1.Pdf (973.1Kb)

T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ RADYO TELEVİZYON SİNEMA ANABİLİM DALI 2000’Lİ YILLARDA TÜRKİYE SİNEMASINDA TAŞRANIN TEMSİLİ Yüksek Lisans Tezi Melek Şimşek ERDOĞAN Ankara, 2019 T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ RADYO TELEVİZYON SİNEMA ANABİLİM DALI 2000’Lİ YILLARDA TÜRKİYE SİNEMASINDA TAŞRANIN TEMSİLİ Yüksek Lisans Tezi Melek Şimşek ERDOĞAN Tez Danışmanı Doç. Dr. Ali KARADOĞAN Ankara, 2019 T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ RADYO TELEVİZYON SİNEMA ANABİLİM DALI Melek Şimşek ERDOĞAN 2000’Lİ YILLARDA TÜRKİYE SİNEMASINDA TAŞRANIN TEMSİLİ Yüksek Lisans Tezi Tez Danışmanı: Doç. Dr. Ali KARADOĞAN Tez Jürisi Üyeleri Adı ve Soyadı İmzası ……………………………………… ......................... ……………………………………… ......................... ……………………………………… ......................... ......................... Tez Sınavı Tarihi: TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜ’NE Bu belge ile bu tezdeki bütün bilgilerin akademik kurallara ve etik davranış ilkelerine uygun olarak toplanıp sunulduğunu beyan ederim. Bu kural ve ilkelerin gereği olarak, çalışmada bana ait olmayan tüm veri, düşünce ve sonuçları andığımı ve kaynağını gösterdiğimi ayrıca beyan ederim. (..../..../20...) Tezi Hazırlayan Öğrencinin Adı Soyadı ............................. İmzası 4 İÇİNDEKİLER GİRİŞ: BİR TANIM OLARAK TAŞRA .................................................................................... 7 A) TÜRKİYE’DE TAŞRANIN TARİHSEL SEYRİ ................................................................ 12 1) Merkez-Çevre/Taşra İkiliği ...................................................................................................... 12 2) Türkiye’de Merkez-Taşra İlişkisi .............................................................................................. 14 a) Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Taşra ........................................................................ 17 b) Cumhuriyet’in İlânından Günümüze Taşra ...................................................................... 20 i) Taşradaki Muhafazakârlık ............................................................................................ 31 ii) Türkiye Taşrasında Geleneksel İslam .......................................................................... 37 B) TÜRKİYE SİNEMASINDA TAŞRANIN GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE TEMSİLİ .......... 42 1) 2000 Sonrası Türkiye Sinemasında Taşranın Temsili ................................................................ 50 a) Taşradan Kaçış ............................................................................................................ 55 b) Taşraya Dönüş ............................................................................................................. 57 2) Taşranın Görüntüsü .................................................................................................................. 61 a) Vavien: İnsanın Gel-Git’leri ............................................................................................. 61 i) Erkeklik Yarışı ............................................................................................................. 63 b) Gölgesizler: Kayıpların Gölgesinde Bir Köy .................................................................... 64 i) İktidar Eleştirisi ............................................................................................................ 65 c) Yozgat Blues: Yeni Bir Hayat Arayışı Olarak Taşra.......................................................... 68 i) Merkez-Taşra Karşıtlığı ................................................................................................ 73 d) “Karpuz Kabuğundan Gemiye Binersen Tez İnersin”....................................................... 74 i) Cinselliğin Ruhu: Arzu ve Tabu.................................................................................... 77 C) TAŞRANIN RUHU: MUHAFAZAKÂRLIK, GELENEKÇİLİK VE TEKDÜZELİK ..... 80 1) Yozgat Blues: Muhafazakârlığın Sesi ........................................................................................ 84 2) Karpuz Kabuğundan Gemiler Yapmak: Taşranın Taşrası .......................................................... 87 3) Vavien: Bir Taşra İnanışı Olarak “Hızır”................................................................................... 89 4) Gölgesizler: İnanç ve Ritüel ..................................................................................................... 90 D) TAŞRANIN KARAKTERLERİ .......................................................................................... 93 1) Kadın: Taşranın Ezileni ............................................................................................................ 