Ezgi Ergün YL Tez.Pdf (1.366Mb)
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
T.C. İSTANBUL KÜLTÜR ÜNİVERSİTESİ LİSANSÜSTÜ EĞİTİM ENSTİTÜSÜ 1990 SONRASI TÜRK SİNEMASINDA FİLM ANLATI YAPILARINA KARŞILAŞTIRMALI BİR BAKIŞ YÜKSEK LİSANS TEZİ Ezgi ERGÜN 1105020026 Anabilim Dalı: İLETİŞİM TASARIMI Programı: İLETİŞİM TASARIMI Tez Danışmanı: Dr. Öğr. Üyesi Perihan TAŞ ÖZ HAZİRAN 2019 T.C. İSTANBUL KÜLTÜR ÜNİVERSİTESİ LİSANSÜSTÜ EĞİTİM ENSTİTÜSÜ 1990 SONRASI TÜRK SİNEMASINDA FİLM ANLATI YAPILARINA KARŞILAŞTIRMALI BİR BAKIŞ YÜKSEK LİSANS TEZİ Ezgi ERGÜN 1105020026 Anabilim Dalı: İLETİŞİM TASARIMI Programı: İLETİŞİM TASARIMI Tez Danışmanı: Dr. Öğr. Üyesi Perihan TAŞ ÖZ Jüri Üyeleri: Dr. Öğr. Üyesi Meliha Elif DEMOĞLU Doç. Dr. Okan ORMANLI HAZİRAN 2019 ÖNSÖZ Yüksek lisans tezimi tamamlamış olmamın heyecanı ve sevincini yaşarken, bu süreçte yanımda olan herkese teşekkür etmek istiyorum. Beni yüksek lisans yapmaya yönlendirerek tüm akademik sürecimde olduğu gibi, bu uzun ve zorlu tez yazım sürecimde de destek ve motiveleri ile yanımda olan, her aşamada değerli bilgi ve fikirleriyle çalışmamın biçimlenmesine katkı sağlayan ve benim için tünelin ucundaki ışığın en büyük parçası olan sevgili hocam Dr.Öğr. Üyesi Perihan TAŞ ÖZ’e sonsuz teşekkür ve sevgilerimi sunuyorum. Kendisine, akademik ve daha da önemlisi hayata dair bana katmış olduğu her şey için minnettarım. Aynı zamanda lisans ve yüksek lisans dönemlerimdeki katkılarından ötürü başta değerli hocam Doç. Dr. Okan ORMANLI olmak üzere bütün hocalarıma teşekkürü borç bilirim. Hayatımın bütün dönem ve süreçlerinde olduğu gibi, tez yazım sürecimde de desteğini benden esirgemeyen, varlığı ile güçlendiğim, başarabileceğime duyduğu inançla bana umut veren sevgili annem Leyla ERGÜN’e, minnetimi ifade edecek yeterli bir kelime bulamasam da sonsuz teşekkür ediyor ve sevgilerimi sunuyorum. Yine benzer şekilde bu süreçte desteklerini ve güzel enerjilerini hissettiğim sevgili teyzelerime, halama ve dostlarıma çok teşekkür ederim. Aynı zamanda bilgi birikimi ile tezimin belli bölümlerinin şekillenmesine katkı sağlayan Seval GÜMÜŞLER’e teşekkürlerimi sunuyorum. Son olarak, birçok konuda olduğu gibi tez yazım sürecimde de beni motive eden ve destekleyen sevgili Gül POLAT’a her zaman yanımda olduğu için çok teşekkür ediyorum. Sevgi ve saygımla Ezgi ERGÜN i İÇİNDEKİLER KISALTMALAR………………………………………………………………... vi TABLO LİSTESİ…………………………………………………………........... vii ŞEKİL LİSTESİ………………………………………………………………….viii TÜRKÇE ÖZET………………………………………………………………… ix YABANCI DİL ÖZET………………………………………………………….. xi 1. GİRİŞ…………………………………………………………………….. 1 2. 1990’LI YILLAR TÜRK SİNEMASININ DEĞERLENDİRİLMESİ......................................................................... 6 2.1 1990’lı Yıllar Türk Sinemasına Genel Bakış………………………. 6 2.2 1980’li Yıllar İtibariyle Türk Sinemasında Yapısal Değişimler….. 6 2.2.1 Yabancı Sermaye Yasası’nda Yapılan Değişiklik………..... 8 2.2.2 Televizyon……………………………………………………. 12 2.2.3 Video………………………………………………………….. 13 2.3 1980 Sonrası Türk Sinemasında Yeni Yönelimler………………… 15 2.3.1 Kadın Filmleri Dönemi……………………………………… 15 2.3.2 Arabesk Filmler……………………………………………… 18 2.4 1990 Sonrası Türk Sinemasında Finansal Destekler……………… 19 2.4.1 Devlet Desteği………………………………………………... 