Activiteitenverslag/plan 2013-2014

Het Montesquieu Instituut (MI) heeft als multifunctioneel onderzoek- en onderwijsinstituut op het snijvlak van democratie, politiek en parlementaire besluitvorming in Nederland en Europa, zijn zesde jaar (2012-2013) achter de rug.

1

Zoals uit het hierna volgende moge blijken, zijn er veel activiteiten ontplooid op het terrein van onderzoek, onderwijs en valorisatie. Bij de deels meerjarige onderzoeksactiviteiten wordt bewust gestreefd naar tussentijdse valorisatie via congressen, lezingen, papers en publicaties die ook op de website van het Montesquieu Instituut worden ontsloten. De Montesquieu website wordt zodanig benut dat alle beschikbare kennis geordend en tijdig onder handbereik wordt gebracht van ambtenaren, bestuurders, journalisten, politici, wetenschappers, studenten en belangstellende burgers.

2

1. Verdiepend en vergelijkend onderzoek

1.1 Campus

1. Politiek van de Aandacht (eurmir08)

Sinds juni 2008 faciliteert het MI een vergelijkend onderzoek naar publieke en politieke agendavorming, uitgevoerd onder leiding van dr. Arco Timmermans, onderzoeksdirecteur van het Montesquieu Instituut, en dr. Gerard Breeman, verbonden aan Wageningen Universiteit en Researchcentrum en fellow van het MI. Dit heeft geresulteerd in wetenschappelijke publicaties over de aandacht voor beleidsproblemen op de regeringsagenda sinds 1945 en over de cyclus van kabinetsplannen rond het functioneren van het openbaar bestuur.

Sinds 1 januari 2009 is dit onderzoek vast onderdeel van het bredere MI-onderzoeksprogramma dat is gericht op vergelijkende analyse van (het functioneren van) parlementen. Andere onderzoeksprojecten van het MI binnen dit thema zijn: een analyse van de expansie van politieke aandacht voor specifieke beleidsproblemen zoals milieu en veiligheid, een vergelijking van de evolutie van kabinetsplannen in zes landen in de afgelopen dertig jaar, een vergelijkende analyse van de Europese invloed op nationale wetgeving en een comparatief onderzoek over politieke agendavorming rond ethische kwesties ('morality policy' ). Vanaf 2010 zijn er ieder jaar enkele nieuwe fellows toegevoegd aan dit onderzoeksteam.

Daarnaast is er in 2012 een nieuwe promovendus, Wimar Bolhuis, toegevoegd aan het onderzoeksteam die zich bezig houdt met politieke aandacht voor de totale hoogte en de beleidssamenstelling van de overheidsuitgaven en -inkomsten, en de gevolgen van verschuivingen in deze politieke aandacht voor de overheidsfinanciën. In 2013 een nieuwe fellow aangetrokken vanuit het internationale Comparative Policy Agendas Project: Marcello Carammia van de Universiteit van Malta.

Ten slotte wordt vanuit het MI in samenwerking met Science-Po in Parijs en Bordeaux en de universiteit van Milaan gewerkt aan de analyse van Europese agendavorming. Deze samenwerking vindt plaats binnen het internationale Comparative Policy Agendas Project.

Actuele informatie over de status van het onderzoek en tussentijdse valorisatie is beschikbaar via: http://www.montesquieu-instituut.nl/id/vhxznu0f6rgm/politiek_van_de_aandacht

2. Vertegenwoordiging en burgerparticipatie in Nederland, Denemarken & Engeland (eurmir27)

Sinds 2010 faciliteert het Montesquieu Instituut een onderzoek van dr. Anne Rasmussen, fellow van het MI, naar de samenwerking tussen belangenorganisaties en politieke partijen in Nederland, Denemarken en Engeland. Het onderzoek bestaat uit persoonlijke interviews met alle politieke partijen die vertegenwoordigd zijn in de wetgevende macht van de drie landen. Daarnaast bestaat het uit drie grote enquêtes onder belangenorganisaties, waarbij gekeken wordt naar het gebruik van verschillende bronnen en instrumenten om in contact te komen met hun respectievelijk nationale regering en parlement. Het onderzoek brengt in kaart welke wisselwerking er bestaat tussen belangenorganisaties en beleidsmakers in de drie landen. Het onderzoekt zowel de formele banden tussen politieke partijen en belangenorganisaties als de informele contactpatronen tussen beiden.

3

3. De veranderende rol van de Europese Raad bij de Europese politieke agendavorming (eurmir28)

Sinds mei 2010 faciliteert het Montesquieu Instituut het PhD onderzoek van Petya Alexandrova naar politieke agendavorming. Haar onderzoek bij het Montesquieu Instituut richt zich op de veranderende rol van de Europese Raad bij de Europese politieke agendavorming voor en na het Verdrag van Lissabon. Daarnaast maakt haar onderzoek deel uit van het internationaal vergelijkend onderzoek naar publieke en politieke agendavorming (eurmir08). In 2014 zal zijn haar onderzoek afronden en zal haar proefschrift verschijnen.

Op haar onderzoek pagina zijn alle valorisatie activiteiten terug te lezen: http://www.montesquieu-instituut.nl/id/vignfygzbfxa/agendavorming_in_de_europese_raad

4. Inspraak kiezers EU-beleid (eurmir29)

Van september 2010 tot de zomer van 2013 heeft het Montesquieu Instituut het onderzoek van dr. Lucie Spanihilova gefaciliteerd dat zich richtte op de inspraak van kiezers op het EU-beleid. Het onderzoek analyseerde de effecten van de afnemende publieke steun voor de EU en in hoeverre deze invloed hadden op de EU besluitvorming van nationale elites. In het bijzonder werd gekeken naar hoe verschuivingen in publieke steun en aandacht voor de EU invloed hebben op de wijze waarop regeringen omgaan met hun verplichting om EU richtlijnen in te voeren.

In de zomer van 2013 heeft dr. Lucie Spanihlilova haar onderzoekstaken binnen het Montesquieu Instituut beëindigd en zij is vanuit de Campus Den Haag aan de slag gegaan als docent voor het Leiden University College (LUC).

5. Onderzoek naar het EU-beleid rondom georganiseerde criminaliteit (eurmir30)

Het onderzoeksproject van Leticia Elias is in de zomer van 2011 gestart en houdt zich bezig met de vraag hoe de verschillende instituties van de Europese Unie zijn omgegaan met het probleem van georganiseerde en grensoverschrijdende criminaliteit in de afgelopen 30 jaar. Er zal gekeken worden naar de ontwikkeling van de politiek van de aandacht voor dit probleem en de manier waarop verschillende actoren in de EU dit probleem hebben geframed en gedefinieerd als reactie op signalen vanuit de omgeving. Deze studie sluit aan bij andere lopende MI- en internationale onderzoeken waarbij de focus ligt op het onderzoek van de politiek van de aandacht.

6. Politieke en economische verklaringen voor de ontwikkeling van de Nederlandse overheidsfinanciën (eurmir36)

Het vierjarige onderzoeksproject van Wimar Bolhuis is gestart in het voorjaar van 2012 en richt zich op de politieke en economische verklaringen voor de ontwikkeling van de Nederlandse overheidsfinanciën in de periode 1950-2010. Er wordt gekeken naar de politieke aandacht voor de totale hoogte en de beleidssamenstelling van de overheidsuitgaven en –inkomsten, en de gevolgen van verschuivingen in deze politieke aandacht voor de overheidsfinanciën. De studie sluit aan bij andere lopende MI- en internationale onderzoeken waarbij de focus ligt op het onderzoek van de politiek van de aandacht. Het doel is om de politieke aandacht voor beleidsthema’s over lange periodes in kaart te brengen.

4

1.2 Documentatie Centrum Nederlandse Politieke Partijen

1. Europa in de Nederlandse Politiek, 1945-2010 (eurmir06)

Binnen het kader van het MI hebben twee van zijn partners, het Centrum voor Parlementaire Geschiedenis van de Radboud Universiteit Nijmegen en het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen van de Rijksuniversiteit Groningen, jarenlang onderzoek gedaan naar de geschiedschrijving van het debat over de Europese integratie in de Nederlandse politiek sinds de Tweede Wereldoorlog. Eind 2012 was het manuscript voltooid en op 27 juni 2013 is het boek ‘Verloren Consensus: Europa in het Nederlandse parlementair-politieke debat, 1945-2012’ gepresenteerd tijdens een inhoudelijke en feestelijke bijeenkomst in het Nutshuis, Den Haag. Het boek probeert door de focus te richten op de ontwikkeling van partijpolitieke stellingnames door de tijd heen in kaart te brengen of er sprake is van cesuren en breukvlakken in de Nederlandse houding ten aanzien van Europa, of juist van continuïteit. Uit het onderzoek komt naar voren hoe in het nationale politieke debat de opkomende bestuurslaag Europa is bejubeld, verguisd, of in elk geval de maat genomen.

2. Nederlandse politieke partijen en de invloed van Europese partijfederaties (eurmir10/eurmir23)

Het MI heeft van 2010 tot en met 2013 een grootschalig onderzoek naar de drie dimensies van de relatie partijfederatie - politieke partij ondersteund: de totstandkoming van het Europese verkiezingsprogramma, de kandidaatstelling voor het Europees Parlement en de financiering van de campagne-activiteiten. De eerste fase van het onderzoek is op 1 november 2008 van start gegaan, had een looptijd van vijftien maanden en werd uitgevoerd onder supervisie van een van de MI-partners (het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen van de Rijksuniversiteit Groningen). De resultaten van deze 1e fase van het onderzoek zijn gepresenteerd in de vorm van Nederlands- en Engelstalige publicaties, die op de Montesquieu site zijn terug te vinden. In 2010 is de 2e fase van dit onderzoek van start gegaan. Het eindrapport van de 2e fase is verschenen in het voorjaar van 2013 en heeft ook de effecten van de Tweede Kamer verkiezingen in september 2012 meegenomen. In het najaar van 2013 zullen beiden rapporten worden samengevoegd tot een Montesquieu Paper en wordt het ook via de Montesquieu site ontsloten.

3. Presidents of the European Commission 1958-2010(eurmir21)

In 2010 is vanuit het DNPP een onderzoek gestart naar de rol van de voorzitters van de Europese Commissie. Over de voorzitters van de Commissie en hun bijdrage aan de Europese integratie is tot op heden geen comparatief overzichtswerk verschenen. Wel zijn er van de eerste vier voorzitters korte schetsen verschenen in de door Belgische historicus Michel Dumoulin geredigeerde bundel De Europese Commissie 1958-1972. Geschiedenis en herinneringen van een instelling (z.pl., 2007). Dit project wil in deze historiografische leemte voorzien. Beoogd wordt een bundel samen te stellen met biografische schetsen van alle (elf) voorzitters die leiding hebben gegeven aan de Europese Commissie vanaf haar aantreden in 1958: Walter Hallstein, Jean Rey, Franco Malfatti, Sicco Mansholt, Francois-Xavier Ortoli, Roy Jenkins, Gaston Thorn, Jacques Delors, Jacques Santer, Romano Prodi en Jose Manuel Barroso. Invalshoek van de biografische schetsen is de rol die deze personen als voorzitter van de Europese Commissie hebben gespeeld en hun betekenis voor de Europese integratie.

Publicatie van de bundel wordt voorjaar 2014 verwacht, daarnaast zullen tussentijdse vorderingen en publicaties worden ontsloten via de Montesquieu site.

