , [w:] L. Rak, E.Małolepszy(red .), Narciarstwo polskie 1888 –2008,Jasło2009,s.21. 3 J. Gaj, Dzieje turystyki w Polsce , Warszawa 2008, s. 44. 4 J.Kapłon, Karpackie Towarzystwo Narciarzy we Lwowie – zarysdziejów , [w:] L. Rak, E. Ma- łolepszy(red.) , Narciarstwo polskie 1888 –2008,Jasło2009,s.52–54,tegoż, TatrzańskieT o- warzystwo Narciarzy w latach 1910 –1951 – zarysdziejów , [w:] L. Rak (red.), Sporty zimowe w tradycji polskiej kultury fizycznej ,Częstochowa2011,s.47–49; W. Krygowski, Dzieje Pol- skieg oTowarzystwaTatrzańskiego , Wydawnictwo PTTK „Kraj ”, Warszawa – Kraków1988, s. 19 –21; L. Rak, WybranekierunkidziałalnościTowarzystwaKrzewieniaNarciarstwawl a- tach 1932 –1939, [w:] R. Urban, L. Nowak, A. Kowalczyk (red.), Kultura fizyczna w czasach zaborówiwdrugiejRzecz ypospolitej , GorzówWielkopolski2012,s.105. 5 M. Wiecheć, A. Wiecheć, Początki narciarstwa w ,,Sokole” w Polsce , [w:] J. Rodziewicz- -Gruhn,E.Małolepszy(red.) , „PraceNaukoweWSPwCzęstochowie . Seria: Kultura Fizycz- na ” z. 5,Częstochowa2003,s.62–64. Przyczynekdodziejówturystykinarciarskiej… 131

Istotne zmiany dotyczące funkcjonowania organizacji i towarzystw tur y- stycznych nastąpiły po zakończeniu drugiej wojny światowej. Wprowadzenie w Polsce systemu totalitarnego unie możliwiło reaktywowanie niektórych przedwojennychorganizacjiitowarzystwspołecznychdziałającychnapoluku l- tury fizycznej i turystyki (m.in. Towarzystwa Gimnastycznego ,,Sokół”)6. Po- nadtow1950roku(zinicjatywyRadyTurystycznejdziałającejprzyMin ister- stwie Komunikacji) Polskie Towarzystwo Krajoznawcze zostało połączone z Polskim Towarzystwem Tatrzańskim , tworząc Polskie Towarzystwo Tur y- styczno-Krajoznawcze(PTTK).DonowopowstałegoTowarzystwaprzystąpiły równieżmniejszeorganizacjetury styczne, m. in.TatrzańskieTowarzystwoNa r- ciarzy – którego rolę i tradycję w krzewieniu turystyki narciarskiej przejęła , działającaprzyZarządzieGłównymPTTK , Komisja Turystyki Narciarskiej 7. 1 czerwca 1975 roku wprowadzono nowy dwustopniowy podział admin i- stra cyjnyPolski,tworząc49województwwmiejscedotychczasowych17.Je d- nym z nowo powstałych województw było województwo sieradzkie. Kształt prawnyreformienadałydwieustawyz28maja1975roku:ozmianieKonstyt u- cji Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej (Dz. U. nr 16, poz. 89) i o dwustopniowym podzialeadministracyjnympaństwaorazozmianieustawyoradachnarodowych (Dz. U. nr 16, poz. 91) 8. W latach 1975 –1998działalnośćturystycznąnaobsz a- rzewojewództwasieradzkiego prowadziły: Automobilklub Sie radzki, o ddziały Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego, o ddziały Towarzystwa Krzewienia Kultury Fizycznej, Oddział Wojewódzki Polskiego Towarzystwa Schronisk Młodzieżowych, Wojewódzkie Zrzeszenie Ludowe Zespoły Sport o- we, Wojewódzkie Zrzeszenie SportoweSpółdzielczości Pracy ,,Start” oraz or- ganizacjemłodzieżowe 9.Ponadtodziałalnośćg ospodarczązzakresuturystykina obszarze województwa sieradzkiego prowadziły: Wojewódzkie Przedsiębio r- stwo Turystyczne „Tursir ”, oddziały Polskiego Biura T urystycznego ,,Orbis ” i Ogólnokrajowej Spółdzielni Turystycznej ,,Gromada”, Wojewódzkie Biuro Turystyki Młodzieżowej „Juventur ”, Biuro Usług Turystycznych i Rekreacy j- nychOśrodkaSportuiRekreacji(OSiR)wSieradzu,BiuroObsługiRuchuT u- rystycznego OSiR w Wieluniu oraz BiuraObsługiRuchuTurystycznegoPTTK wSieradzu,Wieluniu,ŁaskuiZduńskiejWoli 10 .Natomiastspośródww.organ i-

