DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO

Warszawa, dnia 17 października 2018 r.

Poz. 9869

UCHWAŁA NR LXI/624/18 RADY MIEJSKIEJ W OŻAROWIE MAZOWIECKIM

z dnia 27 września 2018 r.

w sprawie przyjęcia Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami na lata 2018-2021 dla Gminy Ożarów Mazowiecki

Na podstawie art.87 ust.3 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t.j. Dz. U. z 2017 r. poz. 2187 1086 i 1595 oraz z 2018 r. poz. 10), po uzyskaniu opinii Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, uchwala się, co następuje: § 1. Przyjmuje się Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata 2018-2021 dla Gminy Ożarów Mazowiecki, w brzmieniu jak w załączniku do niniejszej uchwały. § 2. Wykonanie uchwały powierza się Burmistrzowi. § 3. Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia i podlega ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym Województwa Mazowieckiego.

Przewodniczący Rady Miejskiej

Andrzej Cichal Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 2 – Poz. 9869

Załącznik do uchwały Nr LXI/624/18 Rady Miejskiej w Ożarowie Mazowieckim z dnia 27 września 2018 r.

Program opieki nad zabytkami dla Gminy Ożarów Mazowiecki na lata 2018-2021

Opracowany przez Zespół

WGS84 Polska Sp. z o.o. ul. Warszawska 14 lok. 5 05-822 Milanówek www.wgs84.pl

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 3 – Poz. 9869

Spis treści

1. Wstęp ...... 3 2. Uwarunkowania prawne ochrony zabytków i opieki nad zabytkami ...... 5 3. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego ...... 8 3.1. Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami ...... 8 3.2. Relacje „Programu” z dokumentami wojewódzkimi i powiatowymi ...... 10 4. Uwarunkowania wewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego Gminy Ożarów Mazowiecki ...... 18 5. Charakterystyka zasobów i analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego Gminy ...... 23 5.1. Zarys historii obszaru Gminy ...... 24 5.2. Krajobraz kulturowy ...... 29 5.3. Zabytki objęte prawnymi formami ochrony ...... 30 5.3.1. Zabytki nieruchome wpisane do rejestru zabytków ...... 30 5.3.2. Zabytki ruchome wpisane do rejestru zabytków ...... 38 5.3.3. Zabytki archeologiczne wpisane do rejestru zabytków ...... 38 5.3.4. Obiekty uznane za pomniki historii i parki kulturowe ...... 40 5.3.5. Ustalenia ochrony zabytków w dokumentach planistycznych Gminy ...... 40 5.3.6. Zabytki w zbiorach muzealnych i innych ...... 42 5.3.7. Zabytki ujęte w gminnej ewidencji zabytków ...... 42 5.3.8. Zabytki o najwyższym znaczeniu dla gminy ...... 46 6. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego Gminy Ożarów Mazowiecki ...... 47 7. Cele i planowane działania w zakresie opieki nad zabytkami ...... 49 7.1. Priorytety w zakresie opieki nad zabytkami Gminy Ożarów Mazowiecki ...... 49 7.2. Kierunki działań w zakresie opieki nad zabytkami ...... 49 8. Instrumentarium realizacji „Programu” ...... 52 9. Monitoring procesu realizacji „Programu” ...... 53 10. Potencjalne źródła finansowania realizacji „Programu” ...... 54 10.1. Finansowanie przez Gminę zadań z zakresu opieki nad zabytkami ...... 54 10.2. Dostępne źródła finansowania ...... 54 11. Podsumowanie ...... 68 12. Wykorzystane źródła danych ...... 70

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 4 – Poz. 9869

1. Wstęp

Opracowanie niniejszego dokumentu związane jest z realizacją zapisów ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. z 2017 r. poz. 2187 ze zm.), w której wskazano, że wójt (burmistrz, prezydent miasta) sporządza na okres 4 lat gminny program opieki nad zabytkami (art. 87 ust.1). Celem polityki w dziedzinie opieki i ochrony dziedzictwa kulturowego Gminy Ożarów Mazowiecki jest konsekwentne i planowe realizowanie kompetencji władz lokalnych poprzez włączenie dziedzictwa kulturowego w obszar zainteresowania działalności gminy oraz szczególnej dbałości o krajobraz kulturowy regionu. Polityka ta powinna się przejawiać w dążeniu do zachowania charakterystycznych elementów zabytkowych i przyrodniczych regionu, a także rewaloryzacji przekształconych, cennych elementów dziedzictwa kulturowego, ze szczególnym uwzględnieniem propagowania tradycyjnych form i cech architektury regionalnej. Podnoszenie walorów zabytkowych ma na celu ich wykorzystanie w promocji kultury i dla rozwoju turystyki na terenie Gminy Ożarów Mazowiecki.

Poszanowanie tradycji historycznej i utożsamianie się z krajobrazem kulturowym regionu jest niezbędnym warunkiem podjęcia i przeprowadzenia prac, mających na celu zachowanie i promocję dziedzictwa kulturowego Gminy Ożarów Mazowiecki. „Program opieki nad zabytkami dla Gminy Ożarów Mazowiecki na lata 2018-2021” stanowi jeden z elementów wdrażania polityk przestrzennych i jako taki powinien jest podstawą do istotnej poprawy stanu zasobów dziedzictwa kulturowego Gminy poprzez określenie kierunków działań w zakresie opieki nad zabytkami. Środkiem prowadzącym do tego celu jest ustalenie w programie uwarunkowań i działań ochronnych wobec środowiska kulturowego oraz edukacyjnych i wychowawczych wobec lokalnej społeczności.

Przedmiotem opracowania „Programu opieki nad zabytkami dla Gminy Ożarów Mazowiecki na lata 2018-2021” jest dziedzictwo kulturowe w granicach administracyjnych gminy, natomiast celem jest określenie zasadniczych kierunków działań i zadań na rzecz ochrony i opieki nad zabytkami.

Podstawa prawna opracowania „Programu”

Obowiązek sporządzenia gminnego programu opieki nad zabytkami wynika z art. 87 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. z 2017 r., poz. 2187 ze zm.). Wójt (burmistrz, prezydent miasta) powinien sporządzić na okres 4 lat gminny program opieki nad zabytkami. Z realizacji programów zarząd województwa, powiatu i wójt (burmistrz, prezydent miasta) sporządza, co 2 lata, sprawozdanie, które przedstawia się odpowiednio sejmikowi województwa, radzie powiatu lub radzie gminy.

Do zadań własnych gminy zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt. 9 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. 2017, poz. 1875 ze zm.) należy zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty, w tym w szczególności w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami.

Podstawą do opracowania „Programu opieki nad zabytkami dla Gminy Ożarów Mazowiecki na lata 2018-2021” jest umowa Nr WOŚiR.272.8.2018 zawarta w dniu 06 marca 2018 r. pomiędzy Gminą Ożarów Mazowiecki a WGS84 Polska Sp. z o.o.

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 5 – Poz. 9869

Zakres opracowania

„Program opieki nad zabytkami dla Gminy Ożarów Mazowiecki na lata 2018-2021” (zwany także w dalszej części dokumentu „Programem”) obejmuje: 1. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami. 2. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego. 3. Uwarunkowania wewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego Gminy Ożarów Mazowiecki. 4. Ocenę stanu dziedzictwa kulturowego Gminy Ożarów Mazowiecki. 5. Cele i planowane działania w odniesieniu do opieki nad zabytkami. 6. Instrumentarium realizacji „Programu”. 7. Zasady oceny realizacji „Programu”. 8. Potencjalne źródła finansowania realizacji „Programu”.

Cele opracowania „Programu”

Celem opracowania „Programu” na mocy art. 87 ust. 2 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami jest:  włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych, wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju,  uwzględnianie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej,  zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania,  wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego,  podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami,  określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje konfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków,  podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami.

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 6 – Poz. 9869

2. Uwarunkowania prawne ochrony zabytków i opieki nad zabytkami

Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej stanowi, że obowiązkiem państwa jest ochrona dziedzictwa narodowego (art. 5), upowszechnianie i równy dostęp do dóbr kultury, będącej źródłem tożsamości narodu polskiego, jego trwania i rozwoju (art. 6 ust. 1), jak również wskazuje, że każdy obywatel jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie (art. 86).

Podstawowym aktem prawnym regulującym zasady ochrony zabytków i opieki nad zabytkami w Polsce jest ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. z 2017 r., poz. 2187 ze zm.).

Definicja zabytku

Zgodnie z art. 3 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, zabytkiem jest nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową.

Ochrona zabytków

Ochrona zabytków w myśl zapisów art. 4 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami polega, w szczególności, na podejmowaniu przez organy administracji publicznej działań mających na celu:  zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych, które umożliwiają trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie,  zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków,  udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków,  przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę,  kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków,  uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska.

Opieka nad zabytkami

Zgodnie z art. 5 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, opieka nad zabytkiem sprawowana przez jego właściciela lub posiadacza polega na zapewnieniu warunków:  naukowego badania i dokumentowania zabytku,  prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku,  zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie,  korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości,  popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury.

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 7 – Poz. 9869

Zgodnie z art. 6 ww. ustawy ochronie i opiece podlegają, bez względu na stan zachowania zabytki nieruchome, ruchome i archeologiczne. Ochronie mogą także podlegać nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej.

Zabytki nieruchome

Zabytki nieruchome stanowią w szczególności:  krajobrazy kulturowe,  układy urbanistyczne, ruralistyczne i zespoły budowlane,  dzieła architektury i budownictwa,  dzieła budownictwa obronnego,  obiekty techniki, w szczególności kopalnie, huty, elektrownie i inne zakłady przemysłowe,  cmentarze,  parki, ogrody i inne formy zaprojektowanej zieleni,  miejsca upamiętniające wydarzenia historyczne, bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji.

Zabytki ruchome

Zabytki ruchome stanowią w szczególności:  dzieła sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki użytkowej,  kolekcje stanowiące zbiory przedmiotów zgromadzonych i uporządkowanych według koncepcji osób, które tworzyły te kolekcje,  numizmaty oraz pamiątki historyczne, a zwłaszcza militaria, sztandary, pieczęcie, odznaki, medale i ordery,  wytwory techniki, a zwłaszcza urządzenia, środki transportu oraz maszyny i narzędzia świadczące o kulturze materialnej, charakterystyczne dla dawnych i nowych form gospodarki, które dokumentują poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego,  materiały biblioteczne, o których mowa w art. 5 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach,  instrumenty muzyczne,  wytwory sztuki ludowej i rękodzieła oraz inne obiekty etnograficzne,  przedmioty upamiętniające wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji.

Zabytki archeologiczne

Zabytki archeologiczne to w szczególności:  pozostałości terenowe pradziejowego i historycznego osadnictwa,  cmentarzyska,  kurhany,  relikty działalności gospodarczej, religijnej i artystycznej.

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 8 – Poz. 9869

Formy ochrony zabytków

Ustawowymi formami ochrony zabytków są:  wpis do rejestru zabytków,  wpis na Listę Skarbów Dziedzictwa,  uznanie za pomnik historii,  utworzenie parku kulturowego,  ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, albo w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego.

Rejestr zabytków dla zabytków znajdujących się na terenie województwa prowadzi wojewódzki konserwator zabytków w formie odrębnych ksiąg dla zabytków: nieruchomych, ruchomych i archeologicznych.

Listę Skarbów Dziedzictwa prowadzi minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. Na Listę Skarbów Dziedzictwa wpisuje się zabytek ruchomy o szczególnej wartości dla dziedzictwa kulturowego.

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, w drodze rozporządzenia, może uznać za pomnik historii zabytek nieruchomy wpisany do rejestru lub park kulturowy o szczególnej wartości dla kultury, określając jego granice.

Park kulturowy może zostać utworzony przez radę gminy po zasięgnięciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków. Może powstać w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyróżniających się krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi, charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej.

Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami powinna zostać uwzględniona m.in. przy sporządzaniu strategii rozwoju gmin, studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz przy opracowywaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego albo decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego (art. 18 ww. ustawy). W studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego (art. 19 ww. ustawy) powinna zostać uwzględniona w szczególności ochrona:  zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia,  innych zabytków nieruchomych, znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków,  parków kulturowych.

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 9 – Poz. 9869

W decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego powinna zostać uwzględniona w szczególności ochrona:  zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia,  innych zabytków nieruchomych, znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków.

Pozostałe akty prawne regulujące kwestie ochrony zabytków

W celu skutecznej opieki nad zabytkami istotne jest uwzględnienie innych uregulowań prawnych dotyczących ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, które zostały zawarte w następujących aktach prawnych: 1. ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, Dz.U. z 2017 r., poz. 1073 ze zm. 2. ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane, Dz.U. z 2017 r., poz. 1332 ze zm. 3. ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska, Dz.U. z 2017 r., poz. 519 ze zm. 4. ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, Dz.U. z 2018 r., poz. 142. 5. ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, Dz.U. z 2018 r., poz. 121. 6. ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, Dz.U. z 2017 r., poz. 862 ze zm. 7. ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, Dz.U. z 2018 r., poz. 450.

Zasady ochrony zabytków znajdujących się w muzeach i w bibliotekach zostały określone w ustawie z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dz.U. z 2018 r. poz. 720) i ustawie z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz.U. z 2018 r. poz. 574). Ochronę materiałów archiwalnych regulują przepisy ustawy z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (Dz.U. z 2018 r., poz. 217 ze zm.).

3. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego

Cele realizacji „Programu opieki nad zabytkami dla Gminy Ożarów Mazowiecki na lata 2018- 2021” są zgodne z celami, zasadami i kierunkami wyznaczonymi w krajowych, wojewódzkich i powiatowych dokumentach programowych.

3.1. Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami

Przy opracowaniu „Programu opieki nad zabytkami dla Gminy Ożarów Mazowiecki na lata 2018-2021” uwzględniono uwarunkowania zewnętrzne ochrony zasobów dziedzictwa i krajobrazu kulturowego Gminy wynikające z Narodowej Strategii Rozwoju Kultury 2004-2013 z uzupełnieniem na

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 10 – Poz. 9869 lata 2004-2020.1 Misją Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2013 jest zrównoważony rozwój kultury jako najwyższej wartości przenoszonej ponad pokoleniami, określającej całokształt historycznego i cywilizacyjnego dorobku Polski, wartości warunkującej tożsamość narodową i zapewniającej ciągłość tradycji i rozwój regionów. Celem strategicznym strategii jest zrównoważenie rozwoju kultury w regionach poprzez m.in. zachowanie dziedzictwa kulturowego i aktywną ochronę zabytków.

W Uzupełnieniu Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020, przyjętej 14 czerwca 2005 r., rozszerzono cele strategii, wprowadzono system jej realizacji, monitorowania i ewaluacji. Jednym z proponowanych kierunków działań jest ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego poprzez kompleksową rewaloryzację zabytków oraz obiektów poprzemysłowych i powojskowych, ich adaptację na cele kulturalne, turystyczne, edukacyjne, rekreacyjne, a także inne cele społeczne, zwiększenie roli zabytków w rozwoju turystyki i przedsiębiorczości, tworzenie zintegrowanych narodowych produktów turystycznych, budowa i rozbudowa sieci informatycznych w celu promocji potencjału kulturowego regionów, inwentaryzacja i digitalizacja zabytków dziedzictwa ruchomego i nieruchomego oraz ich promocja.

Jako podstawowe wskaźniki monitoringu i ewaluacji Uzupełnienia Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020 w zakresie zachowania dziedzictwa kulturowego uznano:  liczbę zabytków ruchomych i nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków,  liczbę obiektów zrewitalizowanych i odnowionych,  wartość odnowionych zabytków kultury.

1 Uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020, dostępne: http://bip.mkidn.gov.pl/media/docs/050617nsrk-uzupelnienie.pdf

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 11 – Poz. 9869

3.2. Relacje „Programu” z dokumentami wojewódzkimi i powiatowymi

Przy opracowaniu „Programu opieki nad zabytkami dla Gminy Ożarów Mazowiecki na lata 2018-2021” uwzględniono uwarunkowania zewnętrzne ochrony zasobów dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy wynikające z dokumentów na poziomie wojewódzkim, tj. Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030 roku, Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020, Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego, Strategii Rozwoju Kultury w województwie mazowieckim na lata 2015-2020, Strategii Rozwoju Turystyki w województwie mazowieckim na lata 2014-2020 oraz powiatowym, tj. Strategii Rozwoju Powiatu Warszawskiego Zachodniego na lata 2016-2025.

Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030 roku. Innowacyjne Mazowsze2

„Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030 roku. Innowacyjne Mazowsze” została przyjęta przez Sejmik Województwa Mazowieckiego uchwałą Nr 158/13 z dnia 28 października 2013 r. Celem strategicznym w zakresie kultury i dziedzictwa jest wykorzystanie potencjału kultury i dziedzictwa kulturowego oraz walorów środowiska przyrodniczego dla rozwoju gospodarczego regionu i poprawy jakości życia. Wyzwania, jakie stoją przed samorządem województwa w zakresie kultury i dziedzictwa zostały określone następująco: atrakcyjność turystyczna województwa mazowieckiego, udział sektora kreatywnego w tworzeniu PKB, dostępność instytucji prowadzących działalność kulturalną oraz stan obiektów zabytkowych w województwie.

Uzupełnieniem celów strategicznych jest cel ramowy pn. Wykorzystanie potencjału kultury i dziedzictwa kulturowego oraz walorów środowiska przyrodniczego dla rozwoju gospodarczego regionu i poprawy jakości życia. Będzie on wymagał realizacji działań w następujących kierunkach:  wykorzystanie walorów środowiska przyrodniczego oraz potencjału dziedzictwa kulturowego do zwiększenia atrakcyjności turystycznej regionu,  upowszechnienie kultury i twórczości,  kreowanie miast jako centrów aktywności kulturalnej,  wspieranie rozwoju przemysłu kreatywnego,  wykorzystanie dziedzictwa kulturowego w działalności gospodarczej.

W zakresie ochrony i opieki nad zabytkami wśród działań rozwojowych wspierających realizację powyższych celów zaplanowano następujące działania:  Działanie 32.1. Poprawa atrakcyjności turystycznej regionu w oparciu o walory przyrodnicze (w szczególności w obszarach pasm turystycznych).  Działanie 32.2. Wspieranie rozwoju turystyki kulturowej oraz tworzenia nowych produktów turystycznych.  Działanie 32.3. Ochrona spuścizny kulturowej regionu (materialnej i niematerialnej).  Działanie 32.4. Rozwój systemu obsługi turystów (zaplecza turystycznego i systemu informacji turystycznej).  Działanie 33.1. Rozwój zaplecza instytucjonalnego kultury i digitalizacja zasobów.

2 Uchwała Nr 158/13 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 28 października 2013 roku w sprawie przyjęcia Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030 roku.

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 12 – Poz. 9869

 Działanie 33.2. Promowanie różnorodności kulturowej i artystycznej regionu.  Działanie 33.3. Wspieranie edukacji kulturalnej i artystycznej.  Działanie 34.1. Wykorzystywanie ośrodków miejskich do tworzenia i promowania kultury.  Działanie 34.2. Promowanie Warszawy jako europejskiego ośrodka kultury.  Działanie 35.1. Wspieranie inicjatyw gospodarczych w sektorze kreatywnym.  Działanie 36.1. Wspieranie przedsiębiorczości w obszarze kultury.

W uszczegółowieniu kierunków podkreślono, że planowane działania w sferze ochrony dziedzictwa kulturowego powinny pozwolić na synergiczne ich wykorzystanie poprzez poprawę̨ atrakcyjności turystycznej regionu w oparciu o dziedzictwo kulturowe regionu. Historyczne obiekty i zespoły zabytkowe wraz z otoczeniem oraz historyczne szlaki wodne powinny podlegać konserwacji, renowacji, a wybrane obiekty adaptacji na cele użyteczności publicznej. Istotnym elementem ochrony dziedzictwa powinno być tworzenie parków kulturowych, jak też inne formy ochrony krajobrazu kulturowego. W ramach upowszechniania wiedzy o regionie oraz promowania kultury i twórczości, wskazana jest cyfryzacja zasobów dziedzictwa kulturowego w celu ich standaryzacji i zwiększenia dostępności.

Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego na lata 2014-20203

Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020 został zatwierdzony Decyzją Wykonawczą Komisji z dnia 12 lutego 2015 r. Szczegółowy Opis Osi Priorytetowych Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego na lata 2014- 2020 został przyjęty Uchwałą Nr 337/319/18 Zarządu Województwa Mazowieckiego z dnia 26 lutego 2018 r. W ramach osi priorytetowej V Gospodarka przyjazna środowisku wyznaczony został cel szczegółowy 3: Zwiększona dostępność oraz rozwój zasobów kulturowych regionu. Podkreślono, iż wsparcie w ramach kultury przyczyni się do zmiany jakościowej w odbiorze kultury, poprawy dostępu do zasobów kultury, wzmocnienia funkcji edukacyjnych i zwiększenia poziomu uczestnictwa mieszkańców w życiu kulturalnym. Dziedzictwo kulturowe jest przedmiotem działania 5.3., którego celem realizacji jest zwiększona dostępność oraz rozwój zasobów kulturowych regionu. W opisie celów działania podniesiono, iż bogate zasoby dziedzictwa kulturalnego stanowią ogromny potencjał rozwojowy Mazowsza. Planowane w ramach interwencji prace modernizacyjne i renowacyjne, przyczynią się do zahamowania procesu degradacji obiektów zabytkowych, nadaniu im nowych funkcji oraz utrwalenia ich historycznych i artystycznych walorów, pozwalając na zachowanie dziedzictwa kulturowego dla przyszłych pokoleń. Dodatkowo działania w zakresie rozwoju infrastruktury kultury wzmocnią procesy przekształcania instytucji kultury w nowoczesne centra dostępu do wiedzy i oferty kulturalnej oraz lokalne ośrodki życia społecznego. Realizowane w tym zakresie projekty przyczynią się do zmiany jakościowej w odbiorze kultury, poprawy dostępu do zasobów kultury, wzmocnienia funkcji edukacyjnych i zwiększenia poziomu uczestnictwa mieszkańców w życiu kulturalnym. Działania te przyczynią się do wzrostu atrakcyjności regionu, będą sprzyjać podnoszeniu regionalnego potencjału turystycznego, co z kolei przełoży się na pobudzenie wzrostu gospodarczego Mazowsza.

3 Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020, zaakceptowany przez Komisję Europejską 12 lutego 2015 r., dostępny: https://www.funduszedlamazowsza.eu/wp-content/uploads/2017/12/regionalny- program-operacyjny-wojewodztwa-mazowieckiego-2014-2020.pdf.

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 13 – Poz. 9869

W działaniu 5.3. Dziedzictwo kulturowe wspierane będą następujące projekty: 1. Wzrost regionalnego potencjału turystycznego poprzez ochronę obiektów zabytkowych:  konserwacja, renowacja, rewaloryzacja, modernizacja, adaptacja historycznych obiektów i zespołów zabytkowych wraz z ich otoczeniem, umożliwiająca zachowanie dotychczasowych funkcji obiektów zabytkowych, a także służąca nadaniu im nowych funkcji użytkowych (z przeznaczeniem w szczególności na cele kulturalne i edukacyjne), w tym również w połączeniu z działalnością komercyjną,  ochrona i zachowanie zabytkowych ogrodów i parków,  zabezpieczenie zabytków przed zniszczeniem lub kradzieżą,  usuwanie barier architektonicznych dla osób niepełnosprawnych. 2. Poprawa dostępności do zasobów kultury poprzez ich rozwój i efektywne wykorzystanie:  inwestycje w infrastrukturę trwałą, wyposażenie służące działalności kulturalnej, zachowaniu dziedzictwa i zwiększeniu dostępności do jego zasobów,  inwestycje infrastrukturalne, prace modernizacyjne i renowacyjne w przypadku gdy prace te stanowią dostosowanie istniejącego obiektu do nowych funkcji kulturowych, w tym edukacyjnych,  efektywne wykonywanie zadań statutowych, polegające na zapewnieniu wysokiej jakości trwałego wyposażenia oraz odpowiedniego zabezpieczenia zbiorów będących w posiadaniu instytucji,  digitalizacja zasobów dziedzictwa kulturowego pod warunkiem powszechnego udostępnienia (jako element projektu),  usuwanie barier architektonicznych dla osób niepełnosprawnych.