5

4. Bundel partijprogramma's Tweede Kamer Verkiezingen 2012 (eurmiv82)

In 2012 is vanuit het DNPP een project gestart in samenwerking met prof. dr. Joop van Holsteyn en dr. Huib Pellikaan van het Instituut voor Politieke Wetenschap van de Universiteit Leiden, om de programma's te bundelen van alle politieke partijen die aan de Tweede- Kamerverkiezingen van 12 september 2012 hebben deelgenomen. De verkiezingsprogramma's zijn voor documentatie en later (wetenschappelijk) onderzoek van zo grote waarde, dat de beschikbaarheid, nu en voor de toekomst, moet zijn gegarandeerd. Beschikbaarheid via internet is niet afdoende; niet alleen zijn de programma's via dit medium niet 'gebundeld', maar vooral de blijvende beschikbaarheid ervan is met uitsluitend het internet als basis twijfelachtig en kwetsbaar. De bundel is verschenen in het najaar van 2012 waarbij een digitale versie beschikbaar is gemaakt via de Montesquieu website.

http://www.montesquieu-instituut.nl/id/vj5cidk9i6xl/bundel_tweede_kamerverkiezingen_2012

5. Historische ontwikkelingen Euro-Partijen en relatie met Nederlandse lid-partijen (eurmir33)

In 2012 is het DNPP gestart met een project dat in een historiografische leemte wil voorzien met een Engelstalige monografie over de ontwikkeling van de europartijen vanaf hun ontstaan als federaties in het midden van de jaren zeventig tot aan de Europese verkiezingen van 2014, in samenhang met de opstelling van de Nederlandse lidpartijen ten aanzien van deze evolutie. Hierbij zal beknopt worden ingegaan op hun ontstaan in het midden van de jaren zeventig en hun formele erkenning aan het begin van de jaren negentig van de vorige eeuw, en uitgebreid op hun evolutie sinds de eeuwwisseling. Doel is enerzijds te onderzoeken op welke wijze en onder welke omstandigheden de europartijen zich hebben ontwikkeld van losse federaties naar de organisatorisch hechtere en politiek meer relevante verbanden van tegenwoordig. Hierbij zal ook aandacht worden geschonken aan de invloed die in het verleden van de institutionele context op hun ontwikkeling is uitgegaan, en op de mogelijkheden die institutionele aanpassingen bieden om hun positie in het Europese politieke proces in de toekomst te versterken. In het voorjaar van 2014, wanneer de partijen hun programma's voor deze verkiezingen opstellen, zal in samenwerking met het Montesquieu Instituut een symposium worden georganiseerd met de voorzitters van de programmacommissies en de internationaal secretarissen van de betrokken partijen over de vraag hoe hun partijen staan tegenover mogelijke institutionele aanpassingen van het Europese kiesstelsel en of - en zo ja, hoe - de positie van de europartijen kan worden versterkt. In deze verkiezingsperiode zullen ook enkele opiniërende artikelen over deze thema's aan landelijke dagbladen worden aangeboden

6. Rol van wetenschappelijke partijbureaus op agendavorming van politieke partijen (eurmir34)

Van 2012 tot het voorjaar van 2013 heeft het DNPP in samenwerking met de Campus Den Haag een pilotstudy uitgevoerd naar de rol van wetenschappelijke partijbureaus op de agendavorming van politieke partijen. Wetenschappelijke bureaus van politieke partijen hebben tot taak de visievorming van partijen te ondersteunen maar in hoeverre deze bureaus of instituten erin slagen de politieke agenda van de partijen te beïnvloeden, is onbekend. Het hier voorgestelde onderzoek beoogt door middel van een voorstudie de eerste empirische onderzoeksgegevens te leveren. De publicaties van de bureaus zijn geïnventariseerd en systematisch geanalyseerd wat een dataset heeft opgeleverd met circa 5000 records over de vier wetenschappelijke instituten van CDA, VVD, PvdA en D66, die de basis vormden voor de wetenschappelijke

6

analyse. Met behulp van interviews met de directeuren van de wetenschappelijke bureaus is het functioneren van deze instituten in kaart gebracht.

In 2013 heeft dit geresulteerd in het paper ‘Political Party Think Tanks in the Policy Process’ van de hand van Arco Timmermans, Edwin van Rooyen en Gerrit Voerman. Dit artikel is tevens opgenomen in het boek ‘Policy Analysis in the Netherlands: Institutionalization and Performance’ onder redactie van Frans van Nispen en MI fellow Peter Scholten.

7. Boek 'De Nederlandse Opstelling in Europa' (eurmiv83)

In het voorjaar van 2014 zal er onder leiding van Gerrit Voerman, Jan van der Harst en Hans Vollard een boek verschijnen over de Nederlandse opstelling in Europa. De opzet van dit boek is een historisch overzicht te geven van de standpunten ten aanzien van Europese integratie en de Europese Unie die de diverse politieke en maatschappelijke spelers in Nederland hebben ingenomen. Op dit moment bestaan er weliswaar studies over bepaalde actoren, zoals de Nederlandse regeringen tot 1973, bepaalde politieke partijen, eurocommissarissen en kiezers in de diverse Europese verkiezingen, maar tegelijkertijd ontbreekt er ook het nodige, zoals een historische analyse van de Nederlandse Permanente Vertegenwoordiging bij de Europese Unie (en haar voorlopers) en van de opstelling van de Nederlandse regering in de Europese Unie na 1973. Bovendien zijn bestaande publicaties, voor zover nog beschikbaar, deels verouderd doordat er nieuw archiefmateriaal voorhanden is gekomen. Verder is een deel in het Duits, Frans of Engels gepubliceerd. Kortom: een grondig, historisch, Nederlandstalig overzicht van de opstelling van Nederlandse politieke spelers in de Europese politiek ontbreekt nog altijd.

7

1.3 Universiteit Maastricht

1. Parlementair Onderzoek in Vergelijkend Perspectief (eurmir24)

De Maastrichtse vestiging van het Montesquieu Instituut heeft in 2013 een jarenlang promotieonderzoek van Sandor Loeffen naar parlementair onderzoek afgerond. Dit onderzoeksproject bestaat uit een vergelijkende studie van de onderzoeksbevoegdheden, -procedures en -praktijk van drie nationale parlementen: het Nederlandse parlement, het Britse parlement en het Amerikaanse Congres.

Het onderzoek heeft in het voorjaar van 2013 ook geresulteerd in het eerste Montesquieu Policy Paper ‘Naar een sterker parlement: meer(ruimte voor) onderzoek’. In het kader van de missie van het Montesquieu Instituut om de juiste informatie tijdig en hanteerbaar onder de aandacht te brengen is het paper op woensdag 26 juni door Sandor Loeffen en zijn promotor Luc Verhey ,aangeboden aan Tweede Kamerlid Roland van Vliet (PVV) vanwege zijn rol als voorzitter van de parlementaire enquêtecommissie woningcorporaties.

Parlementair onderzoek heeft de afgelopen decennia een sterke ontwikkeling doorgemaakt. Toch kan nog veel meer uit het veelzijdige parlementaire recht van onderzoek worden gehaald dan thans het geval is. Een meer structurele inzet van het onderzoeksinstrument, zo wordt in dit paper mede aan de hand van ervaringen in het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten betoogd, biedt dan ook belangrijke kansen om tegemoet te komen aan een aantal veel gehoorde bezwaren tegen de huidige parlementaire werkwijze. Bovendien is de Kamer daarmee beter toegerust om haar constitutionele taken te vervullen. Aan het einde van dit paper wordt daartoe een aantal concrete aanbevelingen gedaan. Voorgesteld wordt om binnen de bestaande vaste Kamercommissies te gaan werken met permanente subcommissies voor onderzoek. Op 28 juni 2013 heeft de promotie van Sandor Loeffen plaatsgevonden en met het verschijnen van zijn boek ‘Parlementair onderzoek: Een studie van het onderzoeksrecht in Nederland, het VK en de VS’ is het onderzoek afgerond.

2. Voorwaarden voor efficiente parlementaire controle in de EU na het Verdrag van Lissabon (eurmir26)

De Maastrichtse vestiging van het Montesquieu Instituut is in 2010 gestart met een promotie onderzoek naar de voorwaarden voor efficiente parlementaire controle in de EU na het Verdrag van Lissabon. Dit project richt zich op de verandering van voorwaarden van efficiente parlementaire controle in de EU na het Verdrag van Lissabon. Tevens zal het onderzoek zich richten op de ontwikkeling van de structuur van de EU en het proces van Europeanisering. Door voort te bouwen op de ervaring van Zweden, Tsjechie en Roemenie zal het project zich vooral concentreren op de relaties van de EU Affairs Committees, sectoriele commissies, en betrokkenheid van oppositionele partijen op het gebied van EU gerelateerd toezicht en de rol van gouvernementele spelers (leden van secretariaten, parlementaire experts etc) binnen de nationale wetgevende macht. Het onderzoek zal medio 2014 worden afgerond en wordt uitgevoerd door Alexander Strelkov.

8

3. Recht van enquête van het Europees Parlement (eurmir04)

De Maastrichtse vestiging van het Montesquieu Instituut heeft van 2008 tot 2013 een vergelijkend PhD onderzoek gefaciliteerd naar het recht van enquête van het Europees Parlement. In april 2013 is Christian Syrier gepromoveerd op de publicatie ‘The investigative function of the European Parliament Holding the EU executive to account by conducting investigations’ waarin de juridische positie van de drie types van de parlementaire commissie die onderzoek verrichten worden geanalyseerd. Het gaat dan om de tijdelijke enquêtecommissies, tijdelijke speciale commissies en vaste commissies en het onderzoekt de door hen gevoerde specifieke onderzoeken. Conclusies worden getrokken over de manieren waarop en de mate waarin zij een bijdrage kunnen leveren, en ook momenteel een bijdrage leveren, tot het verantwoordelijk houden van de uitvoerende actoren van de EU. Het boek geeft uiteindelijk concrete aanbevelingen over hoe de onderzoekstaak van het Europees Parlement versterkt kan worden zodat mogelijke verantwoordingtekorten voorkomen dan wel sterk verminderd kunnen worden.

4. Parlementaire controle van zelfstandige agentschappen (eurmir05)

De Maastrichtse vestiging van het Montesquieu Instituut heeft vanaf 2008 tot de zomer van 2013 een PhD onderzoek naar de parlementaire controle van zelfstandige agentschappen gefaciliteerd. De onderzoeksfocus is afgebakend tot de vraag of en hoe het Europees Parlement de Europese agentschappen kan en moet controleren. Om deze vraag te beantwoorden is het nodig om de mogelijke controlemechanismen die parlementen hebben, te onderzoeken. Zo wordt naar nationale stelsels en hun ervaringen gekeken. Aan de ene kant lijkt het logisch om naar de EU-lidstaten te kijken om deze kennis te verkrijgen. Maar de situatie in de lidstaten is problematisch wat dat betreft. De lidstaten hebben zelf moeite met het uitoefenen van de controle over nationale agentschappen vanwege de beperkingen van het concept van ministeriele verantwoordelijkheid. Aan de andere kant kan de VS, het moederland van agentschappen, tot voorbeeld worden genomen. Het onderzoek werd uitgevoerd door Mira Scholten en zal in de winter van 2014 worden afgesloten met haar promotie en publicatie van het boek.

