Gminna Strategia Rozwiazywania Problemów Społecznych Dla Gminy Jarosław Na Lata 2014-2020

Załącznik do uchwały Nr IX/108/2013 Rady Gminy Jarosław z dnia 30 grudnia 2013

GMINNA STRATEGIA ROZWIAZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH DLA GMINY JAROSŁAW NA LATA 2014-2020

JAROSŁAW 2013

SPIS TREŚCI

WSTĘP

I Procedura tworzenia Gminnej Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych w Gminie Jarosław na lata 2014- 2020

1.1 Uwarunkowania strategiczne 1.2 Uwarunkowania prawne 1.2.1 Ustawy regulujące system pomocy społecznej

1.3 Metodyka pracy nad strategią II Diagnoza problemów społecznych gminy Jarosław

2.1 Charakterystyka gminy Jarosław 2.3 Gospodarka 2.4 Edukacja 2.5 Kultura, sport 2.6 Ochrona zdrowia 2.7 Pomoc Społeczna 2.7.1 Bezrobocie 2.7.2 Sieroctwo 2.7.3 Bezdomność 2.7.4 Niepełnosprawność 2.7.5 Zdarzenie losowe 2.7.6 Przemoc w rodzinie 2.7.7 Ubóstwo 2.7.8 Problemy ludzi starszych 2.7.9 Rozwiązywanie problemów alkoholowych w gminie Jarosław

III Analiza SWOT

IV Części programowe

4.1 Misja strategii 4.2 Cele strategiczne i kierunki działań 4.3 Monitoring i ewaluacja 4.4 Finansowanie strategii

WSTĘP

Obowiązek opracowania Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych wynika z art. 17 ust. 1 pkt. 1 ustawy o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004r. (Dz. U. z 2013 r. poz. 182z późn. zm.): „opracowanie i realizacja gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych ze szczególnym uwzględnieniem programów pomocy społecznej, profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka”.

Strategia jest dokumentem, który wytycza kierunki działań na rzecz niwelowania zjawisk społecznie niepożądanych, a także zajmuje się tworzeniem mechanizmów wzmacniających efektywność dokonanych zmian. Strategia określa cele strategiczne i szczegółowe. Ich realizacja pozwoli na wzmocnienie Gminy Jarosław jako aktywnego samorządu współpracy stwarzającego mieszkańcom zarówno możliwości rozwoju, jak i poczucie bezpieczeństwa. Pomoże zwiększyć potencjał społeczny gminy, zapewnić wszystkim mieszkańcom równe szanse w dostępie do dóbr i usług oraz udział w życiu publicznym. Chodzi o to, by w ciągu najbliższych kilkunastu lat Gmina Jarosław tworzyła i wprowadzała w życie zintegrowaną politykę społeczną, odpowiadającą na wyzwania rozwojowe i rozwiązującą bieżące problemy.

Strategia rozwiązywania problemów społecznych jest zgodna z podstawowymi zasadami życia społecznego, w szczególności zaś z zasadą pomocniczości, partycypacji społecznej i współodpowiedzialności. Wszelkie podejmowanie przedsięwzięcia będą prowadzone w oparciu o współdziałanie aktywnych podmiotów działających na scenie publicznej. Działania będą kierowane głównie ku środowiskom, które pozostają na marginesie życia społecznego, wykluczonych społecznie, lub zagrożonych tym zjawiskiem. 1) zasada pomocniczości – struktury wyższe nie powinny wyręczać struktur niższych, czyli osób i rodzin, grup i społeczności lokalnych w tym, z czym mogą sobie poradzić we własnym zakresie. Władza ma pobudzać, wspomagać i wspierać, pozwolić na świadome działanie. 2) zasada partycypacji społecznej i współodpowiedzialności – włączenie obywateli w rozwiązywanie lokalnych problemów, zaspakajaniu istniejących potrzeb. Bardzo istotny staje się aspekt samopomocy, którego idea polega na wyzwalaniu i wykorzystywaniu wewnętrznych zasobów oraz kompetencji osób, grup oraz społeczności lokalnych. Zadaniem sił zewnętrznych winno być wspieranie i wzmacnianie tego potencjału oraz tworzenie warunków sprzyjających rozwojowi.

Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2014-2020 jest wieloletnim dokumentem programowym, który ma istotne znaczenie dla zapewnienia bezpieczeństwa społecznego jej mieszkańców w szczególności grup zagrożonych wykluczeniem. Zadania przewidziane do realizacji zostały zaplanowane na okres od 2014 roku do 2020 roku. Dokument strategii obejmuje swoim zakresem stosunkowo długi okres czasu, niezbędnym więc będzie stały monitoring i ewaluacja realizacji zadań. Działania te będą pomocne w ewentualnym przeformułowaniu celów i zadań przewidzianych do wykonania w kolejnych etapach realizacji strategii.

I Procedura tworzenia Gminnej Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych w Gminie Jarosław na lata 2014- 2020

1.3 Uwarunkowania strategiczne i programowe

Strategia Rozwoju Kraju 2020

W ostatnich latach Rząd podjął wiele inicjatyw na rzecz programowania strategicznego w Polsce oraz stworzenia kompleksowego systemu zarządzania rozwojem. Wypracowane zostały podwaliny nowego systemu dokumentów strategicznych określających wizję i kierunki rozwoju kraju zarówno w perspektywie długookresowej do 2030 roku.

Strategia Rozwoju Kraju 2020 wskazuje strategiczne zadania państwa, których podjęcie w perspektywie najbliższych lat jest niezbędne, by wzmocnić procesy rozwojowe. Oparta jest na scenariuszu stabilnego rozwoju. Pomyślność realizacji wszystkich założonych celów uzależnione będzie od wielu czynników zarówno wewnętrznych jak i zewnętrznych, które są uzależnione od dostępności środków finansowych na jej realizację. Szczególne znaczenie będzie miał rozwój sytuacji w gospodarce światowej, a w szczególności w strefie euro. Strategia wyznacza trzy obszary strategiczne - Sprawne i efektywne państwo, Konkurencyjna gospodarka, Spójność społeczna i terytorialna, w których koncentrować się będą główne działania oraz określa, jakie interwencje są niezbędne w perspektywie średniookresowej w celu przyśpieszenia procesów rozwojowych.

Celem głównym Strategii staje się więc wzmocnienie i wykorzystanie gospodarczych, społecznych i instytucjonalnych potencjałów zapewniających szybszy i zrównoważony rozwój kraju oraz poprawę jakości życia ludności. Integruje ona wokół celów strategicznych wszystkie podmioty publiczne, a także środowiska społeczne i gospodarcze, które uczestniczą w procesach rozwojowych i mogą je wspomagać zarówno na szczeblu centralnym, jak i regionalnym. Wskazuje konieczne reformy ograniczające lub eliminujące bariery rozwoju społeczno-gospodarczego. Wskazane w Strategii cele rozwojowe i priorytety w znaczącym zakresie wpisują się w cele strategii unijnej „Europa 2020” i są z nią spójne.

Strategia Rozwoju Województwa Podkarpackiego

Ważnym dokumentem, który należy wziąć pod uwagę konstruując strategiczne cele i kierunki rozwiązywania problemów społecznych na terenie gminy, jest Strategia Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2020 przygotowana przez Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego w Rzeszowie. Strategia Rozwoju jest najważniejszym dokumentem programowym samorządu województwa i spełnia zarówno funkcję integratora i koordynatora działań, promuje województwo oraz jest narzędziem motywacyjnym i kreujących nowe impulsy rozwojowe.

Celem ogólnym Strategii Rozwoju Województwa Podkarpackiego, jako obszaru mniej rozwiniętego, jest przyśpieszenie rozwoju i strukturalnego dostosowania regionu oraz poprawa poziomu życia jego mieszkańców. Dla osiągnięcia celu głównego za niezbędne uznano przeciwdziałanie marginalizacji dużych środowisk społecznych oraz równoczesne podnoszenie konkurencyjności regionu. 5

Na podstawie analizy danych stwierdzono, iż procesem marginalizacji w województwie podkarpackim dotkniętych jest wiele środowisk społecznych (szczególnie na obszarach wiejskich), które są w dużym stopniu wyłączone z uczestniczenia w efektach procesów rozwojowych kraju. Polityka rozwoju województwa powinna zmierzać do zahamowania i odwrócenia istotnych, negatywnych problemów społecznych, do których zaliczono m.in.:

 duży odsetek ludności wiejskiej (ok. 50 proc.) utrzymującej się ze źródeł niezarobkowych — rent, emerytur, zasiłków,  21 proc. populacji województwa podkarpackiego korzysta z pomocy społecznej,  przyczynami korzystania z pomocy społecznej jest przede wszystkim brak wykształcenia oraz „dziedziczenie” pomocy społecznej,  starzenie się społeczeństwa,  wzrost liczby osób z zaburzeniami psychicznymi,  duży poziom bezrobocia,  problem bezrobocia ukrytego, zwłaszcza na obszarach wiejskich,  zwiększanie się zjawiska bezdomności,  wzrost zagrożenia patologią dzieci i młodzieży,  słabe warunki życia mieszkańców województwa podkarpackiego, Aby zapobiegać pogłębiającej się marginalizacji oraz podnosić konkurencyjność regionu w Strategii Rozwoju przyjęto do realizacji następujące priorytety rozwojowe, cele strategiczne oraz wyznaczono m.in. takie kierunki działań, które szczególnie uwzględniają potrzeby z obszaru polityki społecznej jak:  wielofunkcyjność obszarów wiejskich oraz modernizacja strukturalna rolnictwa, m.in. poprzez realizację celu,  odnowa wsi i modernizacja przestrzeni wiejskiej,  integracja społeczności lokalnej,  podniesienie standardu życia i pracy na wsi,  zaspokajanie potrzeb społecznych i kulturalnych i zachowanie dziedzictwa kulturowego,  tworzenie warunków dla rozwoju przedsiębiorczości i wzrostu konkurencyjności jako podstawa rozwoju gospodarczego i przeciwdziałania bezrobociu, rozwój sektora małych i średnich przedsiębiorstw,  rozwój kultury i ochrona walorów przyrodniczych i krajobrazowych regionu jako warunek podniesienia konkurencyjności produktu turystycznego,  zbudowanie systemu gwarantującego wzrost kapitału ludzkiego województwa, zgodnie ze współczesnymi trendami rozwoju cywilizacji, m.in. poprzez wzrost mobilności społecznej i zawodowej mieszkańców tj.: . społeczeństwo ustawicznie kształcące się, . bezpieczeństwo zdrowotne ludności, . rozbudowa systemu pomocy społecznej i przeciwdziałanie skutkom wykluczenia społecznego, . wspieranie działań sprzyjających aktywności życiowej osób i rodzin,

. profilaktyka i działania na rzecz osób zagrożonych marginalizacją i wykluczeniem społecznym, . rozbudowa i modernizacja infrastruktury pomocy społecznej, . modernizacja podstawowego układu komunikacyjnego województwa oraz rozwój infrastruktury technicznej, . inicjowanie i wspieranie współpracy z Ukrainą i Republiką Słowacką oraz krajami Unii Europejskiej i Ameryki Północnej.

