VERKIEZINGEN KAMERLEDEN

tekst Jasper van den Bovenkamp beeld ANP ’s Lands bekendste lijst- trekkers zijn momen- teel niet van de voorpa- gina’s, beeldbuizen en timelines te slaan. Maar de Tweede Kamer kent 150 stoeltjes en uw ver- kiezingsbiljet telt maar liefst 37 partijen. Wie staan er zoal nog meer op de lijst? Jasper van den Bovenkamp ging door de kaartenbakken en sprak met Anne Kuik, , Songül Mut- luer, Ronald Mann en .

14 bestierd. Had u niet op nummer 1 moeten staan? “Hahaha! Nee joh, dat ambieer ik helemaal niet. Van het Kamerwerk dat ik nu doe, krijg ik energie. Ik heb de afgelopen vier jaar veel geleerd en met dat werk ‘Dring aantal wil ik graag nog even door. Daar komt bij: ik woon in en ik wil daar echt een paar dagen per week zijn. Nu al ben ik van dinsdag tot en met donderdag fastfoodketens in Den Haag. Ik wil ook tijd met mijn man, familie en in steden vrienden doorbrengen.” De overheid bemoeit zich steeds intensiever met onze leefstijl en ze doet maar alsof we terug’ allemaal gelukkig worden van een krop sla. Zelf pleitte u er onlangs nog voor de mar- keting van ongezonde producten in super- In sommige Rotterdamse markten aan te pakken. Waarom? “Nou, het heeft niet per se met de bevordering van wijken heeft één op de vier geluk te maken hoor. Door gezond te leven kunnen we kinderen overgewicht. Gezond kwalitatieve jaren toevoegen aan het leven. Dáár valt leven, weet Anne Kuik (CDA), winst te behalen.” is niet voor iedereen een keuze. Maar veel mensen hebben helemaal geen zin zichzelf af te matten en elke dag gezond te Ze wil de “enorme kloof ” eten. Ze willen ’s avonds netflixen en na- tussen mensen met een lage en cho’s erbij met lekker veel kaas en een koud biertje. Als hun dat aan het eind van de rit een hoge sociaal-economische een paar jaren kost, soit. status dichten. “Iedereen mag vinden en doen wat-ie wil. Waar het mij om gaat: er zit een enorme kloof tussen mensen met een lage en een hoge sociaale-conomische status. Die eerste groep eet ongezonder en beweegt minder. Niet En, is het weer een beetje rustig in het omdat ze niet willen, maar omdat het leven hun weinig CDA-huis? keus geeft. In sommige Rotterdamse wijken heeft “Nou, het was me het jaartje wel. Maar die verkiezing één op de vier kinderen overgewicht, snap je. Dat gat tussen Hugo en Pieter en later de aanstelling van Wop- moeten we als overheid dichten.” ke heeft ook een hoop nieuwe mensen aangetrokken. We staan volop in de belangstelling hè.” Hoe dan? “Een concreet voorbeeld: door het aantal fastfoodke- Zeg dat. Blij met ? tens in steden terug te dringen. In Amsterdam is acht “Jazeker. En ik snap het besluit van Hugo ook hele- op de tien eetgelegenheden ongezond. De prominente maal. Het is onmogelijk in deze tijd zo’n ministerspost aanwezigheid van al die ketens beïnvloedt mensen te combineren met een campagne.” in hun ongezonde keuzes. Probleem is alleen: lokale overheden hebben nu niet de bevoegdheden om de Op wie hebt u destijds eigenlijk gestemd? wildgroei in te dammen. Die moeten ze wat mij betreft “Hugo. Maar Pieter is het beste Kamerlid. Hij is een zo snel mogelijk krijgen.” groot kanon van het CDA.” Maar als ik op TikTok en Instagram zie En hij staat voor een andere bestuurscultuur. welke prijs al die jongens en meisjes betalen “Ja, schijnbaar zien anderen dat, maar binnen de frac- voor hun fitte lijfjes, dan … tie wordt het zo niet gevoeld. CDA-leden kozen voor “Ja, maar dat is het andere uiterste. Je moet natuurlijk Hugo.” allemaal je eigen balans vinden. Het gaat mij erom dat de scherpe randen eraf gaan. Kindermarketing op De keuze was overigens weer reuze. Alle- ongezonde producten terugdringen, gemeenten een maal mannen. Daarover gesproken, het CDA instrumentarium geven om fastfoodketens te verbie- wordt al veertig jaar – van Dries van Agt in den, de verkoop van rookwaar verder bemoeilijken, dat 1980 tot Wopke Hoekstra nu – door mannen soort dingen.”