19 2.4.2 Televizyon Kanalları………………………………………… 22 2.4.3 Eurimages……………………………………………………. 23 2.4.4 Festivaller…………………………………………………….. 26 2.4.5 Sponsorluklar………………………………………………... 26 2.5 Türkiye’de Bağımsız Sinemanın Gelişimi…………………………. 27 3. ANLATIYA KURAMSAL YAKLAŞIMLAR VE ANLATI YAPILARI………………………………………………………………..33 ii 3.1 Anlatı ve Anlatıya Kuramsal Yaklaşımlar………………………… 33 3.1.1 Öykü, Olay Örgüsü, Söylem………………………………… 34 3.2 Anlatı Yapılarına Bakış……………………………………………... 37 3.2.1 Klasik Anlatı Sineması………………………………………. 38 3.2.1.1 Vladimir Propp’un Masal Çözümlemesi……………….. 49 3.2.1.2 Joseph Campbell ve Kahramanın Sonsuz Yolculuğu Modeli…………………………………………………….. 51 3.2.2 Çağdaş Anlatı Sineması……………………………………... 54 4. TÜRK SİNEMASINDA KLASİK ANLATI VE ÇAĞDAŞ ANLATI YAPILARINA KARŞILAŞTIRMALI BİR BAKIŞ: DAĞ I, DAĞ II VE BİR ZAMANLAR ANADOLU’DA ÖRNEKLERİ……........................... 64 4.1 Bir Klasik Anlatı Örneği Olarak Dağ I ve Dağ II…………………. 64 4.1.1 Film Öyküleri………………………………………………... 64 4.1.1.1 Dağ I……………………………………………………… 64 4.1.1.2 Dağ II……………………………………………………... 69 4.1.2 Dağ I ve Dağ II Film Öyküleştirmesinde Olay Örgüsünün Kurulumu……………………………………………………. 76 4.1.3 Dağ I ve Dağ II Filmlerinde Karakter Kurulumu ve Karakter Eylem Motivasyonu………………………………………….. 78 4.1.3.1 Oğuz………………………………………………………. 79 4.1.3.2 Bekir……………………………………………………… 80 4.1.4 Dağ I ve Dağ II Film Öyküleştirmesinde Bir Anlatı Yapılandırması Olarak Çatışmanın Kurulumu……............ 80 4.1.5 Dağ I ve Dağ II Film Öyküleştirmesinde Bir Anlatı Yapılandırması Olarak Özdeşleşmenin Kurulumu……….. 82 4.1.6 Dağ I ve Dağ II Filmlerinde Anlatı Zamanının Yapılandırılması……………………………………………... 84 4.1.7 Dağ I ve Dağ II Film Öyküleştirmesinde Mutlak Son Kurulumu…………………………..........................................85 iii 4.1.8 Dağ I Filminin Anlatı Yapısının Kahramanın Sonsuz Yolculuğu Modeline Göre İncelenmesi…………………………………. 86 4.1.8.1 Sıradan Dünya…………………………………………… 87 4.1.8.2 Maceraya Çağrı………………………………………….. 87 4.1.8.3 Çağrının Reddi…………………………………………... 87 4.1.8.4 Rehberle Karşılaşma…………………………………….. 88 4.1.8.5 İlk Eşiği Geçiş……………………………………………. 88 4.1.8.6 Sınavlar, Dostlar, Düşmanlar…………………………… 88 4.1.8.7 Mağaranın Derinliklerine Yaklaşmak…………………. 88 4.1.8.8 Çile………………………………………………............... 88 4.1.8.9 Ödül………………………………………………………. 89 4.1.8.10 Dönüş…………………………………………………... 89 4.1.8.11 Diriliş……………………………………………........... 89 4.1.8.12 İksirle Dönüş……………………………………........... 89 4.1.9 Dağ II Filminin Anlatı Yapısının Kahramanın Sonsuz Yolculuğu Modeline Göre İncelenmesi…………………….. 89 4.1.9.1 Sıradan Dünya…………………………………………… 89 4.1.9.2 Maceraya Çağrı………………………………………….. 90 4.1.9.3 Çağrının Reddi…………………………………………... 90 4.1.9.4 Rehberle Karşılaşma…………………………………….. 90 4.1.9.5 İlk Eşiği Geçiş……………………………………………. 90 4.1.9.6 Sınavlar, Dostlar, Düşmanlar…………………………… 90 4.1.9.7 Mağaranın Derinliklerine Yaklaşmak…………………. 91 4.1.9.8 Çile………………………………………………………... 91 4.1.9.9 Ödül………………………………………………………. 91 4.1.9.10 Dönüş……………………………………………........... 91 4.1.9.11 Diriliş……………………………………………........... 91 4.1.9.12 İksirle Dönüş……………………………………........... 91 4.2 Bir Çağdaş Anlatı Örneği Olarak Bir Zamanlar Anadolu’da…….. 92 4.2.1 Bir Zamanlar Anadolu’da Filminin Öyküsü……………….. 