Language Matters Is an Annual Publication of SIL Ethiopia

August 2013 ነሐሴ 2005

Language Matters is an annual publication of SIL Ethiopia. Contents If you have comments or questions, please contact us. Letter from the Editor 1 SIL Ethiopia Mesfin Derash Multilingual Education (MLE) Department Global Reach with Grassroots Engagement 2 PO Box 2576 Douglas Blacksten Addis Ababa 011 321 38 25/27 Three PhDs Awarded 3 [email protected] Do the Write Thing Mesfin Derash, Editor-in-Chief Mother-tongue Education in Ethiopia 4 Girma Alemayehu

Culture and Language Celebrated in Mizan Teferi 9 Tefera Endalew

Aster Ganno; Slave, Exile and Language Development Pioneer 14 Peter and Carole Unseth

Working Together, Succeeding Together 16 Tesfaye Yacob

We Continue to Learn Until the End 20 Sherri Green

Abu Rumi, Father of All Amharic Books 23 Peter and Carole Unseth

Language Endangerment 25 Awlachew Shumneka

From Ethiopia to Cameroon 28 Andreas Joswig

A Valuable Investment 29 Michael Bryant

ህንን 2ኛ እትም ለንባብ በማብቃታችን ደስታዬ ከፍተኛ ነው። የዚህ ዓመታዊ መጽሔት ዋነኛ ዓላማ Letter ይ ሀገራዊ ቋንቋዎቻችንን በጋራ ለማሳደግና ለማልማት from the እንችል ዘንድ የበኩላችንን አስተዋጽኦ ማበርከት ነው። Editor በ2ኛ እትማችን እንደቀድሞው እትም የተለያዩ ጉዳዮችን ለንባብ ለማብቃት ሞክረናል። ከነዚህም ውስጥ ለሀገራዊ ቋንቋዎች ልማትና ዕድገት ጥረት ካደረጉ ግለሰቦች ጀምሮ በመንግስታዊና የዋና አዘጋጁ መልዕክት መንግስታዊ ባልሆኑ ድርጅቶች አማካይነት በተለያዩ አካባቢዎች Mesfin Derash የተደረጉ እንቅስቃሴዎችን ጭምር በመጠኑ እናስቃኛለን። የሀገራዊ ቋንቋዎች ጉዳት የሚያስከትለውን ችግርና የአፍ t is my privilege to introduce the second edition of መፍቻ ቋንቋ ትምህርትን ጥቅም አስመልክቶ ከምሁራን Language Matters. The aim of our journal is to pro- የቀረቡ ጽሁፎችን አካተናል። የአፍ መፍቻ ቋንቋን ትምህርት mote the development of local languages. In these ጠቃሚነት አስመልክቶ ፕሮፌሰር ኤክአርድ ዎልፍ የተሰኙ I የስነ ቋንቋ ምሁር ያሉትን በዚህ አጋጣሚ ማንሳት እወዳለሁ። pages, you will read about an unlikely heroine of early language development in Ethiopia, some responses to the በትምህርት ውስጥ የቋንቋ ዕውቀት ሁሉም ነገር ነው ማለት first Culture and Language Symposium in the Bench-Maji ባይደፈርም ያለ ቋንቋ ችሎታ በትምህርት ውስጥ ሁሉም Zone, a thoughtful exposition about language endangerment, ነገር አስቸጋሪ ነው። (ትርጉም የራሴ) and much more. You will be inspired, informed, and ፕሮፌሰር ኤክሀርድ ዎልፍ 2006 እ.ኤ.አ hopefully challenged about the issues raised here. እኚህ ምሁር በዚህ አባባላቸው አጽንኦት ለመስጠት የፈለጉት Dr. Ekkehard Wolff, Professor of Linguistics and African ህፃናት በጥሩ ሁኔታ እንዲማሩ ከተፈለገ የሚማሩበትን ቋንቋ Studies, from the University of Leipzig, stated: ጠንቅቀው ሊያውቁና ሊጠቀሙበት እንደሚገባ ነው። ህፃናት Language is not everything in education, ጠንቅቀው የሚያውቁት ቋንቋ ደግሞ የአፍ መፍቻ ቋንቋቸውን but without language, everything is nothing. እንደሆነ መረዳት አያዳግትም። ህፃናት በአፍ መፍቻ ቋንቋ Wolff emphasizes the significance of language for promot- ትምህርት መጀመራቸው መማርን እንዲወዱ ከማድረጉም ing education. Since language is a vital component of educa- በላይ ሌሎች የትምህርት ቋንቋዎችንና የትምህርት ዓይነቶችን tion, it should be a language that both learner and teacher በቀላሉ እንዲረዱ ይረዳቸዋል። easily understand. Ideally, at the primary level, this should be ህገ መንግስታችንና የትምህርትና ስልጠና ፖሊሲው the children’s mother-tongue, (MT) which in the first years of ባስቀመጠልን ዕድል መሠረት በአሁኑ ጊዜ ብዙ የገጠርና schooling is a springboard for all other learning. Thankfully, ከተማ ልጆች በሚያውቁት ቋንቋ ትምህርት በመጀመራቸው the Ethiopian constitution and the education policy, have ጥሩ ውጤት እየተገኘ ነው። በአሁኑ ወቅት የመጠነ ማቋረጥና acknowledged the pedagogical advantages of MT education. ክፍል የመድገም ችግር በከፍተኛ መጠን እየተቀረፈ Children learning in their MT are now actively participating in ለመምጣቱ አንደኛው ምክንያት ልጆች በሚያውቁት (በአፍ school; dropout and repetition rates seem to have decreased መፍቻ) ቋንቋ ትምህርት መጀመራቸው ነው። tremendously. We have been monitoring schools in two pilot ኤስ አይ ኤል ኢትዮጵያ በሚያካሂደው ሁለት የቋንቋ ልማትና projects that are using a MT-based multilingual educational የብዝሀ ቋንቋ ትምህርት ትላልቅ ፕሮጀክቶች ውስጥ በሚገኙ approach. In these schools, the students’ level of achievement የሙከራ ትምህርት ቤቶች (Pilot Schools) ባካሄደው ጥናት has grown significantly. We celebrate their accomplishments የተማሪዎች ውጤት በእጅጉ እየተሻሻለ መምጣቱንና ከአፍ and recognize the endeavor of the federal, regional and zonal መፍቻ ቋንቋቸው ውጪ ትምህርት በሚማሩ ህፃናት ውጤት education offices, the public at large, and the teachers and ጋር ሲወዳደር የተሻለ ውጤት እንደተመዘገበ አረጋግጠናል። students alike. Along with all of them, we are committed to the betterment of education in this country. Increasingly, የዚህ ውጤት መሻሻል ባለቤቶች በዋነኛነት የቋንቋ ተናጋሪ many are recognizing that language really does matter. ህዝብና መምህራን ሲሆኑ የክልል መንግስታት የዞን አስተዳደሮችና የትምህርት ቢሮዎችና መምሪያዎች ድጋፍ Clearly, the work in language development needs a collab- ወሳኝ መሆኑንም ተገንዝበናል። orative effort. To that end, SIL Ethiopia has initiated the Ethiopian Multilingual Education (MLE) Network which is ስለዚህ እንዲህ ዓይነቱ ሥራ በጋራ መስራትን ስለሚጠይቅ comprised of 14 NGOs as well as governmental organi- በቅርቡ ሀገር አቀፍ የብዝሀ ቋንቋ ትምህርት (Ethiopia zations including universities, the Ministry of Education Multilingual Education Network) የትብብር ስራ መድረክ and the Ministry of Culture and Tourism. Many other በኤስ አይ ኤል ኢትዮጵያ አነሳሽነት ተመስርቷል። በዚህ organizations are also showing an interest. At a meeting in ህብረት ውስጥ ትምህርት ሚኒስቴርና የባህልና ቱሪዝም June 2013, the network participants elected a seven-member ሚኒስቴርን ጨምሮ 14 መንግስታዊና መንግስታዊ ያልሆኑ steering committee and agreed on the following vision ድርጅቶች በንቃት በመሳተፍ ላይ ይገኛሉ። በዚህም መሠረት statement: To contribute towards the achievement of linguis- በቅርቡ የህብረቱን መሪዎች መምረጥና የህብረቱን ራዕይ መንደፍ tically and culturally appropriate ተችሏል። ይህም በብዝሀ ቋንቋ ትምህርት ዕድገት ውስጥ multilingual education in Ethiopia. ትልቅ ሚና ሊጫወት የሚችል ህብረት እንደሚሆን ይጠበቃል። We will bring you more news about እግዚአብሔር ኢትዮጵያን ይባርክ! the achievements of the MLE መልካም ንባብ። Network in the next issue. Mesfin Derash መስፍን ደራሽ Multilingual Education (MLE) የልሳነ ብዙ ትምህርት ክፍል ኃላፊ Coordinator, SIL Ethiopia ኤስ አይ ኤል ኢትዮጵያ

Global Reach with Grassroots Engagement መሰረታዊ ነገሮችን ትኩረት ያደረገ ዓለምአቀፋዊ ተሳትፎ

Douglas Blacksten n this age of globalization, it is amazing to ለም ወደአንድ ጎራ ለመምጣት በምትጥርብት በዚህ realize there are still almost 7,000 languages in በዘመነ ዓለማቀፋዊነት (ግሎባላይዜሽን) ጊዜ ውስጥ use worldwide. In Ethiopia, the 80+ thriving ዓ ዛሬም በአለም ላይ 7,000 የሚደርሱ ቋንቋዎች I አገልግሎት በመስጠት ላይ እንዳሉ ስናውቅ በጣም ልንገረም language communities imply immense cultural richness. Today people are discovering that by using እንችላለን። ኢትዮጵያም ከ80 በላይ የሆኑ የቋንቋ ማህበረሰቦች their own language, their mother-tongue, in new አሏት፤ ይህም ኢትዮጵያ የብዙ ባህልና ቋንቋ ባለቤት arenas, they can achieve more comprehensive መሆንዋን ያሳያል። ይሁንና ይህ የባህል ብዝሃነት እና ልሳነ- solutions to the challenges they face. However, this ብዙነት በርካታ ተግዳሮቶች ሊገጥሙት ይችላል። ዛሬ diversity also presents many challenges.With a global ሕዝቦች የራሳቸውን ቋንቋ (አፍ መፍቻ ቋንቋቸውን) በአዲስ reach and grassroots engagement, SIL and its partners መድረክ በመገልገል ለሚገጥሟቸው ተግዳሮቶች አጠቃላይ are working to understand and address the needs of መፍትሄ ማግኘት እንደሚችሉ ተገንዝበዋል። ኤስ አይ ኤል local language communities, through language (SIL) እንደ አንድ የቋንቋ ልማት ተባባሪ ድርጅት development, education programs, and other መንግስታዊ እና መንግስታዊ ካልሆኑ የልማት አጋሮቹ ጋር initiatives, working alongside communities as they የአካባቢያዊ ቋንቋንና የቋንቋውን ባለቤት ማህበረሰብ ፍላጎት pursue their goals. በማጥናት፣ ያሉትን ክፍተቶች ለመሙላት የበኩሉን ጥረት In 2013, SIL Ethiopia will celebrate the twentieth ያደርጋል። ከዚህ አኳያ በቋንቋ ልማትና ጥናት፣በመሰረታዊ anniversary of our registration as an NGO in this ትምህርት፤ በልሳነ-ብዙ ትምህርት ፕሮግራሞችና በሌሎች country, and forty years of having personnel here in ተያያዥ ጉዳዮች ላይ በመስራት ማህበረሰቡ በዘላቂነት some capacity. It has been our privilege to be የቋንቋውና የባህሉ ተጠቃሚ እንዲሆን ይሠራል። involved in language survey and linguistic analysis of ኤስ አይ ኤል ኢትዮጵያ መንግስታዊ ያልሆነ ድርጅት many Ethiopian languages. These days we are እንደመሆኑ መጠን በሀገሪቱ ደንብና መመሪያ መሰረት focusing increasingly on training, and are working to ተመዝግቦና ፈቃድ አውጥቶ መንቀሳቀስ ከጀመረ ሀያኛ pass on specialist skills in linguistics, literacy, ዓመቱን አጠናቋል፣ በሃገሪቱ ውስጥ በአጠቃላይ አገልግሎት multilingual education and translation principles. We መስጥት ከጀምረ ግን አርባኛ ዓመታችንን በ2013 are delighted to participate in many language እናከብራልን። በአብዛኛዎቹ የኢትዮጵያ ቋንቋዎች ላይ development activities in this country: in the Bench- በቋንቋ ቅኝት እና ስነልሳን ትንተና ላይ መሳተፋችን ለኛ Maji Zone, the Beneshangul Gumuz Region and ትልቅ እድል ነው። በአሁን ሰዓት በስልጠና፣ሞያዊ ክህሎትን others. In all of these pursuits, it is our goal to build sustainable, local capacity and to foster local በማዳበር፣በመሰረታዊ ትምህርት፣በልሳነ ብዙ ትምህርት እና ownership from the outset. በትርጉም መርህ ላይ ትኩረት አድርገን እንሰራለን። በሀገሪቱ በርካታ አካባቢዎች ውስጥ በሚደረገው የቋንቋ ልማት እንቅስቃሴዎች ላይ ተሳታፊዎች በመሆናችን ደስተኞች What difference will language ነን።በደቡብ ብሄር ብሄረሰቦች ህዝቦች ክልላዊ መንግስት development make? በቤንች ማጂ ዞን እና በቤንሻጉል ጉሙዝ ክልልዊ መንግስት Thousands of students in the country are now ሰፊ እንቅስቃሴ እያድርግን ሲሆን በሌሎችም ሁሉ መሻታችንና participating in “mother-tongue as subject” classes ግባችን ዘላቂ የሆነ አካባቢያው አቅምና ባለቤትነት መፍጠር ነው። there are also pilot classes in many schools where the mother-tongue is the language of instruction for all የቋንቋ ልማት ምን ዕድገትና ልማት ያመጣል? subjects. Teaching in a child’s first language not only በአሁን ጊዜ በአገሪቱ በበርካታ ሺዎች የሚቆጠሩ ተማሪዎች increases his/her chances of staying in school, but also የአፍ መፍቻ ቋንቋቸውን እንደአንድ የትምህርት ዓይነት succeeding in school. Such programs establish a በመማር ላይ ይገኛሉ። በሌሎች ትምህርት ቤቶች ደግሞ strong foundation and love of learning that will last a የአፍ መፍቻ ቋንቋ ሁሉንም የትምህርት ዓይነት ለማስተማር lifetime. On this foundation, students then gradually የማስተማሪያ ቋንቋ ሆኖ በማገልገል ላይ ነው። ህጻናትን build competence in a national or international በአፍመፍቻ ቋንቋቸው ማስተማር ልጆች በትምህርት ቤት language. These are the generations of children who እንዲቆዩ የማድረግ አጋጣሚውን ከማስፋቱም ባሻገር

2 Language Matters August 2013 ነሐሴ 2005 will confidently lead the country into a successful በትምህርታቸውም ስኬታማ ያደርጋቸዋል። እንዲህ future. Seeing a language develop and find a ዓይነቱ ፕሮግራም በልጆች ዘላቂ የትምህርት ህይወት significant place within a national and global context ላይ ጠንካራ መሰረት ይጥላል፤ የመማር ፍላጎትንም is immeasureably rewarding. ያሳድጋል። ተማሪዎች በዚህ መሰረት ላይ ከታነጹ SIL Ethiopia is here to serve the peoples of Ethiopia ደረጃ በደረጃ ሃገርዊ የስራ ቋንቋንና ዓለምአቀፋዊ ቋንቋ by helping them build their own capacity to develop ያጎለብታሉ። ዘመኑ አሁን በትምህርት ላይ ያለው ትውልድ the use of their languages. It is our desire to see this ወደፊት አገራቸውን ወደ ብሩህ ተስፋ በብቃት ሊመራ generation, and all those who will follow, get the ወደሚችልበት ደረጃ እንደሚደርስ የሚያመላክት ዘመን most from effective language development and mother- ነው። አንድ ቋንቋ አድጎ በሀገር አቀፍ እና ዓለምአቀፋዊ tongue-based multilingual education activities. አውድ ውስጥ ስፍራ አግኝቶ ማየት ወደር የማይገኝለት ደስታ ይሰጣል። Douglas Blacksten ኤስ አይ ኤል በኢትዮጵያ ውስጥ ህዝቦች አቅማቸውን Country Director አጎልብተው ቋንቋቸውን እንዲጠቀሙ ለመርዳት SIL Ethiopia ያገለግላል። የኛ ትልቁ መሻት አሁን ያለውና ቀጣዩ ትውልድ ውጤታማ የቋንቋ ልማት እንቅስቃሴና

የአፍመፍቻ ቋንቋን መሰረት ያደረገ የትምህርት እንቅስቃሴ ተጠቃሚ ሆኖ ማየት ነው።

Three PhDs Awarded A Grammar Of Northern English. This research involved The Abduction of Dinah: partnership between SIL Ethiopia, the Mao (Màwés Aas’è) University of Oregon and Addis Ababa Reading Genesis 28:10 – Dr. Michael Ahland recently University, and was funded in part by the 35:15 as a Votive Narrative completed a comprehensive analysis of National Science Foundation in the USA. Dr. Daniel Hankore, a translation the sound and grammatical systems of The dissertation can be found online: consultant for SIL Ethiopia, recently the Northern Mao language, and this had his PhD dissertation published. It dissertation is the first ever large-scale http://www.academia.edu/1776789/A_Gra mmar_of_Northern_Mao_Mawes_Aase_ has been called “a fresh and original documentation and description on this contribution to the interpretation of particular language. The Northern Mao Genesis.” Dr. Daniel Hankore argues live in and near Bambassi town and the A Grammar of Northern and that the story of Jacob has been misun- Diddessa valley in western Ethiopia. Southern Gumuz derstood and mistranslated for two Their unique language features a tonal Dr. Colleen Ahland has also recently thousand years. He seeks to shed new system with more than ten distinct completed her PhD dissertation, a light on it from Ethiopia’s Hadiyya tonal melodies for nouns. phonological and grammatical analysis culture, revealing it to be a votive narrat- Dr. Ahland has also compiled a 4,000+ of two main languages of the Nilo- ive. He shows that a correct understand- vow) in) נדר word dictionary database in Mao, Saharan dialect cluster spoken in the ing of the Hebrew concept Amharic and English, and the river valleys of northwestern Ethiopia the context of the ancient Israelites’ compilation and translation of many and the southeastern part of the social institution, is fundamental for stories, from Mao into Amharic and Republic of the Sudan. The study the reading and translating of this text. brings to light the uniqueness of these The dissertation can be purchased two languages; they are the only ones online: https://wipfandstock.com on the African continent to have developed a system of verbal classifiers, which provide specific information about the object of the verb. The completed analysis will aid in language development projects. The local government and local leaders have expressed interest in developing a new writing system as well as elementary school primers for both languages. The dissertation can be found online: Drs. Colleen and Michael Ahland and https://scholarsbank.uoregon.edu/.../ their son Carrick Ahland_oregon_0171A_10546.pdf Dr. Daniel Hankore