6 J.Gaj,K.Hądzelek, Dzieje kultury fizycznej w Polsce , Poznań1997,s. 218. 7 J.Kapłon, TatrzańskieTowarzystwoNarciarzy… , s. 56. 8 ,,Dziennik Ustaw ” 1975, nr 17, poz. 92. 9 ArchiwumPaństwowewŁodzi,OddziałwSieradzu(APŁOS),UrządWojewódzkiwSieradzu z lat 1975 –1998 (UWS), sygn. 1811, Informacja o stanie realizacji „Programu Rozwoju Kultu- ryFizycznej,SportuiTurystykiwWojewództwieSieradzkim”,b.pag.;APŁOS,UWS,sygn. 1811,Ocenaobsługiruchuturystycznegoistanubazynatereniewojewództwasieradzkiego,b. pag.;APŁOS,UWS,sygn.1811,Sprawozdaniezwykonani a „Programu Rozwoju Kultury Fi- zycznej, Sportu i Turystyki do 1985 roku ”, b. pag. 10 APŁOS,UWS,sygn.1811,Informacjaostanierealizacji,,Program u Rozwoju Kultury Fizycz- nej, Sportu i Turystyki w Województwie Sieradzkim”, b. pag.; APŁOS, UWS, sygn. 1811, Ocenaobsługiruchuturystycznegoistanubazynatereniewojewództwasi eradzkiego, b. pag. 132 ArkadiuszPŁOMIŃSKI,EligiuszMAŁOLEPSZY zacji upowszechnianiem turystyki narciarskiej zajmowały się: Odział PTTK wZduńskiejWoliiWojewódzkieZrzeszenieLZSwSieradzu. PoczątkinarciarstwawZduńskiejWoli , jakpiszeJerzyKozłowski , […] należykojarzyćzpróbamiślizgówmłodzieżywokresiemiędzywojennymiczasieokup a- cji, nanartachwykonanychzróżnychdeszczułek , anawetzklepekodbeczekpośl edziach 11 . Poprawajakościsprzętunarciarskiegowśródzduńskowolskichnarciarzyn a- stąpiłapozakończeniudrugiejwojnyświatowej.Wówczastopozyskiwanona r- tywrazzinnymiakcesoriaminarciarskimizmagazynówponiemieckichzlokal i- zowanychprzyulicyZłotnickiegoorazzsi edziby organizacji Hitlerjugend przy ulicy Szkolnej nr 4 12 .Wkolejnychlatachzaczętoorganizowaćpierwszegrup o- we wyjazdy „na narty ” wgóry(m. in. w 1947 roku HarcerskiChórRewelersów obozowałwKarpaczuidokonałzjazduzeStrzechyAkade mickiej przez Samot- nię doświątyniWang)orazwycieczkiirajdynarcia rskiewokolicachZduńskiej Woli(GóryCzechowskieiPorębskie) 13 .Wszystkiewcześniejszedoświadczenia narciarskie oraz udział Ryszarda Lafery i Wojciecha Formańskiego w kursie narciarskim (8 –21 stycznia 1967 roku w Turbaczu) zaowocowały powstaniem KlubuNarciarskiegodziałającegoprzyOddzialePTTKwZduńskiejWoli.Z e- branie organizacyjne Klubu odbyło się 14 marca 1968 roku i wzięły w nim udział 23 osoby. Podczas zebrania prezesem Klubu Narciarskiego wybrano Wojciec ha Formańskiego, sekretarzem Jerzego Kozłowskiego , a skarbnikiem Janusza Kalinowskiego 14 . W latach 1975 –1998członkowieKlubuNarciarskiego corocznieorganizowaliwyjazdywgórynaobozynarciarskie.Początkowotu r- nusy organizowano w schroniskach krajowych. W latach dziewięćdziesiątych XX wieku takżewCzechosłowacji,anastępniewCz echachiSłowacji(tab.nr1) 15 .

11 J.Kozłowski, Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze (40-lecieOddziałuwZduńskiej Woli). Klub Narciarski (30 lat narciarskiej emocji ), ZduńskaWola1996,b.pag. 12 Sprzęt narciarski , znajdujący się w magazynach w Zduńskiej Woli w okresie drugiej wojny światowej,Niemcyrekwirowaliwkrajachokupowa nej Europy. Gromadzone narty wraz z ak- cesoriamibyłyprzygotowywane(m.in.malowanenabiało)dlażołnierzyWe hrmachtu walcz ą cychnawschodzie.Sprzętbyłróżnejwartości , odzwykłychnartwykonanychzdrewnabrz o- zowegoigrabowegoażpo,,hikory” robione przez wyspecjalizowanezakłady. 13 Składnica Akt Oddziału Polskiego Towarzystwa Turystyczno -Krajoznawczego w Zduńskiej Woli, 50latkrzewieniapatriotyzmulokalnegoPTTKwZduńskiejWoli– wydawnictwo oka- zjonalne(50latPTTKwZduńskiejWoli),b.pag. 14 J.Kozłowski, Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze (40-lecieOddziałuwZduńskiej Woli)…, b. pag; tegoż, OpowieścizmiastanadBrodnią , ZduńskaWola2005,s. 229. 15 50latkrzewieniapatriotyzmulokalnegoPTTKwZduńskiejWoli– Wydawnictwo okazjonalne (50latPTTKwZduńskiejWoli),b.pag . Przyczynekdodziejówturystykinarciarskiej… 133

Tabela 1. Turnusy wraz z uczestnikami organizowane przez Klub Narciarski Oddziału PTTK w Zd uńskiejWoliwlatach1975–1996