92 iv 4.2.2 Bir Zamanlar Anadolu’da Filminde Bir Anlatı Yapılandırması Olarak Olgu-Durum Örgülerinin Kurulumu……………… 97 4.2.3 Bir Zamanlar Anadolu’da Filminde Bir Anlatı Yapılandırması Olarak Karakter Kurulumu ve Karakter Eylem-Durum Motivasyonu…………………………………………………. 103 4.2.3.1 Vicdanın Farklı Yüzleri…………………………………. 103 4.2.3.2 Savcı Nusret……………………………………………… 104 4.2.3.3 Komiser Naci…………………………………………….. 105 4.2.3.4 Zanlı Kenan……………………………………………… 106 4.2.3.5 Doktor Cemal…………………………………………….. 107 4.2.4 Bir Zamanlar Anadolu’da Filminde Bir Anlatı Yapılandırması Olarak Çatışmanın Kurulumu……………………………... 108 4.2.5 Bir Zamanlar Anadolu’da Filminde Bir Anlatı Yapılandırması Olarak Yabancılaştırma…………………………….............. 109 4.2.6 Bir Zamanlar Anadolu’da Filminde Anlatı Zamanının Yapılandırılması……………………………………………... 111 4.2.7 Bir Zamanlar Anadolu’da Film Öyküleştirmesinde Muğlaklaşan Son Kurulumu………………………………... 112 5. SONUÇ…………………………………………………………………... 113 KAYNAKÇA………………………………………………………………… 120 EKLER………………………………………………………………………. 125 v KISALTMALAR Aktaran : akt. Basım Tarihi Yok : t.y. Başbakanlık Araştırma ve Planlama Kurulu : APK Çeviren : çev. Çok yazarlı yapıtlarda ilk yazardan sonra diğerleri : v.d. Dakika : dk. Editör : ed. Film Yapımcıları Meslek Derneği : FİYAB Müzik Eserleri Sahipleri Meslek Birliği : MESAM Sayfa Sayıları : ss. Sayfa Sayısı : s. Sinema Yazarları Derneği : SİYAD Televizyon : TV Türkiye Sinema Eserleri Meslek Sahipleri Birliği : SESAM Ve benzeri : vb. Vesaire : vs. Yayınevi Yok : y.y. Yayınevi : yay. vi TABLO LİSTESİ Tablo 1: 1990-1999 Yılları Arasında Üretilen ve Vizyona Giren Film Sayıları Tablo 2: 1990 Sonrası Eurimages Destekli Filmler Tablo 3: 1990 Sonrası TRT Destekli Filmler Tablo 4: 1990 Sonrası Özel TV Kanallarının Desteklediği Filmler Tablo 5: Peter Wollen’in Geleneksel ve Karşı Sinema Anlatı İlkeleri vii ŞEKİL LİSTESİ Şekil 1 : Anlatının Ögeleri Diyagramı Şekil 2 : Kahramanın Sonsuz Yolculuğu Şeması Şekil 3 : Kahramanın Yolculuğundaki Arketipler Şekil 4 : Yükselen Dramatik Eğri Şekil 5 : Yuvarlanan Elma İmgesi Şekil 6 : Kabartma Heykeli Şekil 7 : Doktorun Yüzüne Sıçrayan Kan viii Üniversite : İstanbul Kültür Üniversitesi Enstitüsü : Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Dalı : İletişim Tasarımı Programı : İletişim Tasarımı Tez Danışmanı : Dr. Öğr. Üyesi Perihan Taş Öz Tez Türü ve Tarihi : Yüksek Lisans-Haziran 2019 ÖZET 1990 SONRASI TÜRK SİNEMASINDA FİLM ANLATI YAPILARINA KARŞILAŞTIRMALI BİR BAKIŞ Ezgi Ergün Türk Sinemasında 1990’lı yıllar birçok anlamda değişim ve dönüşümün yaşandığı bir dönem olarak kabul edilir. Bu dönemde yaşanan kırılma noktaları, yepyeni bir sinemanın oluşumuna zemin hazırlamıştır. Kültürel bir üretim ürünü olan ve dönemin koşullarından etkilenen sinema şüphesiz ki 1980 yılında gerçekleşen ve bir kırılma noktası olarak görülebilecek 12 Eylül Darbesi’nin beraberinde getirdiği olumsuzluklardan da etkilenmiştir. Darbe ile birlikte zorlu bir süreç içine giren Türk Sineması, 1987’de yaşanan ve ikinci bir kırılma noktasını oluşturan Yabancı Sermaye Yasası’nda yapılan değişikle durma noktasına gelir. Amerikan film ve yapım şirketlerinin ülkede dağıtım ve gösterim hakkı elde ettiği bu gelişme Türk Sinemasının seyir koşullarını olumsuz yönde