Raport „Piłkarska Liga Finansowa – Rok 2015” Gra Warta Miliony – Ile I Na Czym Zarabiają Kluby Ekstraklasy?

Raport „Piłkarska liga finansowa – rok 2015” Gra warta miliony – ile i na czym zarabiają kluby Ekstraklasy?

Lipiec 2016 r. Raport „Piłkarska liga finansowa – rok 2015”| Gra warta miliony – ile i na czym zarabiają kluby Ekstraklasy?

Spis treści

Podsumowanie 3

Nota metodologiczna 4

Ekstraklasa jako spółka. Ekstraklasa jako liga 6

Ranking 10

Struktura przychodów poszczególnych klubów Ekstraklasy 14

Ekstraklasa na tle innych lig: „Wielka Piątka” oraz przykładowe mniejsze ligi 16

Frekwencja 20

Zarządzanie poziomem wynagrodzeń 23

Przegląd klubów 25

Kontakt 42

2 Raport „Piłkarska liga finansowa – rok 2015”| Gra warta miliony – ile i na czym zarabiają kluby Ekstraklasy?

Podsumowanie

Tegoroczny raport „Piłkarska liga finansowa” Legia Warszawa zdominowała „Piłkarską ligę jest dziesiątą edycją opracowania finansową” już piąty rok z rzędu. Jednocześnie przygotowanego przez firmę doradczą Deloitte klub z Warszawy może się pochwalić we współpracy z klubami Ekstraklasy. Raport zrównoważoną strukturą przychodów przedstawia przychody (za rok kalendarzowy i rekordową frekwencją, która zabezpiecza go 2015) klubów piłkarskich uczestniczących przed gwałtownymi negatywnymi zmianami. w rozgrywkach Ekstraklasy. Dodatkowo dla Aktualny Mistrz Polski regularnie reprezentuje wzbogacenia raportu, do udziału zaproszono nasz kraj na arenie międzynarodowej, kluby, które wraz z zakończeniem sezonu a w zbliżającym się sezonie stanie przed kolejną 2015/2016 wywalczyły awans do najwyższej szansą awansu do Ligi Mistrzów. Taki awans klasy rozgrywkowej w Polsce. Dzięki analizie byłby naturalną konsekwencją długoterminowej przyszłych beniaminków, będzie można dominacji finansowej w Ekstraklasie. w sposób zbliżony przeanalizować trendy następnego roku. Największe wzrosty przychodów w 2015 roku zanotowały Lech Poznań i Lechia Gdańsk. W tegorocznej edycji na miejscu pierwszym Mistrzostwo Polski i gra w fazie grupowej uplasowała się Legia Warszawa. Na Ligi Europejskiej zaowocowało dla klubu następnych miejscach podium znaleźli się z Bułgarskiej znaczącym wzrostem przychodów. odpowiednio Lech Poznań oraz Lechia Klub może się też pochwalić dużą frekwencją Gdańsk. Tuż za podium, na czwartym miejscu stanowiącą bazę do dalszych działań. Podobnie naszego rankingu, znalazła się Wisła Kraków. Lechia Gdańsk, przy czym na wyzwania Z związku z awansem Zagłębia Lubin, które związane z europejskimi pucharami klub w tegorocznej edycji wskoczyło na 5. pozycję, z Gdańska wciąż jedynie oczekuje. spadek zanotowała także większość klubów ze środkowej i dolnej części tabeli. Ekstraklasa z każdym rokiem polepsza swoją pozycję na europejskim rynku piłkarskim. Wzrost przychodów klubowych i zwiększenie zainteresowania kibiców wskazuje na pozytywną dynamikę wzrostu.

3 Raport „Piłkarska liga finansowa – rok 2015”| Gra warta miliony – ile i na czym zarabiają kluby Ekstraklasy?

Nota metodologiczna

Analogicznie do poprzednich rankingów Do udziału w rankingu zostały zaproszone • Lechia Gdańsk – dane obejmują sezony polskich klubów piłkarskich, tegoroczna kluby, które w sezonie 2015/2016 grały 2009/2010, 2010/2011, 2011/2012 oraz edycja jest oparta na wielkości przychodów w Ekstraklasie bądź wywalczyły awans do 2012/2013. Ze względu na zmienioną formułę pochodzących z działalności sportowej. Ekstraklasy. Dane, w wyżej przedstawionym Ekstraklasy zdecydowano się na prezentację podziale, zostały dostarczone bezpośrednio danych za okres styczeń- grudzień 2013 Wpływy klubów nie uwzględniają takich przez kluby (cześć danych historycznych r., styczeń-grudzień 2014 r. oraz styczeń- kategorii jak transfery bądź wypożyczenia pochodzi z poprzednich edycji rankingu). grudzień 2015 r. piłkarzy, gdyż są to często wydarzenia Ze względu na zmieniające się przepisy, • Piast Gliwice – dane obejmują sezony jednorazowe i nie odzwierciedlają możliwości część klubów decyduje się na przejście 2009/2010, 2010/2011, 2011/2012 oraz generowania stałych przychodów przez z okresów sprawozdawczych równych latom 2012/2013. Dane za sezon 2009/2010 nie klub (transfery nie stanowią trwałego źródła kalendarzowym na rzecz sprawozdań za zawierają rozbicia na wpływy z praw do budowania całościowej wartości futbolu, okres lipiec- czerwiec. Jest to spowodowane transmisji oraz komercyjne (oba źródła są ponieważ przychody z transferu jednego klubu specyfiką działalności, w której rok obrotowy przypisane do kategorii „komercyjne”). są kosztem innego). najlepiej odzwierciedla sezon rozgrywek, które rozpoczynają się w połowie roku. • Ruch Chorzów – dane obejmują sezony 2007, Przychody sportowe, które zostały wzięte Nasze rankingi zostały przygotowane za lata 2008, 2009, 2010, 2011, 2012, 2012/2013, pod uwagę, podzieliliśmy na trzy kategorie, kalendarzowe od 2006 do 2014 oraz za rok 2014, oraz 2015. stanowiące źródło budowania wartości klubu: 2015. Poniżej przedstawiamy kluby, które co do • Termalika Bruk-Bet Nieciecza – ze względu zakresu danych prezentowanych w rankingu, • Dzień meczu – wpływy ze sprzedaży biletów, na przekształcenie , które miało miejsce odbiegają od lat kalendarzowych: karnetów oraz catering na stadionie. w połowie roku 2015, klub nie był w stanie • Korona Kielce – dane obejmują sezony przygotować danych. Dlatego dla klubu • Transmisje – wpływy klubów z transmisji 2007/2008, 2008/2009, 2009/2010, przyjęto najniższe prezentowane przez telewizyjnych i radiowych, a także z premii 2010/2011, 2011/2012 oraz 2012/2013. Ze inne kluby wartości przychodów w każdej za udział w pucharach krajowych oraz względu na zmienioną formułę raportu z kategorii. zagranicznych. Ekstraklasy zdecydowano się na prezentację • Komercyjne – wpływy z umów sponsorskich, danych za okres styczeń- grudzień 2013 reklam, sprzedaży koszulek, pamiątek r., styczeń- grudzień 2014 r. oraz styczeń- klubowych oraz inne przychody komercyjne. grudzień 2015 r.

4 Raport „Piłkarska liga finansowa – rok 2015”| Gra warta miliony – ile i na czym zarabiają kluby Ekstraklasy?

W kilku przypadkach występowały drobne Oprócz danych finansowych przekazanych różnice pomiędzy danymi dostarczonymi przez przez kluby, w niniejszym raporcie kluby w poprzedniej i obecnej edycji rankingu. wykorzystano również szereg publicznie Każdorazowo takie różnice były wyjaśnianie dostępnych informacji oraz globalne z klubami, tak aby zawarte w rankingu dane opracowanie przygotowane przez Deloitte możliwie najpełniej odzwierciedlały rzeczywiste UK dla sezonu 2014/2015: „Annual Review of wygenerowane przychody. Football Finance 2016”. Wszelkie konieczne przeliczenia z euro na złotówki (bądź odwrotnie) W kategorii przychodów komercyjnych zostały dokonane po średniorocznym kursie uwzględniliśmy również przychody z dotacji PLN/ EUR (np. dla przeliczenia przychodów oraz inne przychody komercyjne. W celu Ekstraklasy w 2015 roku wykorzystano zapewnienia porównywalności danych średnioroczny kurs PLN/ EUR z 2015 roku). skorygowaliśmy odpowiednio dane za poprzedni rok w związku z tym dane te będą W tegorocznym zestawieniu sklasyfikowaliśmy różne w porównaniu do opublikowanych kluby występujące w Ekstraklasie w sezonie w raporcie zeszłorocznym. 2015/2016. Dane wykorzystane do stworzenia rankingu pochodzą bezpośrednio od klubów Ze względu na zmianę metody agregacji piłkarskich i nie były weryfikowane przez firmę przychodów poprzez włączenie przychodów Deloitte. z dotacji oraz innych przychodów komercyjnych do przychodów komercyjnych oraz ze względu Chcielibyśmy serdecznie podziękować na zaokrąglenie wartości przychodów na za współpracę oraz przekazanie danych wykresach przedstawiających strukturę oraz iezbędnych do przygotowania niniejszego zmianę wpływów klubów w ostatnich latach, raportu. Bez pomocy osób zaangażowanych mogą pojawić się na nich drobne różnice w poszczególnych klubach, raport nie wartości. powstałby.

5 Raport „Piłkarska liga finansowa – rok 2015”| Gra warta miliony – ile i na czym zarabiają kluby Ekstraklasy?

Ekstraklasa jako spółka. Ekstraklasa jako liga

Ekstraklasa jako spółka W Radzie Nadzorczej Ekstraklasy S.A. zasiada 7 Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy Ekstraklasa to najwyższa piłkarska liga członków: zawodowa w Polsce. Rozgrywkami w ramach ligi • 4 reprezentantów najlepszych klubów z tabeli zarządza spółka Ekstraklasa S.A. końcowej poprzedniego sezonu (po jednym z każdego klubu), Ekstraklasa S.A. została założona 14 czerwca 2005 roku w wyniku umowy pomiędzy PZPN • 2 reprezentantów wybieranych spośród 16 a klubami piłkarskimi, uczestniczącymi siebie przez 12 pozostałych klubów, klubów w rozgrywkach ówczesnej pierwszej ligi. 12 • 1 reprezentant PZPN. sierpnia 2005 roku Ekstraklasa S.A. podpisała z PZPN umowę o zarządzaniu ligą zawodową. Rada Nadzorcza ze swojego składu wyłania Spółka przejęła prowadzenie rozgrywek 5,8% Przewodniczącego i Wiceprzewodniczącego. Ekstraklasy 18 listopada 2005 roku. Od tego udziałów każdy Obecnie Przewodniczącym Rady Nadzorczej momentu można mówić o faktycznym podjęciu jest Maciej Wandzel. Pełni tę funkcję od 2012 PZPN klub działalności przez piłkarską ligę zawodową roku. Jednym z uprawnień Rady Nadzorczej jest w Polsce. powoływanie stałego Zarządu. 7,2% Struktura i akcjonariusze spółki Od 1 lipca 2016 roku skład Zarządu Ekstraklasa udziałów Organem nadrzędnym Ekstraklasa S.A. jest S.A. jest trzyosobowy. Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy, zwoływane przynajmniej raz w roku (we wrześniu) przez Prezesem Zarządu jest Dariusz Marzec, Zarząd Spółki. Akcjonariuszami jest 16 klubów który pełni tę funkcję od 1 lipca 2015 roku. Ekstraklasy oraz PZPN. Podczas WZA wyłaniany Rada Nadzorcza Wiceprezesem jest Marcin Animucki. Od jest skład Rady Nadzorczej, który zmieniany jest początku lipca 2016 jako członek Zarządu co roku. dołączył Jacek Bednarz. Ekstraklasa S.A. składa się z pięciu Departamentów: Logistyki 4 przedstawicieli 2 przedstawicieli 1 przedstawiciel Rozgrywek, Marketingu i Sprzedaży, najlepszych klubów wybieranych przez PZPN Komunikacji, Finansów oraz Biura Spółki. z poprzedniego sezonu pozostałych 12 klubów

