WÓJT GMINY GZY

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 – 2011

- SIERPIE Ń 2004 -

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

SPIS TRE ŚCI:

I. WST ĘP...... 4 1. PODSTAWA PRAWNA...... 4 2. CEL, ZAKRES I FUNKCJE PROGRAMU...... 4 3. METODA OPRACOWANIA...... 6 II. DIAGNOZA ZAGRO śEŃ I STANU ŚRODOWISKA ...... 8 1. PODSTAWOWE DANE O GMINIE...... 8 1.1 Poło Ŝenie geograficzne, klimat...... 8 1.2 Dane demograficzne...... 9 1.3 Zagospodarowanie powierzchni ziemi...... 9 1.4 Wody powierzchniowe i podziemne...... 9 1.5 Gleby...... 11 1.6 Szata ro ślinna...... 11 1.7 Surowce, zasoby kopalin...... 12 1.8 Walory przyrodnicze i kulturowe...... 12 1.9 O świata, kultura ...... 14 1.10 Podstawowe sektory gospodarki...... 15 2. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA...... 16 2.1 Komunikacja...... 16 2.2 Zaopatrzenie w energi ę elektryczn ą, zaopatrzenie w gaz ziemny...... 16 2.3 Zaopatrzenie w ciepło...... 17 2.4 Uj ęcia wody, sie ć wodoci ągowa...... 17 2.5 Oczyszczalnie ścieków, sieci kanalizacyjne...... 17 2.6 Składowiska odpadów...... 18 2.7 Melioracje...... 18 3. OCENA ZAGRO śEŃ ŚRODOWISKA...... 19 3.1 Pobór wód podziemnych...... 19 3.2 Emisja pyłów i gazów do powietrza...... 19 3.3 Emisja substancji do wód lub do ziemi...... 21 3.4 Zagro Ŝenia powierzchni ziemi...... 22 3.5 Emisja hałasu...... 24 3.6 Gospodarka odpadami...... 24 3.7 Promieniowanie elektromagnetyczne...... 24 3.8 Powa Ŝne awarie...... 25 3.9 Zagro Ŝenia ze strony rolnictwa...... 25 3.10 Obszary szczególnie nara Ŝone na odpływy azotu ze źródeł rolniczych...... 27 4. STAN JAKO ŚCI ŚRODOWISKA...... 28 4.1 Stan jako ści powietrza ...... 28 4.2 Stan jako ści wód powierzchniowych...... 30 4.3 Stan jako ści wód podziemnych...... 32 4.4 Stan jako ści gleb...... 33 4.5 Klimat akustyczny...... 34 4.6 Pola elektromagnetyczne...... 36

2 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

5. PODSUMOWANIE ANALIZY STANU OBECNEGO...... 36

III. CELE POLITYKI EKOLOGICZNEJ PA ŃSTWA ...... 39

1. ZASADY I CELE POLITYKI EKOLOGICZNEJ PA ŃSTWA...... 39 2. CELE POLITYKI EKOLOGICZNEJ WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO...... 46

IV. GMINNY PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 48

1. CELE I PRIORYTETY EKOLOGICZNE GMINY...... 48 2. PROGRAM DZIAŁA Ń EKOLOGICZNYCH ...... 48 3. MONITORING REALIZACJI PROGRAMU...... 58

V. UWARUNKOWANIA REALIZACYJNE ...... 59

1. ROZWI ĄZANIA PRAWNO - INSTYTUCJONALNE ...... 59 2. SYSTEM FINANSOWANIA...... 62 3. UWARUNKOWANIA SPOŁECZNE...... 68 4. DOBRA PRAKTYKA ROLNICZA...... 69 5. EDUKACJA EKOLOGICZNA...... 70 6. SZANSE ROZWOJOWE...... 71

VI. PODSUMOWANIE ...... 73

WYKAZ PRZEPISÓW...... 75 ZAŁ ĄCZNIKI...... 77

3 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

I. WST ĘP

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej uchwalona w dniu 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, z pó źn. zm.), nadała polityce zrównowa Ŝonego rozwoju najwy Ŝsz ą rang ę stwierdzaj ąc, Ŝe ochrona środowiska przyrodniczego jest obowi ązkiem władz publicznych, które powinny zapewni ć bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom. Oznacza to, Ŝe władze publiczne, zarówno rz ądowe jak i samorz ądowe, odpowiedzialne s ą za kreowanie polityki ekorozwoju, gwarantuj ącej racjonalne korzystanie z zasobów środowiska przyrodniczego, respektuj ące zasad ę zrównowa Ŝonego rozwoju. Polityka ekorozwoju wyznacza cele realizacyjne w postaci limitów krajowych, które powinny znale źć odzwierciedlenie w wojewódzkich programach ochrony środowiska. W powiatowych lub gminnych programach limity te powinny by ć uj ęte wybiórczo lub w pełnym pakiecie - w zale Ŝno ści od specyfiki uwarunkowa ń ekologicznych, gospodarczych i społecznych obszaru danej jednostki samorz ądowej. Programy ochrony środowiska s ą podstawowym narz ędziem realizacji polityki ekologicznej państwa. Diagnozuj ą obszary zagro Ŝeń środowiska wywołane niezrównowa- Ŝonym rozwojem gospodarczym, w skali konkretnego województwa, powiatu lub gminy. Uwzgl ędniaj ą specyfik ę i skal ę tych zagro Ŝeń. Zawieraj ą propozycje skutecznych rozło Ŝonych w czasie przeciwdziała ń. Umo Ŝliwiaj ą efektywne stopniowe realizowanie zało Ŝonych celów, a w efekcie pełne respektowanie zasady ekorozwoju i popraw ę stanu środowiska.

2. PODSTAWA PRAWNA

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627, z pó źn. zm.) zobowi ązuje Wójta Gminy do sporz ądzenia gminnego programu ochrony środowiska. Projekt programu podlega zaopiniowaniu przez Zarz ąd Powiatu Pułtuskiego. Program stanie si ę wi ąŜą cym i obowi ązuj ącym po jego uchwaleniu przez Rad ę Gminy. Z realizacji programu Wójt Gminy sporz ądzał b ędzie co 2 lata raporty i informował Rad ę Gminy o jego realizacji.

3. CEL, ZAKRES I FUNKCJE PROGRAMU

Nadrz ędnym celem PROGRAMU jest zdefiniowanie polityki ekologicznej w obszarze gminy Gzy w latach 2004 – 2011, uwzgl ędniaj ącej zasady zrównowa Ŝonego rozwoju, umo Ŝliwiaj ącej harmonijny gospodarczy, społeczny rozwój gminy w powi ązaniu z racjonaln ą ochron ą walorów środowiska przyrodniczego. Cele programu s ą pochodn ą celów okre ślonych w opracowanej przez Gmin ę „STRATEGII ZRÓWNOWA śONEGO ROZWOJU GMINY GZY”. Program, uwzgl ędnia wymagania wynikaj ące z ustawy Prawo ochrony środowiska i okre śla na podstawie aktualnego stanu i zagro Ŝeń środowiska: − cele ekologiczne, − priorytety ekologiczne, − rodzaj i harmonogram działa ń proekologicznych, − środki niezb ędne do osi ągni ęcia celów, w tym mechanizmy prawno- ekonomiczne i środki finansowe.

4 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

Program definiuje cele średniookresowe (dla okresu 8-letniego i zadania na okres najbli Ŝszych 4 lat), a tak Ŝe monitoring realizacyjny i nakłady finansowe na jego wdro Ŝenie. Program jest spójny z dokumentami o charakterze strategicznym, programami i harmonogramami wykonawczymi wy Ŝszego szczebla, poniewa Ŝ drug ą jego funkcj ą jest realizacja celów polityki ekologicznej pa ństwa, województwa i powiatu:  pa ństwa , okre ślonej m.in. w dokumentach: − Długotrwała strategia trwałego i zrównowa Ŝonego rozwoju „Polska 2025”, − Zało Ŝenia polityki energetycznej Polski do 2020 r., − II Polityka Ekologiczna Pa ństwa Ministerstwo Środowiska, Warszawa czerwiec 2000, − Program wykonawczy do II Polityki Ekologicznej Pa ństwa na lata 2002- 2010 Ministerstwo Środowiska Warszawa, marzec 2002 r., − Polityka ekologiczna pa ństwa na lata 2003 – 2006, z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010 Rada Ministrów Warszawa, grudzie ń 2002 r., − Polityka le śna pa ństwa, − Program usuwania azbestu i wyrobów zawieraj ących azbest stosowanych na terytorium Polski.  województwa mazowieckiego , zdefiniowanej w: − Programie ochrony środowiska województwa mazowieckiego, opracowanym przez Urz ąd Marszałkowski Departament Rolnictwa i Ochrony Środowiska, Mazowieckie Biuro Planowania Przestrzennego i Rozwoju Regionalnego Warszawa kwiecie ń 2003 r.  powiatu pułtuskiego , okre ślonej w: − Programie ochrony środowiska w powiecie pułtuskim w latach 2004 – 2011. Program nie jest tylko dokumentem wykonawczym polityki ekologicznej pa ństwa, lecz tak Ŝe aktem autonomicznej polityki gminy, uwzgl ędniaj ącym jak wcze śniej wspomniano cele polityki pa ństwowej, wojewódzkiej i powiatowej. Zgodnie z ide ą pomocniczo ści relacje pomi ędzy poszczególnymi poziomami władzy publicznej kształtuj ą si ę w tym obszarze na zasadach partnerstwa, a nie hierarchicznego podporz ądkowania. Struktura Programu zgodna jest z „Wytycznymi sporz ądzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym” opracowanymi przez Ministerstwo Środowiska w grudniu 2002 r. i uwzgl ędnia: − racjonalne u Ŝytkowanie zasobów naturalnych (zmniejszanie materiałochłonno ści, energochłonno ści i wodochłonno ści gospodarki, ochron ę gleb, racjonaln ą eksploatacj ę lasów, ochron ę zasobów kopalin), − popraw ę jako ści środowiska (ochron ę wód, ochron ę powietrza, gospodarowanie odpadami, hałas, promieniowanie elektromagnetyczne, bezpiecze ństwo chemiczne i biologiczne, powa Ŝne awarie, ochron ę przyrody i bioró Ŝnorodno ści), − narz ędzia i instrumenty realizacji programu (wzmocnienie instytucjonalne, ramy w zakresie prawa lokalnego i decyzji organów samorz ądowych, planowanie przestrzenne, powi ązania formalne i merytoryczne z analogicznymi programami wy Ŝszych szczebli administracyjnych w celu zapewnienia regionalnej spójno ści programów, mechanizmy finansowania ochrony środowiska, dost ęp do informacji i udział społecze ństwa, − harmonogram realizacji i nakłady na realizacj ę programu (terminy realizacji, wielko ść nakładów i źródła finansowania, jednostki odpowiedzialne za wykonanie zada ń), − kontrol ę realizacji programu (procedury kontroli, mierniki realizacji i procedury weryfikacji programu).

5 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

Główne funkcje programu to: • uaktywnienie i mobilizacja podmiotów gospodarczych, organizacji pozarz ądowych i mieszka ńców w procesach planowania działa ń na rzecz ochrony środowiska, wspólnego precyzowania problemów, sposobu ich rozwiązywania oraz okre ślania niezb ędnych w tym zakresie priorytetów, • intensyfikacja współpracy wewn ętrznej w obr ębie poszczególnych struktur organizacyjnych gminy, poprawa współpracy z administracj ą rz ądow ą i samorz ądow ą, • ułatwienie w procesie podejmowania decyzji i zintegrowanego rozwi ązywania problemów w zakresie ochrony środowiska obecnie zidentyfikowanych oraz przyszłych wynikaj ących z wyst ępuj ących zagro Ŝeń, • ułatwienia w procesach podejmowania inwestycji proekologicznych na terenie gminy, • ułatwienie otrzymywania pomocy finansowej wewn ętrznej krajowej i zewn ętrznej UE, • poprawa jako ści środowiska i warunków bytowych mieszka ńców, • identyfikacja obszarów cennych przyrodniczo, • stworzenie trwałych podstaw do zrównowa Ŝonego i ustabilizowanego zarz ądzania środowiskiem na terenie gminy, • promocja gminy, • źródło informacji o stanie środowiska w gminie.

4. METODA OPRACOWANIA

Przyst ąpienie do prac nad dokumentem poprzedzono etapem pozyskiwania danych, niezb ędnych do sporz ądzenia charakterystyki obszaru. Na tym etapie na bie Ŝą co przeprowadzono niezb ędne konsultacje z władzami gminy i powiatu. Źródłem danych, wykorzystanych do sporz ądzenia diagnozy zagro Ŝeń i stanu środowiska w gminie były m.in.: − Podstawowe informacje ze spisów powszechnych - Gmina wiejska Gzy - Urz ąd Statystyczny Warszawa 2003r., − Wyniki bada ń odczynu i zasobno ści gleb w makroelementy w 2002 r. województwo mazowieckie w układzie powiatów - Stacja Chemiczno-Rolnicza w Wesołej 2003 r., − Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej - Instytut Upraw. Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa Warszawa 2002 r., − Jako ść i zagro Ŝenia wód powierzchniowych w woj. mazowieckim - Raport WIO Ś Warszawa 2002 r, − Rocznik Statystyczny Woj. Mazowieckiego - Urz ąd Statystyczny w Warszawie 2002 r. − Stan środowiska w woj. mazowieckim - Raport WIO Ś Warszawa 2001 r., − Dokumentacje hydrogeologiczne zbiorników wód podziemnych w Polsce - Ministerstwo Środowiska Warszawa 2001 r., − Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Gzy - Urz ąd Gminy Gzy 2000 r., − Stan środowiska w woj. mazowieckim - Raport WIO Ś Warszawa 1999 r., − Regionalizacja fizyczno-geograficzna Polski - J. Kondracki PWN Warszawa 1998 r., − Atlas hydrograficzny Polski - IMGW Warszawa 1998 r., − Źródła oraz metodyka szacowania wielko ści emisji zanieczyszcze ń - Centrum Informatyki Energetyki Zakład Ergonometrii Warszawa 1997 r. − Wieloczynnikowa degradacja środowiska - PIO Ś Warszawa 1996 r.,

6 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

Na podstawie uzyskanych danych wykonano kompleksow ą charakterystyk ę umo Ŝli- wiaj ącą okre ślenie specyfiki uwarunkowa ń: przyrodniczych, społecznych i gospodarczych w obszarze gminy. W strategicznej cz ęś ci programu ochrony środowiska przyj ęto, i Ŝ kierunek rozwoju gminy powinien by ć zgodny z zasadami zrównowa Ŝonego rozwoju. Przyj ęto, Ŝe zaspokojenie potrzeb współczesnego oraz przyszłych pokole ń b ędzie przebiegało z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwało ści podstawowych elementów i procesów przyrodniczych. Dla sformułowania obszarów problemowych, zastosowano metod ę SWOT - jedn ą z technik analizy strategicznej - analiz ę słabych i silnych stron oraz szans i zagro Ŝeń. Podstaw ą do analizy SWOT, jak i pó źniejszej identyfikacji problemów ekorozwoju gminy była wcze śniejsza diagnoza zagro Ŝeń i stanu środowiska. Nazwa SWOT pochodzi od angielskiego skrótu słów: • Strengts: siły (mocne strony), • Weaknesses: słabo ści (słabe strony), • Opportunities: mo Ŝliwo ści (szanse), • Threats: zagro Ŝenia. Analiza SWOT umo Ŝliwiła: • sporz ądzenie wyj ściowego materiału do dyskusji nad obecnym stanem i przyszło ści ą gminy; • zestawienie mocnych stron gminy, daj ące obraz atutów lokalnego środowiska, gospodarki i infrastruktury; stanowi ących baz ę dla tworzenia wszechstronnej strategii ekorozwoju, wykorzystan ą do okre ślenia szans lub mo Ŝliwo ści lokalnego rozwoju w przyszło ści; • realistyczn ą ocen ę problemów wyst ępuj ących w gminie, wykorzystan ą dla okre ślenia środków zaradczych, jakie trzeba przedsi ęwzi ąć w celu likwidacji lub ograniczenia zagro Ŝeń. Zagro Ŝenia s ą przeciwie ństwem mo Ŝliwo ści i pochodn ą słabych stron ograniczaj ących ekorozwój. Nios ą za sob ą obni Ŝenie walorów środowiskowych, społecznych i gospodarczych oraz zmniejszaj ą szanse gminy na odrobienie zaległo ści w stosunku do rozwijaj ących si ę terenów; • uzyskanie innej perspektywy dla problemów gminy umoŜliwiaj ącej poszukiwanie nowych rozwi ąza ń. W przypadku gmin o przewadze słabych stron, mo Ŝliwo ści ich rozwoju mo Ŝna poszukiwa ć na zewn ątrz, we współpracy z innymi gminami w realizacji wspólnych i korzystnych dla nich celów. Przyszł ą wizj ę gminy wytyczono na podstawie priorytetów wskazanych po wykonaniu analizy SWOT, z uwzgl ędnieniem zasad polityki ekologicznej pa ństwa, województwa i powiatu oraz oczekiwa ń miejscowej społeczno ści. Przyszła wizja była podstaw ą do sformułowania obszarów strategicznych, a w ich obr ębie wielu celów i zada ń o ró Ŝnym stopniu wa Ŝno ści. Dla potrzeb jasno ści i przejrzysto ści dokonywanych wyborów, opracowano zbiorcze zestawienia celów wraz z ustaleniem pilno ści zada ń, terminów ich realizacji, źródeł finansowania oraz mierników oceny realizacji zada ń. Podstawow ą zasad ą zastosowan ą przy okre ślaniu celów szczegółowych było kierowanie si ę zdrowym rozs ądkiem, poniewa Ŝ: zrównowa Ŝony rozwój mo Ŝe zosta ć zrealizowany tylko wtedy, gdy jest jasno i realistycznie zaplanowany.

7 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

II. DIAGNOZA ZAGRO śEŃ I STANU ŚRODOWISKA

1. PODSTAWOWE DANE O GMINIE

Gmina Gzy posiada powierzchni ę 104,440 km 2. Poło Ŝona jest w granicach administracyjnych powiatu pułtuskiego, w jego północno-zachodniej cz ęś ci i środkowo północnej cz ęś ci województwa mazowieckiego. Graniczy z 6 gminami: • od północy, z gmin ą Karniewo - w pow. makowskim; • od północnego zachodu, z gmin ą Gołymin O środek - w pow. ciechanowskim; • od wschodu, z gmin ą Pułtusk - w pow. pułtuskim; • od południa, z gminami: Winnica i Świercze - w pow. pułtuskim; • od zachodu, z gmin ą So ńsk - w pow. ciechanowskim.

1.1 Poło Ŝenie geograficzne, klimat

Wg klasyfikacji fizyczno-geograficznej J. Kondrackiego, gmina le Ŝy w obr ębie Wysoczyzny Ciechanowskiej, nale Ŝą cej do Makroregionu Niziny Północnomazowieckiej. Przewa Ŝaj ą tu utwory lodowcowe zwałowe w postaci glin i piasków moreny dennej. W rejonie dolin rzecznych i obni Ŝeń wyst ępuj ą utwory aluwialno-deluwialne i bagniste. Utwory te tworz ą grunty organiczne (torfy, namuły organiczno-mineralne i piaski aluwialne) charakteryzuj ące si ę du Ŝym nawodnieniem i ści śliwo ści ą. Pod wzgl ędem geologicznym gmina jest poło Ŝona w obr ębie jednostki tektonicznej zwanej Wzniesieniem Mazowiecko-Suwalskim. Warstwy trzeciorz ędowe posiadaj ą tu mi ąŜ szo ść 200 – 250 m, grubo ść warstw czwartorz ędowych waha si ę od 60 do 90 m. Pod wzgl ędem rze źby powierzchnia jest tu mało urozmaicona, posiada łagodn ą konfiguracj ę i teren zajmowany przez gminę mo Ŝna zaliczy ć do równinnych, typowych dla równiny morenowej. Mało zró Ŝnicowana wysoko ść bezwzgl ędna waha si ę w zakresie 95- 133 m n.p.m. Najni Ŝszy punkt 95 m n.p.m. znajduje si ę w wschodniej cz ęś ci gminy w dolinie rzeki Przewodówki. Najwy Ŝej na poziomie 133 m n.p.m. poło Ŝony jest obszar w pobli Ŝu wsi Skaszewo Wło ścia ńskie w obszarze pagórków na równinie morenowej. Gmina znajduje si ę w tzw. dzielnicy środkowej wg regionalizacji rolniczo- klimatycznej R. Gumi ńskiego. Jest to obszar o niewielkiej w skali roku sumie opadów atmosferycznych w granicach 500 – 600 mm. Charakterystyka klimatyczna gminy na podstawie obserwacji i pomiarów z lat 1985 – 1994 z najbli Ŝszej stacji meteorologicznej w Mławie jest nast ępuj ąca: − średnia temp. powietrza w roku jest tu stosunkowo wysoka w granicach 7,2 oC, − średnia temp. najcieplejszego miesi ąca lipca wynosi 18,5 oC, najzimniejszym miesi ącem jest luty o temp. -3,7 oC, − liczba dni mro źnych z temp. poni Ŝej 0 oC w roku wynosi 42 i przypada na stycze ń i luty, − liczba dni gor ących z temp. powy Ŝej 25 oC w roku wynosi 38 i przypada na czerwiec, lipiec i sierpie ń, − okres bez przymrozków wynosi 170 dni i trwa średnio od 25 kwietnia do 14 pa ździernika, − okres wegetacji ze średni ą temp. powietrza powy Ŝej 5 oC trwa 210 dni, − średnia roczna suma opadów atmosferycznych: 526 mm,

8 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

− średnia liczba dni z pokryw ą śnie Ŝną: 75. Przewa Ŝaj ą tu wiatry zachodnie [16,5%], północno-zachodnie [14,0], najmniejszy udział posiadaj ą wiatry z kierunków: południowo-wschodniego [4,7%] i południowego [6,2%].

1.2 Dane demograficzne

Gmina liczy 4 136 mieszka ńców [stan w dniu 31.03.2004 r.], w tym 2 125 m ęŜ czyzn i 2 034 kobiety. Zawodowo aktywnych jest 3 305, natomiast biernych 1 414 mieszka ńców. Bezrobotnych jest 227 osób, co daje stop ę bezrobocia 12%. G ęsto ść zaludnienia wynosi ca 40 osób/km 2. Ludno ść gminy zmniejsza si ę: w 2000 r. wynosiła - 4 231 mieszka ńców, w 2002 r. - 4 182, w 2004 r. - 4 136. Sie ć osadnicz ą tworzy 49 jednostek nale Ŝą cych do 33 sołectw, przeci ętnie na 1 wie ś przypada 116 mieszka ńców. Sie ć osadnicz ą gminy charakteryzuje znaczne rozdrobnienie i rozproszenie. Do najliczniejszych wsi nale Ŝą : P ękowo (333 mieszka ńców), (209), Kozłówka (204), Gzy (196), Słonczewo (187) i śebry Falbogi (162). Najmniejszymi s ą: Łady Kraj ęczyno (13 mieszka ńców), Zalesie Lenki (13) i Zalesie Grzymały (14). Zwarta zabudow ę posiadaj ą jedynie: P ękowo, Kozłówka, Przewodowo, . Funkcje gminnego o środka administracyjnego pełni wie ś Gzy b ędąca najmniejszym ośrodkiem gminnym na terenie powiatu pułtuskiego. Wieś liczy 196 mieszka ńców w 56 budynkach zabudowy zagrodowej i jednorodzinnej.

1.3 Zagospodarowanie powierzchni ziemi

Wg danych Urz ędu Gminy, Gmina Gzy zajmuje powierzchni ę 10 444 ha. Zagospoda- rowanie jej powierzchni jest nast ępuj ące: − obszary u Ŝytkowane rolniczo: 8 859 ha [85%], − uŜytki le śne: 937 ha [9%], − grunty zabudowane i zurbanizowane: 242 ha [2%], − wody: 99 ha [1%], − inne tereny: 318 ha [3%] W obr ębie obszarów u Ŝytkowanych rolniczo, półnaturalne zbiorowiska ro ślinne tworz ą łąki i pastwiska o ł ącznej powierzchni 1 925,0 ha i zajmuj ą 18,4% powierzchni gminy.

