Ornamenten van het vergeten Herinneren en vergeten gaan hand in hand, ook in de geschiedschrij- ving, al zullen vermoedelijk weinig geschiedschrijvers hun eigen werk typeren als het orchestreren van het vergeten. Wat voor patronen doen zich voor in de verhouding tussen herinneren en vergeten? Hoe pro- duceert het vergeten een bepaald beeld van de theatergeschiedenis en wat voor beeld is dat? Welke rol spelen zogenaamde crises in de ma- nier waarop de geschiedenis van theater geschreven wordt, wat is de rol van mythes en schandalen? Welke makers, voorstellingen, ontwik- Ornamenten kelingen die nu onzichtbaar deel zijn van de zwarte muur waartegen de geschiedenis verschijnt, verdienen een plaats in die geschiedenis, en waarom? Zijn alternatieve strategieën denkbaar (en wenselijk) voor de manier van het waarop geschiedenis ‘gecomponeerd’ wordt? Wat is de relatie tussen geschiedschrijving en repertoire? En welke rol speelt deze relatie in de geschiedenis van verschillende vormen van theater (toneel, dans, cabaret, mime etc.)? vergeten Ornamenten van het vergeten is het derde deel in de serie Theater Topics, waarin jaarlijks een publicatie verschijnt over onderzoek in en naar theater. Elk deel brengt onderzoek bijeen rond een specifiek thema. Daarnaast biedt het een overzicht van lopend onderzoek naar Heteren Van theater in Nederland en Vlaanderen. • De bundel bevat bijdragen van onder anderen Stijn Bussels, Beppie Kattenbelt Blankert, Ritsaert ten Cate, Johan Callens, Henk Gras, Jan Fabre, Lotte Jensen, Jan Joris Lamers, Frederik Le Roy, Bram Van Oostveldt, Alain THEA T E R T O PICS Platel, Frank Peeters, Jan Ritsema, Kati Röttger, Christel Stalpaert, Karel • Stalpaert • Zalm (red.) Vanhaesebrouck, Kees Vuyk, Agaath Witteman en Rob van der Zalm. Onder redactie van Lucia van Heteren, Chiel Kattenbelt Christel Stalpaert & Rob van der Zalm AMSTERDAM UNIVERSITY PRESS www.aup.nl AM S T erda M U N I vers I T Y P ress Ornamenten 02-08-2007 09:57 Pagina 1 Ornamenten van het vergeten Ornamenten 02-08-2007 09:57 Pagina 2 Theater Topics is een jaarlijkse publicatie over onderzoek in en naar theater. Elk nummer brengt onderzoek bijeen rond een specifiek thema. Het doel is om enerzijds lopend onderzoek grotere zichtbaarheid te geven en anderzijds, door middel van de themati- sche opzet, het onderzoek nieuwe impulsen te geven. Theater Topics richt zich daarbij in de eerste plaats op onderzoek dat plaatsvindt binnen de Nederlands/Vlaamse context. Theater Topics is een initiatief van de leerstoelgroep Theaterwetenschap van de Univer- siteit van Amsterdam, de afdeling Kunsten, Cultuur en Media van de Rijksuniversiteit Groningen, de opleiding Theater, Film en TV-wetenschap van de Universiteit Utrecht en het Theater Instituut Nederland, en wordt uitgegeven door Amsterdam University Press. Redactie Theater Topics: Maaike Bleeker Lucia van Heteren Chiel Kattenbelt Christel Stalpaert Kees Vuyk Rob van der Zalm Eindredactie: Niek vom Bruch Theater Topics is a yearly publication dedicated to research in and into theatre. Themati- cally organized, each issue centers around a differentsubject. Theater Topics presents a platform for current research, while aiming to stimulate new developments. Theater Topics is oriented first and foremost towards the Dutch and Flemish context. Theater Topics is an initiative of: Department of Theatre Studies, University of Amster- dam; Department of Arts, Culture and Media, University of Groningen; Institute of Theater, Film and TV Studies, University of Utrecht; and the Theater Instituut Neder- land (TIN). Theater Topics is published by Amsterdam University Press. Ornamenten 02-08-2007 09:57 Pagina 3 Ornamenten van het vergeten Onder redactie van Lucia van Heteren, Chiel Kattenbelt, Christel Stalpaert en Rob van der Zalm Amsterdam University Press Ornamenten 02-08-2007 09:57 Pagina 4 Deze publicatie is tot stand gekomen met steun van: het vakgebied Theaterwetenschappen aan de Universiteit van Gent en het Theater Instituut Nederland Ontwerp omslag: Studio Jan de Boer BNO, Amsterdam Vormgeving binnenwerk: Het Steen Typografie, Maarssen isbn 978 90 5356 408 0 nur 670/677 © Amsterdam University Press, 2007 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder vooraf- gaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurs- wet 1912 jº het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoe- dingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het over- nemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (ar- tikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Ornamenten 