6018 Gentse Bijdr. 07 Adriaens*
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
HET GIOCONDA-ENSEMBLE: DE ZWANENZANG VAN PHILIPPE WOLFERS EEN BELGISCHE BIJDRAGE AAN DE INTERNATIONALE TENTOONSTELLING VOOR MODERNE DECORATIEVE EN INDUSTRIËLE KUNSTEN VAN PARIJS IN 1925 WERNER ADRIAENSSENS Afb. 1. Opname gemaakt in het Gioconda-ensemble tijdens het officiële bezoek van Koningin Elisabeth I op 11 juni 1925 aan de internationale tentoonstelling voor moderne decoratieve en industriële kunsten van Parijs. V.l.n.r. Graaf Adrien van der Burch, Koningin Elisabeth, Philippe Wolfers, Gravin van der Burch. – Privé-archief, foto G. Champroux, Bruxelles. (Foto KMKG, R. Mommaerts) 132 WERNER ADRIAENSSENS Afb. 2. Philippe Wolfers, blauwdruk ondertekend Gioconda van de buffetkast, gedateerd 18.08.1924. Dit project werd samen met twee andere (afb. 3 & 4) op 15 september 1924 voorgelegd aan de Belgische vakjury van groep II. – Brussel, Algemeen Rijksarchief, MEZ Paris Expo 25, nr 465.1: 472 x 716 mm. (© ARA, foto J.J. Rousseau) HET GIOCONDA - ENSEMBLE : DE ZWANENZANG VAN PHILIPPE WOLFERS Afb. 3. Philippe Wolfers, blauwdruk ondertekend Gioconda van de inplanting van de interieurelementen in de zaal, gedateerd 27.08.1924. – 133 Brussel, Algemeen Rijksarchief, MEZ Paris Expo 25, nr 465.2: 612 x 735 mm. (© ARA, foto J.J. Rousseau) 134 WERNER ADRIAENSSENS Op de internationale tentoonstelling voor moderne deco- Invalides, de galerij die door de Franse organisatie was ratieve en industriële kunsten die in 1925 te Parijs plaats- voorzien voor de Belgische interieurkunstenaars of ensem- vond, werd in het Belgisch paviljoen een ensemble ten- bliers. De kunstenaar specifieerde zijn inzending als volgt: toongesteld dat werd overladen met lof vanwege de Une Salle à Manger comprenant le mobilier, l'argenterie, les internationale pers. Het betrof een volledige eetkamer die cristaux etc. et notamment: une table avec chaises, un dres- praktisch tot in het kleinste detail was ontworpen door soir, une argentière, une table à thé avec service et samovar, Philippe Wolfers. Hoewel deze kunstenaar vooral interna- la vaisselle plate, les couverts, le milieu de table etc. – Les cri- tionale roem verwierf voor zijn art-nouveaucreaties, staux: verres, brocs, carafes etc. Als uitvoerder van de ver- bewees hij met deze inzending, gepresenteerd onder de schillende interieurelementen benoemde hij Wolfers Frères naam Gioconda, dat hij met zijn laatste totaalconcept ook voor het zilverwerk, Les Cristalleries du Val-Saint-Lambert tot de grootmeesters van de art deco kan worden gere- voor het kristal, La Compagnie des Arts (Poppe & Cie) voor kend.1 het meubilair en de Association Nationale des Dentellières Belges voor het kantwerk.11 Conform de reglementering die het Belgisch Commissariaat-Generaal had opgesteld12, De noodzaak van een Belgische inzending: een strenge voegde Philippe Wolfers bij zijn inschrijvingsformulieren reglementering ter verzekering van succes het project, bestaande uit drie blauwdrukken van de ver- schillende objecten van het interieur dat hij tentoon De deelname van België aan de Parijse tentoonstelling van wenste te stellen. De drie ontwerptekeningen tonen het 1925 was problematisch. Vooral de laattijdige uitnodiging project van de buffetkast met aanduiding van de materi- door de Franse Staat2 en het beperkte budget dat door de aalkeuze, gedagtekend 18 augustus 1924 (afb. 2), de glo- Belgische overheid werd toegekend3 zorgden voor heel wat bale opstelling van de zaal (afb. 3), gedagtekend 27 augus- tijdverlies.4 Het complexe karakter van de manifestatie, een tus 1924, en het zilveren koffieservies, gedagtekend 28 tentoonstelling voor moderne decoratieve kunsten, vereiste augustus 1924 (afb. 4). Zij werden zonder vermelding van een speciale organisatie. Het officiële reglement schreef de auteur met het devies of pseudoniem Gioconda gesig- immers voor dat alles in een nieuwe stijl moest zijn ont- neerd.13 Deze naam zou tijdens de tentoonstelling door de worpen, zonder referenties naar het verleden. Kopieën en pers eveneens worden gebruikt als betiteling van het imitaties zouden worden geweerd.5 Het werd daarom door ensemble.14 het Belgisch inrichtend comité noodzakelijk geacht om per groep van een bepaalde discipline6 een jury samen te stel- Reeds vóór de eerste bijeenkomst van de jury van groep II, len. Vooraleer een kunstenaar of industrieel werd toegelaten klasse 7, werd Philippe Wolfers door Eduard Caspers, de om te exposeren, moest hij een volledig inschrijvingsdossier secretaris van commissaris-generaal Adrien van der Burch, indienen bij het Belgisch Commissariaat-Generaal dat was op 11 september aangeschreven met de uitdrukkelijke wens gevestigd in de Brusselse Wetstraat 19. De jury, samenge- om een nog gedetailleerder plan op te sturen, vóór 15 sep- steld uit gerenommeerde