6 Raport „Piłkarska liga finansowa – rok 2015”| Gra warta miliony – ile i na czym zarabiają kluby Ekstraklasy?

Niezależnym i niezawisłym organem W 2005 r., czyli w momencie powstania Najważniejsze zadania Ekstraklasy S.A.: dyscyplinarnym Ekstraklasy S.A. jest Komisja spółki, Ekstraklasa S.A. przejęła od PZPN 1 Zarządzanie rozgrywkami Ekstraklasy Ligi. Komisja powoływana jest na dwuletnią wynegocjowane już wcześniej kontrakty kadencję przez Radę Nadzorczą Ekstraklasy S.A. w zakresie praw do transmisji. W 2008 r. spółka 2 Budowanie wizerunku Ekstraklasy Komisja Ligi rozstrzyga w pierwszej instancji we przeprowadziła pierwszy samodzielny przetarg. 3 Sprzedaż scentralizowanych praw mediowych wszelkich sprawach związanych z rozgrywkami Pod względem wartości praw mediowych Ekstraklasy. Ekstraklasa otwiera drugą dziesiątkę 4 Sprzedaż scentralizowanych praw marketingowych najlepszych lig w Europie. 5 Popularyzacja treningów piłki nożnej wśród dzieci i młodzieży Ekstraklasa S.A. jest także właścicielem spółki EKSTRAKLASA LIVE PARK, która od 2011 r. produkuje sygnał telewizyjny ze wszystkich Ranking lig europejskich wg wartości praw mediowych: meczów najwyższej klasy rozgrywek. EKSTRAKLASA LIVE PARK dostarcza również 1 English Premier League sygnał TV dla wszystkich licencjobiorców 2 Spanish Liga posiadających prawa do pokazywania Ekstraklasy w Polsce i zagranicą. Prezesem ELP 3 Italian Serie A jest Leszek Miklas. 4 French Ligue 1

Ekstraklasa S.A., w imieniu klubów ligi 5 Bundesliga 1 dystrybuuje scentralizowane prawa mediowe 6 Portuguese Liga i marketingowe. Prawa telewizyjne są to 7 Eredivisie najwyżej wyceniane prawa i stanowią największe źródło przychodów. Podobnie ma to 8 Belgian miejsce w innych ligach zawodowych w Europie 9 Denmark i na świecie. Wszystkie 296 meczów Ekstraklasy w sezonie 2015/2016 pokazywanych było 10 Norway w telewizji na żywo. Podobnie będzie w sezonie 11 Super Liga Greece 2016/2017. 12 Ekstraklasa

13 Romania

Źródło: Dane Ekstraklasa S.A. 7 Raport „Piłkarska liga finansowa – rok 2015”| Gra warta miliony – ile i na czym zarabiają kluby Ekstraklasy?

Jak wyglądają finanse Ekstraklasy S.A.? Po rundzie zasadniczej zgromadzone punkty Struktura przychodów Ekstraklasy S.A. w sezonie 2015/2016 Główne źródło przychodów Ekstraklasy S.A., zostają podzielone na pół. Zespół z największą podobnie jak w przypadku innych lig piłkarskich, ich liczbą na koniec sezonu zdobywa to prawa mediowe. Stanowią one 4/5 wpływów tytuł mistrza Polski, a także przepustkę 9% Prawa marketingowe spółki. Drugie ważne źródło przychodów to do gry w eliminacjach Ligi Mistrzów. Ekipy prawa marketingowe. sklasyfikowane na 2. i 3. również otrzymują medale podczas uroczystej ceremonii i stają się Blisko 90 procent wydatków spółki stanowią reprezentantami kraju w Lidze Europy. wypłaty na rzecz klubów Ekstraklasy. Środki te wypłacane są na podstawie umów podpisanych W sezonie 2015/16 mistrzem Polski została z każdym klubem przystępującym do rozgrywek Legia Warszawa, która wyprzedziła Piasta Ekstraklasy i zgodnie z harmonogramem Gliwice oraz KGHM Zagłębie Lubin. Oprócz wypłat. Blisko 5% wydatków spółki stanowią najlepszej trójki po tej edycji rozgrywek prawo wypłaty na rzecz PZPN (opłaty za sędziów, gry na kontynentalnej arenie zyskała także delegatów i obserwatorów oraz wynagrodzenie czwarta w tabeli Cracovia, która skorzystała Prawa mediowe trenerów grup młodzieżowych). na tym, że Legia oprócz mistrzostwa zdobyła 91% również Puchar Polski, dzięki czemu zwolniła Ekstraklasa jako liga jedno miejsce w Lidze Europy. Źródło: Dane Ekstraklasa S.A. Ligę tworzy szesnaście zespołów. Od trzech sezonów rywalizują one w formacie rozgrywek Po każdym sezonie ligę opuszczają dwie znanym pod nazwą ESA37. Składa się on drużyny z najmniejszą liczbą punktów na koniec z trzydziestu kolejek sezonu zasadniczego oraz rundy finałowej. Ich miejsca zajmowane są siedmiu serii w rundzie finałowej. przez najlepszy duet z rozgrywek I ligi. Edycja 2015/16 zakończyła się spadkiem Podbeskidzia Zgodnie z zasadami po pierwszej części Bielsko-Biała oraz Górnika Zabrze. Od kolejnych rozgrywek drużyny zostają podzielone na rozgrywek w Ekstraklasie rywalizować będą dwie grupy w zależności od liczby zdobytych natomiast Arka Gdynia i Wisła Płock. punktów. Po tym podziale pierwsza ósemka walczy o tytuł mistrza Polski oraz prawo gry w europejskich pucharach. Pozostałe drużyny grają natomiast o jak najwyższą pozycję w grupie B oraz o utrzymanie w lidze.

8 Raport „Piłkarska liga finansowa – rok 2015”| Gra warta miliony – ile i na czym zarabiają kluby Ekstraklasy?

Sezon 2015/2016 trwał niemal równo 10 Na koniec warto podkreślić, że przed miesięcy - od 17 lipca 2015 do 15 maja 2016 dwudziestoma meczami wyczerpana została roku. Po zakończeniu zmagań rekordowa liczba pełna pula biletów, w porównaniu do dziesięciu piętnastu zawodników z Ekstraklasy otrzymała w poprzednim sezonie. powołania na Mistrzostwa Europy we Francji.

Rekordowe 2,7 miliona osób odwiedziło 296 meczów w zeszłym sezonie stadiony Ekstraklasy. To najlepszy rezultat w historii ligi zawodowej runda zasadnicza: w Polsce. Na stadiony przyszło 226 557 widzów więcej niż w poprzedniej edycji, co dało wzrost 240 meczów w stosunku do poprzedniego sezonu na (30 kolejek w systemie mecz-rewanż) poziomie 9,19%.

Średnio każdy z meczów obejrzało 9 121 Po 30 kolejce widzów, co również stanowi najlepsze punkty dzielą się na pół osiągnięcie w historii Ekstraklasy S.A. W samym 2016 roku przeciętnie jedno spotkanie runda finałowa: gromadziło ponad 10 000 ludzi. 56 meczów (7 kolejek) średnia bramek na mecz w sezonie: 2,63

Zdjęcie: Ekstraklasa S.A. 9 Raport „Piłkarska liga finansowa – rok 2015”| Gra warta miliony – ile i na czym zarabiają kluby Ekstraklasy?

Ranking – przychody polskich klubów i ich zmiany

W tegorocznej edycji rankingu, po raz kolejny Ranking łącznych przychodów w roku 2015 (mln PLN) najwyższe przychody z działalności sportowej odnotowała Legia Warszawa. Kolejne miejsca Pozycja Przychody (mln PLN) Wzrost/spadek Awans/spadek Klub na podium zajęły Lech Poznań i Lechia Gdańsk. w rankingu 2015 za 2015 przychodów w rankingu W stosunku do zeszłorocznego podium zaszła jedna zmiana. Wspomniana wcześniej Lechia 1 Legia Warszawa 108,08 Wzrost Bez zmian przeskoczyła Wisłę Kraków. Warto zaznaczyć, 2 Lech Poznań 78,03 Wzrost Bez zmian że klub z Gdańska zawdzięcza awans dzięki zwiększonym w stosunku do zeszłego roku 3 Lechia Gdańsk 44,74 Wzrost Awans przychodom komercyjnym, natomiast klub 4 Wisła Kraków 29,83 Wzrost Spadek z Krakowa nie zanotował znaczących wahań w stosunku do roku poprzedniego. 5 Zagłębie Lubin 29,09 Spadek n.d. 6 Cracovia Kraków 28,75 Wzrost Spadek Legia Warszawa po raz kolejny przekroczyła poziom 100 milionów złotych z działalności 7 Piast Gliwice 26,45 Wzrost Awans sportowej, tym samym będąc jedynym 8 Śląsk Wrocław 26,14 Spadek Spadek do tej pory klubem w historii Ekstraklasy, który przekroczył tę magiczną barierę. Klub 9 Pogoń Szczecin 24,86 Wzrost Spadek z Warszawy zanotował wzrost przychodów 10 Jagiellonia Białystok 21,90 Wzrost Spadek w stosunku do roku ubiegłego na poziomie Ruch Chorzów 17,84 4%. Największą kategorią przychodów były 11 Wzrost Spadek przychody komercyjne stanowiące 39% 12 Górnik Zabrze 14,39 Spadek Spadek łącznych przychodów. Na miejscu drugim 13 Górnik Łęczna 13,77 uplasowały się przychody z transmisji, Wzrost Awans natomiast najniższe z dnia meczu stanowiły 14 Podbeskidzie Bielsko Biała 11,46 Spadek Spadek 29%. 15 Korona Kielce 11,23 Spadek Spadek 16 Termalica Bruk-Bet Nieciecza 7,94* b.d. n.d.

* Dane szacunkowe - przyjęto najniższe prezentowane przez inne kluby wartości przychodów w każdej z kategorii. Źródło: Analiza Deloitte na podstawie danych przekazanych przez kluby

10 Raport „Piłkarska liga finansowa – rok 2015”| Gra warta miliony – ile i na czym zarabiają kluby Ekstraklasy?

Miejsce 2. w tegorocznym rankingu przychodów najwyższymi od 2006 roku (w roku 2007 zajął Lech Poznań. Klub z Poznania odnotował powstał pierwszy raport „Piłkarska Liga najwyższy skok przychodów rok do roku. Finansowa” analizujący sytuację na Polskich Wzrost analizowanych przychodów w stosunku boiskach w roku 2006). W stosunku do roku do roku ubiegłego wyniósł ponad 30 milionów 2006 przychody w Ekstraklasie wzrosły o 250%! złotych. Zdobyte Mistrzostwo Polski w sezonie 2014/2015, oraz dodatkowe przychody Wśród tegorocznych klubów występujących z UEFA przyczyniły się do znacznego wzrostu. na boiskach Ekstraklasy łącznie wzrost Najistotniejszą kategorią przychodów Lecha przychodów zanotowało 10 drużyn: Legia były przychody z transmisji i premie za Warszawa, Lech Poznań, Lechia Gdańsk, Wisła europejskie puchary stanowiące 43% łącznych Kraków, Pogoń Szczecin, Cracovia Kraków, przychodów. Drugie pod względem udziału Jagiellonia Białystok, Ruch Chorzów, Piast z wynikiem 30% były przychody komercyjne, Gliwice, Górnik Łęczna. Spadek łącznych natomiast na 3 miejscu z udziałem na poziomie analizowanych przychodów zanotowały: Śląsk 27% były przychody z dnia meczu. Wrocław, Górnik Zabrze, Korona Kielce, oraz Podbeskidzie Bielsko-Biała. Miejsce 3. w tegorocznym raporcie przychodów sportowych zajęła Lechia Gdańsk, która Pomimo spadku przychodów sportowych odnotowała przychody na poziomie 44,7 w wybranych klubach, łącznie kluby mogą miliona złotych. Pod względem udziałów pochwalić się istotnym wzrostem. Główną poszczególnych kategorii, w przychodach przyczyną tak dużego skoku był awans Lechii większy procent stanowią przychody Zagłębia Lubin do Ekstraklasy, oraz udział komercyjne (64%), drugie co do wielkości Lecha Poznań i Legii Warszawa w rozgrywkach przychody transmisyjne stanowią 23%, europejskich. Klub z Lubina dzięki wysokim natomiast najniższe są przychody z dnia meczu przychodom od sponsorów istotnie wpłynął stanowiące 13%. na poprawę wyników całej Ekstraklasy. Zagłębie w pojedynkę przewyższyło pod W tegorocznym raporcie łączne analizowane względem generowanych przychodów obydwu przychody wzrosły w stosunku do roku spadkowiczów, którzy opuścili Ekstraklasę wraz ubiegłego. Przychody sportowe osiągnięte z końcem sezonu 2014/2015. przez kluby Ekstraklasy w roku 2015 są