1.4 Wody powierzchniowe i podziemne

Gmina na powierzchni 8 152 ha [78,1%] znajduje si ę w zlewni rzeki Narwi, do której wody wprowadza rzeka Przewodówka. Pozostała powierzchnia - 2 292 ha odwadniana jest do rzeki Wkry, poprzez: Kolnic ę – lewobrze Ŝny dopływ rzeki Sony. Wody otwarte, jak wcze śniej wspomniano, zajmuj ą ca 99 ha tj. 1,0% powierzchni gminy. Przewodówka bierze pocz ątek na gruntach wsi Szyszki Wło ścia ńskie. Posiada długo ść 32,2 km, w tym w obr ębie gminy 19,4 km (na odcinku 2,9 km płynie w obszarze gminy Gołymin) oraz całkowit ą powierzchni ę zlewni 153,8 km 2. Uchodzi do rzeki Pełty w pobli Ŝu m. . Rzeka jest w wi ększo ści uregulowana. Jej zabudow ę hydrotechniczn ą tworz ą: 6 jazów o wysoko ści pi ętrzenia 1,2 m oraz 9 stopni wodnych o wysoko ści 0,3 – 0,6 m . Rzeka

9 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011 posiada zadrzewione (olch ą i wierzb ą) pobrze Ŝa. Na całej długo ści zasilana jest sieci ą licznych rowów melioracyjnych. Najwi ększym dopływem Przewodówki jest T ąsewka o długo ści 6,8 km i powierzchni zlewni 63,7 km 2. Dopływ ten jest wypłycony i zaro śni ęty. Posiada cechy naturalnego cieku tylko w górnym biegu. Zachodni ą cz ęść gminy odwadnia Kolnica posiadaj ąca długo ść 28,0 km, w tym na terenie gminy 3,9 km na kierunku północno-zachodnim i 3,5 km na kierunku północno- wschodnim. Oprócz ww. rzek powierzchni ę gminy odwadnia szereg innych mniejszych cieków bez nazwy oraz g ęsta sie ć rowów melioracyjnych. Na terenie gminy licznie wyst ępuj ą oczka wodne, które powinny by ć obj ęte ochron ą i ewentualnie odbudowane. Nale Ŝą do nich stawy poło Ŝone na gruntach wsi: − śebry Włosty: staw o powierzchni 0,3 ha, zamulony i zarastaj ący; − śebry Falbogi: staw o powierzchni 0,7 ha zasilany wodami gruntowymi, zamulony i zarastaj ący; − Szyszki: staw przy drodze o pow. 0,4 ha zasilany wodami gruntowymi, bez odpływu dobrze utrzymany; − Zalesie: staw o pow. 0,4 ha poło Ŝony na gruntach rolnych, bez odpływu, zamulony i zaro śni ęty; − Ostaszewo Pa ńki: staw o pow. 0,3 ha, zamulony i zaro śni ęty; − Skaszewo Wło ścia ńskie: staw o pow. 0,3 ha, poło Ŝony na rowie melioracyjnym, zamulony; − : o pow. 0,1 ha staw śródpolny, poło Ŝony na rowie melioracyjnym; − Grochy Serwatki: staw o pow. 0,3 ha, poło Ŝony na rowie melioracyjnym, zamulony; − Pękowo: staw o pow. 0,3 ha zasilany wodami gruntowymi, zamulony, zaro śni ęty ro ślinno ści ą wodn ą, z brzegami poro śni ętymi olch ą. Odbudowa małej retencji jest istotna z uwagi na stałe lub okresowe niedobory lub brak wody na tym terenie. Korzystne warunki dla lokalizacji niewielkich zbiorników retencyjnych wyst ępuj ą w dolinie Przewodówki w okolicach wsi: Przewodowo, Kozłowo, Borza Strumian, gdzie dolina rzeki jest płaska i wyra źnie wci ęta.

W obszarze gminy wyst ępuj ą zró Ŝnicowane strefy zalegania zwierciadła wód I poziomu wodono śnego: − najpłycej wody gruntowe wyst ępuj ą na ró Ŝnego rodzaju podmokłych, obni Ŝeniach zajmowanych przewa Ŝnie przez u Ŝytki zielone, zbudowanych z torfów, namułów, piasków lub Ŝwirów. Tworz ą stref ę ci ągłego poziomu wodono śnego o swobodnym zwierciadle wody. Wody gruntowe zalegaj ą na gł ęboko ści do 1,5 m ppt. i s ą to tereny niekorzystne dla budownictwa; − na wyniesieniach poziom zalegania wód gruntowych przekracza 2,5 m ppt. S ą to obszary suche, zbudowane z utworów sypkich, przepuszczalnych, praktycznie bez Ŝadnej izolacji chroni ącej przed przedostawaniem si ę substancji z powierzchni ziemi. Brak izolacji stwarza warunki do bezpo średniej infiltracji wód opadowych i wywołuje wahania zwierciadła wody dochodz ące nawet do 2 m. Na tych obszarach szczególnie rygorystycznie nale Ŝy przestrzega ć szczelno ści bezodpływowych zbiorników do magazynowania ścieków bytowych, prawidłowego przechowywania i stosowania w odpowiednich dawkach nawozów naturalnych;

10 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

− na wi ększo ści powierzchni gminy poziom wód gruntowych jest izolowany i wyst ępuje pod warstw ą glin morenowych, pyłów i iłów zastoiskowych. Wody gruntowe zalegaj ą tu gł ębiej nawet do 4 m ppt. i tworz ą napi ęte zwierciadło. Okresowo mog ą tworzy ć tzw. wierzchniówki i utrudnia ć wykonywanie prac ziemnych i budowlanych. Wody II poziomu wodono śnego wyst ępuj ą te Ŝ w warstwach piaszczysto-Ŝwirowych pod osłon ą glin o ró Ŝnej mi ąŜ szo ści, ich zwierciadło jest napi ęte. Wydajno ść studni gł ębinowych jest zró Ŝnicowana i waha si ę od 6 m 3/h w Gotardach do 75 m 3/h w Gzach.

1.5 Gleby

Najwi ększ ą powierzchni ę zajmuj ą gleby bielicowe, brunatne wyługowane oraz czarne ziemie, które przewa Ŝaj ą w północnej i środkowej cz ęś ci gminy: − gleby bielicowe wytworzone s ą z piasków gliniastych lekkich, na glinie średniej i stanowi ą kompleksy IVa i IVb klasy bonitacyjnej; − gleby brunatne wytworzone s ą z piasków słabo gliniastych, gliniastych, naglinowanych i piasków lu źnych. S ą to gleby przewiewne, przepuszczalne o dobrze wykształconym poziomie próchniczym i prawidłowych stosunkach wodnych. Stanowi ą kompleksy od II do IV klasy bonitacyjnej. S ą korzystne do wszystkich upraw oraz warzywnictwa i ogrodnictwa; − czarne ziemie wytworzone s ą z glin cz ęś ciowo spiaszczonych lub glin całkowitych. Wyst ępuj ą na terenach płaskich lub w obni Ŝeniach. Wymagaj ą uregulowania stosunków wodnych, w tych samych rejonach co gleby brunatne, cz ęsto w s ąsiedztwie uŜytków zielonych i stanowi ą kompleksy IIIb i IV klasy bonitacyjnej; − gleby brunatne wyługowane i murszowate wytworzone s ą z piasków słabo gliniastych na piaskach lu źnych oraz z piasków lu źnych i zaliczane do V i VI klasy bonitacyjnej.

1.6 Szata ro ślinna

Gmina posiada bardzo nisk ą 9% lesisto ść , poniewa Ŝ naturalne formy przyrodnicze w wi ększo ści zostały przekształcone w pola uprawne. Dominuje szata ro ślinna o charakterze antropogenicznym. Naturalne zbiorowiska ro ślinno ści zostały przekształcone w tereny upraw polowych: zbó Ŝ, ziemniaków, ro ślin pastewnych, sadowniczych i warzyw. Półnaturalne zbiorowiska ro ślinne tworz ą ł ąki i pastwiska o ł ącznej powierzchni 1 925,0 tj. - 18,4% powierzchni gminy, wyst ępuj ące w dolinach rzek Przewodówki, Kolnicy, T ąsewki, innych mniejszych cieków oraz w zagł ębieniach terenowych. U Ŝytki zielone stanowi ą siedliska fauny i flory, retencjonuj ą te Ŝ wody powierzchniowe. S ą cenne przyrodniczo stanowi ąc ci ągi powi ąza ń zapewniaj ących równowag ę ekologiczn ą. Środkowa i zachodnia powierzchnia gminy jest prawie bezle śna, poza niewielkimi kępami le śnymi, rozproszonymi w śród pól i wzdłu Ŝ pobrze Ŝy cieków. Wi ększe obszary le śne znajduj ą si ę we wschodniej cz ęś ci gminy i wyst ępuj ą w 4 zwartych kompleksach przechodz ących na teren gmin: Pułtusk, Karniewo i Winnica. Około 65% lasów administrowanych jest przez Nadle śnictwo Pułtusk, pozostałe to rozdrobnione lasy prywatne oraz powstałe w wyniku zalesiania. Lasy pa ństwowe posiadaj ą drzewostan sztucznie wprowadzony. Udział sosen stanowi w nich 80%. W śród pozostałych gatunków drzew wyst ępuj ą: brzoza, świerk, grab, osika, leszczyna. Na terenach mokrych i podmokłych dominuje w 90% olcha, pozostałe drzewa to: jarz ębina, wierzba i czeremcha.

11 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

Naturalne siedliska le śne s ą w du Ŝym stopniu wyniszczone. Nowe nasadzenia powinny odbywa ć si ę nie tylko na gruntach le śnych, ale równie Ŝ na nieu Ŝytkach, słabszych glebach V i VI klasy bonitacyjnej oraz w obszarach enklaw śródpolnych. Przebudowa drzewostanu powinna preferowa ć naturalny skład z preferencj ą d ębu i drzew li ściastych przede wszystkim w celu jego wi ększej odporno ści ekologicznej, jak równie Ŝ poprawienia walorów estetycznych.

1.7 Surowce, zasoby kopalin

Gmina nie posiada złó Ŝ kopalin o zasobach udokumentowanych, zarejestrowanych lub szacunkowych. W miejscowo ściach: P ękowo – Parcele i Borza Nowe funkcjonowały 2 zło Ŝa kruszywa, obecnie rekultywowane na cele le śne. Dotychczas wykonane prace geologiczno-poszukiwawcze zasobów kopalin nie dały oczekiwanych rezultatów.

1.8 Walory przyrodnicze i kulturowe

Gmina Gzy znajduje si ę w obszarze tzw. „Zielonych Płuc Polski”, obejmuj ącym północno-wschodni ą cz ęś ci kraju. Sejm RP w deklaracji z dnia 17.09.1992 r. uznał obszar ZPP za region, w którym nale Ŝy konsekwentnie przestrzega ć zasad ekorozwoju, tzn.: − utrzymywa ć równowag ę ekosystemów, szeroko rozumian ą ochron ę przyrody (m.in. ochron ę krajobrazów, unikatowych biocenoz), − max wykorzystywa ć odnawialne zasoby naturalne, − efektywnie eksploatowa ć odnawialne źródła energii. Tereny wschodniej i południowo-wschodniej cz ęś ci gminy wchodz ą w skład Nasielsko-Karniewskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu wprowadzonego: − uchwał ą nr 59/X/90 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Ciechanowie z dnia 23 kwietnia 1990 r. w sprawie wyznaczenia obszarów chronionego krajobrazu na terenie woj. ciechanowskiego, − rozporz ądzeniem nr 8/1998 Wojewody Ciechanowskiego z dnia 22 maja 1998 r. w sprawie wyznaczenia obszarów chronionego krajobrazu na terenie woj. ciechanowskiego, − rozporz ądzeniem nr 61 Wojewody Mazowieckiego z dnia 24 lipca 2002 r. w sprawie wprowadzenia obszarów chronionego krajobrazu. Najcenniejsze walory przyrodnicze w obszarze gminy posiadaj ą: − parki podworskie wiejskie i pomniki przyrody, Parki podworskie posiadaj ą: Kozłowo [2,4 ha], Ołdaki [8 ha], P ękowo [3 ha], Skaszewo [4 ha], Słonczewo [4 ha], śebry Wiatraki [4 ha], Borza Bli źni ęta [6 ha], Borza Strumiany [2 ha], Gotardy [8 ha], Gzy [5 ha], Kał ęczyn [4 ha], Ostaszewo Włuski [2-3 ha], Przewodowo [8 ha], Stare Grochy [3 ha], [4,5 ha], Wysocki [4,5 ha], śebry Włosty, śeromin [7-8 ha]. Znaczenie przyrodnicze parków podnosi fakt, Ŝe gmina jest w niewielkim stopniu zalesiona. Liczne pomniki przyrody wyst ępuj ą w miejscowo ściach: P ękowo, Przewodowo, Gzy, Skaszewo

12 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

Tabela nr 1 Pomniki przyrody w obszarze gminy

Lp. Lokalizacja Opis Nr rej. 1. Wie ś P ękowo Dąb szypułkowy 12/72 teren parku podworskiego obok obwód: 3 683 cm, wysoko ść : 22 m budynku Szkoły podstawowej Lipa drobnolistna obwód: 406 cm, wysoko ść : 23 m 2. Wie ś P ękowo Dąb szypułkowy 30/73 na polu ob. Stefana obwód: 507 cm, wysoko ść : 25 m Jakubowskiego w odl. 15 m na pn.-wsch. od budynku szkoły 3. Wie ś Przewodowo Dąb szypułkowy 13/72 teren przy ko ściele obwód: 408 cm, wysoko ść : 24 m

4. Wie ś Przewodowo Wi ąz górski 54/75 w odległo ści 20 m od drogi obwód: 400 cm, wysoko ść : 20 m Przewodowo-Strzegocin po południowej stronie 5. Wie ś Gzy Jesion wyniosły 56/76 teren wokół Ko ścioła obwód: 250 cm, 203 (2 pnie) wysoko ść : 20m Kasztanowiec biały 183/244/8 obwód: 515 cm, wysoko ść : 15 m Klon pospolity 184/245/8 obwód: 313 cm, wysoko ść : 16 m Jesion wyniosły 185/246/8 obwód: 295 cm, wysoko ść : 18 m 6. Wie ś Skaszewo Czterorz ędowa aleja, 67 szt. kasztanowca 226/287/8 białego obwód: od 126 do 172 cm, wysoko ść : 14 m 102 szt. grabu pospolitego obwód: od 16 do 126 cm, wysoko ść : 12 m 73 szt. robinii akacjowej obwód: od 38do 144 cm, wysoko ść : od 7 do 38m 7. Wie ś Skaszewo Klon pospolity 227/288/8 teren dawnego parku, obecnie obwód: 279 cm, wysoko ść : 21m teren szkoły Lipa drobnolistna 228/289/85 obwód: 250 cm, wysoko ść : 23m

− tereny naturalnych dolin rzeki Przewodówki z dopływami, Kolnicy, innych cieków i obni Ŝeń tworz ących naturalne siedliska przyrodnicze, wchodz ące w skład ci ągów ekologicznych, − liczne oczka wodne, które powinny by ć obj ęte ochron ą i ewentualnie odbudowane, − lasy, w pierwszej kolejno ści z naturalnym drzewostanem, − gleby: II, IIIa i IIIb klasy bonitacyjnej.

13 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

Krajobraz kulturowy gminy został ukształtowany w XIX i w XX wieku, lecz jest wyra źnie pozostało ści ą okresów wcze śniejszych, w tym charakterystycznych przekształce ń okolic drobnoszlacheckich w obszary folwarczne. Istniej ą jeszcze licznie zachowane pozostało ści zało Ŝeń dworskich. Do zespołów dworskich wpisanych do rejestru zabytków nale Ŝą : − dwór murowany w P ękowie z XIX wieku, w którym znajduje si ę szkoła podstawowa i dobrze zachowany park o powierzchni ca 3 ha, pochodz ący z lat 1850 – 60; − zespół sakralny w Przewodowie, obejmuj ący ko ściół parafialny z ko ńca XIX wieku, wraz zabytkowymi organami, ziele ń przyko ścieln ą, cmentarz przyko ścielny zało Ŝony w XV wieku, na którym znajduje si ę murowana kaplica grobowa rodu Gr ąbczewskich z pierwszej połowy XIX wieku; − zespół dworski w Ołdakach z ko ńca XIX wieku, z kamiennym budynkiem gospodarczym, parkiem o powierzchni 8 ha (w tym obszarem rekreacji - alej ą o powierzchni 3,2 ha), a tak Ŝe staw o powierzchni 0,3 ha. Kompozycja parkowa powstała u schyłku XIX wieku. Znaczne prace zrealizowano po 1975 r. Park jest dobrze utrzymany, malowniczo poło Ŝony na znacznym skłonie terenu. Zespołami i obiektami obj ętymi ochron ą konserwatorsk ą s ą: − zespół sakralny w Gzach, − zespół sakralny w Szyszkach, − zespół dworski w Borzach Strumianach, − zespół dworski w śebrach Włostach, − dwór murowany w Skaszewie, − zespół folwarczny w Borzach Bli źni ętach, − dworek drewniany w Słonczewie, − zespół folwarczny w Borzach Przechy. Rozpoznawalne i obj ęte ochron ą konserwatorsk ą układy zieleni posiadaj ą parki dworskie: w Kozłowie, w Gotardach, w Gzach, w Kał ęczynie, w Przewodowie, w Starych Grochach, w Sulnikowie, w Wysockim, w śebrach Włostach, w śerominie. Do zabytkowych cmentarzy nale Ŝą : cmentarz przyko ścielny w Gzach, cmentarz parafialny w Gzach, cmentarz przyko ścielny w Przewodowie, cmentarz grzebalny w Przewodowie, cmentarz przyko ścielny w Szyszkach, cmentarz grzebalny w Szyszkach.

1.9 O świata, kultura

Gmina charakteryzuje si ę niedostatecznym wyposa Ŝeniem w placówki kulturalne, które reprezentowane s ą wył ącznie przez biblioteki publiczne w Gzach i fili ę w Skaszewie oraz ko ścioły rzymsko-katolickie. Szkoły podstawowe funkcjonuj ą w: Gzach, Przewodowie i Skaszewie. Ucz ęszcza do nich ca 600 uczniów. W 1999 r. otwarte zostało gminne gimnazjum w budynku szkoły podstawowej w Gzach z 193 uczniami. W ka Ŝdej ze szkół funkcjonuje: świetlica szkolna, biblioteka, pracownie komputerowe, zatrudniony jest pedagog szkolny. Działaj ą 4 oddziały wychowania przedszkolnego i opiek ą obj ętych jest w nich 70 dzieci. Na terenie gminy nie ma obiektów i urz ądzonych terenów sportowych. Wyst ępuj ą jedynie boiska przyszkolne oraz nieurz ądzone boisko wiejskie w Ołdakach. Niekorzystnie przedstawia si ę struktura wykształcenia mieszka ńców. Wykształcenie: wy Ŝsze posiada - 131, policealne i średnie - 654, zasadnicze zawodowe - 966, podstawowe uko ńczone, nieuko ńczone i bez wykształcenia szkolnego - 1 554 osób.

14 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

1.10 Podstawowe sektory gospodarki

Podstawow ą funkcj ą gminy jest produkcja rolna. U Ŝytki rolne zajmuj ą ca 89,0% powierzchni gminy, z czego 81,4% zajmuj ą gleby bardzo dobre i dobre. Usługi i produkcja pozarolnicza rozwini ęte s ą w stopniu niewystarczaj ącym. W obszarze gminy funkcjonuje 699 gospodarstw rolnych, w tym o powierzchni:  15 ha i wi ęcej: 192 [27,5%],  10 – 15 ha: 150 [21,5%],  5 – 10 ha: 176 [25,2%],  1 – 5 ha: 127 [18,2%],  do 1 ha: 54 [7,7%]. Głównymi uprawnianymi ziemiopłodami s ą: zbo Ŝa, ziemniaki, warzywa gruntowe, warzywa pastewne, rzepak i rzepik oraz buraki cukrowe. Zbo Ŝa uprawia 616 gospodarstw, ziemniaki – 523, warzywa gruntowe – 476, warzywa pastewne – 183, rzepak i rzepik - 42, buraki cukrowe – 33 gospodarstwa. Struktura zasiewów ziemiopłodów na powierzchni ogółem 7 186 ha jest nast ępuj ąca. W zasiewach dominuj ą zbo Ŝa - 80,2%, inne wi ększe zasiewy to: pastewne (buraki cukrowe) - 6,8%, przemysłowe: (rzepak, rzepik) - 6,7% i ziemniaki - 5,1%. W chowie lub hodowli zwierz ąt przewa Ŝa: hodowla trzody chlewnej - 15 690 szt., bydła - 4 934, drobiu - 20 703. Gospodarstwa rolne wyposa Ŝone s ą w 2 125 budynków i budowli, w tym m.in.: 462 stodół, 494 obory, 425 przechowalni owoców i warzyw, 230 budynków wielofunkcyjnych, 197 chlewni, 158 kurników. Tabor samochodowy i sprzęt rolniczy znajduj ący si ę na wyposa Ŝeniu gospodarstw to m.in.: 715 ci ągników, 30 samochodów ci ęŜ arowych, 164 kombajny i silosokombajny. Na terenie gminy funkcjonuje 813 podmiotów gospodarczych, najwi ęcej - 685 w rolnictwie, zdecydowanie mniej - 122 w: handlu, usługach, budownictwie, transporcie, produkcji wyrobów przemysłowych i produkcji wyrobów spo Ŝywczych. Najwi ększym zakładem jest Zakład Rze źniczo-Wędliniarski Sławomir Lenarcik w Gotardach, inne to: • Zakład meblarski DREW-STYL w Gzach, • Spółdzielnia Kółek Rolniczych w Przewodowie, • fermy drobiu w: Szyszkach, Kozłowie, • stacja paliw w Przewodowie Parcelach. Ww. zakłady, zgodnie z rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 wrze śnia 2002 r. w sprawie okre ślenia rodzajów przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko oraz szczegółowych kryteriów zwi ązanych z kwalifikowaniem przedsi ęwzi ęć do sporz ądzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko (Dz.U. Nr 179, poz. 1490), zaliczane s ą do przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko, dla których obowi ązek sporz ądzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko mo Ŝe by ć wymagalny. Do tych przedsi ęwzi ęć zaliczane s ą tak Ŝe gminne uj ęcia wody podziemnej. Nie wyst ępuj ą fermy intensywnego przemysłowego chowu zwierz ąt, zaliczane do instalacji mog ących powodowa ć znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów środowiska lub środowiska jako cało ści, o liczbie stanowisk wi ększej ni Ŝ: 40.000 stanowisk dla drobiu, 2.000 stanowisk dla świ ń o wadze ponad 30 kg, 750 stanowisk dla macior, prowadz ący które zobowi ązani s ą do uzyskania pozwole ń zintegrowanych na prowadzenie instalacji.

15 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

2. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA

2.1 Komunikacja

Gmina posiada korzystne powi ązania komunikacyjne w systemie 2 dróg wojewódzkich: nr 618 Gołymin O środek - Pułtusk – Wyszków i nr 620 Nowe Miasto – Strzegocin - Przewodowo Parcele oraz 12 dróg powiatowych. Najbli Ŝsze stacje kolejowe znajduj ą si ę w Ciechanowie i w Nasielsku. Gmina jest wł ączona do krajowego systemu transportowego poprzez drog ę wojewódzk ą nr 618. Droga ta posiada znaczenie regionalne i realizuje poł ączenie na kierunku północ południe oraz z Warszaw ą. Długo ść dróg publicznych na terenie gminy wynosi: 163,7 km, w tym: − 2 dróg wojewódzkich nr 618 i 620, o długo ści 12,7 km; − 12 dróg powiatowych, o ł ącznej długo ści 53,0 km; − 33 dróg gminnych, o ł ącznej długo ści 98,0 km, w tym: 54,0 km o nawierzchni twardej oraz 6,0 km o nawierzchni ulepszonej. Uzupełnieniem dróg gminnych s ą: drogi zakładowe, dojazdowe do pól i lasów oraz drogi wewn ętrzne. Łączna długo ść dróg o nawierzchni bitumicznej wynosi 39,4 km. Średnio na 100 km 2 przypada 37,7 km dróg o nawierzchni ulepszonej, prawie 2-krotnie mniej ni Ŝ średnio w kraju. Stan techniczny dróg jest niezadowalaj ący.