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 14 – Poz. 9869

Plan zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego4

W „Planie zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego” przyjęto zasadę zrównoważonego rozwoju województwa, polegającego na takim rozwoju społeczno-gospodarczym, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania podstawowych potrzeb współczesnego i przyszłych pokoleń. Polityki przestrzenne wskazują̨ sposób realizacji wizji przestrzennego za- gospodarowania województwa mazowieckiego. Zintegrowana polityka opieki i ochrony dziedzictwa kulturowego i dóbr kultury współczesnej jest jedną z dziewięciu polityk przestrzennych adresowanych do poszczególnych obszarów tematycznych i terytoriów. Ochrona dziedzictwa kulturowego, jako część procesu kształtowania zrównoważonego rozwoju, ładu przestrzennego i tożsamości kulturowej, określona została jako:  zarządzanie zasobami dziedzictwa, ochrona i eksponowanie przestrzennych świadectw dziedzictwa, zwłaszcza najbardziej wartościowych zespołów i obiektów służących identyfikacji i promocji przestrzeni kulturowej regionu,  kształtowanie walorów krajobrazowych województwa oraz ochronę przestrzeni posiadających unikatowe lub specyficzne dla regionu walory krajobrazowe,  zachowanie różnorodności kulturowej województwa, kształtowanie tożsamości regionalnej i historycznej oraz zapewnienie dostępności do zasobów dziedzictwa zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju.

W zakresie polityki opieki i ochrony dziedzictwa kulturowego i dóbr kultury współczesnej ustalone zostały następujące zasady: 1. Zachowanie ciągłości dziedzictwa kulturowego regionu, poprzez:  ochronę i przywracanie wartości dziedzictwa materialnego o wyrazistej tożsamości,  eksponowanie w strukturze przestrzennej najcenniejszych zasobów regionu oraz podniesienie rangi obiektów o wysokich walorach architektonicznych i kulturowych,  kształtowanie i ochronę systemu krajobrazów kulturowych zachowujących tożsamość kulturową i walory tradycyjnego krajobrazu,  ochronę i kształtowanie struktur przestrzennych historycznych miast i wsi poprzez ochronę panoram i eksponowanie w sylwetach miejscowości dominant architektonicznych oraz kształtowanie przestrzeni publicznych w nawiązaniu do tradycji miejsca,  ochronę historycznego pasma urbanistycznego WKD i Miast Ogrodów,  ochronę zabytkowych układów przestrzennych kolejek wąskotorowych,  ochronę regionalnego krajobrazu architektonicznego: rewitalizację wiejskiego dziedzictwa kulturowego, ochronę najcenniejszych obiektów „in situ”, rozwój skansenów,  rewitalizację i zabezpieczenie obiektów, zespołów budowlanych i układów urbanistycznych,  rewitalizację i zabezpieczanie układów ruralistycznych,  ochronę dziedzictwa archeologicznego,  ochronę miejsc związanych z walkami narodowo-wyzwoleńczymi,  ochronę i rozbudowę muzeów,

4 Uchwała nr 180/14 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 7 lipca 2014 r. w sprawie Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego.

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 15 – Poz. 9869

 zachowanie różnorodności kulturowej regionu,  popularyzację i zwiększanie dostępności do zasobów dziedzictwa,  identyfikację dóbr kultury współczesnej o charakterze ponadlokalnym i ich ochronę poprzez ustalenia planów miejscowych. 2. Umiejętne zarządzanie zasobami dziedzictwa kulturowego, poprzez:  kształtowanie pasm przyrodniczo-kulturowych, wykorzystanie sieci miast historycznych oraz atrakcji krajobrazowo-architektonicznych dla wyznaczania szlaków turystyki kulturowej,  stymulowanie wykorzystania dziedzictwa kulturowego w obszarze przemysłów kultury i czasu wolnego, zwłaszcza produktów turystyki kulturowej,  kreowanie produktów turystyki kulturowej w oparciu o tradycje historyczne,  tworzenie szlaków kulturowych wielkich artystów (znanych osobistości) Mazowsza,  adaptację obiektów zabytkowych dla współczesnych funkcji kulturalnych, turystycznych i edukacyjnych,  zagospodarowanie i udostępnianie stanowisk archeologicznych posiadających czytelną formę krajobrazową w celach dydaktycznych, naukowych i turystycznych,  tworzenie płaszczyzn współpracy międzyregionalnej w zakresie zachowania i wykorzystania zasobów dziedzictwa kulturowego dla rozwoju produktów turystyki kulturowej. 3. Kształtowanie tożsamości regionalnej i budowanie klimatu społecznej akceptacji dla ochrony zasobów dziedzictwa kulturowego, poprzez:  kreowanie ośrodków budowania tożsamości kulturowej regionu,  stymulowanie partycypacji społecznej w podejmowaniu działań dotyczących zarządzania dziedzictwem kulturowym i służących ochronie obiektów zabytkowych oraz promowanie najlepszych przykładów takich działań,  propagowanie korzyści płynących z dziedzictwa i krajobrazu kulturowego oraz zachowania typowych dla regionu form budownictwa tradycyjnego,  wspieranie działalności stowarzyszeń działających w obszarze ochrony dziedzictwa kulturowego regionu.

W „Planie zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego” wskazano również dodatkowe zasady zagospodarowania przestrzennego odnoszące się do obszarów o cennych walorach przyrodniczo-kulturowych: 1. objęcie ochroną terenów zachowujących tożsamość kulturową i walory tradycyjnego krajobrazu o specyficznych i unikatowych walorach krajobrazowych, 2. porządkowanie i odtwarzanie wartości kulturowych oraz elementów ekspozycji krajobrazowej, 3. kształtowanie nowej zabudowy w sposób nawiązujący do tradycji miejsca, eksponowanie i odtwarzanie dominant architektonicznych i krajobrazowych, ograniczenie powstawania obcych krajobrazowo form zagospodarowania, eliminacja obiektów dysharmonijnych, 4. rewitalizacja obiektów zabytkowych i ich adaptacja na potrzeby turystyki i kultury, 5. przekształcenia struktury funkcjonalnej, polegające głównie na kształtowaniu nowoczesnych centrów miast o wysokiej jakości rozwiązaniach urbanistyczno-architektonicznych i atrakcyjnych przestrzeniach publicznych, przy jednoczesnym zachowaniu i eksponowaniu walorów historyczno-zabytkowych, 6. rozwój bazy kultury o znaczeniu regionalnym, 7. rozwój infrastruktury turystycznej w oparciu o walory kulturowe miast oraz walory przyrodnicze obszarów w ich otoczeniu,

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 16 – Poz. 9869

8. objęcie ochroną unikalnych elementów architektury wiejskiej, w tym układów ruralistycznych, 9. rewitalizacja wsi poprzez inwestycje związane z ochroną zabytkowej i charakterystycznej dla poszczególnych regionów architektury, 10. utrzymywanie unikalnych tradycji wiejskich występujących w regionach etnograficznych, w tym wspieranie imprez folklorystycznych, twórców ludowych oraz producentów wyrobów tradycyjnych, 11. wykorzystanie wartości kulturowych wsi do rozwoju turystyki, w tym agroturystyki, 12. promowanie regionalnych produktów turystycznych, 13. zapewnienie ochrony krajobrazów zgodnie z zapisami Europejskiej Konwencji Krajobrazowej, w oparciu o przeprowadzoną waloryzację krajobrazową i istniejące zapisy dotyczące krajobrazów kulturowych, 14. zachowanie walorów przyrodniczych, kulturowych, architektonicznych i krajobrazowych miast- ogrodów poprzez utrzymanie ich leśno-parkowego charakteru m.in. Milanówka, Podkowy Leśnej, Konstancina-Jeziornej, Otwocka, Józefowa oraz pasm przyrodniczo-kulturowych związanych z dolinami rzek: Wisły, Narwi, Bugu i Liwca, Wkry i Skrwy, Omulwi i Pilicy, 15. zachowanie naturalnych form rzeźby terenu oraz ochronę dziedzictwa geologicznego, 16. podniesienie ekspozycyjności obiektów zabytkowych, w tym obiektów poprzemysłowych, 17. zwiększenie dostępności obiektów zabytkowych dla osób niepełnosprawnych.

Strategia rozwoju kultury w województwie mazowieckim na lata 2015-20205

„Strategia rozwoju kultury w województwie mazowieckim na lata 2015-2020” stanowi strategiczny plan działania w obszarze kultury, określając politykę kulturalną Samorządu Województwa Mazowieckiego na lata 2015-2020. Główny cel strategii określony jest przez misję polityki kulturalnej, która brzmi: „Kultura włącza każdego". Realizacja tak określonej misji będzie następowała poprzez dążenie do wypełnienia następujących celów strategicznych, pogrupowanych w poszczególne pola strategiczne. Pola strategiczne to obszary wartości, jakie powinny zostać urzeczywistnione w polityce kulturalnej województwa mazowieckiego. W odpowiedzi na zdiagnozowane kluczowe problemy wybrano pięć pól strategicznych, w których ulokowano propozycje rozwiązań tych problemów: cele strategiczne i programy. Jednym z pół strategicznych jest pole strategiczne C: Dziedzictwo - tożsamość – wspólnota, w ramach którego wskazano następujące cele:  Cel C.1. Żywe dziedzictwo,  Cel C.2. Nasze tożsamości,  Cel C.3. Nowoczesna wspólnota.

W „Strategii Rozwoju Kultury w województwie mazowieckim na lata 2015-2020” podkreślono szczególną rolę ochrony zabytków i opieki nad zabytkami w programie „Żywe dziedzictwo”, w którym wskazuje się na konieczność promowania form i koncepcji opieki nad zasobami muzealnymi i zabytkami, pozwalających na obudowanie obiektów i zasobów dziedzictwa kulturowego żywymi elementami kulturowymi.

5 Strategia Rozwoju Kultury w województwie mazowieckim na lata 2015-2020, przyjęta uchwałą 84/15 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 8 września 2015 r.

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 17 – Poz. 9869

Strategia Rozwoju Turystyki w województwie mazowieckim na lata 2014-20206

„Strategia Rozwoju Turystyki w województwie mazowieckim na lata 2014-2020” stanowi uszczegółowienie „Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego”, określając całość polityki turystycznej samorządu województwa, jaka będzie realizowana do 2020 roku. W ramach „Strategii” określony został generalny cel strategiczny, który jest zawarty w deklaracji misji: „Turystyka ożywia region”. Tak sformułowana misja rozumiana jest m.in. jako ożywienie przeszłości historycznej i tradycji kulturowej regionu. W „Strategii” uznano znajdujące się na obszarze województwa mazowieckiego zabytki oraz chronione dziedzictwo kulturowe za atut województwa, jednak zwraca się również uwagę na koncentrację tych elementów przede wszystkim w Warszawie. W dokumencie podkreślono, że dziedzictwo kultury ludowej na terenie województwa jest kontynuowane jedynie punktowo.

6 Strategia Rozwoju Turystyki w województwie mazowieckim, przyjęta uchwałą Sejmiku Województwa nr 81/15 z dnia 8 września 2015 r., dostępna: www.mazovia.pl/.../strategia_rozwoju_turystyki_w_wojewodztwie_ mazowieckim_na_lata_2014_-_2020.pdf

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 18 – Poz. 9869

Strategia Rozwoju Powiatu Warszawskiego Zachodniego na lata 2016-20257

Misja Powiatu Warszawskiego Zachodniego w „Strategii Rozwoju Powiatu Warszawskiego Zachodniego na lata 2016-2025” została określona następująco: „Przyjazny region zdolny przyciągać mieszkańców i przedsiębiorstwa z całego kraju w celu wzmocnienia swojej pozycji oraz pozycji całego Obszaru Metropolitalnego Stolicy jako rdzenia krajowej gospodarki”. Zgodnie z wizją „Powiat Warszawski Zachodni staje się konkurencyjnym i dostępnym regionem, który: jest regionem sukcesu, łączącym wysoki poziom życia mieszkańców z wysoką jakością usług dla obywateli oraz bezpieczeństwem wspólnoty; jest atrakcyjnym miejscem zamieszkania, z wysoką jakością środowiska naturalnego i kulturowego; jest zintegrowany komunikacyjnie z Warszawą, a dzięki układowi atrakcyjnych terenów zieleni funkcjonuje jako rekreacyjne serce subregionu, zapewniając obsługę oraz realizację potrzeb rekreacyjnych mieszkańców Stolicy oraz otaczającego obszaru”. W ramach celu strategicznego IV. Potencjał edukacyjny, kulturalny i historyczny dla rozwoju Powiatu zaplanowano między innymi następujące cele operacyjne:  wsparcie rozwoju kultury jako czynnika budującego kapitał ludzki i wzmacniającego więzi społeczne,  działania promujące dziedzictwo historyczne i kulturowe powiatu.

7 Uchwała nr XI/75/2015 Rady Powiatu Warszawskiego Zachodniego z dnia 17 grudnia 2015 r. w sprawie przyjęcia do realizacji Strategii Rozwoju Powiatu Warszawskiego Zachodniego na lata 2016-2025 (dostępne: https://bip.pwz.pl/158,strategia-rozwoju)

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 19 – Poz. 9869

4. Uwarunkowania wewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego Gminy Ożarów Mazowiecki

Zapisy „Programu opieki nad zabytkami dla Gminy Ożarów Mazowiecki na lata 2018-2021” są zgodne z wyznaczonymi kierunki polityki przestrzennej gminy, tj.: „Strategią Rozwoju Gminy Ożarów Mazowiecki na lata 2014-2020”, „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Ożarów Mazowiecki”, „Lokalnym Programem Rewitalizacji dla Gminy Ożarów Mazowiecki na lata 2016-2023”, a także miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego.

Strategia Rozwoju Gminy Ożarów Mazowiecki na lata 2014-20208

Misją określoną w „Strategii Rozwoju Gminy Ożarów Mazowiecki na lata 2014-2020” jest tworzenie warunków dla poprawy jakości życia mieszkańców i rozwoju różnorodności funkcjonalnej gminy przez jej samorząd oraz aktywna integracja społeczeństwa obywatelskiego. Rozwój Gminy Ożarów Mazowiecki odbywał się będzie z zachowaniem równowagi pomiędzy rozwojem gospodarczym, opartym na solidnej bazie usługowo-gospodarczej, a ochroną środowiska przyrodniczego i kulturowego. Wizja rozwoju Gminy zarysowana w „Strategii” zakłada, że Gmina Ożarów Mazowiecki to wspólnota nowoczesna, dynamicznie się rozwijająca i atrakcyjna dla mieszkańców, przedsiębiorców. Ożarów Mazowiecki to gmina o wysokiej jakości życia i dobrze zorganizowanej przestrzeni publicznej.

W „Strategii” określono cele strategiczne, operacyjne i działania, wśród których w odniesieniu do dziedzictwa kulturowego Gminy zaplanowano:  w ramach celu strategicznego 1: Wielofunkcyjny i zrównoważony rozwój gospodarczy, celu operacyjnego 1.3, m.in.: promocję walorów krajobrazowych, lokalnego dziedzictwa kulturowego oraz zabytków i miejsc pamięci narodowej dla wzmocnienia atrakcyjności turystycznej gminy;  w ramach celu strategicznego 3: Rozwój bazy instytucjonalnej i zwiększenie dostępu do usług publicznych wysokiej jakości, celu operacyjnego 3.4: Integracja społeczna poprzez rozwój kultury, sportu i rekreacji m.in.: ✓ upowszechnianie dostępu do kultury i działań kulturotwórczych celem zwiększenia uczestnictwa w kulturze, ✓ inicjowanie, wspieranie i koordynowanie badań i prac z dziedziny ochrony zabytków i krajobrazu kulturowego, ✓ upowszechnianie i promocję lokalnego dziedzictwa kulturowego, ✓ poprawę stanu zabytków, ich rekultywację oraz zwiększenie dostępności dla mieszkańców i turystów, ✓ opracowanie warunków współpracy z właścicielami zabytków celem ich ekspozycji, ✓ popularyzację i upowszechnienie wiedzy o zabytkach oraz ich znaczeniu dla historii i kultury, ✓ realizowanie działań ujętych w Gminnym Programie Ochrony Zabytków;

8 Uchwała nr LX/583/14 Rady Miejskiej w Ożarowie Mazowieckim z dnia 6 listopada 2014 r. w sprawie przyjęcia „Strategii Rozwoju Gminy Ożarów Mazowiecki na lata 2014-2020”.

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 20 – Poz. 9869

 W ramach celu strategicznego 4: Wzrost dostępności komunikacyjnej i rozwój infrastruktury technicznej, celów operacyjnych 4.2: Kreowanie ładu przestrzennego oraz 4.3: Wielofunkcyjny rozwój przestrzeni publicznej, m.in.: ✓ Ochronę obszarów cennych przyrodniczo i kulturowo, ✓ Zagospodarowanie obiektów zabytkowych i ich wyeksponowanie w przestrzeni publicznej.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Ożarów Mazowiecki9

„Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Ożarów Mazowiecki” zostało przyjęte uchwałą nr 464/10 Rady Miejskiej w Ożarowie Mazowieckim z dnia 15 czerwca 2010 r. Wśród celów zagospodarowania przestrzennego gminy wskazano tworzenie warunków do inwestowania z uwzględnieniem zasad ochrony środowiska przyrodniczego i kulturowego w mieście i gminie – racjonalne korzystanie z zasobów przyrodniczych, ochronę ich najcenniejszych komponentów oraz ochronę krajobrazu kulturowego m.in. poprzez zachowanie historycznych układów urbanistycznych, projektowanie nowych obiektów w nawiązaniu do tradycyjnego charakteru zabudowy lub w innych formach harmonizujących z krajobrazem kulturowym.

Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego

Dla obszaru Gminy Ożarów Mazowiecki obowiązują następujące miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, w których ustalona została ochrona zabytków i dziedzictwa kultury: 1. Uchwała Nr 63/07 Rady Miejskiej w Ożarowie Mazowieckim z dnia 27 marca 2007 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Ożarów dla obszaru Myszczyn - Pilaszków - Orły, Dz. Urz. Woj. Mazowieckiego Nr 229 poz. 6032 z dnia 25.08.2003 r. 2. Uchwała Nr 59/03 Rady Miejskiej w Ożarowie Mazowieckim z dnia 3 kwietnia 2003 r. w sprawie zmiany miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Ożarów Mazowiecki dla części wsi Święcice, Dz. Urz. Woj. Mazowieckiego Nr 229 poz. 6032 z dnia 25.08.2003 r. 3. Uchwała Nr 152/03 Rady Miejskiej w Ożarowie Mazowieckim z dnia 2 grudnia 2003 r. w sprawie zmiany miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Ożarów Mazowiecki dla części wsi Święcice, Dz. Urz. Woj. Mazowieckiego Nr 73 poz. 1812 z dnia 31.03.2004 r. 4. Uchwała Nr 50/07 Rady Miejskiej w Ożarowie Mazowieckim z dnia 6 marca 2007 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Ożarów Mazowiecki dla obszaru Święcice - Wolica, Dz. Urz. Woj. Mazowieckiego Nr 140 poz. 3791 z dnia 21.07.2007 r. 5. Uchwała Nr 295/01 Rady Miejskiej w Ożarowie Mazowieckim z dnia 28 czerwca 2001 r. w sprawie zmiany miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Ożarów Mazowiecki dla fragmentu SHR Wolica, Dz. Urz. Woj. Mazowieckiego Nr 182 poz. 2996 z dnia 03.09.2001 r. 6. Uchwała Nr 454/06 Rady Miejskiej w Ożarowie Mazowieckim z dnia 12 września 2006 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Ożarów Mazowiecki dla

9 Uchwała nr 464/10 Rady Miejskiej w Ożarowie Mazowieckim z dnia 15 czerwca 2010 r. w sprawie Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Ożarów Mazowiecki.

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 21 – Poz. 9869

obszaru Wolica - Józefów, Dz. Urz. Woj. Mazowieckiego Nr 271 poz. 10661 z dnia 28.12.2006 r. 7. Uchwała Nr 51/07 Rady Miejskiej w Ożarowie Mazowieckim z dnia 6 marca 2007 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Ożarów Mazowiecki dla obszaru Wolskie – Płochocin – Pogroszew Kolonia – Michałówek, Dz. Urz. Woj. Mazowieckiego Nr 187 poz. 5250 z dnia 19.09.2007 r. 8. Uchwała Nr 443/06 Rady Miejskiej w Ożarowie Mazowieckim z dnia 27 lipca 2006 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Ożarów Mazowiecki dla obszaru Pogroszew- Koprki, Dz. Urz. Woj. Mazowieckiego Nr 264 poz. 10383 z dnia 19.12.2006 r., zmieniona Uchwałą Nr 239/08 Rady Miejskiej w Ożarowie Mazowieckim z dnia 11 września 2008 r. w sprawie zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Ożarów Mazowiecki dla obszaru Pogroszew- Koprki, Dz. Urz. Woj. Mazowieckiego Nr 217 poz. 9270 z dnia 16.12.2008 r. 9. Uchwała Nr 64/07 Rady Miejskiej w Ożarowie Mazowieckim z dnia 27 marca 2007 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Ożarów Mazowiecki dla obszaru Umiastów – Kaputy – Kręczki, Dz. Urz. Woj. Mazowieckiego Nr 166 poz. 4496 z dnia 23.08.2007 r., zmieniona Uchwałą Nr 264/08 Rady Miejskiej w Ożarowie Mazowieckim z dnia 4 listopada 2008 r. w sprawie zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Ożarów Mazowiecki dla obszaru Umiastów – Kaputy – Kręczki, Dz. Urz. Woj. Mazowieckiego Nr 31 poz. 701 z dnia 11.03.2009 r. 10. Uchwała Nr 444/06 Rady Miejskiej w Ożarowie Mazowieckim z dnia 27 lipca 2006 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Ożarów Mazowiecki dla obszaru Ołtarzew-Domaniewek, Dz. Urz. Woj. Mazowieckiego Nr 274 poz. 10803 z dnia 31.12.2006 r. 11. Uchwała Nr 453/06 Rady Miejskiej w Ożarowie Mazowieckim z dnia 26 września 2006 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego miasta Ożarowa Mazowieckiego z częścią wsi Ołtarzew, Dz. Urz. Woj. Mazowieckiego Nr 264 poz. 10384 z dnia 19.12.2006 r., zmieniona Uchwałą Nr 260/08 Rady Miejskiej w Ożarowie Mazowieckim z dnia 4 listopada 2008 r. w sprawie zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego miasta Ożarowa Mazowieckiego z częścią wsi Ołtarzew, Dz. Urz. Woj. Mazowieckiego Nr 75 poz. 2048 z dnia 22.05.2009 r. 12. Uchwała Nr 410/06 Rady Miejskiej w Ożarowie Mazowieckim z dnia 28 marca 2006 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Ożarów Mazowiecki dla obszaru Duchnice – Ołtarzew, Dz. Urz. Woj. Mazowieckiego Nr 171 poz. 6743 z dnia 29.08.2006 r., zmieniona Uchwałą Nr 425/06 Rady Miejskiej w Ożarowie Mazowieckim z dnia 8 czerwca 2006 r. w sprawie zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Ożarów Mazowiecki dla obszaru Duchnice – Ołtarzew, Dz. Urz. Woj. Mazowieckiego Nr 171 poz. 6744 z dnia 29.08.2006 r. 13. Uchwała Nr 98/07 Rady Miejskiej w Ożarowie Mazowieckim z dnia 28 sierpnia 2007 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Ożarów Mazowiecki dla obszaru Strzykuły - Wieruchów - Piotrkówek Duży - Piotrkówek Mały, Dz. Urz. Woj. Mazowieckiego Nr 261 poz. 8547 z dnia 15.12.2007 r. 14. Uchwała Nr 176/96 Rady Miejskiej w Ożarowie Mazowieckim z dnia 22 sierpnia 1996 r. w sprawie zatwierdzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenów rolno – spożywczego rynku hurtowego w Broniszach (dotyczy obrębu SHRO Bronisze – teren giełdy i tereny sąsiednie), Dz. Urz. Woj. Warszawskiego Nr 32 poz. 403 z dnia 25.09.1996 r.

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 22 – Poz. 9869

15. Uchwała Nr 264/01 Rady Miejskiej w Ożarowie Mazowieckim z dnia 06 lutego 2001 r. w sprawie uchwalenia zmiany miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego Gminy Ożarów Mazowiecki dla fragmentu wsi Ożarów (dotyczy części dz. ew. nr 77/10 obręb Ożarów Wieś), Dz. Urz. Woj. Mazowieckiego Nr 75 poz. 782 z dnia 23.04.2001 r. 16. Uchwała Nr 52/07 Rady Miejskiej w Ożarowie Mazowieckim z dnia 06 marca 2007 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Ożarów Mazowiecki dla obszaru Ożarów Wieś – Bronisze – Jawczyce, Dz. Urz. Woj. Mazowieckiego Nr 111 poz. 2860 z dnia 16.06.2007 r. 17. Uchwała Nr 77/07 Rady Miejskiej w Ożarowie Mazowieckim z dnia 18 maja 2007 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Ożarów Mazowiecki dla obszaru Konotopa – Jawczyce – Ożarów Wieś, Dz. Urz. Woj. Mazowieckiego Nr 226 poz. 6547 z dnia 10.11.2007 r. 18. Uchwała Nr 258/08 Rady Miejskiej w Ożarowie Mazowieckim 4 listopada 2008 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Ożarów Mazowiecki dla obszaru Płochocin – Święcice – Ołtarzew – Gołaszew, Dz. Urz. Woj. Mazowieckiego Nr 117 poz. 3410 z dnia 23.07.2009 r. 19. Uchwała Nr XXVI/249/12 Rady Miejskiej w Ożarowie Mazowieckim z dnia 11 października 2010 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego miasta Ożarowa Mazowieckiego z częścią wsi Ołtarzew dla Osiedla Mickiewicza (dotyczy dz. ew. obręb 10 miasto Ożarów Mazowiecki), Dz. Urz. Woj. Mazowieckiego poz. 7231 z dnia 31.10.2012 r. 20. Uchwała Nr XXXVI/384/17 Rady Miejskiej w Ożarowie Mazowieckim z dnia 28 marca 2017 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego miasta Ożarowa Mazowieckiego – północ z częścią wsi Ołtarzew – część II, Dz. Urz. Woj. Mazowieckiego poz. 3417 z dnia 07.04.2017 r.

