Het Winkel- Interieur 'Wolfers Frères' Van Victor Horta Restauratie En
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
December 2018 | Nr 029 Dossier HISTORISCHE INTERIEURS Varia DE RESTAURATIE VAN HET CHEVAL MARIN HET ŒUVRE VAN ARCHITECT FRANÇOIS VAN MEULECOM GESPREKKEN OVER IMMATERIEEL CULTUREEL ERFGOED HET WINKEL- INTERIEUR ‘WOLFERS FRÈRES’ DOSSIER VAN VICTOR HORTA RESTAURATIE EN RECONSTRUCTIE IN HET MUSEUM KUNST & GESCHIEDENIS WERNER ADRIAENSSENS PROF. DR. IN DE DECORATIEVE KUNSTEN, VRIJE UNIVERSITEIT BRUSSEL CONSERVATOR COLLECTIES 20STE EEUW, KONINKLIJKE MUSEA VOOR KUNST EN GESCHIEDENIS De Wolferswinkel in de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis bij de opening in 2017 (© KMKG). HET INTERIEUR VAN DE WINKEL WOLFERS FRÈRES, DAT SINDS 1973 ONDERDEEL UITMAAKT VAN DE COLLECTIES VAN DE KONINKLIJKE MUSEA VOOR KUNST EN GESCHIEDENIS, KREEG RECENT EEN GEHEEL NIEUWE OPSTELLING NA EEN INTENSIEVE RESTAURATIECAMPAGNE. Dit artikel gaat zowel in op de bewogen geschiedenis van het winkelpand als op de technische aspecten van de restauratie en reconstructie van het winkelinterieur. Gedurende zijn loopbaan heeft Victor als de oorspronkelijke winkel. De zaak, opgericht in 1850, was er sinds Horta verschillende winkelpanden bezoeker moet zo de indruk krij- 1890 gevestigd en diende nu nood- ontworpen en ingericht. À l’Inno- gen dat hij een luxewinkel anno 1912 gedwongen uit te wijken. Om geen vation (1901-1903) in de Brusselse binnenwandelt. risico te lopen hun gefortuneerde Nieuwstraat is daarvan ongetwij- cliënteel te verliezen, kochten feld het bekendste voorbeeld. Van ze een terrein in de nabijgelegen alle winkelinrichtingen die de archi- EEN BEFAAMD Arenbergstraat. tect concipieerde is er slechts één ARCHITECT VOOR EEN bewaard – zij het niet meer in situ. ZAAK MET STANDING Volgens Victor Horta hadden de Het uiterst luxueuze winkelinteri- zaakvoerders voor hem gekozen eur van de juwelier, zilver- en goud- In 1909 gaven de zaakvoerders omdat zij het een ‘morele nood- smid Wolfers Frères werd ingehul- van Wolfers Frères, Philippe, Max zaak’ vonden. De renommee van digd in 1912. Na zijn demontering en Albert Wolfers, bouwmeester Wolfers Frères en het prestige dat en overbrenging naar de Koninklijke Victor Horta de opdracht om hun artistiek directeur Philippe Wolfers Musea voor Kunst en Geschiedenis1 nieuwe gebouwencomplex, gelegen genoot, maakten iemand met het in 1973 werd het slechts gedeelte- in de Arenbergstraat 11-13, te ont- aanzien van Victor Horta onmisbaar lijk heropgesteld2. In 2017 werd het werpen. Door de geplande aanleg als architect om dergelijk project te interieur volledig gerestaureerd en van de Noord-Zuidverbinding werd realiseren2. De samenwerking ver- zo getrouw mogelijk gereconstru- hun winkelpand op de hoek van de liep echter niet vlekkeloos. De zaak- eerd in een museumzaal met nage- Bergstraat en de Loksumstraat ont- voerders en vooral Philippe Wolfers noeg dezelfde vorm en oppervlakte eigend door de Stad Brussel. De bleken een andere visie te hebben op NR029 - DECEMBER 2018 DECEMBER - NR029 Afb.1 Winkelpui van de juwelier en edelsmid Wolfers Frères in 1912 (uit: Hommage de la Maison Wolfers Frères à l’occasion du 75e anniversaire de sa fondation 1850-1925, Brussel, 1925 © KMKG). BRUSSEL ERFGOED 069 HET wiNKEliNTEriEUR ‘WOlfErs FRÈRES’ VAN VicTOR HORTA Afb.2 Afb.3 Interieur van de winkel van de juwelier en edelsmid Wolfers Frères Interieur van de winkel van de juwelier en edelsmid Wolfers in 1912 (uit: Hommage de la Maison Wolfers Frères à l’occasion du Frères in 1971 (© KIK-IRPA, Brussel, cliché 11004921). 