August 2013 ነሐሴ 2005 Language Matters 3 Do the Write Thing Mother-tongue Education in Ethiopia መሆን የሚገባው ትክክለኛ ነገር፤ በኢትዮጵ የአፍ መፍቻ ቋንቋ ትምህርት Girma Alemayehu thiopia’s educational ኢትዮጵያ ትምህርት ሥርአት በብዙ ወሳኝ የለውጥ ሂደቶች ውስጥ system is undergoing በማለፍ ላይ ይገኛል። በአሁኑ ጊዜ በመማር ላይ የሚገኙ ተማሪዎች ብዙ E significant changes. One የ ተግዳሮቶች ቢጋረጡባቸውም፣ ጥራት ያለውን የልሳነ ብዙ ትምህርት change is a renewed commitment to ለመስጠት ከተደረገው አዲስ ቁርጠኝነትና በአንደኛ ደረጃ የመጀመሪያ ሣይክል multilingual education and an ላይ በአፍ መፍቻ ቋንቋ መማር ትኩረት በማግኘቱ በእድል ተጠቃሚ እንዲሆኑ emphasis on mother-tongue የሚያስችላቸው መሆኑ እሙን ነው። instruction in the early grades. These changes bring with them many ትምህርት እንደ ተቀናጀ ማህበራዊ ሂደት በኢትዮጵያ ውስጥ የተጀመረው benefits, but also many challenges. በሃይማኖት ተቋማት እንደሆነ የታሪክ ድርሣናት ያስረዳሉ። ይህ በመሆኑም በአገሪቱ የትምህርት ታሪክ የሚጀምረው በ4ኛው ክፍለ ዘመን ከክርስትና Education as a structured social እምነት እውን መሆን ጋር እንደሆነና በዚህም ትምህርት በአብዛኛው ተሣታፊዎች process, spearheaded by religious ወንዶች እንደነበሩ ይወሳል። የትምህርት ስርአቱ በየቤተክርስቲያኑና በየገዳማቱ institutions, has a long history in ይካሄድ የነበረ ሲሆን፣ ከዘመናዊው ትምህርት ጋር ሊመሳሰሉ የሚችሉ የራሱ Ethiopia. It began in the fourth የሆኑ የትምህርት እርከኖች የነበሩት። እነዚህም ንባብ ቤት (አንደኛ ደረጃ)፣ century with the introduction of ዜማ ቤት (ሁለተኛ ደረጃ)፣ ቅኔ ቤት (ኮሌጅ) እና መጽሐፍ ቤት (ዩኒቨርስቲ) Christianity and was largely በመባል የሚከፋፈሉ ናቸው (ልዑል ሰገድ አለማየሁ፣ 1969 ማስተር ቴሲስ)። dominated by males. This education በወቅቱ የትምህርቱ ዓላማ የኦርቶዶክስ ክርስትናን ማስፋፋት ቢሆንም ተማሪዎች system, run by monasteries and ንባብ ቤትን ሲያጠናቅቁ ማንበብና መጻፍ ይጠበቅባቸው ነበር። ከእስልምና churches, like their counterparts of modern education, was hierarchical እምነት መጀመር ጋር ተያይዞም የእስልምና እምነት ትምህርትን ለማስተዋወቅ in nature. It was divided into የመደርሳ ትምህርት ቤቶች የተከፈቱ ሲሆን እነዚህም የማንበብና የመጻፍ Nebab-bet elementary, Zema-bet ክህሎቶችን በማዳበር ረገድ የራሳቸውን አስተዋጽኦ አበርክተዋል። secondary, Kene-bet college and በአገሪቱ የዘመናዊ ትምህርት የተጀመረው በ1908 ሲሆን እስከ 1941 ድረስ Mesehaft-bet university (Leule የትምህርት ስርዓቱ የተጠናከረ እና የተስፋፋ አልነበረም። የማስተማሪያ Seged Alemayehu, 1969). Basically, ቋንቋውም የእንግሊዝኛ ቋንቋ ነበር። ከ1960 አጋማሽ በኋላ ግን አማርኛ the church education was aimed at የአንደኛ ደረጃ የማስተማሪያ ቋንቋ እንዲሆን ተደርጓል። promoting the tenets of Orthodox Christianity, but by the time a Nebab-bet students student completed his study at Nebab-bet he had also acquired reading and writing skills. With the introduction of Islam, Medressa schools were then opened to give photo by Roger Kay access to education related to the Muslim faith, while also working toward the development of reading and writing skills. Modern education in the country was introduced in 1908, but it wasn’t until after 1941 that the system was strengthened and access to opportunities expanded. The language of instruction for all grade levels was originally English, but in the mid-1960s, Amharic became the medium of instruction for the lower primary level. After 1991, measures were taken by the new government and a new 4 Language Matters August 2013 ነሐሴ 2005 የአፍ መፍቻ ቋንቋ አጀማመር፤ Education and Training Policy ከ1991 ዓ.ም በኋላ በአዲሱ የሽግግር መንግሥት በርካታ እርምጃዎች was formulated to deal with the ተወስደዋል። በቀድሞ የትምህርት ሥርዓት ውስጥ የነበሩትን የትምህርት problems of education that charac- ችግሮች የዳሰሰ የትምህርትና ሥልጠና ፖሊሲም ተቀርጾ ተግባራዊ ተደርጓል። terized the previous political ፖሊሲው ትኩረት ከሰጣቸው ውስጥ አንዱ የማስተማሪያ ቋንቋ ጉዳይ ነው። regimes. One area of concern of በፖሊሲው መሠረትም የአንደኛ ደረጃ ትምህርት በብሔረሰብ ቋንቋ ማለትም the policy was the language of instruction: primary education was በአፍ መፍቻ ቋንቋ እንዲሰጥ ተደርጓል። ትምህርትን በአፍ መፍቻ ቋንቋ accordingly mandated to be የማስተማር ተግባር የፌደራል ሕገመንግስቱ ለብሄር ብሔረሰቦችና ሕዝቦች offered in nationality languages «የመናገር፣ የመጻፍ፣ የራስን ቋንቋ የማልማት፣ ሃሳብን የመግለጽ፣ ባህልን i.e. the mother-tongue. የማሳዳግ እንዲሁም ታሪክን የመጠበቅ» (ፌዴራል ሕገ መንግሥት አንቀጽ 39/2) መብትን ከማወቅ እንዲሁም የዓለም አቀፉ ሰብአዊ መብት ድንጋጌዎችን The introduction of the mother- ከማክበር ጋር በቀጥታ ተያያዥነት ያለው ነው። tongue as the medium of instruction is consistent with the federal consti- በአፍ መፍቻ ቋንቋ ማስተማር ማለት የተማሪውን የመጀመሪያ ቋንቋ/የአፍ tution that recognizes the rights of መፍቻ ቋንቋ የማስተማሪያ ወይም ትምህርት የመስጪያ ቋንቋ ማድረግ ማለት each nation, nationality and people ነው። ይህም የአፍ መፍቻ ቋንቋን እንደ አንድ የትምህርት ዓይነት አድርጎ “to speak, to write and to develop መስጠትንም ያጠቃልላል። በአፍ መፍቻ ቋንቋ ማስተማር የመጀመሪያ ቋንቋ its own language, to express, to ችሎታን ለማዳበር፣ በሌሎች የትምህርት ዓይነቶች ውጤታማ ለመሆንና ሁለተኛ develop and to promote its culture ቋንቋን በብቃት ለመማር ትልቅ ጥቅም እንዳለው ጥናቶች ያረጋግጣሉ። በሌላ and to preserve its history,” (Federal በኩል ደግሞ የራሳቸው ባልሆነ ቋንቋ የሚማሩ ተማሪዎች በርካታ እንቅፋቶች Constitution Art.39/2) and is also ያጋጥማቸዋል። ይህም ችግሩ በአንድ በኩል አዲሱን ቋንቋ የማወቅና የመረዳት safeguarded by international ሲሆን፤ በሌላ በኩል በማያውቁት ቋንቋ የሚተላለፈውን አዲስ ሃሳብ እና human rights instruments. እውቀት ለመያዝ በሚደረግ ትግል ውስጥ የሚያጋጥም ፈተና ነው። ተማሪው ህጻን በሚሆንበት ጊዜ ደግሞ ችግሩ የከፋ መሆኑ እሙን ነው። The introduction of mother-tongue በአንደኛ ደረጃ የትምህርት እርከን ውስጥ በአፍ መፍቻ ቋንቋ Mother-tongue instruction means የማስተማር ሂደት ላይ የሚታዩ ችግሮች፤ using the learners’ first language – የአፍ መፍቻ ቋንቋን በማስተማሪያ ቋንቋነት እና እንደ አንድ የትምህርት ዓይነት their mother-tongue – as the እንዲሰጥ እውቅና መስጠት አንድ ጉዳይ ሆኖ፣ ይህን አሰራር ውጤታማ በሆነ medium of instruction. It also መንገድ ተግባራዊ ማድረግ ደግሞ ሌላ ነገር ነው። ተግባራዊ የማድረጉ ሂደት includes the teaching of the mother- tongue as a subject. Research has በርካታ ነገሮችን ከግምት ውስጥ ማስገባት ይኖርበታል። ከነዚህም መካከል proven that learning in the mother- በተለይ ዋንኛዎቹ፡- tongue is beneficial to develop  ተማሪዎች ለትምህርት ያላቸው ዝግጁነት competencies in the first language,  የመምህራን የማስተማር ብቃትና ችሎታ as well as to be successful in the study of other subjects.  የንባብና የጽሁፍ ክሂልን ለማዳበር የሚያስችሉ የአፍ መፍቻ ቋንቋ ሥርዓተ ትምህርቶች መዘጋጀት On the other hand, students who learn in a language that is not their  ለንባብና ለጽህፈት መዳበር በአጋዥነት የሚያገለግሉ መጻህፍት አቅርቦት own will confront many obstacles: not only do they face the challenge ተማሪዎች ለትምህርት ያላቸው ዝግጁነት፤ of learning a new language, but ወደ መደበኛ ትምህርት የሚመጡ ሕፃናት ትምህርታቸውን ሳይጨነቁ መቀጠል also the difficulty of absorbing ይችሉ ዘንድ ወደ ትምህርት ቤት ሲመጡ ቢያንስ ትምህርቱ የሚሰጥበትን ቋንቋ new knowledge and concepts ፊደላት በመሰረታዊነት ማወቃቸው ጠቀሜታው ከፍተኛ ነው። ይህም ልጁ expressed in that language. The መደበኛ ትምህርት ቤት ከመግባቱ በፊት የዝግጅት ጊዜ እንደሚያስፈልገው problem is much more serious ያመለክታል። በዘውዳዊው የፖለቲካ ሥርዓት በአብዛኛው ልጆች መደበኛ when the learner is a child. ትምህርት ቤት ከመግባታቸው በፊት ቄስ ትምህርት ቤትን ወይም መደርሳን Implementing mother- አልፈው ይመጡ ስለነበር ይህ ተማሪዎች የንባብ፣ የመጻፍ እና በተወሰነ መልኩም ቢሆን የቁጥር መሰረታዊ እውቀት እንዲኖራቸው አድርጓል። ቀስ tongue instruction at the በቀስ የልጆች በነዚህ መንፈሳዊና ባህላዊ የትምህርት ተቋማት ማለፋቸው primary level እየቀነሰ ሲመጣ ሕፃናቱ መሠረታዊ የፊደላት እውቀትና ክህሎት ሳይኖራቸው It is one thing to recognize the ትምህርት ቤቶችን የሚቀላቀሉበት ሁኔታ ሊፈጠር ችሏል። ተማሪዎችን importance of using the mother- ለአንደኛ ደረጃ የማዘጋጀት ተግባር የመዋእለ ህጻናት ተቋማት እንደሚያከናውኑ tongue both as a subject and ተስፋ ተደርጎ ነበር። ይሁንና እነዚህ ትምህርት ቤቶች የተከማቹት በአብዛኛው medium of instruction. But በትልልቅ ከተሞችና ከተማ ቀመስ በሆኑ አካባቢዎች ሲሆን፤ በገጠሩ አካባቢ implementing it successfully is ደግሞ ጨርሶውንም የሉም የሚባልበት ደረጃ ላይ ናቸው። በመሆኑም በመዋእለ quite another. The implementation ህጻናት ያላለፉ ልጆች መሰረታዊ የሆሄያትት እውቀት ሳይኖራቸው ወደ መደበኛ presupposes several things:

August 2013 ነሐሴ 2005 Language Matters 5  Students must be prepared for ትምህርት ቤት መግባታቸው የተለመደ ጉዳይ ሊሆን ችሏል። ይህም የማንበብና (READ) የተባለ ፕሮጄክት ተቀርጾ ወደ ተግባር እንቅስቃሴ ውስጥ ተገብቷል። learning in the mother-tongue የመጻፍ ክሂላቸው ላይ እንቅፋት መፍጠሩ አይካድም። ፕሮጀክቱ ሥራውን የጀመረው የአፍ መፍቻ ቋንቋ ሥርዓተ ትምህርትን  Teachers must have the capacity የመምህራን የማስተማር ብቃት፤ የንባብ፤ የመጻፍና የመረዳት ክህሎቶችን ከማሣደግ አንፃር የሚታየውን ደካማና to teach in the mother-tongue ጠንካራ ጎኖች በመገምገም ነው። የሪድ ፕሮጄክት ሌላው የስራ ትኩረቱ መምህራን የማስተማር ሚናቸውን በውጤታማነት ይወጡ ዘንድ በሚያስተምሩት የመምህራን ማሰልጠኛ ኮሌጅ መምህራን የሚያስተምሯቸው የወደፊቱ  The mother-tongue curricula ትምህርት እና በማስተማር ሥነዘዴ የሰለጠኑ መሆን ያለባቸው መሆኑ ብዙም መምህራን ሠልጥነው ሲወጡ በአፍ መፍቻ ቋንቋና የአፍ መፍቻ ቋንቋን must be designed to promote አያከራክርም። በሀገራችን የአፍ መፍቻ ቋንቋ ለመጀመሪያ ጊዜ ተግባራዊ reading and writing skills በብቃት እንዲያስተምሩ አቅም መገንባት፣ አጋዥ መጻህፍትን ማዘጋጀትና በሆንበት ወቅት ትምህርቱን እንዲያስተምሩ የተመደቡት የአካባቢውን ቋንቋ በሕብረተሰቡ ዘንድ የንባብ ባህልን የማጎልበት ሥራ መሥራት ናቸው። በአሁኑ  Supplementary reading and writ- የሚናገሩ መምህራን ነበሩ። ይሁንና መምህራኑ በሚያስተምሩት ቋንቋ ተገቢው ጊዜ ፕሮጀክቱ መርሀ-ትምህርቶቹን የማሻሻል ተግባር በማከናወን ላይ ይገኛል። ing materials must be accessible ክህሎት እንዲኖራቸው የተደረገው ጥረት አናሳ ነው። ይህም መምህራኑ በአፍ መፍቻ ቋንቋና የአፍ መፍቻ ቋንቋውን እንደ አንድ የትምህርት ዓይነት የአፍ መፍቻ ቋንቋ ትምህርትን ተግባራዊ በማድረግ ባለድርሻ Students must be prepared for የማስተማር ብቃታቻው ላይ አሉታዊ ተጽእኖ አሳድሯል። በአሁኑ ጊዜ አካላት ወሳኝ ሚና አላቸው፤ learning in the mother-tongue ትምህርት ሚኒስቴር የችግሩን አሳሳቢነት በመረዳትና በተለይ የንባብ ችሎታንና የአንድ ሀገር የትምህርት ጉዳይ በመንግሥት ላይ ወይም በአንድ ሚኒስቴር In order to comfortably proceed የአፍ መፍቻ ቋንቋን ማሣደግ ላይ ትኩረት ያደረገ የመምህራን የአሰለጣጠን መስሪያ ቤት ላይ ብቻ የሚጣል አይደለም። በትምህርቱ ዙሪያ የኢትዮጵያ with their studies, students should ሥርዓትና ሥርዓተ ትምህርቱን የማሻሻል ሰፊ እንቅስቃሴ በማድረግ ላይ ይገኛል። መንግሥት ቁርጠኝነት ቢኖረውም የባለሞያ፣ የእውቀትና የኢኮኖሚ ውሱንነት begin school with at least a basic መኖሩ አያጠራጥርም። ይሁን እንጂ እነዚህ ችግሮች በሌሎች ባለድርሻ አካላት knowledge of the alphabet of the የአፍ መፍቻ ቋንቋ ሥርዓተ ትምህርቶች የማንበብና የመጻፍ ክሂልን ተሣትፎ ሊፈቱ የሚችሉ ናቸው። ለምሳሌ የቋንቋ ማህበራት ከሙያቸው language of instruction. This re- የሚያዳብሩ መሆን ይኖርባቸዋል፣ በመነጨ በአፍ መፍቻ ቋንቋ ዙሪያ ያለውን ችግርና የሀገሪቱንም ሁኔታ የሚረዱ quires some preparation prior to ሥርዓተ ትምህርቶች የመማር ማስተማሩን ሂደት ለማሳለጥ ወሳኝ ግብአቶች joining their regular classes. During በመሆናቸው እውቀታቸውን በማካፈል መንግሥት ብቻውን ሊያከናውናቸው ናቸው። ጥሩ ሥርዓተ ትምህርት በአግባቡ ተግባራዊ ከሆነ መምህሩንም የማይችለውን ተግባራት በማገዝ ቁልፍ ሚና ሊጫወቱ ይችላሉ። the imperial era, children passed ተማሪውንም ወደሚፈለገው የትምህርት ግብ መምራት ይችላል። ይህ በመሆኑም through the priest/medressa schools የመማር ማስተማሩ ተግባር ውጤታማ ይሆን ዘንድ ሥርዓተ ትምህርቱ ማጠቃለያ before joining their regular schools. ተማሪዎች ሊደርሱበት ይገባል ተብሎ የተነደፈው ዓላማ ላይ ሊያደርስ በሚችል ኢትዮጵያ ከ80 በላይ ቋንቋዎች የሚነገርባት ባለ ብዙ ባህል አገር ናት። ቀደም This equipped them with basic መልኩ መዘጋጀት አለበት። ያሉት የፖለቲካ ስርዓቶች ባህላዊ ልዩነቶችን የማይፈቅዱ ነበሩ። ይሁንና አሁን reading, writing and arithmetic ማንም ብዝሃነትን የማይክድበት፣ ዜጎች ቋንቋቸውን፣ እምነታቸውን እንዲሁም skills. With the demise of the mon- የሥርዓተ ትምህርት ዝግጅትና ትግበራ ዳይሬክቶሬት ቀደም ሲል ሌሎቹ ባህላቸውን ለማራመድ ነጻነት ያገኙበት ዘመን ላይ እንገኛለን። በተለይ በዚህ archy, as the attendance at priest ሥርዓተ ትምህርቶች ሲሻሻሉ የአፍ መፍቻ ቋንቋ ሥርዓተ ትምህርትን በ21ኛው ክፍለ ዘመን የመማር ነጻነት ማንም ሊክደው የማይችለው ሰብአዊ መብት schools decreased, children started ከክልሎች ከመጡ ባለሙያዎች ጋር በመተባበር አዘጋጅቷል። ሥርዓተ coming to school with little or no ትምህርቱም ያለምንም ቅድመ ዝግጅት የአንደኛ ደረጃ ትምህርት የሚጀምሩ ሆኗል። ከዚህ ባሻገርም ህጻናት ቢያንስ የአንደኛ ደረጃ ትምህርታቸውን በአፍ rudimentary skills. Kindergartens ተማሪዎች የቋንቋውን ሆሄያት እና የስነትርጉም ሂደቱን ደረጃ በጃረጃ እንዲችሉ መፍቻ ቋንቋቸው የመማር መብታቸው የተከበረ ነው። በኢትዮጵያም ውስጥ ይህ (KGs) are currently expected to ተደርጎ የተቀረጸ ነው። በመሆኑም የሥርዓተ ትምህርቱ ዝግጅት ሂደት ከሀገሪቱ መብት በሕገመንግሰቱ እና በትምህርትና ስልጠና ፖሊሲው እውቅና አግኝቷል። fulfill this role of preparing stu- ተጨባጭ ሁኔታ ጋር የተገናዘበና በተገቢው መንገድ ከተተገበረ ተማሪዎች የአፍ መፍቻ ቋንቋ ትምህርታዊ ግልጋሎት ጠንካራ ፈተናዎች አሉበት። ይሁንና dents for primary school. However, ማንበብና መጻፍን እያወቁ ከአንዱ ክፍል ወደ ሌላው ክፍል ለመሸጋገር ፈተናዎቹ ድል የማይደረጉ አይደሉም። አግባብነት ያላቸው ባለድርሻ አካላት KGs are mostly concentrated in የሚያስችላቸው ነው። ይህ ማለት ግን ሥርዓተ ትምህርቱ ሊሻሻል አይችልም እና የትምህርት ሚኒስቴር የሚያደርጉት ቅንጅታዊ ጥረት በኢትዮጵያ ጥራት major cities, and are totally absent ወይም አይገባውም ማለት አይደለም። እንደውም ሥርዓተ ትምህርቱ የማንበብ፣ ያለውን የልሳነ ብዙ ትምህርት ለማጎልበት ትልቅ ኃይል ነው። in the rural areas where the majority የመጻፍና የመረዳት ችሎታዎችን ማበልጸግ መቻሉ ወይም አለመቻሉ ተፈትሾ of students reside. It has become ተገቢ ማስተካከያ እርምጃዎችን መውሰድ ወቅታዊ ጉዳይ ነው። increasingly common for students ለንባብና ለጽህፈት መዳበር በአጋዥነት የሚያገለግሉ መጻህፍት አቅርቦት፤ in rural and some urban areas to enter first grade without the መማር ውጤታማ እንዲሆን ተማሪዎች ከመማሪያ መፃሕፋቸው ውጭ ብዙ knowledge of the alphabet; thus ማንበብ እንደሚጠበቅባቸው ሳይታለም የተፈታ ጉዳይ ነው። ተማሪዎች they are challenged in their early በመማሪያ መፃሕፋቸው ብቻ የተወሰኑ ከሆነ የእውቀታቸው አድማስም ሰፊውን reading and writing efforts. አለም የመመርመር ነጻነት ከማግኘት ይልቅ በሥርዓተ ትምህርቱ ዙሪያ ብቻ የተገደበ ይሆናል። ይህ ሁኔታ በኢትዮጵያ የትምህርት ሥርዓት ውስጥ ለብዙ Teachers must have the capacity ጊዜ የቆየ ተግዳሮት ሲሆን፤ በተለይ ችግሩ በአንደኛ ደረጃ ላይ የከፋ ነው። to teach in the mother-tongue ከላይ የተጠቀሱ ችግሮች እንዴት ይፈታሉ? For teachers to play their role, they must be trained both in ችግሩን ለመቅረፍ ተወሰዱ የመፍትሔ እርምጃዎች፤ subject area knowledge as well ትምህርት ሚኒስቴር ከዩ ኤስ ኤ አይ ዲ (USAID) ጋር በመተባበር የሁለተኛ as in methodology of teaching. እና የሶስተኛ ክፍል ተማሪዎች የማንበብ፣ የመጻፍ እና የመረዳት ክሂላቸውን When the concept of mother- ለመለካት «በመጀመሪያዎቹ ክፍል ደረጃዎች የንባብ ችሎታ ግምገማ» ወይም tongue instruction was introduced, EGRA የተሰኘ ጥናት በስድስት ቋንቋዎች ላይ አካሂዷል። ጥናቱ naturally it was those teachers who እንዳመለከተው የተማሪዎቹ ውጤት ዝቅተኛ ነበር። ጥናቱ በተካሄደባቸው spoke the vernacular language that ቋንቋዎች ከሚማሩት 30% የሚሆኑ የሁለተኛ ክፍል ተማሪዎች እንዲሁም were assigned to teach it. However, 20% የሚሆኑት የሶስተኛ ክፍል ተማሪዎች የማንበብና የመጻፍ ችሎታቸው for many years, little was done to በጣም ዝቅተኛ ነው። የጥናት ውጤቱ ይፋ ከሆነ በኋላ በሁሉም ዘንድ ከፍተኛ ensure that teachers had the ቁጭትና ቁርጠኝነትን ቀስቅሷል። ይህም ፈጣን እርምጃዎችን ለመውሰድ required skills. This has negatively መነሳሳትን ፈጥሯል። በዚህም መሠረት ከዩ ኤስ ኤ አይ ዲ በተገኘ እርዳታ ሪድ 6 Language Matters August 2013 ነሐሴ 2005 ትምህርት ቤት መግባታቸው የተለመደ ጉዳይ ሊሆን ችሏል። ይህም የማንበብና (READ) የተባለ ፕሮጄክት ተቀርጾ ወደ ተግባር እንቅስቃሴ ውስጥ ተገብቷል። impacted their ability to teach the የመጻፍ ክሂላቸው ላይ እንቅፋት መፍጠሩ አይካድም። ፕሮጀክቱ ሥራውን የጀመረው የአፍ መፍቻ ቋንቋ ሥርዓተ ትምህርትን mother-tongue as well as using it as a medium of instruction. Fully የመምህራን የማስተማር ብቃት፤ የንባብ፤ የመጻፍና የመረዳት ክህሎቶችን ከማሣደግ አንፃር የሚታየውን ደካማና ጠንካራ ጎኖች በመገምገም ነው። የሪድ ፕሮጄክት ሌላው የስራ ትኩረቱ aware of the problem, the Ministry መምህራን የማስተማር ሚናቸውን በውጤታማነት ይወጡ ዘንድ በሚያስተምሩት የመምህራን ማሰልጠኛ ኮሌጅ መምህራን የሚያስተምሯቸው የወደፊቱ of Education has now initiated ትምህርት እና በማስተማር ሥነዘዴ የሰለጠኑ መሆን ያለባቸው መሆኑ ብዙም መምህራን ሠልጥነው ሲወጡ በአፍ መፍቻ ቋንቋና የአፍ መፍቻ ቋንቋን changes in the modality of the አያከራክርም። በሀገራችን የአፍ መፍቻ ቋንቋ ለመጀመሪያ ጊዜ ተግባራዊ በብቃት እንዲያስተምሩ አቅም መገንባት፣ አጋዥ መጻህፍትን ማዘጋጀትና teacher training system and the በሆንበት ወቅት ትምህርቱን እንዲያስተምሩ የተመደቡት የአካባቢውን ቋንቋ በሕብረተሰቡ ዘንድ የንባብ ባህልን የማጎልበት ሥራ መሥራት ናቸው። በአሁኑ curriculum, particularly in relation የሚናገሩ መምህራን ነበሩ። ይሁንና መምህራኑ በሚያስተምሩት ቋንቋ ተገቢው ጊዜ ፕሮጀክቱ መርሀ-ትምህርቶቹን የማሻሻል ተግባር በማከናወን ላይ ይገኛል። to reading and the mother-tongue. ክህሎት እንዲኖራቸው የተደረገው ጥረት አናሳ ነው። ይህም መምህራኑ በአፍ መፍቻ ቋንቋና የአፍ መፍቻ ቋንቋውን እንደ አንድ የትምህርት ዓይነት የአፍ መፍቻ ቋንቋ ትምህርትን ተግባራዊ በማድረግ ባለድርሻ The mother-tongue curricula የማስተማር ብቃታቻው ላይ አሉታዊ ተጽእኖ አሳድሯል። በአሁኑ ጊዜ አካላት ወሳኝ ሚና አላቸው፤ must be designed to promote reading and writing skills ትምህርት ሚኒስቴር የችግሩን አሳሳቢነት በመረዳትና በተለይ የንባብ ችሎታንና የአንድ ሀገር የትምህርት ጉዳይ በመንግሥት ላይ ወይም በአንድ ሚኒስቴር የአፍ መፍቻ ቋንቋን ማሣደግ ላይ ትኩረት ያደረገ የመምህራን የአሰለጣጠን መስሪያ ቤት ላይ ብቻ የሚጣል አይደለም። በትምህርቱ ዙሪያ የኢትዮጵያ The curriculum is one of the most ሥርዓትና ሥርዓተ ትምህርቱን የማሻሻል ሰፊ እንቅስቃሴ በማድረግ ላይ ይገኛል። መንግሥት ቁርጠኝነት ቢኖረውም የባለሞያ፣ የእውቀትና የኢኮኖሚ ውሱንነት important ingredients in the መኖሩ አያጠራጥርም። ይሁን እንጂ እነዚህ ችግሮች በሌሎች ባለድርሻ አካላት teaching/learning process. A good የአፍ መፍቻ ቋንቋ ሥርዓተ ትምህርቶች የማንበብና የመጻፍ ክሂልን curriculum will guide both teach- ተሣትፎ ሊፈቱ የሚችሉ ናቸው። ለምሳሌ የቋንቋ ማህበራት ከሙያቸው የሚያዳብሩ መሆን ይኖርባቸዋል፣ ers and students. In order for በመነጨ በአፍ መፍቻ ቋንቋ ዙሪያ ያለውን ችግርና የሀገሪቱንም ሁኔታ የሚረዱ learning to be effective, the ሥርዓተ ትምህርቶች የመማር ማስተማሩን ሂደት ለማሳለጥ ወሳኝ ግብአቶች በመሆናቸው እውቀታቸውን በማካፈል መንግሥት ብቻውን ሊያከናውናቸው curriculum must be developed in a ናቸው። ጥሩ ሥርዓተ ትምህርት በአግባቡ ተግባራዊ ከሆነ መምህሩንም የማይችለውን ተግባራት በማገዝ ቁልፍ ሚና ሊጫወቱ ይችላሉ። ተማሪውንም ወደሚፈለገው የትምህርት ግብ መምራት ይችላል። ይህ በመሆኑም manner that enables students to የመማር ማስተማሩ ተግባር ውጤታማ ይሆን ዘንድ ሥርዓተ ትምህርቱ ማጠቃለያ achieve its stated objectives. ተማሪዎች ሊደርሱበት ይገባል ተብሎ የተነደፈው ዓላማ ላይ ሊያደርስ በሚችል ኢትዮጵያ ከ80 በላይ ቋንቋዎች የሚነገርባት ባለ ብዙ ባህል አገር ናት። ቀደም Concurrent with the revision of መልኩ መዘጋጀት አለበት። ያሉት የፖለቲካ ስርዓቶች ባህላዊ ልዩነቶችን የማይፈቅዱ ነበሩ። ይሁንና አሁን the national curriculum, and in የሥርዓተ ትምህርት ዝግጅትና ትግበራ ዳይሬክቶሬት ቀደም ሲል ሌሎቹ ማንም ብዝሃነትን የማይክድበት፣ ዜጎች ቋንቋቸውን፣ እምነታቸውን እንዲሁም collaboration with experts from ሥርዓተ ትምህርቶች ሲሻሻሉ የአፍ መፍቻ ቋንቋ ሥርዓተ ትምህርትን ባህላቸውን ለማራመድ ነጻነት ያገኙበት ዘመን ላይ እንገኛለን። በተለይ በዚህ the regions, the Curriculum Development and Implementation ከክልሎች ከመጡ ባለሙያዎች ጋር በመተባበር አዘጋጅቷል። ሥርዓተ በ21ኛው ክፍለ ዘመን የመማር ነጻነት ማንም ሊክደው የማይችለው ሰብአዊ መብት Directorate have developed the ትምህርቱም ያለምንም ቅድመ ዝግጅት የአንደኛ ደረጃ ትምህርት የሚጀምሩ ሆኗል። ከዚህ ባሻገርም ህጻናት ቢያንስ የአንደኛ ደረጃ ትምህርታቸውን በአፍ mother-tongue curriculum, taking ተማሪዎች የቋንቋውን ሆሄያት እና የስነትርጉም ሂደቱን ደረጃ በጃረጃ እንዲችሉ መፍቻ ቋንቋቸው የመማር መብታቸው የተከበረ ነው። በኢትዮጵያም ውስጥ ይህ note of the existing situation. ተደርጎ የተቀረጸ ነው። በመሆኑም የሥርዓተ ትምህርቱ ዝግጅት ሂደት ከሀገሪቱ መብት በሕገመንግሰቱ እና በትምህርትና ስልጠና ፖሊሲው እውቅና አግኝቷል። According to the revised curric- ተጨባጭ ሁኔታ ጋር የተገናዘበና በተገቢው መንገድ ከተተገበረ ተማሪዎች የአፍ መፍቻ ቋንቋ ትምህርታዊ ግልጋሎት ጠንካራ ፈተናዎች አሉበት። ይሁንና ulum, students who begin first ማንበብና መጻፍን እያወቁ ከአንዱ ክፍል ወደ ሌላው ክፍል ለመሸጋገር ፈተናዎቹ ድል የማይደረጉ አይደሉም። አግባብነት ያላቸው ባለድርሻ አካላት grade without any preparation are የሚያስችላቸው ነው። ይህ ማለት ግን ሥርዓተ ትምህርቱ ሊሻሻል አይችልም እና የትምህርት ሚኒስቴር የሚያደርጉት ቅንጅታዊ ጥረት በኢትዮጵያ ጥራት being lead through a gradual ወይም አይገባውም ማለት አይደለም። እንደውም ሥርዓተ ትምህርቱ የማንበብ፣ ያለውን የልሳነ ብዙ ትምህርት ለማጎልበት ትልቅ ኃይል ነው። process, whereby they are intro- የመጻፍና የመረዳት ችሎታዎችን ማበልጸግ መቻሉ ወይም አለመቻሉ ተፈትሾ duced to the characters of the ተገቢ ማስተካከያ እርምጃዎችን መውሰድ ወቅታዊ ጉዳይ ነው።

alphabet and the semantic rules of ለንባብና ለጽህፈት መዳበር በአጋዥነት የሚያገለግሉ መጻህፍት አቅርቦት፤ their language. The development of these curricula is congruent መማር ውጤታማ እንዲሆን ተማሪዎች ከመማሪያ መፃሕፋቸው ውጭ ብዙ with the reality in the country. ማንበብ እንደሚጠበቅባቸው ሳይታለም የተፈታ ጉዳይ ነው። ተማሪዎች Properly implemented, it will በመማሪያ መፃሕፋቸው ብቻ የተወሰኑ ከሆነ የእውቀታቸው አድማስም ሰፊውን photo photo by Diana Adler enable students to easily progress አለም የመመርመር ነጻነት ከማግኘት ይልቅ በሥርዓተ ትምህርቱ ዙሪያ ብቻ from one grade level to the next. የተገደበ ይሆናል። ይህ ሁኔታ በኢትዮጵያ የትምህርት ሥርዓት ውስጥ ለብዙ ጊዜ የቆየ ተግዳሮት ሲሆን፤ በተለይ ችግሩ በአንደኛ ደረጃ ላይ የከፋ ነው። But this, as with any new initiative, does not mean the new ከላይ የተጠቀሱ ችግሮች እንዴት ይፈታሉ? curricula have no room for ችግሩን ለመቅረፍ ተወሰዱ የመፍትሔ እርምጃዎች፤ improvement. It is appropriate to revisit the curricula to make sure ትምህርት ሚኒስቴር ከዩ ኤስ ኤ አይ ዲ (USAID) ጋር በመተባበር የሁለተኛ that they are consistently እና የሶስተኛ ክፍል ተማሪዎች የማንበብ፣ የመጻፍ እና የመረዳት ክሂላቸውን promoting the skills of reading, ለመለካት «በመጀመሪያዎቹ ክፍል ደረጃዎች የንባብ ችሎታ ግምገማ» ወይም writing and comprehension. EGRA የተሰኘ ጥናት በስድስት ቋንቋዎች ላይ አካሂዷል። ጥናቱ እንዳመለከተው የተማሪዎቹ ውጤት ዝቅተኛ ነበር። ጥናቱ በተካሄደባቸው Supplementary reading and ቋንቋዎች ከሚማሩት 30% የሚሆኑ የሁለተኛ ክፍል ተማሪዎች እንዲሁም writing materials must be 20% የሚሆኑት የሶስተኛ ክፍል ተማሪዎች የማንበብና የመጻፍ ችሎታቸው accessible በጣም ዝቅተኛ ነው። የጥናት ውጤቱ ይፋ ከሆነ በኋላ በሁሉም ዘንድ ከፍተኛ It is a platitude to say for learning ቁጭትና ቁርጠኝነትን ቀስቅሷል። ይህም ፈጣን እርምጃዎችን ለመውሰድ to be effective, students need more መነሳሳትን ፈጥሯል። በዚህም መሠረት ከዩ ኤስ ኤ አይ ዲ በተገኘ እርዳታ ሪድ to read than just their textbooks. August 2013 ነሐሴ 2005 Language Matters 7 When students have only their ment for instructors of Teacher Former political regimes of the textbooks, the horizon of their Training Colleges. This will country were intolerant of cultural knowledge remains circumscribed enable the instructors to better differences and inclined to to the limit of the syllabus, with no equip their students in mother- suppress them. However, we now liberty to explore the wider world. tongue teaching methods. Other find ourselves in a day and age This is a major problem in the components of the project include when no one denies cultural Ethiopian education system, but development of supplementary pluralism and the rights of citizens the problem is more serious at the materials, and an outreach pro- to promote their language, religion primary level. Mother-tongue is gram designed to nurture a reading and other cultural traits. not an exception in this regard. culture among local communities. The right to education is a human The project has already entered its Some remedies to rights issue that cannot be ignored, first phase of assessing the mother- particularly in the twenty first overcome the problems tongue curricula and adjusting century. Moreover, a child’s right The Ministry of Education, in them to the required standard. to education in his/her mother- collaboration with USAID, Stakeholders play a tongue, at least at the primary level, undertook a study called Early is also a right no one should be Grade Reading Assessment (EGRA) pivotal role in the denied. In contemporary Ethiopia, to measure reading, writing and promotion of mother- this right is well recognized comprehension skills of students at tongue education. constitutionally as well as in the grade levels two and three. The The educational undertaking of a Education and Training Policy. results were discouraging: the re- country is not something to be left The educational use of the mother- gions covered under the study had only to the government or to a tongue has faced strong challenges; more than 30% of grade two and particular ministry. In Ethiopia, these however, are not insurmount- 20% of grade three students unable although there is no lack of politi- able. No doubt, the coordinated to read and write after learning in cal commitment, undoubtedly the efforts of relevant stakeholders their mother-tongue for two or lack of knowledge and expertise, and the Ministry of Education will three years. Following the presen- as well as the economic limitations, create the synergy needed for the tation of the findings, the EGRA are not to be overlooked. These realization of quality multilingual report created both a sense of could be dealt with through the education in Ethiopia. anger and an urgent commitment involvement of other stakeholders to take action. such as language associations, The Ministry solicited the support who are endowed with knowledge of USAID, and it was duly of the subject area and are well accepted. USAID have now familiar with the situation in the initiated a project called READ country. Therefore, if multilingual (Reading for Ethiopia’s education is to progress in Ethiopia, Achievement Developed). The these associations have a pivotal project’s aim is firstly to review role in supporting the undertakings the curricula of the mother-tongue of the government, which cannot Girma Alemayehu (grades 1-8) and determine achieve its goals alone. whether or not they promote Curriculum Development and reading, writing and comprehen- Conclusion Implementation Directorate sion skills. READ also has a Ethiopia is a multi-cultural society Director

component of capacity develop- with more than 80 living languages. Federal Ministry of Education