5. Informele netwerken van marktautoriteiten en parlementaire controle (eurmir22)

De Maastrichtse vestiging van het Montesquieu Instituut is in 2009 gestart met een onderzoek naar de informele netwerken van marktautoriteiten en parlementaire controle. De afgelopen decennia zijn internationale, informele netwerken van marktautoriteiten een steeds grotere rol gaan spelen. De wijze waarop de financiele wereld is gereguleerd kan steeds vaker worden teruggevoerd op de bijeenkomsten van deze netwerken, in plaats van tot nationale staatsinstellingen zoals regeringen, parlementen of de rechterlijke macht. Hoewel erkend moet worden dat deze informele netwerken veel technische expertise verschaffen in het reguleringsproces, is tegelijkertijd duidelijk dat zij veelal buiten de traditionele kanalen van democratische controle en verantwoordelijkheid werken. In dit onderzoeksproject wordt het democratisch tekort van drie informele netwerken, werkzaam op de terreinen van het bankwezen (BCBS), 'securities' (IOSCO) en verzekeringen (IAIS), nader geanalyseerd op basis van zowel kwantitatieve als kwalitatieve indicatoren. Daarnaast wordt ten aanzien van drie rechtsstelsels (Spanje, Verenigd Koninkrijk en Verenigde Staten) bezien op welke wijze gestalte wordt gegeven aan parlementaire controle over deze netwerken. Ook wordt nagegaan hoe vormen van controle zich verhouden tot verschillende constitutionele regeringsstelsels. Op basis hiervan zal een aantal beleidsvoorstellen worden geformuleerd. Dit postdoctorale onderzoek wordt uitgevoerd door Pablo Iglesias en zal medio 2014 worden afgerond.

9

6. Promotieonderzoek naar parlementaire immuniteit (eurmir18)

Van 2009 tot de zomer van 2013 is aan de Universiteit Maastricht een vergelijkend onderzoek naar parlementaire immuniteit in Nederland, het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk verricht. Het verkennen van overeenkomsten en verschillen tussen de systemen waarvoor door de (grond)wetgeving in deze landen werd gekozen, mogelijke conflicten evenals de verwevenheid van parlementaire immuniteit met het respectievelijke constitutionele systeem, stonden hierbij centraal. In september 2013 is Sascha Hardt gepromoveerd op de publicatie ‘Parliamentary Immunity; A comprehensive study of the systems of parliamentary immunity of the United Kingdom, France, and the Netherlands in a European context.’

7. Promotieonderzoek naar kabinetsformaties (eurmir16)

Het Montesquieu Instituut faciliteert sinds 2009 het promotie onderzoek van Peter Bootsma, verbonden aan de Universiteit van Maastricht. In dit promotieproject wordt getracht het proces van de Nederlandse kabinetsformatie nader te analyseren. Het lijkt duidelijk dat de "vier p's" moeten worden bepaald: welke partijen nemen deel aan de formatie, welk programma kunnen zij overeenkomen, welke partij krijgt welke portfolio's, en welke personen worden benoemd tot minister? Tussentijdse publicaties zullen via het MI- kennisnetwerk en bijdragen in de nieuwsbrief beschikbaar worden gesteld. Met enige regelmaat worden tussentijdse bevindingen ook verwerkt in een column van Bootsma in de Staatscourant. Verwachting is dat het onderzoek wordt afgerond medio 2014 met de publicatie van het boek ‘Coalitievorming in Nederland in vergelijkend perspectief’.

10

1.4 Centrum voor Parlementaire Geschiedenis

1. Tentoonstelling en publicatie 'Het Naakte gezag: Erich Salamon' (eurmiv33)

In 2010 is vanuit het CPG een onderzoek gestart om in beeld te brengen hoe fotojournalist Erich Salomon (1886-1944) in het Interbellum op geheel eigen wijze in Berlijn en daarna in Den Haag parlementariers/politici in beeld bracht. Om het werk in historische context te plaatsen, wordt er aandacht besteedt aan de verschillende beeldtradities in Nederland en Duitsland (politieke tekeningen, commentariërende prenten en foto's).

Het was in Nederland niet toegestaan om foto's te maken tijdens de debatten in de Kamer. De regels die hiervoor bestonden en de wijze waarop Salomon als Duits joodse vluchteling, deze wist te omzeilen, is onderwerp van onderzoek. Eveneens zullen de bladen worden onderzocht waarin zijn foto's werden gepubliceerd en de wijze waarop de foto's werden ontvangen. Hierbij speelde de Nederlandse Illustratiepers (NIP), waar de uitgevers van dag -en weekbladen, eigenaars van fotopersbureaus en persfotografen lid van waren, een belangrijke rol. Verder zal worden onderzocht of er onderlinge contacten bestonden tussen buitenlandse fotojournalisten / politieke tekenaars die noodgedwongen in Nederland verbleven.

In april 2014 zal dit internationale onderzoek worden afgerond met de publicatie van een boek. Tevens is het dan 70 jaar geleden dat Salomon werd vermoord in Auschwitz. Ter voorbereiding op deze publicatie heeft er reeds in december 2011 een driedaagse conferentie plaatsgevonden in Soeterbeeck (Nijmegen) waarbij de 13 auteurs (Nederlandse en Duitse) de verschillende bijdragen hebben besproken en aangevuld om het geheel meer samenhangend te maken.

2. Brusselse verhalen: Europarlementariërs over de werking en dagelijkse praktijk van het EP (eurmir25)

Het Montesquieu Instituut heeft van 2010 tot 2013 een onderzoek vanuit het CPG gefaciliteerd om meer inzicht te verkrijgen in de werking en dagelijkse praktijk van het Europees Parlement. De besluitvorming in de Europese Unie is van invloed op het dagelijks leven in de lidstaten. Burgers en politici zijn zich daar in toenemende mate van bewust. De democratische controle op de Europese besluitvorming vindt voor een groot deel plaats in het Europees Parlement. In de mediaberichtgeving ontbreekt structurele belangstelling hiervoor en overheerst het beeld dat Europarlementariërs zakkenvullers en nietsnutten zijn.

Om een eerlijker beeld van de praktijk te geven komen in deze interviewbundel uit elke zittingsperiode van het Parlement (voormalige) Nederlandse Europarlementariërs aan het woord. Zij vertellen over hun ervaringen in Brussel. Welke geschreven en ongeschreven regels gelden er in het Parlement? Welke overeenkomsten en verschillen zijn er met het Nederlandse parlement? Wat zijn de mogelijkheden en onmogelijkheden van de Europarlementariërs om invloed uit te oefenen op de besluitvorming? Welke zaken worden in achterkamertjes bedisseld, en welke in het openbare debat? Wordt er vanuit Nederland druk uitgeoefend op Europarlementariërs om op te komen voor het nationale belang? En hoe gaan zij om met lobbyisten? De interviews in dit boek behandelen deze en andere vragen, en bieden de lezer zodoende een kijkje in de Brusselse keuken.

Bij de afsluiting van het debat 'Moet Nederland Cameron steunen?" in maart 2013 heeft de voorzitter van het

11

bestuur van de Stichting Montesquieu, Ed d’Hondt, de eerste exemplaren van het boek 'Brusselse Verhalen: Europarlementariërs over de dagelijkse praktijk van het Europees Parlement vanaf 1979' overhandigt aan oud-Europarlementariër Florus Wijsenbeek. Daarnaast zijn tussentijdse publicaties toegankelijk gemaakt via de Montesquieu website.

3. Facilitering van de uitgave van ' Constitutional Law of the EU Member States' (eurmiv16)

In 1981 verscheen, onder redactie van prof. Mr. L. Prakke en prof. Mr. C.A.J.M. Kortmann, de eerste druk van het boek 'Het staatsrecht van de landen van de Europese Gemeenschappen'. Deze bundel was (destijds) een uniek project. Hoewel te verwachten viel, dat in de toen al meer dan twintig jaar oude Europese Gemeenschappen al studies zouden zijn verschenen over het staatsrecht van de verschillende lidstaten, een editie als deze was er echter niet. Dat is na zes drukken van het populaire boek (de Nederlandstalige zesde druk verscheen in 2004) nog steeds zo. Momenteel werkt een nieuwe redactie aan Constitutional Law of the EU Member States. Deze bundel beslaat alle 27 lidstaten en voorziet niet alleen in een vertaling van het boek in het Engels, maar ook in een buitengewoon belangrijke dataset van het constitutionele recht van alle lidstaten van de Europese Unie. Dat is een uniek werk; momenteel zijn er geen andere vergelijkbare studies. Om deze dataset up-to-date te houden, dienen auteurs uit de diverse EU- landen hun bijdragen te bewerken.

De bundel is voorzien in de periode 2014-2015. Het streven is om deze bundel via de nodige PR breed onder de aandacht te brengen waarbij gedacht wordt aan een presentatie met inhoudelijke bijdragen en een debat.

12

1.5 Externe onderzoeken

1. Europese reguleringsnetwerken in het licht van parlementaire controle (eurmir20)

Van 2010 tot het voorjaar van 2013 heeft het Montesquieu Instituut het onderzoek van fellow Kutsal Yesilkagit gefaciliteerd waarbij Europese reguleringsnetwerken centraal hebben gestaan. De aandacht gaat in dit onderzoek in het bijzonder uit naar netwerken op de terreinen van privacybescherming (Article 29 Data Protection Working Party) en financiële markten (Committee of European Securities Regulators). Uiteindelijk heeft dit geresulteerd in meerdere groter datasets waarbij de volgende papers zijn verschenen: - met Ellen Mastenbroek (ingediend bij Journal of European Public Policies) ‘Bypassing national principals: Strategies of national agencies in EU policy implementation’ - met Annetje Ottow (workshop European Financial Market Regulation and Enforcement in Europe, 25-26 april 2013 UU) ‘Convergence of Sanctioning Regimes: A Sufficient Condition for Effective Enforcement of Financial Regulation?’ - met Caelesta Braun (ARENA Workshop Oslo, 14-15 juni 2012) ‘The evolution of stakeholder involvement in EU regulatory governance: The case of securities regulation in the European Union’ - (2011), ‘Institutional Compliance, European Networks of Regulation, and the Bureaucratic Autonomy of National Regulatory Authorities’

Ook na het afronden van dit onderzoek in 2013 wordt nog gebruikt gemaakt van de datasets waardoor de verduurzaming van het onderzoek en de middelen die hieraan ten grondslag hebben gelegen ook in de toekomst van waarde zijn.

2. Recente ontwikkelingen in de Nederlandse politiek in vergelijkend perspectief (eurmir32)

Sinds september 2010 houdt Ruud Koole zich als fellow van het Montesquieu Instituut bezig met een onderzoek naar de recente ontwikkelingen in de Nederlandse politiek in vergelijkend perspectief. Hoe kunnen veranderingen en constanten in Nederlandse politieke instituties, besluitvormingsprocessen en omgangsvormen worden verklaard en geduid. Daarnaast zet hij zijn onderzoek naar het functioneren van politieke partijen (geschiedenis, lidmaatschap, leiderschap, besluitvormingsprocessen, kandidaatstelling, programmaformulering, cultuur en financiën) voort in verschillende deelonderzoeken.

Van zijn hand verschijnen met enige regelmaat bijdrages in de nieuwsbrief de Hofvijver.

3. Nederland, Duitsland en Europa: Europeanisering van het Rijnlands model (eurmir15)

Het Montesquieu Instituut heeft vanaf 2009 tot en met 2013 een onderzoek van het Duitsland Instituut Amsterdam gefaciliteerd dat werd uitgevoerd door fellow Hanco Jürgens. De kredietcrisis heeft de discussie over de toekomst van het Rijnlands model op scherp gezet. Dwingen de Europese integratie, de liberalisering van de markt en de kredietcrisis de Nederlandse en Duitse overlegeconomie in de richting van het Angelsaksische model of zijn beide landen in staat hun structuur in Europa te behouden? Om deze vraag te beantwoorden wordt niet alleen gekeken worden naar transformaties van het sociaaleconomische overlegmodel, maar ook naar veranderende constitutionele en parlementaire partijpolitieke tradities: hoe hebben deze tradities zich sinds de jaren negentig in Nederland en Duitsland gewijzigd in relatie tot de EU? Het onderzoek wil laten zien wat de kenmerken, overeenkomsten en verschillen zijn van het voor Nederland en Duitsland zo typische Rijnlandse model in Europese context. Daarbij zijn er diverse conferenties en bijeenkomsten gehouden.

