Badanie I Projektowanie Komunikacji 3 Badanie I Projektowanie Komunikacji 3 Seria Projektowanie Komunikacji
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
badanie i projektowanie komunikacji 3 badanie i projektowanie komunikacji 3 seria projektowanie komunikacji pod redakcją mariusza wszołka © instytut dziennikarstwa i komunikacji społecznej uniwersytet wrocławski Wrocław 2014 ISBN 978-83-64275-85-2 redaktor naczelny serii: Michael Fleischer redaktorzy serii: Michał Grech Annette Siemes Mariusz Wszołek rada naukowa serii: prof. Michael Fleischer prof. Aleksy Awdiejew prof. Grażyna Habrajska prof. Andrzej Zawada prof. Jerzy Jastrzębski prof. Dariusz Doliński prof. Christian Sappok prof. Gabriel Altman prof. Siegfried J. Schmidt Publikacja sfinansowana ze środków Instytutu Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Wrocławskiego recenzent: prof. dr hab. Adam Nobis redakcja i korekta: Gabriela Niemiec projekt okładki: Mariusz Wszołek skład: LIBRON Wydawnictwo LIBRON – Filip Lohner al. Daszyńskiego 21/13, 31-537 Kraków tel. 12 628 05 12 e-mail: [email protected] www.libron.pl Spis treści Aleksy Awdiejew Logika komunikacji: kategorie prawdy, prawdopodobieństwa i słuszności 7 Grażyna Habrajska Co może komunikacja werbalna, a co wizualna (badania pilotażowe) 17 Joanna Ślósarska Przemoc skryptów. Sterowniki losu i interakcji w opowieściach etnicznych 29 Tomasz Stępień Fragmenty dyskursu „górskiego” 45 Annette Siemes Koncept prawdy w reklamie i wypowiedziach o markach i produktach 61 Dorota Płuchowska Paradoksy komunikacji w ramach doradztwa w ujęciu teorii systemów 83 Wiesław Czechowski Komponowanie sensu w filmach animowanych 109 Michał Grech Obraz pracowników uniwersytetów w opinii mieszkańców Polski 129 Monika Łukasik-Duszyńska Designing Europe, czyli komunikowanie w Unii Europejskiej 139 Piotr Maciejczyk Wpływ ASP na postawy projektowe studentów wzornictwa przemysłowego 159 Anna Barańska-Szmitko Wizerunek Szymona Hołowni komunikowany w jego felietonach 173 Tomasz Bielak Antropologia obrazów „usieciowionych” – elementy komunikacji wspólnot interpretacyjnych 199 Karolina Dobrosz-Michiewicz Dialogowość komunikatów perswazyjnych – prolegomena badawcze 211 Eliza Kowal Papierosy, alkohol i cała reszta – sposoby przedstawiania substancji psychoaktywnych w kampaniach społecznych 221 Michał Jakubowicz Rysunkowe i językowe konstrukcje sensów 241 Piotr Fąka, Zofia Władyka-Łuczak Kompetencja wizualna – odkrywanie terytorium 257 Waldemar Bojakowski Kobieta i mężczyzna w reklamie. Analiza komunikacji koncernów samochodowych 289 Martyna Gliniecka Schematy asymilacyjne w procesie konstrukcji na przykładzie zapachu 299 Michał Kułakowski Projekty komputerowego interfejsu użytkownika w obrazach science fiction 313 Waldemar Mazur Strategie komunikacyjne gwiazd sportu 325 Aleksy Awdiejew Uniwersytet Jagielloński w Krakowie Logika komunikacji: kategorie prawdy, prawdopodobieństwa i słuszności Wstęp Już dwadzieścia lat temu zauważono, że tradycyjny aparat logiki nie sprawdza się cał- kowicie w procesie analizy języka naturalnego. Usiłowano stworzyć specyficzną logikę języka naturalnego, a później powstał cały nurt logiki nieformalnej (informal logic), która usiłuje zanalizować skomplikowane procesy dyskursu naturalnego. Osiągnięcia tej logiki nie są imponujące z wielu powodów, lecz najważniejszym mankamentem tej metodologii jest oderwanie jej od realnych procesów komunikacji. Tylko w szerokim kontekście sytuacji komunikacyjnej można dokładnie określić sens przekazywanych komunikatów, który później można analizować w jakimkolwiek modelu logicznym. Do- piero uwzględnienie tych procesów pozwala, moim zdaniem, na odzyskanie niezbędnych komponentów, bez których określenie podstawowych kategorii logicznych nie wydaje się możliwe. Podstawową trudnością zastosowania logiki w analizie naturalnych komu- nikatów jest fakt, że reguły heurystyczne i schematy, do których odwołują się uczestnicy komunikacji, nie trzymają w istocie relacji logicznych, często są uzależnione kontekstowo i nie są zorganizowane hierarchicznie. Wystarczy przeanalizować wypowiedzenia typu: (1) Nie przyszedł do pracy, bo był chory. Jeśli chcesz poznać polską poezję, przeczytaj Mickiewicza. Lubi pracować, bo jest Chińczykiem itd. żeby zauważyć niespójność logiczną funkcjonujących w sposób naturalny ciągów argu- mentacyjnych osnutych na stereotypach i regułach heurystycznych (por. chory może przyjść do pracy, Mickiewicz nie prezentuje całej poezji polskiej, nie każdy Chińczyk lubi pracować itd.). Jeśli chcemy opisać w sposób adekwatny procesy interpretacji w komunikacji naturalnej, to musimy wykryć te logicznie niespójne, ale komunikacyjnie akceptowalne schematy i cały mechanizm ich zastosowania w argumentacji naturalnej. 