11 Raport „Piłkarska liga finansowa – rok 2015”| Gra warta miliony – ile i na czym zarabiają kluby Ekstraklasy?

Sezon 2015/2016 był wyjątkowy pod względem W roku 2015 wzrost zanotowały wszystkie 3 Różnice w przychodach klubów pomiędzy 2015 a 2014 rokiem (mln PLN) notowanych przychodów sportowych. Kluby kategorie przychodów. Przychody z transmisji 33,42 łącznie po raz pierwszy w historii zbliżyły się wzrosły o 30,8 milionów złotych, przychody do bariery 500 milionów złotych. Analizując z dnia meczu zanotowały wzrost o 16,63 19,84 tabelę przedstawiającą wzrosty lub spadki milionów złotych, natomiast przychody przychodów w podziale na poszczególne komercyjne zwiększyły się o 23,53 miliony. 4,91 kluby ciężko nie odnieść wrażenia, że sytuacja 4,43 2,79 2,17 1,99 1,39 z roku na rok poprawia się. Podczas gdy Kluczową pozycją notującą jednocześnie 0,78 0,27 w roku ubiegłym klub o największym spadku największy wzrost są przychody komercyjne. -0,25 -1,45 -1,72 -1,93 przychodów spadł o prawie 10 milionów W tegorocznym raporcie 11 spośród wszystkich a e w złotych, w roku obecnym największy spadek klubów zanotowało w swojej strukturze a wynosił 2 miliony złotych. Może to świadczyć przychodów najwyższe przychody właśnie od Jagielloni o poprawie finansów polskiej piłki. Tegoroczne sponsorów i z działalności komercyjnej. Drugą, Białystok Piast Gliwice Lech Poznań Wisła Kraków niskie spadki przychodów nie oznaczają niskich co do wielkości kategorią są przychody z tytułu Podbeskidzi Bielsko-Biał Korona Kielce Śląsk Wrocła Górnik Zabrze Górnik Łęczna Ruch Chorzów Lechia Gdańsk Pogoń Szczecin Legia Warszawa

wzrostów po lewej stronie tabeli. Tegorocznym transmisji, które w roku 2015 osiągnęły poziom Cracovia Kraków zwycięzcą, jeśli chodzi o wzrost przychodów 162 milionów. Przychody z tytułu transmisji Źródło: Analiza Deloitte na podstawie danych przekazanych przez kluby jest Lech Poznań. Klub dzięki występom zanotowały najwyższy spośród wszystkich w pucharach europejskich oraz zdobytemu analizowanych kategorii wzrost w przeciągu Struktura przychodów ekstraklasy w 2015 roku Mistrzostwu Polski w 2015 roku może pochwalić ostatnich lat. Tegoroczne dobre wyniki to efekt się dwucyfrowym wzrostem. Zarówno Lech nowej umowy na transmisje meczy ligowych, jak również Legia są przykładami klubów, oraz udział Lecha Poznań i Legii Warszawa które dzięki udanym występom w Europie w rozgrywkach grupowych Ligi Europy. odnotowały znaczącą poprawę wyników Najmniejszą spośród wszystkich jest kategoria finansowych. przychodów z dnia meczu. Wzrost przychodów z dnia meczu to zasługa nowo otwartych obiektów, oraz lepszej niż w roku ubiegłym frekwencji.

50% 33% 17% Komercyjne Transmisje Dzień meczu

Źródło: Analiza Deloitte na podstawie danych przekazanych przez kluby 12 Raport „Piłkarska liga finansowa – rok 2015”| Gra warta miliony – ile i na czym zarabiają kluby Ekstraklasy?

Przychody klubów Ekstraklasy

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014* 2015

Komercyjne 120,80 102,30 125,80 136,90 167,50 186,00 189,10 221,6 245,12

Transmisje 48,10 80,00 105,20 106,30 126,50 100,20 119,89 131,20 162,00

Dzień meczu 33,60 44,90 30,60 59,80 69,50 66,60 70,69 70,50 87,13

Razem 202,50 227,20 261,60 303,00 363,50 352,80 379,67 423,3 494,24

ZMIANA PROCENTOWA

Komercyjne 11% -15% 23% 9% 22% 11% 2% 17% 11%

Transmisje 1% 66% 32% 1% 19% -21% 20% 9% 23%

Dzień meczu 30% 34% -32% 95% 16% -4% 6% 0% 24%

Razem 12% 15% 16% 20% -3% 8% 11% 17%

WARTOŚĆ PROCENTOWA

Komercyjne 60% 45% 48% 45% 46% 53% 50% 52% 50%

Transmisje 24% 35% 40% 35% 35% 28% 32% 31% 33%

Dzień meczu 17% 20% 12% 20% 19% 19% 19% 17% 17%

* Dane skorygowane ze względu na włączenie do przychodów komercyjnych również przychodów z tyt. dotacji i innych przychodów komercyjnych Źródło: Analiza Deloitte na podstawie danych przekazanych przez kluby

13 Raport „Piłkarska liga finansowa – rok 2015”| Gra warta miliony – ile i na czym zarabiają kluby Ekstraklasy?

Struktura przychodów poszczególnych klubów Ekstraklasy w 2015 roku

Każdy z klubów posiada różne możliwości puchary czy z dnia meczowego. Grupę tę Ranking łącznych przychodów w roku 2015 (mln PLN) finansowania swojej działalności, co ma stanowi zdecydowana większość klubów Ekstraklasy, są to: Zagłębie Lubin, Cracovia odzwierciedlenie w strukturze przychodów. pozycja Dzień Meczu Transmisje Komercyjne Kraków, Lechia Gdańsk, Pogoń Szczecin, Wisła Klub Przyjmuje się, że optymalną sytuacją dla klubu w rankingu (%) (%) (%) jest zrównoważony budżet. Taka sytuacja Kraków, Jagiellonia Białystok, Piast Gliwice, pozwala lepiej zabezpieczyć przychody klubu Ruch Chorzów, Śląsk Wrocław i Górnik Łęczna. 1 Legia Warszawa 29% 32% 39% Uzależnienie od głównego sponsora szczególnie w sytuacji osłabienia kondycji któregoś ze 2 Lech Poznań 27% 43% 30% źródeł. Po analizie struktury przychodów widoczne jest w przypadku klubu z Lubina, w 2015 roku kluby Ekstraklasy można podzielić którego przychody aż w 87% uzależnione są od 3 Lechia Gdańsk 13% 23% 64% przychodów komercyjnych. na następujące trzy grupy. 4 Wisła Kraków 24% 25% 51%

Pierwszą stanowią kluby o zrównoważonej Ostatnią grupę stanowią kluby nieposiadające 5 Zagłębie Lubin 3% 10% 87% strukturze przychodów. W skład tej grupy strategicznego sponsora o przewadze 6 Cracovia Kraków 10% 26% 64% wchodzą takie drużyny jak: Legia Warszawa przychodów z tytułu transmisji. W minionym i Lech Poznań. Duże miasta, długa historia, roku były to: Korona Kielce, Górnik Zabrze 7 Piast Gliwice 6% 27% 67% udział w europejskich pucharach, a co za i Podbeskidzie Bielsko-Biała. Kluby z tej grupy 8 Śląsk Wrocław 15% 40% 45% tym idzie także liczne i sprawdzone grupy stoją przed wyzwaniem rozwoju swojego kibiców sprzyjają zrównoważeniu przychodów. budżetu działalnością innego rodzaju, takim 9 Pogoń Szczecin 8% 35% 57% Klasyczny model, w którym sukces sportowy jak np. transfery młodych zawodników oraz 10 Jagiellonia Białystok 18% 25% 57% (transmisje) generuje wysoką frekwencję poprzez intensywne poszukiwanie sponsora (dzień meczowy), a ta przyciąga sponsorów strategicznego. Będzie to o tyle trudne, że 11 Ruch Chorzów 7% 39% 54% (komercyjne) sprawdza się w przypadku właśnie zarówno Górnik Zabrze jak i Podbeskidzie 12 Górnik Zabrze 8% 51% 41% tej grupy. Przypomnijmy, że w zakończonym Bielsko-Biała spadły z Ekstraklasy i w przyszłym sezonie Lech i Legia brały udział w europejskich sezonie będą uczestniczyć w rozgrywkach I ligi. 13 Górnik Łęczna 6% 38% 56% pucharach. 14 Podbeskidzie Bielsko-Biała 10% 54% 36%

Drugą grupą są kluby o przewadze przychodów 15 Korona Kielce 14% 47% 39% komercyjnych, w których trzon przychodów 16 Termalica Bruk-Bet Nieciecza b.d. b.d. b.d. stanowi współpraca z głównym sponsorem, ale wciąż brakuje znaczących efektów sportowych, Źródło: Analiza Deloitte na podstawie danych przekazanych przez kluby które umożliwiłyby uzupełnienie struktury przychodów o dochody z premii za europejskie

14 Raport „Piłkarska liga finansowa – rok 2015”| Gra warta miliony – ile i na czym zarabiają kluby Ekstraklasy?

Warto przyjrzeć się klubom także pod kątem biorą udział w teoretycznie mniej atrakcyjnych 75% przychodów z dnia meczu. Choć jest to meczach grupy spadkowej. Jasnym jest zatem, 66% w większości przypadków najmniejsza kategoria że największymi przychodami z tytułu transmisji 56% 56% przychodów jest ona jednocześnie najbardziej mogą pochwalić się drużyny z czołówki tabeli, 50% wymowna, gdyż wynika bezpośrednio z oceny a najmniejszymi te ze strefy spadkowej. 47% 41% oferowanego produktu jakim są mecze oraz 38% z otoczenia w którym funkcjonuje klub. I tak W porównaniu do lig zagranicznych pod względem 33% 30% widzimy, że Legia Warszawa i Lech Poznań znacząco finansowym Ekstraklasa mogąca pochwalić się 24% 24% 26% 21% 23% wyprzedzają stawkę mogąc pochwalić się kwotą 118 mln euro łącznych przychodów prezentuje się 17% 20% 18% odpowiednio: 31,1 mln zł i 20,6 mln zł przychodów na poziomie porównywalnym do ligi austriackiej 13% 12% 10% z dnia meczowego (z pewnością miały w tym (T-Mobile Bundesliga) – 129 mln euro i duńskiej udział mecze europejskich pucharów). Następną (SAS Ligaen) – 149 mln euro. I choć w lidze grupę w kolejności stanowią Wisła Kraków i Lechia duńskiej mamy 12 zespołów, a w austriackiej 10, Polska Austria Szkocja Dania Szwecja Belgia Holandia Gdańsk – 7,2 mln zł i 6 mln zł przychodów z dnia co powoduje, że średnia przychodów na zespół meczowego. Trzecią grupę stanowią Jagiellonia jest wyższa niż w Ekstraklasie, to jednak warto Komercyjne Transmisje Dzień meczu Białystok, Śląsk Wrocław – oba po 4 mln zł oraz zwrócić uwagę na różnice przede wszystkim Cracovia Kraków z 2,9 mln zł przychodów. Mniej w strukturze przychodów. O ile np. dla ligi 61% niż 2 mln zł przychodów w ciągu całego roku szkockiej fundamentalną kategorią są przychody 57% zanotowały pozostałe Kluby Ekstraklasy, co z dnia meczowego o tyle na kontynencie 53% 47% 47% wskazuje na wciąż nieodkryty potencjał, szczególnie sytuacja przedstawia się inaczej. Przychody w klubach z Aglomeracji Górnośląskiej. z dnia meczowego i transmisji pokazują, że 31% 31% 32% Ekstraklasa prezentuje się lepiej od przykładowych 27% 28% W przypadku przychodów z transmisji porównywalnych lig europejskich, jednak 22% 21% 17% 15% telewizyjnych należy wspomnieć, że Ekstraklasa wciąż widać różnice w poziomie przychodów 12% przyjęła specjalny model podziału tych wpływów. komercyjnych. Tu też jest największy potencjał 56% uzyskanej kwoty dzielone jest po równo wzrostu. Ekstraklasa wciąż czeka na większy natomiast reszta uzależniona jest od ostatecznej udział firm w promowaniu swoich marek poprzez Anglia Niemcy Hiszpania Włochy Francja pozycji w tabeli w ciągu ostatnich sezonów. sponsoring klubów piłkarskich. Z pewnością Jednocześnie dodatkowy bonus uzyskują Ci, sukcesy odniesione przez polską reprezentacje Komercyjne Transmisje Dzień meczu którzy reprezentują Ekstraklasę w europejskich podczas minionych Mistrzostw Europy będą pucharach. Specjalny dodatek przewidziany jest sprzyjać dobremu klimatowi wokół polskiej piłki Źródło: „Annual Review of Football Finance 2016” oraz analiza Deloitte na podstawie danych przekazanych przez kluby także dla klubów, które po rundzie zasadniczej nożnej.