13

En zijn er een drietal Montesquieu Papers verschenen via het kennisuitwisselingsnetwerk: - The Quest for a Vision for Europe: Lessons to be learned from Dutch and German debates on the Future Democracy of European Union (2013) - Deviating paths, converging policies; Dutch and German Constitutions within an ever-changing European Union (2012) - Identity loss; identity regained? Recent transitions of the Dutch and German social welfare states in a European perspective (2011)

14

2. Permanent Onderwijs

2.1 Montesquieu Masterclass

Masterclass 2013 (eurmi027)

In het voorjaar van 2013 heeft het Montesquieu Instituut voor de 6e maal een Masterclass georganiseerd. Centraal in deze internationale masterclass stond de vraag: How can the Netherlands achieve a fair contribution to the EU? De masterclass setting werd aangepast van een traditioneel hoorcollege/werkcollege format naar een actieve en dynaimische setting in het Living Lab van de Campus.15 excellente studenten van verschillende universiteiten zijn wekelijks in het MI policy lab bijeenkomen om in teamverband te werken aan het opstellen van een beleidsstuk waarbij zij de rollen van de verschillende stakeholders op zich hebben genomen. In mei 2013 zijn er meerdere policy papers gepresenteerd en werd het geheel traditiegetrouw afgesloten met een ceremonie in de Eerste Kamer waarbij Senator Klaas de Vries de studenten heeft toegesp roken.

Masterclass 2014

Momenteel wordt de opzet voor de Masterclass 2014 verder uitgewerkt. Gedacht wordt om de opzet van de collegereeks van het najaar 2013 hiervoor te gebruiken. Tijdens de Zomerconferentie van 2013 is er al tijdens een denk tank sessie een start gemaakt met het onderwerp ‘Behind the Scenes of Big Governance Issues’, deze thematiek biedt ruimte aan meer verdieping en zal daarom ook tijdens de collegereeks in het najaar centraal staan. Werktitel voor de Masterclass 2014 luidt ‘Perspectives on the EU Crisis; Best Practices from other countries’.

2..2 Montesquieu Collegeserie

Collegeserie 'Politics of Hard Choiches' (eurmio25)

In de winter van 2012 heeft het Montesquieu Instituut in samenwerking met Campus Den Haag en het Departement Bestuurskunde van de universiteit Leiden een collegeserie voor studenten en toehoorders georganiseerd. Deze collegereeks behandelde vragen over hoe overheden omgaan met de spanningen die inherent zijn aan moeilijke keuzes wanneer ze geconfronteerd worden met economische crises, wat voor verschillende historische tradities er bestaan in economisch crisisbeheersing, hoe landen van elkaar en van ervaringen uit het verleden 'leren', en hoe politieke instellingen met hun gescheiden of overlappende bevoegdheden een rol spelen in de beheersing van een economische crisis. De serie werd daarnaast ook als keuze/bijvak aangeboden aan studenten via de Leidse Universiteit, waar 5 ECTS aan werden toegekend na een succesvolle afronding van het vak. Ook is gebleken dat er veel belangstelling is voor deze collegreeks door professionals en ambtenaren.

Collegeserie ‘Big issues of Governance, today and tomorrow’ (eurmio32)

In de winter van 2013 zal het Montesquieu Instituut in samenwerking met Campus Den Haag en het Departement Bestuurskunde van de Universiteit Leiden een collegeserie voor studenten en toehoorders organiseren. Centraal staat het volgende uitgangspunt: What are the trending topics in politics? The economy, employment, energy, immigration, safety, all issues compete for attention. And this competition happens across national borders, in the EU, and on the global stage of world politics. When ‘new’ and ‘hot’ issues hit the headlines and enter the political agenda, they often push ‘old’ issues aside. How are such issues detected, what are the consequences for

15

agenda setting, and what policy responses follow? De serie zal ook in 2013 als keuze/bijvak aangeboden worden aan studenten via de Leidse Universiteit, waarbij opnieuw 5 ECTS worden toegekend bij een succesvolle afronding.

2.3 Onderwijsactiviteiten MI-Maastricht

In het academisch onderwijs van de Faculteit de Rechtsgeleerdheid van de Universiteit Maastricht leveren de leden van het Montesquieu Instituut een bijdrage aan een aantal constitutioneel rechtelijke vakken. Deze vakken hangen nauw samen met het werkterrein van het Montesquieu Instituut en hebben in hoofdzaak betrekking op de werking van parlementaire stelsels in Europa en de instituties die binnen die stelsels functioneren. Het gaat om zowel Nederlands- als Engelstalige blokken die in verschillende fasen van de aan de faculteit bestaande opleidingen worden gegeven, te weten.

1. Comparative Government (Bachelor, eerste jaar) 2. Government and Constitutions (Bachelor, derde jaar) 3. Comparative Constitutional Law (Masterfase) 4. Actueel Staatsrecht (Masterfase) 5. Wetgeving (Masterfase) 6. Decentraal bestuur (Masterfase) 7. Regering en parlement (Masterfase)

Maastricht Monnet Lezingen: ‘Europa en haar burgers’ (eurmio28)

Een jaarlijkse lezingenreeks georganiseerd door de Maastrichtse vestiging van het MI over de relatie tussen de Europese Unie en haar burgers. In 2013 hebben de volgende lezingen plaatsgevonden die ook in het kader van de verduurzaming online terug te kijken zijn via de site: http://www.mceg-maastricht.eu/events.html

 Michael Reiterer ‘East Meets West Reloaded: Will the Rise of Asia lead to Europe's decline?'Tuesday, 26 March 2013  Human Rights Lecture by Frans Timmermans, Minister of Foreign Affairs of the Netherlands. Wednesday, 17 April 2013

Daarnaast zal ook de volgende lezing nog in de reeks plaatsvinden:  Stephen Clark, Director for Relations with Citizens at the European Parliament “This time it's different: communicating on the 2014 European elections" Monday 25 November 2013

16

3. Conferenties en congressen

1. EuParl werkconferentie najaar 2012 en internationale workshop 2013 (eurmiv09/eurmiv75 )

In het najaar van 2012 heeft er een Euparl werkconferentie in Parijs plaatsgevonden. En in het voorjaar van 2013 heeft het CPG samen met het Montesquieu Instituut een internationale workshop georganiseerd in Den Haag rondom het thema 'The Ideal Parliament: Perception, Interpretation and Memory of European Parliaments since 1978. Het congres heeft een wetenschappelijk en maatschappelijk resultaat.Het wetenschappelijke resultaat is de presentatie van en discussie over onderzoek over het ‘ideale parlement’ in de afgelopen tweehonderd jaar in alle delen van Europa. Deze uitwisseling legt een basis voor fundamentele kennis over het functioneren van parlementen in Europa. Het congres is bron van inspiratie geweest voor verdere kennisuitwisseling in Europa en zal aan de basis staan van nieuwe Europese onderzoeksprogramma's. Op het gebied van valorisatie is een deel van het congres bewust toegankelijk gemaakt voor een breed publiek (key note lezing van prof. dr. Joop van den Berg in de Eerste Kamer), via livestream kon dit deel van het congres ook buiten de Eerste Kamer worden bekeken. Verslagen van het congres zijn gepubliceerd op de website van het Montesquieu Instituut en op Historici.nl

Daarnaast verschijnt er 2 maal per jaar een nieuwsbrief met daarin de aankondigingen van verschillende evenementen voor en door de partners georganiseerd. Ook is er een - door het MI onderhouden - gezamenlijke website van het netwerk: http://euparl.net. Inmiddels zijn de volgende landen lid van het netwerk: Duitsland, Finland, Frankrijk, Griekenland, Groot-Brittannië, Hongarije, Luxemburg, Nederland, Oostenrijk, Roemenie, Slovenië, Slowakije, Spanje en Tsjechie.

2. Boekpresentatie 150 jaar parlementaire geschiedenis

Prof.dr. J.Th.J. van den Berg en de in 2011 overleden prof.mr. J.J.Vis hebben 150 jaar parlementaire geschiedenis beschreven in een boek, dat op 23 april 2013 is gepresenteerd. Zij geven daarin een samenvattend overzicht van anderhalve eeuw staatkundige vorming, waarin vooral de Grondwet een terugkerend thema is.

De boekpresentatie werd voorafgegaan door een symposium onder voor circa 150 gasten onder leiding van prof.dr. Jouke de Vries waaraan ook oud-minister Hans Wiegel en auteur Joop van den Berg deelnamen. Door de historici Joris Oddens, Eerie Tanja en Carla Hoetink werd een inhoudelijke bijdrage in de vorm van het voordragen van columns verzorgd. Het eerste exemplaar werd aangeboden aan Tweede Kamerlid Jan de Wit.

17

3. Internationale conferentie in het kader van het project 'Politiek van de Aandacht (eurmic06)

At the annual conference of the Council for European Studies, held this year in Amsterdam, the Montesquieu Institute in close collaboration with an international group of scholars organized a minisymposium with five panels on the evolution of political agendas in the EU and North America. The panels attracted an audience of over 120 scholars from a range of countries.

In de zomer van 2013 vond in Bordeaux de 6ee Annual Conference of the Comparative Agendas Project (CAP) plaats. Namens het MI namen Arco Timmermans, Petya Alexandrova, Leticia Elias, Sebastiaan Princen, Anne Rasmussen, Gerard Breeman en Markus Haverland deel en presenteerden daar hun verschillende working papers. In 2012 is ook de in 2011 aangekondigde internationale boekenserie gelanceerd in samenwerking met Palgrave Macmillan 'Comparative Studies of Political Agendas'. Arco Timmermans is een van de vijf eindredacteuren. Ook in 2013 loopt dit project door.

Op de website http://www.montesquieu-instituut.nl/id/vhxznu0f6rgm/politiek_van_de_aandacht wordt gedurende het hele jaar de valorisatie en output van dit onderzoek ontsloten.

4. Internationaal symposium over populisme (eurmiv95)

Op 3 en 4 oktober 2013 werd er in Groningen een symposium georganiseerd waarbij wetenschappers met elkaar in discussie gingen over de rol van sterke radicaal rechts populistische partijen in de verschillende West Europese landen. Centraal op dit symposium stond de ontwikkeling van rechts- populistische partijen op sociaaleconomische onderwerpen, zoals de verzorgingsstaat, de belastingen en privatiseringen. Er waren naast de wetenschappers vanuit het DNPP ook deelnemers uit onder meer Italië, Finland, Oostenrijk, Zweden en Denemarken bij betrokken.

Van dit symposium zal er ook een gezamenlijke groepspublicatie worden uitgegeven begin 2014.