Przyjęte priorytety są najistotniejsze w aspekcie perspektywicznego kreowania wojewódzką polityką rozwoju, w tym i polityki społecznej (rozumianej jako działania zmierzające do poprawy warunków życia ludności) oraz pomocy społecznej (która jako instytucja polityki społecznej państwa ma na celu umożliwianie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych.)

1.4 Uwarunkowania prawne 1.2.1. Ustawy regulujące system pomocy społecznej

Opracowując Gminną Strategię Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2014 -2020 opierano się na kluczowych dla tej materii aktach prawnych tak, aby była ona kompatybilna oraz komplementarna z obowiązującymi przepisami oraz wymogami prawnymi. Poniżej przedstawiono kluczowe dla ww. dokumentu, akty prawne z krótką charakterystyką zagadnień, które są szczególnie istotne dla funkcjonowania Strategii.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej jest najważniejszym aktem prawnym państwa polskiego oraz fundamentem państwa i systemu prawnego. To ona określa podstawowe prawa i wolności obywatelskie, a także gwarantuje poszanowanie praw osobistych, politycznych, ekonomicznych oraz socjalnych. Szczególną ochroną Konstytucja obejmuje dobro rodziny. Konstytucja Rzeczypospolitej Polski mówi, że wszyscy obywatele są równi wobec prawa i obowiązków. Mają prawo do równego ich traktowania i nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Oznacza to również, że pomoc społeczna powinna wspierać osoby i rodziny w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwiać im życie w warunkach odpowiednich godności człowieka.

Ustawa o pomocy społecznej

Od 01 maja 2004 r. obowiązuje ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2013 poz. 182 z późn. zm.). Ustawodawca definiuje pomoc społeczną jako instytucję polityki społecznej państwa, mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia zasoby i możliwości. Ustawa o pomocy społecznej określa zadania w zakresie pomocy społecznej, organizację pomocy, rodzaje świadczeń, a także 7

zasady i tryb ich udzielania. Określa również materialno-prawne przesłanki udzielania świadczeń z pomocy społecznej z tytułu:

1. Ubóstwa, 2. Sieroctwa, 3. Bezdomności, 4. Bezrobocia, 5. Niepełnosprawności, 6. Długotrwałej lub ciężkiej choroby, 7. Przemocy w rodzinie, 8. Potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności, 9. Bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych, 10. Braku umiejętności w przystosowaniu do życia młodzieży opuszczającej placówki opiekuńczo-wychowawcze, 11. Trudności w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy, 12. Trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego, 13. Alkoholizmu lub narkomanii, 14. Zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej, 15. Klęski żywiołowej lub ekologicznej.

Ustawa o zatrudnieniu socjalnym

Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 roku o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. z 2003 r. Nr 122, poz. 1143 z późn. zm.) kładzie szczególny nacisk na edukację oraz aktywizację środowisk marginalizowanych zawodowo i społecznie, a także na wspieranie zatrudnienia dla tych grup. Ustawa o zatrudnieniu socjalnym stwarza szansę na powrót do społeczeństwa osobom, które z różnych powodów znalazły się na marginesie życia społecznego. Wychodzi również naprzeciw postulatom organizacji pozarządowych, które oczekują od państwa większego zaangażowania w aktywizację i edukację środowisk dotkniętych długotrwałym bezrobociem.

Ustawa o spółdzielniach socjalnych

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2006 roku o spółdzielniach socjalnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 94, poz. 651 z późn. zm.) kompleksowo reguluje kwestię funkcjonowania spółdzielni pracy. W myśl cytowanej ustawy spółdzielnia pracy to forma prawna podmiotu łączącego w sobie cechy przedsiębiorstwa oraz organizacji pozarządowej, mająca umożliwić jej członkom, którymi muszą być w 50% osoby zagrożone wykluczeniem społecznym, powrót do uregulowanego życia społecznego i aktywności na rynku pracy. Spółdzielnia socjalna, jako rodzaj spółdzielni pracy, opiera się na zasadzie osobistego świadczenia pracy przez jej członków.

Ustawa o świadczeniach rodzinnych

Ustawa z dnia 28 listopada 2003 roku o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2003r. Nr 228, poz. 2255 z późn. zm.) reguluje przyznawanie i wypłatę świadczeń z poza systemu ubezpieczeń. Świadczenia przyznawane zgodnie z powyższą Ustawą są w całości finansowane ze środków budżetu państwa. W myśl ustawy o świadczeniach rodzinnych istnieje jeden zasiłek rodzinny wraz z dodatkami, świadczenia opiekuńcze tj. zasiłek pielęgnacyjny i świadczenie pielęgnacyjne, oraz jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka.

Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego

Według ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 roku o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 1994 r. Nr 111, poz. 535, z późn. zm.) tytułową ochronę zapewniają organy administracji rządowej, samorządowej, instytucje do tego powołane oraz stowarzyszenia, fundacje, związki wyznaniowe, a także inne osoby fizyczne i prawne. W świetle ustawy, ochrona zdrowia psychicznego polega w szczególności na:

1. Promocji zdrowia psychicznego i zapobieganiu zaburzeniom psychicznym,

2. Zapewnieniu osobom z zaburzeniami psychicznymi wielostronnej i powszechnie dostępnej opieki zdrowotnej oraz innych form opieki i pomocy niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym i społecznym,

3. Kształtowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi, właściwych postaw społecznych, a zwłaszcza zrozumienia, tolerancji, życzliwości, a także przeciwdziałaniu ich dyskryminacji.

Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie

Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2004 r. Nr 96, poz. 873 z późn. zm.) jest szczególnie ważnym aktem z punktu widzenia działalności i tworzenia organizacji pozarządowych w Polsce.

Ustawa szczegółowo reguluje:

1. Prowadzenie działalności pożytku publicznego (działalność odpłatna i nieodpłatna pożytku publicznego),

2. Uzyskanie przez organizacje pozarządowe statusu organizacji pożytku publicznego oraz konsekwencje z tym związane (warunki uzyskania statusu organizacji pożytku publicznego),

3. Nadzór nad prowadzeniem działalności pożytku publicznego,

4. Wolontariat.

Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi

Ustawa z dnia 26 października 1982 roku o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 1982 r. Nr 35, poz. 230 z późn. zm.) powierza gminie najwięcej kompetencji i zadań z zakresu przeciwdziałania alkoholizmowi oraz wychowaniu w trzeźwości jako jednostce administracyjnej będącej najbliżej społeczeństwa lokalnego. Do zadań tych należy:

1. Zwiększanie dostępności pomocy terapeutycznej i rehabilitacyjnej dla osób uzależnionych od alkoholu,

2. Udzielanie rodzinom, w których występują problemy alkoholowe, pomocy psychospołecznej i prawnej, a w szczególności ochrony przed przemocą w rodzinie,

3. Prowadzenie profilaktycznej działalności informacyjnej i edukacyjnej w zakresie rozwiązywania problemów alkoholowych i przeciwdziałania narkomanii, w szczególności dla dzieci i młodzieży, w tym prowadzenie pozalekcyjnych zajęć sportowych, a także działań na rzecz dożywiania dzieci uczestniczących w pozalekcyjnych programach opiekuńczo- wychowawczych i socjoterapeutycznych,

4. Wspomaganie działalności instytucji, stowarzyszeń i osób fizycznych, służących rozwiązywaniu problemów alkoholowych,

5. Wspieranie zatrudnienia socjalnego poprzez organizowanie i finansowanie centrów integracji społecznej.

Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie

Ustawa z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. z 2005 r. Nr 180, poz. 1493 z późn. zm.) określa następujące zadania gminy w tym obszarze:

1. Opracowanie i realizacja gminnego programu przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz ochrony ofiar przemocy w rodzinie,

2. Prowadzenie poradnictwa i interwencji w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie w szczególności poprzez działania edukacyjne służące wzmocnieniu opiekuńczych i wychowawczych kompetencji rodziców w rodzinach zagrożonych przemocą w rodzinie,

3. Zapewnienie osobom dotkniętym przemocą w rodzinie miejsc w ośrodkach wsparcia,

4. Tworzenie zespołów interdyscyplinarnych.

Zespół interdyscyplinarny do spraw przeciwdziałania przemocy w rodzinie ma za zadanie diagnozowanie problemu przemocy w rodzinie, następnie podejmowanie działań w środowisku zagrożonym przemocą w celach zapobiegawczych bądź podejmowanie interwencji w środowisku dotkniętym patologią. Zespół Interdyscyplinarny realizuje swoje cele m.in. poprzez opracowywanie i realizację indywidualnych planów pomocy i inicjowanie działań w stosunku do osób stosujących przemoc, a następnie monitorowanie sytuacji w tych 10

rodzinach. Do zadań zespołu należy również dokumentowanie podejmowanych działań, a także ich efektów.

Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej

Ustawa z dnia 9 czerwca 2011r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. 2011 Nr 149, poz. 887), nakłada nowe obowiązki na administrację publiczną. W myśl powyższej ustawy obowiązkiem gminy jest zapewnienie wsparcia rodzinie z trudnościami w wypełnianiu swoich funkcji opiekuńczo-wychowawczych. Wspieranie rodziny może być prowadzone w formie: a) pracy z rodziną, tj.: takich jak: konsultacje, poradnictwo specjalistyczne, terapia, mediacje, usługi opiekuńcze, pomoc prawna, a także pomoc ze strony asystenta rodziny, b) pomocy w opiece i wychowywaniu dzieci poprzez placówkę wsparcia dziennego oraz rodzinę wspierającą. Szczegółowe zadania gminy zostały określone w art. 176 ustawy i należą do nich:

1) opracowanie i realizacja 3-letnich gminnych programów wspierania rodziny,

2) tworzenie możliwości podnoszenia kwalifikacji przez asystentów rodziny,

3) tworzenie oraz rozwój systemu opieki nad dzieckiem, w tym placówek wsparcia dziennego, oraz praca z rodziną przeżywającą trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo- wychowawczych przez: a) zapewnienie rodzinie przeżywającej trudności wsparcia i pomocy asystenta rodziny oraz dostępu do specjalistycznego poradnictwa, b) organizowanie szkoleń i tworzenie warunków do działania rodzin wspierających, c) prowadzenie placówek wsparcia dziennego oraz zapewnienie w nich miejsc dla dzieci.

4) finansowanie: a) kosztów szkoleń dla rodzin wspierających, b) podnoszenia kwalifikacji przez asystentów rodziny, c) kosztów związanych z udzielaniem pomocy, o której mowa w art. 29 ust. 2, ponoszonych przez rodziny wspierające.