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Ożarów Mazowiecki na lata 2016-202310

Celem realizacji „Lokalnego Programu Rewitalizacji dla Gminy Ożarów Mazowiecki na lata 2016-2023” jest wyprowadzenie obszaru zdegradowanego z kryzysu, który definiują wskazane problemy oraz rewitalizacja obszarów kryzysowych. Jako obszar rewitalizacji wskazano sześć podobszarów:  podobszar A: Józefów,  podobszar B: Gołaszew,  podobszar C: Osiedle Ołtarzew,  podobszar D: Bronisze,  podobszar E: Franciszków,  podobszar F: Pilaszków.

Misją realizacji „Lokalnego Programu Rewitalizacji dla Gminy Ożarów Mazowiecki na lata 2016- 2023” jest poprawa warunków życia mieszkańców gminy, wzmocnienie aktywności społecznej mieszkańców, a także poprawa ładu przestrzennego, wzrost funkcjonalności przestrzeni publicznej w

10 Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Ożarów Mazowiecki 2016-2023, przyjęty uchwałą Nr XLII/429/17 Rady Miejskiej w Ożarowie Mazowieckim z dnia 20 czerwca 2017 r.

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 23 – Poz. 9869

Gminie oraz poprawa stanu środowiska naturalnego, zaś wskazane cele dla obszaru rewitalizacji są bezpośrednią odpowiedzią na zdiagnozowane problemy na tym terenie. Ponadto w „Lokalnym Programie Rewitalizacji dla Gminy Ożarów Mazowiecki na lata 2016-2023” zapisano do realizacji w sposób pośredni cele działań zawarte w „Strategii Rozwoju Gminy Ożarów Mazowiecki na lata 2014- 2020”, tj.:  wielofunkcyjny i zrównoważony rozwój gospodarczy,  rozwój bazy instytucjonalnej i zwiększenie usług publicznych wysokiej jakości,  wzrost dostępności komunikacyjnej i rozwój infrastruktury technicznej,  zrównoważony rozwój Gminy z uwzględnieniem wymogów ekologicznych.

Wśród projektów przewidzianych do realizacji na lata 2016-2023 w zakresie działań ukierunkowanych na ochronę dziedzictwa kulturowego, ochronę zabytków i opiekę nad zabytkami, w Programie wyróżniono:  Projekt nr 1: Ożarów Mazowiecki miejscem integracji mieszkańców, w tym zadanie nr 1 polegające na zmianie funkcji użytkowej spichlerza w sołectwie Gołaszew poprzez zaadaptowanie budynku na funkcje społeczne wraz z zagospodarowaniem terenów przyległych.  Projekt nr 3: Zielony Ożarów Mazowiecki, w tym zadanie nr 5 polegające na rewitalizacji i upublicznieniu parku wraz z budową obiektów małej architektury oraz nowymi nasadzeniami w sołectwie Bronisze, a także nr 6 obejmujące remont/modernizację budynku Muzeum Dworu Polskiego w Pilaszkowie wraz z uporządkowaniem zespołu parkowego wraz ze stawami.  Projekt nr 4: Dostosowana infrastruktura mieszkaniowa, komunalna i usługowa, w tym zadanie nr 1 obejmujące kompleksową rozbudowę i modernizację zasobu komunalnego/socjalnego/czynszowego w Józefowie, Broniszach oraz na osiedlu Franciszków.

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 24 – Poz. 9869

5. Charakterystyka zasobów i analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego Gminy

Gmina Ożarów Mazowiecki to gmina miejsko-wiejska położona w powiecie warszawskim zachodnim w centralnej części województwa mazowieckiego, leżąca w bezpośrednim sąsiedztwie Warszawy. Graniczy z gminami: Stare Babice od strony północnej, m.st. Warszawa od strony wschodniej, od południa z gminami: Piastów, Pruszków i Brwinów, od zachodu i północnego-zachodu zaś z gminami Błonie oraz Leszno. Administracyjnie w skład Gminy wchodzi: miasto Ożarów Mazowiecki, składające się z 11 osiedli, oraz 25 sołectw: Bronisze, Domaniewek, Duchnice, Gołaszew, Jawczyce, Kaputy-Kręczki, Konotopa, Koprki, Macierzysz, Mory, Michałówek, Myszczyn, Ołtarzew, Orły, Ożarów Wieś, Pilaszków, Piotrkówek Duży, Piotrkówek Mały i Strzykuły, Pogroszew, Pogroszew Kolonia, Płochocin Wieś, Święcice, Umiastów, Wieruchów oraz Wolskie.

Powierzchnia Gminy wynosi 71 km2. Dominującym typem pokrycia terenu gminy są użytki rolne. Zajmują one łącznie ok. 85,9% powierzchni gminy. Gminę Ożarów Mazowiecki według danych GUSna 31.12.2016 r. zamieszkiwało 23 604 mieszkańców, w tym 11 248 mężczyzn oraz 12 356 kobiet. Według danych GUS działalność gospodarczą w Gminie Ożarów Mazowiecki prowadziło 3490 podmiotów gospodarki narodowej zarejestrowanych w rejestrze REGON. Biorąc pod uwagę formę prawną prowadzenia działalności, w sektorze publicznym działało 51 podmiotów, a w sektorze prywatnym – 3399. W sektorze prywatnym 2393 podmioty to osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, pozostałą część stanowiło: 573 spółki handlowe, 156 spółek handlowych z udziałem kapitału zagranicznego, 9 spółdzielni, 19 fundacji, 48 stowarzyszeń i organizacji społecznych.

Na obszarze Gminy Ożarów Mazowiecki zlokalizowany jest rezerwat Wolica o łącznej powierzchni 50,39 ha, znajdujący się na południe od wsi Wolica. Rezerwat został utworzony 4 sierpnia 1984 r. w celu zachowania lasów łęgowych oraz fragmentu grądu niskiego w dolinie Utraty. Jest to jedyny zachowany fragment naturalnej przyrody w zantropogenizowanym obszarze terenów rolnych i osiedli. Wzdłuż północnej granicy Gminy przebiega granica otuliny Kampinoskiego Parku Narodowego. Dodatkowo w południowo-zachodniej części gminy zlokalizowany jest fragment Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, obejmujący miejscowość Wolica wraz z częścią obejmującą dolinę rzeki Utraty w miejscowości Płochocin (obręb Spółdzielni Handlowo Rolniczej Płochocin) oraz rezerwat „Wolica” (teren o łącznej powierzchni 203 ha). Warszawski Obszar Chronionego Krajobrazu obejmuje tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem, a także pełnioną funkcją korytarzy ekologicznych11. Wśród ustawowych form ochrony przyrody na terenie Gminy Ożarów Mazowiecki znajdują się także pomniki przyrody. Ochroną objęto 33 drzewa oraz dwie aleje lipowe, w których rosną łącznie 184 drzewa.12

11 Rozporządzenie nr 3 Wojewody Mazowieckiego z dnia 13 lutego 2007 r. w sprawie Warszawskiego Obszaru Chronionego. 12 Aktualizacja Programu ochrony środowiska dla Gminy Ożarów Mazowiecki, przyjęta uchwałą Nr 172/08 Rady Miejskiej w Ożarowie Mazowieckim z dnia 19 marca 2008 r.

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 25 – Poz. 9869

5.1. Zarys historii obszaru Gminy13

Ślady archeologiczne, które zostały odnalezione na terenie Gminy Ożarów Mazowiecki świadczą, że pierwsze osadnictwo występowało w epoce brązu (najstarsze ślady osadnictwa na Równinie Błońskiej w obszarze gminy Ożarów datowane są na 6 tys. lat p.n.e.). Pierwsze ślady osadnictwa zlokalizowane są w dolinie rzeki Mrowy (obecnie rzeka Utrata). W obszarze gminy najstarsze ślady osadnictwa zachowały się we wsi Umiastów, Kręczki, Płochocin w ziemi pod gruntem ornym. Pierwsze wzmianki o Ożarowie pojawiły się w kronikach w 1414 r. Ożarów był wsią książęcą, należącą do starostwa warszawskiego, nazywano go wówczas Folwarkiem Pożarowym lub wsią Pożarowy. Ożarów w 1613 r. stał się własnością wojewody podlaskiego Stanisława Warszyckiego, kasztelana warszawskiego, następnie przeszedł w posiadanie Antoniego Brzozowskiego, a po 1773 r. został nadany Wojciechowi Szamockiemu, chorążemu warszawskiemu, jako starostwo niegrodowe wraz z innymi folwarkami z obrzeża Warszawy. Po 1864 r. część gruntów folwarcznych przeszła ukazem carskim, za wykupem, we władanie chłopów. W XIX w. nastąpiły dalsze zmiany podziału administracyjnego Gminy. Teren Gminy w jej obecnych granicach wchodził w obszar województwa warszawskiego, obwodu warszawskiego i wciąż znajdował się w dwu powiatach. Sieć osiedleńcza kształtowała się wzdłuż historycznego traktu (obecnej Trasy Poznańskiej) i obecnej ul. Sochaczewskiej. Wiązała się ona z rolniczym charakterem gospodarki w typie przyfolwarcznych osiedli wiejskich. Dodatkowym czynnikiem kształtującym były również planowe parcelacje: Osiedla Płochocin z 1938 r., Ołtarzew Folwark po 1905 r., Osiedla Mickiewicza po 1911 r., Osiedla Franciszków, Zientarówka i Balcerówka po 1930 r. Drugi etap rozwoju gospodarczego wiązał się z uruchomieniem kolei tzw. kaliskiej. Powstały zakłady przemysłowe związane z przetwórstwem płodów rolnych jak gorzelnia Józefów, Huta Szkła we wsi Franciszków oraz cegielnie. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. większość ziem dawnego Mazowsza weszła w skład województwa warszawskiego. Aż do 1948 r. ziemie obecnej Gminy Ożarów należały do powiatów błońskiego i warszawskiego, a od 1948 r. po likwidacji powiatu błońskiego do powiatu grodziskiego z siedzibą w Grodzisku Mazowieckim. Od 1 lipca 1952 r. ziemie Gminy Ożarów znalazły się w powiecie pruszkowskim. W podziale administracyjnym kraju obowiązującym po 1975 r. wprowadzono jednostkę administracyjną Miasto i Gmina Ożarów Mazowiecki. W 1999 r. tereny Gminy Ożarów znalazły się w nowo utworzonym powiecie warszawskim zachodnim. Wśród znanych rodów mieszkających na ożarowskiej ziemi znajdują się rody: Kierbedziów (mieszkał tu inż. Michał Kierbedź, syn budowniczego warszawskiego mostu) i Marszewskich – dziedziców Pilaszkowa (inż. Mieczysław Marszewski był kierownikiem budowy mostu Mikołajewskiego, nazwanego później mostem księcia Józefa Poniatowskiego). W Ożarowie mieszkał także kiedyś Władysław Kronenberg – syn słynnego bankiera. Pierwsze większe zakłady przemysłowe pojawiły się na terenie gminy z początkiem XX w. Były to: Huta Szkła założona w 1907 r. przez Kazimierza Kamińskiego i Fabryka Kabli w Ożarowie (w 1929 r.), której założycielami byli Franciszek Mikołaj książę Radziwiłł i inż. Piotr Bergman. Ponadto w tym czasie powstała Wytwórnia Spirytusu i Drożdżownia w Józefowie.

13 Na podstawie: Uchwała nr 464/10 Rady Miejskiej w Ożarowie Mazowieckim z dnia 15 czerwca 2010 r. w sprawie Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Ożarów Mazowiecki; Łada M., 2014. Szlakiem Miejsc Pamięci Narodowej w Powiecie Warszawskim Zachodnim, Ożarów Mazowiecki. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, 1880-1902, red. Sulimierski F., Chlebowski B., Walewski W., Warszawa. Libicki P, Libicki M., 2009. Dwory i pałace wiejskie na Mazowszu. Dom Wydawniczy Rebis. Białecki P., 2014. Powiat warszawski zachodni. Biblioteka Publiczna w Ożarowie Mazowieckim.

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 26 – Poz. 9869

Ożarów Mazowiecki

Pierwsze wzmianki historyczne dotyczące Ożarowa, a dawniej wsi książęcej Pożarowo, pochodzą z czasów Kazimierza Wielkiego z 1342 r. Do końca XVI w. stanowił wyposażenie starostów warszawskich. W 1737 r. Ożarów stanowił starostwo niegrodowe i był w posiadaniu Antoniego Brzozowskiego, pisarza koronnego. Na Sejmie w latach 1773-75 nadano starostwo Wojciechowi Szamockiemu, chorążemu warszawskiemu przy zachowaniu dożywocia poprzedniemu staroście – A. Brzozowskiemu. W 1827 r. Ożarów liczył 32 domy oraz 257 mieszkańców. W 1879 r. folwark Ożarów został odłączony od dóbr Borzęcin. W 1886 r. ludność Ożarowa wzrosła do 345 mieszkańców. Około połowy XIX w. majątek Ożarów należał do rodziny Deskurów. W 1880 r. kupił go Władysław Kronenberg. W XX w. nastąpił szybki rozwój Ożarowa. Było to wynikiem wybudowania huty szkła w 1901 r. w pobliżu Ożarowa we wsi Franciszków. W XX w. majątek Ożarów przeszedł we władanie rodziny Reicherów. W latach 20-tych XX w. nastąpiła częściowa parcelacja majątku. W 1928 r. północną część założenia dworskiego oraz część ziemi od Reicherów odkupiła Zofia Kotkowska. Jedna ze stajni została wówczas przebudowana na dom mieszkalny. W dworze w Ożarowie 2 października 1944 r. została podpisana zakończenie powstania warszawskiego. 17 stycznia 1945 r. w wyniku bombardowania spaleniu uległa część zabudowań gospodarczych. W okresie okupacji Reicherowie nie prowadzili już gospodarki rolnej i odsprzedali pozostałą ziemię uprawną Konstantemu Piluchowskiemu, pozostawiając we władaniu jedynie dwór z oficyną i otaczającym go parkiem. W 1964 r. dwór wraz z parkiem zakupiła Henryka Modrzejewska. Podczas transakcji kupna okazało się, że południowa część parku została wcześniej ofiarowana przez Reicherów mieszkańcom Ożarowa do publicznego użytkowania. Pierwotna kompozycja przestrzenna parku została założona w stylu krajobrazowym z szeregiem osi widokowych. Po II wojnie światowej dwór z otoczeniem został zakupiony przez Henrykę Modrzejewską, która go odrestaurowała, dobudowując do dworu parterowy budynek stanowiący połączenie dworu z oficyną. W 1967 r. Ożarów uzyskał prawa miejskie.

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 27 – Poz. 9869

Bronisze

W 1827 r. we wsi i dawnym folwarku zlokalizowanych było 11 domostw wraz ze 125 mieszkańcami. W granicach miejscowości znajduje się podworski park krajobrazowy z połowy XIX w. wraz z dworem, przekształconym w latach 20-tych XX w. i po 1945 r. Zespół dworski został zbudowany w połowie XIX w. W księgach hipotecznych od 1905 r. jako właściciel figuruje rodzina Moszczeńskich. Ostatnim właścicielem był profesor Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego - Stefan Moszczeński. 12 sierpnia 1831 r. w Broniszach miała miejsce bitwa wojsk polskich z armią Paskiewicza, zakończona klęską Polaków. Jeszcze przed I wojną światową istniały ślady mogił, w których pochowanych było kilkuset poległych w tej bitwie. W 1945 r. mogiły zostały przeniesione w inne miejsce. Przekształcenie parku nastąpiło prawdopodobnie w latach 20-tych XX w., kiedy w miejsce dawnego, modrzewiowego dworu prof. Moszczeński wybudował nowy, murowany budynek zachowany do dziś.

Duchnice

Przed 1783 r. część Duchnic należała do Zakonu Kawalerów Maltańskich, a część do Szamockich – najpierw Wojciecha Szamockiego, a następnie do jego bratanka Antoniego Szamockiego. Od 1823 r. właścicielem Duchnic był Jan Bogumił Stenzel, a po jego śmierci po 1834 r. jego spadkobiercy. W 1827 r. we wsi, dawnym folwarku, zlokalizowanych było 13 domostw wraz ze 108 mieszkańcami. Od 1845 r. Duchnice były w rękach Jana Duczyńskiego, a od 1848 r. jego syna Mikołaja Duczyńskiego, który rozpoczął parcelację majątku. W 1850 r. majątek zakupili L. i E. Strohnem i w tym samym roku przeszedł on w ręce H. Klawe. Dwór został zbudowany w 1867 r. i otoczony parkiem. Przed 1935 r. Duchnice należały do rodziny Dresz, od 1935 r. do M. Dunajewskiej, a w 1948 r. przeszły w posiadanie J. Modrzejewskiej.

Gołaszew

W XVIII w. właścicielami Gołaszewa byli w części Gołaszewscy, w części Ossolińscy. Pierwsze informacje o parku pochodzą z 1827 r. W tym okresie istniał folwark zajmujący powierzchnię 323 mórg ziemi. Dwór zbudowano około połowy XIX w. (przed 1859 r.) według projektu arch. J. Dietricha. Ówczesnym właścicielem folwarku Gołaszew był Leopold Śmieciński. W II połowie XIX w. Gołaszew przeszedł w posiadanie rodziny Wodzińskich. Wówczas wokół dworu został założony park w stylu krajobrazowym. Na początku XX w. dwór został przebudowany. W końcu lat 20-tych XX w. Gołaszew był własnością Witolda Zielewniewskiego. Po II wojnie światowej w wyniku reformy rolnej przeszedł w posiadanie Skarbu Państwa jako Państwowe Gospodarstwo Rolne.

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 28 – Poz. 9869

Józefów

Osada Józefów powstała na ziemiach należących do Płochockich. W 1865 r. powstała pierwsza w Królestwie Kongresowym Cukrownia „Józefów”, a z czasem nazwa Józefów objęła osadę przyfabryczną. W 1875 r. cukrownia stała się własnością Towarzystwa Akcyjnego Fabryki Cukru i Rafinerii. W 1880 r. w cukrowni pracowało 611 robotników, natomiast od fabryki poprowadzona była do Pruszkowa linia drogi żelaznej. Przed II wojną światową cukrownia posiadała własną bocznicę kolejową. Po zakończeniu wojny w 1945 r. rozpoczął się remont urządzeń, jednak po pożarze w 1947 r. cukrownia zaprzestała produkcji. W tym samym roku rozpoczęła się tu produkcja gliceryny, od 1949 r. pod nazwą Mazowieckie Zakłady Przemysłu Drożdżowego. W 1951 r. uruchomiono tu drożdżownię, powoli wycofując się z produkcji gliceryny. W latach 50-tych XX w. zbudowano nowe, pracownicze osiedla mieszkaniowe. Zachował się układ przestrzenny Osiedla Fabrycznego z osią wzdłuż ul. Fabrycznej. Przy ulicy Fabrycznej, stanowiącej oś osiedla, znajduje się relikt z czasów Królestwa Kongresowego, tzw. słup wiorstowy, wskazujący odległość do Warszawy.

Macierzysz

W 1827 r. wieś liczyła 17 domostw wraz ze 126 mieszkańcami. W granicach miejscowości znajduje się park w stylu krajobrazowym z elementami regularnymi z końca XIX w. Pod koniec XIX w. w miejscowości istniał folwark, będący własnością szpitala warszawskiego. W latach dwudziestych XX w. Macierzysz należał do rodziny Matysów. W okresie II wojny światowej, podczas Powstania Warszawskiego, na terenie parku w zachodniej części pochowano kilkuset żołnierzy niemieckich, którzy zginęli podczas walk ulicznych w Warszawie. Po wojnie folwark został przejęty przez państwo i był własnością szeregu instytucji.

Ołtarzew

W 1827 r. wieś liczyła 17 domostw i 164 mieszkańców. Istniała tu stacja pocztowa pomiędzy Warszawą a Błoniem. W 1827 r. istniejący ówcześnie las został przekształcony w park. W 1880 r. właściciel Ołtarzewa, Stanisław Kierbedź, dokonał parcelacji na 16 działek w celu stworzenia Związku Rzemieślników. W 1901 r. właścicielem dworu z parkiem został hr. Maurycy Zamoyski. W 1906 r. powstało Towarzystwo Miłośników Ołtarzewa, które prowadziło prace porządkowe i konserwatorskie. Siedzibą Towarzystwa był dwór. W czasie II wojny światowej park został zdewastowany, a dwór uległ całkowitemu zniszczeniu. W 1927 r. do Ołtarzewa przybyli pallotyni. W 1937 r. rozpoczęto budowę Wyższego Seminarium Duchownego Stowarzyszenia Apostolstwa Katolickiego w Ołtarzewie. Wojska niemieckie zajęły seminarium w czerwcu 1942 r., a w 1944 r. zorganizowały szpital. Po zakończeniu wojny wznowiono budowę kościoła i skrzydła zachodniego. 2 maja 1948 r., bp Wacław Majewski poświęcił seminaryjny kościół pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny Królowej Apostołów.14

14 Historia Wyższego Seminarium Duchowne Stowarzyszenia Apostolstwa Katolickiego Pallotyni, dostępna: http://www.wsdsac.pl/historia/

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 29 – Poz. 9869

Pilaszków

Najstarszym znanym z imienia właścicielem Pilaszkowa był rycerz Maciej z Pilaszkowa, który 25 września 1425 r. w kancelarii księcia Janusza I Starszego sporządził dokument sądowy. W 1717 r. część Pilaszkowa należała do Adama Pilaszkowskiego, choć głównym właścicielem był wówczas Ludwik Pruski. W 1789 r. Pilaszków wraz z przyległościami, czyli: Święcicami, Myszczynem, Pogroszewem i Michałówkiem, stanowił własność Filipa Antoniego Campioniego, kupca z Werony, nobilitowanego przez Sejm Wielki, będącego dostawcą dla dworu króla Stanisława Augusta. Po 1820 r. na terenie Pilaszkowa dla Campionich lub dla Franciszka Ryxa (majora wojsk polskich i jego żony Ludwiki Collignon) został wybudowany dwór. W okresie tym w otoczeniu dworu założono park. Majątek dość często zmieniał właścicieli. W 1827 r. wieś liczyła 6 domostw i 116 mieszkańców. W 1845 r. właścicielem Pilaszkowa był J. Kleczkowski, w 1857 r. – Jasińscy, od 1867 r. Wołowscy, od 1875 r. Ciechanowscy, a od 1894 r. do 1945 r. - Marszewscy. Po reformie rolnej majątek ziemski wraz z dworem i parkiem przejęło Państwowe Gospodarstwo Rolne.

Pogroszew

W 1827 r. wieś liczyła 7 domostw i 80 mieszkańców. Na terenie wsi znajdowała się stacja drogi żelaznej warszawsko-wiedeńskiej.

Płochocin

Pierwsza wzmianka o Płochocinie pochodzi z 1827 r. Wówczas wieś i folwark liczyły 27 domostw i 251 mieszkańców. W folwarku prowadzono gospodarstwo mleczne, którego produkty sprzedawane w Warszawie. W drugiej połowie XIX w. Płochocin był własnością Ossolińskich, w pierwszej połowie XX w. Toczyskich, i aż do końca Janaszów, w tym około 1850 r. Józefa Janasza, w 1909 r. Adolfa Janasza, a w końcu lat 20-tych Stanisława Janasza, znanego działacza rolniczego. Majątek liczył wówczas 414 hektarów. Po reformie rolnej majątek ziemski przejęty został przez Państwowe Gospodarstwa Rolne. W pierwszej połowie XIX w. w Płochocinie znajdował się drewniany dwór Toczyskich. Około połowy XIX w. dla Józefa Janasza został wybudowany, na murowanych piwnicach dworskich, pałac według projektu arch. Henryka Marconiego. W otoczeniu pałacu założono park. W drugiej połowie XIX w. wykopano stawy, zaprowadzając w nich hodowle ryb.