15 Raport „Piłkarska liga finansowa – rok 2015”| Gra warta miliony – ile i na czym zarabiają kluby Ekstraklasy?

Ekstraklasa na tle innych lig: „Wielka Piątka” oraz mniejsze ligi

437 Ekstraklasa, która powstała w 2005 roku Szkocja i jako jedna z nielicznych lig Europy Środkowej Brak awansu Celticu Glasgow do fazy grupowej 114 jest stowarzyszona w European Professional Ligi Mistrzów UEFA przyczynił się do spadku 303 Football Leagues z każdym rokiem zmniejsza łącznych przychodów klubów szkockiej 71 80 dystans do lig zachodnioeuropejskich. Premiership o 8% (12 mln €). Mimo to, Celtic Jednocześnie podczas przygotowania reprezentował 50% przychodów całej ligi, 149 129 152 91 niniejszego raportu opieraliśmy się na w której dominuje od sezonu 2011/2012. 118 135 15 17 30 brytyjskim raporcie „Annual Review of Football Warto zaznaczyć, że w sezonie 2013/2014 21 243 16 51 36 37 Finance”, a co za tym idzie wybór krajów był wprowadzono nowy format ligi, kiedy nastąpiło 39 28 141 98 z konieczności niepełny. połączenie Scottish Football League i Scottish 59 59 56 85 Premier League. Okazał się on atrakcyjny dla Polska Austria Szkocja Dania Szwecja Belgia Holandia Austria partnerów, co zaowocowało podpisaniem Zmiany W sezonie 2014/2015 łączne przychody umowy na dziewięć lat ze spółką pośredniczącą 19 dziesięciu klubów austriackiej Bundesligi w sprzedaży praw do transmisji telewizyjnych 17 spadły o 20% (32 mln €), w stosunku do MP&Silva. Liga szkocka jest aktualnie 14 2013/14, w którym to sezonie Austria pokazywana w ponad 100 krajach. Wiedeń awansowała do fazy grupowej Ligi 17% 19% 7% Mistrzów. Brak awansu do Ligi Mistrzów Dania 0% 0% po porażce ówczesnego mistrza Austrii FC W lidze duńskiej wpływ zmian w stosunku do Salzburg – mającego swoją siedzibę, co też sezonu 2013/2014 były neutralny – przychody -2 ważne, w mniejszym niż Wiedeń mieście – ze utrzymały się na tym samym poziomie -20% -8% szwedzkim klubem Malmo FF, w największym co w roku ubiegłym. Spadek przychodów stopniu przyczyniło się do tego spadku z transmisji zrekompensował wzrost -12 przychodów. Wskaźnik wynagrodzenia / przychodów komercyjnych. Jednocześnie dochody osiągnął wysoki poziom 78%. dwanaście zespołów ligi duńskiej może pochwalić się niemal optymalnym wskaźnikiem wynagrodzenia/dochody na poziomie 62%. -32

Komercyjne Transmisje Dzień meczu

Źródło: „Annual Review of Football Finance 2016” oraz analiza Deloitte na podstawie danych przekazanych przez kluby

16 Raport „Piłkarska liga finansowa – rok 2015”| Gra warta miliony – ile i na czym zarabiają kluby Ekstraklasy?

Szwecja wyniósł niecały 1% (2 mln €). Przy czym warto Udział Malmö w fazie grupowej Ligi Mistrzów zauważyć, że reprezentanci ligi holenderskiej był kluczowym czynnikiem przyczyniającym naprawdę dobry sezon w europejskich się do 14% (19 mln €) wzrostu przychodów pucharach mieli w latach 2011/2012 kiedy to aż w całej szesnastozespołowej lidze szwedzkiej. trzy drużyny: PSV Einhoven, Ajax Amsterdam Przychody klubu, który również uczestniczył i AZ Alkmaar brały udział w wiosennej części w fazie grupowej sezonu 2015/16, stanowiły europejskich rozgrywek, a ta ostatnia drużyna ponad jedną czwartą przychodów dotarła wtedy nawet do ćwierćfinału Ligi szwedzkiej Allsvenskan. Konsekwentny udział Europy. Od tamtego czasu Eredivisie nie w rozgrywkach europejskich może mieć osiągnęło już tak znaczących sukcesów, choć kapitalne znaczenie dla całej ligi. wciąż liga holenderska znajduje się wśród 10 najlepszych lig europejskich. Belgia Przychody w lidze belgijskiej w sezonie Przyszłość 2014/2015 wzrosły w porównaniu do sezonu Kolejne dwie edycje naszej publikacji będą poprzedniego o 7% (19 mln €). Wzrost dotyczył uwzględniać nowe umowy na prawa do głównie części komercyjnej i transmisji. transmisji w Austrii, Danii, Szkocji i Szwecji, Tradycyjnie istotny wpływ na wzrost z których wszystkie prawdopodobnie przychodów miały osiągnięte wyniki na arenie spowodują wzrost dochodów, choć międzynarodowej. W sezonie 2014/2015 mistrz w znacznie skromniejszym tempie niż w ligach ligi belgijskiej Anderlecht Bruksela odniósł z europejskiego szczytu. Ponadto nowy jedynie dwie porażki w rozgrywkach Ligi cykl praw nadawczych UEFA począwszy od Mistrzów, podczas gdy rok wcześniej ten sam 2015/16 wpłynie na to, że kluby uczestniczące Anderlecht mógł pochwalić się osiągnięciem i osiągające wyniki w rozgrywkach europejskich w tych samych rozgrywkach jedynie jednego będą miały coraz bardziej znaczącą rolę remisu. w profilu finansowym swoich lig. Istotną informacją może być też to, że z wyjątkiem Holandia Austrii, każde z analizowanych rozgrywek Liga holenderska prezentuje się bardzo mniejszych lig europejskich odnotowały podobnie porównując rok do roku. Wszystkie wskaźnik wynagrodzenia/przychody poniżej strumienie przychodów prezentują się 65%, wskazując, że regulacje UEFA Financial Fair porównywalnie. Całkowity spadek przychodów Play mają wpływ na całą europejską piłkę nożną.

17 Raport „Piłkarska liga finansowa – rok 2015”| Gra warta miliony – ile i na czym zarabiają kluby Ekstraklasy?

„Wielka Piątka” i europejski rynek piłkarski

4 400 Sezon 2014/15 dostarczył kolejnego dowodu Skumulowane przychody lig z „Wielkiej Piątki” na ciągły apetyt nadawców i partnerów wzrosły do 54% (12 mld €) europejskiego 768 handlowych na wsparcie do elitarnych klubów rynku piłkarskiego. Wpływ miał na to głównie piłki nożnej, w szczególności z tzw. „Wielkiej wzrost przychodów z transmisji i znaczący Piątki” (Francja, Włochy, Hiszpania, Niemcy, wzrostu przychodów komercyjnych Anglia). Przychody z transmisji w całej „Wielkiej w najwyższych klubach Hiszpanii, a także Piątce” wzrosły o 8% w sezonie 2014/15, co nowe oferty handlowych dla niektórych 2 337 2 392 daje 5,8 mld € stanowiących jednocześnie 48% największych klubów angielskiej Premier 521 2 053 przychodów ogółem. Angielska Premier League League. Cztery ligi z „Wielkiej Piątki” wykazują 435 1 792 210 1 418 generuje aktualnie ponad dwukrotnie więcej wzrost przychodów. Jedyną ligą ze spadkiem 731 165 przychodów z tytułu transmisji od włoskiej Seria przychodów jest francuska Ligue 1, ze względu 975 1 099 A i trzy razy więcej niż 18 klubów niemieckiej na znaczny spadek przychodów komercyjnych 628 Bundesligi. Przychody ze sponsoringu i innych w następstwie nieprzedłużenia umowy 1 295 1 140 źródeł komercyjnych wzrosły o 5% i wynoszą sponsorskiej Monaco z AiM. Dodatkowo UEFA 643 483 625 teraz 4,2 mld €. Na angielską Premier League cieszy się 21% wzrostem przychodów ogółem składa się z tego 1,3 mld € przychodów napędzanych sprzedażą praw do transmisji Anglia Niemcy Hiszpania Włochy Francja komercyjnych, co powoduje, że liga ta generuje kwalifikacji UEFA EURO 2016, wprowadzonych Zmiany najwyższe przychody we wszystkich trzech do obrotu centralnie po raz pierwszy 502 strumieniach i staje się pod kątem finansowym w 2014/15. bezkonkurencyjnym liderem spośród europejskich rozgrywek. Wyniki finansowe każdej ligi z „Wielkiej Piątki” 13% w 2014/15 były pod silnym wpływem małej 120 93 grupy globalnie rozpoznawalnych klubów, 6% 5% których przychody wynikały zarówno z udziału w największych europejskich rozgrywkach klubowych, jak również ze współpracy -15% -27% z partnerami handlowymi poszukującymi -350 -398 dostępu do ich globalnego profilu. Komercyjne Transmisje Dzień meczu

Źródło: „Annual Review of Football Finance 2016”

18 Raport „Piłkarska liga finansowa – rok 2015”| Gra warta miliony – ile i na czym zarabiają kluby Ekstraklasy?

Przychody komercyjne klubów Premier Oczekuje się, że zbiorowe przychody z lig League wzrosły o 10% (88 mln £) i wynoszą „Wielkiej Piątki” mają przekroczyć 15 mld € aktualnie 1,3 mld €. W hiszpańskiej La w sezonie 2016/17. Nowe umowy związane Liga ośmioprocentowy (45 mln €) wzrost ze sprzedażą praw do transmisji w każdej z lig przychodów komercyjnych w dużej mierze wejdą w życie w sezonach 2015/16 i 2016/17. wynika z nowych umów w Atlético Madryt, Największy wzrost w sezonie 2015/16 będzie Barcelonie i Realu Madryt, które razem pochodzić z La Liga dzięki integracji sprzedaży stanowią 86% całkowitych przychodów praw telewizyjnych, a jednocześnie w Premier komercyjnych hiszpańskich klubów League przychody z transmisji wzrosną do w sezonie 2014/15. W Niemczech, wzrost wartości prawie 3 mld £ od roku 2016/17 skumulowanych przychodów w wysokości 5% i będą warte więcej niż przychody z tego źródła (117 mln €) było głównie spowodowane przez w Bundeslidze, Primera Division i Serie A razem przychody komercyjne, reprezentujące 48% wziętych. całkowitego przychodu Bundesligi. Niemiecki futbol przeplata się przez silne powiązania z partnerami korporacyjnymi, a ostatnie kilka lat wskazują, że partnerzy handlowi wzmacniają swoje relacje poprzez nabycie udziałów w czołowych klubach.

Łączne wydatki na wynagrodzenia lig z „Wielkiej Piątki” wzrosły o 10% do 7,4 mld €. Wzrost ten wynikał ze wzrostu wskaźnika wynagrodzenia/ dochody, używanego przez UEFA do monitorowania stabilności finansowej klubów, z 60% do 62%. Jest to wciąż znacznie poniżej progu 70%.

19 Raport „Piłkarska liga finansowa – rok 2015”| Gra warta miliony – ile i na czym zarabiają kluby Ekstraklasy?

Frekwencja

Kluczowym czynnikiem sukcesu dla klubu Najgorzej pod kątem średniej frekwencji miejsce wzrost/spadek frekwencja sportowego jest frekwencja notowana podczas notowanej podczas meczy wypadł klub Klub w tabeli do sezonu komentarz 2015/2016 meczy. Wysokie zapełnienie stadionu daje z Niecieczy. Termalika zanotowała średnio- 2015/2016 2014/2015 bezpośrednie korzyści w postaci większych meczową frekwencję na poziomie 3,2 tysiąca Legia Warszawa 21 173 1 28% wpływów z dnia meczu, jak również korzyści kibiców. Co ciekawe pomimo najniższej niemierzalne takie takie jak np. większa frekwencji, klub zanotował jeden z najwyższych Piast Gliwice 6 358 2 38% ekspozycja na działania związane z budowaniem wzrostów w porównaniu rok do roku, a także pełen sezon marki klubu. wskaźników zapełnienia stadionu, oraz Zagłębie Lubin 6 264 3 47% w Ekstraklasie najwyższy w całej Ekstraklasie wskaźnik Sezon 2015/2016 okazał się lepszy od frekwencji odniesionej do populacji miasta, Cracovia Kraków 8 616 4 29% poprzedniego. Średnia frekwencja wzrosła w którym klub rozgrywa spotkania. Lechia Gdańsk 12 815 5 -23% w porównaniu do ubiegłego sezonu. Przypomnijmy, że średnia frekwencja W porównaniu do sezonu 2014/2015 Pogoń Szczecin 6 835 6 12% zanotowana podczas ostatniego roku rozgrywek nie widać już trendu w którym kluby Lech Poznań 16 762 7 -17% wyniosła 8,4 tysiąca kibiców. W sezonie z największymi notowanymi frekwencjami 2015/2016 średnia frekwencja wyniosła ponad plasowały się na najwyższych miejscach Ruch Chorzów 7 176 8 21% 9 tysięcy kibiców na mecz ligowy. Można zatem rozgrywek. Przypomnijmy, że w ubiegłym Wisła Kraków 12 239 9 1% wyraźnie zauważyć, że mecze Ekstraklasy notują sezonie pierwszych 6 klubów o najwyższej wysokie, wynoszące około 10% rocznie, tempo notowanej średniej frekwencji, uplasowało Sląsk Wrocław 8 741 10 -20% wzrostu. się na pierwszych 6 miejscach w końcowej Jagiellonia Białystok 10 227 11 -5% tabeli. W sezonie obecnym spośród 6 klubów Liderem tego sezonu pod kątem frekwencji o najwyższej frekwencji na mecz, tylko Korona Kielce 6 607 12 5% została Legia Warszawa. Klub z Łazienkowskiej 3 znalazły się w grupie mistrzowskiej. pełen sezon Termalica Bruk-Bet Nieciecza 3 237 13 163% zanotował w tym sezonie rekordową średnią w Ekstraklasie frekwencję na poziomie ponad 21 tysięcy kibiców na mecz. Tym samym klub zanotował Górnik Łęczna 4 235 14 2% wzrost w stosunku do ubiegłego sezonu o 28%. otwarcie Górnik Zabrze 9 316 15 215% Ogromny wpływ na wzrost miał zdobyty tytuł, stadionu który przyciągnął dodatkowych kibiców na stadion. Podbeskidzie Bielsko-Biała 5 049 16 28%