DE NIEUWE KOERS MRT 2021 15 VERKIEZINGEN KAMERLEDEN

voorstellen wat een leed het geeft als iemand niet meer ‘Het loopt thuiskomt, of voor het leven verminkt is.” Een altijd terugkerend thema in het SGP-ver- kiezingsprogramma is de steun voor Israël God niet uit en de strijd tegen antisemitisme. Juist vanuit Joodse hoek is hier ook kritiek op, zoals van de hand’ rabbijn Lody van de Kamp. Hij hekelt het feit dat uw partij opkomt voor Joden terwijl – in zijn woorden – de moslims het moeten Ook Chris Stoffer (SGP) ontgelden. “Ieder mens is een waardevol schepsel van God. In maakt zich zorgen over ons de Kamer trek ik veel op met van klimaat en over de vraag of het CDA, we hebben goed contact. Maar het is geen geheim dat de SGP de islam niet als een verrijking van er de komende jaren voor Nederland of van de wereld ziet. Wat de kritiek van iedereen voldoende eten zal rabbijn Van de Kamp betreft: die mag er zijn. Maar verreweg de meeste Joodse landgenoten en rabbijnen zijn. We moeten daarvoor onze steunen de SGP hierin. Joden bevinden zich, ook in verantwoordelijkheid nemen, Nederland, in een lastige positie.” vindt hij. Maar: “We komen het ‘Na de zondeval kwam alles in een totaal verst met realisme, niet met ander licht te staan. Beheren ontaardde in exploiteren. Er was en is sprake van roof- alarmisme.” bouw en uitbuiting’, meldt het verkiezings- programma. Ziet u een verband met overbe- De SGP had in de kabinetten-Rutte geregeld volking? wat in de pap te brokkelen. Op welke bijdra- “In Nederland lopen we vooral tegen het probleem van ge bent u het meest trots? vergrijzing aan. Er komen mensen van buiten ons land “We hebben ons hard gemaakt om de oneerlijke fiscale in onze zorgsector werken, omdat we de tekorten niet kloof die gaapt tussen een- en tweeverdieners te ver- zelf kunnen opvullen. Wereldwijd maak ik me grote kleinen en te dichten. Al jarenlang worden gezinnen zorgen of er de komende jaren voldoende eten zal zijn. waar één partner betaald werk doet, financieel gedis- Maar ik geloof dat God de wereld in zijn hand heeft. crimineerd. Onze inzet moet zich nog uitbetalen, maar Dat betekent aan de ene kant dat we onze verantwoor- we hebben dit onrecht stevig op de kaart gezet. delijkheid moeten nemen, maar tegelijk erop vertrou- Iets anders waar ik aan , is het protest dat we wen dat het Hem niet uit de hand loopt.” hebben aangetekend tegen (reclame voor) sites die mannen en vrouwen oproepen tot bedrog van de Wat betekent dat, verantwoordelijkheid partner. Dat is bizar. Zoals te verwachten viel, hebben nemen? we hier een hoop kritiek op gekregen, maar gelukkig “Dat we om maar een voorbeeld te noemen de CO2 ook veel bijval, en bepaald niet alleen vanuit onze eigen terugdringen, goed kijken naar onze voedselproductie, achterban. dat we zuinig met grondstoffen omspringen en dat Datzelfde merken we als het gaat om abortus. Met we als het gaat om duurzaamheid heel concrete en name jongere generaties staan open voor het feit dat er realistische stappen dienen te zetten die haalbaar zijn bij abortus sprake is van een ongeboren kindje.” en voor iedereen betaalbaar. We komen het verst met realisme, niet met alarmisme.” Stel, de SGP gaat onverwacht als een raket, neemt deel aan de volgende regering en u De SGP wil 2 procent van het bruto nationaal wordt gevraagd voor een ministerspost. product vrijmaken voor defensie. Waarom Welk ministerie wilt u en wat gaat u als eer- moet er zo veel geld naartoe? ste veranderen? “Per saldo moet er 6 à 7 miljard euro bij. In 2014 heb- “Als civiel ingenieur heb ik me een groot deel van ben we ons verbonden aan de internationale afspraak m’n werkzame leven beziggehouden met verkeers- 2 procent van het bnp af te dragen aan de NAVO. Het veiligheid. Ik zou als minister van Infrastructuur en verdedigen van je land om onze vrijheid te beschermen Waterstaat graag werk maken van het terugdringen tegen steeds meer en allerlei bedreigingen, behoort van het aantal verkeersslachtoffers. Alleen al het aantal van oudsher tot de kerntaken van de regering. Datzelf- doden is ongeveer zeshonderd per jaar. Je moet je eens de geldt binnenslands voor politie en justitie.”