architecten, kunstenaars en kunst- tember 1924. Dit teneinde de Belgische toelatingsjury critici7, diende zich te buigen over de projecten die door de bewust te maken van: […] l'intéressante participation que ontwerpers in tweevoud bij het inschrijvingsformulier prépare ‘Gioconda’.15 Het wijst erop dat de commissaris- moesten worden gevoegd.8 De ingezonden projecten moch- generaal onmiddellijk het prestigieuze karakter van het pro- ten niet worden ondertekend met de eigen naam van de ject had doorzien en geen enkele kans onbenut wou laten kunstenaar. Om partijdigheid te vermijden werd aan de om het interieur te laten selecteren voor de Belgische inzen- kunstenaars of industriëlen gevraagd de projecten te signe- ding in Parijs.16 ren met een pseudoniem, devies of symbool.9 De anonieme projecten werden voorgelegd aan de vakjury, die besliste of Het project van Philippe Wolfers werd op de ochtendzit- het ontwerp, mits voorbehoud van aanpassingen, werd toe- ting van 15 september 1924 gekeurd door de vakjury van gelaten om te figureren in de Belgische sectie. groep II, die belast was met de beoordeling van de ensem- bles. Gioconda was het enige project dat op basis van de plannen in eerste instantie met unanimiteit het fiat van de De projecten van Philippe Wolfers en het oordeel van juryleden kreeg om te worden tentoongesteld in Parijs.17 de Belgische jury Het ontwerp had door zijn modern en uitermate volledig karakter een diepe indruk nagelaten. De jury oordeelde Philippe Wolfers schreef zich in voor deelname op 30 dat het interieur waardig genoeg was om in een meer pres- augustus 1924, de uiterste datum van inschrijving die tigieus kader geplaatst te worden. Daarom werd in samen- door de Belgische organisatie in het reglement was vastge- spraak met Victor Horta, de architect van het Belgische legd.10 De kunstenaar wenste een volledig ingerichte eet- paviljoen, door Adrien van der Burch aan Philippe kamer tentoon te stellen in de Galerie de l’Esplanade des Wolfers gesuggereerd om het ensemble in dit bouwwerk HET GIOCONDA - ENSEMBLE : DE ZWANENZANG VAN PHILIPPE WOLFERS Afb. 4. Philippe Wolfers, blauwdruk ondertekend Gioconda van het koffie- en theeservies, gedateerd 28.08.1924. – Brussel, Algemeen Rijksarchief, MEZ Paris Expo 25, 135 nr 465.3: 600 x 855 mm. (© ARA, foto J.J. Rousseau) 136 WERNER ADRIAENSSENS op te stellen: Etant donné le caractère complet et intéressant de volledige binnenhuisarchitectuur afgeleid en consequent de votre participation, celle-ci figurera dans le Pavillon toegepast op alle andere interieurelementen.20 Deze omge- d’Honneur et je vous serais obligé de vouloir bien vous mettre keerde wijze van ontwerp valt te verklaren door het feit dat en rapport directement avec M. Horta pour les décisions qu’il Philippe Wolfers als edelsmid, in zijn functie van artistiek y aurait lieu de prendre quant à l’exécution et l’aménagement directeur van de firma Wolfers Frères sinds 1892, bij uitzon- de cette participation.18 Vereerd met dit voorstel meldde dering een totaalconcept ontwierp. Voor de wereldtentoon- Wolfers dat hij onmiddellijk contact zou opnemen met de stelling van Luik in 1905 en het daaropvolgende jaar architect.19 opnieuw geëxposeerd op de internationale tentoonstelling voor decoratieve kunsten van Milaan21, ontwierp hij reeds een volledige eetkamer. Zoals bij Gioconda was ook toen Het concept van de zilveren schotel als determinerende het ornament, ontworpen voor het zilverwerk, en later factor voor het ontwerp van een volledige eetkamer gecommercialiseerd onder de modelnaam Prince Albert, als leidmotief toegepast op elk element van het ensemble. Bij het concept van Gioconda beperkte de kunstenaar zich niet De originaliteit en de consequent doorgedreven homogeni- tot het ornament. Het leidmotief vloeide voort uit een spe- teit van ontwerp, onmiddellijk opgemerkt tijdens de eerste ling van vormen en volumes teneinde een symbiose van zitting van de jury, lagen ongetwijfeld aan de basis van het beide uitgangsprincipes te bereiken. internationale succes van het Gioconda-ensemble. Traditio- neel wordt geoordeeld dat het meubel het belangrijkste ele- De vorm van de ronde zilveren schotel (afb. 5) werd samen- ment is van een interieur. Daarom is het gebruikelijk dat de gesteld door een decagoon tussen twee andere tienhoeken, accessoires worden ontworpen of gekozen in harmonie met de laatste met afgeschuinde hoeken, tegengesteld in te het meubel. Het principe door Philippe Wolfers aangewend schrijven. Door deze dispositie ontstaan twee reeksen van voor het ontwerp van dit interieur, brak volledig met de grote en kleinere driehoeken die het leidmotief van het geo- gangbare traditie. Volgens de kunstenaar is het belangrijkste metrisch geconstrueerde interieur zouden bepalen. De ver- meubel van een eetkamer le meuble maître, de tafel. Op de bazingwekkende