photo photo by KallioAmmi

8 Language Matters August 2013 ነሐሴ 2005

symposium photos by Kelly Blacksten

Culture and Language Celebrated in Mizan Teferi የባህልና የቋንቋና አከባበር በሚዛን ተፈሪ Tefera Endalew he first event of its kind in Mizan Teferi, the ዓይነቱ መጀመሪያ የሆነ የባህልና የቋንቋ Culture and Language Symposium held in ሲምፖዚየም ጥር 2005 ዓ.ም. በሚዛን ተፈሪ T January 2013, was a huge success. Ministers በ ተካሄደ። በዚሁ ዕለት ሚኒስተሮች፣ ከደቡብ and dignitaries from across the Bench-Maji zone came ክልልና ከአጎራባች ዞኖች ከፍተኛ የሥራ ሃላፊዎች together to celebrate the achievements in language በአሉን ለማክበርና የቋንቋ ልማትን ቀጣይ ለማድረግ development, and to make plans for its sustainability. የሚያስችል እቅድ ለመንደፍ ተሰብስበው ነበር። His Excellency Ato Amin Abdulkadir, Minister of የተከበሩ አቶ አሚን አብዱልቃድር የባህልና ቱሪዝም Culture and Tourism, was the honored guest who opened ሚኒስቴር የዕለቱ የክብር እንግዳ የበዓሉን የአከፋፈት ሥነ- the ceremony. After the day’s events, he praised the ስርዓት ላይ ንግግር ያደረጉ ሲሆን፥ በዝግጅቱ መጨረሻ accomplishments of those working in the zone: ላይም በዞኑ ስለተከናወኑት ስራዎች አመስግነዋል። ክቡር Today’s symposium was a very productive and ሚኒስትሩ ቀጥሎ ያለውን የማበረታቻ ንግግር አድርገው ነበር። successful one. We were able to observe the level of «የዛሬ የቤንች ማጂ ዞን የባህልና የቋንቋ ሲምፖዚየሙ development that has been reached by the six languages in the Bench-Maji Zone. Many of these በጣም ውጤታማ ነው ብሎ መውሰድ ይቻላል። 1ኛ እነዚህ languages are already በዞኑ የሚገኙ 6 ብሔር being used as languages ብሔረሰቦች በተለይ His Excellency Ato Amin Abdulkadir, Minister of Culture and ከባህላቸው አንፃር፥ ከቋንቋ of instruction in selected Tourism is greeted warmly upon his arrival at the Symposium pilot schools, and others አንፃር ከታሪክ አንፃር የት are in the preparation እንዳሉ በትክክል ያየንበት stage; this is very ሂደት ነው ያለው። encouraging. The ስለዚህ በዚህ ሂደት ከነዚህ regional government and ስድስቱ የተወሰኑት ግማሹ the zonal administration በራሳቸው ቋንቋ የመማር should be able to take እድል ያገኙ ናቸው። care of these languages የተቀሩት ደግሞ ቅድመ that have gained oppor- ዝግጅት ስራዎች እየተሰሩ tunities through the con- ያሉበት ሂደት ነው ያለው stitution. I have seen a እና ከዚህ አንፃር ይህንን lot of good work done in የበለጠ ህገ መንግስታዊ August 2013 ነሐሴ 2005 Language Matters 9 these languages; I appreciated their work as I was ዋስትና ያገኘውን ቋንቋ በመንከባከብ በተለይ የክልሉ viewing all the materials on display at the exhibition መንግስት የዞኑ መስተዳደር እንደዚሁም ደግሞ ከፌደራል hall. It is more than my expectation. Although this is ባህልና ቱሪዝም ከኤስ አይ ኤል ጋር በመሆን የተሰሩት the first time to organize such a sym- ስራዎች ጠንካራ ስራዎች አይቻለው። posium, it has been very fascinating. በፕረዘንቴሽንም መልክ ቀርበዋል። I have also been pleased to see all the Discussing and ስለዚህ ይህ ነገር ከጠበኩት በላይ ነው። language groups understand the benefits የመጀመሪያ ሲምፖዚየም ቢሆንም of local language development. The working እስታንዳርዱ እና አቀራረቡ እና presence and participation of the collaboratively is the ህብረተሰቡ ደግሞ የበለጠ ስለራሳቸው regional and zonal high officials is also ማንነት ቋንቋ፥ ባህል፥ ታሪክ ለማወቅ important. There was a coming together best way of doing ሲያደርጉ የነበረው ጥረቶች በጣም of policymakers and non-governmental things and will bring የሚደነቅ ነው። partners. Discussing and working much success. ስለዚህ ዛሬ በዚህ ሲምፖዚየም ላይ collaboratively is, of course, the best ተገኝቼ የክልል መንግስቱም ሁሉም way of doing things and will bring much ካቢኔ አባላት ሁሉ ሲምፖዚየሙ ላይ success. Moreover, approaching the ተገኝተዋል። ይሄ ትልቅ ነገር ነው። political leadership and cooperating በተለይ ፖሊሲ አውጪዎች (policy makers) ይህንን with them in such endeavors of development will እንዴት ከአገር አካላት ጋር በመሆን ተባብረን ተጋግዘን facilitate the work, and they will also be there to በተቀመጠው የመንግስት ፖሊሲና ስትራቴጂ መሰረት provide the necessary directives. The task of ለክልሎቹ ቋንቋቸው የስራ ቋንቋና የትምህርት ቋንቋ language development is a tedious one, but if many of us, including political leaders and research centers, እንዲሆን ያሉትን ጥረቶች፤ አድካሚ ነው ግን እነዚህ are cooperative towards its success, and if the native አድካሚ ጥረቶች ተቀራርቦ መስራት ከተቻለ በተለይ speakers understand its benefit, it will be the most የፖለቲካ አመራሩ የቅርብ ድጋፍ በማግኘት በሂደት advantageous situation for the upcoming generation. ደግሞ የጥናትና ምርምር ማዕከላት ድጋፍ ከታከለበት እና የህብረተሰቡ በዋናነት የቋንቋው ተናጋሪ ህብረተሰቦች Outcomes of the Symposium ይህንን ይጠቅመናል ብለው ከያዙት እኔ ለትውልድ የሚተርፍ ቅርስ ነው ብሎ መውሰድ ይቻላል ይሄ ስራ We are very happy about the achievments made at the ትልቅ ስራ ነው። ስለዚህ እኔ ደስ ብሎኛል ይሄ አጋጣሚ symposium; it was the culmination of two years’ (logistic) ከሎጂስቲክ አንፃር የአንድ ቀን ጉዞ መሆኑ worth of effort. It was decided from the beginning that ትልቅ ነገር ነው ብዬ ነው የማስበው። ለዚህ ያጠፋነው the focus should be on two primary areas: the sustainability of the language development work, and teacher ሰዓትና ጊዜ በጣም ወርቃማና ውጤታማ ነው ብዬ መናገር training. እፈልጋለው።» For the last four years, the Zonal Education Bureau የሲምፓዚየሙ ፋይዳ and SIL Ethiopia have been training in-service በሲምፓዚየሙ በተገኙት ድሎች በጣም ደስተኞች ነን። (summer) teachers. While this is a good start, it is not የሁለት ዓመት የጥረት ውጤቶች ናቸው። ገና ከጅምሩ enough just to train a few people; it is not sustainable. በሁለት ቀዳሚ ጉዳዩች ላይ ትኩረት እንዲያደርግ ነበር So the need for a full-time teacher training college was የተወሰነው። እነሱም የቋንቋዎች ልማት ስራ ቀጣይነት እና discussed. The implementation of this idea needed የመምህራን ስልጠና ላይ ነበሩ። ላለፉት አራት አመታት permission from the region, and support from the የዞኑ ትምህርት መምሪያ እና ኤስ ኤይ ኤል ኢትዮጵያ Ministry of Education. As part of the symposium ለመምህራን የስራ ላይ ስልጠና ሲሰጡ ቆይተዋል። ይህ program, Ato Tizazu Atimo, the student dean at the ጅምር ጥሩ ሆኖ ሳለ ቀጣይነት በሌለው መልኩ ጥቂት Mizan Tepi University, gave a presentation on this መምህራንን ብቻ ማሰልጠኑ በቂ እንዳልነበረ ተገምግሟል። topic. During the panel discussion that followed, Ato Ato Alemayehu Aybera, Vice Head of Culture and በመሆኑም መምህራኑን በኮሌጅ Chenequ Kontar, the Zone Tourism for SNNPR, Ato Mesfin Derash, MLE ደረጃ በቋሚነት ማሰልጠን President, brought attention to Coordinator, SIL Ethiopia, and Ato Admasu Ango, ያስፈልጋል በሚል ሃሳብ ላይ the region’s Head of Justice the issue of sustainability of ውይይት ተደርጓል። በዚህ ዙሪያ the language development የአከባቢው ተወላጆችና የሚዛን program. The Region President ቴፒ ዩኒቨርሲቲ የተማሪዎች ዲን Ato Shiferew Shigute gave his የሆኑት አቶ ትዕዛዙ አቲሞ word that, starting from June 1 ለውይይቱ መነሻ የሚሆን ጽሁፍ of this year, there will be a አቅርበው ነበር። በፓናል Mother-tongue Department at ውይይቱም የዞኑ ዋና አስተዳዳሪ the Bonga Teacher Training የተከበሩ አቶ ጨነቁ ኮንታር College for the four languages የቋንቋ ልማት ፕሮግራም ቀጣይነት that are ready, namely Bench, ትኩረት ሊሰጠው እንደሚገባ

10 Language Matters August 2013 ነሐሴ 2005 Me’en, Sheko and Diizin. The syllabus will include አሳስበዋል። ይህንንም በማጠናከር የክልሉ ርዕሰ material on how to train teachers to teach in the መስተዳድር ክቡር አቶ ሽፈራው ሽጉጤም የአፍ መፍቻ mother-tongue. The college had already been working ቋንቋ ትምርትን ቀጣይነት ለማረጋገጥ የመምራን ልማት with one language, Kaffina, for the last ten years. We መርሃ ግብር መሰረታዊ ጉዳይ መሆኑን በመግለጽ ለዚህም at SIL have already started preparation and will be በቋንቋዎቹ የሚያስተምሩ መምህራንን ማሰልጠን conducting Training of Trainers (TOT) and helping የሚቻልበትን ሰርዓተ ትምህርት ቀርጾ በኮሌጅ ደረጃ with curriculum development. እንዲሰለጥኑ ማድረግ ትኩረት ሊሰጠው እንደሚገባ The second outcome of the symposium was a አስገንዝበዋል። በክልሉ የሚሰጠውን የመምራን ስልጠና document/proposal prepared jointly by the Bench- ለማስፋፋትም በዚሁ ዞን ርዕሰ ከተማ የመምህራን ትምርት Maji Zonal Administration, the Zonal Education ኮሌጅ እንዲከፈት ክልላዊ አቅጣጫም መቀመጡ ለዚህ Office, and SIL Ethiopia. This document details how ቋንቋ ልማት ምቹ ሁኔታ እንደሚፈጥርም ገልጸው ነበር። language development should be planned, step by እኛም እንደ ኤስ አይ ኤል በአሰልጣኞች ስልጠና እና step, in the future. Each language community can also በስርዓተ ትምህርት ዝግጅት ድጋፍ በማድረግ የዝግጅት decide if/how they want to use their language: for ስራውን ጀምረናል።

Ambassador Mesfin Cherenet Speaks About the Symposium

am from the Bench-Maji area; in fact Bench is ምባሳደር መስፍን ቸርነት ቀደም ሲል በጅቡቲ my mother-tongue. The symposium program በአምባሳደር ማዕረግ ም/የሚስዮን መሪ ሲሆኑ I today is very good. We have observed many አ አሁን በተወካዮች ምክር ቤት የቤንች ማጂ ዞን events concerning language, culture and history. የሼህ ቤንች ወረዳ የህዝብ ተወካይ በመሆን ያገለግላሉ። This program is just the beginning of what I hope to የተከበሩ አምባሳደር መስፍን ቸርነት በቤንች ማጂ የባህልና see in working together with interested partners. We ቋንቋ ልማት ሲምፖዚየም ዝግጅትና ሂደት ወቅት ላቅ ያለ can bring about positive changes concerning ተሳትፎ ነበራቸው አምባሳደሩ ስለ ሲምፖዝየሙ እንዲህ language and culture in the region. ይላሉ። You have observed that in the Bench-Maji Zone እኔ ከቤንች ብሔረሰብ የተወለድኩ ኢትዮጵያዊ ነኝ ቤንችኛ there is a particularly high level of interest in preserving mother-tongue language and culture. The የአፍ መፍቻ ቋንቋዬ ነው። የዛሬው ሲምፖዚየም በጣም reason for that, I believe, is that in this area the ጥሩ እና ስኬታማ ነው። ስለቋንቋ ባህልና ታሪክ ብዙ ነገር society and the peoples were forgotten for a long የተገነዘብንበት ትልቅ ዝግጅት ነው። time. Now that they have the opportunity to develop ይህ ዝግጅት ለብዙ ጊዜ ሳስብ የነበረ እና እንደ ኤስ አይ their languages, they are very eager to do so. It is my ኤል ኢትዮጵያ ካሉ አጋር ድርጅቶች ጋር በጋራ ለልማትና observation that if the government and the NGOs ዕድገት መስራት አመርቂ ውጤት እንደሚያመጣ ያመላከተ work together with the zonal administration, people ሂደት ነው። በዚህ ሁኔታ ከቀጠልን ብዙ ታላላቅ ድሎችን will readily accept the idea [of reading and writing] እንደምናስመዘግብና የዞኑ ህብረተሰብ በዚህ ረገድ ተጠቃሚ in their own languages. እንደሚሆን እርግጠኛ ነኝ። Upon seeing all of these printed materials for በቤንች ማጂ ዞን ቋንቋንና ባህልን የማልማት ከፍተኛ instruction in mother-tongue in the primary schools, ተነሳሽነት በህብረተሰቡ ውስጥ ሰርጾ እንደሚገ|ኝ ማየት I would like to thank SIL Ethiopia for preparing ችላችኃል። ለዚህ መነሳሳት ዋነኛው ምክንያት ባለፉት these books for the Bench-Maji peoples in each መንግስታት ሁሉ የህዝቡ ባህልና ቋንቋ ተረግጦ የቆየ language. It is a very good beginning and I think we በመሆኑ አሁን የተገኘውን ዕድል በሚገባ ለመጠቀም ነው። as a government should continue to develop these kinds of educational resources. ከዚህ የተነሳ መንግስትና አጋር ድርጅቶች በጋራ አብረው መስራትን ከቀጠሉ ሕብረተሰቡ በቅርብ ጊዜ ውስጥ Ambassador Mesfin Cherenet was delighted to see textbooks and በቋንቋው መጻፍና ማንበብ ክህሎትን ሊያዳብር ይችላል teachers’ guides the Bench language, his mother-tongue. ብዬ አምናለሁ። ዛሬ በጎበኘሁት ኤግዚቪሽን ውስጥ በስድስት የአፍ መፍቻ ቋንቋዎች በአንደኛ ደረጃ ተማሪዎች በኤስ አይ ኤል ኢትዮጵያ የተዘጋጁ መጽሐፍቶችን በማየቴ የተሰማኝ ደስታ ከፍተኛ ነው። ኤስ አይ ኤል ኢትዮጵያን በዚህ ታላቅ ስራ በጥልቅ ማመስገን እፈልጋለሁ። ይህ ትልቅ ጅምር ነው። በመሆኑም እኛ የመንግስት አካላት ይህን ሥራ ከዳር ለማድረስ በመረባረብ ተመሳሳይ የትምህርት ግብአቶችን ለማዘጋጀት ጥረት ማድረግ አለብን።

Language Matters 11 media, for different levels of government admin- ሁለተኛው የሲምፓዚየሙ ፋይዳ በቤንች ማጂ ዞን istration, for office use, and for use in schools. አስተዳደር፣ በዞኑ የትምህርት መምሪያ እና በኤስ አይ At the symposium, this document was presented to a ኤል ኢትዮጵያ በጋራ የተዘጋጀው የዞኑ የቋንቋ ልማት group of about 100 specially selected individuals ዕቅድ ሰነድ ረቂቅ ነው። ይህ ሰነድ ወደፊት የቋንቋ ልማት representing all strata of society, from high officials to አስተቃቀድን፣መቼ? ምን? መሰራት እንዳለበት በዝርዝር the grassroots. The document received የያዘ ነው። ባለድርሻ አካላትና የቋንቋ their full endorsement. It is hoped that it ማህበረሰቡ ምንማድረግ እንዳለበት will be adopted into law by the Zonal The symposium was ቋንቋቸውን እንዴት ጥቅም ላይ General Assembly and carried out in the እንደሚያውሉት ማለትም ለሚዲያ ለስራ coming years. One of the key objectives not a one-time event ቋንቋ ወይም ለማስተማሪያ ቋንቋ ወዘተ of the proposal is that Amharic and the that makes a big ሊጠቀሙ የሚችሉበትን በዝርዝር ያሳየ mother-tongue will be the medium of ሰነድ ነው። ይህ ረቂቅ ከተለያዩ communication for public use in the splash and then የማህበረሰቡ አካላት ተመርጠው respective language communities. disappears; ለተውጣጡ ከ 100 በላይ ለሚሆኑ There was also a decision to create a it will now be an የሲምፓዚየሙ ተሳታፊዎች ቀርቦ Department of Mother-tongue Education ውይይት ተደርጎበታል። ተሳታፊዎቹ at the Zonal Education Office. SIL annual event. ከከፍተኛ ሃላፊዎች ጀምሮ የተለያዩ Ethiopia will allocate four highly trained የማህበረሰብ ተወካዮች የተካተቱበት personnel for this endeavor, one from ነበር። ረቂቁም በተሳታፊዎች each language group. These are experts who have been የማጠናከሪያ አስተያየቶች ዳብሮ ከፍተኛ ይሁንታን trained for the last four years in curriculum development አግኝቶ ጸድቋል። በመጪው ዓመት በሚደረገው ጠቅላላ and in all aspects of multilingual education (MLE) and ጉባኤ ላይ የቋንቋ ልማት ሰነዱ ህጋዊ ማእቀፍ ያገኛል language development, as well as some linguistics. ተብሎ ይገመታል። የሰነዱ ረቂቅ ዋነኛ ትኩረት Others will work at the teacher training college, the አንደኛው የልሳነ ክልኤ ትምህርትን ማስፋፋት ነው። zonal level and the woreda education office. Our training program has been designed from the beginning to resemble links in a chain. Each trainee is responsible to train another person to follow him/her. All our Enthusiastic primary students in selected pilot schools in the systems have been designed for sustainability in this Bench-Maji Zone have been learning in their mother-tongue for way. In the second phase of the project, SIL Ethiopia the last three years.

will focus on training people at a higher level, on monitoring, on supervision, and on capacity building. Although the symposium took a lot of energy to organize, the results are very encouraging. It was not designed to be a one-time event that makes a big splash and then disappears; it will now be an annual event in Mizan. This will create regular opportunities to discuss photo by Janet Middendorp language and culture, where local people present their research findings, and collectively plan a way forward. Our mutual success has been possible because of good communication and a real commitment to planning together. We have a collaboration where all are equals; no one partner overrides the others. At the end we can say there is not a hand over or a take over. It is very much a joint program. We are not worried that the Bench-Maji language development project will collapse, because we are all equally committed to its success. Tefera Endalew Bench-Maji Project Coordinator SIL Ethiopia

12 Language Matters August 2013 ነሐሴ 2005 ይኸውም በየቋንቋዎቹ አማርኛ እና አፍ መፍቻ ቋንቋ በማሰልጠን በየጊዜው የሚደረጉ መሻሻሎች ላይ ክትትል ለህዝባዊ አገልግሎት በመግባቢያነት ጥቅም ላይ እንዲውሉ በማድረግ በሱፐርቪዥን እና በአቅም ግንባታ ላይ ማድረግ ነው። ይሆናል። ከዚህ ጋር ተያይዞ የቋንቋ ልማቱን ዕቅድ ለማሳካት በዞኑ የሲምፓዚየሙ ዝግጅት ብርቱ ድካም ቢኖርበትም የመንግስት መዋቅሮች ቀጥታ የስራ ግንኙነትና ቅርበት የተገኘው ውጤት በጣም አበረታች ነው። ዝግጅቱ አንዴ ያላቸው ሴክተሮች የስራ ክፍሎች ተገቢነት ብልጭ ብሎ ድርግም የሚል ድንገታዊ ባላቸው ባለሙያዎች በተጠናከረ መልኩ ክስተት ሳይሆን በየአመቱ በሚዛን ተፈሪ እንዲደራጁ አቅጣጫ ተቀምጧል። ዝግጅቱ አንዴ ብልጭ ከተማ የሚቀጥል ይሆናል። ይህ አጋጣሚ ኤስ አይ ኤል ኢትዮጵያም ላለፉት በመደበኛነት ስለቋንቋ ባህል ለመነጋገር ፣ ሁለት አመታት በዞኑ በዋናነት ከሚገኙ ብሎ ድርግም የሚል በአካባቢው ያሉ ተመራማሪዎች የምርመር ብሔረሰቦች ለተውጣጡ የቋንቋ ልማት ድንገታዊ ክስተት ግኝቶቻቸውን እንዲያቀርቡ እንዲሁም ሰራተኞች በስረዓተ ትምህርት አዘገጃጀት፤ ሳይሆን በየአመቱ ወደፊት ለሚሰሩ ስራዎች በጋራ እቅድ በልሳነ ብዙ ትምህርት፣በቋንቋ ልማት ለማቀድ እድል ይሰጣል። እንዲሁም በተወሰነ ደረጃ በስነልሳን በሚዛን ተፈሪ ከተማ መልካም ግንኙነት እንዲሁም በጋራ ስልጠና በመስጠት የማብቃት ስራ የሚቀጥል ይሆናል። ለማቀድ ያሳየነው ግልጽ ቁርጠኝነት የጋራ ሰርቷል።የስልጠና ፕሮግራማችን ስኬታችንን እውን አድርጎታል። ዲዛይን የተደረገው ከመነሻው ጀምሮ ሁላችንም በእኩል ደረጃ የምንተያይበት ሰንሰለታዊና ተያያዥነት ያለው አንዱ አጋር ሌላውን ችላ የማይልበት የጋራ ትብብር አለን። ስልጠና እንዲሆን ተደርጎ ነው። ይኸውም እያንዳንዱ ሰልጣኝ ሰልጥኖ ሌላውን የማሰልጠን ሃላፊነት እንዳለበት በመጨረሻም ስራው ለሌላው የሚተው ሳይሆን፣ይበልጡኑ ያውቃል ማለት ነው። የስልጠና ስርዓታችን ቀጣይነት በጋራና በትብብር የሚሰራ ፕሮግራም ነው ማለት እንዲኖረው ለማድረግ በዚህ መልክ እንሰራለን። በረቂቅ እንችላለን። ሁላችንም ለጋራ ስኬት እኩል ቁርጠኝነት ሰነዱ በሁለተኛ ምዕራፍ ኤስ አይ ኤል ኢትዮጵያ አስካለን ድረስ የቤንች ማጂ ቋንቋ ልማት ፕሮጀክት ትኩረቱን የሚያደርገው ሰልጣኞችን በከፍተኛ ደረጃ እንቅፋት ይገጥመዋልብለን አናስብም።