16 U staat op nummer 10 van de landelijke PvdA-kandidatenlijst. Volgens Ipsos is uw partij met 12 zetels op een historisch diep- ‘Je kunt van tepunt beland. De grote vraag is: gaat u de Kamer halen? “Dat is natuurlijk aan de kiezer. Maar ik vind nummer een dubbeltje 10 een waanzinnig eervolle plek. Als de kiezer wil dat ik Kamerlid word, ga ik me voor tweehonderd procent een kwartje inzetten. Nu als wethouder en straks mogelijk als par- lementariër wil ik voor iedereen gelijke kansen en mo- gelijkheden creëren. Mede doordat anderen dat voor worden’ mij hebben gedaan, kon ik komen waar ik nu ben.”

De drang naar emancipatie zat er al jong in, Voor Songül Mutluer (PvdA) zegt u. Hoe staan we er emancipatoir gezien voor in Nederland? zal het erom spannen of ze “Belabberd. Als het gaat om de positie van vrouwen, na de verkiezingen haar post bungelen we ergens onderaan de ranglijstjes wereld- wijd. Mannen verdienen meer dan vrouwen, je moet als wethouder van Zaandam als vrouw drie keer zo goed zijn als een man voordat zal verruilen voor een blauwe je ertoe doet, er zitten te weinig vrouwen in de top van organisaties, te weinig vrouwen aan universiteiten, en zetel in Den Haag. Mocht ga zo maar door. Emancipatie gaat natuurlijk ook over het zover komen, dan gaat ze andere kloven, zoals die tussen arm en rijk. Die moet zo snel mogelijk worden gedicht. Heel belangrijk is het emancipatie op de kaart zetten, bijvoorbeeld dat kinderen in probleemwijken rolmo- want we staan er in Nederland dellen krijgen, zodat ook zij zien: hé, zij is advocaat en hij is psycholoog, dat kan ik ook worden. Iets waar belabberd voor, vindt ze. ik ook heilig in geloof, is de verlengde schooltijd. Elk kind heeft talenten en elk talent verdient het ontdekt Een gezin met zeven kinderen, krap behuisd, en ontwikkeld te worden. Op die manieren geloof ik kleine portemonnee. Zo groeide u op. Hoe dat je kansengelijkheid creëert. Niet factoren als wijk, werkt uw achtergrond door in uw politieke religie of wie je ouders zijn, mogen bepalen welke overtuigingen? kansen je krijgt.” “Mijn ouders kwamen eind jaren zestig naar Neder- land om te werken in de textielfabrieken in Enschede. in plaats van Lodewijk Ze hadden het niet breed. In ons grote gezin was het Asscher: goeie wissel? daarom een kwestie van vechten om te overleven. Daar “Ik heb voor beiden enorm veel respect, ze hebben komt mijn emancipatiedrang vandaan. Ik ging stude- allebei het hart op de juiste plek. Asscher verdient een ren en op mijn 25e de politiek in. Nu ben ik wethou- diepe buiging voor zijn keiharde inzet de afgelopen ja- der. Ik zeg weleens: ik ben het product van de sociaal- ren. Op Lilianne als eerste vrouwelijke lijsttrekker ben democratie. Het ideaal daarvan schrijft immers voor ik natuurlijk supertrots. Ze is een dijk van een vrouw.” dat je van een dubbeltje een kwartje kunt worden.” De PvdA wil een groot offensief lanceren Wat vonden uw ouders ervan dat u ging om kinderen weer aan het lezen te krijgen. studeren? Hoeveel leest u eigenlijk zelf ? “Spannend. Het kostte veel geld, en ik ging naar Am- “Totdat ik wethouder werd, verslond ik twee boe- sterdam. Nee, er werd niet direct heel enthousiast op ken per week. Als kind las ik alles van Roald Dahl, gereageerd. Maar ik wist wat ik wilde. Rechten stude- fantastisch! Een boek dat ik later las en dat me heel ren, vanuit mijn enorme rechtvaardigheidsgevoel. En erg is bijgebleven, is De alchemist van Paulo Coelho. ik moest en zou het in Amsterdam doen, vanwege mijn Het is zo’n prachtig boek. De boodschap die ik eraan drang naar vrijheid. Omdat ik onafhankelijk wilde zijn, heb overgehouden, is: blijf niet stilzitten, maar blijf heb ik allerlei bijbaantjes genomen. Ik maakte schoon, jezelf ontwikkelen. Dat is de grootste schat die je kunt ondersteunde een advocaat, werkte in een koffiezaak. verwerven. Ik steun het offensief daarom van harte. We Zo kon ik zelf mijn studie bekostigen. En die heeft er moeten kinderen met leesachterstanden helpen, zodat absoluut niet onder geleden.” ze aan het lezen gaan en zichzelf blijven ontwikkelen.”

