De Stadsgewestelijke Ligging Van Vinex-Wijken Van Buitenwijken Tot
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
De stadsgewestelijke ligging van Vinex-wijken Van buitenwijken tot nieuwe steden en dorpen de stadsgewestelijke ligging van vinex-wijken van buitenwijken tot nieuwe steden en dorpen Ideaalbeeld De uitleggebieden die in het kader van de Vinex-operatie zijn gebouwd, heb- ben gemeen dat zij liggen binnen de door het Rijk aangewezen stadsgewesten. Binnen die stadsgewesten zouden deze uitleggebieden zo dicht mogelijk tegen de bestaande stad aan gebouwd worden, als het ware als een nieuwe schil rondom de bestaande steden. Het Vinex-beleid past in het tijdsbeeld van de ‘complete stad’ (zie kader p. 18): een stad die mag uitbreiden zolang het maar in de vorm van een concentrische aanvulling op het bestaande is. In de praktijk blijkt echter al snel dat het hooggestemde ideaal van zich concentrisch uitbreidende steden niet altijd haalbaar is. Daarvoor zijn enkele oorzaken aan te geven. Niet alle gebieden die direct aan de stadsrand liggen, komen bijvoorbeeld in aanmerking voor stadsuitbreiding. De aanwezigheid van natuurgebieden, de wens het landschap open te houden en de hoge aan- koopkosten van sommige vormen van grondgebruik (denk bijvoorbeeld aan kassen) kunnen grote beperkingen opleggen bij het zoeken naar locaties voor uitleggebieden. Er is nog een oorzaak voor het feit dat er in de praktijk weinig terecht komt van het ideaalbeeld van een zich harmonisch en evenwichtig uitbreidende stad. De aanleg van het snelwegennet heeft er tegen het einde van de twintigste eeuw toe geleid dat alle grote steden in Nederland inmiddels over de snelweg bereikbaar zijn. Vanuit stadsmorfologisch oogpunt is het daarbij interessant dat in de loop van die eeuw het oorspronkelijk radiale wegennet is omgebouwd tot een net waarin tangentiale verbindingen overheersen. Eenvoudiger uitge- drukt: de snelweg is wel naar de stad gekomen, maar blijft er, behoudens enkele uitzonderingen, tegelijkertijd buiten. Tegen het midden van de jaren 1990 liggen de snelwegen aan de rand van de steden en is de stedelijke bebou- wing tot aan die snelwegen uitgedijd. Voor nieuwe wijken, zoals Vinex, rest zo slechts een sprong over de snelweg. Voorbeelden uit de vijf grootste steden van ons land laten zien dat elk van deze steden één of meer Vinex-wijken ‘aan gene zijde’ van de snelweg heeft gebouwd. Wat de zoveelste schil aan de stad had moeten worden, wordt een in zichzelf besloten ontwikkeling, door zware infrastructuur gescheiden van de rest van de stad. Deze in zichzelf besloten ligging kan heel ver gaan; Ypenburg wordt zelfs aan drie zijden door snelwegen begrensd, namelijk door de A4, de A12 en de A13. Tezamen met de bijbehorende geluidsvoorzieningen – die vooral in het noordwesten van de wijk de allure van een heuvelrug aannemen – zorgt deze zware infrastructuur ervoor dat de wijk vanuit de centrale stad van het stadsge- west (Den Haag en voorsteden) nagenoeg geïsoleerd ligt. Dit isolement, dat op gespannen voet staat met de oorspronkelijke idealen van Vinex, is zeker niet louter nadelig. De ligging tegen de snelweg levert in potentie uitstekende ver- bindingen in stadsgewestelijk verband. Bovendien vergroot een geïsoleerde De stadsgewestelijke ligging van Vinex-wijken 144 • 145 ligging de kansen op een eigen identiteit van de wijk, evenals de levensvatbaar- Tabel 7. Een typering van Vinexwijken naar hun ligging in stadsgewestelijk verband Figuur 3. De stadsgewestelijke ligging van de Vinex-wijken heid van de eigen centrumvoorzieningen. Ligging Wijken Zelfstandigheid Omvang Typologie Nieuwe stedelijke eenheid Stadsdeel Buitenwijk Uitbreiding groeikern Dorpsuitbreiding Hierna proberen we voor de onderzochte Vinex-wijken te komen tot een type- ring op basis van hun ligging in het stadsgewest. Tegen de stad; sluit aan op Brandevoort Als zelfstandige Variabel Stadsdeel tegen de stad bestaand stedelijk gebied1 Nesselande eenheid herkenbaar Plaats binnen stadsgewest De Vijfhoek In tabel 7 is een eerste aanzet gegeven voor de typering van de Vinex-wijken op basis van de plaats die zij binnen het stadsgewest innemen. De indeling gaat in Almere-Buiten Vinex Geïntegreerd deel van Buitenwijk tegen de stad de eerste plaats uit van het onderscheid in/aan/verder weg uit de Vierde nota het stedelijke gebied over de Ruimtelijke Ordening (zie kolom 1). In de tabel is de categorie ‘in de stad’ buiten beschouwing gelaten, aangezien inbreiding niet tot het veld van Bij de stad; in directe nabijheid IJburg Als zelfstandige een- Zeer groot (>10.000 ‘Nieuwe stedelijke Ypenburg Brandevoort Almere-Buiten Vinex Houten Vinex Bergschenhoek Vinex deze studie behoort. Vervolgens hebben we de categorie ‘aan de stad’ opge- van bestaand stedelijk gebied Ypenburg heid opgezet; eigen woningen) eenheid’ binnen een splitst, om recht te