Źródło: Serwis ekstraklasa.org, dane publiczne

20 Raport „Piłkarska liga finansowa – rok 2015”| Gra warta miliony – ile i na czym zarabiają kluby Ekstraklasy?

42,69 Sezon 2015/2016 należy uznać za udany pod Największą frekwencję w sezonie 2015/2016 kątem frekwencji. W ostatnich rozgrywkach odnotowano 19 marca 2016 roku na meczu 28. 0,68% 36,16 11 klubów zanotowały wzrost średniej kolejki, który odbył się w Poznaniu na stadionie oglądalności, podczas gdy 4 zanotowały Lecha pomiędzy Lechem Poznań a Legią 0,55% spadek. Największy wzrost zanotował Górnik Warszawa. Na trybuny przybyło wtedy aż 41 Zabrze. Był to efekt nowo oddanego stadionu, 567 osób. 0,47% 25,73 22,33 który zmobilizował kibiców do regularnego 21,59 0,36% wspierania Zabrzan. Już dziś możemy śmiało Wśród BIG 5, pod względem średniej frekwencji 0,34% stwierdzić, że wraz ze spadkiem Górnika najlepiej wypada Niemiecka Bundesliga Zabrze z Ekstraklasy, spadnie też średnia wyprzedzając angielską Premier League frekwencja na spotkaniach najwyższej klasy i hiszpańską La Ligę. Na kolejnych pozycjach 0,19% 9,10 rozgrywkowej w Polsce. Zagłębie Lubin było plasuje się, francuska Ligue 1 oraz włoska kolejnym klubem o odnotowanym wysokim Serie A. W stosunku do ubiegłego roku wzroście średniej widowni na mecz. Był to efekt zanotowaliśmy jedną istotną zmianę. Liga pierwszego pełnego sezonu rozgrywanego francuska w tym sezonie po raz pierwszy na najwyższym poziomie. Trend wyższej wskoczyła na 4 miejsce, spychając ligę włoską. Anglia NiemcyHiszpania Włochy Francja Polska* widowni wraz z awansem do najwyższej ligi można zaobserwować od lat. Innym trendem Statystyką świadczącą o ogólnym poziomie Średnia frekwencja na mecz 2014/2015 zauważalnym od lat jest wzrost frekwencji zainteresowania danym sportem, która ma Całkowita średnia frekwencja w jednej kolejce odniesienia do populacji wraz z lepszymi wynikami sportowymi. Tak przełożenie na potencjał komercyjny, jest jak w latach ubiegłych, również w ostatnim stosunek średniej liczby fanów na trybunach * Dane dla Polski dla sezonu 2015/2016 sezonie możemy zaobserwować wyższą od lat w jednej kolejce rozgrywek w odniesieniu Źródło: „Annual Review of Football Finance 2016” oraz dane publiczne z serwisu ekstraklasa.org poprzednich frekwencję na stadionach Piasta do całkowitej liczby mieszkańców państwa. Gliwice oraz Cracovii Kraków. Obydwa kluby Rekordzistą pod tym względem po raz dzięki dobrej grze zanotowały zauważalny kolejny została angielska Premier League, ze wzrost frekwencji, choć trzeba przyznać, że współczynnikiem 0,68%, która wyprzedza średnia frekwencja na poziomie 6 tys. widzów drugą La Liga (0,55%). Jak łatwo zaobserwować, u wicemistrza Polski to poziom daleki od trzy czołowe pod względem frekwencji ligi zadowalającego. europejskie, które zapewniają wysoką jakość infrastruktury i widowiska sportowego przyciągają na swoje mecze aż 0,47% - 0,68% całej populacji ich kraju. W Polsce wskaźnik ten

21 Raport „Piłkarska liga finansowa – rok 2015”| Gra warta miliony – ile i na czym zarabiają kluby Ekstraklasy?

wynosi 0,19%, i jest wyższy od ubiegłorocznego rzesze kibiców. Prócz ligi francuskiej wzrost wskaźnika 0,17%. o 2% odnotowała liga hiszpańska, podczas gdy liga niemiecka utrzymała się na poziomie Analizując dane rok do roku trzy ligi spośród zbliżonym do sezonu ubiegłego, natomiast BIG 5 zanotowały wzrost frekwencji, podczas liga angielska, i włoska odnotowały spadek gdy dwie zanotowały spadek. Numerem jeden odpowiednio o 1% i 6%. Dla porównania pod względem średniej frekwencji meczowej Ekstraklasa w ostatnim sezonie zanotowała jest od lat niemiecka „Bundesliga”. Za ligą 9% wzrost. niemiecką plasują się ligi: angielska, hiszpańska, francuska i włoska.

Celem weryfikacji frekwencji Ekstraklasy w stosunku do lig zagranicznych jest nie tylko pokazanie bieżących danych, ale również analiza panujących trendów. Podsumowując same ilości kibiców na meczu można odnieść wrażenie, że Polska ma jeszcze dużo pracy do zrobienia. Rozmawiając o frekwencji warto przeanalizować również trendy, szczególnie że są one korzystne dla Ekstraklasy. Spośród lig „Wielkiej Piątki” największy wzrost procentowy w stosunku do roku ubiegłego pod względem średniej notowanej frekwencji na meczu zanotowała francuska Ligue 1. Był to wzrost o 6% w stosunku do roku wcześniejszego. Głównym czynnikiem wzrostu była organizacja UEFA EURO 2016. Wraz z międzynarodowym turniejem, w kraju zostały zmodernizowane obiekty sportowe, co z kolei przyciąga większe

22 Raport „Piłkarska liga finansowa – rok 2015”| Gra warta miliony – ile i na czym zarabiają kluby Ekstraklasy?

Zarządzanie poziomem wynagrodzeń

Zarządzanie poziomem wynagrodzeń nie W analizowanych ligach największą część przeznaczają na wynagrodzenia kluby ligi jest w Europie jednorodne. Przyjmuje się, że przychodów na wynagrodzenia przeznaczają szwedzkiej, niemieckiej i polskiej. Ekstraklasa optymalny poziom wynosi 60%, choć średnia Austriacy, Włosi i Francuzi (od 78% do 67%), zanotowała znaczący spadek spadek wskaźnika, wartość tych kosztów waha się od 49% do 78% jednocześnie wszystkie te ligi zanotowały kluczowym czynnikiem wpływającym na taką przychodów danej ligi. w sezonie 2014/2015 wzrost wskaźnika. zmianę był wzrost przychodów. Najmniejszą część swoich przychodów

Wartość wskaźnika wynagrodzenia/przychody w wybranych krajach europejskich Wartość wskaźnika wynagrodzenia/przychody klubów Ekstraklasy w roku 2014 i 2015 w sezonie 2013/2014 i 2014/2015 120% 78% 117% 117% 72% 65% 68% 67% 70% 105% 61%61% 61% 62% 62% 62% 64% 64% 62% 89% 52% 54% 58% 60% 58% 81% 80% 74% 49% 49% 49% 63% 72% 68% 68% 55%61% 56% 55%54%55% 53%56%52%55%52%64%51% 45% 43%46%40% 37% * n w a Dani a Belgi a Anglia Austria Włoch y Szkocja Niemc y Francja Polska Szwecja Holandia Hiszpani a Jagielloni a Białystok Piast Gliwice

2013/2014** Lech Poznań Wisła Kraków Podbeskidzi e Bielsko-Biał Korona Kielce Śląsk Wrocła Górnik Zabrze Górnik Łęczna Ruch Chorzów Lechia Gdańsk Zagłębie Lubi Pogoń Szczecin 2014/2015 Legia Warszawa Cracovia Kraków

* Dane dla Polski za rok kalendarzowy 2014 i 2015 2014 ** Dane Ekstraklasy za rok ubiegły zostały skorygowane dla zapewnienia porównywalności z danymi tegorocznymi 2015 Źródło: „Annual Review of Football Finance 2016” oraz analiza Deloitte na podstawie danych przekazanych przez kluby Źródło: Analiza Deloitte na podstawie danych przekazanych przez kluby

23 Raport „Piłkarska liga finansowa – rok 2015”| Gra warta miliony – ile i na czym zarabiają kluby Ekstraklasy?

Koszty wynagrodzeń to największa grupa Trzecią grupę stanowią kluby o niskim Wynik sportowy klubów w sezonie 2015/2016 a łączne koszty wynagrodzeń (mln zł) w 2015 roku kosztów w klubach piłkarskich, bardzo ważne wskaźniku wynagrodzeń. Do tej grupy jest w związku z tym stałe monitorowanie możemy zaliczyć Cracovię Kraków, Ruch Podbeskidzie Bielsko-Biała 16 poziomu tych kosztów w porównaniu do Chorzów i Lech Poznań. W przypadku Lecha Górnik Zabrze przychodów. W analizowanym roku poziom Poznań kluczową kwestią był znaczący wzrost 15 wskaźnika wynagrodzeń wskazuje, że kluby przychodów związany z mistrzostwem Polski Górnik Łęczna 14 Ekstraklasy można podzielić na 3 grupy. i udziałem w europejskich pucharach. Klubowi Termalica Bruk-Bet Nieciecza* Do grupy klubów znacząco przekraczających z Poznania nie udało się powtórzyć tego wyniku 13 optymalnym poziom wskaźnika wynagrodzeń w minionym sezonie, co wskazuje, że wskaźnik Korona Kielce zaliczyć można Koronę Kielce, Górnik Zabrze w przyszłym roku może wzrosnąć. 12 Jagiellonia Białystok oraz Górnik Łęczna. W przypadku dwóch 11 pierwszych klubów koszty wynagrodzeń Nie można jednoznacznie stwierdzić, że Sląsk Wrocław przekroczyły nawet poziom przychodów, a tego przeznaczanie na wynagrodzenia większych 10 typu sytuacja nie jest możliwa do utrzymania kwot jest pewną drogą do sukcesu Wisła Kraków 9 w dłuższym terminie. Jednocześnie wysoki w Ekstraklasie, choć niewątpliwie jest Ruch Chorzów poziom wskaźnika nie pozwolił Górnikowi niezbędnym elementem aby z sukcesem 8 Zabrze na utrzymanie się w Ekstraklasie brać udział w rozgrywkach europejskich. Lech Poznań i w przyszłym sezonie rozgrywał on będzie Konsekwentna i rozsądna strategia w tym 7 Pogoń Szczecin swoje mecze na szczeblu I ligi. obszarze może prowadzić do efektów na boisku 6 i w konsekwencji przynosić coraz większe Lechia Gdańsk Grupę drugą stanowią kluby o zbliżonym przychody. 5 Cracovia Kraków do optymalnego poziomie wskaźnika 4 wynagrodzeń, są to: Lechia Gdańsk, Pogoń Zagłębie Lubin Szczecin, Wisła Kraków, Zagłębie Lubin, 3 Jagiellonia Białystok, Podbeskidzie Bielsko- Piast Gliwice 2 Biała, Legia Warszawa, Piast Gliwice i Śląsk Legia Warszawa Wrocław. Szczególnie pozytywną zmianę 1 widać w przypadku Lechii Gdańsk, która z poziomu 89% w roku ubiegłym skorygowała 0510 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 swój wskaźnik do 63%. Zawdzięcza to przede wszystkim zwiększonym przychodom. * Dane szacunkowe Źródło: Analiza Deloitte na podstawie danych przekazanych przez kluby