02-08-2007 09:57 Pagina 5 Inhoud: Ornamenten van het vergeten Inleiding – Het orkestreren van het geheugen Rob van der Zalm 9 Statement Ritsaert ten Cate 15 De mythe van de authenticiteit in het Franse theater De classicisering van de Franse zeventiende eeuw Karel Vanhaesebrouck 17 Statement Jan Fabre 27 Apologie voor een weeskind, of het melodrama gewroken Plaatsbepaling en herijking van een populair theatergenre in de Nederlandstalige theatergeschiedenis Frank Peeters 29 Statement Jan Joris Lamers 43 Macht van de geschiedenis – Geschiedenis van de macht? Gevallen goden en vergeten geesten op toneel Kati Röttger 45 Statement Anne Teresa De Keersmaeker 57 Theater als efemere geheugenkunst en geheugenkunst van het efemere Frederik Le Roy 59 Statement Beppie Blankert 73 The Failure of Intellectual Memory: Antigone, Clytemnestra and Medea in Mind the Gap Christel Stalpaert 75 Ornamenten 02-08-2007 09:57 Pagina 6 Statement Jan Ritsema 88 Erase-E(X): Embodying History in Postmodern Dance Johan Callens 90 Statement Agaath Witteman 102 De kunst van het vergeten Nietzsche en Badiou over dans Kees Vuyk 104 Statement Alain Platel 113 Lopende projecten en lopend historisch onderzoek Wat gebeurt er als personages tot leven komen? Een onderzoek naar de kracht van visualiteit in literatuur, retorica, beeldende kunsten en theater in de Grieks-Romeinse wereld Stijn Bussels 117 Het schooltoneel van de jezuïeten in de Provincia Flandro-Belgica tijdens het ancien régime (1575-1773) Goran Proot 119 Lied, muziek en dans op het zeventiende-eeuwse toneel in de Nederlanden buiten Amsterdam Een onderzoek naar de functie van muzikale elementen Ingeborg De Cooman 122 Het functioneren van theater in een vroegmoderne stad: De relatie tussen inrichting en repertoire van de Antwerpse theaters tussen 1610 en 1746 Timothy De Paepe 124 Ornamenten 02-08-2007 09:57 Pagina 7 Historical Experience and the French Revolution in Late eighteenth and nineteenth Century Performance Bram Van Oostveldt 126 Massaspel in Vlaanderen 1909-1955 Opvoering, legitimeringspraktijk en impact van een sociotheatraal genre Thomas Crombez 129 Theatergeschiedenis als cultuur- en sociale geschiedenis Henk Gras 131 Vaderlands-historisch toneel als instrument van natievorming Lotte Jensen 134 TONEELSTOF Een kijkoperatie in het geheugen van de Vlaamse podiumkunsten Bram De Vuyst 136 ‘En overigens ben ik van mening dat Ritsaert ten Cate de Erasmusprijs moet krijgen’ Arhur Sonnen 139 Twee onderzoeken Jaak Van Schoor 141 Hoeveel olifanten lust een slang? De decretale geschiedenis van de Vlaamse podiumkunsten sinds 1975 Joris Janssens en Dries Moreels 143 Index 151 Ornamenten 02-08-2007 09:57 Pagina 8 Ornamenten 02-08-2007 09:57 Pagina 9 Inleiding – Het orkestreren van het geheugen Rob van der Zalm Het geheugen is in. Met die constatering opent Frederik Le Roy zijn bijdrage aan dit derde nummer van Theater Topics. Hij onderstreept de omvang en reikwijdte van deze ‘memorial turn’ met een lange opsomming van voorbeelden die loopt van de Histori- kerstreit in Duitsland en de groei van het aantal holocaustmusea tot en met geschiede- nisshows, erfgoedweekenden en de verkiezingen van de grootste Belg, Nederlander en Portugees. Het rijtje laat zich, vanuit Nederlands perspectief, gemakkelijk uitbreiden: de landelijke archievendag, de Grote Geschiedenis Quiz, alle zoveelste geboorte- en sterfjaren van beroemde landgenoten die we de afgelopen periode herdacht hebben (Rembrandt, Michiel de Ruyter), het Nationaal Historisch Museum in oprichting, de vierdelige reeks Plaatsen van herinneringen natuurlijk de canon van Frits van Oostrom. Die bijna excessieve aandacht voor het geheugen wordt wel geïnterpreteerd als een teken dat het geheugen zich in een crisis bevindt. Ook Le Roywijst daarop. ‘Aan de basis van deze obsessie voor het vergeten, ligt een veralgemeende culturele amnesie.’ Die amnesie zou zich in de jaren tachtig hebben geopenbaard, op het moment dat het mo- dernistische vooruitgangsdenken definitief plaatsmaakte voor het postmodernistisch denken, dat de grote verhalen, ideologieën en religies ongeldig verklaarde. Daarmee werd het gevoel van historische continuïteit doorbroken en de breuk met het verleden zichtbaar. Het gevolg was dat het individu in verwarring raakte over zijn positie in de sa- menleving en in de wereld. Om zijn bestaansgrond terug te vinden ging hij op zoek naar zijn eigen, persoonlijke geschiedenis, of naar de geschiedenis van zijn directe omge- ving. De toenemende globalisering heeft