5. Conferentie 'Citizens Rights and Economic Crisis’

Het MI Maastricht heeft op 20 september 2013 de conferentie ‘Citizens’ Rights and Economic Crisis’ georganiseerd waarbij de vraag centraal stond op welke wijze rechten van individuele burgers en bevolkingsgroepen worden geraakt door de huidige economische crisis? Prof. Aalt Willem Heringa trad op als voorzitter van deze dag waarbij prof. Aoife Nolan (University of Nottingham) de sociale rechten, budgetten en de crisis besprak, dr. Anne Pieter van der Mei (Universiteit Maastricht) de sociale consequenties van de crisis in Europa voor zijn rekening nam. Het middagprogramma vestigde de aandacht op vraagstukken rondom de populariteit van soevereiniteit in de crisis (Antonia Waltermann, Universiteit Maastricht), de EU, zijn lidstaten en de sociale rechten van de burgers (prof. Bruno de Witte (Universiteit Maastricht) en bevatte daarnaast ook bijdragen van prof. Janneke Gerards (Radboud Universiteit Nijmegen) en Regis Brillat (Council of Europe).

6. Congres ‘De onafhankelijke rechter in tijden van bureaucratisering en bezuiniging’

18

Op 4 oktober 2013 organiseerden het Forum Romanum en het Montesquieu Instituut Maastricht een congres over de onafhankelijke rechter in tijden van bureaucratisering en bezuiniging.

7. Drie debatten in samenwerking met de Europese Commissie (eurmiv87)

Tijdens het Europese Jaar van de Burger heeft het Montesquieu Instituut op verzoek van de Vertegenwoordiging van de Europese Commissie in Nederland een drietal events georganiseerd om de Commissie in gesprek met de burger te brengen.

In de bijlage volgt een uitgebreide verantwoording en verslaglegging van deze drie evenementen.

8. The Europe Lecture (deeule)

Er valt veel uit te leggen over het 'concept' Europa. Daarom wordt er jaarlijks een tot de verbeelding sprekende, inspirerende man of vrouw uitgenodigd die een lezing geeft over een onderwerp dat interessant is vanuit Europees perspectief. In 2012 heeft de Gemeente Den Haag het Montesquieu Instituut gevraagd om de organisatie van deze jaarlijkse lezing op te pakken. Het is de bedoeling om in 2014 als zelfstandige Stichting Europalezing te opereren.

De eerste lezing georganiseerd door het Montesquieu Instituut zal plaatsvinden op vrijdag 25 oktober in de Kloosterkerk, Den Haag. Spreker is voormalig President de Klerk van Zuid Afrika, met als co- referaat professor van Wolferen. De lezing zal worden geleid door Ben Bot, oud- minister van Buitenlandse Zaken. Naar verwachting zullen er zo’n 600 deelnemers aanwezig zijn bij deze lezing.

19

3.1 Democratie in Debat

Democratie in debat reeks (eurmip21)

In 2013 is de samenwerking tussen het MI, Perscentrum Nieuwspoort en ProDemos, Huis voor Democratie en Rechtsstaat verder uitgewerkt. Dankzij een subsidie van de Tweede Kamer vinden er elke maand actualiteiten debatten plaats in Nieuwspoort en themadebatten in de Centrale Bibliotheek. Ook voor 2014 staat deze samenwerking op de agenda, en zal er worden getracht opnieuw een subsidie aan te verkrijgen om de organisatorische inspanningen te kunnen financieren. Er is tevens een speciale website opgericht, www.democratieindebat.com, waarop alle bijeenkomsten voorzien van een verslag, video opname en foto opname zijn terug te zien of te luisteren. Daarnaast zijn deze aankondigingen en verslagen in het kader van de verduurzaming ook terug te vinden via de Montesquieu website. http://www.montesquieu-instituut.nl/id/vitaidoh1yrj/democratie_in_debat_did

 Themadebat 1: De emotie regeert?

Op vrijdag 1 februari vond het debat 'De emotie regeert?' plaats in de Centrale Bibliotheek Den Haag. Dit debat werd georganiseerd door het Montesquieu Instituut in samenwerking met Internationaal Perscentrum Nieuwspoort en ProDemos. Montesquieu fellow Frank Hendriks (hoogleraar UvT en auteur van "Democratie onder druk"), Pierre Heijnen (Kamerlid PvdA) en Will Tiemeijer (onderzoeker WRR en auteur van "Wat 93,7 procent van de Nederlanders moet weten over opiniepeilingen) gingen met elkaar in discussie o.l.v. Roos Wouters en Kars Veling. Frank Hendriks verzorgde een inleiding over de opkomende 'stemmingendemocratie'. Er waren ongeveer 55 deelnemers aanwezig.

 Themadebat 2: Burgerinitiatief: meer mogen of moeten?

Op vrijdag 15 maart vond het debat 'Burgerinitiatief: meer mogen of moeten?' plaats in de Centrale Bibliotheek Den Haag. Dit debat werd georganiseerd door het Montesquieu Instituut in samenwerking met Internationaal Perscentrum Nieuwspoort en ProDemos. Fleur de Beaufort (wetenschappelijk medewerker wetenschappelijk bureau VVD) en Theo Coskun (SP, wethouder deelgemeente Charlois met burgerparticipatie in zijn portefeuille) gingen met elkaar in discussie, o.l.v. Kars Veling (directeur van ProDemos) en Roos Wouters (politicoloog, publicist en debatleider). Aanvankelijk had ook Bas Denters (hoogleraar Bestuurskunde aan de Universiteit Twente) zijn medewerking toegezegd, maar hij moest wegens ziekte afzeggen. Er waren ongeveer 45 deelnemers aanwezig.

 Themadebat 3: 'Politiek en internet: vrijheid of Big Brother?'

Op vrijdag 12 april vond het debat 'Politiek en internet: vrijheid of Big Brother?' plaats in de Centrale Bibliotheek in Den Haag. Dit debat werd georganiseerd door het Montesquieu Instituut in samenwerking

20

met Internationaal Perscentrum Nieuwspoort en ProDemos. Wilbert Tomesen (College bescherming persoonsgegevens (CBP)), Anne-Wil Duthler (Eerste Kamerlid VVD en oprichter adviesbureau over bestuur, recht en ICT), Tim Toornvliet (Bits of Freedom, organisatie die opkomt voor vrijheid en privacy op internet), Dirk Poot (lijsttrekker Piratenpartij, ICT-consultant) en Francisco van Jole (internetjournalist) g ingen met elkaar in debat o.l.v. Kars Veling (directeur van ProDemos) en Roos Wouters (politicoloog, publicist en debatleider).

 Themadebat 4: De monarchie: nu en in de toekomst

Op zaterdag 27 april vond het debat 'De monarchie: nu en in de toekomst' plaats in de Centrale Bibliotheek in Den Haag. Dit debat werd georganiseerd door het Montesquieu Instituut in samenwerking met Internationaal Perscentrum Nieuwspoort en ProDemos. Reinildis van Ditzhuyzen (historica, schrijfster en koningshuisdeskundige), Anton van Hooff (historicus en republikein), Steven Adolf (journalist en kenner van Spaanse monarchie) en Geraldine Coughlan (journalist en kenner van Britse monarchie) gingen met elkaar in debat o.l.v. Kars Veling (directeur van ProDemos) en Roos Wouters (politicoloog, publicist en debatleider).

 Themadebat 5: De onzichtbare macht

Op vrijdag 14 juni vond het debat “De onzichtbare macht” plaats in de Centrale Bibliotheek in Den Haag. Dit debat werd georganiseerd door het Montesquieu Instituut in samenwerking met Internationaal Perscentrum Nieuwspoort en ProDemos. Marcel Halma (voorzitter BPVA), Marleen Barth (Eerste Kamerlid PvdA) en John Kerstens (Tweede Kamerlid PvdA) gingen met elkaar in debat o.l.v. Kars Veling directeur van ProDemos) en Roos Wouters (politicoloog, publicist en debatleider).

 Themadebat 6: Wat werkt: ontwikkelingshulp of handel?

Op vrijdag 11 oktober zal het debat over de toekomst van ontwikkelingshulp en buitenlandse handel plaats vinden in de Centrale Bibliotheek in Den Haag. Dit debat zal worden georganiseerd door het Montesquieu Instituut in samenwerking met ProDemos en perscentrum Nieuwspoort. Onder leiding van Kars Veling (directeur ProDemos) en Roos Wouters ((politicoloog, publicist en debatleider). Zullen Farah Karimi (directeur Oxfam Novib), Arend Jan Boekestijn (voormalig Tweede Kamerlid VVD) en Christine Carabain( onderzoeker NCDO) met elkaar en de zaal in debat gaan.

 Actualiteitendebat 1: De "Sorry-premier":acceptabel?

Op woensdag 6 februari vond het debat 'De "Sorry-premier": acceptabel?' plaats te Nieuwspoort. Dit debat werd georganiseerd door het Montesquieu Instituut in samenwerking met Internationaal Perscentrum Nieuwspoort en ProDemos. Mark Verheijen (Tweede Kamerlid VVD), Karen Zandbergen (chef politieke redactie, dagblad Trouw) en Gerrit Voerman (hoogleraar en directeur DNPP) gingen met elkaar in debat over de betrouwbaarheid en geloofwaardigheid van politici o.l.v. politiek commentator Max van Weezel. Er waren ongeveer 60 deelnemers aan het debat.

 Actualiteitendebat 2: Moet Nederland Cameron steunen?

21

Op 6 maart vond het debat 'Moet Nederland Cameron steunen?' plaats in Nieuwspoort. Dit debat werd georganiseerd door het Montesquieu Instituut in samenwerking met Internationaal Perscentrum Nieuwspoort en ProDemos. Ewald Engelen (hoogleraar Financiële Geografie), Martin Visser (verslaggever en columnist, Het Financiële Dagblad), Marietje Schaake (D66, lid Europees Parlement) en Pieter Omtzigt (Kamerlid CDA) gingen met elkaar in debat, onder leiding van Max van Weezel. Zij discussieerden over welke bevoegdheden Europees moeten blijven en welke weer teruggegeven moeten worden aan de lidstaten. Het debat vond plaats in perscentrum Nieuwspoort, met aansluitend een boekpresentatie. Er waren ongeveer 140 deelnemers aan het debat.

 Actualiteitendebat 3: Wordt de Eerste Kamer te machtig?

Op 3 april organiseerden ProDemos, het Montesquieu Instituut en Perscentrum Nieuwspoort een debat onder de noemer 'Wordt de Eerste Kamer te machtig?'. Thom de Graaf (Eerste Kamerlid, D66), Tiny Kox (Eerste Kamerlid, SP), Han Noten (voormalig Eerste Kamerlid, PvdA) en Bert van den Braak (parlementair historicus PDC, schreef zijn proefschrift over de Eerste Kamer) gingen met elkaar in debat over de positie van de Eerste Kamer in het politieke debat, onder leiding van Max van Weezel. Er waren ongeveer 115 deelnemers aan het debat.

 Actualiteitendebat 4: Hannah Arendt (debat werd voorafgegaan door de film)

Op 1 mei organiseerden ProDemos, het Montesquieu Instituut en het Filmhuis Den Haag een debat over de film 'Hannah Arendt'. Dit was een extra debat als onderdeel van de Haagse Vrijheidsweken. Voorafgaand aan het debat werd de film getoond. Vervolgens gingen Anet Bleich (journaliste en columniste, de Volkskrant), Erik Jurgens (rechtsgeleerde en voormalig politicus) en Simone van Saarloos (filosofe, columniste en recensent) met elkaar in debat onder leiding van Max van Weezel. De film was binnen enkele dagen uitverkocht, waardoor werd uitgeweken naar een grotere zaal.

 Actualiteitendebat 5: Blij met het poldermodel?