2.2 Zaopatrzenie w energi ę elektryczn ą, zaopatrzenie w gaz ziemny

Gmina zaopatrywana jest w energi ę elektryczn ą przez Zakład Energetyczny Płock Posterunek Energetyczny w Pułtusku. Zaopatrzenie w energi ę elektryczn ą odbywa si ę z krajowego systemy energetycznego za po średnictwem linii przesyłowych 110 kV Serock - Maków Mazowiecki, z GPZ 110/15 kV w Pułtusku. Do przesyłu energii elektrycznej słu Ŝą napowietrzne linie elektroenergetyczne. Stan techniczny linii jest niezadowalaj ący, konieczna jest ich modernizacja, wymiana transformatorów i przewodów lub zast ąpienie linii napowietrznych ziemnymi kablowymi. Gmina nie jest podł ączona do krajowego systemu gazowego. W perspektywie zaopatrzenie gminy w przewodowy gaz ziemny mo Ŝe odbywa ć si ę z dwóch kierunków: z projektowanego gazoci ągu na terenie gminy So ńsk lub z projektowa- nego gazoci ągu wysokiego ci śnienia Ciechanów - Krasne z terenu gminy Gołymin. Przewiduje si ę doprowadzenie gazu sieciowego do miejscowo ści o zwartej zabudowie mieszkaniowej. Obsług ę telekomunikacyjn ą realizuje Telekomunikacja Polska S.A. Rejon Telekomunikacyjny w Pułtusku przez SN Ciechanów. Stopie ń stelefonizowania gminy - 100%; liczba abonentów: 800. Gmina zaliczona jest do obszarów o niekorzystnych warunkach ekonomicznych do inwestycji infrastrukturalnych, z powodu: − niskiej g ęsto ści zaludnienia, niskich przeci ętnych dochodów mieszka ńców, − aktualnej g ęsto ści telefonicznej mierzonej na 100 mieszka ńców wynosz ącej - 41,6 (powiat pułtuski - 132,4 woj, mazowieckie - 262,4).

16 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

2.3 Zaopatrzenie w ciepło

Na terenie gminy brak jest gazu sieciowego. Ogrzewanie mieszka ń odbywa si ę z indywidualnych źródeł ciepła: kotłowni indywidualnych, pieców lub nielicznych kotłowni zbiorowych. Przewa Ŝaj ą przydomowe lokalne kotłownie lub piece opalane w ęglem kamiennym. Kotłownie w ęglowe posiadaj ą te Ŝ: szkoły podstawowe w Przewodowie, w Skaszewie oraz Zakład Opieku ńczy w T ąsewach. Nielicznymi s ą kotłownie olejowe lub gazowe. Olejem opałowym ogrzewane s ą m.in.: Publiczne Gimnazjum w Gzach, Dom Pomocy Społecznej w Ołdakach. Gazem s ą ogrzewane 3 lokalne kotłownie. Powszechne jest stosowanie w kuchniach płynnego butlowego gazu LPG.

2.4 Uj ęcia wody, sie ć wodoci ągowa

Publicznymi uj ęcia wód podziemnych funkcjonuj ącymi na terenie gminy s ą: • uj ęcie w Gzach, składaj ące si ę z 2 studni gł ębinowych, wykonanych w 1984 r. i stacji uzdatniania wody, • uj ęcie w Szyszkach, składaj ące si ę z 2 studni gł ębinowych, odwierconych w latach 1967 i 1995 r. i stacji uzdatniania wody. Uj ęcia w Szykach i Gzach słu Ŝą do zbiorowego zaspokajania potrzeby mieszka ńców. Pozostałe uj ęcia wód podziemnych zaspokajaj ą potrzeby pojedynczych zakładów lub gospodarstw. Poza komunalnymi uj ęciami, na terenie gminy funkcjonuj ą zakładowe uj ęcia wody u Ŝytkowane m.in. przez: − Zakład Rze źniczo-Wędliniarski Gotardach, − Ferm ę drobiu w Kozłowie, Z gminnych sieci wodoci ągowych korzysta 3 049 [73,7%] mieszka ńców. Pozostali pobieraj ą wod ę z przydomowych studni kopanych zaopatrzonych w wi ększo ści w instalacje hydroforowe. Pod koniec 1999 r. długo ść sieci wodoci ągowej na terenie gminy wynosiła 58,6 km. Do sieci podł ączonych było wówczas ca 60% gospodarstw domowych. Obecnie gmina posiada sie ć wodoci ągow ą w 26 miejscowo ściach o ł ącznej długo ści 124,0 km i 704 przył ączach. W najbli Ŝszym czasie planowane jest zako ńczenie budowy wodoci ągów w całej gminie i podł ączenie zabudowy kolonijnej. W trakcie realizacji znajduj ą si ę wodoci ągi w 8 wsiach o długo ści 36,314 km i 294 przył ączach. Po koniec 2004 r. Gmina b ędzie zwodoci ągowana w 98,0%.

2.5 Oczyszczalnie ścieków, sieci kanalizacyjne

Gmina nie jest wyposa Ŝona w zbiorcze sieci kanalizacyjne i nie posiada komunalnej mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ścieków. Jedyn ą mechaniczno-biologiczn ą oczyszczalni ą w gminie jest oczyszczalnia typu MIKROREAKTOR, funkcjonuj ąca przy Domu Pomocy Społecznej w Ołdakach, w której średnio dobowo oczyszczanych jest 37 m 3/d ścieków bytowych. Z lokalnych sieci kanalizacyjnych przy budynkach, które powinny by ć zaopatrzone w bezodpływowe zbiorniki do gromadzenia ścieków bytowych korzysta ca 3000 mieszka ńców.

17 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

Ścieki bytowe z bezodpływowych zbiorników powinny być wywo Ŝone do komunalnych oczyszczalni. Jednak s ą one cz ęsto wylewane na u Ŝytki rolne w pobli Ŝu gospodarstw, przesi ąkaj ą z nieszczelnych zbiorników bezodpływowych do gruntu lub odpływaj ą do rowów melioracyjnych wprost lub z podł ącze ń z systemów drenarskich, Jednym z najpilniejszych zada ń jest budowa kanalizacji sanitarnej i komunalnej oczyszczalni ścieków w o środku gminnym w Gzach oraz w innych miejscowo ściach o zwartej zabudowie. Zwarta zabudow ę mieszkaln ą, jak ju Ŝ wcze śniej wspomniano, posiadaj ą jedynie: Pękowo, Kozłówka, Przewodowo i Sisice. W tych miejscowo ściach, w pierwszej kolejno ści, mo Ŝna planowa ć gminne oczyszczalnie z systemami kanalizacyjnymi. W pozostałych wsiach o rozproszonej zabudowie ekonomicznie uzasadniona jest wył ącznie budowa oczyszczalni przydomowych lub szczelnych zbiorników bezodpływowych.

2.6 Składowiska odpadów

W obszarze gminy rocznie wytwarzanych jest ca 510 Mg odpadów komunalnych. Ilo ść wytwarzanych odpadów okre ślono szacunkowo: na podstawie liczby ludno ści oraz danych normatywnych. Wg A. Wojciechowskiego jednostkowa roczna obj ęto ść odpadów komunalnych wytwarzana na terenach wiejskich w ci ągu roku przez 1 mieszka ńca wynosi 0,400 m 3. Odpowiada to rocznej sumarycznej obj ęto ści wytwarzanych odpadów wynosz ącej 1 700 m 3 i po uwzgl ędnieniu ich g ęsto ści ca 300 kg/m 3 daje obliczon ą powy Ŝej mas ę wytwarzanych odpadów. Obecnie wi ększo ść komunalnych odpadów z terenu gminy dowo Ŝonych jest na komunalne mi ędzygminne składowisko odpadów w m. Płocochowo w gminie Pułtusk, m.in. z 8 publicznych kontenerów do zbiorki odpadów. Gmina eksploatuje jeszcze nielegalne komunalne składowisko odpadów w m. Grochy Serwatki o pow. 1,3 ha, na które w 2003 r. przyj ęto jedynie 15 Mg niesegregowanych odpadów komunalnych. W zwi ązku z tym, Ŝe komunalne składowisko odpadów w m. Grochy Serwatki nie spełnia wymaga ń ochrony środowiska, Starosta Pułtuski decyzj ą z dnia 10.03.2004 r. znak RLO.7645-27/2004 zobowi ązał Wójta Gminy do zamkni ęcia składowiska w terminie do dn. 31.12.2004 r. i przeprowadzenia rekultywacji obiektu w kierunku le śnym. Wiele odpadów komunalnych deponowano w latach ubiegłych, tak Ŝe na „dzikich wysypiskach” we wsiach: Gzy i Wisnowa. Wysypiska te w 2003 r. zostały zlikwidowane, odpady wywiezione, a teren wyrównany ziemi ą i zalesiony. Szczegółow ą analiz ę w tym zakresie zawiera „Plan gospodarki odpadami w Gminie Gzy na lata 2004 – 2011”.

2.7 Melioracje

Zmeliorowane, przede wszystkim w latach 60 - 70, u Ŝytki rolne zajmuj ą znacz ą powierzchni ę 4 979 ha, co stanowi 56,3% ogólnej powierzchni u Ŝytków rolnych, w tym: − gruntów ornych: 4 457 ha [65,6% ogółu gruntów ornych], − uŜytków zielonych: 522 ha [25,4%]. Rzeka Przewodówka uregulowana - w latach 60 i 80, rzeka Kolnica – uregulowana w okresie przedwojennym, a tak Ŝe zdrenowane u Ŝytki rolne, przyspieszaj ą odpływ wód

18 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011 powierzchniowych i bezpośrednio wpływaj ą na obni Ŝenie poziomu wód gruntowych. Brak jest budowli hydrotechnicznych przeznaczonych do stabilizowania odpływu wód powierzchniowych.

3. OCENA ZAGRO śEŃ ŚRODOWISKA

Dominuj ące w gospodarce gminy rolnictwo oraz chów i hodowla zwierz ąt gospodarskich nios ą za sob ą szereg istotnych oddziaływa ń i zagro Ŝeń dla środowiska. Rolnictwo było dotychczas postrzegane przede wszystkim jako działanie oparte na zasobach środowiska i st ąd nie było uznawane za zagra Ŝaj ące środowisku. Intensyfikacja produkcji spowodowała konieczno ść ograniczania sposobów korzysta- nia ze środowiska, tak Ŝe w odniesieniu do rolnictwa.

3.1 Pobór wód podziemnych

Przy zało Ŝeniu jednostkowego zu Ŝycia wody w wysoko ści ca 80–90 l /mieszka ńca x d, szacuje si ę, Ŝe obecnie w obszarze gminy średni dobowy pobór wody wynosi 352 m 3/d ścieków, co w skali roku odpowiada ca 128,5 tys. m 3. Zatwierdzone zasoby dyspozycyjne gminnych uj ęć grupowych wynosz ą 210 m 3/h. Szacuje si ę, Ŝe rzeczywisty ł ączny pobór wody z gminnych sieci wodoci ągowych wynosz ący średnio 14,7 m 3/h, wyczerpuje zaledwie 7% zatwierdzonych zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych.

3.2 Emisja pyłów i gazów do powietrza

Na terenie gminy substancje gazowe lub stałe przedostaj ą si ę do powietrza z trzech głównych źródeł: punktowych, powierzchniowych i liniowych. Substancje uwalniane s ą głównie z procesów spalania paliw do celów grzewczych, przede wszystkim w paleniskach domowych oraz w nielicznych zakładach produkcyjnych, rzemie ślniczych i usługowych. Podstawowym paliwem jest w ęgiel kamienny. Spalane s ą te Ŝ niewielkie ilo ści: koksu, oleju i gazu. Do powietrza emitowane s ą gazowe produkty spalania paliw: dwutlenek siarki, tlenki azotu, tlenek i dwutlenek w ęgla oraz stałe – pyły. Emisja pyłów i gazów do powietrza odbywa si ę na ogół niskimi emitorami. Na terenie gminy zlokalizowanych jest kilka instalacji centralnego ogrzewania w budynkach u Ŝyteczno ści publicznej, o mocy niewymagaj ącej uzyskania pozwolenia na wprowadzanie substancji do powietrza (np. w Domu Pomocy Społecznej w Ołdakach, w publicznych szkołach podstawowych w m.: Gzy, Przewodowo Poduchowo, Skaszewo). Lokalnie podwy Ŝszony poziom pyłów i gazów w powietrzu mo Ŝe mie ć miejsce w bezpo średnim s ąsiedztwie: • Zakładu Rze źniczo-Wędliniarskiego Sławomir Lenarcik w Gotardach, • Spółdzielni Kółek Rolniczych w Przewodowie, • Zakładu meblarskiego DREW-STYL w Gzach • Fermy drobiu w Szyszkach, • stacji paliw w Gzach.

19 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

Poniewa Ŝ teren gminy nale Ŝy do obszarów typowo rolniczych, pewna ilo ść emitowa- nych substancji jest zwi ązana z działalno ści ą rolnicz ą. Najwa Ŝniejsze emisje do powietrza zwi ązane z rolniczym charakterem terenu to: - emisja amoniaku z odchodów zwierz ęcych i nawozów mineralnych, - emisja metanu z fermentacji jelitowej i odchodów zwierz ąt gospodarskich. Z instalacji chowu trzody chlewnej, bydła lub drobiu, wyposa Ŝonych w systemy mechanicznej wentylacji budynków inwentarskich, w zorganizowany sposób do powietrza wprowadzane s ą przede wszystkim: amoniak i metan. Lokalnymi źródłem emisji zanieczyszcze ń do powietrza s ą te Ŝ: mechaniczno- biologiczna oczyszczalnia ścieków DPS w Ołdakach oraz gminne składowisko odpadów. w m. Grochy Serwatki. Podczas eksploatacji oczyszczalni, czy składowania odpadów emitowany jest: metan, siarkowodór, amoniak. Jednak z powodu braku danych ilo ściowych nie wszystkie emisje zostały oszacowane.

Tab. nr 2 Wielko ść i rodzaje emisji podstawowych substancji do powietrza w obszarze gminy

Rodzaj emisji Emisja [Mg/rok] SO 2 NO 2 CO Pył metan amoniak Emisja 1,4 0,9 7,3 0,9 punktowa Emisja 57,5 23,9 59,9 203,5 powierzchniowa Emisja z 415,3 106,0 rolnictwa Ogółem: 58,9 24,8 64,2 204,4 415,3 106,0

Znacz ąca jest te Ŝ emisja pochodz ąca ze źródeł liniowych, tj. ze spalania ró Ŝnych rodzajów paliw przez środki transportu drogowego oraz maszyny rolnicze. Jednak z powodu braku pomiarów nat ęŜ enia i struktury ruchu pojazdów na terenie gminy nie dokonano szacunku wielko ści tej emisji . Emisja spalin do powietrza ze środków transportu towarowego i osobowego skoncentrowana jest w bezpo średnim otoczeniu: • w pierwszej kolejno ści 2 dróg wojewódzkich nr 618 Gołymin O środek - Pułtusk - Wyszków i nr 620 Nowe Miasto – Strzegocin - Przewodowo Parcele, o dł. 12,7 km; • 12 dróg powiatowych, o ł ącznej długo ści 53,0 km; • w niewielkim stopniu w s ąsiedztwie 33 dróg gminnych, o ł ącznej długo ści 98,0 km. Drogi s ą źródłem zapylenia powietrza pochodz ącym ze ścierania opon, asfaltu, hamulców, a tak Ŝe azbestowych okładzin sprz ęgieł samochodowych. W spalinach silników samochodowych znajduje si ę wiele zwi ązków chemicznych, szkodliwych dla środowiska. Transport odpowiedzialny jest głównie za emisje takich substancji jak: dwutlenek w ęgla, tlenek w ęgla, dwutlenek siarki, tlenki azotu, lotne zwi ązki organiczne LZO (w ęglowodory aromatyczne i alifatyczne). Spaliny zawieraj ą te Ŝ pewne ilo ści sadzy, metali ci ęŜ kich: kadmu, miedzi, niklu, ołowiu i cynku. Emisje dwutlenku w ęgla i dwutlenku siarki nie zale Ŝą od typu pojazdu. Ich wielko ści okre ślone s ą parametrami spalanego paliwa. Typ i moc silników maj ą wpływ na emisje pozostałych substancji:

20 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

− silniki benzynowe emituj ą znaczne ilo ści tlenku w ęgla, niemetanowych lotnych zwi ązków organicznych LZO, tlenków azotu i niewielkie ilo ści sadzy. Z powodu du Ŝej lotno ści benzyn, znaczna cz ęść tej emisji znajduje si ę w wyparowanym paliwie z nagrzanego ga źnika , z pompy paliwowej i zbiornika; − silniki dieslowskie, dzi ęki ubogiej mieszance paliwowo-powietrznej oraz wysokiej temp. spalania i ci śnieniu wewn ątrz cylindrów emituj ą znacznie mniej tlenku w ęgla i węglowodorów. Posiadaj ą umiarkowan ą emisj ę tlenków azotu, wi ększ ą ni Ŝ silniki benzynowe emisj ę sadzy. Z powodu znacznie mniejszej lotno ści oleju nap ędowego emituj ą niewielkie ilo ści LZO; − najbardziej ekologiczne silniki, zasilane gazem ciekłym, emituj ą niewielkie ilo ści zanieczyszcze ń, przede wszystkim tlenku w ęgla. Emisja pozostałych substancji jest śladowa. Z uwagi na wyst ępuj ące zagro Ŝenia uzasadnione jest odpowiednie zagospodarowanie pasów drogowych, ro ślinno ści ą spełniaj ącą funkcj ę fitobariery, ograniczaj ącej emisj ę z dróg na pobliskie tereny zabudowy mieszkalnej lub u Ŝytki rolne. Ziele ń w pasie drogowym b ędzie zaprojektowana z uwzgl ędnieniem jej roli, w szczególno ści w zakresie: bezpiecze ństwa ruchu, estetyki oraz funkcji zwi ązanych z jej pozytywnym wpływem na środowisko, przede wszystkim, jako środek ochrony przed hałasem oraz zanieczyszczeniem powietrza i gleby.

3.3 Emisja substancji do wód lub do ziemi

Ogólna ilo ść wytwarzanych ścieków bytowych przy zało Ŝeniu, Ŝe jest ona zbli Ŝona do wielko ści poboru wód podziemnych oraz uwzgl ędnieniu, Ŝe cz ęść mieszka ńców korzysta ze studni kopanych wynosi tu ca 400 m 3/d, tj. rocznie ca 146,0 tys. m 3/r Brak gminnych sieci kanalizacyjnych, komunalnych mechaniczno-biologicznych oczyszczalni i nieuporz ądkowana gospodarka wytwarzanymi ściekami bytowymi wywołuje siln ą antropopresj ę na wody powierzchniowe, gleby i płytkie wody podziemne. Stan ten potwierdza zanieczyszczenie wód w rzekach oraz płytkich wód podziemnych w wi ększo ści studni kopanych. Mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia typu MINIREAKTOR o przepustowo ści 45 m 3/d eksploatowana na potrzeby Domu Pomocy Społecznej w Ołdakach i cz ęś ci mieszka ńców wsi, w 2003 r. była wykorzystana tylko w 40%. Oczyszczalnia w 2003 r. średniodobowo przyjmowała i oczyszczała 18 m 3/d ścieków bytowych, co w skali roku wynosiło 6,6 tys. m 3. Wyst ępowały nieprawidłowo ści w procesach mechaniczno-biologicznego oczyszczania ścieków, skutkuj ące przekraczaniem warunków pozwolenia wodnoprawnego na wprowadzanie oczyszczonych ścieków do rzeki Przewodówki.

21 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

Tabela nr 3 Stan, skład, ładunki: dobowe i roczne nieoczyszczonych ścieków bytowych (Heidrich 1984)

Lp. Wska źniki St ęŜ enia Ładunki wska źników zanieczyszcze ń zanieczyszczenia dobowe roczne

1. substancje 294 mgO 2/l 117,6 kg O 2/d 42,9 Mg O 2/r organiczne (BZT 5) 2. zawiesiny ogólne 285 mg/l 114,0 kg/d 41,6 Mg O 2/r 3. chlorki 79 mg Cl/l 31,6 kg Cl/d 11,5 Mg Cl/r 4. fosforany 23 mg PO 4/l 9,2 kg PO 4/d 3,4 Mg PO 4/r 5. sód 55 mg Na/l 22,0 kg Na/d 8,0 Mg Na/r 6. potas 22 mg K/l 8,8 kg K/d 3,2 Mg K/r 7. azot amonowy 38 mg N NH4 /l 15,2 kg N NH4 /d 5,6 Mg N NH4 /r

8. azot organiczny 19 mg N org. /l 7,6 kg N org /d 2,8 Mg N org. /r

3.4 Zagro Ŝenia powierzchni ziemi

Wśród typowych dla tego terenu zagro Ŝeń degradacji powierzchni ziemi wyró Ŝni ć mo Ŝna: a) zagro Ŝenia nielegalnego składowania odpadów Mog ą wynika ć z niskiej świadomo ści ekologicznej mieszka ńców. Pot ęgowane s ą aspektami ekonomicznymi i wzgl ędami zwyczajowymi. b) zagro Ŝenia komunikacyjne: Na glebach w otoczeniu dróg zasadne jest utrzymywanie rolniczej funkcji gruntów i wprowadzanie upraw ro ślin przemysłowych. Wypas bydła nale Ŝy zapobiegawczo prowadzi ć na u Ŝytkach zielonych w odległo ści nie mniejszej ni Ŝ 30 m od drogi. Dane literaturowe (Kabat-Pendias, A. Czarnowska) dowodz ą, Ŝe gleby w warstwie powierzchniowej w otoczeniu tras komunikacyjnych nie wykazuj ą istotnego antropogenicznego zanieczyszczenia w stopniu zmuszaj ącym do dokonania zmiany przeznaczenia u Ŝytków rolnych na cele nierolnicze, czy te Ŝ wprowadzenia zasadniczych zmian w dotychczasowym u Ŝytkowaniu u Ŝytków rolnych. Gleby w otoczeniu dróg, przede wszystkim w otoczeniu drogi wojewódzkiej, zarówno po stronie zawietrznej jak i nawietrznej, mog ą wykazywa ć podwy Ŝszon ą na poziomie 1-stopnia zanieczyszczenia w skali 1-5 zawarto ść ołowiu i kadmu. Koncentracje innych metali ci ęŜ kich, jak równie Ŝ sumy wielopier ścieniowych w ęglowodorów aromatycznych, są typowe dla gleb niezanieczyszczonych lub mało zanieczyszczonych. Według sozologiczno-urbanistcznego podziału struktur przestrzennych zagospodaro- wania i u Ŝytkowania powierzchni ziemi oraz klasyfikacji IO Ś Warszawa – 1994, u Ŝytki rolne w otoczeniu dróg maj ą kategori ę B. Mog ą by ć wykorzystywane rolniczo, za wyj ątkiem upraw ro ślin do produkcji Ŝywno ści, o wymaganej szczególnie małej zawarto ści pierwiastków i substancji szkodliwych.