7 Aleksy Awdiejew Wprowadzenie perspektywy komunikacyjnej do rozważań filozoficznych, psycho- logicznych, socjologicznych i filologicznych można uznać za rewolucyjną zmianę w metodologii tych nauk. Jak każda zmiana rewolucyjna, zakłada ona wprowadzenie do nauki komponentów oczywistych, lecz przedtem niezauważalnych. Codzienność komunikacyjna wydawała się badaczom tak oczywista, że jej problematyka była regularnie pomijana na zasadzie „koń jaki jest, każdy widzi”. Jednakże przy bardziej uważnym rozpatrzeniu mechanizmów komunikacji można znaleźć bardziej jednoznaczne odpowiedzi na pytania, które wcześniej w różnych wymienionych dziedzinach tworzyły i uzyskiwały różne odpowiedzi. Nie będziemy się zanadto zagłębiać w dość zagmatwane kwestie filozofii i psychologii poznawczej. Wystarczy wskazać na to, że istniejące obecnie pojęcia epistemologii, teorii umysłu, tożsamości i interakcji interpersonalnej nieco zaciemniają oczywisty fakt, iż jedynym źródłem informacji o procesach mentalnych są subiektywne i niedostępne do bezpośredniej obserwacji przeżycia odrębnych podmiotów ludzkich. Inaczej mó- wiąc, jedynym bezpośrednim źródłem poznawczym człowieka jest jego subiektywna i hermetyczna świadomość. Świadomość, za pomocą której człowiek poznaje i testuje rzeczywistość, jest znów tak oczywistym fenomenem, że jest systematycznie pomijana i nieuwzględniana we wcześniejszych propozycjach psychologii poznawczej i filozofii. Słusznie wskazuje na to wspaniały angielski filozof języka i społeczeństwa John Searle, który zauważa, że centrum uwagi współczesnej nauki przemieszcza się od punktu kartezjańskiego „obiektywnego obserwatora” w trzeciej osobie do bezpośredniego „testowania świata” w pierwszej osobie (Searle 1999: 35). Sama hermetyczność in- dywidualnego przeżywania świata nie byłaby dostępna bez uwzględnienia medium komunikacyjnego, bez którego udawanie bezstronnego obserwatora byłoby czystą iluzją. Badanie procesów komunikacji otwiera zamknięty dla wszystkich obszar świado- mości i wyobraźni ludzkiej oraz pozwala na określenie roli tej świadomości i wyobraźni w procesie interakcji, interpretacji oraz ustalenia tożsamości komunikanta i jego postawy wobec świata. Z tego punktu widzenia przejście na poziom bezstronnego obserwatora, którego domagali się pozytywiści, zakłada przejście na metapoziom opisu z oderwaniem się od realnie istniejących przeżyć podmiotów ludzkich. Nie ulega wątpliwości, że takie oderwanie może spowodować znaczące zniekształcenie opisu, ponieważ jest niedopuszczalnym skrótem całego złożonego procesu, kiedy herme- tyczny umysł człowieka, używając konwencji komunikacyjnej, przekazuje treść swych stanów wewnętrznych innym hermetycznym umysłom. Dehermetyzacja umysłów jest więc możliwa tylko za pomocą środków komunikacji interpersonalnej, która zasadni- czo zmienia nasze wyobrażenia o kategoryzacji świata. Spróbujmy więc naszkicować podstawowe kategorie logiki komunikacji bez ich odniesienia do istniejącego aparatu analitycznego logiki tradycyjnej. 8 Logika komunikacji: kategorie prawdy, prawdopodobieństwa i słuszności Kategoria prawdy Jak w takim przypadku można by określić podstawową kategorię logiczną – kategorię prawdy? Wychodząc z założenia hermetyczności ludzkiego umysłu, musimy przyznać, że istnieje prawda indywidualnego podmiotu (realność odbioru sensualnego otoczenia i swych stanów wewnętrznych) i prawda interpersonalna, należąca do więcej niż jednego podmiotu, będąca wynikiem wspólnego doświadczenia. John Searle słusznie rezygnuje z pojęcia dualizmu (czyli podziału świata na obiekty fizyczne i mentalne) i twierdzi, że dla świadomości ludzkiej prawdziwymi są zarówno obiekty sensorycznie dostrzegane nie tylko przez jednego człowieka, jak i stany mentalne, które on przeżywa sam w sposób niedostrzegalny dla innych, jeśli nie brać pod uwagę zewnętrznych, nie zawsze adekwatnych symptomów tych stanów. Dla świadomości ludzkiej – twierdzi dalej – obserwacja stołu jest takim samym fenomenem fizycznym jak poczucie głodu, bólu czy nienawiści. W procesie komunikacji prawda o obiektach zewnętrznych różni się od ustalenia prawdy o stanach wewnętrznych. Możliwość obserwacji tych samych rzeczywistych sytuacji przez grupy ludzi i ich komunikacyjna interpretacja daje możliwość ustalenia prawdziwości tych sytuacji i dalszej kategoryzacji obserwowanych zjawisk. We wszystkich językach występuje tu domyślny operator sensoryczny: (2) Widzę, jak płynie rzeka. Słyszę, jak szumi wiatr. Czuję zapach kwiatów. Odczuwam dotyk twojej ręki itd. Sprawozdania z obserwacji sensorycznych mogą być sprawdzane przez innych, którzy mogą potwierdzić, że te obserwacje nie są wynikiem urojeń i są faktycznymi stanami rzeczywistości. Sprawozdania z przeżyć wewnętrznych mają bardziej złożony mechanizm udowodnienia prawdziwości. Na mocy tzw. kooperacji komunikacyjnej i przejawów empatii międzyludzkiej przyjmujemy, że prawda sprawozdań typu: (3) Boli mnie noga. Nie mam apetytu. Bardzo lubię Janka itd. pozostaje na odpowiedzialności samego podmiotu