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 30 – Poz. 9869

Święcice

Pierwsze wzmianki wskazują, że Święcice w okresie panowania króla Zygmunta Augusta były rodową siedzibą rodziny Święcickich. W 1827 r. liczyły 153 mieszkańców. W okresie późniejszym nastąpił szybki rozwój Święcic (w 1887 r. liczyły 325 mieszkańców). W tym okresie majątek ziemski Święcice zajmował powierzchnię 476 mórg. Przed II wojną światową dwór, park oraz ziemia uprawna należały do Stanisława Paschalisa. W 1926 r. folwark Święcice drogą rodzinnych podziałów przeszedł na własność Józefy Czarnockiej. W latach 1938-39 przeprowadzono częściową parcelację majątku w wyniku czego pozostało ok. 40 ha ziemi uprawnej. W 1953 r. od Zofii Makomaskiej (z d. Czarnockiej) ok. 10 hektarową resztówkę, która pozostała z dawnego majątku Święcice kupił Mieczysław Tchórzewski.

Umiastów

W końcu XVIII w. Umiastów był własnością Dębowskich (Dembowskich), w tym w 1783 r. łowczego warszawskiego Dębowskiego. W 1827 r. Umiastów liczył 14 domostw i 100 mieszkańców. W połowie XIX w. w rękach Róży z Obrębskich primo voto Zakrzewskiej, secundo voto Rykowskiej (dla której został zbudowany dwór ok. połowy XIX w.), potem kolejno Tarnowskich, od 1860 r. Wiktora Zawiszy Czarnego, potem Ksawerego Luceńskiego, od 1880 r. Groerów, w 1909 r. Ignacego Rodkiewicza. Ostatnimi właścicielami majątku byli zapewne Pawłowscy. Obecnie użytkownikiem jest Miejskie Przedsiębiorstwo Robót Ogrodniczych.

Wolica

W 1827 r. Wolica liczyła 3 domostwa i 48 mieszkańców. W XIX w. Wolica należała do rodziny Kostrzewskich. Na terenie miejscowości znajduje się podworski park krajobrazowy z II połowy XIX w. W latach następnych często zmieniała właścicieli. Po II wojnie światowej majątek przejęło Państwowe Gospodarstwo Rolne.

5.2. Krajobraz kulturowy

Krajobraz kulturowy to przestrzeń historycznie ukształtowana w wyniku działalności człowieka, zawierająca wytwory cywilizacji oraz elementy przyrodnicze.15 Tworzą go układy urbanistyczne i ruralistyczne, dzieła architektury i budownictwa, obiekty sakralne, rezydencjonalne, użyteczności publicznej, obiekty obronne, zabytki techniki, cmentarze, parki, ogrody i inne formy zaprojektowanej zieleni, miejsca upamiętniające wydarzenia historyczne, a także zabytki ruchome, zbiory muzealne, zabytki archeologiczne oraz dziedzictwo niematerialne.

Zachowany krajobraz kulturowy obszarów wiejskich Gminy kształtował się w XIX i początku XX w. Najcenniejszą grupę obiektów zabytkowych stanowią zespoły dworsko-parkowe, pałacowo-parkowe oraz folwarczne, które mają szczególne znaczenie dla gminy. Należy tu wymienić zespoły w Ożarowie Mazowieckim, Broniszach, Duchnicach, Gołaszewie, Pilaszkowie, Płochocinie,

15 Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, op. cit.

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 31 – Poz. 9869

Święcicach i Umiastowie. Jednym z ważniejszych zabytków zlokalizowanych w Ożarowie Mazowieckim jest zabytkowy budynek willi wraz z wieżą oraz otaczającą ją działką i zielenią oraz willa „Wilśniaczek”, zaprojekowana i wzniesiona w późnym stylu dworkowym dla którego charakterystyczne jest zastosowanie kolumnowych portyków w wielkim lub małym porządku, tralkowych balkonów, wolut, wazonów oraz łamanego dachu. Jako cenny uznaje się także układ urbanistyczny Osiedla Fabrycznego Józefów.

5.3. Zabytki objęte prawnymi formami ochrony

Formami ochrony prawnej zabytków są: wpis do rejestru zabytków, wpis na Listę Skarbów Dziedzictwa, uznanie za pomnik historii, utworzenie parku kulturowego oraz ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, decyzji o warunkach zabudowy, o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, linii kolejowej, o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej i w zakresie lotniska użytku publicznego.

5.3.1. Zabytki nieruchome wpisane do rejestru zabytków

Rejestr zabytków nieruchomych dla województwa mazowieckiego jest prowadzony przez Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Warszawie (Urząd Ochrony Zabytków, ul. Nowy Świat 18/20, 00-373 Warszawa). W rejestrze zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego znajduje się 13 zabytków z terenu Gminy Ożarów Mazowiecki.

Tabela nr 1 Zestawienie zabytków nieruchomych z terenu Gminy Ożarów Mazowiecki wpisanych do rejestru zabytków województwa mazowieckiego (stan na 23.07.2018 r.) 16

Numer Data wpisu do Lp. Obiekt w rejestrze rejestru Lokalizacja zabytków zabytków 1 Pałac A-1410 22.02.2018 r. Duchnice, ul. Ożarowska 47 2 Park wraz z aleją dojazdową A-1410 22.02.2018 r. Duchnice, ul. Ożarowska 47 3 Dwór 1014/494 26.03.1962 r. Gołaszew, ul. Rzeźbiarska 3 4 Park dworski 1014/494 26.03.1962 r. Gołaszew, ul. Rzeźbiarska 3 Willa (wraz z działką Ożarów Mazowiecki, ul. 11-go 5 1355 12.08.1988 r. i zielenią) Listopada 3 Ożarów Mazowiecki, ul. 6 Willa „Wilśniaczek” A-1395 09.11.2017 r. Janusza Kusocińskiego 5 Ożarów Mazowiecki, ul. Józefa 7 Dwór z zespołu dworskiego 1359 19.08.1988 r. Poniatowskiego 1 Oficyna z zespołu dworsko- Ożarów Mazowiecki, ul. Józefa 8 1359 19.08.1988 r. parkowego Poniatowskiego 1 Park krajobrazowy z zespołu Ożarów Mazowiecki, ul. Józefa 9 1359 19.08.1988 r. dworsko-parkowego Poniatowskiego 1 Ożarów Mazowiecki, ul. 10 Cmentarz z II wojny światowej 1573 27.02.1996 r. Umiastowska

16 Na podstawie pisma z dnia 22.09.2017 r. (znak WD.5133.2.14.2017) Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków oraz danych przekazanych przez Urząd Miejski w Ożarowie Mazowieckim i Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Warszawie.

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 32 – Poz. 9869

Numer Data wpisu do Lp. Obiekt w rejestrze rejestru Lokalizacja zabytków zabytków 11 Dwór 1081/479 26.03.1962 r. Pilaszków, ul. Nowowiejska 137 12 Park podworski 1081/479 26.03.1962 r. Pilaszków, ul. Nowowiejska 137 Płochocin-Osiedle, ul. 13 Kuźnia 1082/321 20.12.1961 r. Zabytkowa 49

Willa wraz z działką i zielenią przy ul. 11-go Listopada 3 w Ożarowie Mazowieckim

Jest to budynek murowany z cegły, jednokondygnacyjny z użytkowym poddaszem, podpiwniczony. Willa została założona na planie nieregularnego prostokąta, od strony zachodniej znajduje się pięcioboczny ryzalit noszący taras, od wschodu trójarkadowa loggia, natomiast w północno-zachodnim narożniku wysoka, kwadratowa, trzykondygnacyjna wieża z oknami w zróżnicowanej formie: wydłużonych okien prostokątnych i zamkniętych łukiem pełnym oraz okulusów. Elewacje są gładkie, dość regularnie rozczłonkowane prostokątnymi oknami. Balustrady balkonów i tarasów w formie attyki o powtarzającym się motywie wklęsłego łuku koszowego.

adres ul. 11-go Listopada 3, 05-850 Ożarów Mazowiecki rejestr zabytków 1355 z 12.08.1988 r. działka ewidencyjna 143206_4.0010.158 własność prywatna obecna funkcja obiektu mieszkalna rodzaj użytkowania mieszkalne materiał ścian ceglane stan zachowania dostateczny datowanie 1920 r.

Fot. 1-2 Willa wraz z działką i zielenią przy ul. 11-go Listopada 3 w Ożarowie Mazowieckim

Willa „Wilśniaczek” przy ul. Kusocińskiego 5 w Ożarowie Mazowieckim

Budynek zbudowany został w stylu dworkowym dla Mieczysława Mariana Wiśniakowskiego, kontrolera Najwyższej Izby Kontroli Państwowej i profesora Szkoły Handlowej w Warszawie. Jest on murowany z cegły ceramicznej, częściowo otynkowany, w części podpiwniczony, jednokondygnacyjny

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 33 – Poz. 9869 z użytkowym poddaszem. Willa została założona na planie prostokąta, nakryta dachem mansardowym z dachówki ceramicznej, w połaciach dachu znajdują się facjaty. Elewacja frontowa jest trzyosiowa, pośrodku znajduje się kolumnowy portyk wraz z frontonem, w szczycie blenda w kształcie owalu.

adres ul. Kusocińskiego Janusza 5, 05-850 Ożarów Mazowiecki rejestr zabytków A-1395 z 09.11.2017 r. działka ewidencyjna 143206_4.0010.282 własność prywatna obecna funkcja obiektu mieszkalna rodzaj użytkowania mieszkalne materiał ścian ceglane stan zachowania dobry datowanie 1930 r.

Fot. 3-4 Willa „Wilśniaczek” w Ożarowie Mazowieckim

Dwór, oficyna oraz park krajobrazowy z zespołu dworsko-parkowego przy ul. Poniatowskiego 1 w Ożarowie Mazowieckim

Dwór jest budynkiem w stylu klasycystycznym z początku XIX w., murowanym, otynkowanym, podpiwniczonym. Jest to budynek jednokondygnacyjny o siedmiu osiach, wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta, pokryty czterospadowym dachem z wystawką i powiekami. Elewacje są gładkie, wielodzielne okna i drzwi. W części frontowej i bocznej znajdują się drewniane ganki na podmurówce, od strony ogrodu taras, do elewacji zachodniej przyłączona jest oficyna. Oficyna jest budynkiem murowanym, otynkowanym, jednokondygnacyjnym. Została ona założona na planie czterokąta, nakryta dachem czterospadowym z dachówki ceramicznej. Przed głównym wejściem znajduje się murowany ganek, zamknięty dachem dwuspadowym ze sterczynami po bokach. Elewacje są gładkie, podzielone regularnym rytmem okien i drzwi. Park krajobrazowy, został założony na planie prostokąta, z najlepiej zachowanym i najcenniejszym drzewostanem w środkowej jego części. Układ komunikacyjny oraz rozmieszczenie ozdobnego materiału roślinnego w znacznym stopniu są zmienione. Cenny drzewostan zlokalizowany jest również w południowej części parku będącej skwerem publicznym, z nowymi ciągami komunikacyjnymi zacierającymi dawną kompozycję parku. Obszar dawnego sadu został przekształcony na teren szkoły i basenu. W drzewostanie parku zachowały się drzewa o charakterze pomnikowym, jak: wiąz szypułkowy, jesion wyniosły i leszczyna turecka.

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 34 – Poz. 9869

Adres ul. Poniatowskiego Józefa 1, 05-850 Ożarów Mazowiecki rejestr zabytków 1359 z 19.08.1988 r. działka ewidencyjna 143206_4.0005.379 i 143206_4.0005.380 Własność prywatna, działka 143206_4.0005.380 stanowi własność Gminy obecna funkcja obiektu Mieszkalna rodzaj użytkowania Mieszkalne materiał ścian Ceglane stan zachowania dobry, parku dostateczny datowanie pocz. XIX w.

Fot.5-6 Oficyna oraz park krajobrazowy z zespołu dworsko-parkowego w Ożarowie Mazowieckim

Cmentarz przy ul. Umiastowskiej w Ożarowie Mazowieckim

Nekropolia założona została z czytelnym układem komunikacyjnym. W centralnym punkcie zlokalizowany jest wysoki biały krzyż, przy głównej alei dwie tablice. Groby pierwotnie wyposażane były w brzozowe krzyże, później zastąpiono je betonowymi krzyżami z tabliczkami, często tylko z informacją: „Żołnierz Nieznany”. Cmentarz stanowi miejsce spoczynku dla 996 polskich żołnierzy z Armii „Łódź”, walczących we wrześniu 1939 r. oraz 57 żołnierzy AK obwodu „Obroża”, poległych i pomordowanych w latach 1940-47. Autorem projektu jest prof. Zygmunt Hellwig.

Adres Ołtarzew, ul. Umiastowska, 05-850 Ożarów Mazowiecki rejestr zabytków 1573 z 27.02.1996 r. 143206_4.0001.102/1, 143206_4.0001.102/2, działka ewidencyjna 143206_4.0001.102/3, 143206_4.0001.102/4, 143206_4.0001.102/5, 143206_4.0001.102/6, 143206_4.0001.102/7 własność Gmina Ożarów Mazowiecki obecna funkcja obiektu cmentarz wojenny rodzaj użytkowania Kultowe stan zachowania Dobry datowanie 1939 r.

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 35 – Poz. 9869

Fot.7-8 Cmentarz w Ożarowie Mazowieckim

Pałac wraz z parkiem oraz aleją dojazdową przy ul. Ożarowskiej 47 w Duchnicach

Pałac został zaprojektowany w stylu neorenesansowej willi włoskiej. Budynek jest murowany, otynkowany, podpiwniczony, a poddasze nakryte jest dachem wielospadowym. Pałac składa się z dwóch przylegających do siebie prostopadle brył, parterowej zakończonej czworoboczną wieżą i piętrowej z tarasem poprzedzonym schodami. Główne wejście odznacza się frontonem wspartym na prostokątnych kolumnach, elewacje są gładkie, pozbawione renesansowego wystroju. Autorem projektu był Stanisław Kierbedź. Park o charakterze krajobrazowym, o pow. 1,46 ha, pierwotnie o kształcie regularnym, z dwiema osiami widokowymi. Park został częściowo przekształcony na pola uprawne. W części wschodniej znajduje się aleja dojazdowa obsadzona lipami drobnolistnymi. Na terenie parku pojedynczy starodrzew, w tym zachowany pomnikowy okaz dębu szypułkowego nazwanego "Antoni" na pamiątkę Antoniego Szymborskiego, który w latach 1879-1881 był zarządcą majątku Duchnice.

Adres Duchnice, ul. Ożarowska 47, 05-850 Ożarów Mazowiecki rejestr zabytków A-1410 z 22.02.2018 r. działka ewidencyjna 143206_5.0003.89/1 własność prywatna obecna funkcja obiektu Mieszkalny rodzaj użytkowania Mieszkalna materiał ścian Ceglane stan zachowania Dostateczny datowanie 1865 r. (pałac), k. XIX w. (park)

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 36 – Poz. 9869

Fot. 9-12 Dwór wraz z parkiem oraz aleją dojazdową w Duchnicach

Dwór wraz z parkiem dworskim przy ul. Rzeźbiarskiej 3 w Gołaszewie

Dwór wzniesiony został według projektu architekta Józefa Dietricha dla architekta Leopolda Śmiecińskiego przed jego śmiercią w 1858 r. Jest to budynek w stylu neorenesansowym, murowany, otynkowany, parterowy, podpiwniczony. Dwór został założony na planie prostokąta, przykryty jest spłaszczonym dachem czterospadowym z latarenką pośrodku. Od strony północno-zachodniej do dworu przylega czworoboczna wieża, zwieńczona metalową balustradą. Elewacja frontowa jest trzyosiowa, w środkowej osi z trójarkadowym portykiem zakończonym trójkątnym szczytem, wspartym na czterech żeliwnych kolumienkach. Pomiędzy głównym korpusem, a wieżą znajduje się drugi trójarkadowy portyk, a od południa i od zachodu drewniane werandy. Otwory okienne są zamknięte gzymsami odcinkowymi. Park został założony w stylu krajobrazowym, z zachowanym układem komunikacyjnym w najbliższym otoczeniu budynku dworu. Przed dworem zlokalizowany jest okrągły gazon, od północy biegnie główna droga dojazdowa, pozostałe alejki są zaniedbane i nieczytelne. Także pozostałości sadzawki są zarośnięte. Najstarszy drzewostan parku składa się z kasztanowców białych, jesionów wyniosłych, lip drobnolistnych i głogów.

Adres Gołaszew, ul. Rzeźbiarska 3, 05-850 Ożarów Mazowiecki rejestr zabytków 1014/494 z 26.03.1962 r. 143206_5.0026.1/2, 143206_5.0026.10/3, 143206_5.0026.10/4, 143206_5.0026.10/5, 143206_5.0026.10/8, 143206_5.0026.20/1, działka ewidencyjna 143206_5.0026.20/2, 143206_5.0026.21, 143206_5.0026.22, 143206_5.0026.23 oraz 143206_5.0026.24 własność prywatna (dwór oraz część parku) oraz Gmina Ożarów Mazowiecki

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 37 – Poz. 9869

obecna funkcja obiektu Mieszkalny rodzaj użytkowania Mieszkalna materiał ścian Ceglane stan zachowania Dobry datowanie 1858 r.

Fot. 13-16 Dwór wraz z parkiem dworskim w Gołaszewie

Dwór wraz z parkiem podworskim przy ul. Nowowiejskiej 137 w Pilaszkowie

Dwór w Pilaszkowie został zbudowany w pierwszej ćwierci XIX w. w stylu klasycystycznym zapewne dla Franciszka Ryxa, majora wojsk polskich, i jego żony Ludwiki z Collignonów. Jest to kubiczny i zwarty budynek murowany, otynkowany, dwukondygnacyjny i podpiwniczony, który został założony na planie prostokąta. Po obu bokach znajdują się parterowe, nakryte naczółkowymi dachami oficyny połączone z korpusem krótkimi łącznikami. Dwór kryty jest dachem czterospadowym, z ryzalitem w części środkowej zwieńczonym trójkątnym frontonem z okulusem. W końcu XIX w. i w XX w. dwór był nieco modyfikowany. Wówczas wejście poprzedzono gankiem o dwóch parach toskańskich kolumn wspierających balkon. Park założony został w stylu krajobrazowym. Jego powierzchnia wynosi 6 ha. Widoczna jest główna oś kompozycyjna i elementy regularne. Na południowym odcinku drogi dojazdowej, po obu stronach zlokalizowane są dwa stawy. Szata roślinna parku składa się głównie z gatunków rodzimych. Z rzadkich drzew należy wymienić trzy około 80 letnie sosny wejmutki, jedną sosnę czarną, dwa 80-letnie dęby szypułkowe odmiany stożkowej, dwa ok. 100 letnie modrzewie europejskie oraz dwa wiązy górskie. Z nasadzeń liniowych wzdłuż układu komunikacyjnego parku, należy wymienić: dwustronne obsadzenia ok. 80 letnim grabem pospolitym,

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 38 – Poz. 9869 rząd ok. 100-letnich lip, ok. 150-letnie lipy drobnolistne, wiązy szypułkowe. Obsadzenia wzdłuż brzegów zbiorników wodnych to: olsza czarna, wiązy szypułkowe, robinie akacjowe, samosiew bzu czarnego. Ze starodrzewu parkowego należy wymienić: 150 letnią lipę drobnolistną (przy północnej granicy parku za ogrodzeniem) uznaną jako pomnik przyrody, 150 letnią robinie akacjową w sąsiedztwie bramy wjazdowej. Dodatkowo występują samosiewy robinii akacjowej, bzu czarnego oraz śliwy tarniny.

Adres Pilaszków, ul. Nowowiejska 137, 05-850 Ożarów Mazowiecki rejestr zabytków 1081/497 z 26.03.1962 r. działka ewidencyjna 143206_5.0029.5/1 własność Fundacja Kościelnej Rady Gospodarczej Dom Opiekuńczo-Leczniczy Opatrzności Bożej, Muzeum Dworu obecna funkcja obiektu Polskiego w Pilaszkowie, Muzeum Pojazdów Konnych rodzaj użytkowania służba zdrowia, kultura materiał ścian Ceglane stan zachowania bardzo dobry datowanie XIX w.

Fot.17-18. Dwór wraz z parkiem podworskim w Pilaszkowie

Kuźnia przy ul. Zabytkowej 49 w Płochocinie-Osiedlu

Jest to budynek murowany, otynkowany, jednokondygnacyjny. Kuźnia została posadowiona na ceglanej podmurówce, założona na rzucie wydłużonego prostokąta. Budynek jest nakryty dachem trzyspadowym z niewielkim naczółkiem, elewacja wschodnia charakteryzuje się podcieniem na całej szerokości, wspartym na czterech drewnianych słupach na murowanych cokołach, w szczycie pionowo odeskowana. Od południa wybudowana mała przybudówka ganku. Elewacje są gładkie, zwieńczone profilowanym gzymsem, rozczłonkowane zbliżonymi w kształcie do kwadratu oknami.

Adres Płochocin-Osiedle, ul. Zabytkowa 49, 05-850 Ożarów Mazowiecki rejestr zabytków 1082/321 z 20.12.1961 r. działka ewidencyjna 143206_5.0019.1049/9 własność Prywatna obecna funkcja obiektu Mieszkalna rodzaj użytkowania Mieszkalne

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 39 – Poz. 9869

materiał ścian Ceglane stan zachowania Dobry datowanie pocz. XIX w.

Fot.19-20. Kuźnia przy ul. Zabytkowej 49 w Płochocinie-Osiedlu

5.3.2. Zabytki ruchome wpisane do rejestru zabytków

Według danych Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków17 na terenie Gminy Ożarów Mazowiecki znajduje się 1 zabytek ruchomy wpisany do rejestru zabytków.

Tabela nr 2 Zestawienie zabytków ruchomych z terenu Gminy Ożarów Mazowiecki wpisanych do rejestru zabytków18 Numer Data wpisu do Lp. Obiekt Lokalizacja w rejestrze zabytków rejestru zabytków 1 Kapliczka B-41 22.09.2004 r. Gołaszew, ul. Długa

Kapliczka przy ul. Długiej w Gołaszewie

Kapliczka została posadowiona na trzech kamiennych stopniach, wykonana jest z piaskowca, w stylu neogotyckim. Zbudowana została w kształcie wysokiej, smukłej czworobocznej kolumny, w narożach z pilastrami. Na postumencie znajduje się figura stojącej Matki Bożej z Dzieciątkiem na rękach, całość zwieńczona jest ozdobnym krzyżem. Poniżej figury, na postumencie, znajduje się tablica z pierwszymi słowami modlitwy: „Pod Twoją obronę”, gdzie Litera „T” uformowana jest w kształcie krzyża.

Adres Gołaszew, ul. Długa, 05-850 Ożarów Mazowiecki rejestr zabytków B-41 z 22.09.2004 r. działka ewidencyjna 143206_5.0026.1/2 własność Gmina Ożarów Mazowiecki obecna funkcja obiektu Sakralna

17 Udostępnionych przez Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków; stan na lipiec 2018 r. 18 Na podstawie pisma z dnia 22.09.2017 r. (znak WD.5133.2.14.2017) Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków oraz danych przekazanych przez Urząd Miejski w Ożarowie Mazowieckim i Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Warszawie.

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 40 – Poz. 9869

rodzaj użytkowania Kultowe materiał ścian Piaskowiec stan zachowania bardzo dobry datowanie 1858 r.

Fot.21-22. Kapliczka w Gołaszewie

5.3.3. Zabytki archeologiczne wpisane do rejestru zabytków

Według danych Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków19 na terenie Gminy Ożarów Mazowiecki znajduje się 8 zabytków archeologicznych wpisanych do rejestru zabytków.

Tabela nr 3 Zestawienie zabytków archeologicznych z terenu Gminy Ożarów Mazowiecki wpisanych do rejestru zabytków20 Numer Obszar / Lp. Miejscowość Obiekt w rejestrze Data wpisu numer zabytków stanowiska 1 Gołaszew osada (I-IV w. n.e.) C-75 15.01.1973 r. 57-63/7 2 Gołaszew osada (VI p.n.e. - IV w n.e.) C-126 16.06.2000 r. 57-64/7 osada (I- IV w. n.e., XII - XV 3 Kręczki-Kaputy C-117 04.04.1996 r. 56-64/27 w. n.e.) osada (I- IV w. n.e., XII - XV 4 Kręczki-Kaputy C-117 04.04.1996 r. 56-64/8 w. n.e.) osada (VI -III p.n. e)/ 5 Płochocin cmentarzysko (III p.n.e. - IV C-124 16.06.2000 r. 57-63/49 w. n.e.) osada (VI -III p.n. 6 Płochocin e)/cmentarzysko (III p.n.e. - IV C-124 16.06.2000 r. 57-63/50 w. n.e.) 7 Płochocin osada (I-IV w. n.e.) C-75 15.01.1973 r. 57-63/7 8 Strzykuły Kręczki osada (I -IV w. n.e.) C-77 15.01.1973 r. 56-64/7

19 Udostępnionych przez Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków; stan na lipiec 2018 r. 20 Na podstawie pisma z dnia 22.09.2017 r. (znak WD.5133.2.14.2017) Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków oraz danych przekazanych przez Urząd Miejski w Ożarowie Mazowieckim i Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Warszawie.