Op 5 juni organiseerden ProDemos, het Montesquieu Instituut en Perscentrum Nieuwspoort een debat onder de noemer ‘Blij met het poldermodel?Jaap Smit (voorzitter CNV), Ton Wilthagen (hoogleraar arbeidsverhoudingen en sociale zekerheid), Cora van Nieuwenhuizen (Tweede Kamerlid VVD) en Gijs Herderschee (parlementair redacteur de Volkskrant) gingen met elkaar en het publiek in debat over het poldermodel en de rol van de sociale partners, onder leiding van Max van Wezel. Er waren ongeveer 60 deelnemers aan het debat.

 Actualiteitendebat 6: Domineert Euroscepsis de verkiezingen?

Op 3 juli organiseerden ProDemos, het Montesquieu instituut en Perscentrum Nieuwspoort een debat in het kader van de Europese Verkiezingen van 2014. Onder meer Sarah de Lange (universitair docent politieke wetenschappen, UvA), Mark Kranenburg (journalist, NRC), Nel van Dijk oud-Europarlementariër, GroenLinks) en Rene Cuperus (Wiardi Beckman Stichting) gingen hierover met elkaar in debat geleid door Max van Weezel. Er waren ongeveer 100 deelnemers aan het debat.

22

 Actualiteitendebat 7: Bron van transparantie of informatiemachine?

Op 4 september organiseerden ProDemos, het Montesquieu Instituut en Perscentrum Nieuwspoort een debat in het kader van de Zomerconferentie 2013 waarbij transparantie en de rol van de media centraal stonden. Thijs Berman (Europarlementariër PvdA) ging in debat met Carla Joosten (Elsevier) en Kees Boonman (TROS Kamerbreed en Universiteit Leiden) onder leiding van Max van Weezel. Er waren ongeveer 110 deelnemers aan het debat.

 Actualiteitendebat 8: Nut en noodzaak van de Eerste Kamer

Op 3 oktober organiseerden ProDemos, het Montesquieu Instituut en Perscentrum Nieuwspoort een debat over de positie van de Eerste Kamer in vergelijking met andere Europese landen. Onder leiding van Max van Weezel gingen Wytze van der Woude (Universiteit Maastricht) Adri Duivenstein (senator PvdA), Tom Jan Meeus (NRC) en Thom de Graaf (senator D66) met elkaar in debat over het nut en de noodzaak van de Eerste Kamer. Het debat vond eenmalig plaats in de Campus Den Haag vanwege andere activiteiten bij Perscentrum Nieuwspoort. Er waren ongeveer 100 deelnemers aan het debat.

In november zal het themadebat in het teken van Gezondheid staan en zal het actualiteitendebat zicht richten op het vluchtelingenbeleid van Europese Unie.

3.2 Discussiebijeenkomsten

Discussiebijeenkomsten 'Staat van de Democratie'(eurmiv21)

Het MI organiseert sinds 2009 in samenwerking met dagblad Trouw 3 tot 5 maal per jaar discussiebijeenkomsten rondom het thema Staat van de Democratie. Opzet: wetenschapper en politicus tegenover elkaar, met tegengestelde meningen. Er wordt een opiniestuk geschreven en deze wordt op zaterdag voorafgaand aan het debat gepubliceerd in Trouw. In 2012 was al de samenwerking met het Huis van Europa aangegaan en in 2013 is heel nadrukkelijk de samenwerking met ambassades in Den Haag gezocht. Ook is het thema aangepast naar “Staat van de Europese Democratie”.

Ook voor 2014 staat deze reeks gepland en zal de succesvolle samenwerking met dagblad Trouw en de ambassades in Den Haag worden voortgezet.

 Onze Belgische Buren over democratie in Europa

Op 14 januari organiseerden het Montesquieu Instituut, in samenwerking met dagblad Trouw, een debat getiteld: 'Onze Belgische buren over democratie in Europa'. Er waren ongeveer 140 aanmeldingen. Uiteindelijk (mede door de sneeuw) waren er ongeveer 80 aanwezigen. Dhr. Bursens (Universiteit Antwerpen) en dhr. Van Daele(Voormalig kabinetchef van dhr. Van Rompuy) gingen met elkaar in debat over de vraag hoe België aankijkt tegen de Europese democratie. Conclusie van het debat was dat er in Nederland een debatcultuur heerst en dat het debat over de EU in Nederland wordt gevoerd. In België is dit veel minder het geval. Volgens dhr. Bursens heeft dit te maken met een gebrek aan

23

debatcultuur in België. Europa wordt bewust stilgezwegen.

 Poland and the European Democracy

Het 2e debat van de reeks in 2013 werd geheel in het Engels uitgevoerd.

Op 25 maart organiseerden het Montesquieu Instituut, in samenwerking met dagblad Trouw, een debat getiteld: Poland and the European Democracy'. De Poolse ambassade was nauw betrokken bij de organisatie van dit debat. Dhr. Jesien (head of EU research of the Polish Institute of International Affairs) en europarlementarier Sidonia Jędrzejewska gingen met elkaar in debat over de staat van de Europese democratie in Polen. Het debat werd gemodereerd door Hans Goslinga. Voorafgaand aan het debat heeft Trouw een artikel van dhr.Jesien gepubliceerd. Tijdens het debat kwam naar voren dat de Polen meer vertrouwen hebben in de Europese democratie dan de nationale democratie en dat de Europese integratie de nationale democratie kan versterken.

Er waren ongeveer 70 deelnemers aanwezig waarbij het opvallend was dat er ook veel ambassades aanwezig waren bij het debat.

 Germany and the European Democracy

Ook het 3e debat van de reeks in 2013 werd geheel in het Engels uitgevoerd.

Op 8 april gingen dhr. Bütikofer (Europarlementarier) en Markus Haverland met elkaar in debat over de Staat van de Europese Democratie in Duitsland. Voorafgaand aan het debat is een artikel van dhr. Haverland gepubliceerd in Trouw. Het debat werd georganiseerd door het Montesquieu Instituut en dagblad Trouw. Er waren ongeveer 80 mensen aanwezig bij het debat.

Dhr Bütikofer en dhr. Haverland gingen in op de rol die Duitsland speelt in de Europese Unie. Duitsland is weliswaar een economische grootmacht, maar op andere terreinen, denk bijvoorbeeld aan defensie, is Duitsland absoluut geen grote lidstaat in de EU. Tien jaar geleden werd Duitsland nog gezien als de 'zieke man van Europa'. Niemand had toen kunnen voorspellen dat Duitsland nu een economische grootmacht zou zijn in de EU. Beide sprekers noemde de pro-Europese houding onder Duitse politici en bevolking. Ook zijn Duitse politici pro-Europeser dan Nederlandse politici, aldus beide sprekers.

3.3 Zomerconferentie 2013: Weg met achterkamertjes? Alles openbaar?

In de periode van 27 augustus tot en met 5 september hebben er 13 verschillende activiteiten plaatsgevonden rondom het thema van transparantie en openbaarheid.

In de speciale bijlage volgt een uitgebreider verslag van deze bijeenkomsten.

24

4. Kennisuitwisseling(netwerk)

1. Technische ontwikkelingen (eurmiv01) Binnen het kader van het MI is het Parlementair Documentatie Centrum (PDC) bezig met de ontwikkeling van een geïntegreerde database met basisinformatie over de belangrijkste relevante actoren (landen, organen, organisaties en personen), hun activiteiten, historische ontwikkeling, procedures en "producten". De database die aangeboden wordt dankzij de inschakeling van geavanceerde technieken ("robotjes"), wordt zoveel mogelijk van dag tot dag actueel gehouden en geeft de gebruikers zo de mogelijkheid om allerhande vraagstukken aan de hand van actuele gegevens te analyseren. Inmiddels is een prototype van het te ontwikkelen analyse-instrument gereed. Het wordt experimenteel gebruikt bij de opbouw en het beheer van elektronische dossiers van de producten van de Europese besluitvorming. Op basis van deze ervaringen wordt dit analyse-instrument en de onderliggende dataverzameling verder verfijnd en uitgebreid. Ten slotte is in 2013 veel aandacht besteed aan het professionaliseren van het instrumentarium van de onder verantwoordelijkheid van het PDC werkende redactie.

2. Analysetool (eurmir01) Het instrumentarium voor snelle en laagdrempelige ontsluiting (incl. visuele onderzoekskaarten) van onderzoeksresultaten, onderzoeksvragen en betrokken onderzoekers is in de periode 2009-2011 voor een nog beperkt terrein operationeel geworden. Gezien de budgettaire beperkingen was er in 2012 en 2013 weinig ruimte om het tijdlijnen-instrumentarium verder uit te bouwen. Wel wordt in samenwerking met Campus Den Haag onderzocht in hoeverre de verschuivingen in parlementaire en politieke aandacht zichtbaar gemaakt kunnen worden in een goeddeels geautomatiseerde beleidsmonitor.

3. Common European Constitutional Language (eurmir02) Common European Constitutional Language (CECL), is een onderzoeksinstrument dat als een verhelderend instrumentarium moet dienen voor wetenschappers en professionals. Deze verheldering is wenselijk om binnen het almaar groeiende Europa spraakverwarring op het gebied van constitutionele begrippen te voorkomen. Immers, nu er zoveel verschillende culturen met elkaar een constructieve dialoog moeten kunnen aangaan is het nog maar de vraag wat we eigenlijk van elkaars parlementaire termen en gebruiken afweten. En als deze kennis er wel is, waarop is deze gebaseerd en is deze wel accuraat? Naast verheldering kan een dergelijk instrumentarium ook voor verrijking zorgen; door langs de wegen van de taal kennis te nemen van elkaars parlementaire gebruiken kunnen de Europese lidstaten profiteren van bewezen 'best practices and failures'. PDC heeft in 2011 een stap gezet in het ontsluiten van de begrippenlijst via het MI-kennisnetwerk. De volgende stappen in 2012 en 2013 zijn minder compleet geweest dan voorzien in 2011. Het streven om de begrippenlijst volledig toegankelijk te laten worden is hiermee niet verdwenen, echter zal er met het oog op de toekomst geen (of slechts in geringe mate) tijd en middelen zijn om dit op korte termijn te verwezenlijken.

4. Kennisuitwisseling over de Nederlandse politiek (eurmivv55)

Namens het MI/PDC treedt wetenschapper Bert van den Braak veelvuldig op in actualiteitenprogramma's of radio interviews om een toelichting te geven op een actueel politiek

25

onderwerp. Ook verschijnen met enige regelmaat opinie stukken van zijn hand in de landelijke dagbladen. Rondom de verkiezingen van september 2012 heeft hij een internationale delegatie van het Taiwanese parlement voorlichting gegeven op de inrichting van het Nederlandse politieke bestel.

5. Ontwikkeling Parlementaire en Europese Monitor

Onder de paraplu van het Montesquieu Instituut wordt door PDC en het ANP de Parlementaire én Europese Monitor ontwikkeld waarmee bedrijven en belangenorganisaties trefzeker kunnen inspelen op kansen en bedreigingen van op handen zijnde nationale en Europese regelgeving.

De Parlementaire monitor ontsluit het nationale proces van wet- en regelgeving en bevat onder meer alle door het parlement in behandeling genomen (wetgevings)dossiers en de daarbij verschenen Kamerstukken, zoals brieven, handelingen, moties en Kamervragen. Bovendien geeft de Monitor aan wanneer en bij wie deze dossiers en Kamerstukken op de agenda staan en wat de actuele stand van zaken is. Omdat veel nationale wet- en regelgeving vandaag de dag een oorsprong kent in Brussel, worden er verbanden gelegd met de Europese wetgevingsdossiers.