5) współfinansowanie pobytu dziecka w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka, placówce opiekuńczo-wychowawczej, regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej lub interwencyjnym ośrodku preadopcyjnym,

6) sporządzanie sprawozdań rzeczowo-finansowych z zakresu wspierania rodziny oraz przekazywanie ich właściwemu wojewodzie, w wersji elektronicznej, z zastosowaniem systemu teleinformatycznego, o którym mowa w ustawie,

7) prowadzenie monitoringu sytuacji dziecka z rodziny zagrożonej kryzysem lub przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczej, zamieszkałego na terenie gminy,

8) przekazywanie do biura informacji gospodarczej informacji, o której mowa w ustawie.

1.3 Metodyka pracy nad strategią

Zarządzeniem Wójta Gminy Jarosław nr Z/34/2013 z dnia 21 października 2013r. powołano zespół do opracowania dla Gminy Jarosław „Gminnej Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2014-2020”. Prace strategiczne prowadzone były pod kierunkiem koordynatora zespołu – Maria Kulczycka. Do składu zespołu powołano pracowników Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Jarosławiu:

1. Maria Kulczycka – Kierownik GOPS – Koordynator 2. Anna Cichowlaz – Pracownik socjalny 3. Elżbieta Kot – Specjalista pracy socjalnej 4. Aneta Majchrowska – Specjalista pracy socjalnej 5. Ewa Sas – Specjalista pracy socjalnej

Rozwiązywanie problemów społecznych to wprowadzanie sposobów reagowania w celu przeciwdziałania negatywnym zjawiskom i minimalizowanie ich skutków wśród społeczności gminy Jarosław. Opracowanie Gminnej Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2012-2020 powierzono Gminnemu Ośrodkowi Pomocy Społecznej w Jarosławiu z uwagi na doświadczenie oraz potencjał wiedzy w zakresie rozwiązywania problemów społecznych.

Podstawą do podjęcia działań związanych z tworzeniem dokumentu były następujące przesłanki:

- zakończenie okresu obowiązywania dotychczasowej Strategii - zaktualizowanie diagnozy demograficzno- społecznej mieszkańców gminy Jarosław - uaktualnienie analizy SWOT - aktualizacje dokumentu w zakresie i celów strategicznych i operacyjnych, kierunków niezbędnych działań oraz wskaźników do realizacji - wyzwanie związane z efektywniejszą realizacją celów polityki społecznej w gminie.

Strategia została opracowana na podstawie wnikliwej analizy dokumentacji będącej w dyspozycji Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Jarosławiu. Zespół dokonujący diagnozy problemów społecznych na terenie gminy Jarosław korzystał również z licznych informacji pozyskanych z Urzędu Gminy, Urzędu Statystycznego, jednostek samorządu terytorialnego, oraz instytucji współdziałających w szeroko rozumianym obszarze polityki społecznej. Przy opracowaniu Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych wykorzystano analizę SWOT. Punktem wyjścia była analiza sytuacji (SWOT) polegająca na

identyfikacji słabych i mocnych stron istniejących metod rozwiązywania problemów społecznych oraz identyfikacji problemów grup osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, prowadząca do określenia szans i zagrożeń w otoczeniu.

Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych stanowi długofalowy plan działania określający główne cele i kierunki rozwoju, służące zaspakajaniu potrzeb mieszkańców. Dokument ma charakter kompleksowy, stanowi projekt przyszłego funkcjonowania obszaru polityki społecznej w gminie. Systematyzuje działania oraz stanowi wytyczną postępowania sprzyjającą włączeniu społecznemu mieszkańców. Umożliwia koordynację realizowanych działań, ich monitorowanie oraz ocenę rezultatów dotychczas podejmowanych przedsięwzięć wraz z planowaniem dalszego rozwoju.

II. DIAGNOZA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY JAROSŁAW

2.1. Charakterystyka gminy Jarosław

Gmina Jarosław położona jest w zachodniej części powiatu jarosławskiego na obszarze zaliczanym do Doliny Sanu. Jej wschodnia cześć to teren płaskowyżu tarnogrodzkiego. Gmina Jarosław sąsiaduje z miastem Jarosław i gminami: Laszki, Radymno, Chłopice, Pawłosiów, Wiązownica oraz z gminami powiatu przeworskiego: Przeworsk, Tryńcza, Sieniawa. Zajmuje powierzchnie 114 km2. Obszar gminy jest podzielony na 13 sołectw

otaczając miasto Jarosław z trzech stron: z południowej: Tuczempy, Munina, Morawsko, wschodniej: Makowisko, Koniaczów, Surochów, Sobiecin, Zgoda oraz północną: Pełkinie, Wólka Pełkińska. Kostków, Wola Buchowska, Leżachów Osada. Liczba mieszkańców w gminie wynosi 13 193 co daje około 116 osób na km2. Gmina położona jest na strategicznym szlaku komunikacyjnym zarówno kolejowym, jak i drogowym. Przez teren gminy przebiega droga krajowa nr 4 od przejścia granicznego z Niemcami w Jędrzychowicach do przejścia granicznego z Ukrainą w Korczowej (w granicach gminy jest odcinek o długości 4,96 km); droga krajowa nr 77 Lipnik – Przemyśl (w granicach gminy jest odcinek o długości 4,96 km); droga wojewódzka nr 865 Jarosław – Bełżec ( w granicach gminy jest odcinek o długości 8, 64 km). Gmina posiada 46 km dróg własnych z czego 27 km powierzchni utwardzonej. Gmina Jarosław jest gminą podmiejską, podstawowa dziedziną gospodarki jest rolnictwo. Ze względu na umiejscowienie zakładów przemysłowych w mieście Jarosław nie ma rozwiniętego własnego przemysłu. W gminie znajdują się placówki handlowo- gastronomiczne, drobne rzemiosło i usługi. Wszystkie sołectwa w gminie posiadają pełne wyposażenie w zakresie infrastruktury komunalnej takie jak: gazyfikacje, wodociągi, telefonizacje, zbiórka i utylizacja odpadów stałych w oparciu o własne wysypisko. Dominacja rolnictwa oraz podmiejski charakter łączą się z walorami turystyki gminnej. Do najcenniejszych zabytków położonych na terenie gminy Jarosław należy zespół pałacowo parkowy w Pełkiniach - dawna rezydencja Czartoryskich. Gmina posiada także bardzo dobre warunki do rozwoju rolnictwa specjalistycznego np. ogrodnictwo, warzywnictwo ze względu na bliski rynek zbytu.

2.2 Sytuacja demograficzna gminy

Liczba ludności wg miejscowości statystycznych na koniec 2012r. kształtuje się odpowiednio:

Koniaczów - 618 mieszkańców Kostków - 510 mieszkańców Leżachów Osada - 127 mieszkańców Makowisko - 1275 mieszkańców Morawsko - 1052 mieszkańców Munina - 2086 mieszkańców Pełkinie - 1840 mieszkańców Sobiecin - 444 mieszkańców Surochów - 1035 mieszkańców Tuczempy - 1677 mieszkańców Wola Buchowska - 815 mieszkańców Wólka Pełkińska - 1484 mieszkańców Zgoda - 230 mieszkańców

Razem: 13 193 mieszkańców

2.3 Gospodarka

Obszar Gminy Jarosław jest położony na najlepszych w naszym województwie glebach, a także jest jednym z lepszych w skali kraju terenem przydatnym dla rolnictwa. Pomimo dobrych gleb rolnictwo stanowi źródło utrzymania niewielkiej liczby mieszkańców. Spowodowane jest to dużym rozdrobnieniem gospodarstw rolnych. W gminie przeważają gospodarstwa o powierzchni od 1-2 ha, niewielki procent stanowią gospodarstwa powyżej 15 ha . Ogółem w gminie funkcjonuje 3235 gospodarstw rolnych o powierzchni 9.456 ha przeliczeniowych. W produkcji roślinnej przeważa uprawa zbóż, ziemniaków i buraków cukrowych. W produkcji zwierzęcej dominuje hodowla bydła i trzody chlewnej. 2.4 Edukacja

Aktualna liczba szkół i przedszkoli funkcjonujących na terenie gminy Jarosław obrazuje poniższa tabela

Tabela nr 1. Liczba placówek oświatowo-wychowawczych na terenie gminy Jarosław

Rodzaj 2008 2009 2010 2011 2012 placówki Przedszkola 1 1 2 2 3 Szkoły 7 7 7 7 7 Podstawowe Gimnazja 4 4 4 4 4 Źródło: Opracowanie na podstawie danych GUS i UG

Zestawione dane z powyższej tabeli wskazują na dobrze rozwiniętą sieć szkół . Na terenie gminy Jarosław funkcjonują aktualnie 3 Przedszkola 7 szkół podstawowych i 4 gimnazja.

W prawidłowym funkcjonowaniu gminnej oświaty rozmieszczenie sieci szkół jest bardzo ważne, ponieważ od właściwego rozmieszczenia zależą efekty kształcenia, warunki pracy i nauki a także możliwość zabezpieczenia czasu wolnego dzieciom i młodzieży szkolnej poprzez organizacje zajęć pozalekcyjnych dostosowanych do potrzeb i możliwości uczniów.

Liczbę uczniów uczęszczających do szkół w latach 2008-2012 przedstawia poniższa tabela:

Tabela nr 2. Liczba uczniów gminy Jarosław realizujący obowiązek szkolny

Rodzaj 2008 2009 2010 2011 2012 placówki

Szkoła 1041 995 1004 998 938 Podstawowa

Gimnazjum 615 578 564 509 521

Źródło: Opracowanie na podstawie danych GUS i UG.

Analizując dane zawarte w tabeli nr 2 zauważono niepokojące zjawisko zmniejszania się liczby uczniów w szkołach. Prognozuje się że w latach obowiązywania strategii, liczba uczniów spowodowana niżem demograficznym będzie się zmniejszać.

Tabela nr 3. Liczba dzieci urodzonych w latach 2008-2012

2008 2009 2010 2011 2012

Liczba 171 157 130 131 159 dzieci

Źródło: Opracowanie na podstawie danych UG

Z powyższej tabelki wynika, że wzrasta liczba dzieci urodzonych w Gminie Jarosław.

2.5 Kultura, sport

Gmina w swej strukturze nie posiada ośrodka, który zajmowałby się koordynacją poczynań dla placówek i świetlic działających w poszczególnych sołectwach. Istniejące biblioteki i ich zbiory służą zaspokajaniu potrzeb oświatowych i kulturowych oraz uczestniczą w upowszechnianiu wiedzy i kultury.

Gminna Biblioteka Publiczna znajduje się w Pełkiniach, jest dostępna dla wszystkich zainteresowanych, dlatego gromadzi się w niej zbiory z różnych dziedzin, które służą kształceniu ogólnemu i zawodowemu oraz służą kulturalnej rozrywce mieszkańców. Do biblioteki zgłaszają się czytelnicy o różnym wieku i wykształceniu, poszukując lektur szkolnych, wydawnictw popularnonaukowych i fachowych.

Gminna Biblioteka Publiczna w Pełkiniach posiada swoje filie w Makowisko, Muninie, Surochowie, Tuczempach i Wólce Pełkińskiej.