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 41 – Poz. 9869

5.3.4. Obiekty uznane za pomniki historii i parki kulturowe

Na terenie Gminy Ożarów Mazowiecki nie znajdują się obiekty wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego Ludzkości UNESCO, jak również nie ma obiektów uznanych przez Prezydenta RP za pomnik historii. Na obszarze gminy nie ustanowiono parku kulturowego.

5.3.5. Ustalenia ochrony zabytków w dokumentach planistycznych Gminy

Działania podejmowane na terenie Gminy Ożarów Mazowiecki powinny zapewnić ochronę zabytków i dziedzictwa kulturowego w trakcie realizacji rozwoju przestrzennego Gminy. Konieczne jest uwzględnienie zadań, które umożliwią zarówno ochronę obiektów zabytkowych i układów ruralistycznych jak i zbudowanie tożsamości Gminy nawiązującej do historii osadnictwa. Istniejące zabytki powinny zostać zaadaptowane do nowych funkcji przy równoczesnym zachowaniu ich pierwotnej formy i charakteru oraz prawidłowej eksploatacji. W celu ochrony cennych kulturowo elementów i zespołów postuluje się objęciem ochroną we wszystkich dokumentach planistycznych (studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, plany miejscowe, decyzje o warunkach zabudowy) wybranych elementów i zespołów środowiska kulturowego:  Dla obiektów wpisanych do rejestru zabytków: ✓ pełną ochronę konserwatorską obiektów zabytkowych i ich otoczenia w zakresie historycznych cech: bryły, kształtu dachu, formy architektonicznej, detalu i zieleni, ✓ w przypadku pałaców i innych budynków niesakralnych dopuszczona jest adaptacja na funkcje niekolidujące z formą zabudowy, np. funkcje usługowe, mieszkalne lub obiekty użyteczności publicznej, ✓ w przypadku parków ochroną objęty jest historyczny układ założenia parkowego. ✓ dla zagospodarowań zespołów dworsko-parkowych i pałacowo-parkowych powinny zostać uwzględnione historyczne powiązania budynku z parkiem.  Dla zabytków archeologicznych: ✓ wskazanie na rysunku dokumentu strefy archeologicznej, niezależnie od rodzaju ochrony, podlegającej przepisom obowiązującej ustawy o ochronie zabytków i opieki nad zabytkami min. dotyczącym uzgadniania robót ziemnych i prowadzenia badań archeologicznych.  Dla obiektów wpisanych do ewidencji zabytków: ✓ należy objąć je ochroną konserwatorską w zakresie historycznych cech: bryły, kształtu dachu, dyspozycji ścian, formy architektonicznej, zasadniczego podziału elewacji i charakterystycznego detalu, (w tym wielkości i kształtu otworów okiennych i drzwiowych oraz zasad podziału stolarki), materiałów budowlanych i kolorystyki, ✓ dopuszczona jest adaptacja na funkcje niekolidujące z formą zabudowy, np. funkcje usługowe, mieszkalne, obiekty użyteczności publicznej, ✓ w przypadku parków ochronie podlega historyczny układ założenia parkowego oraz powiązanie parku z budynkiem stanowiącym centrum założenia dworsko-parkowego, ✓ obligatoryjnym jest ujawnianie zabytków w sporządzanych miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego i ustalenie szczegółowej ochrony w porozumieniu z Konserwatorem Zabytków.

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 42 – Poz. 9869

 Dla zabytkowych układów przestrzennych, zabytków architektury i wartości krajobrazowych w strefach ochrony konserwatorskiej w ramach ochrony planu i struktury: ✓ zachowanie zasadniczych proporcji wysokościowych, kształtujących sylwetę całego zespołu oraz fragmentów (wnętrz, placów, dróg), ✓ odtworzenie w terenie śladów lub fragmentów pozostałych po zabytkowych obiektach, tworzących strukturę zabytkowego układu lub zespołu wpisanych do rejestru zabytków, ✓ restauracja (w miarę możliwości) oraz modernizacja techniczna obiektów zabytkowych oraz obiektów o lokalnej wartości kulturowej, ✓ dążenie do rekonstrukcji lub odbudowy (z możliwością niewielkich zmian) fragmentów historycznej architektury i struktury przestrzennej (szczególnie ważnych dominant sylwety i fragmentów ogrodzeń) oraz założeń wpisanych do rejestru zabytków, ✓ nadanie historycznemu obszarowi w obrębie głównej ulicy wiejskiej charakteru przestrzeni publicznej, wraz z wyznaczeniem ciągów pieszo-jezdnych oraz terenów drogowych wiążących tę przestrzeń z pozostałymi fragmentami miejscowości, ✓ określenie form zagospodarowania i wyposażenia przestrzeni publicznej uwzględniającego wysoką i niską zieleń uliczną, nawiązującej do alei przydrożnych, charakterystycznych dla ulic wiejskich, ✓ dążenie do lokalizacji obiektów usługowych zgodnie z tradycją, wykorzystanie samorzutnie tworzonych układów wsi placowo-ulicowych, ✓ dopuszcza się korektę granic poszczególnych stref ochrony konserwatorskiej na etapie sporządzania miejscowych planów.  Dla zachowanych ze względu na wartości historyczne, kompozycyjne i kulturowe układów i zespołów przestrzennych: ✓ ochrona struktury przestrzennej zespołu, zachowanie zasadniczych elementów historycznego rozplanowania, ✓ dążenie do restauracji i modernizacji technicznej obiektów o wartościach kulturowych z dostosowaniem współczesnej funkcji do wartości zabytkowej zespołu i poszczególnych obiektów, ✓ dostosowanie nowej zabudowy do historycznej kompozycji w zakresie skali i bryły zabudowy, z możliwością modyfikacji wysokości zabudowy, przy założeniu współistnienia elementów kompozycji historycznej i współczesnej, ✓ ewentualne zaznaczenie śladów nieistniejących fragmentów historycznej kompozycji przestrzennej, ✓ ochrona starych cmentarzy z określeniem systemu ochrony (ogrodzenie, oznakowanie, ograniczenie zabudowy w bezpośrednim sąsiedztwie),  Dla ochrony harmonii krajobrazowej w strefach ochrony ekspozycji krajobrazu przyrodniczo- kulturowego: ✓ świadome kształtowanie otoczenia krajobrazowego chronionych układów przestrzennych o wysokich walorach ekspozycyjnych, ✓ restauracja (w miarę możliwości) zabytkowych elementów krajobrazu urządzonego, ewentualne częściowe ich odtworzenie, ✓ konserwacja krajobrazu naturalnego związanego przestrzennie z historycznym założeniem ruralistycznym, dążenie do uwolnienia jego obszaru od elementów dysharmonizujących, do rekultywacji fragmentów zniszczonych, do wprowadzenia nowych elementów

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 43 – Poz. 9869

krajobrazowych, podnoszących estetyczne wartości tych terenów i podkreślających ich związek przestrzenny z historycznym założeniem ruralistycznym, ✓ zwiększenie udziału funkcji ogólnospołecznych, rekreacyjnych i reprezentacyjnych pod warunkiem należytego zabezpieczenia zabytkowych wartości tych terenów przed zniszczeniem lub zniekształceniem, ✓ ograniczenie wysokości zabudowy w wyznaczonych w strefach ochrony harmonii krajobrazowej oraz przedpolach ekspozycji, aż do wykluczenia zabudowy w tych ostatnich, ✓ ustalenie nieprzekraczalnych gabarytów zabudowy związanych z zespołem zabytkowym.

Dobór działań i zabiegów ochronnych oraz ustalenie ewentualnych ograniczeń w kształtowaniu zabudowy i zagospodarowania powinny być każdorazowo dostosowane do poszczególnych obiektów, zespołów i stref konserwatorskich w konsultacji z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków na etapie sporządzania dokumentów planistycznych. Zgodnie z art. 19 ust. 2 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, ustalenia „Programu” uwzględnia się w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego.

5.3.6. Zabytki w zbiorach muzealnych i innych

Na terenie Gminy Ożarów Mazowiecki znajduje się największe na Mazowszu Muzeum Pojazdów Konnych oraz Muzeum Dworu Polskiego. Muzeum pojazdów konnych zostało otwarte w 2003 r. Posiada około 50 eksponatów, wśród których znajdują się: bryczki o różnym przeznaczeniu, powozy, karety, faetony, wozy chłopskie, dorożki, sanie i wóz cygański. Od 1995 r. Muzeum Dworu Polskiego w Pilaszkowie mieści się w zabytkowym budynku dworu na terenie XVIII-wiecznego parku, należącego do Fundacji Miłosierdzie i Kultura, prowadzącej na tym terenie Dom Opiekuńczo-Leczniczy Opatrzności Bożej. Zwiedzającym udostępniono wnętrza, w których prezentowane są liczne pamiątki związane z historią Polski oraz właścicielami i gośćmi Pilaszkowa. Właścicielami dworu w Pilaszkowie byli m.in. Franciszek Ryx, sekretarz króla Stanisława Augusta oraz inż. Marszewski, budowniczy Mostu Poniatowskiego w Warszawie. W czasie Insurekcji Kościuszkowskiej we dworze stacjonował sztab powstańczy. W dworze Pilaszków Jan Henryk Dąbrowski odebrał list z nominacją na generała-majora. Obecnością zaszczycił dwór także książę Józef Poniatowski. Po II wojnie światowej dwór podzielił los innych polskich siedzib ziemiańskich, został doszczętnie zdewastowany. W stanie ruiny trwał do 1985 r. Odbudowany przez Centralny Związek Spółdzielni Mleczarskich, do świetności został przywrócony przez Fundację.21

5.3.7. Zabytki ujęte w gminnej ewidencji zabytków

Jednym z obowiązków nałożonych przez ustawę na gminy jest uwzględnienie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska. Temu zadaniu ma służyć gminna ewidencja zabytków, o której jest mowa w art. 22 ust. 4 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami: „Wójt (burmistrz, prezydent miasta) prowadzi gminną ewidencję zabytków w formie zbioru kart adresowych zabytków nieruchomych z terenu gminy”. W Gminnej Ewidencji Zabytków Gminy Ożarów Mazowiecki ujęte zostały 64 zabytki

21 Dom Opiekuńczo-Leczniczy Opatrzności Bożej w Pilaszkowie, dostępne: http://pilaszkow.domyopieki.pl/nasze-muzea

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 44 – Poz. 9869 nieruchome z terenu Gminy, zarówno wpisane do rejestru zabytków, jak i wojewódzkiej ewidencji zabytków. Gminna Ewidencja Zabytków została opracowana w formie kart adresowych, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 maja 2011 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem (Dz.U. z 2011 r., nr 113, poz. 661), zawierających następujące elementy: nazwę, czas powstania, miejscowość, adres, przynależność administracyjną, formy ochrony, opracowanie karty adresowej oraz aktualną fotografię.

Tabela nr 4 Zestawienie zabytków nieruchomych w Gminnej Ewidencji Zabytków Gminy Ożarów Mazowiecki (stan na 23.07.2018 r.)22 Czy obiekt jest ujęty w rejestrze zabytków (RZ) Ulica i numer / wojewódzkiej ewidencji Lp. Obiekt Miejscowość posesji zabytków (WEZ) / Gminnej Ewidencji Zabytków (GEZ) 1 Dwór Bronisze Przyparkowa 13 GEZ 2 Park Bronisze Przyparkowa 13 WEZ 3 Pałac Duchnice Ożarowska 47 RZ 4 Park Duchnice Ożarowska 47 RZ Spichlerz (następnie 5 Gołaszew Rzeźbiarska 1 WEZ pracownia artysty) 6 Dwór Gołaszew Rzeźbiarska 3 RZ 7 Park dworski Gołaszew Rzeźbiarska 3 RZ Układ przestrzenny 8 Józefów WEZ Osiedla Fabrycznego 9 Budynek gospodarczy Józefów Fabryczna WEZ Dom w zespole osiedla 10 Józefów Fabryczna 3 WEZ robotniczego Dom w zespole osiedla 11 Józefów Fabryczna 3a WEZ robotniczego Dom w zespole osiedla 12 Józefów Fabryczna 5 WEZ robotniczego Dom w zespole osiedla 13 Józefów Fabryczna 7 WEZ robotniczego Dom w zespole osiedla 14 Józefów Fabryczna 9 WEZ robotniczego Dom w zespole osiedla 15 Józefów Fabryczna 11 WEZ robotniczego 16 Szkoła Józefów Fabryczna 15 WEZ Budynek Fabryczny II w zespole fabrycznym 17 d. mazowieckich Józefów Fabryczna 1 GEZ zakładów przemysłu drożdżowego

18 Budynek Fabryczny III Józefów Fabryczna 1 GEZ w zespole fabrycznym

22 Na podstawie pisma z dnia 22.09.2017 r. (znak WD.5133.2.14.2017) Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków oraz danych przekazanych przez Urząd Miejski w Ożarowie Mazowieckim i Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Warszawie.

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 45 – Poz. 9869

Czy obiekt jest ujęty w rejestrze zabytków (RZ) Ulica i numer / wojewódzkiej ewidencji Lp. Obiekt Miejscowość posesji zabytków (WEZ) / Gminnej Ewidencji Zabytków (GEZ) d. mazowieckich zakładów przemysłu drożdżowego Budynek Fabryczny IV w zespole fabrycznym 19 d. mazowieckich Józefów Monopolowa 4 GEZ zakładów przemysłu drożdżowego Budynek Fabryczny V w zespole fabrycznym 20 d. mazowieckich Józefów Monopolowa 4 GEZ zakładów przemysłu drożdżowego Budynek Fabryczny VI w zespole fabrycznym 21 d. mazowieckich Józefów Monopolowa 4 GEZ zakładów przemysłu drożdżowego Budynek Fabryczny VII w zespole fabrycznym 22 d. mazowieckich Józefów Fabryczna 1 GEZ zakładów przemysłu drożdżowego 23 Budynek gospodarczy Kręczki Żyzna GEZ 24 Park dworski Kręczki Żyzna 14 WEZ 25 Park krajobrazowy Macierzysz Poznańska 12h WEZ Planowane do 26 Kamienica Ożarów Mazowiecki 11-go Listopada 1 włączenia do WEZ przez MWKZ Willa (wraz z działką i 27 Ożarów Mazowiecki 11-go Listopada 3 RZ zielenią) Planowane do 28 Willa Ożarów Mazowiecki 11-go Listopada 4 włączenia do WEZ przez MWKZ Peron oraz wiata 29 Ożarów Mazowiecki Kolejowa 1 WEZ kolejowa 30 Dworzec PKP Ożarów Mazowiecki Kolejowa 1 WEZ Magazyn ekspedycji 31 Ożarów Mazowiecki Kolejowa 1c WEZ kolejowej Planowane do 32 Willa Ożarów Mazowiecki Kolejowa 5 włączenia do WEZ przez MWKZ Planowane do 33 Kamienica Ożarów Mazowiecki Kolejowa 12 włączenia do WEZ przez MWKZ Kusocińskiego 34 Willa „Wilśniaczek” Ożarów Mazowiecki RZ Janusza 5 Majewskiego 35 Kamienica Ożarów Mazowiecki Planowane do Wincentego 11 włączenia do WEZ

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 46 – Poz. 9869

Czy obiekt jest ujęty w rejestrze zabytków (RZ) Ulica i numer / wojewódzkiej ewidencji Lp. Obiekt Miejscowość posesji zabytków (WEZ) / Gminnej Ewidencji Zabytków (GEZ) przez MWKZ Planowane do Majewskiego 36 Willa Ożarów Mazowiecki włączenia do WEZ Wincentego 13 przez MWKZ Planowane do 37 Kamienica Ożarów Mazowiecki Mickiewicza 14 włączenia do WEZ przez MWKZ 38 Willa Ożarów Mazowiecki Mickiewicza 16 WEZ 39 Kamienica Ożarów Mazowiecki Mickiewicza 21 WEZ Planowane do 40 Budynek mieszkalny Ożarów Mazowiecki Mickiewicza 39 włączenia do WEZ przez MWKZ Dwór z zespołu Poniatowskiego 41 Ożarów Mazowiecki RZ dworskiego Józefa 1 Oficyna z zespołu Poniatowskiego 42 Ożarów Mazowiecki RZ dworsko-parkowego Józefa 1 Park krajobrazowy z Poniatowskiego 43 zespołu dworsko- Ożarów Mazowiecki RZ Józefa 1 parkowego Planowane do 44 Dom wielorodzinny Ożarów Mazowiecki Poznańska 167 włączenia do WEZ przez MWKZ Planowane do 45 Dom wielorodzinny Ożarów Mazowiecki Poznańska 167a włączenia do WEZ przez MWKZ Planowane do 46 Dom wielorodzinny Ożarów Mazowiecki Poznańska 167b włączenia do WEZ przez MWKZ Planowane do 47 Dom wielorodzinny Ożarów Mazowiecki Poznańska 167c włączenia do WEZ przez MWKZ Planowane do 48 Willa Ożarów Mazowiecki Poznańska 218 włączenia do WEZ przez MWKZ Planowane do 49 Willa Ożarów Mazowiecki Spacerowa 13 włączenia do WEZ przez MWKZ Cmentarz z II wojny 50 Ożarów Mazowiecki Umiastowska RZ światowej 51 Park miejski Ożarów Mazowiecki Umiastowska WEZ 52 Dwór Pilaszków Nowowiejska 137 RZ 53 Park podworski Pilaszków Nowowiejska 137 RZ Cmentarz wojenny z II 54 Pilaszków Wolska 35 WEZ wojny światowej 55 Kuźnia Płochocin-Osiedle Zabytkowa 49 RZ Pałac z zespołu 56 Płochocin Zabytkowa 1 WEZ pałacowo-parkowego

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 47 – Poz. 9869

Czy obiekt jest ujęty w rejestrze zabytków (RZ) Ulica i numer / wojewódzkiej ewidencji Lp. Obiekt Miejscowość posesji zabytków (WEZ) / Gminnej Ewidencji Zabytków (GEZ) Park krajobrazowy ze 57 stawami z założenia Płochocin Zabytkowa 1 WEZ pałacowo-parkowego Spichlerz z zespołu 58 Płochocin Zabytkowa 2e WEZ pałacowo-parkowego 59 Park Pogroszew-Kolonia Nowowiejska 91 GEZ 60 Dwór Święcice Poznańska 551b GEZ 61 Park Święcice Poznańska 551b WEZ 62 Dwór Umiastów Umiastowska 43c WEZ 63 Park Umiastów Umiastowska 43c WEZ 64 Park i aleja lipowa Wolica Lipowa WEZ

Najwięcej obiektów zabytkowych znajduje się w miejscowości Ożarów Mazowiecki (24 obiekty) oraz Józefów (15 obiektów), najmniej zaś w miejscowościach: Macierzysz, Pogroszew-Kolonia, oraz Wolica (po 1 obiekcie). Spośród obiektów zabytkowych, na szczególną uwagę zasługują, posiadające szczególne walory zabytkowe, zespoły dworsko-parkowe w Gołaszewie, przy ul. Poniatowskiego w Ożarowie Mazowieckim, w Pilaszkowie, zespoły pałacowo-parkowe w Duchnicach oraz w Płochocinie, a także cmentarze wojenne w Ożarowie Mazowieckim i Pilaszkowie, obiekty zespołu fabrycznego w Józefowie oraz dawna kuźnia w miejscowości Płochocin-Osiedle. Obiekty zabytkowe znajdujące się na terenie Gminy Ożarów Mazowiecki są podstawą dla rozwoju turystyki na obszarze Gminy. Stanowią one bowiem świadectwo rozwoju kulturowego Gminy i jednocześnie świadczą o jej historii.

W Gminnej Ewidencji Zabytków Gminy Ożarów Mazowiecki ujęte zostały również stanowiska archeologiczne, których wykaz zawiera załącznik nr 1 niniejszego opracowania.

5.3.8. Zabytki o najwyższym znaczeniu dla gminy

Zabytki ujęte w ewidencji zabytków stanowią niezwykle cenne elementy związane z historią Gminy Ożarów Mazowiecki i jako takie mają dla Gminy bardzo duże znaczenie w kształtowaniu polityki kulturalnej i edukacyjnej. Charakterystyczne dla obszaru Gminy Ożarów Mazowiecki są zespoły dworsko-parkowe, pałacowo-parkowe oraz folwarczne, które mają szczególne znaczenie dla gminy. Należy tu wymienić zespoły w Ożarowie Mazowieckim, Broniszach, Duchnicach, Gołaszewie, Pilaszkowie, Płochocinie, Święcicach i Umiastowie. Jednymi z ważniejszych zabytków zlokalizowanych w mieście Ożarów Mazowiecki jest zabytkowy budynek willi wraz z wieżą oraz otaczającą ją działką i zielenią oraz willa „Wilśniaczek”. Jako cenny uznaje się układ urbanistyczny Osiedla Fabrycznego Józefów.

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 48 – Poz. 9869

6. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego Gminy Ożarów Mazowiecki

Założeniem opracowania „Programu opieki nad Zabytkami dla Gminy Ożarów Mazowiecki na lata 2018-2021” jest poprawa stanu zasobów dziedzictwa kulturowego gminy poprzez określenie działań edukacyjnych kierowanych do mieszkańców gminy, organizacyjnych i finansowych kierowanych na elementy dziedzictwa kulturowego oraz upowszechnienie w świadomości społeczeństwa gminy potrzeb i zasad ochrony środowiska kulturowego. W Gminnej Ewidencji Zabytków Gminy Ożarów Mazowiecki znajduje się 13 obiektów wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych, 27 zabytków objętych wojewódzką ewidencją zabytków, 14 obiektów planowanych do włączenia do wojewódzkiej ewidencji zabytków przez Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków oraz 10 obiektów ujętych dodatkowo w Gminnej Ewidencji Zabytków.

Wykres nr 1 Liczba zabytków ujętych w Gminnej Ewidencji Zabytków z poszczególnych miejscowości Gminy

30 24 25

20 15 15

10 zabytków 5 3 3 3 2 2 2 1 2 1 1 2 2 1

0 Lcizba zabytków w gminnej ewidencji gminnej w zabytków Lcizba

Miejscowości

62% spośród zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków jest zachowanych w dobrym lub bardzo dobrym stanie, a 0% jest w złym lub bardzo złym stanie. W strukturze własności zabytków przeważa własność prywatna. Wszelkie działania w zakresie opieki nad zabytkiem sprawowane są przez jego właściciela lub posiadacza. Analiza silnych i słabych stron w powiązaniu z szansami i zagrożeniami w otoczeniu (SWOT) w odniesieniu do dziedzictwa kulturowego Gminy Ożarów Mazowiecki została przedstawiona w tabeli nr 5.

Tabela nr 5 Analiza SWOT w odniesieniu do dziedzictwa kulturowego Gminy Ożarów Mazowiecki

Mocne strony Słabe strony

 Zróżnicowanie terenu pod względem  Silna konkurencja na rynku turystyki geomorfologicznym, przyrodniczym w regionie, w szczególności wynikająca i krajobrazowym, w tym parki podworskie. z bliskości Warszawy.  Położenie w bliskim sąsiedztwie Warszawy.  Niewystarczający poziom rozwoju bazy  Liczne szlaki drogowe. turystycznej.  Korzystne warunki dla rozwoju turystyki.  Wysokie koszty remontów i utrzymania , brak dostępnych dotacji dla właścicieli prywatnych

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 49 – Poz. 9869

Mocne strony Słabe strony  Obiekty wartościowe kulturowo i zabytkowa  Zły stan techniczny wielu zabytków. zabudowa na terenie Gminy Ożarów  Nieużytkowanie lub niewłaściwe użytkowanie Mazowiecki. zabytków.  Miejscowości o długiej historii.  Brak możliwości zwiedzania zabytków,  Wsie o tradycyjnej zabudowie. będących własnością prywatną.  Imprezy kulturalne i działający Dom Kultury  Niewystarczające nakłady finansowe na Gminy Ożarów Mazowiecki. ochronę i opiekę nad zabytkami.  Organizacja festiwali i imprez.  Poczucie historycznego przywiązania mieszkańców do miasta oraz ziemi ożarowskiej.  Inicjatywy Gminy w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego.  Doświadczenie w pozyskiwaniu środków zewnętrznych.  Charakterystyczny układ zabudowań Osiedla Fabrycznego w Józefowie.  Dwór przy ul. Poniatowskiego w Ożarowie Mazowieckim jako historyczne miejsce podpisania zakończenia Powstania Warszawskiego.  Realizacja zadania pn. „Poprawa atrakcyjności turystycznej gminy Ożarów Mazowiecki”. Szanse Zagrożenia

 Prezentacja dziedzictwa kulturowego przy  Wzrastające zadłużenie budżetu państwa, wykorzystaniu technik informatycznych oraz mogące doprowadzić do znacznego ich publikacja w Internecie. zmniejszenia nakładów na ochronę  Uwzględnienie potrzeb ochrony zabytków w dziedzictwa kulturowego. studium uwarunkowań i kierunków  Konieczność prefinansowania projektów zagospodarowania przestrzennego gminy. unijnych.  Możliwość pozyskania środków z funduszy  Nadmierne obciążenie właścicieli prywatnych Unii Europejskiej oraz innych mechanizmów kosztami utrzymania i renowacji obiektów zewnętrznych. będących w stanie technicznym nadmiernie  Trendy i tendencje w turystyce - rosnąca uszkodzonym, wymagającym raczej aktywność turystyczna odtworzenia niż remontu.  Pozytywne tendencje w sferze społecznej  Pogorszający się stan zabudowy zabytków, dotyczące akceptacji ochrony dziedzictwa co w konsekwencji czyni je nieatrakcyjnymi kulturowego, w szczególności opieki nad zarówno dla mieszkańców, jak też zabytkami. potencjalnych inwestorów.  Wzrost wartości zabytku i tradycji lokalnych jako produktu turystycznego.  Uzależnienie finansowania prac prowadzonych przy obiektach zabytkowych od ich publicznego udostępnienia zwiedzającym.