Miejsce obozu narciar- Rok Uczestnicy skiego A. i W. Formańscy, R. i Z. Laferowie, J . i N. Kalinowscy, 1975 Klimczok J.Kozłowski,G.Kałużyńska A. i W. Formańscy, R. i Z. Laferowie, J . i N. Kalinowscy, 1976 Klimczok J.Kozłowski,G.Kałużyńska,A.Błaszczyk 1977 Schronisko na Turbaczu A.iW.Formańscy,R.iZ.Laferowie A.,B.iW.Formańscy,R.Lafery,J.Kalinowski,J.Kozło w- 1978 Samotnia ski, A. Zawadzki A., J., W. i B. Formańscy, G. Kałużyńska, J. Chinalski, 1979 Schronisko na Sto żku A.Błaszczyk,J.K alinowski A., B.iW.Formańscy,R.Lafery,T.Wijaszka,J . i N. Kali- 1980 Wielkie Racza nowscy,J.Kozłowski,J.China lski, J. Sala monowicz, A. i M. Zawadzcy. R. Rosiński, J. Salamonowicz, A. Błaszczyk, J. Kozłowski, 1981 Prehyba B. i W. Formańscy, R. i Z. Lafero wie, J. i N. Kalinowscy, T. Wijaszka R.iZ.Laferowie,R.Rosiński,J.Kozłowski,J.iN.Kalino w- 1982 Błatnia ski, A. i J. Wijaszka, R. Jakubek A. i M. Zawadzcy, R. Sokołowska, J. Kozłowski, B . i W. Schronisko na Hali Cho- 1983 Formańscy, N. i J. Kalinowscy, T. R. Lafery, J. Salamono- chołowskiej wicz N.iJ.Kalinowscy,R.iZ.Laferowie,R.Sokołowska,M.K a- 1984 Kalatówki łużyńska,J.Mikołajczyk,J.Salamonowicz,K. i J.Kozło wscy R.iZ.Laferowie,R.Sokołowska,G.Kałużyńska,J.Chinalski, 1985 Hala Szrenicka J.Kalinowski,M.Formański,J.Mikołajczyk,J.Kozło wski R. i T. Laferowie, J. i N. Kalinowscy, I. i J. Chinalscy, R. So- Przysłop 1986 kołowska, M. Kałuży ńska, J. Mikołajczyk, M. Formański, podBaraniąGórą J.Kozłowski N. i J. K alinowscy,R.iZ.Laferowie,A.Kowalik,M.Kał u- 1987 Stożek żyńska,J.Formański,R.Sokołowska,J.Mikołajczyk,J.Ch i- nalski,J.Kozłowski,M.Niedźwie cki, J. Salamonowicz N. i J. Kalinowscy, R. i Z. Laferowie, A. i J. Kowalikowie, R.Sokołowska,M.Kałużyńska,E.Woźniak,M.Niedźwie c- 1988 Rysianka ka, J. Kozłowski, J. Salamonowicz, T. Wijaszka, K. Ginda, J. Chinalski N. i J. Kalinowscy, R. i Z. Laferowie, R. Sokołowska, 1989 BaraniaGóra M. Niedźwiecka, A. i M. Kałużyńs cy , J. Salamonowicz, K. Samorek, T. Wijas zka,J.Kozłowski R.Sokołowska,J.iJ.Kalinowscy,Z.iR.Laferowie,T.W i- 1990 Hala Miziowa jaszka, J. Salamonowicz, K. Somorek, J. Mikołajczyk, M.Niedźwiecka,J.K ozłowski 134 ArkadiuszPŁOMIŃSKI,EligiuszMAŁOLEPSZY

Tabela 1. Turnusy wraz z uczestnikami …(cd.)

Miejsce obozu narciar- Rok Uczestnicy skiego J.iJ.Kalinowscy,Z.iR.Laferowie,M.Niedźwiecki,R.S o- kołowska, T. i J. Wijaszkowie, J. Salamonowicz, K. Som o- 1991 Hala Miziowa rek, J. i B. Chinalscy, J. i A. Mikołajczykowie, R. Suwald, J.Kozłowski T. i R. Lafer owie, R. Sokołowska, J. i J. Kalinowscy, 1992 Spindlerovy Mlyn M.Niedźwiecki,J.Mikoła jczyk, M. i J. Salamonowiczowie, A. i T. Wijaszkowie ,R.Sokołowska T.iR.Laferowie,R.Sokołowska,J.iJ.Kalinowscy,T.W i- 1993 Chopok jaszka,J.Salamonowicz,M.Formański R. Sokołowska, J. i J. Kalinowscy, Z. i R. Laferowie, 1994 Zieleniec E. Niedźwiecka, J. Mikołajczyk, R. Rosiński, M. i T. Fo r- mańs cy ,A.Podkościelny J.iJ.Kalinowscy,Z.iR.Laferowie,E.Niedźwiecka,R.S o- 1995 Chata Vratna kołowska,T.iJ.Wijaszkowie,J.Salamonowicz,J.Mikoła j- czyk, A. Podkościelny T. i R. Laferowie, R. Sokołowska, J. i J. Kalinowscy, 1996 Mala Morawska E. Niedźwiecka, T. i J. Wijaszkowie, M. i J. Salamonow i- czowie, M. Somorek A. i J. Mikołajczykowie, , R. Rosiński, A. Podkościelny, 1996 Zieleniec J.iJ.Kalinowscy,Z.iR.Laferowie,E.Niedźwiecka,R.S o- kołowska,R.R osiński

Źródło: J. Kozłowski, Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze (40-lecie Oddziału wZduńskiejWoli )…,b.pag .