Students are eager to participate when learning in their mother-tongue.

photo photo by Janet Middendorp

August 2013 ነሐሴ 2005 Language Matters 13 Aster Ganno Slave, Exile and Language Development Pioneer

አስቴር ጋኖ በባርነት ያለፈች፣ ስደተኛ እና የቋንቋ ልማት ፈር ቀዳጅ

Peter and Carole Unseth nslaved, then exiled in a ጀመሪያ ለባርነት ተዳረገች፤ ከዚያም ከምድሯና ከቤተሰቧ land far from home and ተለይታ ወደማታውቀው ምድር በስደት ተወሰደች። አስቴር E family – these would be መ ጋኖ ሳልባና ግን የስቃይና የመገፋት ጊዜዋን ለፈጠራ እና reasons enough for any young girl ለውጤታማ ተግባር በመጨረሻም ለኦሮሚኛ ቋንቋ ተናጋሪዎች ኩራት ለሆነ to languish and pine for home. But አገልግሎት አዋለችው። Aster Ganno Salbana instead used አስቴር የተወለደችው በኢሉባቡር ሲሆን፣ የመንደሯ አካባቢ ሰዎች በወቅቱ her time of adversity in a most ንጉስ ለነበረው ሊሙ ኢናሬ አዲስ ቤት ለመስራት አሻፈረኝ ባሉ ጊዜ ንጉሱ creative and productive enterprise, እሷን ለባርነት ወሰዳት። ለባርነት ከተሸጠች በኋላ አሳዳሪዋ ከቀይ ባህር resulting in a lasting legacy for ርቆ ወደሚገኝ ስፍራ ሊሰዳት ወደመርከብ ውስጥ አስገባት። ይሁንና መርከቡ Oromo speaking people. በ1886 በጣሊያን ባህር ኃይሎች ተያዘና አስቴር ኤርትራ ውስጥ በሚገኝ Aster was born in Illubabor, but as ሲውዲን ሚሽነሪ ስር እንድትኖር ተደረገ። በስደት ባለችበት አገር ውስጥ a teenager was captured and በትምህርቷ የተዋጣላት ሆነች። ችሎታዋም በኦኖሲሞስ ናሲብ እይታ ውስጥ enslaved by the king of Ennare ገባ። ይህ ሰው በኋላ የኦሮምኛ የጽህፈት ስርአትን ያዘጋጀ ሰው ነው። when local residents refused to በዚህ የኦሮሞዎች ቋንቋ የፅህፈት ልማት ስራ ውስጥ አስቴር ከኦኖሲሞስ፣ build him a new home. She was እንዲሁም ከፌበን ሂርፊ እና ከሊዲያ ዲምቦ ጋር የቡድን አባል ሆና sold and her owners put her on a ሰርታለች። ፎክሎር ሰብስበዋል፤ መጻህፍት ተርጉመዋል፤ የንባብ መጻህፍትና ship to send her across the Red መዝገበ ቃላት አዘጋጅተዋል። እንዲሁም ትምህርት ቤት መስርተው መምህራንን Sea. The ship was intercepted by አሰልጥነዋል። አስቴር በቡድን ውስጥ «በሥነልሳን በጣም የተለየ ስጦታ ያላት the Italian navy in 1886 and she የቡድን አባል» በሚል ትታወቅ ነበር። (መኩሪያ ባልቻ 1995፡42) was released in Eritrea in the care of Swedish missionaries. አስቴር ጋኖ የቡድኑ አባል ትሁን እንጂ በግልጽ ከሚታወቅ ስራዎቿ መካከል የብዙ ፕሮጄክቶች መሪ ነበረች፤ በጣም ከሚታወቁ ስራዎቿ ደግሞ የ500 While at school in the land of her exile, Aster excelled in her ኦሮሞ ባህላዊ እንቆቅልሾች፣ተረቶች፣ተርትና ምሳሌዎች እንዲሁም ልዩ ልዩ studies; her ability was noted by መዝሙሮች እንዲሰበሰቡ አድርጋለች። አብዛኞቹ በ1894 ለጀማሪዎች Onesimos Nasib, who was then በተዘጋጀው በጃልቃባ ባርሲሳ በሚለው 174 ገጾች ባሉት መጽሐፍ ውስጥ developing an Oromo writing ታትመዋል። መጽሐፉ የተጻፈበት ስልት እንደወረደ በመሆኑና በተለመዱ system. Along with Onesimos, ርእሰ ጉዳዮች ያተኮሩ በመሆናቸው ለጀማሪ አንባቢ ትክክለኛና ተገቢ Feben Hirphee, and Lydia Dimbo, መጽሐፍ ነበር። Aster worked as part of a team of አስቴር ከእያንዳንዱ ስርዎ ቃል የሚመሰረቱ 15,000 የሚደርሱ ቃላትን የያዘ Oromos developing their መዝገበ ቃላትም አዘጋጅታለች። ይህም የመዝገበ ቃላት የትርጉም ስራ

14 Language Matters August 2013 ነሐሴ 2005 language. They collected folklore, lation, and was part of the prepara- She spent many years teaching developed reading materials, tion of educational literature. Oromo children. These Oromo compiled a dictionary, translated Eventually, an Oromo-Swedish language schools were begun materials, established schools and Dictionary of about 6,000 words several years before public schools trained teachers. Aster was was published. were opened in Addis Ababa, described as “linguistically the where the first opened in 1908. It most gifted member of the In 1899, the Bible was published is noteworthy that the schools in team” (Mekuria Bulcha 1995:42). in the Oromo language. Aster Wellega were all established, should have been given more taught, and administered by Though she was part of a team, credit, but the title page gives credit Aster Ganno was clearly the leader Oromos. The tradition of mother- only to Onesimos as the translator. tongue education begun by Aster on several of the projects, most Because Onesimos had been taken notably, the collection of 500 and Onesimos has flourished: from Oromo speaking areas when today there are hundreds of traditional Oromo riddles, fables, he was young, he did not have full proverbs, and a variety of songs. schools teaching Oromo students and deep knowledge of the lang- in their own language. Many of these were printed in uage, such as vocabulary and 1894 in Jalqaba Barsiisaa, a 174 idioms. Aster Ganno was able to Aster Ganno’s contribution to page book for beginning readers. give vital input in these areas. Oromo language development is Since the book was written in a highly significant. Even more natural style, and about familiar In 1904, because of political notable is that she lived during an topics, it was ideal material for changes, Aster and Onesimos and era when most Ethiopian women beginning readers. Aster also other Oromos were able to return were illiterate. It is likely that compiled a dictionary listing to Wellega, where they established Aster was the most educated and derivatives of every particular root schools. Aster served as a teacher intellectual woman in all of word, a list of about 15,000 words. in Nadjo and then Nekemte, later Ethiopia during her day. Her This dictionary aided in trans- establishing a girls’ school there. contribution should be more widely celebrated. She selflessly served her own people, leaving an ለመስራት ትልቅ አጋዥ ነበር፤ እንዲሁም የትምህርታዊ ሥነጽሁፍ ዝግጅትም exemplary model of language አካል ነበር። በመጨረሻም 6,000 ቃላት የያዘው የኦሮሞ-ሲውዲሽ መዝገበ development, and a legacy of ቃላት ለመታተም በቅቷል። mother-tongue literacy which በ1899 በኦሮምኛ ቋንቋ መጽሐፍ ቅዱስ ታተመ። በዚህ ስራ ውስጥ ይበልጡኑ Oromo speaking people still ለአስቴር እውቅና ሊሰጣት ይገባ ነበር፤ ይሁንና በምስጋና ገጹ ላይ ኦናሲሞስ benefit from today. ብቻ የተርጓሚነት እውቅና ተሰጥቶታል። ኦናሲሞስ ከኦሮምኛ ተናጋሪዎች አካባቢ በልጅነቱ ስለተወሰደ ምሉዕ እና ጥልቅ የቋንቋ እውቀት አልነበረውም፤ ለምሳሌ የቃላት እና የፈሊጥ አጠቃቀም ዕውቀት አልነበረው። በዚህ ረገድ አስቴር ጋኖ ግን ለዝግጅቱ ጠቃሚ የሆኑ ግብአቶችን መስጠት ችላለች። በ1904 በተካሄደው የፖለቲካ ለውጥ ምክንያት አስቴር፣ ኦናሲሞስ እና ሌሎች የኦሮሞ ተወላጆች ትምህርት ቤት ወደ አቋቋሙበት ወደ ወለጋ ሊመለሱ ችለዋል። እዚያም አስቴር በነጆ እና በነቀምት በመምህርነት አገልግላለች። በመቀጠልም የልጃገረዶች ትምህርት ቤት አቋቁማለች። የኦሮሞ ልጆችን በማስተማርም ብዙ ዓመት ኣሳልፋለች። ይህ የኦሮምኛ ቋንቋ ትምህርት ቤት የተቋቋመው በአዲስ አበባ የህዝብ Dr. Peter and Carole Unseth ትምህርት ቤት ከተቋቋመበት ከ1908 ብዙ ዓመት አስቀድሞ ነበር። ትምህርት Faculty and staff ቤቱ በኦሮሞዎች መቋቋሙ፣ የትምህርቱና የአስተዳደር ስራውም ጭምር Graduate Institute of Applied በኦሮሞዎች መሆኑ ትኩረትን ስቧል። በአስቴር እና በአናሲሞስ የተጀመረው Linguistics, Dallas Texas የአፍመፍቻ ቋንቋ ትምህርት ፍሬ አፍርቷል። ዛሬ በመቶ የሚቆጠሩ ትምህርት SIL International ቤቶች የኦሮሞ ልጆችን በቋንቋቸው ያስተምራሉ። ለኦሮምኛ ቋንቋ ልማት የአስቴር ጋኖ አስተዋጽኦ ከፍተኛ ነበር። በጣም አስገራሚው ነገር ደግሞ The Unseths lived in Ethiopia 1982- አስቴር ጋኖ የኖረችበት ዘመን ብዙዎቹ የኢትዮጵያ ሴቶች መሃይም በነበሩበት 1995, working with SIL International. ዘመን መሆኑ ነው። አስቴር በነበረችበት ዘመን በመላው ኢትዮጵያ ብቸኛዋ At first Peter taught linguistics at Addis የተማረችና ሊቅ ሴት ሳትሆን አትቀርም። ያደረገችው አስተዋጽኦ ከዚህም Ababa University, then they worked በላይ በስፋት እውቅና ሊያሰጣት ይገባል። ራሷን ሳትቆጥብ ህዝቧን together in a literacy and translation project with the Majangir people. Peter አገልግላለች፤ ለቋንቋ ልማት አርአያ ሆና ኖራለች። ዛሬ የኦሮምኛ ቋንቋ co-authors academic articles with an ተናጋሪዎች ተጠቃሚ ለሆኑበት ለአፍ መፍቻ ቋንቋ መሰረታዊ ትምህርት Ethiopian co-author, currently working ታላቅ አስተዋጽኦ አበርክታለች። on an analysis of Ethiopian proverbs.

August 2013 ነሐሴ 2005 Language Matters 15 Working Together Succeeding Together በትብብር መስራት ለስኬትና ለዘላቂ ውጤት

Tesfaye Yacob

hat does it take to create a hopeful milieu ግለሰቦች ሆነ ለተቋማት ተስፋ የሚያድስ አብሮነት for individuals, institutions, and societies እንዴት መፍጠር ይቻላል? የተሰለቹ ሁኔታዎችን to join in partnership? Who commands ለ መቋቋም የሚያስችል ጥበብ ያለው የት ነው? W ብዙሃዊነት ብስራት እንጂ ተራ ዜና ብቻ እንዳይሆን the wisdom to overcome a climate of apathy? Can diversity be celebrated to build excitement rather than ማድረግ እንዴት ይቻላል? አንድ ቡድን ተገቢውን ስራ contention? What is a key ingredient to catalyze the እንዲያከናውን የሚያስችለው ንጥረ ነገር ምን ይሆን? chemistry in a group? How does all this relate to ዓላማችን መንደር ሆነች እየተባለ ሲሆን በየቀኑም የበለጠ language development? እየተቀራረበች ነው። በዚህ ሁኔታ አብሮነት የበለጠ It has been said that we live in a global village that is ውጤታማ ሥራ ማከናወን ያስችላል፤ በአንድነት በመሆን shrinking every day. Partnership in this kind of በግል ከሚሰራ ስራ የተሻለ ማከናወን ይቻላል። ትብብር environment brings opportunities to accomplish more ክንውናችንን ያቀላጥፋል። with less; together we can accomplish more than we የቋንቋ ልማት ሥራ ውስብስብ ሲሆን በትብብር መሥራትን can alone. The synergy adds momentum. In thinking ግድ የሚል ነው። ቋንቋ የሕብረተሰብ ንብረት ስለሆነ about the complex nature of language development, የቋንቋ ልማት ሥራ በጋራ እንዲከናወን ያስፈልጋል። I believe it demands working in partnership as a key ingredient. The collective nature of language itself, ቋንቋ የሁሉም ነው፤ የአንድ መደብ ንብረት ሳይሆን being seen as the wealth of a society, lends itself to የሀብታም ሆነ ድሀ፣ የከበርቴውም ሆነ የሰፊው ሕዝብ፤ collaborating on many levels. የሁሉም ነው። የአንድ ቋንቋ ተናጋሪዎች የሆኑ ሕዝቦች

16 Language Matters August 2013 ነሐሴ 2005 Language belongs to everyone: it is not the property ሁሉም የቋንቋው ባለቤት ስለሆኑ ቋንቋቸውን ማጎልበት of a single class–it belongs to the rich and the poor, የእነርሱም ድርሻ ነው። the elite and the commoner. The people who speak a ኢትዮጵያ የብዙ የተለያዩ ቋንቋዎች ባለቤት ናት። እነዚህ particular language are the ones who ought to develop ቋንቋዎች ከሌሎች የአፍሪካ ቋንቋዎች የተለየ የጋራ የሆኑ it. They should have the right to do what they deem appropriate with their language, since it plays a ነገሮች፣ የቋንቋ አገባብ፣ የድምጽና የአገላላጽ ዘይቤዎች decisive role in shaping political affairs, social issues አሏቸው። የእነዚህ ቋንቋዎች ዕድገት ከታሪክ አንጻር ብዙ and cultural dynamics. Naturally, people prefer their የጋራ ሁኔታዎች አሉት። በኢትዮጵያ ሃያኛው ክፍለ mother-tongue, or heart language, the language they ዘመን ብዙ የተለያዩ ሁኔታዎች የነበሩበትና አገሪቷ have spoken since early childhood. Languages used in በጦርነትና አሳዛኝ ሁኔታዎች ያሳለፈችበት ነው። ሆኖም daily community affairs will enjoy the benefit of ወደፊት ብሩህ ተስፋ ያለ መሆኑን የሚያሳዩ በዛ ያሉ increasing in status. ምክንያቶች አሉ። ከሁለት ወራት በፊት ለንባብ የበቃው የኢኮኖሚስት መጽሔት ኢትዮጵያን በአፍሪካ የዕድገትና Ethiopia is linguistically diverse. Many of the የልማት ምሳሌ አድርጎ ጠቅሷል። languages spoken within our borders share characteristics that distinguish them from other ሰሜን ምስራቅ አፍሪካ ብዙ ግጭቶች ያሉበት ቀጠና African languages. Those in the Afro-Asiatic family ሲሆን በቋንቋ የተመሰረተ ብሔርተኝነት በአፍረካ ቀንድ 1 in particular, have unique features such as word order, የግጭት መሰረታዊ መንስኤ ነበር። ሆኖም የቋንቋ distinctive sounds, and patterns of expression. An ተመሳሳይነት ብቻ ለሰላም መስፈን ማረጋገጫ መሆን intricate web of historical realities influenced the አይችልም።2 በአፍሪካ ያሉ ጦርነቶችና ተገቢውን genesis and evolution of most of our languages. These ኃላፊነት መወጣት ያልቻሉ የመንግስታት ሁኔታ influences were continually shifting, particularly in ይህን በላይ የተጠቀሰውን ክስተት አመላካች ነው። the twentieth century, which was bloody in all aspects በኢትዮጵያም ቢሆን ቋንቋ ለሥልጣን ለሚደረግ ውድድር especially politically. There was a massacre of the መሳሪያነት ውሏል። ከ1966 ዓ.ም በፈት የወቅቱ elites of several generations and የኢትዮጵያ መንግስት ፍጹም destruction of the meager national ማዕከላዊነትን ለማጠናከርና ከማዕከላዊ infrastructure in an ancient nation which Languages used in መንግስት ወጣ ያለ አዝማሚያ የሚያሳዩ had already lost the renaissance. The daily community የሚመስሉ ሆነው ያገኛቸውን አካሄዶችን future, however, seems bright for our ሁሉ ለመደምሰስ ጥረት አድርጓል። country. The Economist recently affairs will enjoy the ሆኖም በቀጣይ ዓመታት እነዚህ mentioned that Ethiopia is one of benefit of increasing እርምጃዎች የብዙ ንጹሃን ዜጎች ደም Africa’s development stars. የፈሰሰበት ጦርነት መንስኤ ሆነዋል። North Eastern Africa is known for its in status. በዚያ ወቅት በአንድ ኢትዮጵያዊ የታሪክ conflicts; according to eminent ምሁር አገላለጽ ከአንድ ቋንቋ ማለትም Ethiopian linguist Abraham Demoss, አማርኛ በስተቀር ለሌሎች ቋንቋዎች “language-based ethnicity had been the የሚደረግ እንክብካቤ መታሰብ የማይችል ነበር።3 primary cause of conflict in the Horn of Africa.”1 በ20ኛው ክፍለ ዘመን በቋንቋ ረገድ በኢትዮጵያ እጅግ However, “linguistic homogeneity is not necessarily የተራራቀ አንድምታ ያላችው ሕገ መንግስቶች 2 synonymous with tranquility.” Destructive wars and ፀድቀዋል። failed states in Africa demonstrate this. Ethiopia is an በኢትዮጵያ የ1948 ዓ.ም ሕገ መንግስትና የ1987 ሕገ example where language was a major tool for the መንግስት ቋንቋን በሚመለከት በጣም የተብራራ ድንጋጌ contest of power. The imperial government before አላቸው። የ1948 ሕገ መንግስት አንድ ቋንቋ ብቻ 1974 was anxious to curb and eradicate all centrifugal በብሔራዊ ደረጃ አገልግሎት ላይ እንዲውል የተደነገገ tendencies in the national state. However, this triggered severe reactions, which led to a bloody ሲሆን የ1987 ዓ.ም ሕገ መንግስት የሁሉንም ቋንቋ escalation of war. According to Ethiopian historian እኩልነት የሚያውጅ ሲሆን አማርኛን የስራ ቋንቋ አድርጎ Zwede, “the possibilities that the other languages of ሲያትት የፌዴሬሽኑ አባላት የራሳቸውን የስራ ቋንቋ the country [other than Amharic] needed to be እንዲወስኑ ይፈቅዳል። «1. ማናቸውም የኢትዮጵያ fostered and encouraged was unthinkable.”3 However ቋንቋዎች በእኩልነት የመንግስት እውቅና ይኖራቸዋል። the second half of the twentieth century witnessed two 2. አማርኛ የፌዴራሉ መንግስት የሥራ ቋንቋ ይሆናል። constitutions that were poles apart in terms of 3. የፌዴሬሽኑ አባሎች የየራሳቸውን የሥራ ቋንቋ በሕግ language policy. The Ethiopian Revised Constitution ይወስናሉ።» (የኢትዮጵያ ፌዴራላዊ ዲሞክራሲያዊ of 1955 established Amharic as the official language ሪፐብሊክ ሕገ - መንግስት፤ አንቀጽ 5፤ ገፅ 8) ይህም ______የአገሪቱ የፌዴራል ሥርዓት የሰጠው መብት ነው።4 1 Abraham Demoss 1990, 69 as quoted in Bahru Zwede, Society, State and History (Addis Ababa: Addis Ababa University Press, የአሁኑ የኢትዮጵያ ሕገ መንግስት የቋንቋ ፖሊሲ 2008) 79. ጠቃሚና ወሳኝ ምልከታ አለው። በአገር ደረጃ 2 Zwede, Society, 79. ለእያንዳንዱ ቋንቋ እውቅና መሰጠቱ፤ ስነፅሁፉ 3 Zwede, Society, 87. እንዲጠበቅ፣ የመፃፊያ ፊደል የሌለው እንዲኖረው፣