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 50 – Poz. 9869

7. Cele i planowane działania w zakresie opieki nad zabytkami

7.1. Priorytety w zakresie opieki nad zabytkami Gminy Ożarów Mazowiecki

Zadania dla samorządu lokalnego w zakresie opieki nad zabytkami zostały opracowane na podstawie analiz dokumentów programowych wyższego szczebla, „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Ożarów Mazowiecki” oraz na podstawie analizy szans i zagrożeń występujących w otoczeniu oraz mocnych i słabych stron gminy. Zdefiniowano następujące priorytety działań w zakresie opieki nad zabytkami Gminy Ożarów Mazowiecki: 1. Uwzględnienie dziedzictwa kulturowego jako elementu rozwoju. 2. Ochrona i kształtowanie krajobrazu kulturowego. 3. Dokumentacja, promocja oraz edukacja w zakresie dziedzictwa kulturowego gminy.

Zasadnym jest wykorzystanie potencjału krajobrazowo-kulturowego do promocji Gminy Ożarów Mazowiecki oraz popularyzacji zabytków poprzez m.in. rozwój bazy turystycznej, organizowanie imprez kulturalnych i wykorzystanie tożsamości historycznej.

7.2. Kierunki działań w zakresie opieki nad zabytkami

Opieka nad zabytkami stanowi jeden z obszarów działania dla władz lokalnych. Jako kierunki działań realizacji „Programu Opieki nad Zabytkami dla Gminy Ożarów Mazowiecki na lata 2018-2021” w ramach przyjętych priorytetów uznano:  objęcie ochroną wszystkich obiektów ujętych bądź planowanych do ujęcia w Wojewódzkiej Ewidencji Zabytków,  uwzględnienie ochrony obiektów zabytkowych w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego,  ochronę i odnowę obiektów zabytkowych,  promocję i popularyzację dziedzictwa kulturowego,  edukację w zakresie ochrony dóbr kultury,  wspieranie aktywności lokalnej mającej na celu poszanowanie dziedzictwa kulturowego.

Okres, na który opracowany został niniejszy „Program”, podzielono na dwa etapy. Pierwszy etap obejmuje okres 2018-2019, a drugi – lata 2020-2021. Planowany zakres działań i harmonogram realizacji „Programu Opieki nad Zabytkami dla Gminy Ożarów Mazowiecki na lata 2018-2021” został przedstawiony w tabeli nr 6. Należy mieć na uwadze, że wskazane działania mogą podlegać modyfikacjom i rozszerzeniu w miarę realizacji „Programu”. Zgodnie z art. 5 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, działania w zakresie opieki nad zabytkiem sprawowane są przez jego właściciela lub posiadacza.

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 51 – Poz. 9869

Tabela nr 6 Zakres i harmonogram działań w zakresie opieki nad zabytkami

Okres realizacji Lp. Cel Nr Działania Etap I Etap II Bieżąca aktualizacja Gminnej Ewidencji Prowadzenie gminnej Zabytków w formie elektronicznej (w tym 1 1.1 ewidencji zabytków wyłączenie z ewidencji wojewódzkiej obiektów nieistniejących). Podejmowanie działań mających na celu 2.1 Uwzględnienie uporządkowanie ładu przestrzennego. ochrony obiektów zabytkowych Przestrzeganie zakazów i nakazów w miejscowych obowiązujących w strefach ochrony 2 planach wyznaczonych w „Studium uwarunkowań i zagospodarowania 2.2 kierunków zagospodarowanie przestrzennego przestrzennego Gminy Ożarów Mazowiecki” i miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego Gminy Ożarów Mazowiecki. Przegląd stanu zachowania obiektów w celu 3.1 określenia działań niezbędnych do podjęcia. Wykonanie niezbędnych badań, w tym 3.2 konserwatorskich w odniesieniu do obiektów zabytkowych będących we władaniu Gminy. Sukcesywna rewaloryzacja obiektów wpisanych do rejestru oraz włączonych do 3.3 wojewódzkiej ewidencji zabytków, stanowiących własność Gminy. Ochrona istniejących kapliczek na terenie 3.4 gminy Ożarów Mazowiecki: inwentaryzacja Ochrona i odnowa i ocena stanu. 3 obiektów 3.5 Ochrona zabytków ruchomych. zabytkowych Realizacja programu wieloetapowego w parku w Ołtarzewie w ramach projektu „Zwiększenie bioróżnorodności biologicznej 3.6 elementem zrównoważonego rozwoju obszaru miasta Ożarów Mazowiecki w ramach POiŚ 2014-2020”. Prace związane z utrzymaniem zieleni na 3.7 terenach gminnych objętych ochroną zabytków według potrzeb bieżących. Bieżące utrzymanie cmentarzy przez 3.8 jednostkę gminną ZUK w Pilaszkowie i Ożarowie Mazowieckim. Przegląd istniejącego systemu oznakowania 4.1 zabytków na terenie Gminy. Uzupełnienie oznakowania zabytków na 4.2 terenie gminy: tablice, plansze, mapy. Promocja i popularyzacja Opracowanie oraz publikacja materiałów 4 dziedzictwa 4.3 informacyjnych o zabytkach Gminy – kulturowego edukacyjne gry planszowe. Prowadzenie i aktualizacja informacji zamieszczanych na portalu internetowym 4.4 promującym Gminę Ożarów Mazowiecki nt. zabytków zlokalizowanych w Gminie.

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 52 – Poz. 9869

Okres realizacji Lp. Cel Nr Działania Etap I Etap II Włączenie tematyki ochrony dóbr kultury do 5.1 zajęć szkolnych w szkołach prowadzonych przez Gminę.

Edukacja w zakresie Prezentacja historii gminy i jej zabytków 5 5.2 ochrony dóbr kultury w formie cyklicznej w lokalnej prasie 5.3 Prowadzenie lekcji żywej historii. Organizacja imprez promujących historię 5.4 oraz dziedzictwo kulturowe Gminy. Propagowanie działań na rzecz społecznej 6.1 opieki nad zabytkami.

Wspieranie Gromadzenie materiałów archiwalnych aktywności lokalnej 6.2 (stare zdjęcia, mapy, publikacje, studia, itp.) mającej na celu dotyczących Gminy Ożarów Mazowiecki. 6 poszanowanie 6.3 Wspieranie rozwoju agroturystyki. dziedzictwa kulturowego Wspieranie rozwoju turystyki, w tym tworzenie, organizację i promocję szlaków 6.4 turystycznych oraz budowa ścieżek rowerowych.

Konsekwentnie prowadzona i długofalowa polityka Gminy Ożarów Mazowiecki w zakresie opieki nad zabytkami oraz realizacja niniejszego „Programu” stanowią szansę na ocalenie dziedzictwa kulturowego dla przyszłych pokoleń. Inwestycje zmierzające do poprawy stanu technicznego obiektów i zespołów zabytkowych, ich przystosowanie do świadczenia nowych funkcji powinno się odbywać na zasadzie poszanowania istniejących wartości zabytkowych i dążenia do zachowania lub odtworzenia (wybudowania) w jak największym stopniu odzwierciedlającym oryginał, ewentualnie wkomponowaniu nowych elementów w sposób współgrający z zabytkiem.

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 53 – Poz. 9869

8. Instrumentarium realizacji „Programu”

Realizacja „Programu” będzie się odbywała poprzez wskazane zadania Gminy na rzecz osiągnięcia priorytetów w nim przyjętych. Podstawowe instrumenty realizacji „Programu” są następujące:  Instrumenty prawne, wynikające z przepisów ustawowych, w szczególności dotyczących zagospodarowania przestrzennego, wnioskowanie o wpis do rejestru zabytków cennych obiektów, stanowiących własność Gminy, a także wykonywanie decyzji administracyjnych, np. wojewódzkiego konserwatora zabytków.  Instrumenty finansowe, w tym w szczególności polegające na finansowaniu prac konserwatorskich i remontowych przy obiektach zabytkowych, stanowiących własność Gminy, korzystanie z programów uwzględniających finansowanie z funduszy europejskich oraz dotacje, subwencje, dofinansowania.  Instrumenty koordynacji, m.in. poprzez realizację projektów i programów dotyczących ochrony dziedzictwa kulturowego zapisanych w „Planie zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego”, „Strategii rozwoju powiatu Warszawskiego Zachodniego na lata 2016-2025”, „Strategii Rozwoju Gminy Ożarów Mazowiecki na lata 2014-2020” oraz „Lokalnym Programie Rewitalizacji dla Gminy Ożarów Mazowiecki na lata 2016-2023”.  Instrumenty społeczne, poprzez działania edukacyjne i promocyjne, współdziałanie z lokalnymi organizacjami społecznymi.  Instrumenty kontrolne, poprzez aktualizację gminnej ewidencji zabytków, monitoring stanu zachowania zabytków.

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 54 – Poz. 9869

9. Monitoring procesu realizacji „Programu”

Monitoring realizacji „Programu” pozwoli na bieżącą analizę oraz kontrolę zgodności założonego harmonogramu realizacji z faktycznymi działaniami podejmowanymi przez właścicieli poszczególnych obiektów zabytkowych. Burmistrz Ożarowa Mazowieckiego jest odpowiedzialny za monitorowanie realizacji „Programu Opieki nad Zabytkami dla Gminy Ożarów Mazowiecki na lata 2018-2021”. Zgodnie z art. 87 ust. 5 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami co dwa lata powinien sporządzać sprawozdanie z realizacji „Programu”. Sprawozdania te powinny zostać przedstawione Radzie Miejskiej. W celu efektywnego monitorowania przyjęto wskaźniki służące ocenie wdrażania „Programu Opieki nad Zabytkami dla Gminy Ożarów Mazowiecki na lata 2018-2021”.

Tabela nr 7 Wskaźniki oceny wdrażania „Programu” Lp. Cel Proponowane wskaźniki Prowadzenie gminnej ewidencji 1 1. Liczba zaktualizowanych kart ewidencyjnych. zabytków w formie bazy danych Uwzględnienie ochrony obiektów zabytkowych w miejscowych 1. Liczba obiektów uwzględnionych w miejscowych 2 planach zagospodarowania planach zagospodarowania przestrzennego. przestrzennego i kontrola ich realizacji 1. Liczba obiektów objętych przeglądem. 2. Liczba obiektów wpisanych do gminnej ewidencji zabytków, które podlegały przeglądowi. 3. Liczba obiektów, dla których pozyskano Ochrona i odnowa obiektów 3 zewnętrzne źródła finansowania. zabytkowych 4. Poziom (w %) wydatków budżetu gminy na ochronę i odnowę obiektów zabytkowych. 5. Nakłady na kulturę i ochronę dziedzictwa kulturowego na jednego mieszkańca. 1. Liczba uzupełnień w oznakowaniu zabytków (tablice, plansze, mapy). Promocja i popularyzacja 4 2. Liczba oznakowanych tras turystycznych. dziedzictwa kulturowego 3. Liczba publikacji popularyzujących wiedzę o zabytkach gminy 1. Liczba zajęć szkolnych przeprowadzonych w Edukacja w zakresie ochrony dóbr szkołach podstawowych i gimnazjach w ciągu roku. 5 kultury 2. Liczba artykułów dotyczących historii gminy i jej zabytków zamieszczonych w lokalnej prasie. 1. Liczba organizacji społecznych współpracujących Wspieranie aktywności lokalnej z Urzędem Miasta dla ochrony środowiska 6 mającej na celu poszanowanie kulturowego oraz imprez. dziedzictwa kulturowego 2. Liczba zgromadzonych materiałów archiwalnych dotyczących Gminy Ożarów Mazowiecki.

Ponadto w 2021 r. rozpoczęte zostaną przygotowania do opracowania i przyjęcia „Programu Opieki nad Zabytkami dla Gminy Ożarów Mazowiecki na lata 2022-2025”.

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 55 – Poz. 9869

10. Potencjalne źródła finansowania realizacji „Programu”

Zapisy art. 71 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami określają zasady finansowania opieki nad zabytkami. W zakresie sprawowania opieki nad zabytkami osoba fizyczna lub jednostka organizacyjna posiadająca tytuł prawny do zabytku, wynikający z prawa własności, użytkowania wieczystego, trwałego zarządu, ograniczonego prawa rzeczowego albo stosunku zobowiązaniowego finansuje prowadzenie prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy tym zabytku. Sprawowanie opieki nad zabytkami, w tym finansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku, do którego tytuł prawny posiada jednostka samorządu terytorialnego, jest zadaniem własnym tej jednostki.

10.1. Finansowanie przez Gminę zadań z zakresu opieki nad zabytkami

W ”Programie” uwzględniono działania w zakresie opieki nad zabytkami do zaplanowania przez Gminę Ożarów Mazowiecki w ramach działań ogólnych – utrzymanie obiektów gminnych, bieżące utrzymanie zieleni, promocja, imprezy lokalne. Działania ustawowe z zakresu ochrony zabytków będą dotyczyły obsługi i wypełniania obowiązków ustawowych, ewentualna pomoc w utrzymaniu zieleni na terenach prywatnych dostępnych.

10.2. Dostępne źródła finansowania

Środki Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego23

W ramach programów Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego 2018 realizowane są następujące programy z zakresu dziedzictwa kulturowego:  „Kolekcje muzealne", którego celem jest wspieranie działalności muzeów poprzez tworzenie oraz systematyczne wzbogacanie zbiorów i kolekcji o randze narodowej i regionalnej. Programem objęte są działania mające na celu zakup obiektu lub spójnej kolekcji do zbiorów muzeum. O dofinansowanie w ramach programu mogą ubiegać się państwowe i samorządowe instytucje kultury, będące muzeami wpisanymi do Państwowego Rejestru Muzeów. Minimalna kwota dofinansowania wynosi 25 000 zł, natomiast kwota maksymalna to 250 000 zł. Dofinansowanie może stanowić maksymalnie 80% środków w budżecie realizowanego zadania.  „Wspieranie działań muzealnych” ma za zadanie wspieranie działalności w zakresie opieki konserwatorskiej nad muzealiami, archiwaliami i księgozbiorami oraz prezentacji zbiorów w postaci projektów wystawienniczych i wydawniczych. W ramach programu wspierane są: ✓ organizacja czasowych wystaw muzealnych, ✓ modernizacja stałych wystaw muzealnych, ✓ tworzenie stałych wystaw muzealnych, ✓ publikacja katalogów do wystaw bądź zbiorów muzealnych, ✓ konserwacja zbiorów,

23 Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, http://mkidn.gov.pl/.

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 56 – Poz. 9869

✓ wyposażanie pracowni konserwatorskich. Beneficjentami programu mogą być samorządowe instytucje kultury (z wyjątkiem instytucji współprowadzonych przez ministra i jednostki samorząd u terytorialnego), organizacje pozarządowe, kościoły i związki wyznaniowe oraz ich osoby prawne. Wkład własny wynosi minimum 20%. Minimalna kwota wnioskowana wynosi 40 000 zł. Maksymalne kwoty wynoszą: 200 000 zł dla beneficjentów, których kwota dofinansowania nie przekracza 80% wartości projektu oraz 400 000 zł dla projektów, w których kwota dofinansowania nie przekracza 50%.  „Kultura ludowa i tradycyjna” ma na celu wspieranie zjawisk związanych ze spuścizną kultur tradycyjnych, transformacjami (przekształceniami i przemianami) poszczególnych elementów oraz współczesnymi kontekstami ich występowania. W ramach programu można ubiegać się o dofinansowanie zadań badawczo-dokumentacyjnych, edukacyjnych i popularyzatorskich oraz zadań „mistrz tradycji”. Beneficjentami programu mogą być samorządowe instytucje kultury (z wyjątkiem instytucji współprowadzonych przez ministra i jednostki samorząd u terytorialnego), organizacje pozarządowe, podmioty prowadzące działalność gospodarczą, a także kościoły i związki wyznaniowe oraz ich osoby prawne. Minimalna kwota dofinansowania wynosi 12 000 zł dla zadań „mistrz tradycji” oraz 20.000 zł dla pozostałych zadań. Maksymalne kwoty wynoszą 20 000 zł dla zadań „mistrz tradycji” oraz 250 000 zł dla pozostałych zadań. Kwota dofinansowania nie może przekraczać 80% budżetu. W przypadku zadań „mistrz tradycji” maksymalny poziom dotacji wynosi 100% budżetu zadania.  „Ochrona zabytków” ma na celu zachowanie materialnego dziedzictwa kulturowego, realizowane poprzez konserwację i rewaloryzację zabytków nieruchomych i ruchomych oraz ich udostępnianie na cele publiczne. Kluczowe dla realizacji celów programu są zadania prowadzące do zabezpieczenia, zachowania i utrwalenia substancji zabytku, w ramach programu dofinansowania nie mogą zaś uzyskać projekty zakładające adaptację, przebudowę obiektów zabytkowych lub ich znaczącą rekonstrukcję. W ramach programu można ubiegać się o dofinansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytkach. Beneficjentami tego programu mogą być podmioty prawa polskiego, osoby fizyczne, jednostki samorządu terytorialnego lub inne jednostki organizacyjne, będące właścicielem lub posiadaczem zabytku wpisanego do rejestru albo posiadające taki zabytek w trwałym zarządzie. Minimalna kwota dotacji wynosi 25 000 zł. Dofinansowanie może być udzielone maksymalnie do 50% nakładów koniecznych do poniesienia na realizację zadania. Określone regulaminem zasady dopuszczają możliwość całkowitego finansowania zadania, to jednakże wsparcie takie można otrzymać tylko w szczególnych przypadkach, gdy zabytek posiada wyjątkową wartość historyczną, artystyczną i naukową, wymaga przeprowadzenia złożonych pod względem technologicznym prac lub gdy stan zabytku wymaga niezwłocznej interwencji.  „Ochrona zabytków archeologicznych” ma na celu ochronę dziedzictwa archeologicznego poprzez wspieranie kluczowych dla tego obszaru zadań, takich jak rozpoznanie i dokumentacja zasobów dziedzictwa archeologicznego oraz opracowanie i publikacja wyników przeprowadzonych badań archeologicznych. W ramach programu można ubiegać się o dofinansowanie zadań obejmujących niedestrukcyjne rozpoznanie i dokumentację zasobów dziedzictwa archeologicznego oraz zadań obejmujących opracowanie, wraz z obowiązkową publikacją książkową, wyników przeprowadzonych badań archeologicznych. Beneficjentami programu mogą być samorządowe instytucje kultury, państwowe instytucje kultury, organizacje pozarządowe, publiczne uczelnie akademickie, niepubliczne uczelnie akademickie oraz podmioty prowadzące działalność gospodarczą. Minimalna kwota dofinansowania wynosi

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 57 – Poz. 9869

30 000 zł, maksymalna kwota 200.000 zł. Kwota dofinansowania nie może przekraczać 80% budżetu.  „Badanie polskich strat wojennych" ma na celu wsparcie działalności instytucji w kwestii badań proweniencyjnych odnośnie strat wojennych poniesionych w zakresie zbiorów artystycznych. Z dofinansowania skorzystać mogą państwowe i samorządowe instytucje kultury, archiwa państwowe, organizacje pozarządowe, kościoły i związki wyznaniowe oraz ich osoby prawne, a także państwowe uczelnie wyższe oraz ich osoby prawne. W ramach programu można ubiegać się o dofinansowanie zadań obejmujących kwerendy krajowe i zagraniczne, digitalizację i/lub pozyskanie cyfrowych kopii źródeł dot. strat wojennych (w tym ze zbiorów własnych oraz innych instytucji krajowych i/lub zagranicznych), publikacje z zakresu strat wojennych oraz konferencje naukowe. Minimalna kwota dotacji wynosi 5000 zł, natomiast maksymalna od 100 000 zł do 300 000 zł. Dofinansowanie nie może przekroczyć 80% nakładów uwzględnionych w budżecie zadania.  „Wspieranie opieki nad miejscami pamięci i trwałymi upamiętnieniami w kraju” ma na celu zaangażowanie w opiekę nad miejscami pamięci i trwałymi upamiętnieniami jak największej liczby różnych podmiotów, w celu zwiększenia wiedzy o historii naszego kraju, zwłaszcza o jej najtrudniejszych i najbardziej skomplikowanych aspektach, i dzięki temu wzmocnienie świadomości obywatelskiej i postaw patriotycznych. Dofinansowanie przewidziane jest dla samorządowych instytucji kultury niebędących muzeami w rozumieniu ustawy z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach, organizacji pozarządowych, jednostki samorządu terytorialnego, uczelnie publiczne i uczelnie niepubliczne, kościoły i związki wyznaniowe oraz ich osoby prawne. W ramach programu można ubiegać się o dofinansowanie zadań obejmujących zapewnienie właściwego stanu miejscu pamięci narodowej i trwałemu upamiętnieniu, zadania badawcze, dokumentacyjne, edukacyjne i popularyzatorskie oraz zadania związane z infrastrukturą miejsca pamięci i trwałego upamiętnienia. Minimalna kwota dotacji wynosi 10 000 zł, natomiast maksymalna 200 000 zł. Dofinansowanie może być udzielone maksymalnie do 80% nakładów koniecznych do poniesienia na realizację zadania.  „Wspieranie samorządowych instytucji kultury – opiekunów miejsc pamięci” ma na celu wspieranie samorządów w zapewnianiu stabilnej opieki nad najważniejszymi miejscami pamięci, stanowiącymi materialne świadectwo wydarzeń kluczowych dla narodowej tożsamości. Dofinansowanie przewidziane jest dla samorządowych instytucji kultury sprawujących opiekę nad miejscem pamięci, którego dotyczy wniosek (z wyłączeniem instytucji kultury współprowadzonych przez ministra i jednostki samorządu terytorialnego). W ramach programu można ubiegać się o dofinansowanie zadań obejmujących zapewnienie właściwego stanu miejscu pamięci narodowej i trwałemu upamiętnieniu, zadania badawcze, dokumentacyjne, edukacyjne i popularyzatorskie oraz – zadania związane z infrastrukturą miejsca pamięci. Minimalna kwota dotacji wynosi 10 000 zł, natomiast maksymalna 500 000 zł.

Dofinansowanie może być udzielone maksymalnie do 80% nakładów koniecznych do poniesienia na realizację zadania.