Podczas obozów członkowie Klubu brali udział w kursach narciarskich, ogólnopolskichzlotachmiłośnikówgór,organizowalizawodynarciarskie,ko n- kursy literackie, jakrównieżomawialisprawyzwiązanezbieżącymfunkcjon o- waniem(m.in.ustalanowysokośćskładekczło nkowskich, dokonywano wyboru władz klub owych) 16 . W omawianym okresie pracami Klubu kierowali m.in.: WojciechFormański,JaninaK alinowska,JanuszKalinowski,JerzyKozłowski i Ryszard Lafery. Liczba członków Klubu Narciarskiego Oddziału PTTK wZduńskiejWolinaprzestrzenidwudziestutrzechomawianychlatwykazywała tendencje zmienne. W latach 1975 –1978 Klub Narciarski zrzeszał 14 czło n- ków 17 . W kolejnymroku(1979)liczbanarciarzyzwiększyłasięojednąosobę–

16 J.Kozłowski, Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze (40-lecieOddziałuwZduńskiej Woli)…, b. pag. 17 APŁOS,UrządStatystycznywSieradzuzlat1975–1998 (dalej: USS), sygn. 185, Sprawozda- nie zbior cze ze stanu organizacyjnego i działalności programowej i turystycznej Oddziału OkręguPTKKwSieradzuza1975rok,b.pag.;APŁOS,USS,sygn.188,Sprawozdaniezbio r- czezestanuorganizacyjnegoorazdziałalnościprogramowejiturystycznejZarząduOddziału Przyczynekdodziejówturystykinarciarskiej… 135

15 członków 18 . Lata osiemdziesiąte XX wieku przyniosły nieznaczny spadek liczby narci arzynależącychdoKlubu(1982rok– 13członków,1983– 13, 1984 – 13, 1986 – 14 i 1987 – 14) 19 .Wzrostliczbyczłonkówwporównaniudolat wcześniejszych możemy zaobserwować w pierwszych latach transformacji ustrojowej (1991 rok – 21członków,1992– 22 i 1993 – 21)20 . Tendencje wzro- stowebyłykrótkotrwałeijużwnastę pnych latach liczba narciarzy zrzeszonych w Klubie zmniejszyła się dwukrotnie (1994 rok – 12 członków,1995 – 10)21 . Natomiast ostatnie lata omawianego okresu to ponowny wzrost stanu osobowe- go Klubu. W latach 1996 –1997 do Klubu Narciarskiego Oddziału PTTK wZduńskiejWolinależało14członków 22 . TurystykanarciarskawLudowychZespołachSportowych(LZS)ziemisi e- radzkiejswojepoczątkimiaławlatachpięćdziesiątychXXwi eku.Wówczasto w LZS „Zduny ” uprawianonarciarstwonizinnezbaząnaPorębskichGórach.

WojewódzkiegoPTKKwSieradzuza1976rok,b.pag.;APŁOS,USS,sygn.188,Sprawozd a- nie zbiorcze ze stanu organizacyjnego oraz działalności programowej i turystycznej Zarządu OddziałuWojewódzkiegoPTKKwSieradzuza1977rok,b.pag.;APŁOS,USS,sygn.1 88, Sprawozdaniezbiorczezestanuorganizacyjnegoorazdziałalnościprogramowejiturystycznej ZarząduOddziałuWojewód zkiego PTKK w Sieradzu za 1978 rok, b. pag. 18 APŁOS, USS, sygn. 188, Sprawozdanie zbiorcze ze stanu organizacyjnego oraz działalności programowejiturystycznejZarząduOddziałuWojewódzkiegoPTKKwSier adzu za 1979 rok, b. pag. 19 APŁOS, USS, sygn. 188, Sprawozdanie zbiorcze ze stanu organizacyjnego oraz działalności programowejiturystycznejZarząduOddziałuWojewódzkiegoPTKKwSier adzu za 1982 rok, b.pag.;APŁOS,USS,sygn.188,Sprawozdaniezbiorczezestanuorganizacyjnegoorazdzi a- łalnościprogramowejiturystycznejZarząduOddziałuWojewódzkiegoPTKKwSieradzuza 1983rok,b.pag.;APŁOS,USS,sygn.188,Sprawozdaniezbiorczeze stanu organizacyjnego orazdziałalnościprogramowejiturystycznejZarząduOddziałuWojewódzkiegoPTKKwSi e- radzuza1984rok,b.pag.;APŁOS,USS,sygn.188,Sprawozdaniezbiorczezestanuorganiz a- cyjnego oraz działalności programowej i turystycznej Zarządu Oddziału Wojewódzkiego PTKKwSieradzuza1986rok,b.pag.;APŁOS,USS,sygn.188,Sprawozdaniezbiorczeze stanuorganizacyjnegoorazdziałalnościprogramowejiturystycznejZarząduOddziałuWoj e- wódzkiegoPTKKwSieradzuza1987rok,b.pag. 20 APŁOS, USS, sygn. 188, Sprawozdanie zbiorcze ze stanu organizacyjnego oraz działalności programowejiturystycznejZarząduOddziałuPTKKwZduńskiejWoliza1991rok,b.pag.; APŁOS, USS, sygn. 188, Sprawozdanie zbiorcze ze stanu organizacyjnego oraz działalnoś ci programowejiturystycznejZarząduOddziałuPTKKwZduńskiejWoliza1992rok,b.pag.; APŁOS, USS, sygn. 188, Sprawozdanie zbiorcze ze stanu organizacyjnego oraz działalności programowejiturystycznejZarząduOddziałuPTKKwZduńskiejWoliza1993rok , b. pag. 21 APŁOS, USS, sygn. 188, Sprawozdanie zbiorcze ze stanu organizacyjnego oraz działalności programowejiturystycznejZarząduOddziałuPTKKwZduńskiejWoliza1994rok,b.pag.; APŁOS, USS, sygn. 188, Sprawozdanie zbiorcze ze stanu organizacyjnego oraz działalności programowejiturystycznejZarząduOddziałuPTKKwZduńskiejW oli za 1995 rok, b. pag. 22 APŁOS, USS, sygn. 188, Sprawozdanie zbiorcze ze stanu organizacyjnego oraz działalności programowejiturystycznejZarząduOddziałuPTKKwZduńsk iej Woli za 1996 rok, b. pag.; APŁOS, USS, sygn. 188, Sprawozdanie zbiorcze ze stanu organizacyjnego oraz działalności programowejiturystycznejZarząduOddziałuPTKKwZduńskiejW oli za 1997 rok, b. pag. 136 ArkadiuszPŁOMIŃSKI,EligiuszMAŁOLEPSZY