75e anniversaire de sa fondation 1850-1925, Bruxelles, C. L. Sips- Catoir, s.a., Brussel, 1925 (© KMKG). het grondplan dan Horta. De bouw- naar aanleiding van de 75ste verjaar- van de crisis van de jaren ‘30, kon- meester zwichtte uiteindelijk onder dag van de firma7. Het is meteen de digde zich met het uitbreken van de de druk, want, zoals hij het zelf enige gekende foto van de oorspron- Tweede Wereldoorlog al snel een omschreef, de gebroeders Wolfers kelijke inrichting (afb.1 en 2). nieuwe ellendige periode aan. waren “trois têtes sous un même bon- Na de oorlog herstelde de markt zich net […] entre eux ‘allen begaafd’ est gedeeltelijk, maar vrij snel werd dui- la devise”4. Ondanks de strubbelin- DE AANKOOP VAN DE delijk dat zilverwerk uit de mode was. gen werd het resultaat erg gewaar- GEBOUWEN ‘WOLFERS Daarom begon Wolfers Frères zich in deerd, volgens Horta omwille van FRÈRES’ DOOR DE toenemende mate te concentreren op “la richesse des matériaux employés KREDIETBANK het ontwerp en de vervaardiging van d’accord avec les besoins des produits juwelen en werd het gebouw aan de de luxe de la vente”5. De werken voor de Noord- Arenbergstraat te groot. Zuidverbinding waren in 1911 van start gegaan. Door de oorlog en de Reeds in 1947 bood Wolfers Frères EEN PRESTIGIEUZE daaropvolgende meningsverschil- het gebouw aan de toenmalige INHULDIGING len over het verloop van de werf Kredietbank te koop aan. De bank werden ze echter stilgelegd. Pas in was immers op zoek naar moge- Op maandag 4 november 1912 om 1947 werden ze hervat en in 1952 lijkheden om haar hoofdzetel in de twee uur in de namiddag werd het werd de spoorverbinding eindelijk achterliggende Beenhouwersstraat nieuwe gebouw van Wolfers Frères ingehuldigd. De gevolgen van deze uit te breiden. Wolfers Frères ging ingehuldigd in aanwezigheid van werf bleken nefast voor het stads- evenwel niet in op het tegenbod le tout Bruxelles. De pers berichtte centrum. De onteigende panden van de financiële instelling. In 1951 er met veel lof over. Vooral de stijl- stonden decennialang te verkrot- werd opnieuw met de Kredietbank volle inrichting van de winkelruimte ten en overgebleven wijken wer- onderhandeld, ditmaal met het kon op veel waardering rekenen. De den van elkaar gescheiden door oog op de verkoop van een deel mooie lijnvoering van het meubilair de enorme bres die werd geslagen van het gebouw. Opnieuw draai- van Cubaans mahoniehout met ver- voor de ondergrondse spoorlijn. De den de gesprekken op niets uit8. guld bronzen beslag en het groene keuze van Wolfers Frères om zich in Uiteindelijk, op 24 april 1969, fluweel in de toonkasten harmoni- de Arenbergstraat te vestigen en kocht het Sociaal Fonds van de eerden perfect met de wandbekle- zo in hetzelfde commerciële kwar- Kredietbank het pand aan met als ding van mauve zijde met gouddraad- tier te blijven, kende zware gevol- doel de nieuwe eigendom te verhu- motieven6. In 1925 verscheen een foto gen. De handel in luxeproducten ren aan de Kredietbank, die er op die dateert van omstreeks de inhuldi- had zich ondertussen immers naar de verdiepingen haar kantoren zou ging van de winkel, in een boekje dat de Louizawijk verplaatst. Toen het vestigen, terwijl de winkel Wolfers door Wolfers Frères werd uitgegeven bedrijf zich moeizaam hersteld had Frères behouden bleef9. 