Księgozbiór Gminnej Biblioteki Publicznej w Pełkiniach i jej filii to ogółem 44 094 woluminów (stan na 31.12.2012r.).

W 2012 roku biblioteki zarejestrowały 984 czytelników. Ogółem wypożyczono 15 226 woluminów, w tym dla dzieci 6 699, dla dorosłych 6 962 i literatury niebeletrystycznej 1 565 woluminów.

Ponadto działalność związaną z krzewieniem kultury pełnią świetlice wiejskie w:

- Leżachów Osadzie - Woli Buchowskiej - Wólce Pełkińskiej - Muninie - Tuczempach - Morawsku - Surochowie - Zgodzie - Makowisku 17

- Koniaczowie - Sobiecinie oraz Dom Kultury w Pełkiniach.

W świetlicach prowadzone są imprezy kulturalno-oświatowe związane z obchodami świąt, wydarzeń historycznych.

W skład infrastruktury sportowej gminy Jarosław wchodzą: - 4 stadiony sportowe z zapleczem sanitarnym i szatniami ( Tuczempy, Wólka Pełkińska, Surochów, Wola Buchowska) - 1 boisko sportowe w Pełkiniach - hala sportowa z pełnowymiarową areną przy Szkole Podstawowej w Muninie - 3 sale sportowe przy Szkołach w Morawsku, Wólce Pełkińskiej, Pełkiniach) - 3 boiska sportowe typu „Orlik" w Wólce Pełkińskiej, Tuczempach i Surochowie.

Na terenie gminy funkcjonuje 11 klubów sportowych, zrzeszających młodzież i dorosłych:

1) LKS „MAKOVIA" Makowisko 2) LKS „WÓLCZANKA" Wólka Pełkińska 3) Uczniowski Klub Sportowo-Turystyczny „LIDER" Munina 4) LKS „BŁĘKITNI" Pełkinie 5) LKS „PŁOMIEŃ" Morawsko 6) KS „PIAST" Tuczempy 7) UKS „SOKÓŁ" przy Gimnazjum w Pełkiniach 8) KS Koniaczów 9) LKS „DELIN" Munina 10) LKS „OSTROVIA" Wola Buchowska 11) LKS „FREDRO" Surochów

2.6 Ochrona zdrowia

Na terenie gminy Jarosław działalność z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej prowadzi Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej „Multi-med" s.c. w Wólce Pełkińskiej. W wyżej wymienionej placówce z usług medycznych korzystają mieszkańcy sołectw: Wólka Pełkińska, Pełkinie, Wola Buchowska, Kostków i Leżachów Osada.

Z powodu bliskiej odległości od miasta Jarosławia, mieszkańcy z pozostałych sołectw, korzystają z placówek medycznych znajdujących się w mieście Jarosław. Zgłaszający się mieszkańcy mogą skorzystać z podstawowej opieki zdrowotnej, specjalistycznej, wykonać szereg badań analitycznych czy skorzystać z rehabilitacji leczniczej.

Oprócz Niepublicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej „Multi-med." s.c. działalność usługową na terenie gminy prowadzi apteka w Wólce Pełkińskiej.

2.7 Pomoc Społeczna

Pomoc społeczna stanowi istotną dziedzinę polityki społecznej państwa, mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenie trudnej sytuacji, którą nie są w stanie pokonać wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości . Obowiązek realizacji pomocy społecznej spoczywa na jednostkach samorządu terytorialnego oraz organach administracji rządowej w zakresie przewidzianym ustawą o pomocy społecznej.

Pomoc społeczna wspiera osoby i rodziny w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwienie im życia w warunkach odpowiadających godności człowieka.

Przy ocenie zakresu zaspokajania niezbędnych potrzeb życiowych należy brać pod uwagę również możliwości, jakimi dysponuje pomoc społeczna. Zadaniem pomocy społecznej jest zapobieganie trudnym sytuacjom życiowym poprzez podejmowanie działań zmierzających do życiowego usamodzielnienia osób i rodzin oraz ich integracja ze środowiskiem. Beneficjent korzystający z pomocy społecznej ma obowiązek współdziałania w rozwiązywaniu własnej trudnej sytuacji życiowej.

Ustawa o pomocy społecznej wymienia powody, z powodu wystąpienia których udziela się pomocy społecznej. Pomocy społecznej udziela się osobom i rodzinom w szczególności z powodu: ubóstwa, sieroctwa, bezdomności, bezrobocia, niepełnosprawności, długotrwałej lub ciężkiej choroby, przemocy w rodzinie, potrzeby ochrony ofiar handlu ludźmi, potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności, bezradności w sprawach opiekuńczo- wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych, trudności w integracji cudzoziemców, którzy uzyskali w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą, trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego, alkoholizm lub narkomania, zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej, klęski żywiołowej lub ekologicznej.

Tabela nr 4. Liczba osób, rodzin i osób w rodzinach korzystających z pomocy w latach 2008-2012

Wyszczególnienie Świadczenia przyznawane w ramach zadań zleconych i zadań własnych bez względu na ich rodzaj, liczbę oraz źródło finansowania

2008 2009 2010 2011 2012

Liczba osób, 887 892 834 846 729 którym przyznano decyzją świadczenie Liczba rodzin 633 667 654 513 430 ogółem objętych pomocą finansową Liczba osób w 2 620 2718 2472 1818 1652 rodzinach objętych pomocą Źródło: Opracowanie na podstawie danych GOPS Jarosław

Z przedstawionej powyżej tabelki wynika, że zmniejsza się liczba osób i rodzin korzystających z pomocy Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Jarosławiu.

Tabela nr 5. Rodzaje pomocy udzielanej przez GOPS Jarosław w latach 2008-2012

Rodzaje 2008 2009 2010 2011 2012 pomocy/liczba osób, którym przyznano decyzja świadczenie Zasiłek stały 22 18 22 28 31 Zasiłek 101 72 91 82 69 okresowy Zasiłek celowy 128 150 153 161 150 Świadczenie 92 154 163 166 215 pieniężne na zakup posiłku Usługi 0 0 0 1 1 specjalistyczne Źródło: Opracowanie na podstawie danych GOPS Jarosław

Powyższe dane wskazują, iż wzrosła liczba osób korzystających z pomocy ośrodka w formie zasiłku stałego. Pomoc w formie zasiłku okresowego w analizowanym okresie 2008-2012 zmniejsza się. Zasiłki celowe, jako zadanie własne gminy utrzymują się na tym samym 20

poziomie. Natomiast pomoc finansowa w postaci świadczenia pieniężnego na zakup żywności wykazuje tendencję zwyżkową. Z usług specjalistycznych w latach 2011-2012 skorzystała jedna osoba.

Inne świadczenia realizowane przez Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej

Istotna rolę w pomocy społecznej odgrywają świadczenia rodzinne obejmujące zasiłek rodzinny wraz z dodatkami do zasiłku rodzinnego, zasiłek pielęgnacyjny, świadczenie pielęgnacyjne oraz jednorazową zapomogę z tytułu urodzenia się dziecka. System świadczeń rodzinnych ma na celu częściowe pokrycie wydatków na utrzymanie dziecka (dzieci) oraz wsparcie w sytuacji kiedy w rodzinie znajduje się osoba niepełnosprawna wymagająca opieki i pomocy. Udzielona pomoc w tym zakresie ilustruje tabela nr 7.

Tabela nr 6. Świadczenia rodzinne w latach 2008-2012

Rodzaj świadczenia 2008 2009 2010 2011 2012 Zasiłek rodzinny wraz z 1240 1138 1016 923 880 dodatkami Zasiłek pielęgnacyjny 386 423 429 434 437 Świadczenie pielęgnacyjne 60 61 89 127 61 Jednorazowa zapomoga z 148 150 128 127 151 tytułu urodzenia się dziecka Źródło: Opracowanie na podstawie danych GOPS Jarosław

Powyższe dane wskazują na systematyczny spadek liczby rodzin pobierających zasiłek rodzinny wraz z dodatkami na przestrzeni lat 2008 – 2012. Nieznaczne wahania dotyczą liczby rodzin uprawnionych do jednorazowej zapomogi z tytułu urodzenia się dziecka. Największą stabilność prezentuje liczba rodzin uprawnionych do zasiłku pielęgnacyjnego. Tendencje wzrostową przedstawia natomiast liczba rodzin pobierających świadczenia pielęgnacyjne.

2.7.1 Bezrobocie

Problematyka zatrudnienia i osób bezrobotnych regulowana jest ustawą z 20 kwietnia 2004r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Zgodnie z art. 2 ust.1 pkt. 2 w/wymienionej ustawy osobą bezrobotną jest osoba, która pozostaje bez zatrudnienia oraz nie wykonuje innej pracy zarobkowej, pozostaje w gotowości do podjęcia pracy w pełnym wymiarze czasu pracy, jest zarejestrowana ze właściwym dla miejsca zameldowania urzędzie pracy. Zarejestrować się jako osoba bezrobotna, może każda osoba pełnoletnia, która nie ukończyła 60 lat kobiety lub 65 mężczyźni, nie nabyła uprawnień do świadczeń emerytalno- rentowych, nie jest posiadaczem nieruchomości rolnej o powierzchni użytków rolnych przekraczających 2 ha przeliczeniowe, a także spełnia inne wymogi wymienione w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.

Bezrobocie to sytuacja, w której istnieje grupa pracowników zdolna do pracy oraz zgłaszających gotowość jej podjęcia, przy czym dochody z pracy są dla tych osób podstawą

egzystencji. Brak pracy powoduje pogorszenie standardu życia, poczucie bezsilności, prowadzi często do izolacji społecznej, powstanie problemów rodzinnych oraz zdrowotnych.

Tabela nr 7. Bezrobotni mieszkańcy Gminy Jarosław w latach 2010-2012

Bezrobotni mieszkańcy Gminy 2010 2011 2012 Jarosław ogółem 1050 1058 1055 kobiety 508 525 511 z prawem do zasiłku ogółem 161 135 157 z prawem do zasiłku kobiety 63 55 59 Źródło: Opracowane na podstawie danych z PUP Jarosław.

Z przedstawionej powyżej tabeli wynika, iż liczba bezrobotnych mieszkańców gminy Jarosław od trzech lat nie ulega znacznym zmianom.

Sytuacja na rynku pracy w znacznym stopniu zależy od kwalifikacji zawodowych. Problem ten nie jest związany tylko z niskim wykształceniem, ale także z niedostosowaniem kwalifikacji do potrzeb rynku pracy. Niedostateczne kwalifikacje związane są z przede wszystkim z transformacją gospodarczą i nienadążaniem pracowników za wymaganiami rynku, niską adaptacyjnością ludzi o wyjściowych niskich kwalifikacjach. Istotne znaczenie ma także niskie uczestnictwo w kształceniu ustawicznym. Jest to również problem motywacji i nastawienia osób bezrobotnych, które często nie godzą się z koniecznością całkowitego przekwalifikowania się.