Organizowano rajdy, zdobywając punkty na Nizinną Odznakę Narciarską. In i- cjatorem i propagatorem tych działań był zduńskowolanin Jerzy Kozłowski 23 . AdekwatniedoZduńskiejWoliturystykanarciarskarozwijałasięwsieradzkim LZS. Rada Powiatowa sieradzkiego LZS wraz z radami gminnymi z obszaru powiatu sieradzkiego organizowała rajdy i imprezy narciarskie , m.in. w 1972 rokuzorganizowanozawodynarciarskieiszkółkęnarciarskądlapoczątkujących adeptów turystyki narciarskiej (Burzenin – 1972)24 . Ponadto członkowie LZS zpowiatusieradzkiegobraliczynnyudziałwrajdachnarciarskich,m.in.w1970 rokudrużyna„Komandos ” zsieradzkiegoLZSzajęłaIIImiejscewklasyfikacji końcowejrajduturystyc zno-narciarskiego rozgrywanego w Bieszczadach 25 . IstotnywpływnarozwójturystykinarciarskiejwZrzeszeniuLZSnaobsz a- rzewojewództwasieradzkiegomiałareformaadministracyjnaz1975roku,która pociągnęłazasobąprzeobrażeniaorganiz acyjne w zakresie zarządzaniakulturą fizyczną i turystyką na szczeblu wojewódzkim. W związku z dostosowaniem struktury organizacyjnej kulturyfizycznejiturystykidonowegopodziałuadm i- nistracyjnego kraju, wdniu7sierpnia1975rokuodbyłsięzjazdzałożycielski Wojewó dzkiego Zrzeszenia LZS w Sieradzu 26 . W strukturach wojewódzkich Zrzeszeniaprogramowaniemikoordynowaniemzadańzzakresurozwojutur y- styki w środowisku wiejskim zajmowała się – działająca przy Radzie Woj e- wódzkiejLZS– WojewódzkaKomisjaTurystykiWiejski ej (WKTW). W struk- turachWKTWnaobszarzewojewództwasieradzkiegodziałałysekcjeodpowi e- dzialnezarozwójposzczególnychformturystyki.Jednąznowo powstałychse k- cji była sekcja turystyki narciarskiej 27 . Wojewódzka Komisja Turystyki Wie j- skiejbyłarównieżinicjatorempowstaniawyciągunarciarskiego(typuorczyk o- wego) w Strońsku (gmina Zapolice). Wyciąg , dzięki wsparciu finansowemu Wojewódzkiej Rady Związków Zawodowych w Sieradzu , został uruchomiony 31stycznia1980roku.Oddaniedoużytkuwyciągubyłodużymwydarzeniem dla pasjonatów narciarstwa i turystyki narciarskiej 28 . Wyciąg użytkowany był tylkodokońcalatosiemdziesiątychXXwieku,aostatnijegoelement(kołozę bate)zostałzdemontowanypolikwidacjiwojewództwasi eradzkiego. Główną formą działalności Wojewódzkiego Zrzeszenia LZS w Sieradzu w zakresie upowszechnienia turystyki narciarskiej była organizacja i udział w imprezach turystycznych. W latach 1975 –1998 członkowie zrzeszenia brali udział w ogólnopolskich i międzynarodowych rajdach narciars kich, odnosząc