W ramach programów Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego 2018 realizowane są następujące programy z zakresu twórczości artystycznej i edukacji kulturalnej:  „Muzyka” ma na celu wspieranie najwartościowszych zjawisk i trendów w polskiej i światowej kulturze muzycznej. Celem programu jest zarówno wspieranie przedsięwzięć kultywujących tradycję i najwybitniejsze osiągnięcia wielowiekowego dziedzictwa polskiej i światowej kultury

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 58 – Poz. 9869

muzycznej, jak i projektów skoncentrowanych na kreowaniu nowych wartości i poszukiwaniu oryginalnych środków ekspresji artystycznej. Program skierowany jest do projektów o zasięgu ogólnopolskim i międzynarodowym prezentujących różnorodne aspekty polskiej i światowej kultury muzycznej. Beneficjentami programu mogą być: samorządowe instytucje kultury (z wyjątkiem instytucji współprowadzonych przez ministra i jednostki samorządu terytorialnego), organizacje pozarządowe, kościoły i związki wyznaniowe oraz ich osoby prawne, podmioty prowadzące działalność gospodarczą. Minimalna kwota dotacji wynosi 50 000 zł. Maksymalna kwota dofinansowania wynosi 300 000 zł dla zadań, dla których dotacja stanowi do 80% oraz 1 500 000 zł dla zadania festiwale, przeglądy i konkursy muzyczne (w tym interdyscyplinarne, jeśli muzyka stanowi wiodący element koncepcji programowej), dla którego dotacja nie przekracza 50%.  „Teatr i taniec” ma na celu wspieranie najwartościowszych zjawisk i trendów we współczesnym teatrze i tańcu. Wspierane będą zadania o zasięgu ogólnopolskim i międzynarodowym prezentujące różnorodne dziedziny teatru, dramaturgii oraz tańca współczesnego. Beneficjentami programu mogą być: samorządowe instytucje kultury (z wyjątkiem instytucji współprowadzonych przez ministra i jednostki samorządu terytorialnego), organizacje pozarządowe, kościoły i związki wyznaniowe oraz ich osoby prawne, podmioty prowadzące działalność gospodarczą. Minimalna kwota dotacji wynosi 50 000 zł. Maksymalna kwota dofinansowania wynosi 300 000 zł dla zadań, dla których dotacja stanowi do 80% oraz 1 000 000 zł dla zadania festiwale, przeglądy i konkursy dotyczące teatru /tańca współczesnego (w tym interdyscyplinarne, jeśli teatr/taniec stanowi wiodący element koncepcji programowej), dla którego dotacja nie przekracza 50%.  „Sztuki wizualne” ma na celu wspieranie najwartościowszych zjawisk w polskiej sztuce współczesnej po 1945 r. oraz popularyzacja najciekawszych zjawisk sztuki polskiej i światowej w Polsce. Beneficjentami programu mogą być: samorządowe instytucje kultury (z wyjątkiem instytucji współprowadzonych przez ministra i jednostki samorządu terytorialnego), organizacje pozarządowe, kościoły i związki wyznaniowe oraz ich osoby prawne, podmioty prowadzące działalność gospodarczą. Minimalna kwota dotacji wynosi 35 000 zł. Maksymalna kwota dofinansowania wynosi 300 000 zł dla zadań, dla których dotacja stanowi do 80% oraz 500 000 zł dla zadania festiwale, przeglądy i konkursy z dziedziny sztuk wizualnych (w tym zadania interdyscyplinarne, w przypadku których sztuki wizualne stanowią istotny element koncepcji programowej), dla którego dotacja nie przekracza 50%.  „Film” ma na celu promowanie wiedzy na temat osiągnięć kinematografii, jej roli we współczesnej kulturze, a także wsparcie dla działań sprzyjających rozwojowi kultury filmowej i upowszechniających ambitny, niekomercyjny repertuar filmowy. Beneficjentami programu mogą być: samorządowe instytucje kultury (z wyjątkiem instytucji współprowadzonych przez ministra i jednostki samorządu terytorialnego), organizacje pozarządowe, podmioty prowadzące działalność gospodarczą. Minimalna kwota dotacji wynosi 20 000 zł. Maksymalna kwota dofinansowania wynosi 200 000 zł dla zadań, dla których dotacja stanowi do 80% oraz 600 000 zł dla zadania festiwale, przeglądy, konkursy, dla którego dotacja nie przekracza 50%.  „Promocja czytelnictwa” ma na celu wspieranie wartościowych form promowania czytelnictwa w Polsce. Ważnym aspektem jest utrwalanie tożsamości kulturowej i narodowej poprzez odniesienie się do kontekstu rocznic, jubileuszy czy wydarzeń historycznych ważnych dla polskiej kultury. Beneficjentami programu mogą być: samorządowe instytucje kultury (z wyjątkiem instytucji współprowadzonych przez ministra i jednostki samorządu

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 59 – Poz. 9869

terytorialnego), organizacje pozarządowe, podmioty prowadzące działalność gospodarczą. Minimalna kwota dotacji wynosi 5000 zł, natomiast maksymalna wynosi od 60 000 zł do 500 000 zł w zależności od zadania. Dofinansowanie nie może przekroczyć 50% lub 80% (w zależności od zadania) nakładów budżetu.  „Czasopisma” ma na celu wspieranie najbardziej znaczących ogólnopolskich czasopism kulturalnych, zarówno tych o wieloletnim dorobku i ugruntowanej pozycji, jak i tych, które uzyskały status opiniotwórczych w ostatnich latach (w zakresie nauk humanistycznych). Przez czasopisma naukowe (w zakresie nauk humanistycznych) rozumie się czasopismo znajdujące się na ministerialnej liście (MNiSW) czasopism punktowanych. Beneficjentami programu mogą być: samorządowe instytucje kultury (z wyjątkiem instytucji współprowadzonych przez ministra i jednostki samorządu terytorialnego), organizacje pozarządowe, podmioty prowadzące działalność gospodarczą. Minimalna kwota dotacji wynosi 10 000 zł. Maksymalna kwota dofinansowania wynosi 90 000 zł dla zadań, dla których dotacja stanowi do 80% oraz 150 000 zł dla zadań, dla których dotacja nie przekracza 50%.  „Edukacja kulturalna” ma na celu wspieranie zadań z zakresu edukacji kulturalnej, ważnych dla rozwoju kapitału społecznego. Wsparcie będzie kierowane do projektów obejmujących działania edukacyjno-animacyjne, stymulujące kreatywność i aktywizujące twórczo uczestników reprezentujących wszystkie grupy wiekowe i społeczne. Beneficjentami programu mogą być: samorządowe instytucje kultury (z wyjątkiem instytucji współprowadzonych przez ministra i jednostki samorządu terytorialnego), organizacje pozarządowe, kościoły i związki wyznaniowe oraz ich osoby prawne, podmioty prowadzące działalność gospodarczą. Minimalna kwota dotacji wynosi 30 000 zł. Maksymalna kwota dofinansowania wynosi 150 000 zł dla zadań, dla których dotacja stanowi do 80% oraz 500 000 zł dla zadań, dla których dotacja nie przekracza 50%.  „Edukacja artystyczna” ma na celu podnoszenie poziomu polskiej edukacji artystycznej poprzez wsparcie najciekawszych projektów, skierowanych do uczniów, studentów oraz absolwentów szkół i uczelni artystycznych. Celem programu jest, zarówno wspieranie zadań służących wdrażaniu efektywnych metod doskonalenia określonych umiejętności, jak również projektów stricte artystycznych, umożliwiających praktyczne wykorzystanie nabytych umiejętności oraz ich publicznej prezentacji. Beneficjentami programu mogą być: uczelnie artystyczne, publiczne i niepubliczne szkoły artystyczne prowadzące samodzielną księgowość, jednostki samorządu terytorialnego (wyłącznie jako organy prowadzące publiczne szkoły artystyczne, w przypadku szkół nieprowadzących samodzielnej księgowości), podmioty będące organami prowadzącymi niepubliczne szkoły artystyczne, a także dla części zadań: organizacje pozarządowe oraz samorządowe instytucje kultury (z wyjątkiem instytucji współprowadzonych przez ministra i jednostki samorządu terytorialnego). Minimalna kwota dotacji wynosi 30 000 zł, natomiast maksymalna wynosi 300 000 zł. Dofinansowanie nie może przekroczyć 80% nakładów budżetu.  „Infrastruktura kultury” ma na celu stworzenie optymalnych warunków dla prowadzenia działalności kulturalnej, poprzez modernizację i rozbudowę infrastruktury instytucji kultury, a także innych podmiotów działających w tym obszarze. Beneficjentami programu mogą być podmioty prawa polskiego szczegółowo określone w załączniku do Regulaminu Programu. Minimalna kwota dotacji wynosi od 50 000 zł do 300 000 zł w zależności od zadania. Maksymalna kwota dofinansowania wynosi 2 000 000 zł dla zadań, dla których dotacja stanowi do 80% oraz 5 000 000 zł dla zadań, dla których dotacja nie przekracza 50%.

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 60 – Poz. 9869

 „Infrastruktura domów kultury” ma na celu zapewnienie optymalnych warunków dla działalności domów i ośrodków kultury oraz centrów kultury i sztuki w zakresie edukacji kulturalnej i animacji kultury poprzez modernizację i rozbudowę ich infrastruktury. Beneficjentami programu mogą być: domy kultury, ośrodki kultury oraz centra kultury i sztuki posiadające status samorządowej instytucji kultury (z wyjątkiem instytucji współprowadzonych przez ministra i jednostki samorządu terytorialnego), biblioteki posiadające status samorządowej instytucji kultury, w skład których wchodzą domy kultury, ośrodki kultury lub centra kultury i sztuki oraz jednostki samorządu terytorialnego (wyłącznie jako organy prowadzące dla wcześniej wymienionych podmiotów). Minimalna kwota dotacji wynosi od 20 000 zł do 100 000 zł w zależności od zadania. Maksymalna kwota dofinansowania wynosi 500 000 zł dla zadań, dla których dotacja stanowi do 80% oraz 1 000 000 zł dla zadań, dla których dotacja nie przekracza 50%.  „Kultura dostępna” ma na celu wspieranie zadań służących ułatwieniu dostępu do kultury, skierowanych do szerokiego grona odbiorców i sprzyjających integracji społecznej. Beneficjentami programu mogą być: państwowe instytucje kultury, samorządowe instytucje kultury, uczelnie artystyczne, publiczne i niepubliczne szkoły artystyczne prowadzące samodzielną księgowość, jednostki samorządu terytorialnego (wyłącznie jako organy prowadzące publiczne szkoły artystyczne, w przypadku szkół nieprowadzących samodzielnej księgowości), podmioty będące organami prowadzącymi niepubliczne szkoły artystyczne, w przypadku szkół nie prowadzących samodzielnej księgowości, organizacje pozarządowe, kościoły i związki wyznaniowe oraz ich osoby prawne, podmioty prowadzące działalność gospodarczą. Minimalna kwota dotacji wynosi 5000 zł, natomiast maksymalna wynosi od 50 000 zł do 150 000 zł w zależności od zadania. Dofinansowanie nie może przekroczyć 80% nakładów uwzględnionych w budżecie zadania.  „Kultura cyfrowa” ma na celu udostępnianie i umożliwianie ponownego wykorzystywania zasobów cyfrowych do celów popularyzacyjnych, edukacyjnych i naukowych, uwzględniające opracowanie i digitalizację zasobów dziedzictwa kulturowego. Beneficjentami programu mogą być: samorządowe instytucje kultury (z wyjątkiem instytucji współprowadzonych przez ministra i jednostki samorządu terytorialnego), organizacje pozarządowe, kościoły i związki wyznaniowe oraz ich osoby prawne. Minimalna kwota dotacji wynosi 20 000 zł, natomiast maksymalna wynosi 400 000 zł. Dofinansowanie nie może przekroczyć 80% nakładów budżetu.  „Wydarzenia artystyczne dla dzieci i młodzieży” ma na celu wspieranie wartościowych i w pełni profesjonalnych wydarzeń artystycznych o zasięgu regionalnym, krajowym, jak i międzynarodowym, powstających z myślą o dzieciach i młodzieży do 18 roku życia. Beneficjentami programu mogą być: samorządowe instytucje kultury (z wyjątkiem instytucji współprowadzonych przez ministra i jednostki samorządu terytorialnego), organizacje pozarządowe, kościoły i związki wyznaniowe oraz ich osoby prawne, podmioty prowadzące działalność gospodarczą. Minimalna kwota dotacji wynosi 30 000 zł. Maksymalna kwota dofinansowania wynosi 150 000 zł dla zadań, dla których dotacja stanowi do 80% oraz 500 000 zł dla zadań festiwale i przeglądy profesjonalnej oferty artystycznej dla dzieci i młodzieży oraz wystawy i inne formy prezentacji sztuki, dla których dotacja nie przekracza 50%.  „Partnerstwo dla książki” ma na celu zarówno poprawę dostępu do książki w jej wszystkich formatach, jak i wzmocnienie kulturotwórczej roli księgarń i bibliotek. Beneficjentami programu mogą być wnioskodawcy szczegółowo określeni w załączniku do Regulaminu Programu. Minimalna kwota dotacji wynosi od 5000 zł do 15 000 zł w zależności od zadania. Maksymalna

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 61 – Poz. 9869

kwota dofinansowania wynosi 50 000 zł, natomiast dofinansowanie nie może przekroczyć 80% nakładów uwzględnionych w budżecie zadania.  „Literatura” ma na celu podnoszenie poziomu świadomości literackiej i uzupełnienie rynku wydawniczego poprzez dofinansowywanie wartościowych, niekomercyjnych publikacji literatury polskiej i światowej, ze szczególnym uwzględnieniem dzieł mierzących się z zadaniem utrwalenia tożsamości kulturowej i narodowej poprzez odniesienie się do ważnych dla polskiej kultury rocznic, jubileuszy czy wydarzeń historycznych. Beneficjentami programu mogą być: samorządowe instytucje kultury (z wyjątkiem instytucji współprowadzonych przez ministra i jednostki samorządu terytorialnego), organizacje pozarządowe, podmioty prowadzące działalność gospodarczą. Minimalna kwota dotacji wynosi 5000 zł. Maksymalna kwota dofinansowania wynosi 20 000 zł dla zadań, dla których dotacja stanowi do 80% oraz 40 000 zł dla zadań, dla których dotacja nie przekracza 50%.  „Rozwój sektorów kreatywnych” ma na celu wsparcie rozwoju polskich sektorów kultury i kreatywnych oraz wzmacnianie ich konkurencyjności na arenie międzynarodowej. Program obejmuje wszystkie branże kreatywne, jednak priorytet będą miały działania dedykowane sektorom wzornictwa, muzyki, gier wideo oraz nowych mediów. Beneficjentami programu mogą być: samorządowe instytucje kultury (z wyjątkiem instytucji współprowadzonych przez ministra i jednostki samorządu terytorialnego), organizacje pozarządowe, podmioty prowadzące działalność gospodarczą. Minimalna kwota dotacji wynosi 25 000 zł. Maksymalna kwota dofinansowania wynosi od 25 000 zł do 500 000 zł w zależności od zadania oraz poziomu dotacji w budżecie zadania. Dofinansowanie nie może przekroczyć 80% nakładów uwzględnionych w budżecie zadania (lub 50% dla zadania budowanie platform i sieci współpracy realizowanego wyłącznie w trybie wieloletnim).

Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego 2014-2020

Celem osi priorytetowej II „Wzrost e-potencjału Mazowsza: jest zwiększanie liczby oraz jakości usług, udostępnianych w formie elektronicznej. Wśród koniecznych do podjęcia działań jest e-kultura, jako promowanie Mazowsza, zwiększenie oferty kulturalnej napędzającej gospodarkę i popyt w tym obszarze oraz wsparcie informatyczne uczelni wyższych.

Działanie 2.1: E-Usługi Poddziałanie 2.1.1: E-usługi dla Mazowsza Obejmuje projekty mające na celu informatyzację służby zdrowia, wsparcie elektronicznej administracji, a także projekty o charakterze zintegrowanym i zasięgu regionalnym, aby w sposób jak najbardziej kompleksowy przedstawiać społeczeństwu w formie interaktywnej wydarzenia kulturalne Mazowsza. Dodatkowo w ramach poprawy dostępu do zasobów kultury, planowane jest wsparcie informatyzacji bibliotek celem świadczenia e-usług dla obywateli. Projekty w zakresie e-kultury są możliwe do realizacji jedynie jako element projektu.

Beneficjenci:  administracja rządowa,  jednostki samorządu terytorialnego, ich związki i stowarzyszenia,  jednostki organizacyjne jednostek samorządu terytorialnego posiadające osobowość prawną,

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 62 – Poz. 9869

 podmioty lecznicze działające w publicznym systemie ochrony zdrowia - posiadające kontrakt z NFZ,  spółki, w których większość udziałów lub akcji posiada samorząd terytorialny,  uczelnie wyższe,  instytucje kultury,  organizacje pozarządowe,  kościoły i związki wyznaniowe.

W osi priorytetowej V „Gospodarka przyjazna środowisku” wskazano, że wsparcie w ramach kultury przyczyni się do zmiany jakościowej w odbiorze kultury, poprawy dostępu do zasobów kultury, wzmocnienia funkcji edukacyjnych i zwiększenia poziomu uczestnictwa mieszkańców w życiu kulturalnym. Działanie 5.3: Dziedzictwo kulturowe W ramach działania realizowane będą następujące typy projektów:  Wzrost regionalnego potencjału turystycznego poprzez ochronę obiektów zabytkowych, w tym: ✓ konserwacja, renowacja, rewaloryzacja, modernizacja, adaptacja historycznych obiektów i zespołów zabytkowych wraz z ich otoczeniem, ✓ ochrona i zachowanie zabytkowych ogrodów i parków, ✓ zabezpieczenie zabytków przed zniszczeniem lub kradzieżą, ✓ usuwanie barier architektonicznych dla osób niepełnosprawnych  Poprawa dostępności do zasobów kultury poprzez ich rozwój i efektywne wykorzystanie, w tym: ✓ inwestycje w infrastrukturę trwałą, wyposażenie służące działalności kulturalnej, zachowaniu dziedzictwa i zwiększeniu dostępności do jego zasobów, ✓ inwestycje infrastrukturalne, prace modernizacyjne i renowacyjne w przypadku gdy prace te stanowią dostosowanie istniejącego obiektu do nowych funkcji kulturowych, w tym edukacyjnych, ✓ efektywne wykonywanie zadań statutowych, polegające na zapewnieniu wysokiej jakości trwałego wyposażenia oraz odpowiedniego zabezpieczenia zbiorów będących w posiadaniu instytucji, ✓ digitalizacja zasobów dziedzictwa kulturowego pod warunkiem powszechnego udostępnienia, ✓ usuwanie barier architektonicznych dla osób niepełnosprawnych

Beneficjentami działania mogą być:  JST, ich związki i stowarzyszenia,  jednostki organizacyjne JST posiadające osobowość prawną,  jednostki sektora finansów publicznych posiadające osobowość prawną,  instytucje kultury,  organizacje pozarządowe,  kościoły i związki wyznaniowe,  parki narodowe i krajobrazowe,  podmioty działające w oparciu o przepisy ustawy o partnerstwie publiczno-prywatnym.

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 63 – Poz. 9869

Działanie 5.4: Ochrona bioróżnorodności W ramach działania realizowane będą m.in. projekty ograniczające negatywne oddziaływanie ruchu turystycznego i promujące lokalne zasoby przyrodnicze dotyczące infrastruktury mającej na celu ograniczanie negatywnego oddziaływania turystyki na obszary cenne przyrodniczo oraz rozwoju edukacji i promowania form ochrony przyrody: ścieżki przyrodnicze, turystyka kajakowa, urządzenia turystyczne (wieże i pomosty widokowe, wiaty i inne).

Beneficjentami działania mogą być:  JST, ich związki i stowarzyszenia,  jednostki organizacyjne JST posiadające osobowość prawną,  podmioty wykonujące usługi publiczne na zlecenie JST, w których większość udziałów lub akcji posiada samorząd,  podmioty wybrane w drodze ustawy z dnia 29 stycznia 2004r. Prawo zamówień publicznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 2164 z późn. zm.),  PGL Lasy Państwowe i jego jednostki organizacyjne.

W ramach osi priorytetowej VI „Jakość życia” dofinansowanie uzyskają przedsięwzięcia z zakresu ochrony zdrowia i rewitalizacji, stanowiące ważne obszary jakości życia mieszkańców regionu. Działania rewitalizacyjne będą zaplanowanymi i skoordynowanymi procesami ukierunkowanymi na odwrócenie negatywnych trendów zachodzących w obszarach kryzysowych.

Działanie 6.2: Rewitalizacja obszarów zmarginalizowanych W ramach działania realizowane będą m.in. projekty mające na celu zmianę sposobu użytkowania wspólnych przestrzeni miejskich i wiejskich, a także zintegrowane przedsięwzięcia polegające na renowacji, rewaloryzacji, modernizacji, adaptacji i wyposażeniu istniejącej zabudowy na cele gospodarcze, społeczne, edukacyjne, kulturowe, rekreacyjne oraz mieszkalne (ze szczególnym naciskiem na poprawę efektywności energetycznej).

Beneficjentami działania mogą być:  JST, ich związki i stowarzyszenia, np. LGD,  jednostki organizacyjne JST posiadające osobowość prawną,  organizacje pozarządowe, jednostki organizacyjne pomocy i integracji społecznej,  kościoły i związki wyznaniowe oraz osoby prawne kościołów i związków wyznaniowych,  przedsiębiorstwa, w tym przedsiębiorstwa społeczne,  instytucje kultury,  spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe,  instytucje edukacyjne,  instytucje rynku pracy,  podmiot, który wdraża instrumenty finansowe.

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 64 – Poz. 9869

Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Warszawie24

Na mocy zarządzenia nr 3/2018 MWKZ z dnia 23 stycznia 2018 r. w sprawie wprowadzenia „Regulaminu przyznawania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków ze środków budżetu państwa będących w dyspozycji mazowieckiego wojewódzkiego konserwatora zabytków”, udzielane są dotacje na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane planowane do przeprowadzenia w roku złożenia wniosku lub następnym, bądź przed upływem 3 lat po ich wykonaniu. Dotacja może być udzielona na wniosek właściciela, posiadacza zabytku wpisanego do rejestru zabytków bądź osoby posiadającej taki zabytek w trwałym zarządzie.

Wykaz działań podlegających dofinansowaniu jest następujący:  sporządzenie ekspertyz technicznych i konserwatorskich,  przeprowadzenie badań konserwatorskich, architektonicznych lub archeologicznych,  wykonanie dokumentacji konserwatorskiej,  opracowanie programu prac konserwatorskich i restauratorskich,  wykonanie projektu budowlanego zgodnie z przepisami Prawa budowlanego,  sporządzenie projektu odtworzenia kompozycji wnętrz,  zabezpieczenie, zachowanie i utrwalenie substancji zabytku,  stabilizacja konstrukcyjna części składowych zabytku lub ich odtworzenie w zakresie niezbędnym dla zachowania tego zabytku,  odnowienie lub uzupełnienie tynków i okładzin architektonicznych albo ich całkowite odtworzenie, z uwzględnieniem charakterystycznej dla tego zabytku kolorystyki,  odtworzenie zniszczonej przynależności zabytku, jeżeli odtworzenie nie przekracza 50% oryginalnej substancji tej przynależności,  odnowienie lub całkowite odtworzenie okien, w tym ościeżnic i okiennic, zewnętrznych odrzwi i drzwi, więźby dachowej, pokrycia dachowego, rynien i rur spustowych,  modernizacja instalacji elektrycznej w zabytkach drewnianych lub w zabytkach, które posiadają oryginalne, wykonane z drewna części składowe i przynależności,  wykonanie izolacji przeciwwilgociowej,  uzupełnianie narysów ziemnych dzieł architektury obronnej oraz zabytków archeologicznych nieruchomych o własnych formach krajobrazowych,  działania zmierzające do wyeksponowania istniejących, oryginalnych elementów zabytkowego układu parku lub ogrodu,  zakup materiałów konserwatorskich i budowlanych, niezbędnych do wykonania prac i robót przy zabytku wpisanym do rejestru,  zakup i montaż instalacji przeciwwłamaniowej oraz przeciwpożarowej i odgromowej.

Dotacja może być udzielona w wysokości do 50% nakładów koniecznych na wykonanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru. Dotacja może być udzielona w wysokości do 100% nakładów koniecznych jedynie gdy zabytek posiada wyjątkową̨ wartość historyczną, artystyczną lub naukową albo wymaga przeprowadzenia złożonych

24 Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków (http:// http://www.bip.mwkz.pl/dotacje).

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 65 – Poz. 9869 pod względem technologicznym prac konserwatorskich, bądź stan zachowania zabytku wymaga niezwłocznego podjęcia prac.

Samorząd Województwa Mazowieckiego

Województwo Mazowieckie corocznie przeznacza środki finansowe na dotacje na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków, położonych na obszarze województwa mazowieckiego w zakresie ochrony zabytków. Dotacje obejmują prace przy zabytkach, które są dostępne publicznie, posiadają istotne znaczenie historyczne, artystyczne lub kulturowe dla mieszkańców województwa mazowieckiego oraz są wpisane do rejestru zabytków. Dotacja na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane może obejmować nakłady konieczne na: sporządzenie ekspertyz technicznych i konserwatorskich, przeprowadzenie badań konserwatorskich lub architektonicznych, wykonanie dokumentacji konserwatorskiej, opracowanie programu prac konserwatorskich i restauratorskich, wykonanie projektu budowlanego zgodnie z przepisami Prawa budowlanego, sporządzenie projektu odtworzenia kompozycji wnętrz, zabezpieczenie, zachowanie i utrwalenie substancji zabytku, stabilizację konstrukcyjną części składowych zabytku lub ich odtworzenie w zakresie niezbędnym dla zachowania tego zabytku, odnowienie lub uzupełnienie tynków i okładzin architektonicznych albo ich całkowite odtworzenie, z uwzględnieniem charakterystycznej dla tego zabytku kolorystyki, odtworzenie zniszczonej przynależności zabytku, jeżeli odtworzenie to nie przekracza 50% oryginalnej substancji tej przynależności, odnowienie lub całkowite odtworzenie okien, w tym ościeżnic i okiennic, zewnętrznych odrzwi i drzwi, więźby dachowej, pokrycia dachowego, rynien i rur spustowych, modernizację instalacji elektrycznej w zabytkach drewnianych lub w zabytkach, które posiadają oryginalne, wykonane z drewna części składowe i przynależności, wykonanie izolacji przeciwwilgociowej, uzupełnianie narysów ziemnych dzieł architektury obronnej oraz zabytków archeologicznych nieruchomych o własnych formach krajobrazowych, działania zmierzające do wyeksponowania istniejących, oryginalnych elementów zabytkowego układu parku lub ogrodu, zakup materiałów konserwatorskich i budowlanych, niezbędnych do wykonania prac i robót przy zabytku wpisanym do rejestru, zakup i montaż instalacji przeciwwłamaniowej oraz przeciwpożarowej i odgromowej.

