Abdullah Bosnevî'ye Nispet Edilen “Makāsid-I Envâr-I Gaybiyye Ve Masâid-I Ervâh-I Tayyibe” Isimli Eser Ve Ta
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
T.C. NECMETTİN ERBAKAN ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TEMEL İSLAM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI TASAVVUF BİLİM DALI ABDULLAH BOSNEVÎ’YE NİSPET EDİLEN “MAKĀSID-I ENVÂR-I GAYBİYYE VE MASÂİD-İ ERVÂH-I TAYYİBE” İSİMLİ ESER VE TAHLİLİ GÜLSÜM GÜMÜŞ YÜKSEK LİSANS TEZİ DANIŞMAN PROF. DR. HÜLYA KÜÇÜK KONYA- 2019 T.C. ,ffi NEcMETTN ERSaKAN ürNivpnsirpsi ıerffiıı Sosyal Bilimler Enstitiisü Müdiırlüğü §osYAı BiLlMtıR €fXONYA ENsrirüsü Bilimsel Etik Sayfası A,dı Soyadı jülsüm GUMUŞ Numarası 148l0601 1 16l Ana Bilim /Bilim Dah lemel Islam Bilimleri/ Tasawuf irogramı t'ezli Yfüsek Lisans X O )öl )oktora lezin Adı Abdullah Bosnevi'ye Nispet Edilen "Makasıd-ı Envör-ı Gaybiyye ve Mas6id-i jrv6h-ı Tayyibe" İsimli Eser ve Tahlili Bu tezin hazırlanmasında bilimsel etiğe ve akademik kurallaıa özenle riayet edildiğini, tez içindeki büttln bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, aynca tez yazım kurallanna uygun olarak hazrrlanan bu çalışmada başkalarınrn eserlerinden yararlanrlması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm. Öğrencinin Adı Soyadı T.C. NECMETTİN ERBAKAN ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü Adı Soyadı Gülsüm GÜMÜŞ Numarası 148106011161 Ana Bilim / Bilim Dalı Temel İslam Bilimleri/ Tasavvuf Tezli Yüksek Lisans X Programı Doktora Öğrencinin Tez Danışmanı Prof. Dr. Hülya KÜÇÜK Abdullah Bosnevî’ye Nispet Edilen “Makāsıd-ı Envâr-ı Gaybiyye ve Masâid-i Tezin Adı Ervâh-ı Tayyibe” İsimli Eser ve Tahlili ÖZET 17. yy.’ın önemli Fusūs şârihlerinden ve sufi şairlerinden olan Abdullah Bosnevî’ye nispet edilen Makāsıd-ı Envâr-ı Gaybiyye ve Masâid-i Ervâh-ı Tayyibe isimli risâle üzerine yapılan çalışma ile risâlenin muhteviyatı incelenmektedir. Risâle, her ne kadar Abdullah Bosnevî’ye nispet edilse de araştırmamız sırasında risâlenin Ali b. Siyâvuş’a ait olan Makāsıd-ı Nâciye Fi’l-Mebde’ ve’l-Meâş ve’l- Meâd isimli eserin tercümesi olduğunu tespit ettik. Bir giriş, üç bölüm ve eklerden oluşan bu çalışmada risâlenin müellifi Ali b. Siyâvuş ve mütercimi Abdullah Bosnevî’nin hayatları ve eserleri hakkında bilgiler yanında yoğun bir tasavvufî içeriğe sahip olan risâle’nin konuları mebde’, meâş ve meâd başlıkları altında ele alınmakta ve risâlenin günümüz harflerine çevirisi bulunmaktadır. Ekler kısmında ise mevcut el yazması nüshalardan örnekler yer almaktadır. Risâle, tasavvufun birçok konusunu mebde’, meâş ve meâd başlıkları altında bir araya getirdiğini söylemek yanlış olmayacaktır. Bu yönüyle risâle, sistematik muhtasar bir Tasavvuf el kitabı olarak nitelenmeyi haketmektedir. Anahtar Kelimeler: Ali b. Siyâvuş, Abdullah Bosnevî, Mebde’, Meâş, Meâd. Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fak. A1-Blok 42090 Meram Yeni Yol /Meram /KONYA Tel: 0 332 201 0060 Faks: 0 332 201 0065 Web: www.konya.edu.tr E-posta: [email protected] T.C. NECMETTİN ERBAKAN ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü Name and Surname Gülsüm GÜMÜŞ Student Number 148106011161 Basic Islamic Sciences / Sufism Department Master’s Degree (M.A.) X Study Programme Doctoral Degree (Ph.D.) Author’s Supervisor Prof. Dr. Hülya KÜÇÜK Title of the The Book Tıtled “Makasıd-ı Anvar-ı Ghaybıyya Wa Masaid-i Arvah-ı Thesis/Dissertation Tayyiba” Which is Attributed to Abd Allah Al-Busnawi and It’s Analtsis ABSTRACT The content of the treatise is examined with the work on the treatise named Makāsıd-ı Anwār-ı Ghaybıyya Wa Masāid-i Arwāh-ı Tayyiba, which is attributed wrongly Abd Allah Al-Busnawī one of the important Fusūs commentators and sufi poets of the 17th century. Although the Risāla was attributed to Abd Allah Al- Busnawī, during the course of our research, we have found that there is a translation of Makāsıd-ı Nājiya fi’l-Mabda’ wa’l-Maʽāş wa’l-Maʽād which belonged to Ali b. Siyāwush. The study which consists of an introduction, three chapters and appendices, examines the lives and works of Ali b. Siyāwush and Abd Allah Al-Busnawī; and besides, the topics of the treatise, which has an intense mystical content, are discussed under the headings of mabda’, maʽāş and maʽād; and the text of the work is given in Latin alphabet. In the appendices, some folio examples of the manuscripts that used the work are presented. It wont be wrong to state that the Risāla brings together many subjects of Sufism under the titles of mabda’, maʽāş and maʽād. In this respect, the treatise deserves to be called a systematic concise a sufi guide book. Keywords: Ali b. Siyāwush, Abd Allah Al- Busnawī, Mabda’ wa’l-Maʽāş wa’l- Maʽād. Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fak. A1-Blok 42090 Meram Yeni Yol /Meram /KONYA Tel: 0 332 201 0060 Faks: 0 332 201 0065 Web: www.konya.edu.tr E-posta: [email protected] İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER ............................................................................................................. i ÖNSÖZ ....................................................................................................................... iii KISALTMALAR ......................................................................................................... v GİRİŞ ........................................................................................................................... 1 1. ÇALIŞMANIN KONUSU VE KAPSAMI ............................................................. 1 2. ÇALIŞMANIN YÖNTEMİ VE AMACI ................................................................ 1 BİRİNCİ BÖLÜM ....................................................................................................... 5 YÂR ALİ B. SİYÂVUŞ VE ABDULLAH BOSNEVÎ ............................................... 5 1.1. YÂR ALİ B. SİYÂVUŞ’UN HAYATI VE ESERLERİ .................................. 5 1.1.1. Ali b. Siyâvuş Döneminde Anadolu’da Durum ......................................... 5 1.1.2. Hayatı ......................................................................................................... 7 1.1.3. Eserleri ..................................................................................................... 10 1.2. ABDULLAH BOSNEVÎ’NİN HAYATI VE ESERLERİ ............................. 13 1.2.1. Abdullah Bosnevî Döneminde Anadolu’da Durum ................................. 13 1.2.2. Doğum Yeri ............................................................................................. 15 1.2.3. İlmî ve Tasavvufî Hayatı ......................................................................... 15 1.2.4. Tarîkatı ve Şeyhi ...................................................................................... 17 1.2.5. Vefatı ....................................................................................................... 19 1.2.6. Eserleri ..................................................................................................... 19 İKİNCİ BÖLÜM ........................................................................................................ 25 MAKĀSID-I ENVÂR-I GAYBİYYE VE MASÂİD-İ ERVÂH-I TAYYİBE VE TAHLİLİ ................................................................................................................................... 25 2.1. ESERİN TANITIMI ....................................................................................... 25 2.1.1. Eserin İsmi ............................................................................................... 25 2.1.2. Eserin Yazılış Tarihi ................................................................................ 25 2.1.3. Eserin Yazılış Sebebi ............................................................................... 26 2.1.4. Eserin Nüshaları ....................................................................................... 27 2.1.4.1. Beyazıt Nüshası: Beyazıt Devlet Ktp., Veliyüddin Efendi, nr. 1855 27 2.1.4.2. İstanbul Üniversitesi Nüshası: İstanbul Üniversitesi Merkez Ktp., Türkçe Yazmalar, nr. 2233. ........................................................................... 28 2.1.4.3. Nuruosmaniye Nüshası: Nuruosmaniye Yazma Eserler Ktp., nr. 4896. .............................................................................................................. 30 2.1.4.4. Topkapı Nüshası: Topkapı Sarayı Müzesi Hazine Kitaplığı, nr. 00276. ............................................................................................................ 31 2.1.5. Eserin Muhtevâsı ..................................................................................... 32 2.1.6. Eserin Kaynakları ve Uslûbu ................................................................... 33 2.2. ESERİN TAHLİLİ .......................................................................................... 34 2.2.1. Tasavvuf İlmi’nin Mevzûu, Mesâili ve Mebâdîi ..................................... 34 2.2.2. Mebde’ ..................................................................................................... 39 2.2.2.1. Varlık Mertebeleri ............................................................................. 39 2.2.2.1.1. Zât-ı İlâhî (Lâ-Taayyün Mertebesi) .......................................... 41 2.2.2.1.2. Taayyün-i Evvel ......................................................................... 42 2.2.2.1.3. Taayyün-i Sânî ........................................................................... 44 2.2.2.1.4. Mertebe-i Âlem-i Ervâh ............................................................. 47 2.2.2.1.5. Mertebe-i Âlem-i Misâl ............................................................. 49 2.2.2.1.6. Mertebe-i Şehâdet .....................................................................