August 2013 ነሐሴ 2005 Language Matters 17 of the country. Forty years later, the constitution of the በአፍ ብቻ የሚነገሩት ስነፅሁፎች በመዝገብ እንዲሰፍሩ፣ Federal Democratic Republic of Ethiopia heralded a በቋንቋ የሰዋሰው፣ የመዝገበ ቃላት፣ የህትመት እና new era with recognition of all Ethiopian languages, አጠቃቀም ስራ ላይ የበለጠ ጥናቶች እንዲደረጉ instating Amharic as the working language of the ይረዳል።5 ይህ መልካም ግብ በቋንቋ ልማት ላይ ትኩረት Federal Government, but enabling members of the ላላቸው ሁሉ መልካም ዕድል ይዞ መጥቷል። ይህም Federation to determine their own respective working በተገቢው ደረጃ በስራ ላይ እንዲውል ከፍተኛ የሆነ languages. “This process of accommodation at the የማቴሪያልና የሰው ሀይል ዓቅም መጠቀምን ይጠይቃል። linguistic level is a reflection of the overall accommodation process that federalism provides.”4 የ21ኛው ክፍለ ዘመን ለትብብር አይነተኛ ዕድሎችን ፈጥሯል። ይህ አብሮነት በጠባብ ድርጅታዊ እይታ ከታየ In the contemporary Ethiopian scene, የሚያስፈራ ሊመስል ይችላል። ነገር ግን the language policy enshrined in the የኢትዮጵያን ህዝብ በዘላቂነት ከመጥቀም constitution has significant and radical Avoiding implications. “State recognition of አንፃር አሻራ ጥለን ለማለፍ ለምንፈልግ every Ethiopian language means: the partnership ሁሉ፤ የአብሮነት ዕድል አስፈላጊ ነው። በአሁኑ ጊዜ ትብብር የንግዱ ዓለም፣ preservation of its literature; the is not an option. provision for a script, where such does የሰብዓዊ ድርጅቶች (የመንግስት ወይም not exist; the documentation of its oral የግል)፣ የእምነት ተቋማት የተለያዩ literature; and the further study of each እንቅስቃሴዎች አይነተኛ መሳሪያ ነው። language via grammatical, vocabulary and overall በሶስተኛው ሚሊኒየም መጀመሪያ ላይ publication and enhanced use of the language. [This] የዓለም ዓቀፉ ማህበረሰብ የምዕተ ዓመቱን የልማት ግቦች will be done with both state blessing and state support ጠቃሚነት በመረዳት ተፈፃሚነቱ ላይ ከፍተኛ ፍላጎት to the extent possible.”5 This noble goal brings with it አሳይቷል። እነዚህን ግቦች ለማስፈፀም ማህበረሰቦች an opportunity for those interested in language ለሚያደርጉት ጥረት የቋንቋ ልማት ወሳኝ አስተዋፅኦ matters, and it will demand a tremendous investment አለው። በቋንቋ ልማት ላይ ያለንን ዓላማ ለማሳካት of effort, as well as material and human resources. በአብሮነት መስራትን መማር አለብን። The twenty first century brings marvelous opportun- የቋንቋ ልማት ጥረቶቻችን በምናገለግለው ማህበረሰብ ities for partnership. These partnerships may at first ባህላዊ ግንባታና እድገት ላይ ተጨባጭ አስተዋፅዖ seem intimidating when considered from one’s narrow እንዲያደርጉ እንፈልጋለን። እነዚህ ማህበረሰቦች organizational perspective and interests. However, for ለልማታዊ ተሀድሶ የሚያደርጉትን ጥረት መደገፋችን each of us, individual or corporate, who want to leave የምንፈልገውን ዘላቂ ውጤት ያመጣልናል። ይህን behind a genuine, lasting legacy, and who sincerely አይነት አስተዋፅኦ አለማድረጋችን ጊዜያችንን በከንቱ want to benefit the peoples of Ethiopia, we need to ያባክንብናል። take these partnership opportunities seriously. Partner- የቀድሞ የእንግሊዝ ጠቅላይ ሚኒስቴር ቶኒ ብሌር ship is the current trend in business, philanthropy እንዳሉት ማንኛውም እውነተኛ ስኬታማ ሰው ማለት (civil service societies, and non governmental ለመሻሻል ከፍተኛ መነሳሳት ያለው ነው። ይህ መነሳሳት organizations), missions and ecclesiastical initiatives. ዝቅ ማለትን፣ ትህትናን ተከታይ ነው።6 አብሮ ለመስራት At the dawn of the third millennium, the global community is aware of the importance of the በምናደርገው ጥረት ውስጥ ዝቅ ማለትና ትህትና ከሁሉም Millennium Development Goals and many have ይጠበቃል። አብሮነት ማለት ማንነትን እንደያዙ ህይወትን shown a strong interest in the fulfillment of these ማካፈል ነው። አብሮነት የላቀ አሠራርን ወደጎን መተው targets. Language development plays a significant role አይደለም። በተገቢው መንገድ አብሮ ለመስራት የግል in giving communities the tools for meeting these አድማስን ማስፋት ቅድመ ሁኔታ ነው። ውጤታማ goals. To fulfill our mission in language development, አብሮነት ከራሳችን ክልል ወጣ ማለትና ሌሎችን ማከበርን however, we must be willing to learn to work with የሚፈልግ ነው። እጅ ለእጅ ተያይዘን በህብረትና others; avoiding partnership is not an option. በትሕትና መስራታችን የራሳችንን አቅም ለመገንባት የምናደርገውን ጥረት እንኳን የበለጠ ውጤታማ We want our language development efforts to make ያደርግልናል። tangible contributions to the cultural synthesis of the communities we serve. Supporting them in their own የኢትዮጵያ ብዝሃን ቋንቋ ትምህርት ጥምረት ለዚህ ጥሩ efforts toward transformational development will ምሳሌ ነው። ተመሳሳይ ዓላማ ያላቸውን የሥነ ልሳንና bring the sustainable impact we all desire. Lack of የማስተማር ሥራዎች ምሁራንን፣ በመንግስትና በግል such a contribution means we are just wasting our time. እንዲሁም በተለያዩ የእርዳታ ድርጅቶች ውስጥ ያሉ ሙያተኞችን በአንድ ላይ በቋንቋ ልማት ዙሪያ በሕብረት እንዲሰሩ ኤስአይኤል ኢትዮጵያ ምቹ ሁኔታ ፈጥሯል። ______ይህ ጥምረት ህፃናት በአፍ መፍቻ ቋንቋቸው የመማርን 4 Fasil Nahum, Constitution: For a Nation of Nations: The Ethiopian Perspective (Asmera: The Red Sea Press, 1997) 55. ጠቃሚነት አጉልቶ አሳይቷል። ይህም የትምህርቱን ጥረት 5 Nahum, Constitution, 55. ዘላቂ ያደርገዋል። እንዲህ በሚለዋወጥ ሁኔታዎቻችን

18 Language Matters August 2013 ነሐሴ 2005 “Every truly successful person. is motivated by an ውስጥ እንደዚህ ያሉ የአብሮነት ፎረሞችን መፍጠር abundant desire to carry on improving... That ድፍረትንና የእኛን ራዕይ ከሚጋሩ አካሎች ጋር ውህደትን motivation also imparts a certain humility,”6 observed ለማድረግ ፈቃደኛነትን ይጠይቃል። እውነተኛና ዘላቂ Tony Blair, former British Prime Minister. Our ትውልድ ተሻጋሪ ተፅዕኖ ለማድረግ ይህ ቅድመ ሁኔታ ነው። efforts at improving our own situation, as well as that ቋንቋ የአንድ ማህበረሰብ ማንነት ነው። የአንድ የሰለጠነ of our fellow man, will require humility as we work ማህበረሰብ የባህል ማበብም ሆነ መንሰራፋት ከቋንቋው ጋር together. Partnership is sharing life, but preserving የተቆራኘ ነው። በቋንቋ ልማት የምናደርገው ትብብር identity. It does not demand that we settle for second ለባህላዊ እድገትና ግንባታ አስተዋፅኦ እስካላደረገ ድረስ best. To partner well, we need to extend our horizons በማህበረሰቡ ሥልጣኔ ላይ ለውጥ ለማምጣት የሚደረገውን by being both inclusive and egalitarian with a ጥረት ከንቱ ያደርገዋል። ስልጣኔ የሚለው ቃል የተጋነነ perspective that is genuinely far reaching. Our ቢሆንም አሊ ማዙሪ የተባሉ የፓለቲካ ሳይንስ ምሁር capacity building initiatives will be most effective if እንዳሉት ስልጣኔ ማለት አዲስ የግብረ-ገብ ምላሽ we humbly work shoulder to shoulder with others. ለመስጠት የቻለ የተለያዩ ፈተናዎችን መቋቋም የቻለ፣ One example of a dynamic new partnership is the የተስፋፋ ለፈጠራ የተዘጋጀና መነሳሳት ያለው ባህል ሲሆን recently formed Ethiopian Multilingual Education ነው።7 ለኢትዮጵያ ህዝቦች ለቋንቋቸውና ለባህላቸው ከኛም Network. SIL Ethiopia was instrumental in helping to በኋላ ለሚመጣው ትውልድ ዘላቂ አስተዋፅኦ ማድረግ establish this forum, bringing together academics, የሁላችንም ዓላማ ነው። professionals from civil society and the public sector, as well as other NGOs who have a common agenda. The network highlights the pedagogical advantages of children learning in their mother-tongue, which in turn multiplies and sustains educational efforts. Designing creative forums of partnership such as this in our ever changing context, will require audacity, photo by KallioAmmi and a willingness to reach across the aisle and join hands with others who share our vision. This is imperative if we wish to make a genuine impact. Language is part of the identity of a nation; the survival, propagation, and legacy of a civilization and culture are closely intertwined with its language. However, unless our partnership in language development efforts contribute toward cultural synthesis, it will fall short of its intent of contributing to human civilization. Although the term civilization is said to be somewhat hyperbolical, Mazrui defines it as “a culture which has endured, expanded, innovated and been elevated to new moral sensibilities”7 This truly is our aim, that we may contribute something of enduring significance to the peoples of Ethiopia, their languages and cultures, and to the generations who will come after us.

Tesfaye Yacob (MD) Ethiopia National CP Manager

______6 Tony Blair: A Journey (London: Hutchinson, 2010) 555. 7 Ali. A. Mazrui, The Africans: A Triple Heritage (London: BBC Publication, 1986), 239

August 2013 ነሐሴ 2005 Language Matters 19 We Continue to Learn Until the End እስከመጨረሻው መማራችንን እንቀጥላለን

Sherri Green o you remember the መጀመሪያ ጊዜ ማንበብ በቻልክበት ቀን የተሰማህን የደስታ ስሜት exhilaration you felt ታስታውሰዋለህ? አሁን ደግሞ የምትማረው ንባብን ብቻ አይደለም፤ D when you first learned to ይልቁንም በራስህ ቋንቋ የጻፍካቸውን መጽሀፍት ሌሎች ለንባብ read? Now, imagine that you are ለ መማሪያ ሲገለገሉበት እያየህ ነው፤ እንግዲህ ምን ዓይነት ስሜት ሊሰማህ not only learning to read, but that you are one of the handful of እንደሚችል አስብ። እ.ኤ.አ በ2012 ነሐሴ እና መስከረም አሁን ከላይ people in your language group ያስገረመህን ነገር ተግባራዊ ካደረጉ የኮሞ ተናጋሪዎች ጋር አብሮ የመስራት who are actually writing the book እድል አጋጥሞኝ ነበር። that will teach everyone else to ኮሞ በኢትዮጵያ በደቡባዊ ቤንሻንጉል ጉምዝ ክልል የሚኖሩ ህዝቦች ናቸው። read. In July and September 2012 I had the privilege of working አብዛኛው የኮሞ ነዋሪ የሚኖረው በጣም ገጠራማ በሆነ አካባቢ ነው። with a group of Komo speakers ገጠራማነቱን ለማስረዳት ይረዳኝ ዘንድ በክረምቱ ወቅት አብረን እንሰራ who were doing just that. የነበረውን የሱማሊ ጉዞ ልግለጽላችሁ። በመጀመሪያ አውራጎዳና ላይ ለመድረስ The Komo are a small people ሁለት ቀን በእግሩ ይጓዛል። ከዚያም በሌላኛው ቀን አሶሳ ለመድረስ የአውቶብስ group in the southern part of the ጉዞ ያደርጋል። ይህ ሁሉ ጉዞ በአሶሳ ከተማ የሚደረገውን የመማሪያ መጽሃፍ Beneshangul Gumuz region of ዝግጅት ወርክሾፕ ለመካፈል ሱማሊ የሚያደርገውን ቁርጠኝነት የሚያሳይ ነው። Ethiopia. Most Komo live in very ባለፈው ዓመት የራሳቸውን ቋንቋ በጽሁፍ መልክ ለመጠቀም ጉጉት ባደረባቸው remote villages. To illustrate just how remote, let me describe the ህዝቦች መካከል ለኮሞ ቋንቋ መነሻ የሚሆኑ የስነልሳን ስራዎች እና የጽህፈት journey of Sumali, one of the people I worked with last summer. First he walked for two days just to reach the road. From there, he traveled by bus to Assosa, another day’s journey. Such was his deter-

mination to attend the primer- photo by Manuel A. Otero writing workshop. With the Komo language’s initial linguistic work done and its orthography (writing system) established last year, the people are eager to begin using their language in a written form. In July 2012 the first of a two-part workshop commenced, with the aim of helping the Komo develop a beginning readers’ primer. This primer will hopefully, after testing, become the backbone of the primary school curriculum for grade one in the future.

The author reviewing the manuscript with Sumali

20 Language Matters August 2013 ነሐሴ 2005

The four men chosen for this workshop had served as the language assistants for Manuel A. Otera, the linguist who helped

photo photo by Manuel A. Otero develop the writing system. Their levels of schooling varied greatly. In many ways, the level of education did not matter because for all of them, reading and writing in Komo was a brand new skill. Nevertheless, they were all well qualified in other ways: they were keenly aware of the Each Komo team member went home with a copy of the finished product. differences between their own Back row from left: Manuel, Tadesse, Maikol, Sumali, SIL colleagues Fekadu and Miikka. Front row: Dawer and Sherri mother-tongue and Gwama, a closely related language; having previously assisted with ስርዓት መሰረት ተጣለ። እ.ኤ.አ በሐምሌ 2012 የጀማሪ ንባብ መጽሐፍ linguistic research, they were ዝግጅትን ለመርዳት የታሰበ ባለ ሁለት ክፍል ወርክሾፕ ተካሄደ። መጽሃፉ accustomed to the kinds of ሙከራ ከተደረገበት በኋላ በርግጠኝነት ወደፊት ለሚሰጠው የ1ኛ ክፍል ስርዓተ questions that needed to be ትምህርት የጀርባ አጥንት ሆኖ ያገለግላል። explored in order to help people learn to read Komo; and ለዚህ አውደጥናት የተመረጡት አራት ሰዎች ናቸው። ሰዎቹ የጽህፈት ሰርአቱን most importantly, they were ለመቅረጽ እርዳታ ለሚያደርጉት የሥነልሳን ባለሞያዎች ረዳት ሆነው ያገለግሉ enthusiastic. ነበር። የእነዚህ ሰዎች የትምህርት ደረጃ የተለያየ ሲሆን፣ ልዩነታቸው ከአንደኛ ክፍል አንስቶ እስከ ኮሌጅ ትምህርት ስልጠና ይደርስ ነበር። በየትኛውም The workshop began at a basic level: introducing the መንገድ ይሁን በዚህ ስራ የትምርት ደረጃ ልዩነት ቦታ አልነበረውም ነበር፤ characters of their alphabet and ምክንያቱም በኮሞ ቋንቋ ማንበብና መጻፍ ለሁሉም አዲስ ክሂል ነበርና ነው። the sounds they represented, ይሁንና ሁሉም የየራሳቸው የተለየ ብቃት ነበራቸው። ከቋንቋቸው ጋር ቅርበት how to write the characters, ያለው የጉዋማ ቋንቋ ከእነሱ በምን እንደሚለይ ያውቁ ነበር። የኮሞ ማህበረሰብ how to mark the three levels of በኮሞ ቋንቋ ማንበብ ይችል ዘንድ ምን ዓይነት ጥያቄዎች ተነስተው መመለስ tone, and how to spell some እንዳለባቸው ስለሚያውቁ ጥያቄዎችን አዘወትረው መጠየቅ ተለማምደው ነበር። very simple words. ከዚህም በላይ በስራው በጣም ደስተኞችና ጉጉዎች ነበሩ። One of the participants አውደጥናቱ የተጀመረው መሰረታዊ በሆኑ ጉዳዮች ላይ ነበር። እነሱም introduced himself by saying, የፊደላቱን ቅርጽ፣ የሚወክሏቸውን ድምጾች፣ፊደላቱ እንዴት እንደሚጻፉ፣ “I can’t write very much, but I ሶስት ደረጃዎች ያሏቸውን ድምጸቶች እንዴት እንደሚለዩ እንዲሁም አንዳንድ can tell you a lot about the ቀላል ቃላት እንዴት እንደሚጠሩ ማስተዋወቅ ነበር። Komo language!” His great ከአውደጥናቱ ተሳታፊዎች መካከል አንዱ እራሱን በሚያስተዋውቅበት ጊዜ attitude and eagerness to learn እንዲህ ብሎ ጀመረ «አሁን ምንም መጻፍ አልችልም፤ይሁን እንጂ ስለ ኮሞ were tremendous assets. ቋንቋ ብዙ መናገር እችላለሁ» በርግጥም ይህ አባባል ትክክለኛ ግምት By the end of the first month እንደነበር መረዳት ችያለሁ። ቅን አመለካከቱና ለመማር ያለው ጉጉት ትልቁ we had put together a draft of ሃብቱ እንደሆኑ ይመሰክራል። the primer and read it through together to check for errors. ከአንድ ወር በኋላ የኮሞ ማስተማሪያ ረቂቅ አዘጋጅተን ግድፈቱን ለመለየት All the participants were በጋራ የማንበብ ሥራ ሠርተናል። ሁሉም ተሳታፊዎች ወደ ቤታቸው ሄደው excited to go home and ከቤተሰቦቻቸው ጋር ልምምድ ለማድረግም ጓጉተዋል። practice reading Komo to የሁለተኛው አውደጥናት በሚቋጭበት በመስከረም ወር አካባቢ ሁሉም በኮሞኛ their families. መጻፍ ጀምረዋል። ጽሁፋቸው የተዋጣለት ነበር ባይባልም በሚደርሱበት አዲስ At the conclusion of the second ደረጃ ሁሉ አዲስ ነገር ለማወቅ ወስነው ነበር። እኔም እነዚህ ሰዎች በዚሁ ከቀጠሉ workshop in September, they በኮሞ ውስጥ የቋንቋ እድገት አምባሳደሮች እንደሚሆኑ እርግጠኛ ነበርኩ። were all writing in Komo, not

August 2013 ነሐሴ 2005 Language Matters 21 perfectly, but with determin- ation and a sense of discovery with each new level attained. I am confident they will con- Kògó da ba gùbí kkèw tinue developing their literacy skills and be ambassadors for Song for School language development among the Komo. ስለ ትምህርት ቤት መዝሙር Together we reached our goal of producing a 103-lesson book and accompanying teacher’s aikol, one of the Komo workshop participants, guide to introduce reading and M sang many songs during the workshop. He writing to Komo children. The composed this song and taught it to the rest of the men all had a great sense of men. We decided to include it at the back of the pride in what they had accom- Komo Beginning Readers’ Primer. plished and expressed their hopes for the development of አውደጥናቱ ጊዜ ማይኮል በርካታ መዝሙሮችን ይዘምር their language for the benefit of በ ነበር። ከዚህ በታች የቀረበውን መዝሙር ራሱ ደርሶት future generations. ተሳታፊዎች እንዲለማመዱት አድርጓል።መዝሙሩን በኮሞ የጀማሪዎች ንባብ ማስተማሪያ መጽሃፍ እንዲካተት ወስነናል። The Komo Beginning Readers’ መዝሙሩም የሚከተለው ሃሳብ ነበረው። Primer will now need to be tested with children. Before that can happen, trained Kògóda ba gùbí kkèw teachers are needed; to our Bìshínám gɨ tta babʉ̀n, bìshínám ba kkʉ́p à ddé. knowledge, there are not many À kkewagɨ ́ba tan da ba tta Kòmò. trained Komo teachers. We ̀ hope that good teachers can be Bashám tùt gɨ póg. identified and trained so the Shwàttɨń ba denim gɨ sà, balà àrí tta banà. work of literacy can go Shwattɨn ba denim gɨ sà, balà àrí tta Kòmò. forward. Song for School We work/learn for our language. We continue to work/learn until the end.