DE NIEUWE KOERS MRT 2021 17 VERKIEZINGEN KAMERLEDEN

wetgeving en praktische werkbaarheid. Heel recent is ‘Noem mij een natuurlijk de toeslagenaffaire.” vakminister van Daarover gesproken: wie van de NL Be- ter-kandidaten is hierin gespecialiseerd? dit moment’ “We kunnen ons op dit moment natuurlijk nog niet overal mee bemoeien. We focussen ons nu sterk op Bij het ene ministerieel overleg gezondheidszorg, onderwijs en leefomgeving en hun schuift de tabakslobby aan, onderlinge samenhang.” bij het volgende lanceert Als u straks in de Kamer komt, moet u toch overal over kunnen meepraten? men een campagne tegen “Daar hebben wij expertgroepen en gesprekstafels rookverslaving. Ronald Mann voor. Daaraan nemen mensen deel die elk op hun eigen terrein verstand van zaken hebben. Hoogleraren, van NL Beter vindt het een maar ook praktische vakmensen. Hun kennis en erva- gotspe. Het ontbreekt in Den ring zullen worden gevraagd zodra het nodig is.” Haag aan een integrale aanpak. Uw partij pleit voor een Nationaal Coördina- En aan vaklui. En aan werkbare tor Gezondheid & Sport, onder andere om de strijd met overgewicht aan te binden. Wat wet- en regelgeving. winnen we hiermee? “Sterk vereenvoudigd is ons standpunt: ziekte is, naast De komende verkiezingen doen er bijna 25 aanleg of erfelijkheid, het gevolg van allerlei dingen nieuwe partijen mee. Gaat u de concurren- die je meemaakt, een slechte woon- en leefomgeving, tie overleven? financiële problemen, slecht onderwijs, en ga zo maar “Het grote probleem dat wij met Den Haag hebben, door. Daarom moet er één centraal aanspreekpunt zijn is het gebrek aan vakmensen. De veertien kandidaten die op al die terreinen kan meepraten en beslissen. Nu op onze lijst hebben allemaal een vak. Ze zijn psychi- ligt het allemaal verspreid over meerdere ministeries ater, cardioloog, kunstenaar, specialist ouderenge- die niet met elkaar communiceren of zelfs tegengestel- neeskunde, mediator, sporteconoom, en noem maar de dingen organiseren.” op. Het zijn mensen die met mensen werken, die met hun voeten in de klei staan. Belangrijke beslissingen Zoals? moeten