24 Raport „Piłkarska liga finansowa – rok 2015”| Gra warta miliony – ile i na czym zarabiają kluby Ekstraklasy?

Przegląd klubów – szczegółowe wyniki „Piłkarskiej ligi finansowej”

1. Legia Warszawa 26 2. Lech Poznań 27 3. Lechia Gdańsk 28 4. Wisła Kraków 29 5. Zagłębie Lubin 30 6. Cracovia Kraków 31 7. Piast Gliwice 32 8. Śląsk Wrocław 33 9. Pogoń Szczecin 34 10. Jagiellonia Białystok 35 11. Ruch Chorzów 36 12. Górnik Zabrze 37 13. Górnik Łęczna 38 14. Podbeskidzie Bielsko-Biała 39 15. Korona Kielce 40 Wisła Płock 41

25 Raport „Piłkarska liga finansowa – rok 2015”| Gra warta miliony – ile i na czym zarabiają kluby Ekstraklasy?

1. Legia Warszawa

Tegorocznym zwycięzcą raportu Deloitte Dobry sezon zaowocował także zwiększoną 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014* 2015 jest Legia Warszawa. Już od 2011 roku pod frekwencją, która wzrosła w porównaniu do Komercyjne 7,7 10,5 9,6 10,9 26,0 33,6 34,7 40,0 42,2 względem finansowym klub ze stolicy dominuje roku ubiegłego aż o 28% i wyniosła średnio w Ekstraklasie. Również wtedy klub mógł 21,2 tys. widzów, co dało Legii 1. miejsce w lidze Transmisje 4,0 6,9 11,1 9,5 19,1 10,5 30,1 32,8 34,8 rozpocząć korzystanie z nowego stadionu. w tej klasyfikacji. Niemal komplet widzów gościł Dzień meczu 4,2 3,8 3,0 7,9 18,8 22,2 30,0 30,8 31,1 Tegoroczny Mistrz Polski osiągnął w 2015 na stadionie przy ul. Łazienkowskiej podczas roku łączne przychody na poziomie 108,1 dwóch ostatnich meczów granych „u siebie” RAZEM 15,9 21,2 23,7 28,3 63,9 66,3 94,9 103,6 108,1 mln złotych i staje przed znakomitą szansą bezpośrednio decydujących o mistrzostwie tj. * Dane skorygowane o inne przychody komercyjne zwiększenia swoich przychodów poprzez udział z Piastem Gliwice oraz Pogonią Szczecin. Niższą w rozgrywkach Ligi Mistrzów. frekwencję niż spodziewana zanotowała Legia jedynie podczas meczy Ligi Europy, co związane Struktura przychodów prezentuje się jest prawdopodobnie ze słabymi występami następująco: największą kategorią generującą i zajęciem 4. miejsca w rywalizacji grupowej. przychody klubu są przychody komercyjne 39%. Drugie co do wielkości dochody Głównym sponsorem klubu jest Grupa Fortuna, z transmisji wyniosły 32%, natomiast przychody założona w 2009 roku w Czechach, która z dnia meczu wyniosły 29%. Klub utrzymuje jest operatorem zakładów bukmacherskich proporcje przychodów na tym samym w Europie Środkowej. poziomie, co w roku poprzednim, o 4% wzrósł natomiast wolumen, na który składały się głównie przychody komercyjne.

Warto jednocześnie dodać, że w analizowanym 39% 32% 29% okresie znaczącym wpływem do klubowej kasy Komercyjne Transmisje Dzień meczu okazały się transfery piłkarzy: doświadczonych Miroslava Radovicia i Orlando Sa oraz Źródło: Analiza Deloitte na podstawie danych przekazanych przez kluby młodzieżowca Krystiana Bielika wykupionego pół roku wcześniej z Lecha Poznań. Przychody z tytułu transferów nie są wliczane do przychodów sportowych na potrzeby naszego raportu.

26 Raport „Piłkarska liga finansowa – rok 2015”| Gra warta miliony – ile i na czym zarabiają kluby Ekstraklasy?

2. Lech Poznań

Zakończony sezon dla mistrza Polski z 2015 Niestety słabszy sezon spowodował, że 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014* 2015 roku nie był udany i klub nie zakwalifikował mniej kibiców przychodziło na stadion przy Komercyjne 14,6 15,6 21,5 25,9 17,1 15,3 20,4 21,4 23,7 się do europejskich pucharów. Przychody ul. Bułgarskiej niż w ubiegłym mistrzowskim w 2015 roku wyniosły jednak 78 mln złotych sezonie. Średnie frekwencja wyniosła 16,8 Transmisje 3,2 8,4 11,0 11,5 8,9 8,1 9,8 11,7 33,7 i wzrosły w porównaniu do roku poprzedniego tys. widzów i spadła o 17%, co dało klubowi Dzień meczu 7,1 15,1 7,8 23,6 12,8 12,0 12,7 11,5 20,6 aż o 75%. Ten efektowny wynik dał klubowi z Poznania 2. miejsce w klasyfikacji frekwencji. z Poznania, podobnie jak w poprzednich RAZEM 24,9 39,1 40,3 61,0 38,8 35,4 42,9 44,6 78,0 rankingach 2. miejsce. Struktura przychodów * Dane skorygowane o inne przychody komercyjne znacząco zmieniła się w stosunku do roku poprzedniego i 43% z nich stanowiły wpływy z transmisji telewizyjnych oraz premie za udział w europejskich pucharach. Pozostałe pozycje wyniosły odpowiednio: 30% to przychody komercyjne – sponsorem strategicznym klubu jest firma bukmacherska Star-Typ Sport (STS) – i 26% to przychody z dnia meczowego. Jak można zauważyć budżet Lecha jest jednym z bardziej zrównoważonych w Ekstraklasie. Można dodać, że wskaźnik wynagrodzeń wyniósł jedynie 37%, co wskazuje na stosunkowo niskie koszt wynagrodzeń w porównaniu do osiągniętych w 2015 roku przychodów. 30% 43% 27% Komercyjne Transmisje Dzień meczu

Źródło: Analiza Deloitte na podstawie danych przekazanych przez kluby

27 Raport „Piłkarska liga finansowa – rok 2015”| Gra warta miliony – ile i na czym zarabiają kluby Ekstraklasy?

3. Lechia Gdańsk

Lechia Gdańsk zajęła 3. miejsce w tegorocznym Pomimo aktywności na rynku transferowym, 2009/2010 2010/2011 2011/2012 2012/2013 2013 2014* 2015 rankingu. Łączne analizowane przychody którą klub z Gdańska mógł się pochwalić Komercyjne 5,9 7,5 12,3 13,6 14,5 11,7 28,5 wyniosły w 2015 roku 44,7 mln złotych i bardzo w ostatnich latach nie przyniosło to tym razem znacząco wzrosły w porównaniu do roku 2014. efektu w postaci awansu do europejskich Transmisje 6,6 7,0 5,2 6,5 5,4 8,0 10,2 Struktura przychodów klubu z Trójmiasta pucharów. Udział w rozgrywkach europejskich Dzień meczu 3,0 3,1 5,4 3,7 3,3 5,2 6,0 prezentowała się następująco: 64% stanowiły dałby dodatkowe możliwości rozwoju przychody komercyjne, 23% przychody z tytułu i przyciągnął nowych kibiców na nowoczesny RAZEM 15,5 17,6 22,9 23,8 23,2 24,9 44,7 transmisji, a przychody z dnia meczu 13%. stadion. Taki awans pozwoliłby też Lechii * Dane skorygowane o inne przychody komercyjne W porównaniu do roku 2014 zwiększył się dołączyć do grupy klubów o zrównoważonej udział przychodów komercyjnych, a zmniejszył sytuacji finansowej. z tytułu dnia meczowego. Warto też dodać, że głównym sponsorem klubu jest koncern naftowy – Grupa LOTOS.

W porównaniu do ubiegłego sezonu Lechia zanotowała znacznie gorszą frekwencję. Zainteresowanie meczami Lechii spadło o 23% i wyniosło średnio 12,8 tys. widzów. Mimo wszystko dało jej to wysokie 3. miejsce w klasyfikacji frekwencji.

64% 23% 13% Komercyjne Transmisje Dzień meczu

Źródło: Analiza Deloitte na podstawie danych przekazanych przez kluby

28 Raport „Piłkarska liga finansowa – rok 2015”| Gra warta miliony – ile i na czym zarabiają kluby Ekstraklasy?

4. Wisła Kraków

Wisła Kraków zajęła 4. miejsce w tegorocznym spadkowej. Na stadion przybyło wtedy 23,1 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014* 2015 ranking „Piłkarska liga finansowa”. Łączna suma tys. widzów, a ostatecznie mecz zakończył Komercyjne 9,3 11,8 14,8 11,3 15,7 13,3 15,0 14,1 15,3 przychodów wyniosła w 2015 roku 29,8 mln się remisem, co uniemożliwiło Wiśle złotych i prezentuje się na porównywalnym późniejszą walkę o pozycje premiowane Transmisje 4,3 12,2 11,9 11,8 27,6 8,8 6,9 8,5 7,3 poziomie, co w roku 2014. Na przychody awansem do europejskich pucharów i mecze Dzień meczu 5,9 9,6 3,4 4,1 12,0 9,3 5,5 5,9 7,2 klubu z Krakowa składają się w 51% przychody z atrakcyjniejszymi przeciwnikami. komercyjne, w 25% przychody z transmisji, RAZEM 19,5 33,6 30,1 27,2 55,3 31,4 27,4 28,4 29,8 a w 24% przychody z dnia meczowego. * Dane skorygowane o inne przychody komercyjne Sponsorem generalnym Wisły jest producent kabli i przewodów Grupa TELE–FONIKA Kable S.A. Wskaźnik wynagrodzeń wyniósł w 2015 roku 55%, co jest wartością bliską optymalnej.

Wysokie miejsce w rankingu i stosunkowo wysokie przychody z tytułu dnia meczowego wskazują, że klub z Krakowa wciąż oczekuje na awans do europejskich pucharów i ma ku temu wysoki potencjał organizacyjno- finansowy. Jednocześnie Wisła wciąż jest najpopularniejszym klubem w Krakowie, a średnia frekwencja w sezonie 2015/2016 wyniosła 12,2 tys. widzów, co dało 4. miejsce w klasyfikacji ligowej frekwencji. Rekordowym 51% 25% 24% meczem był mecz ostatniej kolejki rundy Komercyjne Transmisje Dzień meczu zasadniczej z Zagłębiem Lubin, decydujący o rozstrzygnięciu czy klub z ul. Reymonta Źródło: Analiza Deloitte na podstawie danych przekazanych przez kluby awansuje do grupy mistrzowskiej czy grupy

29 Raport „Piłkarska liga finansowa – rok 2015”| Gra warta miliony – ile i na czym zarabiają kluby Ekstraklasy?

5. Zagłębie Lubin

Zagłębię Lubin zajęło 5. miejsce w tegorocznym Gra w europejskich pucharach jest okazją 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014* 2015 raporcie. Przychody w 2015 roku były jednak do uzyskania dodatkowych przychodów Komercyjne 24,8 13,1 15,6 24,0 31,0 33,2 30,5 28,5 25,5 niższe niż w roku 2014 i wyniosły 29,1 mln zł. i ugruntowania swojej sytuacji sportowo- Z pewnością wpływ miał na to fakt, że drużyna finansowej, dzięki szansom na grę Transmisje 6,4 2,4 2,4 6,4 6,0 5,8 6,6 2,7 2,8 z Lubina w pierwszej połowie roku 2015 z renomowanymi przeciwnikami i zwiększonej Dzień meczu 1,2 0,5 1,9 1,8 1,5 1,0 1,2 1,0 0,8 grała jeszcze w I lidze. Struktura przychodów popularności klubów, które odnoszą sukces beniaminka Ekstraklasy prezentuje się w Lidze Europy. Czy Zagłębie Lubin wykorzysta RAZEM 32,4 16,0 19,9 32,2 38,5 40,0 38,3 32,2 29,1 następująco: 87% przychodów to przychody tę szansę dowiemy się już niebawem. * Dane skorygowane o inne przychody komercyjne komercyjne, 10% stanowiły przychody z tytułu transmisji, a 3% to przychody z dnia meczu. Proporcje utrzymały się w stosunku do roku 2014. Wskaźnik wynagrodzeń także utrzymał się na porównywalnym poziomie i wyniósł mniej niż optymalne 60%. Dla klubu fundamentalne znaczenie ma współpraca z właścicielem spółką KGHM Polska Miedź.