23 J.Kozłowski, Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze …, b. pag. 24 KronikaRadyPowiatowejZrzeszeniaLudoweZespołySportowewSieradzuzlat1964–1975, b. pag. 25 Tamże. 26 „GłosRobotniczy” 1975, nr 174, s. 2. 27 „WiadomościSportowe” 1980, nr13,s.6;KronikaRadyWojewódzkiejZrzeszeniaLudo we ZespołySportowewSieradzu1975–1989, b. pag. 28 KronikaRadyWojewódzkiejZrzeszeniaLudoweZespołySportowewSieradzu1975–1989, b. pag. Przyczynekdodziejówturystykinarciarskiej… 137 wnichwielesukcesów 29 . Wlutym1976rokudrużynanarciarzyWKTW(oparta nanarciarzachLZSBurzenin)zajęłaczwarte miejscewklasyfikacjikońcowej w centralnym rajdzie narciarskim rozgrywanym w Zakopanem 30 . W omawianym okresie najpopularn iejszą , azarazemnajważniejsząimpreząnarciarskądlatur ystów zwojewództwasieradzkiegobyłOgólnopolskiNarciarskiRajdChłopskiodbywają cysięwRajczy 31 . W latach 1975 –1979największysukcesnarciarzezwojewództwa sieradzkiego odnieśliw1977roku.W X (jubileuszowym) rajdziena42startujące zespoływklasyfikacjiwoj ewódzkiejsieradzaniezajęlidrugiemiejsce,przegrywając tylkozdrużynągospodarzy– województwembielskim 32 .Zwycięskądrużynętw o- rzyłytrzyzespołyreprezentujące:LudowyKlubSpo rtowy i Turystyczny ,,Burza ” Burzenin, WKTW Sieradz i LZS Sieradz „Komandosi ”33 . Starty w latach osiem- dziesiąt ych XXwiekureprezentanciwojewództwasieradzkiegorozpoczęliodzaję ciadrugiegomiejscawklasyfikacjiwojewód zkiej (1980 rok) 34 . ,,Srebrne ” miejsce wywalczyła 53 -osobowa drużyna , podzielona na siedem zespołów 6 -osobowych (startowałynatrasachdwudni owych – 22km)idwazespoły5 -osobowe(startowały na trasach jednodniowych – 12 km) 35 .Jednaknajbardziejowocnewsukcesybyły lata 1986 –1993, kiedy to w ojewód ztwosieradzkiereprezentowałydrużynyZespołu SzkółRolniczych(ZSR)zSędziejowic 36 . W latach 1988 (XX, jubileuszowy rajd), 1990 i 1992 województwo sieradzkie zwyciężyło w klasyfikacji wojewódzkiej 37 . Natomiastwlatach1986,1991i1993województwosieradzkiezajęłodrugiemie j- sce w klasyfikacji województw 38 . Ponadto w rywalizacji drużynowej narciarze

29 Kronika Sekcji Turystycznej LZS przy Zespole Szkół Rolniczych w Sędziejowicach z lat 1990–1999, b. pag.; „Wia domościSportowe” 1986, nr 8, s. 2. 30 KronikaRadyWojewódzkiejZrzeszeniaLudoweZespołySportowewSieradzu1975–1989, b. pag. 31 OgólnopolskiNarciarskiRajdChłopskiwRajczy– początkirajdusięgają1947roku,kiedypo razpierwszymłodzieżwiejskamieszkającanaobszarzeBeskiduŻywieckiegospotkałasięna imprezieturystycznejwRajczy.WlatachpięćdziesiątychXXwiekuimprezanabrałarozm achu iurosładorangi powiatowychiwojewódzkichmistrzostw.Od1967rokuspotkaniomtur ystów wiejskich w Rajcz y patronowała Ra da Główna Zrzeszenia LZS, a impreza otrzymała rangę ogólnokrajową(od1993międzynarodową).Wprogramieimprezyopróczrajdówturystyczn o -narciarskichznajdowałysięinneimprezy,m.in.:slalomgigant,biegpłaski.Natomiastnaz a- kończenie imprezyodbywałsiętradycyjnyfestynludowypołączonyzkonkursamiiw ystępami regionalnychzespołówa rtystycznych. 32 „GłosRobotniczy” 1977, nr 48, s. 2. 33 KronikaRadyWojewódzkiejZrzeszeniaLudoweZespołySportowewSieradzu1975–1989, b. pag. 34 „GłosRobotniczy” 1980, nr 45, s. 2. 35 KronikaRadyWojewódzkiejZrzeszeniaLudoweZespołySportowewSieradzu1975–1989, b. pag. 36 „NadWartą” 1986, nr 10, s. 12; „NadWartą” 1989, nr 10, s. 12. 37 Kronika Sekcji Turystycznej LZS przy Zespole Szkół Rolniczych w Sędziejowicach z lat 1985–1989,b.pag.;KronikaSekcjiTurystycznejLZSprzyZespoleSzkółRolniczychwSę dziejowicach z lat 1990 –1999, b. pag.; ,,WiadomościSportowe” 1990, nr 7 –8, s. 2; „Wiadomo- ściSpo rtowe ” 1992, nr 2, s. 16, 17. 38 Kronika Sek cji Turystycznej LZS przy Zespole Szkół Rolniczych w Sędziejowicach z lat 1985–1989,b.pag.;KronikaSekcjiTurystycznejLZSprzyZespoleSzkółRolniczychwSę dziejowicach z lat 1990 –1999, b. pag. 138 ArkadiuszPŁOMIŃSKI,EligiuszMAŁOLEPSZY zSędziej owic w 1986 i 1990 roku wywalczyli pierwsze miejsce, a w roku 1991 napodiumstanęłyażdwiedrużynyZSRwSędziejowicach – zajmującdrugie i trzecie miejsce 39 . Województwo sieradzkie było również reprezentowane na Ogólnopolskim Podhalańskim Rajdzie Narciarskim LZS (ZSR w Sędziejow i- cach). Rajd Podhalański był organizowany corocznie na trasach narciarskich wBiałymDunajcu , począwszyod1996roku.Najwyższąlokatęnarciarzezw o- jewództwasieradzkiegowywalczyliw1997roku,zajmując6miejscena23r e- prezentacjewojewódzkie.Najwyżejsklasyfikowanymzawodnikiemzsędziej o- wickiejdrużynybyłRobertBednarek,któryzajął drugiemiejscewrekreacy j- nym torze przeszkód 40 . Naobszarzenizinnymibezwiększychtradycjinarciarskich , jakimbyłow o- jewództwo sieradzkie , rozwój turystyki narciarskiej w latach 1975–1998 był uzależnionyodpasjiizaangażowaniaamatorów,,białegoszaleństwa”. W okre- sie tym tury stykanarciarskanaobszarzewojewództwasieradzkiegobyłaup o- wszechnianaprzezKlubNarciarskiOddziałuPTTKwZduńskiejWoliiWoj e- wódzkieZrzeszenieLZSwSieradzu.PrzyczymczłonkowieKlubuNarciarski e- goswojądziałalnośćkoncentrowalinaorganizacji corocznych wyjazd ów w g óry na obozy narciarskie. Początkowo turnusy były organizowane w schron iskach krajowych.PootwarciugranicwlatachdziewięćdziesiątychXXwiekuodbyw a- łysięwCzechosłowacjianastępniewCzechachiSłowacji.Natomiastgłó wną formą działalności Wojewódzkiego Zrzeszenia LZS w Sieradzu w zakresie upowszechnienia turystyki narciarskiej była organizacja i udział w ogólnopo l- skichimiędzyn arodowych rajdach narciarskich (turystyka kwalifikowana).