worden genomen door mensen met ver- “Aan de ene kant worden campagnes tegen rookver- stand van zaken. Noem mij een vakminister van dit slaving en overgewicht gelanceerd, aan de andere moment.” kant schuiven de tabaks- en colalobby’s bij ministers aan tafel. Al jaren gaan er meer dan twintigduizend Ik kom er zo snel niet op, maar ik moet wel Nederlanders per jaar dood aan tabak. Dat dit er niet meteen denken aan een parlementariër, minder worden, is een-op-een toe te schrijven aan de CDA-Tweede Kamerlid , een invloed van de tabakslobby. De oplossing is simpel: econometrist. veel minder verkooppunten en een veel hogere accijns. “Helemaal juist, dat is een vakman. Maar over die Om dat soort dingen voor elkaar te krijgen, heb je zo’n andere 149 maken we ons zorgen.” nationaal coördinator nodig.”

Waar maakt u zich precies zorgen om? Uw collega, psychiater Dirk De Wachter, “Om de uitvoerbaarheid van wet- en regelgeving. stelde in 2011 de diagnose borderline voor Neem de Wet verplichte ggz, waarin de rechten van onze samenleving. In hoeverre deelt u die? mensen worden geregeld die te maken hebben met “Grosso modo deel ik zijn analyse, maar ik zou er van- verplichte zorg vanwege een psychische aandoening. uit psychopathologisch oogpunt opnieuw naar willen In januari 2019 is die wet aangepast, zonder dat hier- kijken. Persoonlijkheidsstoornissen zijn ingedeeld in bij mensen uit de praktijk zijn geraadpleegd. De wet drie clusters: A, B en C. Borderline zit in cluster B, sa- is nu onwerkbaar geworden. De aanpassing leidt tot men met drie andere stoornissen. Dit hele cluster is op slechtere behandelingen, burn-outs bij behandelaren onze maatschappij van toepassing. Ik denk daarbij aan en allemaal andere ellende. Had men er een psycho- de normalisatie van gewetenloosheid, toenemend nar- loog of psychiater bij betrokken, dan had die meteen cisme, en de hyper-emotionaliteit en oppervlakkigheid gezegd: dit kun je zo niet doen. Ik kan tientallen waarmee media ons overspoelen. Ik deel De Wachters andere voorbeelden geven van deze mismatch tussen analyse volledig, maar het is tijd voor een update.”