Trudna sytuacja na rynku pracy, powoduje trudną sytuację finansową tych rodzin, zdecydowana większość nie posiada prawa do zasiłku dla bezrobotnych.

Bezrobocie na terenie gminy Jarosław jest połączone z bezrobociem w mieście Jarosław. Ograniczenie zatrudnienia w zakładach pracy powoduje, że w pierwszej kolejności są zwalniani tzw. ”dwuzawodowi”. Skutki bezrobocia na terenach wiejskich powodują zmniejszenie popytu na artykuły przemysłowe i usługi tworzone w mieście.

Bezrobocie a rynek pracy

Mieszkańcy wsi są grupą szczególnie zagrożoną bezrobociem, ponieważ oprócz bezrobocia rejestrowanego występuje na tych obszarach problem wysokiego bezrobocia ukrytego, wynikający głównie z stąd, że duża cześć ludności najczęściej nie spełnia kryterium niezbędnego do uzyskania statusu bezrobotnego, ponieważ posiadają gospodarstwa rolne o powierzchni większej niż przewidują przepisy prawne. Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z dnia 20 kwietnia 2004 r. /Dz. U. z 2013r. poz. 694 art. 2 ust. 1 pkt.2 d-e/ d) nie jest właścicielem lub posiadaczem samoistnym lub zależnym nieruchomości rolnej, w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. — Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, z późn. zm.), o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 2 ha przeliczeniowe lub nie podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu stałej pracy jako 22

współmałżonek lub domownik w gospodarstwie rolnym o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 2 ha przeliczeniowe, e) nie uzyskuje przychodów podlegających opodatkowaniu podatkiem dochodowym z działów specjalnych produkcji rolnej, chyba że dochód z działów specjalnych produkcji rolnej, obliczony dla ustalenia podatku dochodowego od osób fizycznych, nie przekracza wysokości przeciętnego dochodu z pracy w indywidualnych gospodarstwach rolnych z 2 ha przeliczeniowych ustalonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego na podstawie przepisów o podatku rolnym, lub nie podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu stałej pracy jako współmałżonek lub domownik w takim gospodarstwie. Jedną z przyczyn znacznych dysproporcji jest fakt, iż kobiety z terenów wiejskich częściej decydują się na pozostanie w domu w celu wychowania dzieci i zajęcia się gospodarstwem domowym lub gospodarstwem rolnym. W gminie Jarosław dominują nadal rodziny w której, jedne osoby zajmują się pracą w domu, a drugie pracą zarobkową poza domem. Bezrobotni mieszkańcy obszarów wiejskich napotykają na duże trudności w znalezieniu zatrudnienia z powodu braku miejsc pracy w miejscu zamieszkania i niski poziom wykształcenia oraz brak kwalifikacji zawodowych, które są najczęściej niedostateczne do potrzeb nowoczesnej gospodarki rynkowej. Mieszkańcy gminy Jarosław pracują najczęściej w sektorze budowlanym, handlu. Prognozuje się, że w latach realizacji strategii rozwiązywania problemów społecznych, liczba zarejestrowanych bezrobotnych będzie się systematycznie zmniejszała 2-3% rocznie, zwiększać się będzie liczba osób zatrudnionych w sektorze usługowym i turystyce.

2.7.2 Sieroctwo

Definicja sieroctwa charakteryzuje się dość rozbudowanym zakresem znaczeniowym i dlatego coraz częściej występuje podział na sieroctwo naturalne i sieroctwo społeczne. Z sieroctwem naturalnym mamy do czynienia wtedy, gdy oboje rodzice nie żyją. Sieroctwo społeczne natomiast polega na tym, że dziecko jest pozbawione normalnego środowiska rodzinnego. Przyczyny mogą być bardzo różne: rozpad rodziny, alkoholizm, narkotyki, choroby (fizyczne i psychiczne). Na dezintegracje rodziny wpływa również zła sytuacja materialna, mieszkaniowa, narastające frustracje spowodowane bezrobociem. Reasumując można stwierdzić, że określenie „sieroty społecznej” odnosi się do dzieci, które posiadają rodziców ( a przynajmniej jedno z nich), ale nie mają wystarczającego kontaktu z nimi. Często wychowują się w placówkach opiekuńczo-wychowawczych.

Do form opieki nad dzieckiem pozbawionym rodziny można zaliczyć wszystkie placówki opiekuńczo wychowawcze oraz tak zwaną „rodzinną opiekę zastępczą. Dziecko w wieku do lat trzech, które z różnych przyczyn zostaje pozbawiona rodziny, zostaje umieszczona w Domu Małego Dziecka. Jeżeli nie zostanie zaadoptowane, to po ukończeniu trzeciego roku życia zostaje przeniesione do Domu Dziecka. Rodzinna opieka zastępcza obejmuje różne sytuacje na gruncie opiekuńczo wychowawczym. Można je podzielić na 2 rodzaje:

 Rodziny spokrewnione lub spowinowacone, które zaczynają opiekę nad dzieckiem bezpośrednio po opuszczeniu go przez rodziców niektóre rodziny opiekują się dziećmi tylko przez pewien czas ( np.: podczas pobytu rodziców w Zakładzie Karnym), inne zajmują się dziećmi aż do jego usamodzielnienia. 23

 Rodziny obce, które biorą na wychowanie dzieci z placówek opiekuńczo – wychowawczych

Do głównych przyczyn sieroctwa społecznego zalicza się tak zwane „dezintegracje rodziny”. Oznacza ona że rodzina nie spełnia w prawidłowy sposób funkcji wychowawczych i społecznych. Często dotyczy to rodziny na niskim poziomie moralnym i materialnym. Oddzielenie dzieci od ich naturalnego środowiska rodzinnego jest celowe wtedy, kiedy chce się je zabrać od szkodliwych i często patologicznych powiązań rodzinnych. W przypadku pojawienia się rodziny chętnej do zaadoptowania dzieci, taka adopcja jest możliwa tylko wtedy, gdy sytuacja prawna dziecka jest uregulowana – naturalni rodzice są pozbawieni władzy rodzicielskiej.

W Polsce i na świecie poszukuje się sposobów do walki z sieroctwem społecznym. Tworzy się różnorodne formy. Są to rodziny adopcyjne lub zastępcze oraz rodzinne domy dziecka. Obowiązujące od 1 stycznia 2012r. ustawa z dnia 9 czerwca o wspieraniu rodzin i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. nr 149 z późn. zm.) reguluje kwestie związane z pomocą dziecku i zadań nałożonych na gminę. Nowy system ma za zadanie wzmocnić wsparcie dla dysfunkcyjnych rodzin dziecka, przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo- wychowawczych a w przyszłości ograniczyć liczbę dzieci kierowanych do placówek opiekuńczo -wychowawczych. Rodziny przeżywające trudności w opiece i wychowaniu dzieci oraz prowadzeniu gospodarstwa domowego może być objętą pomocą asystenta rodziny polegająca na wzmożonej pracy z rodziną w słabych punktach, nauczeniu jej zachowań, zbudowanie lub odbudowanie normalnego funkcjonowania a pozostawienie w niej dziecka nie zagrażało jego rozwojowi.

2.7..3 Bezdomność

W myśl art.6 pkt. 8 Ustawy o pomocy społecznej1 osoba bezdomna jest osobą niezamieszkującą w lokalu mieszkalnym w rozumieniu przepisów o ochronie praw lokatorów i mieszkaniowym zasobie gminy i niezameldowaną na pobyt stały, w rozumieniu przepisów o ewidencji ludności, a także osobę niezamieszkującą w lokalu mieszkalnym i zameldowaną na pobyt stały w lokalu, w którym nie ma możliwości zamieszkania.

Bezdomność jest określone również jako sytuacje osób, które w danym czasie nie posiadają i własnym staraniem nie mogą zapewnić sobie takiego schronienia, które mogły by uważać za swoje i które spełniały by minimalne warunki, pozwalające uznać je za pomieszczenie mieszkalne.

Bezdomność jest również zjawiskiem społecznym, konflikty rodzinne uniemożliwiają faktyczne współzamieszkiwanie w lokalu, w którym jest się zameldowanym, lub też zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych pomimo braku zameldowania i prawa do zamieszkiwania w danym lokalu. Brak domu uniemożliwia człowiekowi normalny rozwój, negatywnie wpływa na rozwój psychiczny i fizyczny. Deprywacji podlegają nie tyko potrzeby mieszkaniowe, ale wszystkie inne potrzeby począwszy od najbardziej niezbędnych dla

prawidłowego funkcjonowania w środowisku – potrzeba fizjologiczna, skończywszy na potrzebie samorealizacji.

Szacuje się, że na terenie Gminy Jarosław są dwie osoby bezdomne. Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Jarosławiu udziela wsparcia osobom bezdomnym w formie świadczenia pieniężnego, jak również podejmuje działania zmierzające do przyznania świadczeń o charakterze niepieniężnym.

1.Ustawa o pomocy społecznej / teks jednolity Dz. U. z 2009r Nr. 175, poz 1362. ze zm./

2.7.4 Niepełnosprawność

W myśl art.2 pkt 10 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (….)1 niepełnosprawność oznacza trwałą lub okresowa niezdolność do wypełnienia ról społecznych z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu , w szczególności powodują niezdolność do pracy. W myśl art. 1 cytowanej ustawy, niepełnosprawność zostaje potwierdzona orzeczeniem;

a) o zakwalifikowaniu przez organy orzekające do jednego z trzech stopni o niepełnosprawności ( wyróżnia się stopień lekki, umiarkowany i znaczny) b) o całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy na podstawie odrębnych przepisów lub c) o niepełnosprawności, wydanym przed ukończeniem 16 roku życia.

Orzeczenie o stopniu niepełnosprawności wystawione są przez Zespół ds. Orzekania o Niepełnosprawności, Komisję przy ZUS i KRUS.

Sytuację osób niepełnosprawnych jest trudna. Niepełnosprawni fizycznie mają trudności m.in. ze swobodnym poruszaniem się (bariery architektoniczne). Bariery architektoniczne umożliwiają osobom niepełnosprawnym uczestnictwo w normalnym życiu.

Niepełnosprawne psychicznie osoby są postrzegane jako nieprzewidywalne, niebezpieczne. Jednak największym problemem dla osób niepełnosprawnych są czynniki społeczne i psychologiczne; brak zrozumienia ze strony ludzi zdrowych oraz trudności w akceptacji swoich schorzeń i samego siebie.

1 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych ( t. jedn. Dz. U. 2010 nr 214, poz.1407 z późn. zm)

Tabela nr 8. Osoby niepełnosprawne na terenie gminy Jarosław korzystające ze świadczeń GOPS Jarosław.

2008 2009 2010 2011 2012

Osoby 31 40 49 52 59 niepełnosprawne

Źródło: Opracowanie na podstawie danych GOPS Jarosław

Z analizy danych wynika ,że liczba osób niepełnosprawnych korzystających z pomocy Ośrodka ma tendencje wzrostowe.