22 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011 d) ocen ę podatno ści powierzchni gminy na degradacj ę: Ocen ę podatno ści powierzchni gminy na degradacj ę przeprowadzono na podstawie publikacji „Wieloczynnikowa degradacja środowiska” prof. J. Siuty i A. Kucharskiej wydanej przez IO Ś Warszawa w serii BM Ś - 1996. Tabela nr 4 Charakterystyka wykorzystania powierzchni ziemi, udziału gleb kwa śnych w gminie Gzy

Gmina Procentowy [%] udział w powierzchni gminy lasów gruntów ornych trwałej ro ślinno ści gleb kwa śnych (ł ąk, lasów, pastwisk) Gzy 9,0 68,8 18,4 51,0 Przeanalizowano nast ępuj ące aspekty: • stopie ń rolniczej degradacji struktury ekologicznej: Na podstawie procentowego udziału gruntów ornych klas bonitacyjnych: V, VI i VIz w całkowitej powierzchni gminy okre ślono stopie ń rolniczej degradacji środowiska: η =100 x 700/10 444 = 6,7% Oznacza to znikom ą rolnicz ą na poziomie tła degradacj ę struktury ekologicznej powierzchni gminy. Nieefektywne produkcyjnie i ekologicznie grunty orne powinny by ć zalesione. Docelow ą potrzeb ę dolesie ń gminy obliczono na podstawie agroekologicznego wska źnika lesisto ści optymalnej: Lo = (L + V + VI) x W o gdzie: Lo - aktualny procentowy udział lasów: 9,0% V + VI- procentowy udział gruntów ornych V i VI klasy bonitacyjnej w ogólnej powierzchni gminy: 6,7% Wo - współczynnik opadowy jego warto ść przy opadach rocznych poni Ŝej 550 mm wynosi 0,8; przy 550 – 600 mm: 0,7; przy wi ększych ni Ŝ 650 mm: 0,6 Optymalna dla gminy lesisto ść powinna wynosi ć: Lo = (9,0 + 6,7) x 0,7 = 11,0% tj. 1148,8 ha Dolesienia powinny obj ąć obszar gruntów ornych V i VI kategorii bonitacyjnej o powierzchni: L = 1148,8 – 940,0 = 208,8 ha • stopie ń technicznej degradacji struktury ekologicznej: Procentowy udział powierzchni technicznie zabudowanej (budynków, dróg, placów, obiektów przemysłowych, terenów mieszkaniowych i wypoczynkowych) w całkowitej powierzchni gminy wynosi: η = 100 x 242/10 444 = 2,3% Oznacza on, Ŝe powierzchnia gminy charakteryzuje si ę znikomym, na poziomie tła, stopniem technicznej degradacji struktury ekologicznej. • kwasow ą degradacj ę gleb: Procentowy udział gleb bardzo kwa śnych o odczynie < 4,0 pH i kwa śnych o odczynie 4,0 – 4,5 pH wynosz ący 51,0%, kwalifikuje u Ŝytki rolne w tym terenie do słabo zdegradowanych. Oznacza to, Ŝe znaczna cz ęść gleb posiadaj ą w miar ę zrównowa Ŝony bilans wapniowy. Wprowadzanych jest do nich zbli Ŝona do wymywanej nawozów wapniowych.

23 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

3.5 Emisja hałasu

Rolniczo-hodowlany charakter tego terenu rzutuje na znacznie mniejsz ą w porównaniu do obszarów uprzemysłowionych emisj ę hałasu do środowiska. Wpływ emisji hałasu przemysłowego na klimat akustyczny jest niewielki i ograniczo- ny przede wszystkim do zamieszkałych terenów w bezpo średnim s ąsiedztwie nielicznych obiektów przemysłowych:  Zakładu Rze źniczo-Wędliniarskiego Sławomir Lenarcik w Gotardach,  Spółdzielni Kółek Rolniczych w Przewodowie,  Zakładu meblarskiego DREW-STYL w Gzach,  ferm drobiu w Szyszkach,  stacji paliw w Przewodowie Parcelach. Transport drogowy towarowy i osobowy mo Ŝe, w pierwszej kolejno ści, w otoczeniu dróg wojewódzkich przebiegaj ących przez tereny zabudowy mieszkalnej miejscowo ści: Osiek Aleksandrowo, , Kozłówka, Przewodowo Parcele, Łady Kraj ęczyno, wywoływa ć poziomy d źwi ęku przenikaj ącego do środowiska, przekraczaj ące dopusz- czalne normy. W sytuacji, gdy po potwierdzeniu pomiarami poziomy hałasu komunikacyjnego przekraczałyby warto ści dopuszczalne powinno si ę zaprojektowa ć odpowiednie środki ochrony. Podstawowymi urz ądzeniami ochronnymi obiektów i obszarów przed hałasem s ą ekrany akustyczne. Alternatywnym, ale kosztowniejszym rozwi ązaniem jest budowa obwodnic.

3.6 Gospodarka odpadami

Szczegółow ą analiz ę w zakresie gospodarki odpadami w gminie oraz plan działa ń porz ądkuj ących zawiera „Plan gospodarki odpadami dla Gminy Gzy w latach 2004 – 2011”. Gmina nie jeszcze dysponuje danymi okre ślaj ącymi skal ę zastosowania wyrobów zawieraj ących azbest, powszechnych w pokryciach dachowych budynków inwentarskich. Inwentaryzacja odpadów wytwarzanych podczas remontów, wymiany pokry ć dachowych jest podstaw ą do obj ęcia kontrol ą tego strumienia odpadów niebezpiecznych i wyeliminowania przypadków nielegalnego ich deponowania na składowiskach odpadów lub pozostawiania np. w lasach.

3.7 Promieniowanie elektromagnetyczne

Promieniowanie elektromagnetyczne jonizuj ące lub niejonizuj ące oznacza strumie ń cz ąstek emitowanych przez układ materialny: − promieniowanie jonizuj ące pochodzi z urz ądze ń wykorzystuj ących substancje promieniotwórcze lub z aparatów rentgenowskich. − promieniowanie niejonizuj ące emituj ą urz ądzenia: wykorzystuj ące ultrafiolet, radiolo- kacyjne, radiokomunikacyjne lub elektroenergetyczne . Źródłami promieniowania elektromagnetycznego w obszarze gminy jest przesyłowa linia energetyczna 110 kV Serock - Maków Mazowiecki z GPZ 110/15 kV w Pułtusku. Innymi źródłami promieniowania elektromagnetycznego s ą:

24 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

− stacje bazowe telefonii komórkowej zainstalowane na wysokich budynkach, kominach lub specjalnych masztach, np. Stacja Bazowa Przewodowo NR F-1529-C-11 we wsi Przewodowo u Ŝytkowana przez Polsk ą Telefoni ę Komórkow ą CERTENTEL. − urz ądzenia emituj ące promieniowanie elektromagnetyczne w zakładach lub b ędące w dyspozycji policji i stra Ŝy po Ŝarnej.

3.8 Powa Ŝne awarie

Gwałtownie przebiegaj ące zdarzenia (nieb ędące kl ęsk ą Ŝywiołow ą) – definiowane jako powa Ŝne awarie, mog ą wywoła ć znaczne straty w środowisku i stwarza ć niebezpiecze ństwo dla zdrowia i Ŝycia ludzi. Wg kryteriów okre ślonych w rozporz ądzeniu Ministra Gospodarki z dnia 09.04.2002 r. w sprawie rodzajów i ilo ści substancji niebezpiecznych, których znajdowanie si ę w zakładzie decyduje o zaliczeniu go do zakładów o zwi ększonym ryzyku albo do zakładów o du Ŝym ryzyku wyst ąpienia powa Ŝnej awarii przemysłowej (Dz.U. Nr 58, poz. 535) na terenie gminy nie wyst ępuj ą zakłady o zwi ększonym lub podwy Ŝszonym ryzyku wyst ąpienia awarii przemysłowej. Nie wyklucza to wyst ępowania ekstremalnych zagro Ŝeń dla środowiska oraz Ŝycia i zdrowia ludzi, które mog ą mie ć miejsce w wyniku, np.: • po Ŝarów obiektów budowlanych, instalacji i urz ądze ń, wskutek których do środowiska emitowane b ędą znaczne ilo ści toksycznych substancji i energii. Np. du Ŝe zagro Ŝenie zanieczyszczenia powietrza chlorem stwarza dla gminy Gzy, obok gmin: Nasielsk, Winnica, Pułtusk; rejon Wodociągów Centralnych w Wieliszewie k. Warszawy, gdzie zgromadzono ca 700 Mg ciekłego chloru wykorzystywanego do uzdatniania wody; • przedostania si ę substancji niebezpiecznych do środowiska z instalacji do magazynowania substancji ropopochodnych (benzyny, oleju opałowego, oleju nap ędowego); • katastrof drogowych podczas transportu substancji niebezpiecznych (głównie ciekłych materiałów p ędnych), w pierwszej kolejno ści nara Ŝona s ą na te zdarzenia, intensywnie eksploatowane drogi wojewódzkie.

3.9 Zagro Ŝenia dla środowiska ze strony rolnictwa

Rolnictwo dominuje w gospodarce i u Ŝytkuje znaczne obszary gminy. W zwi ązku z tym wymaga oddzielnej analizy. Rolnictwo mo Ŝe by ć powodem szeregu niekorzystnych oddziaływa ń na środowisko, w tym m.in.: zakwaszenia wód i gleby, eutrofizacji i zanieczyszczenia wód, niszczenia warstwy ozonowej, pot ęgowania efektu cieplarnianego, obni Ŝenia poziomu wód gruntowych, zanieczyszczenia gleby metalami ci ęŜ kimi i pestycydami, emisji odorów i hałasu. Uci ąŜ liwo ści te mog ą wynika ć m.in.: • z jednej strony z nadmiernego obci ąŜ enie gleby i po średnio wód nawozami organicznymi (gnojowic ą, gnojówk ą, pomiotem lub obornikiem), • z drugiej powodowane s ą niedostatecznym poziomem infrastruktury sanitarnej gminy, w tym indywidualnych gospodarstw rolnych.

25 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

Decyduj ący wpływ na uci ąŜ liwo ść chowu i hodowli na środowisko ma skład odchodów zwierz ęcych, sposób ich przechowywania i wykorzystywania. Niemałe znaczenie w tym wzgl ędzie ma te Ŝ poziom wykształcenia społeczno ści wiejskiej i zwi ązany z tym stan świadomo ści ekologicznej. Do substancji uci ąŜ liwych środowiska, mog ących powodowa ć zanieczyszczenie: gleb, wód i powietrza, nale Ŝą : − zwi ązki azotu, z nawozów organicznych i mineralnych oraz ze ścieków bytowych, − fosforany, głównie ze ścieków bytowych, − pestycydy, antybiotyki, resztki pasz, z intensywnych technologii rolniczych, − metale ci ęŜ kie, zawarte w nawozach organicznych i mineralnych. Głównym zanieczyszczeniem emitowanym z obszarów rolniczych s ą zwi ązki azotu. Badania nad bilansem azotu w rolnictwie, okre ślone jego udziałem w produktach sprzedanych z gospodarstw w stosunku do wniesionego z zewn ątrz, szacuj ą wykorzystanie azotu na poziomie zaledwie 20%. Rzutuje na to niska sprawno ść przetwarzania azotu zawartego w paszy na produkty przez zwierz ęta gospodarskie. Azot tracony w produkcji ro ślinnej i zwierz ęcej ulega rozproszeniu w środowisku w wyniku trzech procesów:  wymywania azotanów do wód gruntowych i powierzchniowych,  emisji amoniaku do powietrza,  ulatniania si ę do powietrza w formie produktów denitryfikacji (NO, N 2O, N 2). Pierwotn ą przyczyn ą strat azotu z nawozów naturalnych jest ich przechowywanie, co powoduje dominacj ę tlenowych procesów przemian biomasy, sprzyjaj ących powstawaniu azotanów. W warunkach braku szczelnego podło Ŝa ulegaj ą one łatwo wymywaniu przez wody opadowe i migracji do wód gruntowych. W systemach, w którym płynne odchody zwierz ąt przechowywane s ą w szczelnych zbiornikach, straty azotu s ą kilkukrotnie mniejsze. Straty azotu wywołuje te Ŝ emisja amoniaku do powietrza i ma to miejsce ju Ŝ w pomieszczeniach inwentarskich. Amoniak bierze udział w tworzeniu kwa śnych deszczy. W powietrzu reaguje z aerozolem kwasów, głównie siarkowego i azotowego, a po opadni ęciu na powierzchni ę ziemi wraz deszczem bierze udział w procesie nitryfikacji. Znaczna zawarto ść azotanów, stwierdzona w wodach gruntowych na przewa Ŝaj ącym obszarze gminy oraz w wodach rzeki Kolnicy, świadczy o sile i skali tej antropopresji. Wi ększo ść fosforu wprowadzana do gruntu w postaci nawozów jest szybko unierucha- miana w wyniku reakcji zachodz ących w glebie. Główn ą przyczyn ą znacznej koncentracji zwi ązków fosforu w wodach powierzchniowych jest wprowadzanie do nich nieoczysz- czonych ścieków bytowych zawieraj ących rozpuszczalne polifosforany, b ędące niezb ędnym składnikiem środków pior ących, uaktywniaj ących działanie zawartych w nich detergentów. Istotne zagro Ŝenia dla środowiska ze strony rolnictwa stwarzaj ą tak Ŝe: nieprawidłowa gospodarka padlin ą, emisja hałasu, odorów i aerozoli bakteryjnych, w pierwszej kolejno- ści wokół gospodarstw stosuj ących produkcj ę hodowlan ą, zlokalizowanych w pobli Ŝu zabudowy mieszkalnej lub letniskowej. Źródłem emisji odorów i aerozoli bakteryjnych s ą, zarówno instalacje znajduj ące si ę na terenie gospodarstw (budynki inwentarskie, miejsca magazynowania nawozów), jak i działanie prowadzone poza ich terenem ( transport oraz nawo Ŝenie).

26 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

3.10 Obszary szczególnie nara Ŝone na odpływy azotu ze źródeł rolniczych

W zwi ązku z transpozycj ą prawa UE, w tym dyrektywy azotanowej (9/676/EEC) w Polsce wyznaczono 21 obszarów, z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych nale Ŝy ograniczy ć. Na terenie woj. mazowieckiego wyznaczono 2 takie obszary, jednym z nich jest górna cze ść zlewni rzeki Sony, obejmuj ąca cz ęś ciowo swym zasi ęgiem 2 gminy powiatu pułtuskiego: Świercze i Gzy (jej zachodni ą cz ęść ). Podstawa do wyznaczenia tych obszarów były wyniki regionalnego monitoringu powierzchniowych wód płyn ących prowadzonego przez WIO Ś w Warszawie Delegatur ę w Ciechanowie na rzece Sonie i jej dopływie spod Przedwojewa. Wykazywały one koncentracj ę azotanów w wodach powierzchniowych w granicach 54,9 – 75,8 mg NO 3/l, przy ich najwy Ŝszym dopuszczalnym poziomie 50 mg NO 3/l, co było równoznaczne z przekroczeniem rz ędu odpowiednio: 9,8 – 51,6%. Rolnicze pochodzenie zanieczyszczenia wód powierzchniowych potwierdziła dokona- na przez RZGW w Warszawie i Urz ąd Gminy analiza u Ŝytkowania gruntów oraz gospodarki wodno- ściekowej w zlewni Sony i jej dopływu spod Przedwojewa. Ustawa Prawo wodne nakazuje dyrektorom regionalnych zarz ądów gospodarki wodnej dla ka Ŝdego takiego obszaru opracowanie w terminie 2 lat od daty jego wyznaczenia programu działa ń maj ących na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych. Dyrektor Regionalnego Zarz ądu Gospodarki Wodnej w Warszawie w dniu 20 lutego 2004 r. rozporz ądzeniem Nr 1/2004 okre ślił taki Program, obejmuj ący obszar hydrograficzny zlewni rzeki Sony o ł ącznej powierzchni 406,64 km 2. Identyfikacji i ograniczeniom poddane zostan ą gospodarstwa: − o produkcji zwierz ęcej na poziomie 10 i wi ęcej DJP (du Ŝych jednostek przeliczenio- wych), − prowadz ące produkcj ę ro ślinn ą z u Ŝyciem systemów melioracji rolnych, − inne gospodarstwa poło Ŝone w zlewniach bezpo średnich wód nara Ŝonych na zanieczyszczenie, w których ewidentnie stwierdza się naruszenie przepisów ochrony środowiska, np. bezpo średni odpływ gnojówki, gnojowicy do nara Ŝonych cieków i zbiorników wodnych. W celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych Program zakłada: − edukacj ę rolników prowadz ących gospodarstwa rolne na obszarach szczególnie nara Ŝonych na zanieczyszczenie, − identyfikacj ę gospodarstw stwarzaj ących najwi ększe zagro Ŝenie zanieczyszczenia wód powierzchniowych i gruntowych zwi ązkami azotu, − środki zaradcze i zadania w zakresie dobrych praktyk rolniczych do obowi ązkowego stosowania w ww. gospodarstwach, − monitoring skuteczno ści programu obejmuj ący monitoring wód oraz monitorowanie pozostałych elementów programu działa ń. Obowi ązki Urz ędu Gminy w Gzach, podobnie jak i innych urz ędów gmin uczestnicz ą- cych w Programie, obejmuj ą m.in.: − edukacj ę rolników: rozpowszechnienie w śród rolników i mieszka ńców w ci ągu 3 miesi ęcy od daty ogłoszenia rozporz ądzenia: broszurek i ulotek, przygotowanych przez RZGW w Warszawie, dotycz ących wdra Ŝania dobrych praktyk rolniczych; − szkolenia informacyjne dla sołtysów oraz przedstawicieli organizacji rolniczych działaj ących na terenie gminy - w terminie 3 miesi ęcy od daty ogłoszenia Programu;

27 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

− identyfikacj ę gospodarstw (w postaci gminnego rejestru) stwarzających najwi ększe zagro Ŝenie zanieczyszczenia wód powierzchniowych i gruntowych zwi ązkami azotu, na podstawie ankietyzacji, analizy danych oraz wizytacji; − okre ślenie lokalizacji i terminów szkoleń obowi ązkowych rolników obj ętych rejestrem, powiadomienie: RCD Po świ ętne, SCh-R Wesoła, WIO Ś Warszawa, MIR, RZGW Warszawa o ustanowieniu rejestrów w celu uruchomienia działa ń monitoringowych i pomocy dla rolników; − opracowanie planu 4-letnich szkole ń specjalistycznych, obsług ę merytoryczn ą, których zapewni RDC Po świ ętne – w terminie 1 miesi ąca od zako ńczenia identyfikacji gospodarstw; Kontrol ę skuteczno ści wprowadzania programu prowadzi ć b ędą: − pracownicy RZGW Warszawa w zakresie wykonywania zada ń przez gmin ę, − WIO Ś w Warszawie Delegatura w Ciechanowie w zakresie przestrzegania dobrych praktyk rolniczych w gospodarstwach. Rada Gminy Gzy Uchwał ą Nr XII/71/04 z dnia 22.01.2004 r. przyj ęła do realizacji Program ochrony wód gruntowych przez zanieczyszczeniami pochodz ącymi z indywidualnych gospodarstw rolnych, wymienionych w zał ączniku nr 1 i powierzyła wykonanie uchwały Wójtowi Gminy. W ramach realizacji Programu, wst ępne w nim uczestnictwo, zadeklarowało 80 rolników ze wsi: Begno, Borza Strumiany, Borza , Borza Nowe, Borza Przechy, Borza Strumiany, D ębiny, Gotardy, Grochy Imbrzyki, Gzy, Gzy Wisnowa, Kesy Wypychy, Kozłowo, Kozłówka, Łady Kraj ęczyno, Marcisze, Mierzeniec, Nowe Przewodowo, , Ołdaki, OstaszewoWielkie, Ostaszewo Włuski, P ękowo, Porzowo, Przewodowo Majorat, Przewodowo Parcele, Przewodowo Poduchowne Sisice, Skaszewo, Skaszewo Wło ścia ńskie, Sło ńczewo, Stare Grochy, Sulnikowo, Szyszki Folwark, Szyszki Wło ścia ńskie, Zalesie Pacuszki, posiadaj ących gospodarstwa: − o ł ącznej powierzchni 2 394,18 ha i areale od 14,8 ha do 80 ha, średnio 29,93 ha; − o produkcji zwierz ęcej ogółem 1 122 DJP (du Ŝych jednostek przeliczeniowych), od 8 do 45 DJP, średnio 14 DJP; Ze zgłoszonych, 32 rolników [40,0%] posiada zbiorniki do gromadzenia płynnych nawozów naturalnych o pojemno ści ogółem 1 122 m 3, od 4 m 3 do 130 m 3, średnio 35,1 m 3.

4. STAN JAKO ŚCI ŚRODOWISKA

4.1 Stan jako ści powietrza

Dopuszczalne poziomy gazów i pyłów w powietrzu określa rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji (Dz.U. Nr 87, poz.796). Średnie roczne poziomy: dwutlenku azotu, dwutlenku siarki, pyłu zawieszonego PM10 oraz tlenku w ęgla w powietrzu w 2003 r. przyj ęto na podstawie informacji WIO Ś w Warszawie Delegatury w Ciechanowie, okre ślaj ącej koncentracj ę ww. substancji w powietrzu w pow. pułtuskim, w wysoko ści:

28 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

• dwutlenku azotu: 24,6 µg/m 3 [61,5%], • dwutlenku siarki: 4,2 µg/m 3 [21,0%], • pyłu zawieszonego PM10: 35,1 µg/m 3 [87,0%], • tlenku w ęgla: 350 µg/m 3. Tabela nr 5 Dopuszczalne poziomy gazów i pyłów w powietrzu

Lp. Nazwa Oznaczenie Okres u średniania Dopuszczalny poziom substancji numeryczne wyników pomiarów substancji w µg/m 3 substancji nr CAS a) 1. Dwutlenek azotu 10102-44-0 jedna godzina 200 b) rok kalendarzowy 40 b) 2. Dwutlenek siarki 7446-09-5 jedna godzina 350 b) 24 godziny 125 c) rok kalendarzowy 20 c) 3. Pył zawieszony - 24 godziny 50 b) PM10 rok kalendarzowy 40 b) 4. Tlenek w ęgla 630-08-0 osiem godzin 10 000 b) obja śnienie: a) oznaczenie numeryczne substancji wg Chemical Abstract Serwice Registry Number b) poziom dopuszczalny ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia ludzi c) poziom dopuszczalny ze wzgl ędu na ochron ę ro ślin Na terenie gminy nie ma zlokalizowanych stacji pomiarowych stanu jako ści powietrza, st ąd brak jest systematycznych danych z pomiarów monitoringowych, które pozwoliłyby na bezpo średni ą bardziej miarodajn ą ocen ę stanu jako ści powietrza na tym terenie.

Tabela nr 6 Klasy substancji zanieczyszczaj ących w powietrzu - w pow. pułtuskim

Lp. Nazwa substancji Stwierdzona klasa I. Ze wzgl ędu na ochron ę ro ślin: 1. dwutlenek siarki A 2. dwutlenek azotu A 3. pył zawieszony B/C 4. ołów A 5. benzen A 6. tlenek w ęgla A 7. ozon A II. Ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia ludzi: 1. dwutlenek siarki A 2. dwutlenek azotu A 3. pył zawieszony B/C 4. ołów A 5. benzen A 6. tlenek w ęgla A 7. ozon A

29 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

Wg „Rocznej oceny jako ści powietrza w województwie mazowieckim - Raport za 2002 r.” wykonanej przez WIO Ś Warszawa, powiat pułtuski, w skład którego wchodzi gmina Gzy, został zaliczony, ze wzgl ędu na pył zawieszony, do klasy B, tzn. Ŝe stwierdzono w tym obszarze wyst ępowanie st ęŜ eń tej substancji powy Ŝej warto ści dopuszczalnej, ale nie stwierdzono przekraczania warto ści dopuszczalnej powi ększonej o margines tolerancji. Na terenie powiatu pułtuskiego okre ślono obszary przekraczania warto ści dopuszczalnej pyłu zawieszonego PM10, jednak nie obejmuj ą one terenu gminy. Aerosanitarny stan jako ści powietrza w obszarze gminy odpowiada dopuszczalnym standardom jako ści powietrza. Wysoki bliski warto ści dopuszczalnej jest poziom pyłu zawieszonego PM10, znaczny dwutlenku azotu, zdecydowanie niewielki dwutlenku siarki. W sezonie grzewczym w obszarach zwartej i niskiej zabudowy wiejskiej koncentracja dwutlenku siarki w powietrzu mo Ŝe by ć znacznie wy Ŝsza. Negatywnie na stan jako ści powietrza w tym okresie wpływa fakt, Ŝe ciepło do ogrzewania mieszka ń dostarczane jest z indywidualnych kotłowni lub pieców, opalanych węglem kamiennym. Nielicznymi s ą natomiast ekologiczne kotłownie olejowe lub gazowe. Pozytywnym zjawiskiem jest natomiast masowe korzystanie z butlowego gazu ziemnego LPG w kuchniach. Wy Ŝszy, pod podanego przez WIO Ś, mo Ŝe by ć te Ŝ poziom dwutlenku azotu w bezpo średnim s ąsiedztwie intensywnie eksploatowanych dróg wojewódzkich.