Bibliografia

A. Źródła I. Źródłaarchiwal ne ArchiwumPaństwowewŁodzi– OddziałwSieradzu UrządStatystycznywSieradzuzlat1975–1998 UrządWojewódzkiwSieradzuzlat1975–1998 Składnica Akt Oddziału Polskiego Towarzystwa Turystyczno -Krajoznawczego wZduńskiejWoli II. Kronikiiksięgipamią tkowe Kronika Rady Powiatowej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Sier adzu z lat 1964 –1975.

39 „NadWartą” 1986, nr 10, s. 12; „WiadomościSportowe” 1986, nr 8, s. 2; „WiadomościSpo r- towe ” 1990, nr 7 –8, s. 2. 40 Kronika Sekcji Turystycznej LZS przy Zespole Szkół Rolniczych w Sędziejowicach z lat 1990–1999, b. pag. Przyczynekdodziejówturystykinarciarskiej… 139

KronikaRadyWojewódzkiej ZrzeszeniaLudoweZespołySportowe w Sieradzu 1975 –1989. KronikaSekcjiTurystycznejLZSprzyZespoleSzkółRolniczychwSędziejow i- cach z lat 1985 –1989. KronikaSekcjiTurystycznejLZSprzyZespoleSzkółRolniczychwSędziejow i- cach z lat 1990 –1999. III. Źródładrukowane Informacja o stanie realizacji „Programu Rozwoju Kultury Fizycznej, Sportu iTurystykiwWojewództwieSieradzkim”. Ocena obsługi ruchu turystycznego i stanu bazy na terenie województwa si e- radzkiego. Sprawozdanie z wykonani „Programu Rozwoju Kultury Fizycznej, Sportu i Tu- rystyki do 1985 roku ”. Sprawozdanie zbiorcze ze stanu organizacyjnego i działalności program owej i turys tycznejOddziałuOkręguPTKKwSieradzuza1975rok. Sprawozdaniezbiorczezestanuorganizacyjnegoorazdziałalnościprogramowejit u- rystycznejZarząduOddziałuWojewódzkiegoPTKKwSieradzuza1976rok. Sprawozdanie zbiorcze ze stanu organizacyjnego or azdziałalnościprogramowejit u- rystycznejZarząduOddziałuWojewódzkiegoPTKKwSieradzuza1977rok . Sprawozdaniezbiorczezestanuorganizacyjnegoorazdziałalnościprogramowejit u- rystycznejZarząduOddziałuWojewódzkiegoPTKKwSieradzuza1978rok. Sprawozdaniezbiorczezestanuorganizacyjnegoorazdziałalnościprogramowejit u- rystycznejZarząduOddziałuWojewódzkiegoPTKKwSieradzuza1979rok. Sprawozdaniezbiorczezestanuorganizacyjnegoorazdziałalnościprogramowejit u- rystycznejZarząduOddziałuWojewódzkiegoPTKKwSieradzuza1982rok. Sprawozdaniezbiorczezestanuorganizacyjnegoorazdziałalnościprogramowejit u- rystycznejZarząduOddziałuWojewódzkiegoPTKKwSieradzuza1983rok. Sprawozdanie zbiorcze ze stanu organizacyjnego oraz działalnościprogramowejit u- rystycznejZarząduOddziałuWojewódzkiegoPTKKwSieradzuza1984rok. Sprawozdaniezbiorczezestanuorganizacyjnegoorazdziałalnościprogramowejit u- rystycznejZarząduOddziałuWojewódzkiegoPTKKwSieradzuza1986rok. Sprawoz danie zbiorcze ze stanu organizacyjnego oraz działalności program o- wejiturystycznejZarząduOddziałuWojewódzkiegoPTKKwSieradzuza 1987 rok. Sprawozdaniezbiorczezestanuorganizacyjnegoorazdziałalnościprogram owej iturystycznejZarząduOddziałuPTKKwZduńskiejWoliza1991rok. Sprawozdaniezbiorczezestanuorganizacyjnegoorazdziałalnościprogram owej iturystycznejZarząduOddziałuPTKKwZduńskiejWoliza1992rok. Sprawozdaniezbiorczezestanuorganizacyjnegoorazdziałalnościprogr amowej i turystycznejZarząduOddziałuPTKKwZduńskiejWoliza1993rok. 140 ArkadiuszPŁOMIŃSKI,EligiuszMAŁOLEPSZY