Usługi świadczone przez GOPS w stosunku do osób niepełnosprawnych to głównie:

- oferowanie usług specjalistycznych - kierowanie do Domów pomocy Społecznej - kierowanie na Warsztaty Terapii Zajęciowej - kierowanie do Ośrodka Wsparcia

2.7.5 Zdarzenie losowe

Pomoc społeczna udzielana jest również w sytuacjach niezależnych od uwarunkowań społecznych np. wystąpienie zdarzenia losowego.

O pomoc społeczną mogą ubiegać się osoby lub rodziny, które poniosły straty w wyniku zdarzenia losowego. Świadczenia z pomocy społecznej ma jedynie zminimalizować wysokość tych strat, a co istotne, nie jest jego zadaniem ich wyrównanie i nie stanowi formy odszkodowania pokrywanego ze środków publicznych. Świadczenie jest przyznawane w ramach uznania administracyjnego, wymaga uzasadnienia i udokumentowania odpowiednimi materiałem dowodowym w szczególności co do wysokości strat, jak również posiadanych przez gminy środków. Pomoc może być okresowa w formie pieniężnej lub rzeczowej. Zakres udzielanej pomocy ilustruje poniższa tabela

Tabela nr 9. Liczba osób, którym przyznano pomoc z powodu zdarzenia losowego.

2008 2009 2010 2011 2012 Liczba osób którym przyznano decyzja 5 0 3 1 1 świadczenie Liczba osób w rodzinach 14 0 11 1 1

Kwota świadczeń w zł 7299 0 4500 1993 2206 Źródło: Opracowanie na podstawie danych GOPS w Jarosławiu

Przedstawione dane wskazują, że liczba osób, korzystających z tej formy pomocy w latach 2008 – 2012 jest nieznaczna

2.7.6 Przemoc w rodzinie

W myśl art. 2 ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Ustawa z dnia 29 lipca 2005r., o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie – Dz. U. z 2005r. nr 180, poz. 1493), przez przemoc w rodzinie należy rozumieć powtarzające się umyślne działania lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste osób najbliższych, a w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą. Jest szczególnym rodzajem przemocy, ponieważ dotyczy osób sobie bliskich, połączonych silnymi więzami emocjonalnymi. Zjawisko przemocy w rodzinie ma charakter złożony i rozpatrywane jest zarówno w aspekcie psychologicznym, prawnym, społecznym jak i etycznym. W literaturze spotkać można, wiele definicji przemocy, które wspólnie akcentują podstawowe cechy zjawiska: sprawca działa intencjonalnie, wykorzystuje swoja przewagę fizyczną lub psychiczną, narusza prawa i dobra osobiste ofiary, dochodzi do wyrządzenia szkody fizycznej lub psychicznej ofierze oraz cierpienia pozostałych członków rodziny. Wielowymiarowy charakter zjawiska związany jest przede wszystkim ze skutkami przemocy, obejmującymi nie tylko sprawcę czy ofiarę, ale również całe środowisko rodzinne.

W gminie Jarosław opracowany jest Gminny Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie na lata 2011 – 2014, który tworzy lokalna strategię w zakresie ograniczania rozmiaru przemocy w rodzinie, poprawy bezpieczeństwa rodzin oraz minimalizacji szkód spowodowanych stosowaniem przemocy. Ustanowiony został uchwałą Nr II/7/2011 Rady Gminy w Jarosławiu z dnia 12 kwietnia 2011r. w sprawie uchwalenia „Gminnego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie na lata 2011-2014”. Osiągnięcie celu Programu możliwe jest tylko przy współpracy przedstawicieli wszystkich służb i instytucji, które zobowiązane są do działań na rzecz profilaktyki w powyższym zakresie. Przy wdrażaniu Programu uczestniczyli przede wszystkim pracownicy Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej, Komendy Powiatowej Policji, członkowie Gminnej komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Jarosławiu, placówki oświatowe, ochrony zdrowia i wymiaru sprawiedliwości oraz organizacje pozarządowe.

Tabela nr 10. Dane statystyczne, dotyczące osób poszkodowanych w wyniku przemocy w rodzinie, osób stosujących przemoc w 2012r.

2011 2012 Liczba rodzin, w których występuje zjawisko 10 24 przemocy w rodzinie Ogółem osoby poszkodowane 10 37 Liczba osób, co, do których istnieje 10 24 podejrzenie, że stosują przemoc w rodzinie Liczba formularzy „Niebieska karta” 10 24 Źródło: Opracowanie na podstawie GOPS w Jarosławiu

Utworzony w ramach Programu Zespół Interdyscyplinarny przyjmuje zgłoszenia dotyczące przemocy w rodzinie, ocenia sytuację problemowa – diagnozuje, wypracowuje sposób postępowania, który będzie miał na celu powstrzymanie przemocy oraz podejmuje działania przewidziane przepisami prawa, inicjuje interwencje w środowisku dotkniętym przemocą. Udziela kompleksowej pomocy rodzinom dotkniętym zjawiskiem przemocy, kieruje ofiary i sprawców do przemocy do odpowiednich specjalistów, podejmowanie interwencji w przypadku przemocy domowej i uruchamianie procedur mających na celu jej powstrzymanie. Integruje działania. Monitoruje sytuację w rodzinach, w których dochodzi do przemocy.

2.7.7 Ubóstwo

Ubóstwo podobnie, jak inne pojecie z zakresu nauk społecznych nie posiada jednoznacznej definicji. Określa się je zwykle, jako stan, w którym jednostce czy grupie społecznej brakuje środków na zaspokojenie podstawowych potrzeb, uważanych w danej społeczności za niezbędne. Podstawowe potrzeby to: wyżywienie, ubranie, mieszkanie, zachowanie zdrowia, uzyskanie wykształcenia, a ogólnie możliwość godnego życia.

Identyfikacja sfery ubóstwa jest jednym z najważniejszych, ale i najtrudniejszych zadań diagnostyki społecznej. Generalnie można wyróżnić 3 podejścia do statystycznego określenia granic ubóstwa:

1. Na podstawie poziomu dochodów lub wydatków gospodarstw domowych (metoda obiektywna) 2. Na podstawie subiektywnej oceny gospodarstw domowych jest to możliwość zaspokojenia potrzeb przy uzyskaniu określonych dochodów (metoda subiektywna). 3. Przy zastosowaniu niepieniężnych wskaźników charakteryzujących warunki mieszkaniowe i zasobność gospodarstwa domowego.

Ubóstwo należy do tych problemów społecznych, w których przezwyciężaniu doniosła rola przypada administracji rządowej i prowadzonej przez nią polityki gospodarczej, polityki zatrudnienia oraz polityki ochrony socjalnej. Mimo, ze Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Jarosławiu przyznaje zasiłki z powodu ubóstwa, zjawisko ubóstwo nie jest na terenie gminy zbyt widoczne. Poprawia się sytuacja gospodarcza gminy. Wzrasta umiejętność pozyskiwania

pieniędzy na utrzymanie rodzin. Jeśli występuje niedostatek, to ma on związek z innymi problemami społecznymi, najczęściej nadużywaniem alkoholu lub niezaradności życiowej.

2.7.8 Problemy ludzi starszych

Okres starości w naszym społeczeństwie stanowi istotny i coraz dłuższy etap życia. Żyjemy coraz dłużej, według prognoz Głównego Urzędu Statystycznego w naszym województwie podkarpackim mężczyźni dożywają obecnie średnio 73 lata, kobiety 81 lat, ale już za 20 lat te dane mogą wyglądać zupełnie inaczej- mężczyźni dożyją już średnio 78 lat, kobiety będą żyły o 3 lata dłużej niż obecnie. W związku z tym ważne jest zwrócenie uwagi na problemy ludzi starszych i objęcie ich adekwatną do potrzeb opieką. Specyfika regionu podkarpackiego, sposób myślenia ludzi o pojęciu starzenia się i pomocy osobom starszym wymaga indywidualnego podejścia dostosowanego do każdej rodziny. Mieszkańcy w regionie z głębokimi tradycjami rodzinnymi i kościelnymi , przywiązaniem do myślenia w kategoriach obowiązku wobec rodziców.

Starość jest okresem trudnym. Człowiek musi zostać do niego odpowiednio przygotowany. Do poprawnego funkcjonowania osób starszych nie wystarczy własny pokój, telewizor. Człowiek w każdym wieku potrzebuje towarzystwa, zainteresowania, dbania o własny stan zdrowia. Osoby starsze zdecydowanie częściej korzystają ze świadczeń bezpośrednio związanych z leczeniem, badaniem, szczepieniami profilaktycznymi oraz z rehabilitacji. Należy zauważyć, że osoby starsze korzystają z publicznej służby zdrowia oraz w miarę posiadanych środków finansowych z usług prywatnej opieki medycznej.

Wśród działań aktywizujących społecznie najbardziej dostępne w opinii osób starszych są organizowane pikniki, festyny, stowarzyszenia. Na terenie gminy Jarosław działa dziewięć stowarzyszeń. Są to:

- Stowarzyszenie „Wólczanie” w Wólce Pełkińskiej -Stowarzyszenie „Kobiety dla Makowiska” -Stowarzyszenie „Nad Sanem w Kostkowie” - Stowarzyszenie „Kobiet aktywnych w Surochowie” -Stowarzyszenie „Miłośników Tuczemp” -Stowarzyszenie „Razem w przyszłość w Morawsku” -Stowarzyszenie „Kobiety Razem w Sobiecinie” - Munina- Stowarzyszenie „Rozwoju Wsi Munina” -„Pełkińskie Stowarzyszenie Kobiet”

Celem stowarzyszeń jest m. in.  Prowadzenie działalności na rzecz zwiększenia tożsamości i świadomości kulturowej społeczności lokalnej  Pobudzanie i wspieranie aktywności społecznej mieszkańców  Pomoc i aktywizowanie osób niepełnosprawnych i niedostosowanych społecznie  Organizowanie imprez okolicznościowych, festynów, festiwali

 Wspieranie działań innych instytucji kulturalno-oświatowych oraz religijnych

W związku z postępującym procesem starzenia się ludności naszego kraju następuje systematyczny wzrost liczby osób w wieku produkcyjnym. Analogiczną sytuacje możemy zaobserwować w gminie Jarosław, gdzie liczba osób w wieku poprodukcyjnym systematycznie wzrosła. Obecnie w naszej gminie jest 1 579 osób w wieku poprodukcyjnym (powyżej 65 lat).

Wykres nr 11. Liczba seniorów w gminie Jarosław korzystających z pomocy Ośrodka.

2008 2009 2010 2011 2012

Osoby w wieku 66 i więcej 28 26 28 26 27 korzystające z pomocy społecznej Źródło: Opracowanie na podstawie danych GOPS Jarosław.

Z przedstawionej powyżej tabelki wynika, ze liczba seniorów w latach 2008-2012 korzystających z pomocy ośrodka utrzymuje się na równym poziomie.