4.2 Stan jako ści wód powierzchniowych

Stan jako ści wód rzeki Przewodówki, przepływaj ącej przez teren gminy na odcinku ca 19,4 km oraz rzeki Kolnicy przepływaj ącej przez teren gminy na odcinku ca 7,4 km scharakteryzowano na podstawie ostatnich wyników regionalnego monitoringu powierzchniowych wód płyn ących, prowadzonego Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie Delegatur ę w Ciechanowie. Jako ść wód Przewodówki oceniono na podstawie pomiarów i bada ń wykonanych w 1991 r. w przyuj ściowym przekroju w m. Olszak [ km 1 + 100], 1,1 km przed jej dopływem do Pełty. Stan i skład wód Kolnicy scharakteryzowano na podstawie pomiarów i bada ń wykonanych w 2000 r. w przyuj ściowym przekroju w m. Marusy [ km 4 + 00], 4 km przed jej dopływem do Sony. Podstaw ą do oceny było rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchnio-wych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników oraz prezentacji stanu tych wód ( Dz. U. Nr 32, poz. 1729). Klas ę jako ści wód wyznaczono w zakresie wska źników: fizycznych, tlenowych, biogennych, zasolenia, biologicznych i mikrobiologicznych, porównuj ąc okre ślone pomiarami i badaniami warto ści wska źników zanieczyszczenia do warto ści granicznych wyznaczonych w zał ączniku nr 1 do rozporz ądzenia, przyjmuj ąc klas ę obejmuj ącą 90% warto ści.

30 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

Tabela 7 Stan jako ści wód rzek: Przewodówki w 1991 r. i Kolnicy w 2000 r.

Lp. Wska źnik Jednostka Stan jako ści wód rzeki zanieczyszczenia Przewodówki w 1991r. Kolnicy w 2000 r. ppk. klasa ppk. klasa Olszak jako ści Marusy jako ści [ km 1 + 00] [2 + 00] I. Wska źniki fizyczne: 1. odczyn pH 8,1 - 8,4 I 7.5 – 7.8 I 2. zawiesiny og. mg/l 14 I 15,3 II II. Wska źniki tlenowe: 1. tlen rozp. mg O 2/l 9,4 I 7,7 I 2. BZT 5 mg O 2/l 4,0 III 8,1 IV 3. ChZT-Mn mg O 2/l 9,3 III 20,5 IV 4. ChZT-Cr mg O 2/l 33,2 IV 30,5 IV II. Wska źniki biogenne: 1. amoniak mg NH 4/l 1,22 III 0,373 I 3. azotany mg NO 3/l 17,8 III 28,3 IV 4. azot ogólny mg N og. /l 0,56 I 7,70 III 5. fosforany mg PO 4/l 0,39 II 0,61 III 6. fosfor og. mg P og. /l 1,49 V 0,45 III III. Wska źniki zasolenia: 1. chlorki mg Cl/l 23,0 I 26 I 2. przewodno ść elekt. uS/cm 550 II 782 II 3. substancje mg/l 471 II 529 III rozpuszczone 4. siarczany mg SO 4/l - - 118 II 5. wap ń mg Ca/l - - 124 III IV. Metale ci ęŜ kie: 1. cynk mg Zn/l - - 0,007 I 2. kadm mg Cd/l - - 0,005 V 3. mied ź mg Cu/l - - 0,010 I 4. ołów mg Pb/l - - 0,040 IV V. Wska źniki biologiczne: 1. indeks sapr. sestonu - 2,6 IV - - VI. Wska źniki mikrobiologiczne: 1. liczba bakterii grupy w 100 ml 13 000 IV 2 500 IV coli typu kałowego

Analiza wyników pomiarów i bada ń wykazała, Ŝe w wodach rzeki Przewodówki: − w grupie wska źników biogennych o V klasie, świadcz ącej o złej jako ści, wód decydo- wał fosfor ogólny. Wysokie st ęŜ enia w tej grupie, odpowiadaj ące IV klasie, posiadały te Ŝ: amoniak i azotany.

31 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

IV klas ę wód o niezadowalaj ącej jako ści, okre ślały wska źniki: − tlenowe (ChZT Cr ), znaczne w III klasie były równie Ŝ st ęŜ enia (BZT 5, ChZT Mn ); − wska źniki biologiczne (indeks sapr. sestonu), − wska źniki mikrobiologiczne (liczba bakterii grupy coli typu kałowego). II klas ę wód o dobrej jako ści charakteryzowało niskie zasolenie wody (przewodno ść elekt. substancje rozpuszczone). W I klasie wód o bardzo dobrej jako ści znajdowały si ę wska źniki fizyczne (odczyn i zawiesiny og). O V klasie złej jako ści wód rzeki Kolnicy decydował kadm. IV klasie wód o niezadowalaj ącej jako ści odpowiadały wska źniki: tlenowe (BZT 5, ChZT-Mn, ChZT-Cr), wska źniki biogenne (azotany) i mikrobiologiczne (liczba bakterii grupy coli typu kałowego) oraz ołów. W III klasie wód o zadowalaj ącej jako ści znajdowały si ę wska źniki zasolenia (substancje rozpuszczone). II klas ę wód o wysokiej jako ści dotrzymywały jedynie zawiesiny og. w grupie wska źników fizycznych. Wska źniki odpowiadaj ące V klasie złej jako ści wód powierzchniowych s ą potwierdze- niem skutków antropogenicznego oddziaływania rolniczego u Ŝytkowania oraz niedostatecznej infrastruktury komunalnej w zlewniach rzek Przewodówki i Kolnicy na stan i skład wód w zbadanych przekrojach. IV klasa wód o niezadowalaj ącej jako ści – świadczy o pierwszych nasilaj ących si ę symptomach antropogennego oddziaływania.

4.3 Stan jako ści wód podziemnych

W obszarze gminy nie funkcjonuj ą otwory obserwacyjno-pomiarowe pa ństwowego monitoringu zwykłych wód podziemnych. Pierwszy poziom wodono śny eksploatowany jest przy pomocy studni kopanych do gł ęboko ści ca 10 m. Woda ze studni, w najwi ększym stopniu z terenów pozbawionych warstwy izoluj ącej, posiada zł ą jako ść zarówno pod wzgl ędem fizykochemicznym i sanitarnym. Jest to skutkiem nieuporz ądkowanej gospodarki ściekowej oraz nawozowej, niewła ściwej lokalizacji studni w obr ębie gospodarstw w stosunku do miejsc magazynowania nawozów naturalnych. Potwierdzaj ą to rutynowe pomiary i badania, wykonywane na terenie gminy Gzy przez słu Ŝby inspekcji sanitarnej wykazuj ące ponadnormatywn ą zawarto ść azotanów w 30 - 40% zbadanych przydomowych studniach kopanych. Nieodosobnione s ą przypadki równie Ŝ niedostatecznego bakteriologicznego stanu jako ści wody w studniach. Niezadowalaj ący miejscowo stan jako ści płytkich wód podziemnych jest wi ęc nast ępstwem: • braku izolacji I poziomu wodono śnego, • rolniczo-hodowlanego charakteru zagospodarowania terenu gminy, • zwodoci ągowanie znacznej cz ęś ci zabudowy mieszkalno-gospodarczej przy jednoczesnym braku niezb ędnej infrastruktury komunalnej.

32 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

4.4 Stan jako ści gleb

Gleba jest podstawowym elementem środowiska przyrodniczego decyduj ącym o funkcjonowaniu biosfery. Zasoby glebowe jako środek do produkcji Ŝywno ści powinny podlega ć szczególnej ochronie. Stan jako ści gleb w gminie oceniono na podstawie wyników badań przeprowadzo- nych przez Okr ęgow ą Stacj ę Chemiczno-Rolnicz ą w Wesołej w 2002 r. Pobrano i zbadano wówczas 90 próbek gleby w zakresie odczynu i zasobno ści w makroelementy, reprezenta- tywnych dla obszaru 233 ha u Ŝytków rolnych.

Tabela nr 8 Wyniki bada ń odczynu i zasobno ści w makroelementy gleb w gminie Gzy, przeprowadzonych przez Okr ęgow ą Stacj ę Chemiczno-Rolnicz ą w Wesołej w 2002 r.

Lp Wyszczególnienie Wyniki bada ń – liczba próbek, udziały w % 1. odczyn (pH): b. kwa śny kwa śny lekko kwa śny oboj ętny zasadowy liczba prób: 28 23 24 13 2 procent %: 31,1 25,6 26,7 14,4 2,2 2. potrzeba wapnowania: konieczna potrzebna wskazana ograniczona zb ędna liczba prób: 39 9 13 12 17 procent %: 43,4 10,0 14,4 13,3 18,9 3. zawarto ść fosforu: b. niska niska średnia wysoka b. wysoka liczba prób: 10 25 29 10 16 procent %: 11,1 27,8 32,2 11,1 17,8 4. zawarto ść potasu: b. niska niska średnia wysoka b. wysoka liczba prób: 35 24 22 6 3 procent %: 38,9 26,7 24,4 6,7 3,3 5. zawarto ść magnezu: b. niska niska średnia wysoka b. wysoka liczba prób: 13 13 28 12 24 procent %: 14,4 14,4 31,1 13,4 26,7

Tabela nr 9 Porównanie wyników bada ń odczynu i zasobno ści w makroelementy gleb w gminie Gzy. do wyników bada ń gleb w powiecie pułtuskim i w woj. mazowieckim - 2002 r.

Lp Wyszczególnienie Wyniki bada ń – w % 1. odczyn (pH): b. kwa śny kwa śny lekko kwa śny oboj ętny zasadowy gm. Gzy 31,1 25,6 26,7 14,4 2,2 pow. pułtuski 51,2 27,6 14,4 5,4 1,5 woj. mazowieckie 34,0 30,0 20,0 12,0 4,0 2. potrzeba wapnowania: konieczna potrzebna wskazana ograniczona zb ędna gm. Gzy 43,4 10,0 14,4 13,3 18,9 pow. pułtuski 61,0 13,9 10,6 5,0 9,4 woj. mazowieckie 41,0 16,0 13,0 10,0 20,0 3. zawarto ść fosforu: b. niska niska średnia wysoka b. wysoka gm. Gzy 11,1 27,8 32,2 11,1 17,8 pow. pułtuski 9,2 23,3 29,5 21,0 17,0 woj. mazowieckie 8,0 24,0 27,0 18,0 23,0

33 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011 cd. tabeli nr 9 Porównanie wyników bada ń odczynu i zasobno ści w makroelementy gleb w gminie Gzy. do wyników bada ń gleb w powiecie pułtuskim i w woj. mazowieckim - 2002 r.

Lp Wyszczególnienie Wyniki bada ń – w % 4. zawarto ść potasu: b. niska niska średnia wysoka b. wysoka gm. Gzy 38,9 26,7 24,4 6,7 3,3 pow. pułtuski 37,4 36,4 17,4 4,9 3,9 woj. mazowieckie 34,0 35,0 19,0 6,0 6,0 5. zawarto ść magnezu: b. niska niska średnia wysoka b. wysoka gm. Gzy 14,4 14,4 31,1 13,4 26,7 pow. pułtuski 20,3 25,8 25,0 11,8 17,1 woj. mazowieckie 18,0 23,0 28,0 15,0 16,0

Analiza wyników bada ń wykazała korzystniejsz ą ni Ŝ w pow. pułtuskim i woj. mazowieckim produkcyjn ą jako ść gleb: • w gminie Gzy nadmierne zakwaszenie obejmowało tylko 56,7% gleb; w pow. pułtuskim dotyczyło - 78,8%, w woj. mazowieckim - 64% gleb; Zbyt kwa śne gleby posiadaj ą ograniczon ą przydatno ść rolnicz ą. Ich mineralne nawo Ŝe- nie jest wówczas nieefektywne, a nawet szkodliwe. • potrzeba wapnowania wyst ępowała tylko na 53,4% gleb, w pow. pułtuskim na – 74,9%, w woj. mazowieckim była nieznacznie wy Ŝsza – 57,0%. • nisk ą zawarto ść fosforu posiadało 38,9% gleb, w pow. pułtuskim mniej - 32,5%, w woj. mazowieckim najmniej – 32,0% • niedobór potasu wykazywało – 65,6% gleb, w pow. pułtuskim – 73,8%, - w woj. mazowieckim - 69%; • tylko niewielka cz ęść gleb – 28,8% miała znaczny niedobór magnezu; wobec - 46,1% w pow. pułtuskim i 41% w woj. mazowieckim. Magnez jest podstawowym obok fosforu i potasu makroelementem decyduj ącym o Ŝyzno ści gleb. Wyniki innych wcze śniejszych bada ń Okr ęgowej Stacji Chemiczno-Rolniczej w Wesołej wykazały, Ŝe gleby w obszarze gminy posiadaj ą: • nisk ą lub średni ą zawarto ść siarki, • stosunkowo niewielk ą koncentracj ę metali ci ęŜ kich: kadmu, niklu, ołowiu cynku na poziomie zbli Ŝonym do naturalnego.

4.5 Klimat akustyczny

Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku, wyra Ŝone w dB równowa Ŝnym poziomem d źwi ęku A przenikaj ącym do środowiska, dla wyst ępuj ących na terenie gminy terenów podlegaj ących ochronie akustycznej, określone s ą w rozporz ądzeniu Ministra OŚ,ZNiL z dnia 13 maja 1998 r. (Dz.U. Nr 66, poz. 436), obowi ązuj ącym do 30.06.2004 r. (nowe nie zostało jeszcze wydane). Klimat akustyczny gminy kształtuj ą: hałas komunikacyjny i hałas przemysłowy.

34 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

Tabela nr 10 Dopuszczalny poziom hałasu wyra Ŝone równowa Ŝnym poziomem d źwi ęku A w dB

Dopuszczalny poziom hałasu wyra Ŝone równowa Ŝnym poziomem d źwi ęku A w dB Drogi Pozostałe obiekty i grupy źródeł hałasu Przeznaczenie terenu pora dnia pora nocy – pora dnia – pora nocy – – przedział przedział przedział przedział odniesienia odniesienia odniesienia odniesienia równy 16 równy 8 równy 16 równy 16 godzinom godzinom godzinom godzinom • Teren zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej 60 50 50 40 z usługami rzemie ślniczymi • Tereny zabudowy zagrodowej

Hałas komunikacyjny pochodzi od transportu towarowego i osobowego na: • intensywnie eksploatowanych 2 drogach wojewódzkich nr 618 i 620 - na odcinku w obr ębie gminy o długo ści 12,7 km; • w mniejszym stopniu - na 12 drogach powiatowych, o ł ącznej długo ści 53,0 km; • w znacznie mniejszej skali - na 33 drogach gminnych, o ł ącznej długo ści 98,0 km. Poziom hałasu komunikacyjnego na chronionych terenach: zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej z usługami rzemie ślniczymi oraz zabudowy zagrodowej nie powinien przekracza ć warto ści podanych w tab. nr 10. W obr ębie gminy nie funkcjonuj ą monitoringowe punkty pomiarowe poziomu hałasu komunikacyjnego Na podstawie pomiarów WIO Ś wykonanych przy trasach o podobnym nat ęŜ eniu ruchu, stwierdzono, Ŝe w s ąsiedztwie dróg wojewódzkich mog ą okresowo wyst ępowa ć przekroczenia normatywnych poziomów hałasu komunikacyjnego, zarówno w porze dziennej jak i nocnej. Podwy Ŝszony poziom hałasu przemysłowego mo Ŝe mie ć jak ju Ŝ wspomniano miejsce w bezpo średnim otoczeniu: • Zakładu Rze źniczo-Wędliniarskiego Sławomir Lenarcik w Gotardach, • Spółdzielni Kółek Rolniczych w Przewodowie, • Zakładu meblarskiego DREW-STYL w Gzach, • Fermy drobiu w Szyszkach, • stacji paliw: w Przewodowie Parcelach. Zakłady te nie były zobowi ązywane przez Starost ę Pułtuskiego do wyst ępowania o pozwolenia, okre ślaj ące dopuszczalne poziomy emisji hałasu do środowiska. Obowi ązek wyst ąpienia o pozwolenie i przedło Ŝenia programy działa ń ograniczaj ą- cych emisj ę wyst ępuje wówczas, kiedy pomiary emisji hałasu przemysłowego na wysoko ści najbli Ŝszej zabudowy mieszkalnej wyka Ŝą naruszenia norm. Okoliczni mieszka ńcy nie wnioskowali dotychczas do WIO Ś o poł ączone z pomiarami kontrole interwencyjne, co nie oznacza, Ŝe zakłady nie naruszaj ą standardów w tym zakresie. Wykonane przez WIO Ś w Warszawie Delegatur ę w Ciechanowie w 2002 r. kontrolne pomiary emisji hałasu powodowanego działalno ści ą Zakładu Rze źniczo-Wędliniarskiego Sławomir Lenarcik w Gotardach wykazały, Ŝe na wysoko ści najbli Ŝszej zabudowy mieszkalnej Zakład nie narusza obowi ązuj ących w tym zakresie standardów.

35 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

4.6 Pola elektromagnetyczne

Brak monitoringu w zakresie elektromagnetycznego promieniowania niejonizuj ącego uniemo Ŝliwia ocen ę stanu jako ści powietrza w tym zakresie. Po przeprowadzeniu przez WIO Ś kontrolnych pomiarów promieniowania b ędzie mo Ŝliwe okre ślenie jego poziomów w powietrzu oraz wyznaczenie, w przypadku niedotrzymywania dopuszczalnych norm, granic obszarów ograniczonego u Ŝytkowania w otoczeniu np. linii i stacji elektroenergetycznych.

5. PODSUMOWANIE DIAGNOZY STANU OBECNEGO

Diagnoza stanu środowiska w obszarze gminy umo Ŝliwiła wskazanie głównych obszarów problemowych. Przy identyfikacji problemów uwzgl ędniono te które: • odzwierciedlaj ą stan faktyczny, • maj ą charakter pozytywny lub negatywny dla ekorozwoju, • są najbardziej istotne dla efektywnej realizacji Programu ochrony środowiska, czyli maj ą pierwszoplanowy wpływ na ekorozwój gminy. Wyniki analizy SWOT zamieszczono poni Ŝej w tabeli nr 11.

Tabela nr 11 Diagnoza stanu obecnego

Lp. ATUTY Lp. SŁABE STRONY I. DIAGNOZA 1. ZASOBY I JAKO ŚĆ WÓD 1.1 Wysokie zasoby wód podziemnych 1.1 Mało zasobne w wody cieki powierzchniowe. wystarczaj ące do zaspokojenia Poło Ŝenie w obszarze zagro Ŝonym deficytem aktualnych i przyszłych potrzeb wód powierzchniowych gminy 1.2 Zdecydowana wi ększo ść 1.2 Znaczny udział zmeliorowanych u Ŝytków mieszka ńców podł ączonych jest rolnych, szybki odpływ wód do gminnych sieci wodoci ągowych powierzchniowych, brak małej retencji 1.3 1.3 Brak miejscami izolacji I poziomu wodono śnego wód podziemnych 1.4 1.4 Zanieczyszczenie wód powierzchniowych i podziemnych powodowane nieuporz ądkowa- ną gospodark ą ściekow ą oraz hodowl ą i chemizacj ą rolnictwa 1.5 1.5 Cz ęść gminy znajduje si ę w obr ębie zlewni wód wra Ŝliwych na azotany 1.6 1.6 Nieczynne studnie gł ębinowe w Skaszewie i P ękowie

36 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011 cd. tab. nr 11 Diagnoza stanu obecnego

Lp. ATUTY Lp. SŁABE STRONY 2. OCHRONA WÓD PRZED ZANIECZYSZCZENIEM 2.1 Brak uci ąŜ liwych źródeł emisji 2.1 Brak sieci kanalizacyjnych i gminnych ścieków przemysłowych oczyszczalni ścieków biologicznie nierozkładalnych 2.2 Mechaniczno-biologiczna 2.2 Brak wystarczaj ącej liczby szczelnych oczyszczalnia Domu Pomocy zbiorników do magazynowania ścieków Społecznej w Ołdakach bytowych 2.3 2.3 Wprowadzanie nieoczyszczonych ścieków bytowych do wód lub do ziemi 2.4 2.4 Tylko ca w 40% wykorzystana przepustowo ść mechaniczno-biologicznej oczyszczalni DPS w Ołdakach 3. OCHRONA POWIETRZA 3.1 Brak znacz ących punktowych źródeł 3.1 Niekorzystna struktura paliw (przewaga w ęgla emisji gazów lub pyłów do kamiennego) stosowanych w indywidualnych powietrza. systemach grzewczych 3.2 Zadowalaj ący stan aerosanitarny 3.2 Okresowo niska jako ść powietrza w sezonie powietrza. grzewczym w obszarach zwartej indywidualnej zabudowy mieszkalnej 3.3 3.3 Brak sieci gazowniczej 3.4 3.4 Podwy Ŝszona emisja odorotwórcza w otoczeniu instalacji do chowu zwierz ąt gospodarskich 4. OCHRONA PRZED HAŁASEM 4.1 Brak znacz ących źródeł emisji 4.1 Podwy Ŝszony poziom hałasu hałasu przemysłowego do komunikacyjnego na terenach chronionych w środowiska sąsiedztwie dróg wojewódzkich 5. GOSPODARKA ODPADAMI 5.1 Niewielka ilo ść przemysłowych 5.1 Brak odpowiadaj ącego wymaganiom odpadów niebezpiecznych własnego gminnego składowiska odpadów 5.2 5.2 Składowanie jako jedyna forma unieszkodliwiania odpadów komunalnych. 5.3 5.3 Nierozpoznana skala wykorzystania wyrobów zawieraj ących azbest 6. POWIERZCHNIA ZIEMI 6.1 Bardzo wysoki udział gleb bardzo 6.1 Niewielki – 9% udział lasów w dobrych i dobrych wynosz ący 89% zagospodarowaniu powierzchni ziemi 6.2 Stosunkowo du Ŝy udział terenów 6.2 zielonych

37 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011 cd. tab. nr 11 Diagnoza stanu obecnego

Lp. ATUTY Lp. SŁABE STRONY 7. ZASOBY PRZYRODY: 7.1 Mało zdegradowane środowisko 7.1 Brak środków na rewaloryzacje i utrzymanie przyrodnicze i brak znacz ących zabytkowych obiektów źródeł emisji substancji i energii 7.2 Wysokie walory przyrodnicze, 7.2 Narastaj ące zaniedbanie zabytków kultury, poło Ŝenie w obszarze „Zielonych w szczególno ści zespołów dworskich Płuc Polski” folwarcznych, zabytkowych zało Ŝeń zieleni 7.3 Obszar chronionego krajobrazu 7.3 Liczne w krajobrazie cenne przyrodniczo obejmuj ący wschodnie obrze Ŝa „oczka wodne”, które powinny zosta ć obj ęte gminy ochron ą prawn ą 7.4 Bogate dziedzictwo kulturowe na 7.4 terenie całej gminy 8. INFRASTRUKTURA, GOSPODARKA: 8.1 Dobrze rozwini ęta sie ć drogowa 8.1 Ograniczone środki finansowe bud Ŝetu Gminy 8.2 Korzystne poło Ŝenie geograficzne w 8.2 Wysoka stopa bezrobocia odległo ści ca 80 km od Warszawy - chłonnego rynku zbytu 8.3 Dost ępno ść usług 8.3 Zastój gospodarczy w rolnictwie telekomunikacyjnych 8.4 Korzystne powi ązania z 8.4 ośrodkami miejskim: Pułtuskiem, Ciechanowem w zakresie o światy, administracji rz ądowej, samorz ądo- wej, kultury, usług komercyjnych 8.5 Korzystne warunki rozwoju małej i 8.5 średniej przedsi ębiorczo ści 8.6 Korzystne warunki rozwoju 8.6 rolnictwa ekologicznego i produkcji Ŝywno ści ekologicznej 8.7 Korzystne warunki rozwoju 8.7 agroturystyki II. SZANSE II. ZAGRO śENIA 1. Regulacje mi ędzynarodowe 1. Migracja młodzie Ŝy, starzenie si ę i krajowe zobowi ązuj ące do społecze ństwa podniesienia stanu jako ści środowiska 2. Szansa na uzyskanie środków 2. Poziom wykształcenia pomocowych z UE 3. Proces decentralizacji zarz ądzania 3. Niedostateczna świadomo ść ekologiczna środowiskiem mieszka ńców 4. Realizacja idei „Zielonych Płuc 4. Niska opłacalno ść produkcji w rolnictwie Polski” 5. Popyt w krajach UE na Ŝywno ść 5. Poło Ŝenie w obszarze o niskiej atrakcyjno ści ekologiczn ą do inwestowania

38 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

III. CELE POLITYKI EKOLOGICZNEJ PA ŃSTWA

Polityka ekologiczna jest to świadoma i celowa działalno ść władz publicznych w odniesieniu do środowiska przyrodniczego. Polityka okre śla cele, metody i środki zarz ądzania środowiskiem.