93 2) Erkek: Taşranın Efendisi .......................................................................................................... 98 3) Muhtar: Devletin Köydeki Temsilcisi ..................................................................................... 101 4) Çocuk: Taşranın Fısıltısı......................................................................................................... 102 5) Aydın: Taşranın “Garip” i ...................................................................................................... 105 6) İmam: “Yerel Etkili Kişi” ....................................................................................................... 106 7) Deli: Her Köyde Bir Tane ...................................................................................................... 107 8) Yabancı: Taşranın Dışlananı ................................................................................................... 108 5 E) TAŞRANIN MEKÂNLARI ............................................................................................... 112 1) Kahvehane ............................................................................................................................. 113 2) Berber Dükkânı ...................................................................................................................... 117 3) Meyhane ve Pavyon ............................................................................................................... 118 F) TAŞRADA GELENEKSELLİK VE TOPLUMSAL KONTROL MEKANİZMALARI . 120 1) Aile ........................................................................................................................................ 121 2) Eşitsizlik ................................................................................................................................ 133 3) Şiddet..................................................................................................................................... 135 SONUÇ: TEKDÜZELİKTEN ÇEŞİTLİLİĞE TEKRAR DÖNÜLEN TAŞRA ................... 137 KAYNAKÇA ........................................................................................................................... 142 6 GİRİŞ: BİR TANIM OLARAK TAŞRA Temel özellik olarak şehrin dışındaki bir “alanı” ifade eden taşra, şehirlerin merkezlerinden uzak yerleşim yerlerini ifade etmek için de kullanılabilmektedir.1 Kavram ilk olarak metropol dışı bir kent, sonra ise “yabanî” ve “uzak” anlamlarını ifade eder (Berk, 2004, s. 71). Net bir tanımı yapılamadığından coğrafya, siyaset bilimi, sosyoloji ve edebiyat gibi pek çok alanda farklı açılardan incelenmiştir. Ahmet Çiğdem’e göre, yalnızca bir ikamet alanı, “sosyolojik bir birim, coğrafî bir taksim” olamayacak nitelikteki taşra mekâna, zamana ve duruma göre farklı şekillerde tanımlanabilir (2005, s. 104). Kültürel ve toplumsal anlamları da olan taşra, mekânla birlikte orada yaşayan insanların hayatlarını da kapsadığından mekânsal olandan toplumsal olana doğru bir anlam kaymasına uğrar. Sonuçta mekânsal anlamıyla birlikte mekânın sahip olduğu değerleri, toplumsal, siyasal ve kültürel yapıları, kısaca bir zihniyeti temsil eder (Saygılı, 2012, s. 11). Bu hâliyle taşra tek bir açıdan ele alınamaz, zira her bir şehrin taşrası olduğundan bu taşraların da kendilerine özgü birtakım özellikleri bulunmaktadır. Bu durum şehirler için olduğu kadar taşralar için de geçerlidir. Taşrayı tanımlayan kendisi değil, karşıtı olarak şehir, yani merkezdir. Merkeze göre taşra, merkezin dışında olan demektir. Bu tanımlamada merkezin yeri de önemlidir. Merkez, kendisini tanımlamak için önce bir taşraya ihtiyaç duyar. Taşra her yerde, doğuda veya batıda, her şehirde olabilir. Merkeze yakında da uzakta da bulunabilir. Köksal Alver’e göre taşranın tanımlanmasının zorluklarından biri de sürekli merkezle birlikte anlatılmasından dolayı bulanıklaşması ve kendi gerçekliğine bürünememesidir (2017a, s. 15). Taşra kendisine içeriden bakarak kendi tanımını yapmadığında dışarıdan bir göz olan merkez ona bakar ve onu uzaktan tanımlamaya çalışır. Ancak bu tanımlamada yalnızca 1 “Taşra” sözcüğü Orhun Abideleri’nde dahi “Dışarı, dışarıda, dışta” gibi anlamlarda kullanılmıştır. Bazı telaffuz değişikliklerine uğrasa da anlamı aynı kalmıştır (bkz. Çelikel, 2007, s. 28). 7 merkezin bakış açısı vardır. Tanımlamaya merkezden başlandığında taşra, merkez dışında kalan her yer demektir. Taşra her zaman merkezin gerisindedir. Çiğdem’e göre taşrayı tanımlayan hem merkezdir hem de merkezle olan ilişkisidir. Taşra, merkezin ifade ettiği şeye ikincildir (2005, s. 104). Haliyle eksik kalacak bu tanımlamaya göre taşra bir öteki durumunda kalır. Merkez taşraya üstündür, çünkü yöneten konumundadır, taşra ise aşağısında, yönetilen konumundadır. Birbirine ontolojik anlamda bağlı olan merkez ile taşra bir etkileşim içindedir (Saygılı, 2012, s. 75).

Load more