2.7.9. Rozwiązywanie problemów alkoholowych w gminie Jarosław

Definiując problem alkoholizmu przyjmuje się, że jest to całokształt problemów związanych z używaniem napojów alkoholowych. Rozumie się przez to zarówno upośledzenie decyzji dotyczącej rozpoczęcia picia alkoholu jak i polegające na niemożności przerwania picia alkoholu.

Problem alkoholizmu rozpatrywany jest w dwóch płaszczyznach:

- jako choroba alkoholowa - jako zagadnienie spożycia napojów alkoholowych i akceptowanie przez społeczeństwo wzorów picia, co stwarza konieczność poszukiwania alkoholu.

Tabela nr 12. Liczba osób skierowanych na leczenie odwykowe

2008 2009 2010 2011 2012 Liczba osób 6 7 5 8 6 skierowanych na leczenie odwykowe Źródło: Opracowanie Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Jarosławiu

Osoby uzależnione od alkoholu stanowią jedną z grup dysfunkcyjnych, która jest objęta pomocą. Nadużywanie napojów alkoholowych stanowi dziś jeden z poważniejszych 30

problemów w naszym społeczeństwie. Gmina Jarosław nie jest wolna od problemów alkoholizmu, jego niszczycielskie działanie obserwujemy wśród klientów pomocy społecznej. Odzwierciedla ten stan rzeczy powyższa tabelka. Aby eliminować niekorzystny wpływ alkoholizmu na społeczność gminy, konieczne jest prowadzenie działań o charakterze profilaktycznym oraz różnych form promocji zdrowego stylu życia. W tym procesie ważną rolę odgrywają uchwalane coroczne programy profilaktyki i rozwiązywanie problemów alkoholowych oraz działania podejmowane przez gminną komisję.

III. ANALIZA SWOT

Bardzo użyteczną metodą przy określaniu priorytetów rozwojowych jest powszechnie stosowana w pracach nad strategią analiza SWOT. Nazwa metody jest akronimem angielskich słów Strengths (mocne strony), Weaknesses (słabe strony), Opportunities (szanse potencjalne lub zaistniałe w otoczeniu), Threats (zagrożenia prawdopodobnie lub istniejące w otoczeniu). Analiza SWOT jest efektywną metodą identyfikacji słabych i silnych stron organizacji oraz badanie szans i zagrożeń, jakie stoją przed organizacją. Analizę tą można zastosować do prognozowania strategicznego.

Analiza SWOT została przygotowana w Gminnym Ośrodku Pomocy Społecznej. SWOT zawiera określenie czterech grup czynników: „mocnych stron” – uwarunkowań wewnętrznych, które stanowią silne strony polityki społecznej i które należycie wykorzystane sprzyjać będą jej rozwojowi (utrzymać je jako mocne, i na których należy oprzeć jej przyszły rozwój);

„słabych stron” – uwarunkowań wewnętrznych, które stanowią słabe strony polityki społecznej, i które niewyeliminowane utrudniać będą jej rozwój (ich oddziaływanie należy minimalizować);

„szans” - uwarunkowań zewnętrznych, które nie są bezpośrednio zależne od zachowania społeczności miasta, ale które mogą być traktowane jako szanse, i przy odpowiednio podjętych przez niego działaniach, wykorzystane jako czynniki sprzyjające rozwojowi polityki społecznej;

„zagrożeń” - uwarunkowań zewnętrznych, które także nie są bezpośrednio zależne od zachowania społeczności gminnej, ale które mogą stanowić zagrożenie dla rozwoju polityki społecznej (należy unikać ich negatywnego oddziaływania na jej rozwój).

Analiza SWOT została oparta na informacjach zawartych w kompleksowej diagnozie społecznej gminy Jarosław, której dokonano w odniesieniu do takich kwestii jak: poziom i jakość życia, rynek pracy, integracje społeczne i bezpieczeństwo socjalne, wskazuje na zasoby i deficyty gminy, które systematycznie trzeba uzupełniać.

MOCNE STRONY

- Dobrze rozwinięta sieć szkół podstawowych i gimnazjalnych - Ustawicznie dokształcająca się kadra pedagogiczna - Różnorodność form wsparcia dla osób bezrobotnych - Realizacja projektów współfinansowanych z Unii Europejskiej skierowanych do osób bezrobotnych - dobrze zdiagnozowana i rozpoznana sfera problemów społecznych - doświadczona i wykształcona kadra pomocy społecznej, przygotowana do wszechstronnego wspierania rodziny

- kadra uczestniczy w różnych formach dokształcania, aby móc podnosić swoje kwalifikacje i umiejętności -Stowarzyszenia sportowe posiadają oferty spędzania czasu wolnego dla mieszkańców - Utrzymywana jest współpraca z Komendą Powiatową Policji, która umożliwia szybkie reagowanie na sygnały dotyczące przemocy w rodzinie - Budownictwo mieszkalne wyposażone jest w sieci: gazową, kanalizacyjną, telefoniczną, a tym samym przyczynia się do wysokiego standardu życia społeczności wiejskiej - Gmina Jarosław posiada dobrze rozwiniętą sieć bibliotek - Realizowany jest program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie i Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie w Gminie Jarosław - Podejmowane są akcje profilaktyczne, mające na celu podnoszenie świadomości społeczeństwa na temat grożących niebezpieczeństw

- Dobrze zdiagnozowana i rozpoznana sfera problemów społecznych - Doświadczone i wykształcone kadry pomocy społecznej, przygotowana zawodowo do wszechstronnego wspierania rodziny. Kadra ta cały czas uczestniczy w szkoleniach, aby podnosić swoje kwalifikacje i doskonalić swoje umiejętności. - Wdrażane są programy pomocy społecznej dla osób bezrobotnych – realizacja projektu systemowego pt. ” Czas na aktywność w gminie Jarosław” - Stowarzyszenia sportowe ORLIKI - Realizacja programu „ Pomoc państwa w zakresie dożywiania” - Procedura Niebieskiej Karty - Współpraca z kościołem - Współpraca stowarzyszeń, zrzeszeń 1. Stowarzyszenie „Wólczanie” w Wólce Pełkińskiej 2. Stowarzyszenie „Kobiety dla Makowiska” 3. Stowarzyszenie „Nad Sanem w Kostkowie” 4. Stowarzyszenie „Kobiet aktywnych w Surochowie” 5. Stowarzyszenie „Miłośników Tuczemp” 6. Stowarzyszenie „Razem w przyszłość w Morawsku” 7. Stowarzyszenie „Kobiety Razem w Sobiecinie” 8. Munina- Stowarzyszenie „Rozwoju Wsi Munina” 9. „Pełkińskie Stowarzyszenie Kobiet” - Współpraca z Powiatowym Ośrodkiem Wsparcia w Jarosławiu

SŁABE STRONY

- niska stopa zatrudnienia osób z niepełnosprawnością - brak rodzinnych domów pomocy społecznej - brak rodzinnych domów dziecka - brak rodzin zastępczych - brak poczucia własnej wartości u wielu bezrobotnych - ukryte bezrobocie na wsi - brak organizacji promującej pozarolniczą działalność gospodarczą - brak zrzeszeń rolniczych - brak placówek dla osób starszych 33

- wysoki wskaźnik ludzi ubogich (spowodowany głównie brakiem pracy i niepełnosprawnością)

- Nierealizowanie procedur Niebieskiej Karty przez szkoły i placówki ochrony zdrowia - Mała świadomość dotycząca problemów pomocy w rodzinie - Brak klas integracyjnych w szkołach - Brak wolontariuszy pracujących z osobami starszymi - Duża liczba osób bezrobotnych bez prawa do zasiłku, czyli bez własnych źródeł utrzymania powoduje wzrost klientów Ośrodka Pomocy Społecznej - Trudności na rynku pracy, są coraz dotkliwiej odczuwalne, także wśród osób niepełnosprawnych, gotowych podjąć i kontynuować pracę zawodową - Mała ilość podmiotów gospodarczych - Wysoki wskaźnik ludzi ubogich – spowodowany jest przede wszystkim długotrwałym bezrobociem i niepełnosprawnością

SZANSE

- Ożywienie gospodarcze regionu, szansą na rozwój przedsiębiorstw po przystąpieniu do Unii Europejskiej, które przyczyni się do zwiększenia liczby miejsc pracy i do wzrostu aktywności zawodowej młodzieży - Realizacja programów adresowanych do osób zagrożonych wykluczeniem społecznym - Podniesienie poziomu oświaty zdrowotnej i zwiększenie stopnia świadomości na temat zagrożeń dla zdrowia, co może przyczynić się do zmniejszenia stopnia zachorowalności i umieralności społeczeństwa z powodu chorób cywilizacyjnych - Bezpłatne badania profilaktyczne - Pozyskiwanie środków finansowych na realizację działań na rzecz osób wykluczonych społecznie, w szczególności osób długotrwale bezrobotnych. Realizacja projektu systemowego pt. „ Czas na aktywność w gminie Jarosław” - Realizacja Programu Przeciwdziałanie Przemocy w Rodzinie oraz Ochrany Ofiar Przemocy w Rodzinie

ZAGROŻENIA

- Stale pogłębiający się kryzys gospodarczy, który powoduje upadek podmiotów gospodarczych, będących miejscami pracy dla mieszkańców gminy Jarosław powoduje wzrost bezrobocia. W przyszłości może spowodować migracje za granicę w poszukiwaniu miejsc pracy, a tym samym przyczynić się do wyludnienia gminy - Pogłębienie się zjawiska starzenia się społeczności gminy, powiązane z ujemnym przyrostem naturalnym - Osłabienie więzi rodzinnych wynikające z wyjazdów o charakterze zarobkowym, euro sieroctwo dzieci i młodzieży

IV. CZĘŚCI PROGRAMOWE

W części programowej Gminnej Strategii Rozwiązywani Problemów Społecznych zostały przedstawione najistotniejsze założenia polityki społecznej na lata 2014 -2020. Zostały one ujęte w formie misji, celów strategicznych i kierunków działań.

4.1. Misja strategii

GMINA JAROSŁAW JEST MIEJSCEM ZAPEWNIAJĄCYM WYSOKI POZIOM ŻYCIA, DAJĄC SZANSE SWOIM MIESZKAŃCOM NA OSOBIST ROZWÓJ

4.2. Cele strategiczne i kierunki działań

Cel strategiczny I - Integracja z lokalną społecznością osób zagrożonych marginalizacją społeczną

Cele szczegółowe: 1. Ograniczanie ubóstwa i zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego osobom najuboższym. 2. Przeciwdziałanie bezdomności oraz wspieranie osób i rodzin w procesie wychodzenia z bezdomności. 3. Tworzenie warunków dla satysfakcjonującego życia seniorom. 4. Umożliwienie osobom niepełnosprawnym pełnego udziału w życiu społecznym.