1. ZASADY I CELE POLITYKI EKOLOGICZNEJ PA ŃSTWA

„Polityka ekologiczna pa ństwa na lata 2003 – 2006, z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010” jest realizacj ą zapisów ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska, która w art. 13 - 16 wprowadza obowi ązek przygotowania i aktualizowania co 4 lata polityki ekologicznej kraju. W 1990 r. powstał pierwszy dokument „Polityka ekologiczna pa ństwa”, przyj ęty przez Rad ę Ministrów, a nast ępnie w 1991 r. zaakceptowany przez Sejm i Senat RP. W 2000 r. sporz ądzony został dokument „II Polityka ekologiczna pa ństwa”, w 2001 r. zaakceptowany przez Parlament. Ustala on cele ekologiczne do 2010 i do 2025 r. Opracowany w 2002 r. „Program Wykonawczy do II Polityki ekologicznej pa ństwa, na lata 2002 – 2010” jest dokumentem o charakterze operacyjnym, tj. wskazuj ącym wykonawców i terminy realizacji konkretnych zada ń lub pakietów zada ń, przewidzianych do realizacji, a tak Ŝe szacuj ącym niezb ędne nakłady i źródła ich finansowania. Polityka ekologiczna, obejmuj ąca lata 2003 – 2006 oraz 2007 – 2010, jest aktualizacj ą i uszczegółowieniem długookresowej „II Polityki ekologicznej pa ństwa” i nawi ązuje do priorytetowych kierunków działania okre ślonych w przyj ętym VI Programie działa ń Unii Europejskiej, w obszarze zarz ądzania środowiskiem. Dostosowana do wymaga ń ustawy Prawo ochrony środowiska „Polityka ekologiczna pa ństwa na lata 2003 – 2006, z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010”, wpisuje si ę w praktyk ę Unii Europejskiej, w której funkcjonuj ą średniookresowe programy działa ń na rzecz środowiska. Aktualny, szósty program takich działa ń obowi ązuje wła śnie do 2010 r. Znaczn ą cz ęść obj ętych „Polityk ą ...” działa ń Polska realizuje ju Ŝ jako członek UE. „Polityka ekologiczna pa ństwa na lata 2003 – 2006, z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2007 -2010” została przygotowana i b ędzie realizowana równolegle ze sporz ądzonym i wielokrotnie aktualizowanym „Narodowym programem przygotowania do członkostwa”, oraz dokumentem zawieraj ącym ko ńcowe ustalenia i przyj ęte przez Polsk ę zobowi ązania wobec UE (CONF-PL 95/01). Ustawa Prawo ochrony środowiska w art. 13 okre śla cele polityki ekologicznej pa ństwa. Polityka ta powinna stworzy ć warunki niezb ędne do realizacji ochrony środowiska i jednocze śnie zapewnia ć zrównowa Ŝony rozwoju kraju, poprzez zharmonizowanie celów gospodarczych i społecznych, z celami ochrony środowiska. Oznacza to tak Ŝe, Ŝe realizacja polityki ekologicznej pa ństwa, w coraz wi ększym stopniu, powinna dokonywa ć si ę poprzez: − zmiany modelu produkcji i konsumpcji, − zmniejszanie materiałochłonno ści, wodochłonno ści i energochłonno ści gospodarki, − stosowanie najlepszych dost ępnych technik i dobrych praktyk gospodarowania, − a dopiero w dalszej kolejno ści poprzez typowo klasyczne bezpo średnie działania, takie jak oczyszczanie gazów odlotowych i ścieków, unieszkodliwianie odpadów.

39 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

W zwi ązku z tym aspekty ekologiczne powinny by ć obligatoryjnie wł ączane do polityk sektorowych we wszystkich dziedzinach gospodarowania, a tak Ŝe do strategii i programów rozwoju na szczeblu regionalnym i lokalnym. Nadrz ędn ą warto ści ą w polityce ekologicznej pa ństwa jest człowiek, co oznacza, Ŝe zdrowie społecze ństwa, środowisko, w którym Ŝyj ą i pracuj ą ludzie, s ą głównymi kryteriami realizacji polityki ekologicznej na ka Ŝdym szczeblu. Wiod ącą zasad ą polityki ekologicznej pa ństwa, jaka została przyj ęta w Konstytucji RP jest zasada zrównowa Ŝonego rozwoju, która uzyskała prawo obywatelstwa w śród społecze ństw świata w wyniku Konferencji Narodów Zjednoczonych w Rio de Janeiro w 1992 r. Istot ą zrównowa Ŝonego rozwoju jest, jak ju Ŝ wcze śniej wspomniano, równorz ędne traktowanie racji społecznych, ekonomicznych i ekologicznych. Wła ściwemu osi ąganiu celów polityki ekologicznej sprzyja przestrzeganie zasad: • zasada równorz ędno ści polityki ekologicznej, gospodarczej i społecznej, • zasada integralno ści polityki ekologicznej z ka Ŝdą wyodr ębnion ą polityk ą sektorow ą w skali pa ństwa, z polityka mi ędzynarodow ą, • zasada równego dost ępu do środowiska przyrodniczego i jednakowego obowi ązku jego ochrony, • zasada „zanieczyszczaj ący płaci” (odpowiedzialno ść za skutki zanieczyszczenia i powodowanie zagro Ŝeń ponosi podmiot korzystaj ący z zasobów środowiska), • zasada uspołecznienia, współodpowiedzialno ści i współdecydowania obywateli w sprawach dotycz ących ochrony środowiska, • zasada ekonomizacji polityki ekologicznej, czyli osi ągania postawionych celów minimalnym nakładem sił i środków, • zasada przezorno ści (podwojenia działa ń, gdy pojawia si ę uzasadnione prawdo- podobie ństwo wyst ąpienia problemu), • zasada prewencji (podejmowania działa ń zabezpieczaj ących na wszystkich etapach realizacji przedsi ęwzi ęć ), • zasada stosowania najlepszych dost ępnych technik (BAT), • zasada subsydiarno ści (stopniowego przekazywania kompetencji i uprawnie ń na ni Ŝsze szczeble zarz ądzania środowiskiem).

CELE POLITYKI EKOLOGICZNEJ PA ŃSTWA:

Rozdział: Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne u Ŝytkowanie zasobów przyrody

Poprawa środowiska ma nast ąpi ć m.in. w skutek nast ępuj ących działa ń:  utworzenia Europejskiej Sieci Obszarów Chronionych NATURA 2000,  znacznego wzrostu lesisto ści w Polsce z 28,5 % w 2001 roku do 30% w 2020 roku,  ochrony i zrównowa Ŝonego rozwoju lasów,  ochrony terenów wodno - błotnych,  racjonalizacji u Ŝytkowania wody,  zmniejszenia materiałochłonno ści, wodochłonno ści, energochłonno ści i odpadowo ści gospodarki, wzrostu wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych,  ochrony gleb,  ochrony zasobów kopalin i wód podziemnych,

40 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

 kształtowania stosunków wodnych i ochrony przed powodzi ą. Główne cele polityki to: a) W ZAKRESIE OCHRONY PRZYRODY I KRAJOBRAZU - utrzymanie na odpowiednim poziomie ró Ŝnorodno ści biologicznej i krajobrazowej, - zwi ększenie powierzchni obszarów chronionych (do 1/3 terytorium kraju), - renaturalizacja i poprawa stanu najcenniejszych, zniszczonych ekosystemów i siedlisk, - restytucja wybranych gatunków, - ochrona zasobów gleb u Ŝytkowanych przyrodniczo przed ich wył ączeniem z tego uŜytkowania, - rekultywacja i renaturalizacja obszarów zdegradowanych, - zwi ększenie skuteczno ści ochrony obszarów obj ętych ochron ą prawn ą, - rozwój prac badawczych i inwentaryzacyjnych w zakresie oceny stanu i rozpoznania zagro Ŝeń bioró Ŝnorodno ści, - utrzymanie krajobrazu rolniczego, zwi ększenie wsparcia i rozwoju rolnictwa ekologicznego, - zapewnienie ochrony i racjonalnego gospodarowania bioró Ŝnorodno ści ą, - wzrost stanu świadomo ści ekologicznej społecze ństwa i władz lokalnych, - zachowanie tradycyjnych praktyk gospodarczych na terenach przyrodniczo cennych, - zapewnienie przeciwdziałania wprowadzania obcych gatunków, zagra Ŝaj ących integralno ści naturalnych ekosystemów i siedlisk. b) W ZAKRESIE OCHRONY I ZRÓWNOWA śONEGO ROZWOJU LASÓW - wzbogacanie i racjonalne u Ŝytkowanie zasobów le śnych, - dalsze zwi ększanie lesisto ści, stałe powi ększanie zasobów le śnych, - rozszerzanie zasi ęgu renaturalizacji obszarów le śnych, - kształtowanie lasu wielofunkcyjnego (poprawa funkcji wodochronnej, klimatotwórczej, glebochronnej), - wdro Ŝenie zasad ochrony i powi ększenie ró Ŝnorodno ści biologicznej w lasach na poziomie genetycznym, gatunkowym i ekosystemowym, - zachowanie zdrowotno ści i Ŝywotno ści ekosystemów le śnych, - zapewnienie ochrony le śnych zasobów genowych, - racjonalne, zgodne z zasadami przyrody, u Ŝytkowanie zasobów le śnych, - zachowanie w stanie zbli Ŝonym do naturalnego lub odtworzenie śródle śnych zbiorników wodnych, - utrzymanie i wzmacnianie społeczno – ekonomicznej funkcji lasów, - ochrona gleb le śnych, - wprowadzanie zadrzewie ń i zakrzewie ń jako czynnika ochrony ró Ŝnorodno ści biologicznej i krajobrazowej oraz racjonalnego u Ŝytkowania przestrzeni przyrodniczej, - zapewnienie lasom i zadrzewieniom wła ściwego znaczenia w planowaniu przestrzennym, - poprawa stanu i produkcyjno ści lasów prywatnych. c) W ZAKRESIE OCHRONY GLEB - przeciwdziałanie przejmowania gleb nadaj ących si ę do wykorzystania rolniczego lub le śnego na inne cele, zwłaszcza inwestycyjne, - podniesienie poziomu wiedzy u Ŝytkowników gleb i gruntów w zakresie mo Ŝliwo ści eksploatacji gleb,

41 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

- doskonalenie struktur organizacyjnych zajmuj ących si ę problematyk ą ochrony gleb, racjonalnego ich u Ŝytkowania, przygotowania programów działa ń w tym zakresie, - wprowadzenie w rolnictwie sposobu produkcji zgodnego z ustaw ą o rolnictwie ekologicznym, - obj ęcie monitoringiem gleb rejestracji zmian wynikaj ących z rodzaju i intensywno ści eksploatacji oraz oddziaływania negatywnych czynników, - przywracanie warto ści u Ŝytkowej glebom, które uległy degradacji (oczyszczanie, rekultywacja, odbudowa wła ściwych stosunków wodnych), - maksymalne zagospodarowanie terenów poprzemysłowych. d) W ZAKRESIE OCHRONY ZASOBÓW KOPALIN I WÓD PODZIEMNYCH - ograniczenie wydobycia kopalin, je śli mo Ŝliwe jest znalezienie substytutu danego surowca, - zwi ększenie efektywno ści wykorzystania rozpoznanych i eksploatowanych złóŜ, - obj ęcie ochron ą zasobów kopalin leczniczych i wód podziemnych, zwłaszcza głównych zbiorników tych wód, - poszerzanie wiedzy o budowie geologicznej Polski i kontynuowanie prac w zakresie poszukiwania, rozpoznawania i dokumentowania nowych złó Ŝ, - ograniczanie narusze ń środowiska towarzysz ących eksploatacji kopalin i pracom geologicznym. e) W ZAKRESIE BIOTECHNOLOGII I ORGANIZMÓW ZMODYFIKOWANYCH GENETYCZNIE - podnoszenie świadomo ści społecznej w zakresie biotechnologii i bezpieczeństwa biologicznego, - rozwijanie współpracy mi ędzynarodowej w zakresie bezpieczeństwa biologicznego.

ROZDZIAŁ: ZRÓWNOWA śONE WYKORZYSTANIE SUROWCÓW, MATERIAŁÓW, WODY I ENERGII.

Poprawa środowiska ma nast ąpi ć, mi ędzy innymi, w efekcie nast ępuj ących działa ń:  wprowadzenie wska źników wodochłonno ści, materiałochłonno ści i energochłonno ści produkcji do systemu statystyki publicznej,  budowa instalacji wykorzystuj ących energi ę ze źródeł odnawialnych,  zorganizowanie Krajowego Zarz ądu Gospodarki Wodnej i zreorganizowanie regionalnych zarz ądów. Główne cele polityki to: a) W ZAKRESIE MATERIAŁOCHŁONNO ŚCI, WODOCHŁONNO ŚCI, ENERGOCHŁONNO ŚCI I ODPADOWO ŚCI GOSPODARKI: - wprowadzenie systemu kontroli wodochłonno ści produkcji, - ograniczenie zu Ŝycia wód podziemnych, - zmniejszenie energochłonno ści i materiałochłonno ści poprzez wprowadzenie nowoczesnych technologii, - intensyfikacja stosowania obiegów zamkni ętych oraz wtórnego wykorzystania mniej zanieczyszczonych ścieków, b) W ZAKRESIE WYKORZYSTANIA ENERGII ODNAWIALNEJ: - wzrost produkcji ze źródeł odnawialnych,

42 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011 c) W ZAKRESIE KSZTAŁTOWANIA STOSUNKÓW WODNYCH I OCHRONY PRZED POWODZI Ą: - eliminowanie wykorzystania wód podziemnych na cele przemysłowe, - racjonalizacja zu Ŝycia wody, - efektywna ochrona przed powodzi ą.

ROZDZIAŁ: ŚRODOWISKO I ZDROWIE. POPRAWA JAKO ŚCI ŚRODOWISKA I WZROST BEZPIECZE ŃSTWA EKOLOGICZNEGO

Poprawa jako ści środowiska i wzrost bezpiecze ństwa ekologicznego ma nast ąpi ć mi ędzy innymi, w wyniku podj ęcia działa ń dotycz ących:  jako ści wód,  jako ści powietrza,  gospodarowania odpadami,  bezpiecze ństwa chemicznego i biologicznego,  powa Ŝnych awarii przemysłowych,  oddziaływania hałasu,  oddziaływania pól elektromagnetycznych. Główne cele polityki to: a) W ZAKRESIE JAKO ŚCI WÓD: - osi ągni ęcie dobrego stanu ekologicznego wszystkich rodzajów wód pod wzgl ędem jako ściowym i ilo ściowym, - zapobieganie zanieczyszczeniom wód powierzchniowych i podziemnych ze szczególnym uwzgl ędnieniem zapobiegania „u źródła”, - ochrona wód Morza Bałtyckiego przed substancjami biogennymi i niebezpiecznymi oraz przed nadmiernym eksploatowaniem zasobów Ŝywych, - przywracanie wodom podziemnym i powierzchniowym właściwego stanu ekologicznego, a przez to zapewnienie odpowiednich źródeł poboru wody do picia, - zlewniowe zarz ądzanie gospodark ą wodn ą i jako ści ą wód, b) W ZAKRESIE OCHRONY POWIETRZA PRZED ZANIECZYSZCZENIEM: - poprawa stanu czysto ści powietrza, - uzyskanie norm emisyjnych wymaganych przez przepisy UE, - konsekwentne przechodzenie na likwidacj ę zanieczyszcze ń „u źródła”, - coraz szersze normowanie emisji w przemy śle, energetyce i transporcie, - wprowadzanie norm ograniczaj ących emisj ę do powietrza zanieczyszcze ń w procesie produkcyjnym (w pełnym cyklu „ Ŝycia produktów i wyrobów”). c) W ZAKRESIE GOSPODAROWANIA ODPADAMI: - pełne wprowadzanie w Ŝycie regulacji prawnych dotycz ących odpadów: zapobieganie powstawaniu odpadów, przy rozwi ązywaniu problemu odpadów „u źródła”, zwi ększenie poziomu odzysku odpadów, stwarzanie podstaw dla nowoczesnego gospodarowania odpadami komunalnymi, zbudowanie krajowego systemu unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych, - w zakresie bezpiecze ństwa chemicznego: wł ączenie si ę Polski do realizacji mi ędzynarodowych programów zwi ązanych z bezpiecze ństwem chemicznym i biologicznym,

43 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

harmonizowanie polskich przepisów prawnych z przepisami UE oraz wdra Ŝanie wymogów i zalece ń, - w zakresie powa Ŝnych awarii: eliminowanie lub zmniejszenie skutków dla środowiska z tytułu powa Ŝnych awarii, sporz ądzenie ocen ryzyka obiektów, planów operacyjno - ratowniczych wojewódzkich i powiatowych planów zarz ądzania, doskonalenie istniej ącego systemu ratowniczego na wypadek zaistnienia awarii i klęsk Ŝywiołowych, wprowadzenie systemu ubezpiecze ń ekologicznych, - w zakresie hałasu i promieniowania elektromagnetycznego: zmniejszenie skali nara Ŝania ludno ści na ponadnormatywny poziom hałasu, niedopuszczanie do pogorszenia si ę klimatu akustycznego tam, gdzie obecnie sytuacja jest korzystna, kontrola i ograniczenie emisji do środowiska promieniowania niejonizuj ącego, stworzenie struktur zajmuj ących si ę monitorowaniem i badaniem pól elektromagnetycznych, - kształtowanie zieleni zorganizowanej pełni ących funkcje ochronne, - harmonizacja polskich przepisów z odpowiednimi dyrektywami UE, - poprawa systemu transportu zbiorowego, - produkcja urz ądze ń i pojazdów o hała śliwo ści zgodnej z normami mi ędzynarodowymi, d) W ZAKRESIE PRZECIWDZIAŁANIA ZMIANOM KLIMATU: - wł ączenie si ę Polski do wysiłków społeczno ści mi ędzynarodowej na rzecz ochrony klimatu globalnego, - zintegrowanie polskiej polityki ochrony klimatu z polityk ą UE, - wypełnienie przez Polsk ę zobowi ąza ń do redukcji emisji gazów cieplarnianych o 6% w stosunku do roku bazowego, - zapewnienie realizacji polityki ochrony klimatu na poziomie sektorów gospodarczych i przedsi ębiorstw.

1.1 Limity krajowe

W II Polityce Ekologicznej Pa ństwa ustalone zostały wa Ŝniejsze limity krajowe, zwi ązane z racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych i popraw ą stanu środowiska. Limity te maj ą by ć osi ągni ęte do 2010 r.: • zmniejszenie wodochłonno ści produkcji o 50% w stosunku do stanu w 1990 r. (w przeliczeniu na PKB i warto ść sprzedan ą w przemy śle), • ograniczenie materiałochłonno ści produkcji o 50% w stosunku do 1990 r. w taki sposób, aby uzyska ć co najmniej średnie wielko ści dla pa ństwa OECD (w przeliczeniu na jednostk ę produkcji, warto ść produkcji lub PKB), • ograniczenie zu Ŝycia energii o 50% w stosunku do 1990 r. i 25% w stosunku do 2000 r. (równie Ŝ w przeliczeniu na jednostk ę produkcji, warto ść produkcji lub PBK), • dwukrotne zwi ększenie udziału odzyskiwanych i ponownie wykorzystywanych w procesach produkcyjnych odpadów przemysłowych, w porównaniu ze stanem z 1990 r., • odzyskanie i powtórne wykorzystanie, co najmniej 50% papieru i szkła z odpadów komunalnych,

44 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

• pełna (100%) likwidacja zrzutów ścieków nieoczyszczonych z miast i zakładów przemysłowych, • zmniejszenie ładunku zanieczyszcze ń w ściekach wprowadzanych do wód powierzchniowych: w stosunku do stanu z 1990 r., z przemysłu o 50%, z gospodarki komunalnej (na terenie miast i osiedli wiejskich) o 30% i ze spływu powierzchniowego - równie Ŝ o 30%, • ograniczenie emisji pyłów o 75%, dwutlenku siarki o 56%, tlenków azotu o 31%, niemetanowych lotnych zwi ązków organicznych o 4% i amoniaku o 8% w stosunku do stanu w 1990 r., • do ko ńca 2005 r. wycofa ć z u Ŝytkowania etylin ę i przej ść wył ącznie na stosowanie benzyny bezołowiowej. Limity okre ślone w „ Polityce ekologicznej pa ństwa na lata 2003 – 2006 z uwzgl ę- dnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010”: • wzrost lesisto ści do 30% w 2020 r., zgodnie z krajowym programem zwi ększenia lesisto ści (2003), • europejska sie ć ekologiczna NATURA 2000 - średnio 15%, • rekultywacja starych składowisk - od 2003 r. • osi ągni ęcie dobrego stanu ekologicznego wód powierzchniowych (zgodnie z Ramow ą Dyrektyw ą Wodn ą) - do 2015 r., • redukcja biogenów w dorzeczu Wisły i Odry ze ścieków komunalnych - o 75% - do 2015 r., • zaprzestanie odprowadzania do Bałtyku substancji niebezpiecznych - do 2006 r., • wyposa Ŝenie aglomeracji licz ących powy Ŝej 15 tys. mieszka ńców w oczyszczalnie ścieków - do 2015 r., • wyposa Ŝenie aglomeracji licz ących 2 - 15 tys. mieszka ńców w oczyszczalnie ścieków - do 2010 r., • ograniczenie zanieczyszcze ń azotowych pochodz ących z rolnictwa (budowa nowoczes- nych stanowisk do składowania obornika i zbiorników na gnojówk ę w gospodarstwach rolnych) - do 2010 r., • udział energii odnawialnej - 7,5% do 2010 r., zgodnie ze „Strategi ą rozwoju energetyki odnawialnej” i rozporz ądzeniem Ministra Gospodarki z dnia 15 grudnia 2000 r., • opracowanie programów naprawczych ochrony powietrza (dla obszarów, gdzie wyst ępuje przekroczenie poziomów odniesienia jako ści powietrza) do 2003 r., • wzrost odzysku odpadów komunalnych o 30% - do 2006 r. i 75% - do 2010 r. (w stosunku do 2000 r.), • sporz ądzenie wojewódzkich planów zarz ądzania oraz powiatowych, gdy wyst ępuje wi ęcej ni Ŝ 5 obiektów niebezpiecznych - do 2010 r., • sporz ądzenie dla wszystkich aglomeracji powy Ŝej 100 tys. mieszka ńców map akustycznych - do 2010 r.