This writing is the Komo language.

We will not turn back. You children, read a lot, in order to learn our language. You children, read a lot, in order to learn the Komo Sherri Green language. Literacy Specialist SIL Ethiopia ስለ ትምህርት ቤት መዝሙር

እንሰራለን/እንማራለን ለቋንቋችን።

እንቀጥላለን እንሰራለን/እስከመጨረሻ እንማራለን። ይህ አጻጻፍ የኮሞ ቋንቋ ነው። ወደ ኋላ አንመለስም። እናንተ ህጻናት ሁልጊዜ አንብቡት ቋንቋቸንን ለመማር። እናንተ ህጻናት ሁልጊዜ አንብቡት የኮሞ ቋንቋን ለመማር።

22 Language Matters August 2013 ነሐሴ 2005 Abu Rumi አቡ ሩሚ Father of All Amharic Books የአማርኛ መጻህፍት ሁሉ አባት

Peter and Carole Unseth undreds of thousands of books have been መቶ ሺዎች የሚቆጠሩ መጻሕፍት በአማርኛ ቋንቋ printed in the Amharic language. Do you ታትመዋል። ይሁንና ከየትኛውም መጽሐፍ ቀደም ብሎ H know which was the very first one? በ የታተመው መጻሐፍ የትኛው እንደነበር ያውቃሉ? The first mechanically printed books in any Ethiopian ኢትየጵያዊ በሆነ ቋንቋ ተጽፈው፣ በእጅ እየተዘወረ language were in Ge’ez. These books were the በሚንቀሳቀስ ማሽን ለመጀመሪያ ጊዜ ለህትመት የበቁት Psalms of David printed in 1513 AD, and the New መጻህፍት የተጻፉበት ቋንቋ ግእዝ ነበር። መጻሕፍቱ በ1513 Testament in 1548 AD, both printed in Italy. ዓ.ም የታተመው መዝሙረ ዳዊት እና በ1548 ዓ.ም The first Amharic book to be printed was the Bible, በጣሊያን አገር የታተመው አዲስ ኪዳን ናቸው። ሁለቱም translated by an Orthodox monk who was identified የታተሙት በጣሊያን አገር ነው። as Abu Rumi, though there is evidence that his name ለመጀመሪያ ጊዜ በአማርኛ ቋንቋ ለህትመት የበቃው was Abraham. It is not absolutely clear whether he መጽሐፍ አቡ ሩሚ በመባል በሚታወቀው የኦርቶዶክስ was a monk or a priest, but he was well educated in መነኩሴ የተተረጎመው መጽሐፍ ቅዱስ ነው። በርግጥ የዚህ Ge’ez. The story of how this brilliant man translated ሰው ስም አብርሐም እንደነበረ መረጃዎች ይጠቁማሉ። ይህ the Bible into Amharic is not well known in Ethiopia. ሰው መነኩሴ ወይም ቄስ እንደሆነ የሚያመላክት ግልጽ ያለ Abu Rumi was originally from Gojjam. When he was መረጃ ባይገኝም በግእዝ ቋንቋ ግን ሊቅ እንደነበር about 22 years old, he served as a translator for the ይታወቃል። የሆነ ሆኖ ይህ ሊቅ የሆነ ሰው መጽሐፍ British explorer James Bruce in Ethiopia. A few ቅዱስን እንዴት ወደ አማርኛ እንደተረጎመው የሚገልጽ years later he travelled through Egypt as he made a ታሪክ በኢትትየጵያ ውስጥ በደንብ አይታወቅም። pilgrimage to Jerusalem. From Jerusalem, he went on አቡሩሚ ጎጃም ውስጥ የተወለደ ሲሆን፣ በ22 ዓመቱ to Syria, Armenia, Persia, and even as far as India በኢትዮጵያ ውስጥ ጀምስ ብሩስ ለሚባል እንግሊዛዊ አሳሽ before returning to Ethiopia. While in India, he አስተርጓሚ ሆኖ አገልግሏል። ከጥቂት ዓመት በኋላ በግብጽ taught the British language scholar Sir William Jones አድርጎ ወደ ኢየሩሳሌም መንፈሳዊ ጉዞ አድርጓል። ወደ about Ethiopian languages, probably Ge’ez and ኢትዮጵያ ከመመለሱ በፊትም ከኢየሩሳሌም ተነስቶ ወደ Amharic. In addition to knowing Amharic and Ge’ez, ሶሪያ፣ አርመን፣ ፐርሽያ አልፎም ህንድ ድረስ ተጉዟል። ህንድ በቆየበትም ጊዜ በእንግሊዝኛ ቋንቋ ሊቅ የሆነውን አቶ Scribes of this period in history were often depicted hunched ዊሊያም ጆንስን ከኢትዮጵያ ቋንቋዎች ምናልባትም over an ornate desk in lavish surroundings. The reality was አማርኛና ግእዝን ሳይስተምረው አልቀረም። አቡሩሚ probably very different. ባደረገው ጉዞ እና ጥናት አማካኝነት ከአማርኛ እና ግእዝ በተጨማሪ አረብኛ፣ፐርሺያ፣ጣሊያንኛ፣ግሪክና ሌሎች ቋንቋዎችን ለመማር ችሏል። ወደ ኢትዮጵያ ከተመለሰ ከተወሰነ ጊዜ በኋላ በጠና ወደ ታመመበት ወደ ግብጽ ተመልሶ ሄደ። ካይሮ ሳለ በሞት አፋፍ ደርሶ ነበር። በዚህ ጊዜ የመካከለኛው ምስራቅ ቋንቋዎች ሊቅ ጂን ሉዊስ አስሊን ዲ ቸርቪል የተባለ የፈረንሳይ ተጠሪ ነፍሱን ከሞት ታድጎለታል። ሚስተር

አስሊን አቡራሚ እስኪያገግም ድረስም እቤቱ ወስዶ

artist unknown, photo from Wikipedia

- ተንከባክቦታል። አስሊንም አቡሩሚ ሊቅ እንደሆነ ባወቀ ጊዜ መጽሐፍ ቅዱስን ወደአማርኛ ለመተርጎም ፈቃደኛ ከሆነ እርዳታ እንደሚያደርግለት ሃሳብ አቀረበለት። አቡሩሚ ከግእዝ Eadwin Eadwin the Scribe እንዲሁም ከምንኩስና ትምህርት ቤት ውስጥ ከተማረው እና ከአረብኛ ጽሁፎች ውስጥ ካገኘው ዕውቀት በመነሳት የትርጉም ስራውን መስራት ጀመረ። ከዚህ ባሻገር ከበድ ያሉ ቃላትና ሀረጋት በሚያጋጥሙት ጊዜ አስሊን ቃላቱን ከእብራይስጥ፣ ከሶርያ እና ከግሪክ ቋንቋ እያብራራለት ሁልጊዜ ማክሰኞ እና እሁድ አብሮት ሲሰራ ቆይቷል።

Language Matters 23 in his studies and travels he also learned Arabic, በዚህ ዓይነት እነዚህ ሁለት ሊቃውንት አንዱ ለሌላው Persian, Italian, Greek, and other languages. የእውቀት አስተዋጽኦ እያደረጉ አብረው ይሰሩ ነበር። After some time back in Ethiopia, he returned to Egypt, አቡሩሚም ያለማንም ኢትዮጵያዊ እርዳታ ለአስር ዓመት where he became very ill. While he was deathly ill in ብቻውን ሲለፋ ከቆየ በኋላ ጥሩ የአማርኛ ትርጉም Cairo, he was rescued by the French government’s rep- ለማውጣት ችሏል። resentative, Jean-Louis Asselin de Cherville, a scholar ትርጉሙን በጨረሰ ጊዜ በእጅ የተጻፈው የአማርኛ ጽሁፍ of Middle Eastern languages. Mr. Asselin took Abu 9539 ገጾች ሆኗል። የእጅ ጽሁፉ በጣም ልቅም ያለ Rumi to his home and cared for him until he recovered. ስለነበር ታይፕ ለሚያደርጉ ሰዎች በጣም ቆንጆ ነበር። When Asslein found what a scholar Abu Rumi was, አቡሩሚ ቀሪ የህይወት ዘመኑንም ሆነ ሞቱን ኢየሩሳሌም he proposed to support him so that he could translate ማድረግ ስለፈለገ በ1817 ዓ.ም መጨረሻ አካባቢ ተመልሶ the Bible into Amharic. Abu Rumi worked from ወደ ኢየሩሳሌም ሄደ። ወዲያው እዚያ እንደሄደ Ge’ez, using what he had learned in monastery በ1818ዓ.ም ወረርሺኝ በከተማ ውስጥ ገባና በ69 ዓመቱ schools, and also from Arabic texts. In addition, every በኢየሩሳሌም ሞተ። Tuesday and Saturday, Asselin worked with him, እንግሊዞች እና ፎረነረ ባይብል ሶሳይቲ የተባሉ ድርጅቶች helping with difficult words or phrases with insights አቡሩሚ የጻፋቸው በርካታ ገጾች ግብጽ ውስጥ እንዳሉ from his Hebrew, Syriac, and Greek books. The two ተረድተው ለህትመት እንዲበቁ ወደ እንግሊዝ ይዘዋቸው scholars worked together, each one contributing his እስከወዱበት ጊዜ ድረስ ጽሁፎቹ ለሁለት ዓመት ያህል skills. Abu Rumi toiled without help from other በካይሮ ተቀምጠው ነበር። አቡሩሚ ታይፕ በሚያደርጉ Ethiopians, working for about ten years to produce a ሰዎች አካባቢ ተገኝቶ የጽሁፍ ስራውን ስላልመራቸው good translation into Amharic. የትየባ እና የህትመት ስራው በጣም ዝግ ያለ ነበር። When he finished, his final hand-written manuscript በመሆኑም ወንጌላቱ በ1824 ዓ.ም፣ አዲስኪዳን ደግሞ of the Amharic Bible was 9,539 pages. His writing 1829 ዓ.ም እንዲሁም ጠቅላላው መጽሐፍ ቅዱስ በ1840 was described as very clear, which was important for ዓ.ም ታተመ። ይህ ትርጉም ጥቂት ማሻሻያዎች those who did the typesetting. እየተደረጉበት ለብዙ ጊዜያት እንደገና ታትሟል። Around the end of 1817 AD, he wanted to return to አቡሩሚ በተለይ ይህን የአማርኛ መጽሃፍ ብቻውን ረጅም Jerusalem, planning to live there until his death, and ጊዜ ወስዶ በመተርጎሙ ለሰራው ስራ ልዩ እውቅና be buried there. Soon after his arrival in 1818, an ሊሰጠው ይገባል። በኃይለስላሴ ድጋፍ ሁለተኛው ቅጂ epidemic described as the plague broke out in the city እስከታተመበት ጊዜ ድረስ ሰዎች ከመቶ ዓመት በላይ and he died in Jerusalem at the age of about 69. የሚያነቡት ይህንኑ ብቸኛ የአማርኛ ቅጂ መጽሃፍ ቅዱስ ነበር። The thousands of Abu Rumi’s manuscript pages sat in አቡሩሚ ይህን ስራ ከሰራ በኋላ በርካታ መጻህፍት በአማርኛ Cairo for two years until the British and Foreign ታትመዋል፤ከነዚህም መካከል መዝገበ ቃላት፣ የተረትናምሳሌ Bible Society learned about the manuscript and took እና የፈሊጣዊ አነጋገር ስብስቦች፣ የመማሪያ መጻህፍት it to England for printing. Because Abu Rumi was not ፣የታሪክ መጻህፍት፣ ህክምና መምሪያዎች፣ ልቦለዶች፣ available to guide the typesetters, the typesetting and ልዩ ልዩ የሐይማኖት መጻህፍት፣የፖለቲካ መጣጥፍ፣ printing of the Bible was slow. The Gospels were ማጣቀሻ መጻህፍት ይገኙበታል። ይሁን እንጂ የአቡሩሚ printed in 1824 AD, the New Testament in 1829 AD, መጽሐፍ ቅዱስ ለህትመት የበቃ የመጀመሪያው የአማርኛ and the whole Bible in 1840. This translation, with መጽሐፍ ነው። በማናቸውም መንገድ ቢሆን መጽሃፉ አሁን some revisions, was reprinted many times. ላሉት የአማርኛ መጻህፍት ሁሉ አባት ነው። Abu Rumi deserves special recognition for his work, especially since he had to work alone, and for such a Abu Rumi Bible sample page from Genesis 1 long time to translate the very first Amharic book. For over 100 years, his was the only Amharic version of the Bible that people read, until the next version was translated under the sponsorship of Haile Selassie. Many books have been published in Amharic after Abu Rumi’s work: dictionaries, collections of proverbs and idioms, school textbooks, histories, medical guides, novels, a variety of religious books, political essays, reference books, etc. But Abu Rumi’s was the very first printed book in Amharic. In some ways, he is the father of all of today’s Amharic books. Dr. Peter and Carole Unseth Faculty and staff Graduate Institute of Applied Linguistics SIL International

24 Language Matters August 2013 ነሐሴ 2005 Language Endangerment የቋንቋ መጎዳት እና ቋንቋን ጠብቆ ማቆያ ስልቶች

Awlachew Shumneka n endangered language ቋንቋ መጎዳት ማለት የቋንቋ የአገልግሎት ደረጃ ከነበረበት ሁኔታ እየቀነሰ is one that is at risk of መምጣትና ለመጥፋት በሂደት ላይ መገኘት ማለት ነው። አንድ ቋንቋ A falling out of use as its የ ተጎድቷል የሚባው የቋንቋው ተናጋሪ ህብረተሰብ በአብዛኛው በቋንቋው speakers shift to using another መገልገል ሲያቆም ወይም እጅግ በጣም ውሱን በሆኑ የቋንቋ ይዘቶች ላይ ብቻ language. A language is at risk of ሲገለገልና ቋንቋውን ከትውልድ ወደ ትውልድ ማስተላለፍ ሲሳነው ነውc። being lost when it is no longer በመሆኑም ቋንቋው ምንም አዳዲስ ተናጋሪዎች የማያፈራና በቋንቋው አፋቸው taught to younger generations; የሚፈቱበት ህፃናትና ወጣቶች ስለማይኖሩት ቋንቋው ተጎድቷል ማለት there is a gradual disappearance ይቻላል። አንድ ቋንቋ የአገልግሎት ደረጃውን ደረጃ በደረጃ እየቀነሰ መጥቶ of a language in a community በቋንቋው አፉን የሚፈታበት ሲያጣ ደግሞ ቋንቋው ሞቷል ይባላል። where it used to be spoken. ጥቂቶቹ የአለማችን ቋንቋዎች አብዛኛው የዓለማችን ህዝቦች ሲገለገሉባቸው The gradual move from the use of በአንፃሩም አብዛኛዎቹ የዓለማችን ቋንቋዎች የሚናገሯቸው ህዝቦች በጣም one language to another is known ጥቂቶች መሆናቸው ሲታይ አብዛኞቹ የዓለማችን ቋንቋዎች ምን ያህል ጉዳት as language shift. This is a ላይ እንዳሉ ያሳያል። process whereby members of a speech community abandon the use of one language for certain functions and adopt another. The situation that arises when a language ceases to be used is called language death or language loss. This occurs when a language has no more native speakers. Socio-political factors for language endangerment Several socio-political factors are responsible for, and reflect the relative power of the majority and minority ethno linguistic groups in a community. These factors are demographic, political, economic, and cultural in nature. A language in danger of disappearance is always one that is dominated by another; the danger of disappearance is only for those in the sociological minority. The economically and politically weaker language community may develop negative attitudes toward