Kierunki działań do celu szczegółowego 1. 1. Udzielanie pomocy materialnej zgodnie z ustawą o pomocy społecznej, innymi ustawami i uchwałami Rady Gminy. 2. Badanie i monitorowanie bezpieczeństwa socjalnego osób korzystających ze wsparcia materialnego. 3. Realizowanie programów służących zaspokajaniu podstawowych potrzeb dzieci z rodzin ubogich – dożywianie w szkołach, zasiłki celowe z Programu „Pomoc państwa w zakresie dożywiania” 4. Współpraca z organizacjami pozarządowymi w zakresie pomocy materialnej dla rodzin będących w trudnej sytuacji życiowej oraz innych form wsparcia tych rodzin. 5. Przeciwdziałanie wszelkim formom dyskryminacji w środowisku lokalnym ludzi biednych i zagrożonych wykluczeniem społecznym (praca socjalna) 6.Organizacja prac społecznie użytecznych na terenie sołectw- podnoszenie świadomości społecznej (poprzez reklamę w prasie)

Kierunki działań do celu szczegółowego 2. 1. Praca socjalna z osobami zagrożonymi bezdomnością 2. Udzielanie rodzinom zagrożonym utratą mieszkania pomocy finansowej (dodatki mieszkaniowe, zasiłki celowe). 3. Wspieranie bezdomnych poprzez działania osłonowe, m.in. pomoc materialną, rzeczową poradnictwo, DPS, schroniska, ZOL, placówki interwencji kryzysowej

Kierunki działań do celu szczegółowego 3. 1. Stałe diagnozowanie potrzeb i bezpieczeństwa socjalnego ludzi starych. 2. Zapewnienie usług opiekuńczych i wsparcie dla osób starszych w miejscu zamieszkania poprzez organizowanie prac społecznie użytecznych 35

3. Wspieranie rodzin opiekujących się starszym, całkowicie niesamodzielnym członkiem rodziny (usługi opiekuńcze, udzielanie informacji o bezpłatnej długoterminowej opiece domowej „Pomocna dłoń” działającej na terenie Gminy Jarosław). 4. Udzielanie pomocy materialnej dla emerytów i rencistów z grupy ryzyka socjalnego (pomoc w zakupie leków, opału, dodatki mieszkaniowe). 5. Propagowanie informacji o innych formach pomocy społecznej, m.in. rodzinnych domach pomocy, zakładach opiekuńczo-leczniczych, DPS 6. Zaktywizowanie młodzieży do podejmowania działań na rzecz ludzi starszych – organizacja w szkołach spotkań z młodzieżą i gronem pedagogicznym mające na celu integrację ze starszym społeczeństwem poszczególnych sołectw.

Kierunki działań do celu szczegółowego 4. 1. Realizowanie programów służących zaspokajaniu podstawowych potrzeb niepełnosprawnych dzieci z ubogich rodzin- dożywianie w Zakładzie Aktywności Zawodowej. 2. Udzielanie pomocy finansowej osobom niepełnosprawnym oraz praca socjalna w miejscu zamieszkania. 3. Wspieranie osób niepełnosprawnych poprzez współpracę z PCPR-em oraz PUP-em.

Cel strategiczny II - Budowa systemu wspierającego rodzinę

Cele szczegółowe: 1. Pomoc w likwidacji przyczyn dysfunkcji oraz wsparcie dla rodziny: finansowe, rzeczowe. 2. Zapewnienie dzieciom i młodzieży odpowiednich warunków do nauki w szkołach (podstawowych, gimnazjach, ponadgimnazjalnych) 3. Współpraca z instytucjami i organizacjami zajmującymi się opieką i pomocą rodzinie.

Kierunki działań do celu szczegółowego 1. 1. Systematyczna praca socjalna z rodzinami z problemami opiekuńczo-wychowawczymi. 2. Wspieranie materialne rodzin z systemu pomocy społecznej i świadczeń rodzinnych. 3. Udzielanie rodzinom pomocy socjalnej.

Kierunki działań do celu szczegółowego 2. 1. Zabezpieczenie potrzeb bytowych dzieci i młodzieży z rodzin ubogich: organizowanie i finansowanie dożywiania w trakcie nauki w szkole, dofinansowanie wycieczek organizowanych przez szkoły , zapewnienie środków finansowych na zakup artykułów szkolnych.

Kierunki działań do celu szczegółowego 3. 1. Wykorzystanie potencjału partnerów społecznych w realizacji pomocy dziecku i rodzinie. 2. Zintegrowanie działań na rzecz dziecka i rodziny ze środowiskiem lokalnym, w szczególności z powiatowym centrum pomocy rodzinie, sądem, policją, instytucjami oświatowymi, zakładami opieki zdrowotnej, kościołami oraz organizacjami społecznymi. 3 .Udzielenie informacji na temat opieki nad dzieckiem i rodziną.

Cel strategiczny III - Redukowanie bezrobocia i wsparcie osób pozostających bez zatrudnienia

Cele szczegółowe: 1. Monitoring socjalny – wypracowanie form postępowania wobec osób w sytuacji kryzysowej długotrwałego pozostawania bez pracy. 2. Rozwijanie aktywnych form pomocy osobom bezrobotnym, w tym szczególnie bezrobotnym długotrwale i kobietom.

Kierunki działań do celu szczegółowego 1. 1. Objęcie pracą socjalną osób długotrwale bezrobotnych, tak by zachęcać je do systematycznego poszukiwania zatrudnienia. W szczególności należy dążyć do udzielenia osobom bezrobotnym wszechstronnej pomocy w zakresie: poradnictwa, zapoznania z aktywnymi technikami poszukiwania pracy. 2. Objęcie pomocą materialną rodzin dotkniętych problemem bezrobocia. 3. Współpraca pracowników socjalnych i doradców zawodowych w zakresie organizacji szkoleń i zmiany kwalifikacji osób bezrobotnych. 4. Współudział w programach realizowanych z Europejskiego Funduszu Społecznego przez instytucje rynku pracy.

Kierunki działań do celu szczegółowego 2. 1. Stała współpraca z Powiatowym Urzędem Pracy w zakresie rozwoju form zatrudnienia na terenie gminy: organizowanie prac społecznie użytecznych. 2. Bieżący monitoring ofert programowych i opracowanie projektów mających na celu rozwiązywanie problemu bezrobocia, w szczególności wśród kobiet i osób długotrwale bezrobotnych. 3. Tworzenie na terenie gminy sprzyjającego klimatu dla potencjalnych inwestorów, mogących tworzyć nowe miejsca pracy. 4. Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Jarosławiu przystąpił w 2008 roku do realizacji projektu systemowego pt. „Czas na aktywność w gminie Jarosław” . Projekt adresowany jest do osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, na rzecz przywrócenia ich do zatrudnienia lub uzyskania zdolności do zatrudnienia oraz jednoczesnej integracji ze środowiskiem.

Cel strategiczny IV. Budowa zintegrowanego systemu profilaktyki i rozwiązywania problemów uzależnień

Cele szczegółowe: 1. Zapobieganie powstawaniu nowych problemów uzależnień. 2. Zmniejszanie rozmiarów problemów, które aktualnie występują. 3. Zwiększenie zasobów niezbędnych do radzenia sobie z już istniejącymi problemami. 4. Przeciwdziałanie przemocy domowej.

Kierunki działań do celów szczegółowych 1-4. 1. Promowanie zdrowego stylu życia, wolnego od nałogów. 2. Kontynuowanie form profilaktyki, kierowanej w szczególności do dzieci i młodzieży. 3. Zwiększanie świadomości osób młodych odnośnie zagrożeń wynikających ze stosowania używek ( prowadzenie profilaktyki uzależnień w szkołach) 4. Zwiększenie skuteczności pomocy dla ofiar przemocy domowej poprzez zapoznanie się z „Niebieską Kartą” 5. Przeciwdziałanie narkomanii – prowadzenie działań profilaktycznych w szkołach na terenie Gminy Jarosław.

Cel strategiczny V - Rozwój aktywności obywatelskiej

Cele szczegółowe: 1. Ocena stanu potrzeb społecznych. 2. Ocena możliwości skutecznego reagowania na pojawiające się kwestie społeczne.

Kierunki działań do celów szczegółowych 1-2. 1. Systematyczny monitoring problemów społecznych realizowany przez pracowników Ośrodka Pomocy Społecznej. 2. Systematyczna analiza zasobów finansowych przeznaczonych na realizację zadań własnych i zleconych. 3. Coroczne informowanie radnych i decydentów o istniejących potrzebach i kwestiach społecznych. 4. Analiza świadczonej pomocy ze względu na efektywność i właściwość adresatów. 5. Zwiększenie liczby pracowników socjalnych do poziomu zgodnego z ustawą. 6. Podnoszenie kwalifikacji przez kadrę pomocy społecznej w celu lepszego rozpoznawania i reagowania na pojawiające się kwestie społeczne. 7. Systematyczny monitoring istniejących i rozpoczynających się programów celowych i funduszy, służący ewentualnemu pozyskiwaniu środków zewnętrznych na rozwiązywanie lokalnych potrzeb społecznych. 8. Doskonalenie systemu informacyjnego o możliwościach udzielania pomocy społecznej i wsparcia mieszkańcom wsi, np. poprzez BIP, prasę lokalną. Odpowiedzialni za realizację kierunków działań: Rada Gminy Jarosław, Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej i inne jednostki organizacyjne gminy. Środki finansowe: Budżet gminy, środki pozyskane z funduszy zewnętrznych: rządowych, pozarządowych, programów celowych , unijne. Partnerzy: Instytucje rządowe, naukowe, samorządowe, organizacje społeczne, Rada Gminy.

4.3 Monitoring i ewaluacja

Realizacja zadań strategicznych monitorowana będzie poprzez systematyczną ocenę realizowanych działań. Modyfikacja kierunków działania nastąpi w przypadku istotnych zmian społecznych, które mogą pojawić się poprzez zmianę regulacji prawnych czy też narastanie poszczególnych dolegliwości społecznych. Całościowa ocena wymaga odpowiedzi na pytania o zgodność ocenianej polityki z przyjętymi wartościami i zasadami. Ewaluacja jest działalnością z natury normatywną, gdyż z jednej strony wykorzystuje się w niej istniejące normy, z drugiej zaś w jej wyniku mogą pojawić się propozycje wprowadzenia nowych norm i procedur. Jest także działalnością instrumentalną, ponieważ jej podstawowym celem jest dostarczenie podmiotom polityki społecznej praktycznej wiedzy potrzebnej przy podejmowaniu decyzji. Elementami skutecznego monitoringu i ewaluacji będzie zajmował się Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej.

4.4 Finansowanie strategii

Gminna strategia rozwiązywania problemów społecznych na lata 2014- 2020 finansowana będzie z budżetu samorządu lokalnego oraz środków pozyskanych z funduszu zewnętrznego: rządowych, pozarządowych, unijnych celowych.

Osiągnięcie zakładanych rezultatów jest uzależnione od środków dostępnych na realizację wyznaczonych celów. Niewątpliwie ogromną szansą dla wszystkich podmiotów jest możliwość pozyskiwanie środków pozabudżetowych, w tym z Unii Europejskiej.