Frekwencja podczas rozgrywek Ekstraklasy prezentowała się znacznie lepiej niż w wcześniejszym sezonie podczas rozgrywek I ligi i wyniosła średnio 6,3 tys., co daje klubowi z Lubina 13. miejsce w rankingu frekwencji. Beniaminek zanotował też doskonały wynik 87% 10% 3% sportowy, zajmując 3. miejsce w ligowej tabeli Komercyjne Transmisje Dzień meczu i zapewnił sobie udział w Lidze Europy. Źródło: Analiza Deloitte na podstawie danych przekazanych przez kluby

30 Raport „Piłkarska liga finansowa – rok 2015”| Gra warta miliony – ile i na czym zarabiają kluby Ekstraklasy?

6. Cracovia Kraków

Cracovia osiągnęła przychody na poziomie Frekwencja na stadionie przy ul. Kałuży 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014* 2015 28,8 mln zł, co dało jej 6. miejsce w tegorocznym wzrosła o 29% w stosunku do wcześniejszego Komercyjne 9,0 8,6 8,4 8,3 9,0 8,6 9,0 18,8 18,5 rankingu. Wzrost poziomu przychodów sezonu i wyniosła średnio 8,6 tys. widzów, co o 7,5% klub zawdzięcza przede wszystkim dało klubowi z Krakowa 8. miejsce w rankingu Transmisje 3,4 5,5 5,2 6,0 5,2 2,2 2,6 5,1 7,4 zwiększonym przychodom z tytułu transmisji, frekwencji w Ekstraklasie. Jednocześnie pod Dzień meczu 1,4 1,2 0,7 1,1 1,6 1,1 1,9 2,8 2,9 których suma wyniosła 7,4 mln zł oraz względem frekwencji Cracovia wciąż ustępuje przychodom komercyjnym przynoszącym w Krakowie zajmującej niższe miejsce w tabeli, RAZEM 13,8 15,3 14,3 15,4 15,8 11,9 13,6 26,8 28,8 w 2015 roku 18,5 mln zł przychodów. Głównym ale bardziej popularnej Wiśle. * Dane skorygowane o inne przychody komercyjne sponsorem klubu jest producent i dostawca systemów informatycznych - firma Comarch. Niemniej warto zaznaczyć, że klub ma także dodatkowe źródła przychodów, na które składają się przede wszystkim przychody z kompleksów sportowych oraz przychody z najmu i dzierżawy pasażu przy stadionie. Przychody z dnia meczu niemal nie zmieniły się w stosunku do roku 2014 i wyniosły 2,9 mln zł. Wskaźnik wynagrodzeń klubu z Krakowa wyniósł w minionym roku jedynie 40% i był jednym z niższych w Ekstraklasie.

64% 26% 10% Komercyjne Transmisje Dzień meczu

Źródło: Analiza Deloitte na podstawie danych przekazanych przez kluby

31 Raport „Piłkarska liga finansowa – rok 2015”| Gra warta miliony – ile i na czym zarabiają kluby Ekstraklasy?

7. Piast Gliwice

Piast Gliwice zajął 7. miejsce w tegorocznym Średnia frekwencja na stadionie w Gliwicach 2009/2010 2010/2011 2011/2012 2012/2013 2014* 2015 rankingu. Struktura przychodów aktualnego wyniosła w minionym sezonie ponad 6 Komercyjne 4,9 1,1 2,0 1,9 15,2 17,6 wicemistrza Polski prezentuje się następująco: tys. widzów, co dało mu 12. miejsce wśród kluczową pozycją są przychody komercyjne wszystkich klubów Ekstraklasy. Spośród klubów Transmisje 0,0 0,1 0,1 6,9 5,2 7,2 które wynoszą 17,6 mln złotych, następnie 7,2 Aglomeracji Górnośląskiej popularność Piasta Dzień meczu 0,4 0,1 0,8 1,4 1,1 1,6 mln zł stanowią przychody z transmisji, a 1,6 wciąż ustępuje Górnikowi Zabrze (spadek do mln złotych przychody z dnia meczowego. I ligi) oraz Ruchowi Chorzów. Biorąc pod uwagę RAZEM 5,3 1,3 2,9 10,1 21,5 26,4 Kluczową kategorią w budżecie Piasta są skalę możliwości finansowych klubu zdobyte * Dane skorygowane o inne przychody komercyjne dotacje, które klub otrzymuje od miasta wicemistrzostowo Polski jest z pewnością Gliwice, stanowią one główne źródło wsparcia zaskakujące i z dużym zainteresowaniem należy działalności. Należy jednocześnie zaznaczyć, przyglądać się Piastowi w zbliżających się że wsparcie przez samorząd terytorialny jest rozgrywkach. Czy będzie możliwe powtórzenie czasowe, a Rada Miasta przy każdej kolejnej tego wyczynu, czy był to jedynie jednorazowy dotacji przeprowadza głosowanie. przypadek przekonamy się w połowie 2017 roku. Jeżeli udałoby się powtórzyć sukces, Istotnym elementem analizy finansowej to niewykluczone, że stadion przy ul. Okrzei Piasta Gliwice musi stać się analiza wskaźnika zwiększyłby poziom wypełnienia z 63% (jakim liczonego, jako stosunek kosztów wynagrodzeń może się pochwalić w zakończonym sezonie) do przychodów. W 2015 roku koszty i zbliżyłby się do kompletu widzów. wynagrodzeń ukształtowały wskaźnik na poziomie 52%. 67% 27% 6% Komercyjne Transmisje Dzień meczu

Źródło: Analiza Deloitte na podstawie danych przekazanych przez kluby

32 Raport „Piłkarska liga finansowa – rok 2015”| Gra warta miliony – ile i na czym zarabiają kluby Ekstraklasy?

8. Śląsk Wrocław

Śląsk Wrocław z przychodami na poziomie Wyraźnie widać, że od kilku lat nastrój przy 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014* 2015 26,1 mln złotych uplasował się na 8. miejscu ul. Oporowskiej jest coraz gorszy i klub Komercyjne 2,8 6,2 9,3 10,0 14,4 20,3 13,4 17,3 11,6 w tegorocznym rankingu. Klub z Wrocławia czeka na „nowe otwarcie”, które pozwoliłoby po raz kolejny spadł w klasyfikacji, a jego mu walczyć o wyższe cele niż utrzymanie Transmisje 0,0 3,3 8,9 6,0 8,9 8,8 10,6 5,4 10,5 przychody systematycznie zmniejszają się od w Ekstraklasie i nawiązanie do chlubnej tradycji Dzień meczu 0,8 1,8 2,4 1,8 4,6 6,9 4,8 3,7 4,0 2012 roku. Struktura przychodów prezentuje z sezonu 2011/2012, gdy Śląsk z powodzeniem się następująco: 45% stanowią przychody reprezentował Polskę w Lidze Europy i zdobył RAZEM 3,6 11,3 20,6 17,8 27,9 36,0 28,8 26,4 26,1 komercyjne, 40% przychody z transmisji, tytuł Mistrza Polski. * Dane skorygowane o inne przychody komercyjne a 15% przychody z dnia meczu. Kluczowym elementem wpływającym na klub jest wsparcie z budżetu miasta Wrocław. Frekwencja na stadionie zmniejszyła się o 20% w stosunku do ubiegłego sezonu i wyniosła jedynie 8,7 tys. widzów, co plasuje klub na 7. miejscu w łącznej tabeli frekfencyjnej, jednak z wynikiem poniżej średniej ligowej.

45% 40% 15% Komercyjne Transmisje Dzień meczu

Źródło: Analiza Deloitte na podstawie danych przekazanych przez kluby

33 Raport „Piłkarska liga finansowa – rok 2015”| Gra warta miliony – ile i na czym zarabiają kluby Ekstraklasy?

9. Pogoń Szczecin

Przychody Pogoni Szczecin wyniosły Pogoń Szczecin zakończyła rozgrywki w grupie 2010 2011 2012 2013 2014* 2015 w 2015 roku 24,9 mln złotych, co dało jej 9. mistrzowskiej, dodatkowo walcząc niemal do Komercyjne 5,9 4,2 7,3 10,8 16,0 14,3 miejsce w tegorocznym rankingu. Struktura końca o udział w europejskich pucharach. przychodów prezentuje się następująco: Widoczny jest niewielki, ale ciągły postęp Transmisje 0,0 0,1 2,3 5,3 4,4 8,7 57% stanowią przychody komercyjne - organizacyjno-finansowy. Niemniej klub ze Dzień meczu 1,3 0,8 1,8 1,9 2,2 1,9 głównymi sponsorami klubu są Grupa Azoty Szczecina wciąż oczekuje na przebudowę oraz Miasto Szczecin. W porównaniu do stadionu. W tym zakresie niedawne RAZEM 7,2 5,1 11,4 18,1 22,7 24,9 roku wcześniejszego znacząco wzrósł udział porozumienia zawarte pomiędzy klubem * Dane skorygowane o inne przychody komercyjne przychodów z tyt. transmisji i wyniósł 35% a Miastem Szczecin pozwalają na sporą dawkę wszystkich przychodów. Najmniejszą kategorią optymizmu. są przychody z dnia meczu i wynoszą 8%. Frekwencja na stadionie Pogoni wzrosła w porównaniu do zeszłego sezonu o 12% i wyniosła 6,8 tys. - pozwoliło to zająć 10. miejsce w klasyfikacji frekwencji. Wskaźnik wynagrodzeń wynosi 56%, co sytuuje klub ze Szczecina w grupie klubów o zbliżonym do optymalnego poziomie wynagrodzeń.

57% 35% 8% Komercyjne Transmisje Dzień meczu

Źródło: Analiza Deloitte na podstawie danych przekazanych przez kluby

34 Raport „Piłkarska liga finansowa – rok 2015”| Gra warta miliony – ile i na czym zarabiają kluby Ekstraklasy?

10. Jagiellonia Białystok

Przychody Jagiellonii Białystok wyniosły Jagiellonia w minionym sezonie zajęła 11. 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014* 2015 w 2015 roku 21,9 mln złotych, co stanowi miejsce, co pokazuje, że klub nie powtórzył Komercyjne 3,3 2,4 5,8 7,5 11,2 9,5 10,0 15,9 12,4 niewielki wzrost w porównaniu do roku 2014. dobrego wyniku z ubiegłego sezonu i nie W strukturze przychodów najważniejszą część zakwalifikowała się do europejskich pucharów, Transmisje 0,0 4,5 4,9 6,5 5,2 2,6 1,4 4,3 5,5 stanowią przychody komercyjne w wysokości utrzymał się jednak w Ekstraklasie i ma szansę Dzień meczu 1,6 1,8 1,5 2,0 1,8 0,9 0,8 1,4 4,0 12,4 mln złotych. Partnerem strategicznym na poprawienie wyniku w kolejnym sezonie. klubu jest Miasto Białystok. Znacząco wzrosły RAZEM 4,9 8,7 12,2 16,0 18,2 13,0 12,1 21,6 21,9 przychody z dnia meczowego do wysokości * Dane skorygowane o inne przychody komercyjne 4 mln złotych, co daje 18% udziałów w strukturze przychodów. Na stadion Jagiellonii przychodziło średnio ponad 10 tys. widzów, co dało jej 5. miejsce w klasyfikacji frekwencji i to pomimo gry jedynie w grupie spadkowej. Przychody z tytułu transmisji stanowią 25% przychodów, na co wpływ miał także udział drużyny z Białegostoku w rozgrywkach Ligi Europy oraz awans do II rundy eliminacyjnej po pokonaniu litewskiego klubu z Pokrojów.

57% 25% 18% Komercyjne Transmisje Dzień meczu

Źródło: Analiza Deloitte na podstawie danych przekazanych przez kluby

35 Raport „Piłkarska liga finansowa – rok 2015”| Gra warta miliony – ile i na czym zarabiają kluby Ekstraklasy?

11. Ruch Chorzów

Ruch Chorzów z osiągnął w 2015 roku Ruch Chorzów w minionym sezonie zakończył 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014* 2015 przychody na poziomie 17,8 mln złotych, rozgrywki na 8. miejscu w grupie mistrzowskiej Komercyjne 2,2 2,0 2,7 3,4 2,5 5,9 5,9 4,9 9,6 co jest wynikiem o 5% lepszym niż w roku odnosząc nawet zaskakujący remis z Legią 2014 i w efekcie uplasował się na 11. miejscu Warszawa w decydującej fazie rozgrywek. Transmisje 1,8 5,4 7,0 7,8 5,4 8,3 5,7 10,9 7,0 w tegorocznym rankingu. Zmieniła się Dzień meczu 1,9 2,2 2,5 2,5 1,7 1,9 1,3 1,3 1,2 struktura przychodów klubu. W badanym okresie kluczową pozycję przychodów RAZEM 5,9 9,6 12,2 13,7 9,6 16,1 12,9 17,1 17,8 stanowią przychody komercyjne – 54% * Dane skorygowane o inne przychody komercyjne i to pomimo faktu, że klub nie posiadania sponsora strategicznego. Zmniejszył się udział przychodów z transmisji i wynoszą one 39%, przychody z dnia meczowego to jedynie 7%. Frekwencja na stadionie Ruchu Chorzów wzrosła w porównaniu do ubiegłego sezonu o 21% i wyniosła 7,2 tys. widzów, co dało 9. miejsce w klasyfikacji frekwencji. Na przychody klubu, nie ujęte w zestawieniu, miał wpływ także transfer łotewskiego napastnika Eduardasa Visnakovsa do ligi belgijskiej.