August 2013 ነሐሴ 2005 Language Matters 25 their mother-tongue. The next ጥናቶች እንደሚያሣዩት 97% የሚሆኑት የዓለማችን ህዝቦች 4% የሚሆኑት step is usually an increasing የዓለም ቋንቋዎች ይናገራሉ፤ በተቃራኒው ደግሞ 96% የዓለም ቋንቋዎች 3% preference for the stronger በሆኑ የዓለማችን ህዝቦች ይነገራሉ።አብዛኞቹ ብዙ ሺህ ተናጋሪዎች ያሏቸው language so that the weaker is ቋንቋዎችም ቢሆን አፋቸውን የሚፈቱባቸው ህፃናት ስለሌላቸው የዓለማችን used for fewer functions and in 9ዐ% ቋንቋዎች በ 21ኛው ክፍለ ዘመን መጨረሻ ሰፊ ሥርጭት ባላቸው fewer domains. Inevitably, the ኃያላን ቋንቋዎች ሙሉ በሙሉ ሊዋጡ ይችላሉ የሚል ሥጋት አለ። (ጎርደን weaker language acquires a 2005 www.ethnologue.com) በአለማችን 6912 ቋንቋዎች እንደሚነገሩ negative social status and ፅፎአል። ከነዚህ ቋንቋዎች መካከልም 2092 (30.3) በአፍሪካ፣ 1002 (14.5) becomes stigmatized. Once this በአሜሪካ፣ 2269 (32.8) በኤሽያ፣ 239 (3.5) በአውሮፓ፣ 1310 (19.0) happens, those who speak it as a በፓስፊክ የሚነገሩ መሆኑ አስቀምጦአል። first language lose faith in it, resulting in language attrition. ከላይ እንደቀረበው ማስረጃ 40% ቱ የአለማችን ህዝቦች በጣም የታወቁ 8 ቋንቋዎች ይናገራሉ። ቋንቋዎቹም ማንደሪን፤ ሂንዱ፤ ስፓኒሸ፤ እንግሊዝ፤ How can language be ቤንጋሊ፤ ፖርቹጊስ፤ አረቢክና ራሽያ ናቸው።በአንጻሩ ደግሞ 4000 የሚሆኑ preserved? ቋንቋዎች ከ2% ባነሰ የአለም ህዝብ ይነገራሉ።መረጃው 516 ቋንቋዎች የሚናገሩአቸው ህዝቦች በጣም ሽማግሌዎች በመሆናቸው በአጭር ግዜ Language documentation እንደሚጠፉ ይገመታል። Language documentation is the writing and audio-visual አገራችን ኢትዮጵያም የተለያዩ ብሔሮች፣ ብሄረሰቦችና ህዝቦች መናኸሪያ recording of grammar, vocab- እንደመሆኗ እነዚህ ብሄሮች፣ ብሔረሰቦችና ህዝቦች በመከባበርና በመቻቻል ulary, and oral traditions (e.g., በጋራ ይኖሩባታል። ህዳር 2ዐዐዐ ዓ.ም ይፋ የሆነው የኢትዮጵያ ፌዴራላዊ stories, songs, religious texts) of ዴሞክራሲያዊ ሪፐብሊክ መንግሥት የህዝብና ቤቶች ቆጠራ ውጤት አገራችን a language. It entails producing 87 ብሔሮች፣ብሔረሰቦችና ህዝቦች እንዳላት ያሳያል። በአገራችንም descriptive grammars, collection ኢትዮጵያም እስከ 80 የሚደርሱ ቋንቋዎች ይነገራሉ። ከነዚህ ውሥጥም እንደ of texts and dictionaries. The ኢትዮጵያ ቋንቋዎች ጥናትና ምርምር ማዕከል (15 May 2009) 17 (21%) purpose of documentation is to ቋንቋዎች ተጎድተዋል። preserve a comprehensive record ቋንቋ የሰዎችን ውስጣዊ ሁኔታ ለመግለፅ የሚያገለግል መሣሪያ እንደመሆኑ of the distinctive linguistic መጠን የቋንቋ መጎዳት ወይም መጥፋት በምንም ሁኔታ ሊተኩ የማይችሉና practices of a given language ከሌላ ከማንም ልናገኛቸው የማንችላቸው የህብረተሰቡ ብቸኛ ታሪካዊ፣ባህላዊና community. አካባቢያዊ ሀብቶችን ያሣጣል። ህዝቦችም የቋንቋቸው መጥፋት /መሞት/ Why is language documentation የራሳቸውን መሠረታዊ ወይም ባህላዊ ማንነት ማጣት አድርገው ሊወስዱት important? When a language ይችላሉ። ከዚህም የተነሣ ማህበራዊ ቀውስ ውስጥ ሊገቡ ይችላሉ።በአጠቃላይ dies, our knowledge and ሲታይ የቋንቋ ጉዳት መንስኤ ማህበራዊ ፖለቲካዊና ኢኮኖሚያዊ ግንኙነት ነው። የሰው ልጅ በለውጥ እንቅስቃሴ ውስጥ እንደሚገኝ ሁሉ ቋንቋም የሰዎች ማንነት መግለጫ እንደመሆኑ መጠን በለውጥ እንቅስቃሴ ላይ ይገኛል። የቋንቋዎች ለውጥም የቋንቋዎችን መጎዳት ወይም ማደግ

Photo by Photo Andreas Neudorf ሊያመጣ ይችላል። ቋንቋ የነበረውን አገልግሎት እየቀነሰ ከመጣ ቋንቋው በመጎዳት ላይ ነው ሲባል የሌለውን ግልጋሎት መስጠት እየጨመረና አገልግሎቱን እያሰፋ ከመጣ ደግሞ ቋንቋው አደገ ይባላል። የቋንቋ መጎዳትም ሆነ ማደግ በሁለት ምክንያቶች ሊከሰት ይችላል። በውስጣዊ ወይም በውጫዊ ሁኔታ።  በውጫዊ ሁኔታ የሚከሰት የቋንቋ ጉዳት፡- ቋንቋ በውጭ ተፅዕኖ የተነሣ ይጎዳል የሚባለው በጦርነት በወረራ፣ በኢኮኖሚ፣ በሃይማኖት፣ Ethiopia’s “Rosetta Stone,” the Ezana Stone, is an artifact from the ancient Kingdom of በባህልና በትምህርት ወዘተ Axum. King Ezana recorded his military victories on this monument in three languages: Ge’ez, Greek and Sabaean, which is now extinct. ተፅዕኖ የተነሣ ሲጎዳ ነው።

26 Language Matters August 2013 ነሐሴ 2005  በውስጣዊ ሁኔታ የሚከሰት የቋንቋ ጉዳት፡- ቋንቋ በውስጣዊ ተፅዕኖ understanding of that culture is የተነሣ ይጎዳል ሲባል የቋንቋው ተናጋሪ ህብረተሰብ ስለቋንቋው ባለው threatened. Its teachings, customs, መጥፎ አመለካከት የተነሣ ቋንቋው ሊጎዳ ነው፤ ይህ ደግሞ የውጫዊው oral traditions and other inherited ተፅእኖም ነፀብራቅ ይሆናል። knowledge are no longer transmitted among native ብዙ ህዝቦች በማህበረሰቡ ውስጥ ያላቸውን ማህበራዊ ቦታ ዝቅተኛ ነው ብለው speakers. Future generations lose a ሲያስቡ፣ ይህ የሆነው ከባህላቸው ኋላቀርነት የተነሣ ነው ብለው ስለሚያምኑ vital part of the culture that is ቋንቋቸውን መጠቀማቸው ተገቢውን ክብር እዳያገኙና ሀብት እንዳያፈሩ ተፅዕኖ necessary to completely አድርጎብናል ብለው ይደመድማሉ። በመሆኑም በማህበረሰብ ውስጥ የበታችነት understand it. The loss of ስሜትን ለመቀነስና ኑሮአቸውን ለማሻሻልና ተንቀሳቅሶ ለመስራት ወይም ሉላዊ languages also diminishes the የሆነ የገበያ ቦታ ለመቀላቀል ሲሉ በቋንቋቸውና ባባህላቸው መገልገልን cultural diversity of our world. ያቆማሉ። ቋንቋን ጠብቆ የማቆያ ሥልቶች Using the language for ሀ. ቋንቋን መሰነድ፡- ያልተሰነዱ ወይም በደንብ ያልተጠኑ ቋንቋዎች ሣይንሣዊ literature በሆነ የመስክ የሥነልሳን ጥናት ዘዴ ሙሉ በሙሉ ሊሰነዱ፣ ሊጠኑና ሊተነተኑ This includes using the language ይገባል። Mountain Research and Development (MRD) V25 N1 Feb. for pedagogical and other 2005. የተጎዱ ቋንቋዎች የሚጠበቁበትና የሚሰነዱበት አራት ምክንያቶች purposes. Using the mother-tongue እንዳሉ ይገልጻል፤ for education will also help greatly in maintaining the vitality of 1ኛ፣ ማንኛውም ቋንቋ በአለማችን ያለውን ህብረባህላዊነት ማንጸባረቂያ መሆኑ፤ minority languages. 2ኛ፤ እያነዳንዱ ቋንቋ ብቸኛና የራሱ የሆነ የዘር፤ የማህበራዊ፤ የአካባቢያዊ፤ የህብረባህላዊና ዓለማቀፋዊ አተያይ መግለጫ መሆኑ፤ Raising awareness of the importance of mother- 3ኛ፤ ቋንቋ የህዝቦች ታሪክ፤እምነትና አመለካከት መግለጫ መሆኑ፤ tongue 4ኛ፤ ቋንቋ የተለያዩ ህብረተሰቦች ስለ እርሻ ፤ታሪክ፤ መድሃኒት ፤ስነምህዳር The implementation of any ያላቸውን አጠቃላይ እውቀት አጠቃሎ መያዙ፤ language policy will depend on የቋንቋ መሰነድ ዋነኛ አላማም በመጎዳት ላይ ያሉ ወይም ያልተጠኑ people’s perception or attitude የህብረተሰብ ቋንቋዎችን፣ የቋንቋ ይዘቶች ወይም መግባቢያዎችን ሙሉ በሙሉ towards their language. If people ቀርጾና ሰብስቦ ማስቀመጥ ነው። የዚህም ዋነኛ አስፈላጊነት የተሟላ የቋንቋ ስነዳ have a negative attitude towards ከሌለ ቋንቋውን ጠብቆ ማቆየትም ሆነ ከጠፋም በኋላ መመለስ ሥለማይቻል their mother-tongue, they are ነው። ዘመናችን የመረጃ ቴክኖሎጂ ጥበብ በጣም የተራቀቀበት እንደመሆኑ መጠን unlikely to maintain it. Hence, it ቋንቋዎችን በድምፅ መቅረጫና በቪድዮ ቀድቶ ለመሰነድም ሆነ የተቀረፁትንም is necessary to raise awareness በቀላሉ የተለያዩ ሶፍትዌሮችን ተጠቅሞ ወደ ፅሑፍ ቀይሮ ለመተንተን among the speech community የሚያሰችል በመሆኑ የቋንቋ መሰነድ ሥራ ይበልጥ እንዲፋጠን ያደርገዋል። about the importance of their language. The community’s ቋንቋን ሰንዶ ማስቀመጥም የሚከተሉት ጠቀሜታዎች ይኖሩታል። acceptance is crucial for the  ለቋንቋው ተናጋሪ ህብረተሰብ፣ ለስነልሳንና ለማህበራዊ ሣይንስ sustainability of its language, ተመራማሪዎች የምርምር መነሻ በመሆን ያገለግላል። and thus, its culture.  ዘመኑ የዲጂታል ቴክኖሎጂ ዘመን እንደመሆኑም በሥርዓት የተደራጁ ዲጂታል መዛግብት በየትኛውም ዓለም የሚገኙ ሥራዎችን በኢንተርኔት አማካይነት ወይም በሲዲና በዲቪዲ ማግኘትና መተንተን ያስችላል።

 በቋንቋ ተናጋሪ ህብረተሰብ ሙሉ ተሳትፎና በሌሎችም አጋዥ አካላት ጥረት የተደራጀ የቋንቋ ስነዳ የጠፋን ቋንቋን መልሶ መገልገል ይቻላል።  የሰው ልጆችን አእምሯዊና ባህላዊ ዕውቀቶችን ለማግኘት ያስችላል፣

በመሆኑም የቋንቋ መሰነድ ስራ እጅግ ውስብስብ ሲሆን የሚከተሉት Awlachew Shumneka ተግባራት ያቅፋል። Director for Languages and  የሚሰነድው ቋንቋ በሚገባ መናገርና መተንተን የሚችል ቋንቋው አፍ Cultural Values Directorate መፍቻው የሆነ አማካሪ (Consultant) Ministry of Culture and Tourism  ከቃላት ጀምሮ የቋንቋውን ንግግር በድምፅ መቅረጫና በቪዲዮ መቅረፅ፣  እያንዳንዱ ቃላትና አረፍተ ነገሮች በሥነድምፀ ልሳናዊ አፃፃፍ መፃፍ (Transcribing) እና መተንተን (Analyzing)  በህብረተሰቡ ውስጥ የሚነገሩ የተለያዩ የቋንቋ ይዘቶች/ተረቶች፣ ተረትና ምሳሌዎችና እንቆቅልሾች፣ ትረካዎች፣ ንግግሮች፣ ወዘተ/ሰብስቦ መሰነድ

August 2013 ነሐሴ 2005 Language Matters 27  የቋንቋ መሰነድ ሥራ ቤት ውስጥ ወይም ቤተመፃህፍት ሐ. የቋንቋው ተናጋሪዎች ሥለ ቋንቋቸው ያላቸውን ግንዛቤ ተቀምጦ ሳይሆን ቋንቋው የሚናገረውን ህብረተሰብ ደረጃ ማዳበር ድረስ ዘልቆ በመግባት የህብረተሰቡ ኑሮ በመኖር ሰፊ ሥርጭት፣ ያላቸው ቋንቋዎች ወይም ያደጉ የሚሠራ መሆኑን አውቆ መግባትና በተግባር ማሣየት ቋንቋዎችም ሆኑ የጎረቤት ቋንቋዎች በቋንቋዎች ዕድገትና  የድምፅ መቅረጫና የቪዲዮ የቀረፃ ዘዴ በሚገባ ውድቀት ላይ የራሳቸው ተፅዕኖ አላቸው። ብዙዎች መማርና ተግባራዊ ማድረግ አነስተኛ ተናጋሪ ያላቸው ህዝቦች ቋንቋቸው ተገቢውን  የቋንቋ ስነዳ ለረጅም ጊዜ የሚቆይ የሚያገለግልግ እና ማህበራዊ፣ ኢኮኖሚያዊና ፖለቲካዊ ጥቅም የለውም ብለው ለተለያዩ የጥናት መስኮች እንደ ግብዓት የሚያገለግል በማሰብ በራሳቸው ቋንቋ መገልገላቸው ጉዳት አድርገው ሰፊና ምሉዕ ሊሆን ይገባል። ለመተንተንም የተለያዩ ይወስዱታል። በመሆኑም በቋንቋ አለመገልገል የቋንቋን ሶፍትዌሮችን መጠቀም የሚያስችል መሠረታዊ ጉዳት ያስከትላል። እያንዳንዱ ቋንቋም ብቸኛ ሰብዓዊ የኮምፒዩተር ዕውቀት የግድ ይላል። ለምሳሌ፣ ልምድ መገለጫ እንደመሆኑ በምንም ዓይነት ሊተካና ምርቃት፣ ተረት፣ እንቆቅልሽ፣ ተረትናምሳሌ ሊመለስ የማይችል ብቸኛ ባህላዊ ታሪካዊና አካባቢያዊ ወዘተ ዕውቀትን ያሳጣል። የቋንቋው ተናጋሪዎች ደግሞ ለ. ቋንቋውን የፅሑፍ ቋንቋ ማድረግ፡- ቋንቋውን፣ የቋንቋውን ቋንቋቸው ተቀይሮ ማንነታቸውን ፈልገው ሲያጡት ጥንተ ሰነድ በመጠቀም በሳይንሳዊ ስልት የሥነ ልሳን፣ የሥነ ዘራቸውና ባህላዊ ማንነታቸውን ማጣታቸው አድርገው ትምህርት፣ የሥነልቦናና የማህበረሰቡ አባላት ወዘተ ባቀናጀ ስለሚወስዱት የተለያዩ ቀውሶች ውስጥ ሊገቡ ይችላሉ። ሁኔታ የፅሑፍና የትምህርት ቋንቋ ማድረግ ያስፈልጋል። በመሆኑም ቋንቋን ጠብቆ ለማቆየት የህብረተሰቡ ስለ  ከዚህ በተጨማሪም የቋንቋ መምህራን መሠረታዊ ቋንቋው ያለውን አመለካከት መለወጥ ያስፈልጋል። ቋንቋን የሥነልሳን፣ የቋንቋ ማስተማር ሥልት፣ የሥርዓተ ለማሣደግም ሆነ የሞቱ ቋንቋዎችን መልሶ ለመጠቀም ትምህርት ዝግጅት የቋንቋ ማስተማሪያ መሣሪያዎች የቋንቋው ተናጋሪ ህብረተሰብ በከፍተኛ ደረጃ ለቋንቋው ዝግጅት መሠረታዊ ሥልጠና እንዲያገኙ በማድረግና ተቆርቅሪነት፣ ቁርጠኝነትና ተነሳሽነት ወሳኝ ነው። የቋንቋው ተናጋሪዎችም መሠረታዊ የሥነልሳን እውቀት እንዲኖራቸው በማብቃት ቋንቋውን በማሣደግ ሂደት አዎንታዊ ተፅዕኖ እንዲያሳድሩ ማነሳሳት ይቻላል።

From Ethiopia to Cameroon Andreas Joswig he 7th World Congress of Other presentations on Ethiopian Zinawork Assefa, Anbessa African Linguistics languages were made by Teferra, Endashaw Woldemichael (WOCAL 7) was held at Delombera Negga, Azeb Amha, Jima, and Bekale Seyoum.

T the University of Buea in Cameroon last year. More than 300 researchers from around the world attended. WOCAL takes place every three years and focuses on a broad range of topics in African linguistics with photo by Andreas Joswig a strong emphasis on the participation of African scholars. The results of linguistic research are regularly published and shared at academic conferences such as WOCAL. Five linguists from SIL Ethiopia attended WOCAL and each gave a 30 minute presentation on his/her research, on topics ranging from Alternative Perspectives to Subject Marking in Kacipo-Balesi to Ergative Structures in the L to R: Rod Casali, African vowel systems expert, Keith Snider, African tone languages Majang language. expert, SIL Ethiopia linguists Andreas Joswig, Hussein Mohamed, Lydia Hoeft, Bettina Muetze, and Larisa Kapranov

28 Language Matters August 2013 ነሐሴ 2005 A Valuable Investment Michael Bryant am encouraged to see the growing awareness of students who had the opportunity to learn in their the value of language and culture in this country. mother-tongue; they attended non-formal Suri literacy I The government and many NGOs are classes in the afternoons. With the foundation of increasingly emphasizing the development, ongoing learning in his own language, Yelegoy began to excel use and preservation of Ethiopia’s in all his Amharic classes as well. languages. In the past year we By the time he reached fourth have participated with the grade, he was asked to be a teacher Ministry of Culture and Tourism in the non-formal Suri classes, in translation and language helping other students – some twice development trainings, his age – with their reading and lexicography workshops and writing lessons. “At first they awareness raising events in laughed at me, saying ‘Who do you various areas of the country. At think you are, some little kid trying one such event in the SNNPR, it to teach us?’ but they soon realized was inspiring to sit with experts I knew what I was talking about. I from culture bureaus working in loved teaching, and still do. When 20-25 different language you see students learning well [in communities, and to hear about their mother-tongue], school is a the wide variety of things they much better experience for them.” were doing: mother-tongue With the development of mother- language clubs at schools, local tongue curriculum for all primary symposiums, dictionaries, and Yelegoy in 2006… and today school students in the Bench-Maji collecting folk tales and riddles. zone, children will have the At the end of the workshop Ato opportunity to learn in the Suri Alemayehu Aybera, the Vice language in their formal schools, Head of Culture and Tourism for starting this year. Even the older SNNPR told all of the experts, “If generation of Suri, having you need more funds to discovered that written texts can accomplish your goals, please convey information about the don’t hesitate to talk with us. It is known and the unknown, are more important for us to allocate funds eager to learn new things through for the development of your the medium of the printed word. languages.” We applaud these The idea of literacy is becoming efforts and the investments that more attractive to a community that are being made, and look forward previously saw no need for reading to seeing even more partnerships and writing. of interested, committed organizations who will ensure Yelegoy is now a tenth grade quality language development for the benefit of all student at a boarding school in Hawassa, and is among Ethiopian language communities. the top students in his class. He has a strong interest in Social Sciences, which includes the study of language Does learning in the mother-tongue really make any and culture. “When I finish school,” he said, “I want difference? Let me tell you a story about a young man to return to Tulgit, to be involved in teaching and the named Yelegoy Olesurali. I first met him in 2006, development of the Suri language. I want to do while living and working in Tulgit, in the southwest something very meaningful for my people.” corner of Ethiopia, among the pastoralist Suri language community. In those days, some children Michael Bryant went to the government school in the mornings, Language Programs Director where all subjects were taught in Amharic. Students SIL Ethiopia and teachers in that setting could not understand each other at all in the beginning. Frustrated, the majority of students dropped out after the first grade. However, Yelegoy was among the first Suri primary school

August 2013 ነሐሴ 2005 Language Matters 29