Besluitvormingsprocessen in de Europese Unie zijn in toenemende mate van belang voor het nationale proces van wet- en regelgeving. De Europese monitor geeft de gebruiker inzicht in de Europese wetgevingstrajecten. De Monitor bevat alle Europese wetgevende dossiers, de belangrijkste adviezen en rapporten van de Europese instellingen en geeft zelfs een inkijk in welke wetsvoorstellen er aan komen.

Net als in de Parlementaire Monitor wordt aangegeven wanneer en bij wie de wetgevingsdossiers op de agenda staan en wat de actuele stand van zaken is. De samenwerking me het ANP maakt het mogelijk de monitor uit te breiden met actueel Europees nieuws. Ook in 2014 wordt dit instrumentatrium verder ontwikkeld en onderhouden door PDC.

26

5. Overige valorisatie

1. Montesquieu website (eurmiv08)

In het voorjaar van 2013 is de lay out van de site aangepast aan de nieuwe ontwikkelingen op het gebied van webarchitectuur en vormgeving.

Zo geeft de homepage een beter beeld van de beschikbare informatie, heeft de agenda een prominentere plek gekregen, zijn agenda en verslag in handige categorieën opgedeeld: en zijn onderzoeken nu op thema terug te vinden binnen de zogenaamde Trias pagina’s. Ook onder de motorkap is de site volledig vernieuwd, onder andere door toepassen van HTML 5 en CCS3. De site is voor gebruik op tablet en smartphone geoptimaliseerd waardoor iedere gebruiker snel de gewenste informatie vindt.

2. MI-nieuwsbrieven (eurmiv02)

Sinds de zomer van 2008 is er onder redactie van het Parlementair Documentatie Centrum een tiental MI-nieuwsbrieven verschenen. In het voorjaar van 2011 heeft de nieuwsbrief een gedaantewisseling ondergaan en gaat als 'de Hofvijver' dieper in op de actualiteit. De verbeterde nieuwsbrief koppelt maandelijks onderzoek en achtergrondinformatie van het MI en partners aan actuele onderwerpen.

De Hofvijver nieuwsbrief wordt verluchtigd met aardige wetenswaardigheden, citaten en toepasselijke historische cartoons. Hoofdredacteur is Jan Schinkelshoek. Het bereik van de nieuwsbrief is het afgelopen jaar fors toegenomen, zo ontvangen inmiddels ruim 3500 personen maandelijks een nieuwsbrief met het laatste nieuws van het Montesquieu Instituut.

Alle nieuwsbrieven zijn terug te lezen via www.dehofvijver.com, (een pagina binnen de MI site)

3. EuParl.net (eurmiv09)

Onderhoud van de website van het European Information and Research Network on Parliamentary History, waarvan het MI een van de partners is, wordt sinds de zomer van 2008 onder verantwoordelijkheid/redactie van het Parlementair Documentatie Centrum verzorgd.

4. Montesquieu paper-serie (eurmiv12)

Sinds 2008 publiceert het MI online onderzoekspapers waarin aan het Instituut gelieerde onderzoekers vanuit verschillende disciplines hun licht laten schijnen op al dan niet actuele Europese vraagstukken.

In 2013 is er een verdieping aangebracht door ook Policy Papers onder de paraplu van deze reeks uit geven die ingaan op de actualiteit. Alle papers zijn digitaal ontsloten via de Montesquieu website en beschikbaar via: http://www.montesquieu-instituut.nl/id/vhxzde5a00vx/montesquieu_papers

27

5. Columns & analyses op de MI-site (eurmiv05)

In de zomer van 2008 is er gestart met de columns en analyses van diverse deskundigen over verschillende actuele MI-gerelateerde onderwerpen. Inmiddels zijn er 116 bijdragen online verschenen.

Voor het Montesquieu Instituut volgt correspondent dr. Jan Werts in Brussel de ontwikkelingen van de Europese Raad van dichtbij, en brengt hij met zijn uitgebreide analyses de juiste informatie tijdig en hanteerbaar onder de aandacht van de geïnteresseerde ambtenaar, bestuurder, politicus, wetenschapper, journalist, student én belangstellende burger.

De verzameling van columns &analyses is beschikbaar via: http://www.montesquieu- instituut.nl/id/vhxgpc5fb7yk/analyses_commentaar_montesquieu

2. Montesquieu reeks (eurmiv72)

In 2012 is het Montesquieu Instituut gestart met het uitgeven van publicaties onder de zogenaamde Montesquieu Reeks. Het streven is om een aantal maal per jaar zal een bundel te laten verschijnen op basis van input vanuit de verschillende MI partners die inspeelt op de actualiteit. De bundel wordt vervolgens tijdig en hanteerbaar onder de aandacht gebracht door middel van een debat of symposium. en wordt aangeboden aan alle zittende Eerste en Tweede Kamerleden.

Naast de bundels verschenen in 2012 ‘Koning, Kamers, Kabinetsformatie’ en ‘De erfenis van Fortuyn - De parlementaire en politieke nalatenschap van Pim Fortuyn’ is in 2013 de bundel ‘Het nieuwe Formeren’ verschenen. Deze bundel is voortgekomen uit een symposium op 17 december 2012 waarbij de nieuwe manier van formeren centraal stond. In dit 3e deel van de Montesquieu Reeks zijn in bewerkte vorm de inleidingen verzameld van prof. Carla van Baalen, prof. Aalt Willem Heringa en onderzoeksdirecteur Arco Timmermans, met een woord vooraf van mr. H.D. Tjeenk Willink.

3. Samenwerking met Haagsch College in Nieuwspoort (eurmip12)

In het najaar van 2013 is een samenwerking opgezet tussen de initiatiefnemers van het Haagsch College in Nieuwspoort en het Montesquieu Instituut. De doelgroep van deze betaalde collegereeks, georganiseerd door het Haagsch College, zijn de young professionals in Den Haag en omgeving die na werktijd hun kennis willen bijspijkeren. Het Montesquieu Instituut levert hieraan een bijdrage door deze activiteiten van te valoriseren via de Montesquieu website, en door een inhoudelijke bijdrage te leveren aan het college middels een zogenaamd ‘factsheet’. Een speciale pagina op de Montesquieu site met meer achtergrond informatie over het thema en verdiepende links naar andere sites en relevante informatie.

4. Organisatie MI-dag voor de medewerkers van de partnerinstituten (eurmib19)

Op 5 september 2013 vond er voor de vijfde maal een MI-dag plaats. De bedoeling van een MI-dag was in de afgelopen jaren om alle medewerkers van de partnerinstituten met elkaar kennis te laten maken en elkaar op de hoogte te brengen van de verschillende onderzoek- onderwijs- en valorisatie

28

activiteiten.

In 2013 vond de MI dag plaats op de dag van de afsluiting van de jaarlijkse Zomerconferentie en stond de dag daarnaast in het teken van de toekomstmogelijkheden van het instituut.

5. Ondersteuning diverse activiteiten studieverenigingen

In het voorjaar en najaar van 2013 vonden er verschillende bijeenkomsten plaats georganiseerd door studieverenigingen CLIO (Groningen) TEIMUN (Den Haag), SES (Amsterdam) en het SIB (Amsterdam). Daarnaast vond ook het tweejaarlijkse Studentenparlement plaats. Deze bijeenkomsten werden mede mogelijk gemaakt door financiële bijdragen van het Montesquieu Instituut. Verslagen van deze bijeenkomsten zijn gepubliceerd op de website van het MI.

6. Samenwerking Clingendael

In het voorjaar van 2012 zijn het MI en het Clingendael gaan samenwerken. De samenwerking heeft zich ook in 2013 verder ontwikkeld en richt zich vooralsnog op het gezamenlijk organiseren van debatten, lezingen, lunchseminars en andere activiteiten, en op samenwerking online. De agenda wordt van elkaar overgenomen en www.europa- nu.nl en www.euforum.nl zorgen dat zij elkaar versterken door naar elkaars dossiers te linken. Ook worden activiteiten van elkaar verspreid naar de achterban, en wordt er momenteel gekeken of er rond de Europese Verkiezingen van 2014 gezamenlijk iets georganiseerd kan worden.

29

6. Organisatie en staf

In 2013 waren behalve de 11 fellows in totaal ruim 70 personen (vanuit PDC, CPG, Campus, MI Maastricht en het DNPP) betrokken bij de verschillende activiteiten onder de paraplu van het MI.

6.1 Fellows

1. Facilitering fellowship Marcello Carammia

Per 1 juli 2013 is Marcello Carammi verbonden aan het Montesquieu Instituut als fellow. Hij is docent European Politics at the Institute for European Studies van de universiteit van Malta. Daarnaast is hij betrokken bij het grootschalige onderzoek naar de politiek van de aandacht, waar meerdere fellows en onderzoekers van het Montesquieu Instituut bij betrokken zijn.

2. Facilitering fellowship Hanco Jürgens

Per september 2013 is Hanco Jürgens verbonden aan het Montesquieu Instituut als fellow. Hij is onderzoeker bij het Duitsland Instituut in Amsterdam en doet onderzoek naar de geschiedenis van de twintigste en de achttiende eeuw. Daarbij richt hij zich op de recente geschiedenis van Duitsland na de val van de muur, de invloed van de EU op het Duitse en Nederlandse sociaal-economische, politieke en constitutionele bestel, en ideeën over democratie en moderniteit.

In de afgelopen 4 jaar heeft hij namens het Montesquieu Instituut al onderzoek gedaan naar Europeanisering in Nederland en Duitsland. Tijdens zijn fellowship zal hij zich bezig houden met het schrijven van een boek waarin de relatie van Nederland met Duitsland en de EU centraal staat.

3. Facilitering gastonderzoek Annemarie Walter

Annemarie Walter is vanaf september 2013 verbonden aan het Montesquieu Instituut. Zij is Universitair Docent Politieke Communicatie bij de afdeling Communicatiewetenschap aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Zij studeerde politicologie aan de Universiteit Leiden en promoveerde in 2012 aan de Universiteit van Amsterdam (UVA) op het proefschrift getiteld: “Negative Campaigning in Western Europe: Beyond the Vote-Seeking Perspective”.

Het tweede semester van 2010 was zij Fulbright gastonderzoeker bij de afdeling Politieke Wetenschap aan de Universiteit van North Carolina Chapel Hill. Haar onderzoeksinteresses liggen op het gebied van politieke communicatie en politiek gedrag, in het bijzonder verkiezingscampagnes, partijstrategie, verkiezingsnieuws, de relatie tussen media en politiek, campagne effecten, nieuwe media, politieke advertenties, verkiezingsdebatten en inhoudsanalyse. Aan het Montesquieu Instituut zal zij werken aan een VENI voorstel over de effecten van negatieve campagnevoering in meerpartijenstelsels.

Een actueel overzicht van alle betrokkenen met daarbij vermelding van de functies is terug te vinden via www.montesquieu-instituut.nl/organisatie

30

Speciale bijlage Montesquieu Instituut Zomerconferentie 2013

De Zomerconferentie 2013 voldeed op meerdere manieren aan het doel: het verstevigde de positie van het Montesquieu Instituut als kenniscentrum op snijvlak van politiek, democratie en parlementaire besluitvorming in Nederland en Europa/(van nationale ombudsman tot journalist, van Raad voor de rechtspraak tot het Filmhuis, van Clingendael tot Raad voor het openbaar bestuur), het sneed een samenhangend, relevant thema aan (transparantie en besloten achterkamertjes) en het trok opnieuw meer aandacht dan vorig jaar.