18 RUBRIEK NAAM / ONDERWERP

binnen buurten, kerken, gezinnen, kortom kleine verbanden met een groot organiserend vermogen. De ‘De ongelijkheid overheid moet faciliteren, maar binnen de verbanden en gemeenschappen gebeurt het. Daar kijken mensen is toegenomen’ naar elkaar om.” U liet zich vorig jaar kritisch uit over de zogenoemde Moria-deal. Was u boos op uw Het aantal dak- en thuislozen partij? “Niet boos. Ik ben me bewust van de politieke wer- is sinds 2010 verdubbeld, kelijkheid. Daarbinnen was deze deal, denk ik, het er is woningnood en hoogst haalbare. Maar het is, zeg ik er direct bij, zeker niet iets om trots op te zijn. Het steekt dat je kenne- voedselbanken schieten lijk moet onderhandelen over kwetsbare kinderen in als paddenstoelen uit de tentenkampen in de kou. Als het gaat om draagvlak en barmhartigheid, zal ik de komende jaren uitdragen dat grond. Na een “decennialang we in Nederland tot veel meer in staat zijn. Zoals Joël individualistisch uitgedragen Voordewind dat de afgelopen jaren ook deed.” mensbeeld”, vindt Don Ceder Andere kritische stemmen binnen uw partij (CU) het hoog tijd de zeiden: hier had de ChristenUnie nooit ak- koord mee mogen gaan. samenleving op een andere “Er is een motie van treurnis ingediend en ook ik heb manier te organiseren. die ondertekend. Ik denk dat partijbreed dezelfde pijn wordt gevoeld.” In 2018 schopte u het tot een plaats op de lijst ‘30 Under 30’ van het Amerikaanse Maar de handtekening van uw partij staat zakenblad Forbes. In welke positie bent u onder die deal. Was dat niet een stap te ver? op dat vlak invloedrijker: die van politicus of “Als die handtekening er niet zou staan, was het aan de advocaat? rechtse meerderheid van de Tweede Kamer geweest, en “Op individueel niveau heb ik als advocaat veel mensen dat had tot een slechter resultaat geleid.” mogen bijstaan, maar de afgelopen jaren dacht ik steeds vaker: dit is dweilen met de kraan open. Het Moest het niet gewoon een breekpunt zijn? huidige beleid heeft heel vervelende neveneffecten voor “Bij elk compromis dat je sluit, moet je ook bedenken kwetsbare mensen. Denk aan de kostendelersnorm, wat er was gebeurd als je het niet had gesloten. En waardoor sommige moeders in de bijstand kinderen weet je, het zijn verschrikkelijk moeilijke thema’s. Ik uit huis zetten omdat ze anders worden gekort op de benijd de mensen die aan tafel zaten niet.” uitkering. Er is meer te noemen. Ik ben er nu wel aan toe om de stap naar de landelijke politiek te maken. En als u er wel had gezeten? Daar kan ik invloed uitoefenen op het beleid.” “Nogmaals, het politieke alternatief was slechter. Daarnaast hebben we geld kunnen vrijmaken om op Heeft tien jaar Rutte gezorgd voor meer of Lesbos en het Griekse vasteland extra faciliteiten te minder onrecht? bouwen. Ja, we hadden meer willen doen. Maar met “Het aantal dak- en thuislozen is sinds 2010 verdub- vijf zetels moet je realistisch zijn. Ik hoop op meer beld. Er is woningnood. Voedselbanken schieten nog draagvlak de komende periode. Dit laat nog eens zien steeds als paddenstoelen uit de grond. De ongelijkheid hoe belangrijk stemmen is. De rechtse meerderheid is toegenomen. Dat is het gevolg van een decennialang in de Kamer kwam er doordat veel mensen op rechtse individualistisch uitgedragen mensbeeld. We moeten partijen hebben gestemd.” de samenleving echt op een andere manier organise- ren.” Vorig jaar was er binnen uw partij ook ge- kibbel over het al dan niet samenwerken met Hoe dan? FVD. Wat vindt u: wel of niet doen? “Door de schuldenindustrie af te breken waardoor “We sluiten in principe geen partij bij voorbaat uit. Als duizenden mensen nu tussen wal en schip vallen. Ook je het mij vraagt, staat FVD voor veel zaken die hard het belastingstelsel moet hervormd worden en de botsen met de waarden van onze partij, maar ook met toeslagen geschrapt. Als je het grotere perspectief be- de democratische rechtsstaat. Ik zou samenwerking doelt: het christelijk-sociaal verhaal zoekt oplos singen niet geloofwaardig vinden.”

DE NIEUWE KOERS MRT 2021 19