54% 39% 7% Komercyjne Transmisje Dzień meczu

Źródło: Analiza Deloitte na podstawie danych przekazanych przez kluby

36 Raport „Piłkarska liga finansowa – rok 2015”| Gra warta miliony – ile i na czym zarabiają kluby Ekstraklasy?

12. Górnik Zabrze

Górnik Zabrze z przychodami osiągniętymi Górnik Zabrze pod względem frekwencji na 2010 2011 2012 2013 2014* 2015 w 2015 roku w wysokości 14,4 mln złotych stadionie jest najpopularniejszym klubem Komercyjne 3,5 8,2 8,5 8,7 6,9 5,9 uplasował się na 12. pozycji w tegorocznym w Aglomeracji Górnośląskiej, z tego względu rankingu. Największą cześć przychodów spadek do I ligi może odbić się negatywnie na Transmisje 2,6 7,1 6,3 8,5 8,2 7,3 stanowią przychody z transmisji - 51%. Drugą całej Ekstraklasie. Dzień meczu 3,2 1,3 0,6 0,8 0,7 1,2 w kolejności grupę przychodów stanowią przychody komercyjne – 41%. Najmniejsze RAZEM 9,3 16,6 15,4 18,1 15,8 14,4 przychody klub z Zabrza osiągnął z dnia meczu * Dane skorygowane o inne przychody komercyjne i to pomimo faktu, że frekwencja na stadionie przy ul. Roosvelta dała klubowi z Zabrza 6. miejsce w rankingu frekwencji, a na rekordowy mecz z Ruchem Chorzów przybyło aż 24,6 tys.

41% 51% 8% Komercyjne Transmisje Dzień meczu

Źródło: Analiza Deloitte na podstawie danych przekazanych przez kluby

37 Raport „Piłkarska liga finansowa – rok 2015”| Gra warta miliony – ile i na czym zarabiają kluby Ekstraklasy?

13. Górnik Łęczna

Górnik Łęczna z przychodami osiągniętymi 2013 2014* 2015 w 2015 roku w wysokości 13,8 mln złotych Komercyjne 7,1 7,7 uplasował się na 13. pozycji w tegorocznym rankingu. Struktura przychodów w stosunku do Transmisje 6,6 3,2 5,2 roku ubiegłego nie zmieniła się znacząco i nadal Dzień meczu 0,7 0,8 kluczową pozycją są przychody komercyjne, te stanowią 56% przychodów. Sponsorem RAZEM 6,6 11,0 13,7 strategicznym klubu jest producent węgla * Dane skorygowane o inne przychody komercyjne kamiennego Lubelski Węgiel „Bogdanka” S.A. 38% przychodów klubu stanową przychody z tytułu transmisji, a jedynie 6% przychody z dnia meczowego. Frekwencja na stadionie Górnika utrzymała się w minionym sezonie na stałym niskim poziomie i wyniosła średnio 4,2 tys. widzów, co dało 15. miejsce w klasyfikacji liczby widzów. Rekord frekwencji padł podczas 3. kolejki, 2 sierpnia 2015 r., podczas meczu z Legią Warszawa, gdy na stadion przy Al. Jana Pawła II przybyło 7 437 widzów.

56% 38% 6% Komercyjne Transmisje Dzień meczu

Źródło: Analiza Deloitte na podstawie danych przekazanych przez kluby

38 Raport „Piłkarska liga finansowa – rok 2015”| Gra warta miliony – ile i na czym zarabiają kluby Ekstraklasy?

14. Podbeskidzie Bielsko-Biała

Podbeskidzie Bielsko-Biała zajęło Spadek z Ekstraklasy z pewnością będzie miał 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014* 2015 w tegorocznym rankingu 14. miejsce. Przychody fundamentalne znaczenie dla klubu. W związku Komercyjne 4,3 4,6 4,9 5,8 6,7 5,2 2,6 6,3 4,1 w 2015 roku wyniosły 11,5 mln złotych. z faktem, że to przychody z transmisji Kluczową częścią przychodów Podbeskidzia Ekstraklasy stanowią największą część budżetu, Transmisje 0,0 0,0 0,1 0,1 2,9 4,5 5,3 6,4 6,2 okazały się przychody z transmisji i wyniosły przed klubem stoi wyzwanie przyjęcia nowego Dzień meczu 0,3 0,4 0,5 0,6 1,2 0,8 0,7 0,7 1,2 aż 54%. Pozostałe grupy przychodów wyniosły modelu finansowania swojej działalności. odpowiednio: przychody komercyjne – 36%, RAZEM 4,6 5,0 5,5 6,5 10,8 10,5 8,6 13,4 11,5 a przychody z dnia meczu – 10%. Średnia * Dane skorygowane o inne przychody komercyjne frekwencja w sezonie 2015/2016 wyniosła 5 tys. widzów, co dało klubowi z Bielska-Białej 14. miejsce w klasyfikacji frekwencji. Rekordową widownię przyciągnął mecz 9. kolejki z Wisłą Kraków, 19 września 2015 r. przybyło na stadion przy ul. Rychlińskiego 6 517 widzów.

36% 54% 10% Komercyjne Transmisje Dzień meczu

Źródło: Analiza Deloitte na podstawie danych przekazanych przez kluby

39 Raport „Piłkarska liga finansowa – rok 2015”| Gra warta miliony – ile i na czym zarabiają kluby Ekstraklasy?

15. Korona Kielce

Korona Kielce zajęła 15. miejsce w tegorocznym Wynik sportowy osiągnięty przez klub z Kielc 07/08 08/09 09/10 10/11 11/12 12/13 2013 2014* 2015 rankingu z przychodami na poziomie 11,2 jest porównywalny w przeciągu ostatnich Komercyjne 13,6 1,9 3,8 4,3 4,0 4,0 4,9 7,0 4,3 mln zł. Największą kategorię przychodów lat. Klub pewnie utrzymuje się nad strefą stanowią przychody z tytułu transmisji spadkową. Wygląda, więc na to, że większe Transmisje 3,0 0,3 6,9 5,6 6,3 4,9 4,2 4,6 5,3 i wynoszą 5,3 mln zł. Przychody z tego źródła sukcesy możliwe będą dopiero gdy Korona Dzień meczu 2,8 1,6 2,3 2,1 1,5 1,2 1,5 1,3 1,6 wzrosły w porównaniu do roku ubiegłego nawiąże współprace ze strategicznym o 14%. Zmniejszyły się natomiast przychody sponsorem chcącym promować swoją markę za RAZEM 19,4 3,8 13,0 12,0 11,8 10,1 10,6 13,0 11,2 komercyjne, które w 2015 roku stanowiły 39% pomocą klubu piłkarskiego. * Dane skorygowane o inne przychody komercyjne przychodów. Najmniejszą grupą były przychody z dnia meczu, które wyniosły 1,6 mln zł. Średnia frekwencja na stadionie w Kielcach podczas sezonu 2015/2016 wyniosła 6,6 tys. widzów, co dało 11. miejsce w klasyfikacji liczby widzów. Rekord frekwencji padł 20 grudnia 2015 r. podczas przegranego meczu z Legią Warszawa. Wtedy to na stadionie zjawiło się 9,1 tys. widzów.

39% 47% 14% Komercyjne Transmisje Dzień meczu

Źródło: Analiza Deloitte na podstawie danych przekazanych przez kluby

40 Raport „Piłkarska liga finansowa – rok 2015”| Gra warta miliony – ile i na czym zarabiają kluby Ekstraklasy?

Wisła Płock

Do udziału w tegorocznym raporcie Wskaźnik wynagrodzeń wynosi aż 226% 2015 zaprosiliśmy jeszcze tegorocznego beniaminka co wskazuje na bardzo agresywną politykę Komercyjne 2,7 – Wisłę Płock. Przychody tego klubu w 2015 prowadzenia kosztów. Strategia powiodła roku wyniosły 3,1 mln złotych, z czego się gdyż klub awansował do Ekstraklasy, Transmisje 0,2 największą część przychodów stanowią która jest znacznie bardziej atrakcyjna pod Dzień meczu 0,2 przychody komercyjne, aż 88%. Pozostałe kątem współpracy komercyjnej oraz przynosi grupy przychodów: przychody z dnia meczu znacznie większe przychody z tytułu transmisji. RAZEM 3,1 oraz przychody z transmisji stanowią po 6% Z pewnością w kolejnych latach współczynnik udziałów w budżecie klubu. Średnia frekwencja ten będzie znacząco spadał. w sezonie 2015/2016 wyniosła 2,3 tys. widzów, a najwyższą frekwencją klub pochwalić się może podczas meczu 32. kolejki z Zawiszą Bydgoszcz, gdy Wisła Płock zapewniła sobie awans do Ekstraklasy. Wtedy na stadion przy ul. Łukasiewicza przybyło 7,4 tys. widzów

88% 6% 6% Komercyjne Transmisje Dzień meczu

Źródło: Analiza Deloitte na podstawie danych przekazanych przez kluby

41 Raport „Piłkarska liga finansowa – rok 2015”| Gra warta miliony – ile i na czym zarabiają kluby Ekstraklasy?

Kontakt

Marcin Diakonowicz Partner, dział Audytu Lider Sports Business Group Poland E-mail: [email protected]

Przemysław Zawadzki Marcin Marczewski Dyrektor Analityk DELOITTE WSPIERA PKOI E-mail: [email protected] E-mail: [email protected] W PRZYGOTOWANIACH DO IO RIO 2016

BUSINESS PARTNER Anna Bracik Jan Bondyra Clients & Markets Manager Analityk E-mail: [email protected] E-mail: [email protected] DELOITTE DORADCĄ POLSKIEGO ZWIĄZKU PIŁKI SIATKOWEJ

42 Nazwa Deloitte odnosi się do jednej lub kilku jednostek Deloitte Touche Tohmatsu Limited, prywatnego podmiotu prawa brytyjskiego z ograniczoną odpowiedzialnością i jego firm członkowskich, które stanowią oddzielne i niezależne podmioty prawne. Dokładny opis struktury prawnej Deloitte Touche Tohmatsu Limited oraz jego firm członkowskich można znaleźć na stronie www.deloitte.com/pl/onas.

Deloitte świadczy usługi audytorskie, konsultingowe, doradztwa podatkowego i finansowego klientom z sektora publicznego oraz prywatnego, działającym w różnych branżach. Dzięki globalnej sieci firm członkowskich obejmującej 150 krajów oferujemy najwyższej klasy umiejętności, doświadczenie i wiedzę w połączeniu ze znajomością lokalnego rynku. Pomagamy klientom odnieść sukces niezależnie od miejsca i branży, w jakiej działają. Ponad 225 000 pracowników Deloitte na świecie realizuje misję firmy: wywierać pozytywny wpływ na środowisko i otoczenie, w którym żyją i pracują.

Powyższa publikacja zawiera jedynie informacje natury ogólnej. Deloitte Touche Tohmatsu Limited, firmy członkowskie oraz podmioty stowarzyszone nie świadczą tym samym, ani nie przedstawiają w tej publikacji porad księgowych, podatkowych, inwestycyjnych, finansowych, konsultingowych, prawnych czy innych. Nie należy także wyłącznie na podstawie zawartych tu informacji podejmować jakichkolwiek decyzji dotyczących Państwa działalności. Przed podjęciem jakichkolwiek decyzji lub działań dotyczących kwestii finansowych czy biznesowych powinni Państwo skorzystać z porady profesjonalnego doradcy. Deloitte Touche Tohmatsu Limited, firmy członkowskie oraz podmioty stowarzyszone nie ponoszą odpowiedzialności za jakiekolwiek szkody wynikające z wykorzystania informacji zawartych w publikacji ani za Państwa decyzje podjęte w związku z tymi informacjami. Osoby korzystające z powyższej publikacji robią to na własne ryzyko i ponoszą pełną związaną z tym odpowiedzialność.