Succesvolle ingredienten:

 De Zomerconferentie heeft een record aantal bezoekers naar de website van het Montesquieu Instituut gebracht. De verslaglegging en video opname zijn van toegevoegde waarde voor de verduurzaming, verdieping en valorisatie van het MI  De Opening in de Kloosterkerk leent zich bijzonder goed voor de kick off van het nieuwe seizoen voor MI activiteiten. In totaal hebben ruim 1100 mensen zich aangemeld voor een of meerdere onderdelen uit het programma.  Een betaalde lunchlezing in samenwerking met het Leids Universiteits Fonds was snel uitverkocht en zorgde ook voor een hoge opkomst met een geïnteresseerd publiek. Daar liggen zeker ook mogelijkheden om bij een vervolg van de Zomerconferentie iets mee te doen.  Een Engelstalig onderdeel georganiseerd vanuit de samenwerking met Clingendael en ambassades in Den Haag zorgde er dit jaar voor dat de expats in Den Haag en omgeving werden aangesproken en een bijdrage konden leveren aan een expert meeting over het Justice Scoreboard.  Het thema Europa is tijdens deze Zomerconferentie bijzonder goed voor de dag gekomen. Zowel tijdens de filmvertoning, in de denktank van de Campus, in de expertmeeting van Clingendael, in de lezing over het Europees Hof van de mensenrechten, het actualiteitendebat over de rol van de media in het duiden van Europese processen als ook de afsluiting in de Eerste Kamer.

 De zichtbaarheid en naamsbekendheid van het MI is opnieuw toegenomen. De gestructureerde PR campagne en gerichte campagne mailings hebben daar zeker een bijdrage aan geleverd. Daarnaast hebben de persberichten geholpen. Naast een algemeen persbericht zijn ook over enkele aparte onderdelen persberichten verschenen. Dit heeft geresulteerd in kortere en soms langere artikelen in bladen als Nederlands Dagblad, NRC, Trouw, etc. Daarnaast ook bijv. in de opname in digitale nieuwsbrieven (Raad van de Rechtspraak, Raad voor openbaar bestuur e.d.) en publicaties op sites van de bij de zomerconferentie betrokken organisaties.

 Opening Zomerconferentie

Locatie: Kloosterkerk Aantal aanwezigen: 179 (aanmeldingen 240)

Na een introductie door de voorzitter van de Stichting Montesquieu, Ed d’Hondt gunde minister Plasterk de aanwezigen een kijkje in de keuken van 'achterkamertjespolitiek en transparantie': het thema van de vierde editie van deze Zomerconferentie. D'Hondt vroeg Plasterk waar Nederland staat op

31

het gebied van transparantie. Zijn we doorgeslagen? Of heeft transparantie een zegenrijke werking en merkt de burger 'dat het met het graaien van Den Haag wel meevalt'?

 Lunchlezing Speelruimte voor transparantere rechtspraak

Locatie: Campus Den Haag Aantal aanwezigen 36 (aantal aanmeldingen 37)

In samenwerking met het Leids Universiteits Fonds een lezing door prof. Corien Prins. Centraal stond de publicatie Speelruimte voor Transparantere Rechtspraak, een WRR verkenning waar zij als raadslid leiding aan het gegeven Zij betoogde dat de Nederlandse rechtspraak proactiever moet worden in haar communicatie. Legitimiteit is in de ogen van Nederlanders steeds meer gekoppeld aan de bereidheid van een instantie tot openheid voor dialoog.

 Discussiebijeenkomst Openbaarheid en integriteit in het openbaar bestuur

Locatie: Nutshuis Aantal aanwezigen 54 (aantal aanmeldingen 67)

Vanuit het Montesquieu Instituut Maastricht is er een discussiemiddag georganiseerd over het functioneren van het openbaar bestuur in Nederland met bijdragen van Leo Huberts en Ronald Kroeze (Vrije Universiteit Amsterdam ), Hans Nelen en Wytze van der Woude ( universiteit Maastricht) . De discussie werd geleid door Joop van den Berg. Conclusie van deze middag is dat tegenwoordig transparantie een middel lijkt te zijn geworden om de integriteit van volksvertegenwoordigers te garanderen. In werkelijkheid is openheid een doel op zich geworden.

 Bijeenkomst Parlementaire Transparantie

Locatie: Tweede Kamer Aantal aanwezigen: 37 (aantal aanmeldingen 46)

Voormalig voorzitter van de Tweede Kamer Frans Weisglas en directeur van ProDemos Kars Veling, lieten in de Tweede Kamer hun licht schijnen over de transparantie in het Nederlandse parlement. Zij vonden dat op de parlementaire transparantie in Nederland nogal wat aan is te merken. De grootste belemmering voor transparante politiek is coalitiepolitiek, coalitiepartners willen namelijk hun grip op het beleid niet verliezen

 Film en debat:Promised Land

Locatie: Filmhuis Den Haag Aantal aanwezigen: 76

Politici moeten draagvlak kweken om informatie effectief openbaar te maken. Burgers wantrouwen informatie van overheid en bedrijven steeds meer. Men weet niet meer wat goede informatie is. Politici beroepen zich bijvoorbeeld weinig op de wetenschap en proberen met ongenuanceerde opmerkingen zendtijd te winnen. De samenleving wil meteen reageren en voert druk uit op de journalistiek, die daardoor uitgehold wordt. 'De enige sturende factor die overblijft, is ons onderbuikgevoel'. Dat was de conclusie van de Film 'Promised Land' en het debat met Bram Vermeer (journalist), Johan Graafland (Tilburg University), Judith Merkies(Europarlementariër PvdA) en Mariko Peters (GroenLinks, initiatiefnemer vernieuwing Wet openbaarheid van bestuur) onder leiding van moderator Frits

32

Bloemberg.

 Besloten denktank Behind the Scenes of Agenda Setting

Locatie: Montesquieu Instituut

The Montesquieu Institute Campus The Hague team organized a think tanksession with invited guests to discuss the world behind the scenes of agenda setting. Among the participants were MI fellows Gerard Breeman, Hanco Jargons and Ruud Koole; PhD researchers Petya Alexandrova and Weimar Bolus; as well as colleagues from Leiden University, CampusThe Hague Anchrit Wille, Uli Mans and Gideon Shimshon. The sessionr esulted in a lively debate chaired by MI Research Director Arco Timmermans.

 Expertmeeting Uitbreiding van toezicht op de rechtsstaat in de EU

Locatie: Campus Den Haag Aantal aanwezigen: 23 (aantal aanmeldingen: 24)

De brief van minister Timmermans en drie Europese collega's waarin zij oproepen tot een 'cultuur van rechtsstatelijkheid' in de EU vormde aanleiding voor deze discussiebijeenkomst. De kwaliteit van de rechtsstaat en het toezicht daarop staan hoog op de agenda, maar tegelijkertijd ontbreekt het aan politieke wil om op te treden tegen lidstaten die zich schuldig maken aan schending van de mensenrechten. Het uitblijven van een krachtig signaal richting Hongarije is hier een treffend voorbeeld van. Er heerst een gedoogcultuur.

 Lezing Why the European Court of Human Rights is vital for rule of law monitoring in Europe

Locatie: Huis van Europa Aantal aanwezigen: 55 (aantal aanmeldingen 105)

The vitality of the European Court of Human Rights (ECHR) for the monitoring of rule of law in Europe could not be better illustrated than by a case. Professor Egbert Myjer former judge of the ECHR, demonstrated the importance using the case of El-Masri versus the former Yugoslav Republic of Macedonia (FYROM), “of which the facts read like an unrealistic B-movie script.”

 Montesquieu Lezing Transparantie als machtsfactor

Locatie: Raad van State Aantal aanwezigen: 136 (aantal aanmeldingen 171)

Het vertrouwen van de samenleving in de overheid te behouden is openbaarheid cruciaal. Dat zei de Nationale Ombudsman Alex Brenninkmeijer, in de Montesquieu Lezing, in het kader van de Zomerconferentie 2013. Zijn verhaal werd ingeleid door Piet Hein Donner, vicepresident van de Raad van State. In een complexe samenleving worden besluiten genomen over onderwerpen die voor de doorsnee burger moeilijk te begrijpen zijn. Juist dan is openheid over de procedure en de uitkomst essentieel. De burger aanvaardt het resultaat dan eerder, in het vertrouwen dat de procedure open en eerlijk was en de uitkomst daarvan openbaar is. Dat vertrouwen is noodzakelijk om te bereiken dat de burger zich betrokken voelt bij de publieke zaak, aldus Brenninkmeijer.

33

 Discussiemiddag Transparantere Rechtspraak?

Locatie: Raad voor de Rechtspraak Aantal aanwezigen: 33 (aantal aanmeldingen 50)

De rechtspraak moet uitspraken duiden voor een groter publiek. Dat concluderen drie groepen studenten die stage liepen bij de rechtbanken van Groningen, Utrecht en Rotterdam.

Op 3 september kwamen deze studenten naar de Raad voor de rechtspraak om hun conclusies en adviezen over transparantere rechtspraak te presenteren, waarna hierop gereageerd werd door een panel, bestaande uit Daan Keur (President Rechtbank Noord-Nederland), Ton Rooijers (lid gerechtsbestuur Rechtbank Rotterdam), Simone Roos (Raad voor de rechtspraak) en Chris Klomp (journalist). Deze bijeenkomst, geleid door Marc Hertogh, werd georganiseerd door de Raad voor de rechtspraak en het Montesquieu Instituut.

 Lezing De soundbite boven het politieke debat?

Locatie: Campus Den Haag Aantal aanwezigen: 47 (aantal aanmeldingen 49)

Televisie draait om snelheid en spektakel en omdat politici graag in beeld willen blijven, moeten ze zich aan deze mediawetten aanpassen. Zowel de media als de politici zijn verantwoordelijk voor deze ontwikkeling. Dit concludeerden Max van Weezel, Wouke van Scherrenburg (beiden politiek commentatoren) en Peter van der Heiden (Centrum voor Parlementaire Geschiedenis) na een lezing van die laatste over dit onderwerp.

 Lezing Gij zult openbaar maken?

Locatie: Perscentrum Nieuwspoort Aantal aanwezigen: 82 (aantal aanmeldingen 106)

De overheid maakt informatie selectief voor het publiek openbaar en streeft openbaarheid van informatie zodoende niet actief na. Actieve openbaarheid vormt echter de brug tussen het verticale politieke bestuur en de horizontale samenleving en kan daardoor helpen het vertrouwen van de burger in de overheid te vergroten. Dat stelde prof. drs. J. Wallage, voorzitter van de Raad voor het openbaar bestuur (Rob), gisteren in een inleiding over het rapport ‘Gij zult openbaar maken’. Mark de Boer, hoofd concern communicatie bij de gemeente Rotterdam, vroeg zich echter af of actieve openbaarheid werkelijk tot minder wantrouwen leidt. Het afleggen van verantwoording door bestuurders en het serieus nemen van de burger vormen volgens hem de sleutel.

 Afsluiting: Transparantie, toverwoord met bijwerkingen

Locatie: Eerste Kamer Aantal aanwezigen: 54 (Aantal aanmeldingen 74)

Transparantie is de afgelopen jaren de norm geweest in de samenleving en het openbare bestuur. De opvatting heerste dat alles maar openbaar moest worden gemaakt en dat dit zou zorgen voor meer vertrouwen van de burger in de overheid. Erna Scholtes stelt, in de afsluitende rede van de afgelopen Zomerconferentie gisteren, dat dit niet altijd het geval hoeft te zijn en dat transparantie haar grenzen kent.

34

Ook Ankie Broekers-Knol, voorzitter van de Eerste Kamer, noemde teveel openheid in de politiek niet gewenst.

35