45 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

2. CELE POLITYKI EKOLOGICZNEJ WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO

Dokumentem nadrz ędnym wytyczaj ącym cele i kierunki działa ń w zakresie polityki ekologicznej województwa jest „Strategia rozwoju województwa mazowieckiego”. Projekt „Programu ochrony środowiska województwa mazowieckiego” został przyj ęty przez Zarz ąd Województwa Mazowieckiego 29 lipca 2003 r. i uchwalony przez Sejmik Województwa w dniu 15 grudnia 2003r. Cele główne i szczegółowe wojewódzkiej polityki ekologicznej uj ęte w programie ochrony środowiska s ą celami przyj ętymi w „strategii”. a) CEL GŁÓWNY: ZMNIEJSZENIE ZANIECZYSZCZE Ń ŚRODOWISKA cele szczegółowe: - poprawa stanu jako ści wód, - uporz ądkowanie gospodarki odpadami, - zapewnienie wysokiej jako ści powietrza, - ograniczenie uci ąŜ liwo ści hałasu. b) CEL GŁÓWNY: RACJONALIZACJA GOSPODARKI WODNEJ cele szczegółowe: - zmniejszenie deficytu wód powierzchniowych, - ograniczenie poboru wód podziemnych dla celów gospodarczych, produkcji i usług, - ograniczenie wodochłonno ści, - poprawa standardów zaopatrzenia w wod ę. c) CEL GŁÓWNY: ZWI ĘKSZENIE LESISTO ŚCI I OCHRONA LASÓW cele szczegółowe: - osi ągni ęcie wska źnika lesisto ści woj . mazowieckiego do 25%, - zmiana struktury własno ściowej lasów, - racjonalizacja gospodarki le śnej, - rozwój funkcji ochronnych i buforowych lasu. d) CEL GŁÓWNY: POPRAWA STANU BEZPIECZE ŃSTWA EKOLOGICZNEGO cele szczegółowe: - ochrona przeciwpowodziowa, - ochrona przeciwpo Ŝarowa, - zmniejszenie ryzyka awarii zwi ązanych z wykorzystaniem lub transportem substancji niebezpiecznych. e) CEL GŁÓWNY: PODNOSZENIE POZIOMU WIEDZY EKOLOGICZNEJ cele szczegółowe: - kształtowanie postaw i zachowa ń zgodnych z zasadami ekorozwoju, - wiedza ekologiczna jako wa Ŝny czynnik w procesie zarz ądzania, - tworzenie ekologicznych podstaw kształtowania to Ŝsamo ści regionalnej i lokalnej. f) CEL GŁÓWNY ROZWÓJ PROEKOLOGICZ. FORM DZIAŁALNO ŚCI GOSPODARCZEJ cele szczegółowe: - wzrost ilo ści podmiotów gospodarczych posiadaj ących certyfikaty jako ści, - rozwój proekologicznych form produkcji rolniczej, - wzrost wykorzystania energii odnawialnej, - zwi ększenie udziału transportu ekologicznego w przewozach osób i towarów, - zmniejszenie materiałochłonno ści i energochłonno ści.

46 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011 g) CEL GŁÓWNY: UTWORZENIE SPÓJNEGO SYSTEMU OBSZARÓW CHRONIONYCH cele szczegółowe: - zwi ększenie obszarów obj ętych ochron ą prawn ą do 35% powierzchni województwa, ze szczególnym uwzgl ędnieniem dolin rzecznych, kompleksów le śnych, a tak Ŝe obszaru funkcjonalnego „Zielone Płuca Polski”, - okre ślenie do roku 2006 zasad gospodarowania na wszystkich obszarach chronionych oraz sporz ądzenie planów ochrony dla tych obszarów, - utrzymanie i wzmocnienie ci ągło ści powi ąza ń przyrodniczych w ramach korytarzy ekologicznych krajowych, regionalnych i lokalnych, - partnerstwo samorz ądowe i partycypacja społeczna w działaniach na rzecz tworzenia obszarów chronionych, - wł ączenie obszarów cennych przyrodniczo do europejskiej sieci ekologicznej NATURA 2000.

2.1 Limity wojewódzkie

Postanowiono, Ŝe cele polityki ekologicznej woj. mazowieckiego b ędą realizowane w oparciu o krajowe limity przyj ęte w Polityce ekologicznej pa ństwa.

47 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

IV. GMINNY PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA

1. CELE I PRIORYTETY EKOLOGICZNE GMINY

Wypracowana w „Strategii zrównowa Ŝonego rozwoju Gminy Gzy” wizja zrówno- wa Ŝonego rozwoju Gminy oznacza przyszły stan gminy zintegrowanej zewn ętrzne i wewn ętrznie z poszanowaniem przez lokaln ą społeczno ść zasobów środowiska. W celu realizacji celu nadrz ędnego tj. urzeczywistnienia wypracowanej wizji rozwoju ekologicznego gminy wytyczono strategiczne, główne oraz realizacyjne cele Programu ochrony środowiska.

2. PROGRAM DZIAŁA Ń EKOLOGICZNYCH

Wypracowan ą w Programie ochrony środowiska na lata 2004 – 2011 wizj ę ekologicznego rozwoju spójn ą i kompatybiln ą ze „Strategii zrównowa Ŝonego rozwoju Gminy Gzy, okre ślono hasłem: „ GMINA GZY ZASOBNA, TROSZCZĄCA SIĘ O OBYWATELI I PRZYJAZNA ŚRODOWISKU ” Wizja ta b ędzie urzeczywistniana w wyniku realizacji strategicznych celów ekologicznych gminy, zgodnych z polityk ą ekologiczn ą kraju, województwa i powiatu. Program b ędzie realizowany przez CELE DŁUGOTERMINOWE obejmuj ące lata 2004-2011 oraz przez PRIORYTETY - CELE KRÓTKOTERMINOWE przewidziane do realizacji, w latach 2004 - 2007.

I. CEL GŁÓWNY: ZMNIEJSZENIE EMISJI SUBSTANCJI I ENERGII DO ŚRODOWISKA

1. POPRAWA STANU JAKO ŚCI WÓD: 1) Uczestnictwo w „Programie działa ń maj ących na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych na obszarze szczególnie nara Ŝonym w zachodniej cz ęś ci gminy, znajduj ącej si ę w zlewni Kolnicy, lewobrze Ŝnego dopływu Sony, okre ślonego rozporz ądzeniem Nr 1/2004 Dyrektora Regionalnego Zarz ądu Gospodarki Wodnej w Warszawie z dnia 20.02.2004 r. 2) Inwentaryzacja zbiorników bezodpływowych w obszarze gminy, kontrola ich szczelno ści, 3) Likwidacja nielegalnego wprowadzania ścieków bytowych do wód lub do ziemi, 4) Budowa zbiorników bezodpływowych do gromadzenia ścieków bytowych w niewielkich rozproszonych wsiach, o rozproszonej zabudowie, 5) Realizacja oczyszczalni przydomowych w niewielkich wsiach, o rozproszonej zabudowie, 6) Budowa kanalizacji sanitarnej i gminnej oczyszczalni w Gzach, 7) Budowa kanalizacji sanitarnej i gminnej oczyszczalni w m. P ękowo, 8) Budowa kanalizacji sanitarnej i gminnej oczyszczalni w m. Kozłówka, 9) Budowa kanalizacji sanitarnej i gminnej oczyszczalni m. w Przewodowo, 10) Budowa kanalizacji sanitarnej i gminnej oczyszczalni w m. Sisice.

48 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

2. UPORZ ĄDKOWANIE GOSPODARKI ODPADAMI: Wykaz celów i zada ń w tym zakresie zawiera „Plan gospodarki odpadami w gminie Gzy na lata 2004 – 2011” 3. ZAPEWNIENIE WYSOKIEJ JAKO ŚCI POWIETRZA 1) Opracowanie koncepcji programowej gazyfikacji gminny, 2) Termomodernizacja budynków, w pierwszej kolejno ści gminnych, 3) Modernizacja kotłowni indywidualnych i zbiorowych, wymiana kotłów w ęglowych na olejowe lub gazowe. 4. OGRANICZENIE UCI Ąś LIWO ŚCI HAŁASU: 1) Ankietyzacja mieszka ńców miejscowo ści poło Ŝonych przy drogach wojewódzkich w celu rozpoznania skali zagro Ŝeń emisj ą hałasu komunikacyjnego, 2) Wykonanie pomiarów emisji hałasu komunikacyjnego w wybranych punktach obserwacyjnych na granicy terenów chronionych, 3) Zało Ŝenie zieleni izolacyjnej lub budowa ekranów akustycznych w obr ębie terenów chronionych zagro Ŝonych ponadnormatywnym hałasem komunikacyjnym.

5. OCHRONA POWIERZCHNI ZIEMI: 1) Rekultywacja nieczynnych wyrobisk po eksploatacji kruszyw,

II. CEL GŁÓWNY: RACJONALIZACJA GOSPODARKI WODNEJ 1. ZMNIEJSZENIE DEFICYTU WÓD POWIERZCHNIOWYCH: 1) Realizacja niewielkich zbiorników retencyjnych w dolinie Przewodówki w okolicach wsi: Przewodowo, Kozłowo, Borza Strumian.

III. CEL GŁÓWNY: ZWI ĘKSZENIE LESISTO ŚCI I OCHRONA LASÓW

1. OSI ĄGNI ĘCIE WSKA ŹNIKA LESISTO ŚCI GMINY - z 9% do 11% POWIERZ- CHNI GMINY w 2011 r.: 1) Sukcesywne zalesienie w pierwszej kolejno ści nieu Ŝytków, pó źniej gruntów ornych V i VI klasy bonitacyjnej,

IV. CEL GŁÓWNY: PODNIESIENIE POZIOMU WIEDZY EKOLOGICZNEJ MIESZKA ŃCÓW

1. KSZTAŁTOWANIE POSTAW I ZACHOWA Ń ZGODNYCH Z ZASADAMI EKOROZWOJU: 1) Utworzenie gminnego o środka edukacji ekologicznej w Gzach, 2) Edukacja ekologiczna w szkołach i placówkach kultury – coroczne konkursy ekologiczne).

2. WIEDZA EKOLOGICZNA JAKO WA śNY CZYNNIK W PROCESIE ZARZ ĄDZANIA: 1) Szkolenia rolników z Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej, zasad rolnictwa ekologicznego i prowadzenia gospodarstw agroturystycznych, 2) Promowanie rolnictwa ekologicznego i agroturystycznego.

49 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

3. TWORZENIE EKOLOGICZNYCH PODSTAW KSZTAŁTOWANIA TO śSAMO ŚCI LOKALNEJ: 1) Konkursy na najlepsze ekologicznie gospodarstwo w gminie, 2) Organizowanie innych akcji ekologicznych.

V. CEL GŁÓWNY: ROZWÓJ PROEKOLOGICZNYCH FORM DZIAŁALNO ŚCI GOSPODARCZEJ

1. ROZWÓJ PROEKOLOGICZNYCH FORM PRODUKCJI ROLNICZEJ: 1) Budowa płyt gnojowych, 2) Budowa zbiorników na gnojowic ę.

2. ROZWÓJ ROLNICTWA EKOLOGICZNEGO: 1) Inicjowanie warunków do powstawania gospodarstw ekologicznych, w pierwszej kolejno ści na terenie Nasielsko-Karniewskiego Obszaru Krajobrazu Chronionego.

3. ROZWÓJ AGROTURYSTYKI: 1) Inicjowanie warunków do powstawania gospodarstw agroturystycznych w pierwszej kolejno ści na terenie Nasielsko-Karniewskiego Obszaru Krajobrazu Chronionego.

VI. CEL GŁÓWNY: UTWORZENIE SPÓJNEGO SYSTEMU OBSZARÓW CHRONIONYCH 1. ZWI ĘKSZENIE OBSZARÓW OBJ ĘTYCH OCHRON Ą PRAWN Ą: Obj ęcie ochron ą prawn ą w formie u Ŝytków ekologicznych 3 najcenniejszych przyrodniczo „oczek wodnych” z wyst ępuj ących na terenie gminy stawów w m.: śebry Włosty, śebry Falbogi, Szyszki, Zalesie, Ostaszewo Pa ńki, Mierzeniec, Grochy Serwatki i P ękowo.

Zaplanowane w PROGRAMIE cele realizowane b ędą w ramach: − zada ń własnych gminy finansowanych cz ęś ciowo ze środków b ędących w dyspozycji gminy, − zada ń koordynowanych przez Gmin ę realizowanych ze środków przedsi ębiorstw oraz ze środków zewn ętrznych, b ędących w dyspozycji organów szczebla powiatowego, wojewódzkiego lub centralnego. Harmonogram realizacji programu ochrony środowiska przez Gmin ę Gzy w latach 2004 – 2011 przedstawiony w tabela nr 12 wyszczególnia, zarówno cele długo- jak i krótkoterminowe, jakie zrealizowane zostan ą w latach 2004 – 2007. Harmonogram nie zawiera celów przewidywanych do realizacji w zakresie porz ądko- wania gospodarki odpadami, zamieszczonych w „Planie gospodarki odpadami Gminy Gzy w latach 2004 – 2011”

50 Tabela nr 12 HAROMONGRAM REALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA W GMINIE GZY W LATACH 2004 - 2011

CELE DŁUGOTERMINOWE Planowane Realizuj ący Przewidywane efekty koszty Lp. Nazwa zadania PRIORYTETY zadanie ekologiczne ogółem 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 tys. zł I. CEL GŁÓWNY: ZMNIEJSZENIE EMISJI SUBSTANCJI I ENERGII DO ŚRODOWISKA 1. POPRAWA STANU JAKO ŚCI WÓD Uczestnictwo w „Programie działa ń maj ących na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych na obszarze Gmina Poprawa jako ści wód rzek Kolnicy i szczególnie nara Ŝonym w zachodniej rolnicy Sony, zmniejszenie powodowanych cz ęś ci gminy, znajduj ącej si ę w zlewni RDC Po świ ętne przez rolnictwo ponadnormatyw- 1.1 Kolnicy, lewobrze Ŝnego dopływu Sony, RZGW W arszawa nych st ęŜ eń azotanów w wodach okre ślonego rozporz ądzeniem WIO Ś Warszawa powierzchniowych do poziomu Nr 1/2004 Dyrektora Regionalnego dopuszczalnego Zarz ądu Gospodarki Wodnej w Warszawie z dnia 20.02.2004 r. Inwentaryzacja zbiorników Gmina Uzyskanie stanu wyj ściowego 1.2 bezodpływowych w obszarze gminy, do dalszych działa ń porz ądkuj ących kontrola ich szczelno ści indywidualn ą gospodark ę ściekow ą Likwidacja nielegalnego wprowadzania Poprawa jako ści wód 1.3 ścieków bytowych do wód lub do ziemi Gmina powierzchniowych i podziemnych

Budowa zbiorników bezodpływowych Gmina do gromadzenia ścieków bytowych w Poprawa jako ści wód 1.4 mieszka ńcy niewielkich oddalonych powierzchniowych i podziemnych fundusze celowe i rozproszonych wsiach Real izacja oczyszczalni przydomowych Gmina Poprawa jako ści wód 1.5 w niewielkich oddalonych mieszka ńcy powierzchniowych i podziemnych i rozproszonych wsiach fundusze celowe Budowa kanalizacji sanitarnej i gminnej Gmina Poprawa jako ści wód 1.6 oczyszczalni w Gzach fundusze celowe powierzchniowych i podziemnych

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

cd. tab. nr 12 HAROMONGRAM REALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA W GMINIE GZY W LATACH 2004 - 2011

CELE DŁUGOTERMINOWE Planowane Realizuj ący Przewidywane efekty koszty Lp. Nazwa zadania PRIORYTETY zadanie ekologiczne ogółem 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 tys. zł Budowa kanalizacji sanitarnej i gminnej Gmina Poprawa jako ści wód 1.7 oczyszczalni w m. P ękowo fundusze celowe powierzchniowych i podziemnych Budowa kanalizacji sanitarnej i gminnej Gmina Poprawa jako ści wód 1.8 oczyszczalni w m. Kozłówka fundusze celowe powierzchniowych i podziemnych

Budowa kanalizacji sanitarnej i gminnej Gmina Poprawa jako ści wód 1.9 oczyszczalni m. w Przewodowo fundusze celowe powierzchniowych i podziemnych

Budowa kanalizacji sanitarnej i gminnej Gmina Poprawa jako ści wód 1.10 oczyszczalni w m. Sisice fundusze celowe powierzchniowych i podziemnych

3. ZAPEWNIENIE WYSOKIEJ JAKO ŚCI POWIETRZA zarz ądca Opracowanie koncepcji programowej 3.1 gazoci ągu, Poprawa stanu jako ści powietrza gazyfikacji gminy Gmina Gmina i prywatni Zmniejszenie zu Ŝycia energii, 3.2 Termomodernizacja budynków inwestorzy zmniejszenie emisji gazów i pyłów, fundusze celowe poprawa stanu jako ści powietrza

Modernizacja kotłowni indywidualnych Gmina i prywatni Zmniejszenie emisji gazów i pyłów , 3.3 i zbiorowych wymiana kotłów inwestorzy poprawa stanu jako ści powietrza. węglowych na olejowe lub gazowe fundusze celowe

52 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011 cd. tab. nr 12 HAROMONGRAM REALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA W GMINIE GZY W LATACH 2004 - 2011

CELE DŁUGOTERMINOWE Planowane Realizuj ący Przewidywane efekty koszty Lp. Nazwa zadania PRIORYTETY zadanie ekologiczne ogółem 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 tys. zł 4. OGRANICZENIE UCI Ąś LIWO ŚCI HAŁASU Ankietyzacja mieszka ńców miejscowo ści poło Ŝonych przy drogach Uzyskanie stanu wyj ściowego 4.1 wojewódzkich w celu rozpoznania skali Gmina do dalszych działa ń ograniczaj ących zagro Ŝeń emisj ą hałasu emisj ę hałasu komunikacyjnego komunikacyjnego Wykonanie pomiarów emisji hałasu komunikacyjnego w wybranych Uzyskanie stanu wyj ściowego Gmina 4.2 punktach obserwacyjnych na granicy do dalszych działa ń ograniczaj ących WIO Ś Warszawa terenów chronionych emisj ę hałasu komunikacyjnego

Zało Ŝenie zieleni izolacyjnej lub budowa ekranów akustycznych na Zmniejszenie emisji hałasu oraz granicy terenów chronionych o 4.3 zarz ądca drogi emisji gazów i pyłów do powietrza ponadnormatywnych hałasie w obr ębie zabudowy mieszkaniowej komunikacyjnym

5. OCHRONA POWIERZCHNI ZIEMI Poprawa walorów krajobrazowych, Rekultywacja nieczynnych wyrobisk po przedsi ębiorcy 5.1 odtworzenie pokrywy glebowej eksploatacji kruszyw Gmina i walorów u Ŝytkowych terenu

53 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011 cd. tab. nr 12 HAROMONGRAM REALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA W GMINIE GZY W LATACH 2004 - 2011

CELE DŁUGOTERMINOWE Planowane Realizuj ący Przewidywane efekty koszty Lp. Nazwa zadania PRIORYTETY zadanie ekologiczne ogółem 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 tys. zł II. CEL GŁÓWNY: RACJONALIZACJA GOSPODARKI WODNEJ

1. ZMNIEJSZENIE DEFICYTU WÓD POWIERZCHNIOWYCH Zwi ększenie zasobów wód Realizacja niewielkich zbiorników Gmina powierzchniowych, przeciwdziałanie 1.1 retencyjnych w dolinie Przewodówki w fundusze celowe przesuszeniu gleb, wzrost plonów, okolicach wsi: Przewodowo, Kozłowo, mo Ŝliwo ść wykorzystania Borza Strumian. zbiorników do celów rekreacyjnych

III. CEL GŁÓWNY: ZWI ĘKSZENIE LESISTO ŚCI I OCHRONA LASÓW 1 DOSI ĄGNI ĘCIE WSKA ŹNIKA LESISTO ŚCI GMINY Z 9% DO 11%

Sukcesywne zalesienie gruntów ornych Poprawa warunków fitosanitarnych, Gmina, rolnicy, 1.1 V i VI klasy bonitacyjnej, w pierwszej poprawa stanu jako ści środowiska nadle śnictwo kolejno ści nieu Ŝytków. glebowego i stanu jako ści powietrza

IV. CEL GŁÓWNY: PODNIESIENIE POZIOMU WIEDZY EKOLOGICZNEJ MIESZKA ŃCÓW

1. KSZTAŁTOWANIE POSTAW I ZACHOWA Ń ZGODNYCH Z ZASADAMI EKOROZWOJU

Gmina Zwi ększenie skuteczno ści Utworzenie gminnego o środka edukacji 1.1 organizacje ekologicznego oddziaływania na ekologicznej w Gzach . pozarz ądowe, mieszka ńców gminy

54 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011 cd. tab. nr 12 HAROMONGRAM REALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA W GMINIE GZY W LATACH 2004 - 2011

CELE DŁUGOTERMINOWE Planowane Realizuj ący Przewidywane efekty koszty Lp. Nazwa zadania PRIORYTETY zadanie ekologiczne ogółem 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 tys. zł Edukacja ekologiczna w szkołach szkoły, Wzrost świadomo ści ekologicznej 1.2 i placówkach kultury - konkursy organizacje dzieci i młodzie Ŝy ekologiczne) pozarz ądowe,

2. WIEDZA EKOLOGICZNA JAKO WA śNY CZYNNIK W PROCESIE ZARZ ĄDZANIA

Szkolenia rolników z Kodeksu Dobrej Wdro Ŝenie zasad gospodarowania Gmina Praktyki Rolniczej, zasad rolnictwa uwzgl ędniaj ącego ochron ę RZGW Warszawa 2.1 ekologicznego i prowadzenia środowiska, poprawa jako ści gleb, RDC Po świ ętne gospodarstw agroturystycznych, wód powierzchniowych i

podziemnych Promowanie rolnictwa ekologicznego i Gmina agroturystycznego (na szkoleniach i RZGW Warszawa Rozwój rolnictwa ekologicznego, 2.2 seminariach). RDC Po świ ętne poprawa jako ści Ŝycia rolników i ich rodzin

3. TWORZENIE EKOLOGICZNYCH PODSTAW KSZTAŁTOWANIA TOśSAMO ŚCI LOKALNEJ

Promocja działa ń ekologicznych, Gmina Konkursy na najlepsze ekologicznie kształtowanie ekologicznej 3.1 organizacje gospodarstwo w gminie to Ŝsamo ści lokalnej pozarz ądowe

3.2 Organizowanie akcji ekologicznych Gmina Kształtowanie postaw ekologicznych np. Czysto ść i porz ądek w mojej wsi szkoły w najbli Ŝszym otoczeniu

55 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011 cd. tab. nr 12 HAROMONGRAM REALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA W GMINIE GZY W LATACH 2004 - 2011

CELE DŁUGOTERMINOWE Planowane Realizuj ący Przewidywane efekty koszty Lp. Nazwa zadania PRIORYTETY zadanie ekologiczne ogółem 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 tys. zł

V. CEL GŁÓWNY ROZWÓJ PROEKOLOGICZNYCH FORM DZIAŁALNO ŚCI GOSPODARCZEJ

1. ROZWÓJ PROEKOLOGICZNYCH FORM PRODUKCJI ROLNICZEJ Rolnicy Zmniejszenie emisji 1.1 Budowa płyt gnojowych Gmina i zanieczyszczenia gleb, wód fundusze celowe podziemnych Rolnicy Zmniejszenie emisji 1.2 Budowa zbiorników na gnojowic ę Gmina i zanieczyszczenia gleb, wód fundusze celowe podziemnych 2. ROZWÓJ ROLNICTWA EKOLOGICZNEGO Inicjowanie warunków do powstawania gospodarstw ekologicznych, w Gmina Rozwój gospodarstw ekologicznych, 2.1 pierwszej kolejno ści na obszarze RDC Po świ ętne poprawa jako ści Ŝycia rolników i chronionego krajobrazu ich rodzin

3. ROZWÓJ AGROTURYSTYKI

Inicjowanie warunków do powstawania Wykorzystanie walorów gospodarstw agroturystycznych w Gmina przyrodniczych gminy, rozwój 3.1 pierwszej kolejno ści na obszarze RDC Po świ ętne agroturystyki, poprawa jako ści chronionego krajobrazu Ŝycia rolników i ich rodzin

56 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011 cd. tab. nr 12 HAROMONGRAM REALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA W GMINIE GZY W LATACH 2004 - 2011

CELE DŁUGOTERMINOWE Planowane Realizuj ący Przewidywane efekty koszty Lp. Nazwa zadania PRIORYTETY zadanie ekologiczne ogółem 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 tys. zł

VI. CEL GŁÓWNY: UTWORZENIE SPÓJNEGO SYSTEMU OBSZARÓW CHRONIONYCH 1. ZWI ĘKSZENIE OBSZARÓW OBJ ĘTYCH OCHRON Ą PRAWN Ą Obj ęcie ochron ą prawn ą w formie uŜytków ekologicznych 3 najcenniejszych przyrodniczo „oczek wodnych” z wyst ępuj ących na terenie Mo Ŝliwo ść skutecznej ochrony 1.1 Gmina gminy stawów w m.: śebry Włosty, cennych przyrodniczo terenów śebry Falbogi, Szyszki, Zalesie, gminy Ostaszewo Pa ńki, Mierzeniec, Grochy Serwatki i P ękowo

57 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

3. MONITORING REALIZACJI PROGRAMU

Monitorowanie realizacji Programu ochrony środowiska jest niezb ędne dla prowadzenia bie Ŝą cej analizy post ępów w jego wdra Ŝaniu i wprowadzania ewentualnych korekt. Korekty programu b ędą nieuniknione w zwi ązku z uj ęciem w PROGRAMIE zada ń przewidzianych do realizacji, równie Ŝ z innych ni Ŝ bud Ŝet gminy źródeł finansowania, w tym du Ŝego udziału oczekiwanych środków pomocowych. Monitorowanie wymaga sprawnych i wydolnych źródeł informacji oraz narz ędzi do ich gromadzenia i przetwarzania. Zasadne jest w tej sytuacji w tym zakresie utworzenie gminnej bazy informatycznej. Ocena Programu ochrony środowiska b ędzie dokonywana: • po zako ńczeniu opracowywania dokumentu, • w trakcie jego realizacji, • po zako ńczeniu realizacji wszystkich przyj ętych celów i zada ń. Osi ągane i podlegaj ące ocenie efekty mo Ŝna podzieli ć na: • wymierne, daj ące si ę okre śli ć liczbowo np.: − procentowy wska źnik mieszka ńców dokumentuj ących wywóz ścieków do oczyszczalni w stosunku do ogólnej liczby mieszka ńców, w stosunku do liczby mieszka ńców posiadających zbiorniki do magazynowania ścieków bytowych, − procent oczyszczanych ścieków do ogółu wytwarzanych ścieków bytowych, − liczba zlikwidowanych nielegalnych podł ącze ń nieoczyszczonych ścieków bytowych do wód powierzchniowych lub do ziemi, − liczba oddanych do u Ŝytku przydomowych oczyszczalni ścieków, − liczba instalowanych zbiorników na nawozy płynne i płyt gnojowych na nawozy stałe, − areał zalesianych i zadrzewianych sukcesywnie gruntów, − liczba przeprowadzanych szkole ń ekologicznych, liczba przeszkolonych rolników w zakresie stosowania „dobrej praktyki rolniczej”, rolnictwa ekologicznego oraz agroturystyki, − liczba i areał powstaj ących gospodarstw stosuj ących zasady rolnictwa ekologicznego, − liczba i areał powstaj ących gospodarstw agroturystycznych, − ilo ść przekazywanych do recyklingu odpadów (makulatury, szkła, złomu), − liczba organizacji pozarz ądowych stale współpracuj ących z władzami lokalnymi - jako wska źnik realizacji idei partnerstwa. − niewymierne, oceniane subiektywnie np. w postaci punktowej (mo Ŝe to by ć ocena świadomo ści ekologicznej rolników, w tym podejmuj ących prowadzenie gospodarstw ekologicznych lub agroturystycznych, ocena zainteresowania mieszka ńców problema- mi ekologicznymi ich gminy oraz realizacj ą gminnego programu ochrony środowiska).