O dotację może ubiegać się każdy, kto jest właścicielem bądź posiadaczem zabytku wpisanego do rejestru lub posiada taki zabytek w trwałym zarządzie i posiada tytuł prawny do zabytku wynikający z prawa własności, użytkowania wieczystego, trwałego zarządu, ograniczonego prawa rzeczowego albo stosunku zobowiązaniowego. O dofinansowanie nie mogą ubiegać się jednostki organizacyjne zaliczane do sektora finansów publicznych. Dotacja może zostać udzielona do 50% ogółu nakładów niezbędnych na wykonanie prac lub robót przy zabytku. W uzasadnionych przypadkach, jeżeli zabytek posiada wyjątkową wartość historyczną, artystyczną lub naukową, albo wymaga przeprowadzenia złożonych pod względem technologicznym prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych lub jeżeli stan zachowania zabytku wymaga niezwłocznego podjęcia prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku, dotacja może być udzielona do wysokości 100% nakładów. Maksymalna wnioskowana kwota dotacji wynosi 200 000 zł.

Program Rozwoju Obszarów Wiejskich

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 66 – Poz. 9869

W zakresie działania M07 – Podstawowe usługi i odnowa wsi na obszarach wiejskich uwzględniono zachowanie i ochronę dziedzictwa kulturowego, kształtowanie przestrzeni publicznej i projekty dotyczące obiektów pełniących funkcje kulturalne. W ramach poddziałania pn. Badania i inwestycje związane z utrzymaniem, odbudową i poprawą stanu dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego wsi, krajobrazu wiejskiego i miejsc o wysokiej wartości przyrodniczej, w tym dotyczące powiązanych aspektów społeczno- gospodarczych oraz środków w zakresie świadomości środowiskowej, dofinansowaniu podlega ochrona zabytków i budownictwa tradycyjnego. W poddziałaniu 7.6 - Wsparcie na badania i inwestycje związane z utrzymaniem, odbudową i poprawą stanu dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego wsi, krajobrazu wiejskiego i miejsc o wysokiej wartości przyrodniczej, w tym dotyczące powiązanych aspektów społeczno-gospodarczych oraz środków w zakresie świadomości środowiskowej. Wsparcie w ramach tego typu operacji obejmuje odnawianie lub poprawę stanu zabytkowych obiektów budowlanych, służących zachowaniu dziedzictwa kulturowego, zakup obiektów charakterystycznych dla tradycji budownictwa w danym regionie z przeznaczeniem na cele publiczne. Pomoc ma formę refundacji części kosztów kwalifikowalnych operacji. Beneficjentami mogą być: gmina lub instytucja kultury, dla której organizatorem jest JST. Wysokość pomocy ze środków EFRROW nie może przekroczyć 500 000 zł na miejscowość w okresie realizacji Programu, łącznie na inwestycje realizowane w ramach poddziałania: Badania i inwestycje związane z utrzymaniem, odbudową i poprawą stanu dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego wsi, krajobrazu wiejskiego i miejsc o wysokiej wartości przyrodniczej, w tym dotyczące powiązanych aspektów społeczno-gospodarczych oraz środków w zakresie świadomości środowiskowej oraz poddziałania Inwestycje w tworzenie, ulepszanie lub rozwijanie podstawowych usług lokalnych dla ludności wiejskiej, w tym rekreacji i kultury oraz powiązanej infrastruktury – na zakres dotyczący budowy, przebudowy, modernizacji lub wyposażenia obiektów pełniących funkcje kulturalne oraz kształtowania przestrzeni publicznej.

W ramach poddziałania pn. „Inwestycje w tworzenie, ulepszanie lub rozwijanie podstawowych usług lokalnych dla ludności wiejskiej, w tym rekreacji i kultury oraz powiązanej infrastruktury” dofinansowaniu podlegają inwestycje w obiekty pełniące funkcje kulturalne. W poddziałaniu 7.4 - Wsparcie inwestycji w tworzenie, ulepszanie i rozwijanie podstawowych usług lokalnych dla ludności wiejskiej, w tym rekreacji i kultury, i powiązanej infrastruktury wsparcie obejmuje budowę, modernizację lub wyposażanie budynków pełniących funkcje kulturalne, w tym świetlic i domów kultury oraz ukształtowanie przestrzeni publicznej zgodnie z wymaganiami ładu przestrzennego. Pomoc ma formę refundacji części kosztów kwalifikowalnych operacji. Beneficjentami mogą być: gmina lub instytucja kultury, dla której organizatorem jest JST. Wysokość pomocy ze środków EFRROW nie może przekroczyć 500 000 zł na miejscowość w okresie realizacji Programu, łącznie na inwestycje realizowane w ramach poddziałania: Badania i inwestycje związane z utrzymaniem, odbudową i poprawą stanu dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego wsi, krajobrazu wiejskiego i miejsc o wysokiej wartości przyrodniczej, w tym dotyczące powiązanych aspektów społeczno-gospodarczych oraz środków w zakresie świadomości środowiskowej oraz poddziałania „Inwestycje w tworzenie, ulepszanie lub rozwijanie podstawowych usług lokalnych dla ludności wiejskiej, w tym rekreacji i kultury oraz powiązanej infrastruktury” – na zakres dotyczący budowy, przebudowy,

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 67 – Poz. 9869 modernizacji lub wyposażenia obiektów pełniących funkcje kulturalne oraz kształtowania przestrzeni publicznej.

Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG)

W ramach Mechanizmu Finansowego EOG możliwe są obszary wsparcia:  Różnorodność kulturowa: Program ma na celu rozwój kontaktów w zakresie wymiany kulturalnej oraz wymianę dobrych praktyk z tego obszaru pomiędzy Polską a państwami-darczyńcami: Islandią, Liechtensteinem i Norwegią. Współfinansowane będą następujące typy działań: ✓ organizacja wystaw, spektakli, koncertów, festiwali (w tym filmowych) i innych wydarzeń artystycznych, ✓ wspieranie współpracy oraz wymiany artystów w zakresie m.in. sztuk plastycznych, sztuk scenicznych, muzyki, fotografii, filmu i innych, ✓ wspieranie współpracy szkół artystycznych i uczelni artystycznych, ✓ współpraca ekspertów w dziedzinie nowoczesnych technik, dokumentacji, ochrony, konserwacji i promocji dziedzictwa kulturowego, zwalczania nielegalnego wywozu i wwozu oraz handlu skarbami kultury, zarządzania dziedzictwem narodowym, ✓ współpraca międzyinstytucjonalna instytucji kultury i archiwów. Następujący beneficjenci są uprawnieni do ubiegania się o dofinansowanie: ✓ państwowe i samorządowe instytucje kultury, instytucje filmowe, ✓ publiczne szkoły artystyczne i uczelnie artystyczne, ✓ uczelnie publiczne (w przypadku projektów realizowanych przez ich wydziały artystyczne oraz wydziały związane z: kulturoznawstwem, historią, dziedzictwem kulturowym, zarządzaniem kulturą), ✓ archiwa państwowe, ✓ jednostki samorządu terytorialnego i ich związki, ✓ organizacje pozarządowe ze sfery kultury. Wartość i poziom dofinansowania projektu są następujące: ✓ Małe projekty – wartość dofinansowania: od 50 000 euro do 150 000 euro. ✓ Duże projekty – wartość dofinansowania: od 150 000 euro do 1 000 000 euro. Poziom dofinansowania projektu: do 90% kosztów kwalifikowalnych projektu.  Konserwacja i rewitalizacja: Celem programu jest ochrona, zachowanie i udostępnianie dziedzictwa kulturowego dla przyszłych pokoleń. W ramach programu współfinansowane będą następujące typy działań: ✓ rewitalizacja, konserwacja, renowacja i adaptacja na cele kulturalne historycznych obiektów i zespołów zabytkowych wraz z otoczeniem (zakup wyposażenia może stanowić integralną część projektu), ✓ budowa, rozbudowa, remonty i przebudowa instytucji kultury (zakup wyposażenia może stanowić integralną część projektu), ✓ konserwacja zabytków ruchomych oraz zabytkowych księgozbiorów, zbiorów piśmienniczych, archiwaliów i zbiorów audiowizualnych, w tym filmowych,

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 68 – Poz. 9869

✓ rozwój zasobów cyfrowych w dziedzinie kultury, w tym: digitalizacja zabytków ruchomych oraz zabytkowych księgozbiorów, zbiorów piśmienniczych, archiwaliów i zbiorów audio, audiowizualnych i filmowych oraz tworzenie wirtualnych instytucji kultury. Następujący beneficjenci są uprawnieni do ubiegania się o dofinansowanie: ✓ państwowe i samorządowe instytucje kultury, ✓ publiczne szkoły artystyczne i uczelnie artystyczne, ✓ publiczne uczelnie wyższe, ✓ archiwa państwowe, ✓ jednostki samorządu terytorialnego i ich związki, ✓ kościoły i związki wyznaniowe, ✓ organizacje pozarządowe ze sfery kultury. Minimalna wartość dofinansowania projektu to 1 000 000 euro. Maksymalna kwota dofinansowania będzie wynosić 8 000 000 euro). Poziom dofinansowania projektu wynosi do 85% kosztów kwalifikowanych.

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 69 – Poz. 9869

11. Podsumowanie

Założeniem opracowania „Programu Opieki nad Zabytkami dla Gminy Ożarów Mazowiecki na lata 2018-2021” jest zachowanie i poprawa stanu zasobów dziedzictwa kulturowego poprzez ochronę prawną, odnowę, określenie działań wspierających i edukacyjnych kierowanych do mieszkańców Gminy, organizacyjnych i finansowych kierowanych na elementy dziedzictwa kulturowego oraz upowszechnienie w świadomości społeczeństwa gminy potrzeb i zasad ochrony środowiska kulturowego.

Podstawowym aktem prawnym regulującym zasady ochrony zabytków i opieki nad zabytkami w Polsce jest ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Opieka nad zabytkiem sprawowana przez jego właściciela lub posiadacza polega, w szczególności, na zapewnieniu warunków:  naukowego badania i dokumentowania zabytku,  prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku,  zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie,  korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości,  popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury.

Obowiązek sporządzenia gminnego programu opieki nad zabytkami wynika z art. 87 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Wójt (burmistrz, prezydent miasta) powinien sporządzić na okres 4 lat gminny program opieki nad zabytkami.

Przy opracowaniu „Programu opieki nad zabytkami dla Gminy Ożarów Mazowiecki na lata 2018-2021” uwzględniono zapisy dokumentów na poziomie krajowym, wojewódzkim, powiatowym i gminnym. Zapisy „Programu” są zgodne z celami, zasadami i kierunkami wyznaczonymi przez krajowe, wojewódzkie i powiatowe dokumenty programowe.

Rejestr zabytków dla województwa mazowieckiego jest prowadzony przez Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Warszawie (Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków, ul. Nowy Świat 18/20, 00-373 Warszawa). W rejestrze zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego znajduje się 13 obiektów z terenu Gminy Ożarów Mazowiecki. Do wojewódzkiej ewidencji zabytków województwa mazowieckiego wpisanych zostało 27 obiektów z terenu Gminy Ożarów Mazowiecki, a 14 obiektów jest planowanych przez Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków do włączenia do wojewódzkiej ewidencji zabytków. 10 obiektów ujęto dodatkowo w Gminnej Ewidencji Zabytków.

Na podstawie analizy szans i zagrożeń występujących w otoczeniu oraz mocnych i słabych stron gminy, zdefiniowano następujące priorytety działań w zakresie opieki nad zabytkami Gminy Ożarów Mazowiecki: 1. Uwzględnienie dziedzictwa kulturowego jako elementu rozwoju Gminy Ożarów Mazowiecki. 2. Ochrona i kształtowanie krajobrazu kulturowego. 3. Dokumentacja i promocja oraz edukacja w zakresie dziedzictwa kulturowego gminy.

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 70 – Poz. 9869

Jako kierunki działań realizacji „Programu Opieki nad Zabytkami dla Gminy Ożarów Mazowiecki na lata 2018-2021” w ramach przyjętych priorytetów uznano: 1. Prowadzenie Gminnej Ewidencji Zabytków. 2. Uwzględnienie ochrony obiektów zabytkowych w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. 3. Ochronę i odnowę obiektów zabytkowych. 4. Promocję i popularyzację dziedzictwa kulturowego. 5. Edukację w zakresie ochrony dóbr kultury. 6. Wspieranie aktywności lokalnej mającej na celu poszanowanie dziedzictwa kulturowego.

W „Programie” określono szczegółowe zadania w ramach realizacji postawionych celów wraz z koncepcją procesu monitoringu, a także wskazano potencjalne źródła finansowania zadań z zakresu opieki nad zabytkami ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Warszawie, Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020, Samorządu Województwa Mazowieckiego, a także Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz środków w ramach mechanizmu finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego.

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 71 – Poz. 9869

12. Wykorzystane źródła danych

Akty prawne

Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 23 lipca 2003, Dz.U. z 2017 r., poz. 2187 ze zm. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, Dz.U. z 2017 r., poz. 1875 ze zm. Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 maja 2011 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem, Dz.U nr 113, poz. 661.

Inne materiały i źródła internetowe

Bank Danych Lokalnych, www.stat.gov.pl. Białecki P., 2014. Powiat warszawski zachodni. Biblioteka Publiczna w Ożarowie Mazowieckim. Libicki P, Libicki M., 2009. Dwory i pałace wiejskie na Mazowszu. Dom Wydawniczy Rebis. Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Ożarów Mazowiecki 2016-2023, przyjęty uchwałą Nr XLII/429/17 Rady Miejskiej w Ożarowie Mazowieckim z dnia 20 czerwca 2017 r. Łada M., 2014. Szlakiem Miejsc Pamięci Narodowej w Powiecie Warszawskim Zachodnim, Ożarów Mazowiecki. Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004-2013 z uzupełnieniem na lata 2004-2020, dostępne: http://bip.mkidn.gov.pl/media/docs/050617nsrk-uzupelnienie.pdf. Narodowy Instytut Dziedzictwa, www.nid.pl Plan zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego, przyjęty uchwałą nr 180/14 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 7 lipca 2014 r. Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020, zaakceptowany przez Komisję Europejską 12 lutego 2015 r., dostępny: https://www.funduszedlamazowsza.eu/wp- content/uploads/2017/12/regionalny-program-operacyjny-wojewodztwa-mazowieckiego-2014- 2020.pdf. Rejestr zabytków województwa mazowieckiego, według stanu na wrzesień 2017 r. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. Sulimierski F., Chlebowski B., Walewski W., Warszawa, 1880-1902. Strategia Rozwoju Gminy Ożarów Mazowiecki na lata 2014-2020, przyjęta uchwałą nr LX/583/14 Rady Miejskiej w Ożarowie Mazowieckim z dnia 6 listopada 2014 r. Strategia Rozwoju Kultury w województwie mazowieckim na lata 2015-2020, przyjęta uchwałą 84/15 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 8 września 2015 r. Strategia Rozwoju Powiatu Warszawskiego Zachodniego na lata 2016-2025, przyjęta uchwałą nr XI/75/2015 Rady Powiatu Warszawskiego Zachodniego z dnia 17 grudnia 2015 r. (dostępne: https://bip.pwz.pl/158,strategia-rozwoju). Strategia Rozwoju Turystyki w województwie mazowieckim na lata 2014-2020, przyjęta uchwałą Sejmiku Województwa nr 81/15 z dnia 8 września 2015 r., dostępna: www.mazovia.pl/.../strategia_rozwoju_turystyki_w_wojewodztwie_ mazowieckim_na_lata_2014_- _2020.pdf.

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 72 – Poz. 9869

Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030 roku, przyjęta uchwałą Nr 158/13 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 28 października 2013 roku. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Ożarów Mazowiecki, przyjęte uchwałą nr 464/10 Rady Miejskiej w Ożarowie Mazowieckim z dnia 15 czerwca 2010 r. Uchwała nr 464/10 Rady Miejskiej w Ożarowie Mazowieckim z dnia 15 czerwca 2010 r. w sprawie Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Ożarów Mazowiecki.

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 73 – Poz. 9869

Załącznik nr 1 Wykaz stanowisk archeologicznych ujętych w wojewódzkiej ewidencji zabytków na terenie Gminy Ożarów Mazowiecki25

Numer Lp. Miejscowość Obiekt Chronologia stanowiska 1 Bronisze 57-64/1 osada średniowiecze okres halsztacki-wczesny lateński, 2 Bronisze 57-64/12 osada okres wczesnośredniowieczny XI- XIII w., średniowiecze, nowożytność 3 Bronisze 57-64/17 cmentarzysko okres lateński Domaniewek 4 57-64/13 ślady osadnictwa starożytność, wczesna epoka brązu Pierwszy starożytność, okres 5 Gołaszew 57-63/39 osada wczesnośredniowieczny 6 Gołaszew 57-63/7 osada I-IV w. n.e. 7 Gołaszew 57-64/7 osada VI p.n.e. - IV w n.e. wczesna epoka brązu, późne 8 Jawczyce 57-64/28 ślady osadnictwa średniowiecze, nowożytność epoka kamienia, późne 9 Jawczyce 57-65/2 ślady osadnictwa średniowiecze, nowożytność wczesne średniowiecze, 10 Konotopa 57-64/14 osada średniowiecze starożytność, XV-XVI w., XVII-XVIII 11 Konotopa 57-64/27 ślady osadnictwa w. starożytność, późny okres lateński- okres wpływów rzymskich, okres 12 Konotopa 57-64/8 osada wczesnośredniowieczny XI-XIII w., średniowieczny XIV-XV w. osada, Starożytność, późny okres lateński, 13 Konotopa 57-64/9 cmentarzysko wczesny okres wpływów rzymskich 14 Konotopa 57-65/1 osada XII-XIII w. starożytność, 15 Koprki 57-64/16 osada średniowiecze-nowożytność 16 Kręczki 56-64/19 osada starożytność, średniowiecze 17 Kręczki 56-64/9 ślady osadnictwa starożytność 18 Kręczki -Kaputy 56-64/27 osada I- IV w. n.e., XII - XV w. n.e. 19 Kręczki -Kaputy 56-64/8 osada I- IV w. n.e., XII - XV w. n.e. 20 Michałówek 57-63/42 osada starożytność, neolit 21 Michałówek 57-63/47 osada średniowiecze-nowożytność 22 Mory 57-65/3 ślady osadnictwa późne średniowiecze, nowożytność starożytność, późny okres wpływów 23 Myszczyn 56-63/13 osada rzymskich, średniowiecze XII w. i młodsze ślady osadnictwa, Starożytność, okres wpływów 24 Myszczyn 56-63/42 miejsce produkcji rzymskich hutniczej

25 Według danych Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, stan na wrzesień 2017 r.

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 74 – Poz. 9869

Numer Miejscowość Obiekt Chronologia stanowiska okres halsztacki, wczesne 25 Myszczyn 57-63/16 osada średniowiecze, średniowiecze 26 Ołtarzew 57-64/18 osada XIV-XVI w. neolit, okres 27 Orły-Kolonia 57-63/36 osada wczesnośredniowieczny XII-XIII w., okres średniowieczny, nowożytność okres lateński, okres wpływów 28 Ożarów Mazowiecki 57-64/11 osada rzymskich 29 Ożarów Mazowiecki 57-64/21 cmentarzysko okres lateński 30 Ożarów Mazowiecki 57-64/22 znalezisko wczesne średniowiecze okres lateński-wczesny okres 31 Ożarów Mazowiecki 57-64/23 cmentarzysko wpływów rzymskich 32 Ożarów Mazowiecki 57-64/24 cmentarzysko 33 Ożarów Mazowiecki 57-64/25 cmentarzysko okres halsztacki i lateński, wczesne Osada, miejsce średniowiecze, średniowiecze późny 34 Ożarów Mazowiecki 57-64/5 produkcji żelaza okres lateński, okres wpływów rzymskich 35 Ożarów Mazowiecki 57-64/20 moneta rzymska starożytność, późny okres lateński, 36 Ożarów Wieś 57-64/10 osada okres wpływów rzymskich starożytność, średniowiecze, 37 Pilaszków 56-63/30 ślady osadnictwa nowożytność starożytność, okres 38 Pilaszków 57-63/15 ślady osadnictwa wczesnośredniowieczny XII-XIII w. 39 Pilaszków 57-63/27 ślady osadnictwa starożytność starożytność, wczesne 40 Pilaszków 57-63/35 ślady osadnictwa średniowiecze, nowożytność 41 Pilaszków 57-63/55 cmentarzysko okres lateński osada Starożytność, późny okres lateński- 42 Płochocin 57-63/25 miejsce produkcji okres wpływów rzymskich żelaza 43 Płochocin 57-63/37 ślady osadnictwa późny neolit-wczesna epoka brązu 44 Płochocin 57-63/38 ślady osadnictwa starożytność Osada, późny okres lateński, późny okres 45 Płochocin 57-63/48 miejsce produkcji wpływów rzymskich, późny okres żelaza lateński, okres wpływów rzymskich osada 46 Płochocin 57-63/49 VI -III p.n. e, III p.n.e. - IV w. n.e. cmentarzysko osada 47 Płochocin 57-63/50 VI -III p.n. e, III p.n.e. - IV w. n.e. cmentarzysko 48 Płochocin 57-63/7 osada I-IV w. n.e.

późny okres lateński-okres wpływów Osada, miejsce 49 Płochocin-Osiedle 57-63/13 rzymskich, późny okres lateński, produkcji żelaza okres wpływów rzymskich

Numer Lp. Miejscowość Obiekt Chronologia stanowiska

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 75 – Poz. 9869

50 Pogroszew 56-64/16 ślady osadnictwa neolit neolit, późny okres wpływów Osada, miejsce rzymskich, średniowiecze- 51 Pogroszew-Kolonia 56-63/14 produkcji nowożytność, późny okres wpływów hutniczej rzymskich starożytność, neolit, okres 52 Pogroszew-Kolonia 57-63/17 osada halsztacki, okres wczesnośredniowieczny XI-XIII w. neolit, okres 53 Pogroszew-Kolonia 57-63/18 osada wczesnośredniowieczny VIII-XIII w. 54 Pogroszew-Kolonia 57-63/44 osada średniowiecze-nowożytność epoka kamienia, wczesne 55 Stara Wieś 57-65/4 ślady osadnictwa średniowiecze, średniowiecze/nowożytność 56 Strzykuły Kręczki 56-64/7 osada I -IV w. n.e. starożytność, neolit, epoka brązu, 57 Święcice 57-63/10 osada okres halsztacki, lateński, okres wpływów rzymskich starożytność, okres ślady osadnictwa wczesnośredniowieczny późny 58 Święcice 57-63/11 miejsce produkcji okres lateński-okres wpływów żelaza rzymskich późny okres lateński-okres wpływów Osada, miejsce rzymskich, średniowiecze, późny 59 Święcice 57-63/12 produkcji żelaza okres lateński, okres wpływów rzymskich 60 Święcice 57-63/19 osada starożytność, średniowiecze 61 Święcice 57-63/20 ślady osadnictwa starożytność okres wczesnośredniowieczny XII- 62 Święcice 57-63/26 osada XIII w., okres średniowieczny neolit, wczesna epoka brązu, Osada, osada/ 63 Święcice 57-63/4 okres wczesnośredniowieczny cmentarzysko okres halsztacki i lateński starożytność, okres 64 Święcice 57-63/40 ślady osadnictwa wczesnośredniowieczny epoka brązu, okres halsztacki, 65 Wolica 57-63/22 osada średniowiecze wczesna epoka brązu, okres 66 Wolica 57-63/46 osada halsztacki, późny okres lateński, okres wpływów rzymskich 67 Wolica 57-63/56 ślady osadnictwa okres wpływów rzymskich okres wczesnośredniowieczny XI- 68 Wolica 57-63/9 ślady osadnictwa XIII w., okres średniowieczny 69 Wolskie 57-63/21 osada neolit starożytność, średniowiecze- 70 Wolskie/ Święcice 57-63/41 ślady osadnictwa nowożytność