070 Afb.4 Interieur van de winkel van de juwelier en edelsmid Wolfers Frères voor 1954 (uit: Tony BOUILHET & Luc LANEL, L’orfèvrerie contemporaine en Europe et en Amérique, Parijs, 1954 © KMKG). In 1971 maakte het Koninklijk uit een foto van het interieur die in pen vreesden dat het gebouw zou Instituut voor het Kunstpatrimonium dat jaar werd gepubliceerd11 (afb.4). worden gesloopt. Jean Delhaye, (KIK) een fotoreportage van het gedelegeerd bestuurder van het pand. Op de opnames is duidelijk te Hortamuseum, richtte zelfs een zien dat het oorspronkelijke interi- DE DEMONTAGE EN brief aan prins Albert met het ver- eur ondertussen was gemoderni- INTEGRATIE IN EEN ZAAL zoek om diens invloed aan te wen- seerd. De kristallen luchters en pla- VAN DE KONINKLIJKE den om het gebouw te redden12. fondlampen waren vervangen door MUSEA VOOR KUNST moderne verlichtingsarmaturen, op EN GESCHIEDENIS Van afbraak van het pand was er de toonkasten werden lichtbakken nooit sprake, maar door de nieuwe geplaatst en de originele wandbe- Hoewel het gebouw geen eigendom bestemming moest er snel een kleding en het textiel in de vitrines meer was van Wolfers Frères, werd oplossing gevonden worden voor waren verdwenen (afb.3). de winkel aan de Arenbergstraat het winkelmeubilair. Dat was niet Wanneer het interieur juist die door hen nog tot 1973 uitgebaat. In zo evident. Bij de verkoop van het moderniseringsoperatie onder- dat jaar stond de verhuizing naar gebouw in 1969 was het meubilair, ging, is niet bekend. In ieder geval een nieuw pand op de Louizalaan dankzij de interventie van Janine 2018 DECEMBER - NR029 gebeurde dat vóór 29 januari 1965, 18 gepland. De Kredietbank wenste Schotsmans-Wolfers, de klein- toen de BRT een reportage in de immers ook de gelijkvloerse verdie- dochter van Philippe en dochter van winkel draaide na een overval. ping met de mezzanine in gebruik Marcel Wolfers, uit de verkoopakte Daarop is duidelijk te zien dat de te nemen om ze in te richten als gelicht en eigendom van de firma renovatie al was doorgevoerd10. De vergaderzaal en bijkomende hal. Wolfers Frères gebleven13. originele wandbekleding was echter Over die plannen ontstond com- Er werden drie oplossingen overwo- al vóór 1954 vervangen, zoals blijkt motie. Verschillende actiegroe- gen: het integrale behoud ter plaatse BRUSSEL ERFGOED 071 HET wiNKEliNTEriEUR ‘WOlfErs FRÈRES’ VAN VicTOR HORTA van het nagelvaste en het losse meubilair, het behoud van enkel het muurvaste meubilair en de schen- king van het losstaande meubilair aan het Hortamuseum, of een ver- huizing van het vaste meubilair naar een zaal van de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis die hiervoor heringericht zou worden. Het integrale behoud in situ van de winkel was uitgesloten. Na overleg met Jos Chabert en Pierre Falize, respectievelijk ministers van de Nederlandse en de Franse Cultuur, was gebleken dat de staat niet voor- nemens was de ruimte aan te kopen en een museale functie te geven, ver- mits er al een Hortamuseum bestond. Het behoud van alleen het muurvaste meubilair werd als een halfslachtige oplossing beschouwd. Daarom werd gekozen voor de laatste optie: Wolfers Frères schonk het nagelvaste meubi- lair aan de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis14. Dat Janine Schotsmans-Wolfers toen conser- vator was in de musea, zal zeker een rol hebben gespeeld in de beslis- sing.