doen aan het geconstateerde verschijnsel dat niet alle Vinex- maar door infrastructuur daar- centrumgebied stadsregio wijken naadloos op het bestaande stedelijke gebied aansluiten. De hiervoor van gescheiden ingevoerde termen zijn: Meerhoven Middelgroot tot groot Stadsdeel bij de stad – tegen de stad: de wijk sluit aan op het bestaande stedelijke gebied; Stadshagen (<10.000 woningen) – bij de stad: de wijk ligt wel in de nabijheid van het bestaande stedelijke gebied maar is daarvan duidelijk gescheiden door infrastructuur; Zuiderburen, Als zelfstandige een- Klein tot middelgroot Buitenwijk bij de stad De categorie ‘verder weg gelegen mogelijkheden’ is hier als term vereenvou- Haverleij heid opgezet; geen (<5.000 woningen) digd tot buiten de stad. eigen centrumgebied IJburg Nesselande Zuiderburen Stellinghof Aan deze eerste indeling zijn de 13 onderzochte wijken toegevoegd. Aan de hand van hun karakteristieken, zoals die uit de analyse naar voren kwamen, Buiten de stad; op ruime Houten Vinex Sluit aan op bestaande Variabel Uitbreiding groeikern hebben we de tabel verder ontwikkeld. afstand2 van bestaand kern stedelijk gebied Als eerste verfijning zijn in de tabel de categorieën ‘tegen, ‘bij’ en ‘buiten de Bergschenhoek Vinex Klein (< 1.500 Dorpsuitbreiding stad’ uitgesplitst naar de mate van zelfstandigheid van de wijken (kolom 3). Op Stellinghof woningen) het eerste gezicht lijkt dit een herhaling van zetten: als een wijk ‘tegen de stad’ ligt, is de potentiële zelfstandigheid van deze wijk haast per definitie kleiner 1. Met ‘stedelijk gebied’ wordt hier bedoeld een stadsgewestelijk centrum of nevencentrum. dan wanneer een wijk in een zeker isolement ‘bij de stad’ ligt. Kijken we echter 2. Door ten minste 1 km open gebied gescheiden van stadsgewestelijk centrum of nevenkern. De Vijfhoek Haverleij nauwkeuriger naar de voorbeeldwijken, dan blijkt een subtielere indeling mogelijk. Zo kunnen wijken die direct tegen de stad aan liggen, best een buiten de centrale stad (dan wel steden) van het stadsgewest waartoe zij beho- bepaalde mate van zelfstandigheid uitstralen; dit geldt voor Brandevoort, ren. En dat, terwijl in de gedachte van het Vinex-beleid deze wijken uitsluitend Nesselande en De Vijfhoek. Indicatoren hiervoor zijn: een eigen stedenbouw- mogelijk zouden zijn in de vorm van een uitbreiding van een (grote) stad die tot kundige hoofdstructuur die afwijkt van de aanliggende stadswijken, en de aan- een stadsgewest behoort. wezigheid van een duidelijk wijkcentrum. Ook bij de wijken die gescheiden zijn van de stad (dus ‘bij de stad’ liggen), In een volgende stap (kolom 4) zijn de wijken onderverdeeld naar omvang. De doet zich een mogelijkheid tot verfijning voor. Een eigen stedenbouwkundige analyse laat zien dat de grootte van de Vinex-wijk (in aantallen woningen) van hoofdstructuur is voor deze wijken een vast gegeven, maar het al dan niet aan- invloed is op zijn functioneren in de stadsgewestelijke omgeving. Dit doet zich ★ Vinex centrumgebied Meerhoven wezig zijn van een centrum maakt in morfologisch opzicht wel degelijk ver- vooral voor bij de wijken in de categorie ‘bij de stad’. Hoe groter de wijk, hoe Vinexlocatie schil. Een wijk als Zuiderburen, met zijn zeer beperkte centrumvoorzieningen, groter immers het draagvlak voor de voorzieningen die de wijk een autonoom Vinex in ontwikkeling neemt binnen het stadsgewest een andere positie in dan wijken als IJburg en karakter kunnen geven. Dit beïnvloedt de rol die zo’n wijk binnen het stede- Stadscentrum Ypenburg, die over sterke voorzieningen beschikken; toch vertonen zij alle drie lijke netwerk zal kunnen spelen. In de hierna volgende hoofdstukken gaan we Bebouwd gebied en kassen een vergelijkbare mate van isolatie ten opzichte van de bestaande stad. verder in op deze gedachte; voorlopig volstaan we met een onderverdeling Water Drie van de onderzochte wijken – namelijk: Houten Vinex, Bergschenhoek die ‘zeer groot’, ‘groot’ en ‘middelgroot’ als bovengrenzen heeft. Vinex en Haverleij – kunnen tot de categorie ‘buiten de stad’ worden gerekend. Bij de wijken die tegen de stad zijn gelegen, is een onderverdeling naar Snelwegen Deze wijken liggen binnen het stadsgewest maar buiten de centrale stad of de omvang hier niet erg relevant. Het onderzoeksmateriaal geeft geen aanleiding Hoofdwegen grote nevenkernen. In feite is het enige dat zij gemeen hebben: hun ligging tot een nadere indeling. Spoorwegen Stadshagen vinex! een morfologische verkenning De stadsgewestelijke ligging van Vinex-wijken 146 • 147 De vier wijken uit de categorie ‘buiten de stad’ laten grote verschillen in genniveau, zeker als die voorzieningen op stadsgewestelijk niveau aantrek- omvang zien. Zolang er geen verband kan worden gelegd tussen de omvang en kelijk zijn, zou men kunnen spreken van een ‘nieuwe stad’ of een ‘groeipool’. hun functie in het stadsgewest,