Sprawozdaniezbiorczezestanuorganizacyjnegoorazdziałalnościprogram owej iturystycznejZarząduOddziałuPTKKwZduńskiejWoliza1994rok. Sprawozdanie zbiorcze ze stanu organizacyjnego orazdziałalnościprogr amowej iturystycznejZarząduOddziałuPTKKwZduńskiejWoliza1995rok. Sprawozdaniezbiorczezestanuorganizacyjnegoorazdziałalnościprogr amowej iturystycznejZarząduOddziałuPTKKwZduńskiejWoliza1996rok. Sprawozdanie zb iorczezestanuorganizacyjnegoorazdziałalnościprogr amowej iturystycznejZarząduOddziałuPTKKwZduńskiejWoliza1997rok. IV. Prasa „GłosRobotniczy”,Łódź1975–1980 „NadWartą”, Sieradz 1980 –1998 „WiadomościSportowe”, Warszawa 1975 –1998

B. Literatura Chmiel A., Turystyka w Polsce w latach 1945 –1989 , Warszawa 2007. Domagał a K., Naszamałaojczyzna.PopularnahistoriaosadySkomlinijejoko- licy , Skomlin 2007. DrążdżewskiS., LudoweZespołySportowe , Warszawa 1974. Gaj J., Dzieje turystyki w Polsce , Warszawa 2008. Gaj J., Zarys historii turystyki w Polsce , Warszawa 2003. GajJ.,HądzelekK ., Dzieje kultury fizycznej w Polsce , Poznań1997. KapłonJ., Karpackie Towarzystwo Narciarzy we Lwowie – zarysdziejów , [w:] L. Rak, E.Małolepszy(red.) , Narciarstwo polskie 1888 –2008,Jasło2009. Kapłon J., Tatrzańskie Towarzystwo Narciarzy w latach 1910–1951 – zarys dziejów , [w:] L. Rak (red.), Sporty zimowe w tradycji polskiej kultury fizycz- nej ,Częstochowa2011. Krygowski W., DziejePolskiegoTowarzystwaTatrzań skiego , Warszawa – Kra- ków1988 . KozłowskiJ., OpowieścizmiastanadBrodnią , ZduńskaWola2005. Kozłowski J., Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze (40-lecie Od- działu w Zduńskiej Woli ). Klub Narciarski (30 lat narciarskiej emocji ), ZduńskaWola199 6. MałolepszyE., RolaiznaczenieturystykiwdziałalnościZrzeszeniaLudoweZ e- społySportowewPolscewlatach1989–2010, [w:] T. Drozdek-Małole psza, J. Rodziewicz-Gruhn (red.), ZdziejówkulturyfizycznejiturystykiwPolsce , t.2,Częstochowa2011. Mazur M., 50 lat LZS ,PiotrkówTryb.1997. Mazur M., LudoweZespołySport owe w regi oniełódzkimwlatach1946–2006 , Radomsko 2006. Rak L., Stanisław Barabasz – ojciec polskiego narciarstwa? , [w:] L. Rak, E.Małolepszy(red .), Narciarstwo polskie 1888 –2008, Jasło2009. Przyczynekdodziejówturystykinarciarskiej… 141

Rak L., Wybrane kierunki działalności Towarzystwa Krzewienia Narcia rstwa w latach 1932 –1939, [w:] R. Urban, L. Nowak, A. Kowalczyk (red.), Kultu- rafizycznawczasachzaborówiwdrugiejRzeczypospolitej , GorzówWie l- kopolski 2012. Wiecheć M., Wiecheć A., Początki narciarstwa w „ Sokole ” w Polsce , [w:] J. Rodziewicz-Gruhn,E.Małolepszy(red.) , „Prace Naukowe WSP w Cz ę stochowie. Seria: Kultura Fizyczna ”, z. 5,Częstochowa2003.

Abstract

Contribution to the History of Ski Tourism in the Province of Sieradzkie in the Years 1975 –1998 Ski tourism on the territory of the sieradzkie province in the years 1975 –1998 was associated with two social organizations: Polish Tourist and Sightseeing Association and Association of Ru- ral Sports Teams. As part of Polish Tourist and Sightseeing Association ski tourism in the prov- ince of sieradzkie was promoted by a Ski Club operating within the structures of the Association BranchinZduńskaWola.Intheyears1975–1998 each year members of the Ski Club organized trips to the mountains on ski camps. Initially, the stays were organized in national hostels. After theborders“ opened ” in 1990s they took place in Czechoslovakia and then in the Czech Republic and Slovakia. In turn, the main activity of the Provincial Association of Rural Sports Teams in Sieradz within the scope of promotion of ski tourism was organization of and participation in tour- ist events. In the years 1975 –1998 the members of the association took an active part in all- and international skiing rallies, among others: All-Poland Peasants ’ Skiing Rally in Rajcza (inter- national since 1993) and LZS All-PolandSkiingRallyofPodhaleinBiałyDunajec. Keywords: skiing, tourism, Sieradz .