58 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

V. UWARUNKOWANIA REALIZACYJNE

1. ROZWI ĄZANIA PRAWNO - INSTYTUCJONALNE

Zarz ądzanie obejmuje: planowanie, organizowanie, decydowanie, motywowanie i kontrolowanie. W ka Ŝdym systemie zarz ądzania, w tym zarz ądzania środowiskiem mo Ŝna wyodr ębni ć sferę procesów realnych i sfer ę regulacji. Sfera procesów realnych obejmuje działalno ść skierowan ą bezpo średnio na podmioty materialne i przekształcenie materii, a sfera regulacji – cało ść procesów informacyjnych, my ślowych i decyzyjnych, podejmowanych z my ślą o kształtowaniu systemu sfery realnej. Reforma ustrojowa Polski spowodowała istotne zmiany w strukturze organizacyjnej ochrony środowiska. Struktura ta jest obecnie skomplikowana i funkcjonuje na 4 poziomach: centralnym, wojewódzkim, powiatowym i gminnym. Nowy podział kompetencji wprowadzony z dniem 1 stycznia 1999 r., a nast ępnie zmieniony nowymi regulacjami prawa ekologicznego jest nieklarowny i uci ąŜ liwy zarówno dla administracji publicznej, jak i obywateli. Struktura organizacyjna ochrony środowiska nie ma charakteru hierarchicznego. Składaj ą si ę na ni ą odr ębne i niezale Ŝne od siebie organy rz ądowe i samorz ądowe. Dany szczebel administracji realizuje w zasadzie tylko te zadania, których nie mo Ŝna realizowa ć na szczeblu ni Ŝszym. Organami ochrony środowiska według art. 376 ustawy Prawo ochrony środowiska s ą: • wójt, burmistrz lub prezydent miasta, • starosta, • wojewoda, • minister wła ściwy do spraw środowiska. Podziału kompetencji organów ochrony środowiska dokonuje art. 378 ustawy Prawo ochrony środowiska. Kompetencje organów samorz ądu terytorialnego: gminnych, powiatowych i wojewódzkich s ą nast ępuj ące:

• Wójt, burmistrz, prezydent miasta rozpatruj ą sprawy zwi ązane z korzystaniem ze środowiska przez osoby fizyczne nieb ędące przedsi ębiorcami, z wycinaniem drzew, krzewów, utrzymaniem zieleni. Realizuj ą uchwały rad gmin dotycz ące: utrzymania czysto ści i porz ądku w gminach, zaopatrzenia w wod ę, ciepło, energi ę, odprowadzania ścieków, systemu zbierania odpadów komunalnych, realizacji postanowie ń planu zagospodarowania przestrzennego gminy,

• Starosta – główny decydent w ochronie środowiska, wydaj ący decyzje dla przedsi ęwzi ęć , które s ą klasyfikowane jako przedsi ęwzi ęcia mog ące znacz ąco oddziaływa ć na środowisko fakultatywnie wymagaj ące sporz ądzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko, sprawuj ący nadzór nad lasami nie stanowi ącymi własno ści Skarbu Pa ństwa, spółkami wodnymi, racjonaln ą gospodark ą łowieck ą, ochron ą przyrody, realizuj ący zadania z zakresu edukacji ekologicznej. Rodzaje decyzji, które wydaje starosta, m.in.: - pozwolenie na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, - pozwolenie na emitowanie hałasu do środowiska, - pozwolenie na emitowanie pól elektromagnetycznych, - decyzja uzgadniaj ąca zakres, sposób i termin zako ńczenia rekultywacji,

59 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

- pozwolenie zintegrowane, - pozwolenie wodnoprawne na szczególne korzystanie z wód , - pozwolenie wodnoprawne na wykonanie urz ądze ń wodnych, - pozwolenie wodnoprawne na rolnicze wykorzystanie ścieków, w zakresie nieobj ętym zwykłym korzystaniem z wód, - pozwolenie wodnoprawne na wprowadzenie do urz ądze ń kanalizacyjnych ścieków zawieraj ących substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego, - pozwolenie wodnoprawne na długotrwałe obni Ŝenie zwierciadła wody podziemnej, - pozwolenie wodnoprawne na odwadnianie obiektów lub wykopów budowlanych oraz zakładów górniczych, - pozwolenie wodnoprawne na wydobywanie kamienia, Ŝwiru, piasku, innych materiałów oraz ich składowanie, - pozwolenie na wytwarzanie odpadów, - decyzja zatwierdzaj ąca program gospodarki odpadami niebezpiecznymi, - pozwolenie na prowadzenie działalno ści w zakresie odzysku, unieszkodliwiania, transportu odpadów, - koncesje na poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin pospolitych (bez uŜycia materiałów wybuchowych i na powierzchni nie przekraczaj ącej 2 ha i przewidywanym rocznym wydobyciu nie przekraczaj ącym 20 000 m 3, - zatwierdzenie projektu prac geologicznych, których wykonanie nie wymaga koncesji.

• Marszałek Województwa – zajmuje si ę egzekwowaniem opłat z tytułu gospodarczego korzystania ze środowiska i ich redystrybucj ą na rzecz funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej; prowadzi tak Ŝe baz ę danych o emisjach substancji, wytwarzanych odpadach, pobranej ilo ści wody. Jest organem w zakresie melioracji wodnych, uchwala wojewódzki plan zagospodarowania przestrzennego, strategi ę rozwoju województwa i program ochrony środowiska, sprawuje kontrol ę nad WFO ŚiGW. • Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska – wykonuje kontrole przestrzegania wymaga ń ochrony środowiska przez podmioty korzystaj ące ze środowiska. Bada i ocenia stan środowiska. Ustala i wymierza kary m.in.: za nieprzestrzeganie warunków pozwole ń na pobór wody, na wprowadzanie substancji lub energii do środowiska naruszaj ące warunki pozwole ń, za niezgodne z warunkami decyzji składowanie odpadów. Prowadzi działania zapobiegaj ące powstawaniu powa Ŝnych awarii przemysłowych, nadzoruje usuwanie skutków powa Ŝnych awarii, zarz ądza przeprowadzenie niezb ędnych pomiarów i bada ń. Nowy podział kompetencji w zakresie ochrony środowiska nakłada na wszystkie szczeble samorz ądu i organów rz ądowych obowi ązek wzajemnego informowania si ę i uzgadniania. Nale Ŝy podkre śli ć wzmocnienie relacji i wpływu organów samorz ądowych na działanie Inspekcji Ochrony Środowiska oraz uprawnienia kontrolne organów samorządowych. Oprócz wy Ŝej wymienionych zada ń starosty, okre ślone zadania w zakresie ochrony środowiska nale Ŝą do Rady i Zarz ądu Powiatu. Rada Powiatu : • uchwala Program ochrony środowiska wraz z planem gospodarki odpadami, • co 2 lata analizuje raporty z realizacji Programu ochrony środowiska i planu gospodarki odpadami, • ustanawia obszary ograniczonego u Ŝytkowania wokół niektórych instalacji (składowisk odpadów, kompostowni, oczyszczalni ścieków, tras komunikacyjnych, linii i stacji

60 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

elektroenergetycznych, instalacji radiokomunikacyjnych, radionawigacyjnych i radiolokacyjnych), • wyra Ŝa zgod ę na powołanie społecznej stra Ŝy rybackiej.

W imieniu Starosty zadania ochrony środowiska wykonuje Wydział Rolnictwa, Le śnictwa i Ochrony Środowiska, który współpracuje ze wszystkimi wydziałami Starostwa, z Mazowieckim Wojewódzkim Inspektorem Ochrony Środowiska, Wydziałem Środowiska i Rolnictwa Urz ędu Wojewódzkiego, Departamentem Ochrony Środowiska Urz ędu Marszałkowskiego, Regionalnym Zarz ądem Gospodarki Wodnej, Wojewódzkim Zarz ądem Melioracji i Urz ądze ń Wodnych, nadle śniczymi Nadle śnictw, oraz pozarz ądowymi organizacjami ekologicznymi. Władze Gminy odpowiadaj ą za nast ępuj ące zadania z zakresu gospodarki środowiskiem: a) ochron ę środowiska – najcz ęś ciej poprzez wprowadzanie zakazów i nakazów dotycz ących sposobu u Ŝytkowania powierzchni, przestrzeni i zasobów naturalnych oraz tworzenie organizacyjno-finansowych warunków do budowy komunalnych instalacji ochrony środowiska, b) zarz ądzanie środowiskowe gmin ą, c) promowane zasad zrównowa Ŝonego rozwoju, d) opracowywanie i realizacje programów ekorozwoju gminy, jak np. program ochrony środowiska, plan gospodarki odpadami czy strategia zrównowa Ŝonego rozwoju, e) opracowywanie i realizacji jednostkowych proekologicznych programów, np. dot. ograniczenia niskiej emisji. Do zada ń własnych Gminy z zakresu środowiska nale Ŝy: • ład przestrzenny, • gospodarka terenami, • ochrona środowiska, • dbało ść o infrastruktur ę techniczn ą słu Ŝą cą ochronie środowiska (wodoci ągi, oczyszczalnie ścieków, kanalizacja, składowiska odpadów), • ziele ń komunalna i zadrzewianie, • utrzymanie czysto ści i porz ądku oraz gospodarka odpadami na terenie gminy, • tworzenie warunków do selektywnej zbiórki odpadów, • organizowanie ochrony przed bezdomnymi zwierz ętami, • zatwierdzenie ugody w sprawach zmian stosunków wodnych na gruntach, • organizowanie ochotniczych dru Ŝyn ratowniczych, • zarz ądzanie ewakuacj ą ludno ści na wypadek zagro Ŝenia np. powodziowego, • edukacja ekologiczna, • opiniowanie projektów dokumentów dot. tworzenia parków krajobrazowych, • wprowadzanie form ochrony przyrody, • ustanawianie parków wiejskich i miejskich, • opiniowanie rocznych planów łowieckich, • współdziałanie z dzier Ŝawcami i zarz ądcami obwodów łowieckich oraz rozstrzyganie sporów. Oddziaływanie Gminy jako u Ŝytkownika środowiska mo Ŝe by ć a) bezpo średnie, w zakresie: • zu Ŝycia energii elektrycznej, cieplnej, wody, wytwarzania ścieków bytowych odpadów komunalnych w wyniku funkcjonowania Urz ędu Gminy,

61 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

• recyklingu odpadów biurowych, • transportu pracowników, • emisji pyłów i gazów do powietrza. b) po średnie, w zakresie: • gospodarki komunalnej i mieszkaniowej, • zaopatrzenia mieszka ńców w wod ę, • odprowadzania ścieków, • gospodarki odpadami, • edukacji ekologicznej. Władze gminne mog ą wykonywa ć swe zadania z zakresu gospodarowania środowiskiem dzi ęki instrumentom finansowym i prawnym, takim jak: • wydawanie zezwole ń na usuwanie drzew i krzewów, • kary pieni ęŜ ne za samowolne usuwanie drzew i zakrzewie ń, • nakazywanie osobom fizycznym podj ęcia czynno ści ograniczaj ących uci ąŜ liwo ść dla środowiska, • okre ślanie warunków i wymaga ń wobec osób hoduj ących zwierz ęta domowe w zakresie bezpiecze ństwa i czysto ści w miejscach publicznych, • nakazywanie wykonania zabezpiecze ń wody przed zanieczyszczeniem i zakaz wprowadzania przez osoby fizyczne ścieków bytowych do wód lub do ziemi. Rada Gminy kształtuje oddziaływuje na środowisko po średnio, poprzez:  uchwalanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego,  uchwalanie bud Ŝetu gminy,  uchwalanie planów gospodarczych i rozwojowych mikroregionu,  ustalanie zakresu działa ń jednostek pomocniczych,  uchwalanie podatków i opłat lokalnych, w tym np. stawek za usuwanie i unieszkodliwianie odpadów, czy podejmowanie decyzji odno śnie współpracy z innymi jednostkami, jak np. tworzenie zwi ązku gmin itp. Ochrona środowiska jest tak Ŝe niejednokrotnie realizowana przez stowarzyszenia i zwi ązki gmin, powołane np. w celu wspólnej gospodarki odpadami, jak ma to miejsce np. w obszarze powiatu pułtuskiego i szczegółowo opisane jest w „Planie gospodarki odpadami Gminy Gzy na lata 2004 – 2011”.

2. SYSTEM FINANSOWANIA

Podstaw ę prawną gospodarki finansowej jednostek samorz ądu terytorialnego stanowi ą: • ustawa z dna 26.11. 1998 r o dochodach jednostek samorz ądu terytorialnego w latach 1999 i 2000 (Dz.U. Nr 150, poz. 983 z pó źn. zm.), • ustawa z dnia 8.03.1990 o samorz ądzie gminnym (Dz.U.1996, nr 13, poz.74 z pó źn. zm.), • ustawa z dnia 5,06.1998 r. o samorz ądzie powiatowym i samorz ądzie województwa (Dz.U. Nr 91, poz. 576 i 578 z pó źn. zm.). Dochody i wydatki bud Ŝetów gmin uchwalane s ą przez Rad ę Gminy na okres roku kalendarzowego w terminach i na zasadach ustalonych w ustawie o samorz ądzie terytorial- nym.

62 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

Na dochody bud Ŝetowych jednostek samorz ądu terytorialnego składaj ą si ę: 1. dochody własne: a) dochody z tytułu udziałów we wpływach z podatku dochodowego od osób prawnych i osób fizycznych, b) wpływy z podatków ustalonych i pobieranych na podstawie odr ębnych ustaw, tj. : podatek od nieruchomo ści, podatek rolny, podatek od środków transportu, wpływy z karty podatkowej, podatek od spadków i darowizn, podatek le śny, c) wpływy z opłat ustalanych i pobieranych na podstawie odr ębnych ustaw, np. ustawy skarbowej, eksploatacyjnej, targowej, d) dochody z maj ątku jednostek samorz ądu terytorialnego, np. wpływy z usług, dochody z dzier Ŝawy i leasingu, e) pozostałe dochody jednostek samorz ądu terytorialnego, np. opłaty administracyjne, opłaty miejscowe, odsetki od środków gromadzonych na rachunkach bankowych, odsetki za nieterminowe wnoszone opłaty. 2. dotacje celowe: a) z bud Ŝetu pa ństwa na zadania z zakresu administracji rz ądowej, własne, realizowane na podstawie porozumie ń z organami administracji rz ądowej, b) dotacje otrzymane z funduszy celowych, c) pozostałe dotacje. 3. subwencje ogólne z bud Ŝetu pa ństwa przekazywane wszystkim jednostkom samorz ądu terytorialnego dla uzupełnienia ich własnych dochodów, w tym na zadania o światowe 4. środki na dofinansowanie własnych zada ń ze źródeł pozabud Ŝetowych

Tabela nr 13 Struktura dochodów i wydatków bud Ŝetów jednostek samorz ądu terytorialnego w woj. mazowieckim w 2001 r.

Lp. Wyszczególnienie Bud Ŝet w % Dochody Wydatki 1. Transport, ł ączno ść 10,1 23,2 2. Gospodarka mieszkaniowa 7,0 3,4 3. Administracja publiczna 1,6 9,8 4. Bezpiecze ństwo publiczne i ochrona 3,3 4,4 przeciwpo Ŝarowa 5. Dochody od osób prawnych i od osób fizycznych 34,8 - 6. Ró Ŝne rozliczenia 29,9 1,5 7. Oświata i wychowanie 0,7 26,8 8. Ochrona zdrowia 3,2 3,7 9. Opieka społeczna 6,0 8,3 10. Gospodarka komunalna i ochrona środowiska 1,4 5,3 11. Pozostałe 2,0 13,6

W 2001 r. dochody bud Ŝetu Gminy Gzy wynosiły ogółem 5 477,4 tys. zł, w tym, m.in.: − dochody własne: 1 372,4 tys. zł [25,1%], − dotacje celowe z bud Ŝetu pa ństwa: 842,2 tys. zł. [15,4%], − subwencje ogólne z bud Ŝetu pa ństwa (uzupełnienie z bud Ŝetu pa ństwa własnych dochodów gminy, w tym na zadania o światowe): 2 945,9 tys. zł. [53,8%].

63 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

W 2001 r. wydatki z budŜetu Gminy Gzy wynosiły ogółem 5 374,8 tys. zł, w tym na ochron ę środowiska: 114,4 tys. zł [2,1%]. Z przedstawionego bud Ŝetu gminy wynika, Ŝe bez zabezpieczanie dodatkowych zewn ętrznych źródeł finansowania nie jest mo Ŝliwa pełna realizacja gminnego Programu ochrony środowiska. W takiej sytuacji hierarchicznie uporz ądkowanie celów, zadecyduje o podziale przyszłego bud Ŝetu gminy i spodziewanych środków pomocowych przeznaczonych na ochron ę środowiska.

GŁÓWNE ŹRÓDŁA ”DOCHODU” Gminy, wspomagaj ące realizacj ę Programu, to m.in.: • grzywny, • quasi odszkodowania administracyjne, • opłaty koncesyjne, za eksploatacj ę kopalin, • opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska (za wprowadzanie substancji i energii do powietrza, za pobór wód, za wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, składowanie odpadów, wyci ęcie drzew i krzewów), • po Ŝyczki i dotacje z Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, • dotacje z EKOFUNDUSZU, • kredyty z banków, w tym Banku Ochrony Środowiska, • fundusze pomocowe Unii Europejskiej, • bud Ŝet Gminy, • bud Ŝet Pa ństwa, • środki mieszka ńców i przedsi ębiorców, • dotacje, spadki i darowizny. II Polityka Ekologiczna Pa ństwa okre śla główne kierunki działalno ści Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, którego szczegółowe cele działalno ści są aktualizowane co roku, ł ącznie z zasadami udzielania pomocy finansowej i list ą przedsi ęwzi ęć priorytetowych. W ka Ŝdym z 16 województw funkcjonuje wojewódzki fundusz ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Przygotowuje on list ę zada ń priorytetowych, które mog ą by ć dofinansowywane ze środków WFO ŚiGW, okre śla zasady i kryteria, wyboru zada ń. Rol ą wojewódzkiego funduszu jest wspieranie finansowe przedsi ęwzi ęć proekolo- gicznych o zasi ęgu regionalnym, a podstawowym źródłem jego przychodów s ą wpływy z tytułu opłat za korzystanie ze środowiska i administracyjnych kar pieni ęŜ nych. W powiatach funkcjonuj ą powiatowe fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej a w gminach gminne fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Z dofinansowania mog ą korzysta ć: jednostki samorz ądu terytorialnego i ich zwi ązki, organizacje pozarz ądowe, a tak Ŝe przedsi ębiorcy, realizuj ący przedsi ęwzi ęcia z zakresu ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Zasady przeznaczania środków finansowych Narodowego, wojewódzkich, powiatowych i gminnych funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej, okre śla ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska. Środki gminnych funduszy w formie dotacji przeznacza si ę na: 1. edukacj ę ekologiczn ą oraz propagowanie działa ń proekologicznych i zasad zrównowa Ŝonego rozwoju, 2. wspomaganie realizacji zada ń pa ństwowego monitoringu środowiska, 3. wspomaganie innych systemów kontrolnych i pomiarowych oraz bada ń stanu środowiska, a tak Ŝe systemów pomiarowych zu Ŝycia wody i ciepła,

64 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

4. realizowanie zada ń modernizacyjnych i inwestycyjnych, słu Ŝą cych ochronie środowiska i gospodarce wodnej, w tym instalacji lub urz ądze ń ochrony przeciwpowodziowej i obiektów małej retencji wodnej, 5. przedsi ęwzi ęcia zwi ązane z ochron ą przyrody, w tym urz ądzanie i utrzymanie terenów zielonych, zadrzewie ń, zakrzewie ń oraz parków, 6. przedsi ęwzi ęcia zwi ązane z gospodark ą odpadami i ochron ą powierzchni ziemi, 7. przedsi ęwzi ęcia zwi ązane z ochron ą powietrza, 7a. przedsi ęwzi ęcia zwi ązane z ochron ą wód, 8. profilaktyk ę zdrowotn ą dzieci na obszarach, na których wyst ępuj ą przekroczenia standardów jako ści środowiska, 9. wspieranie wykorzystania lokalnych źródeł energii odnawialnej oraz pomoc dla wprowadzania bardziej przyjaznych dla środowiska no śników energii, 10. wspieranie ekologicznych form transportu, 11. działania z zakresu rolnictwa ekologicznego bezpo średnio oddziałuj ące na stan gleby, powietrza i wód, w szczególno ści na prowadzenie gospodarstw rolnych produkuj ących metodami ekologicznymi, poło Ŝonych na obszarach szczególnie chronionych na podstawie przepisów ustawy o ochronie przyrody, 12. inne zadania ustalone przez rad ę gminy, słu Ŝą ce ochronie środowiska i gospodarce wodnej, wynikaj ące z zasady zrównowa Ŝonego rozwoju, w tym na programy ochrony środowiska.

Środki powiatowych funduszy w formie dotacji przeznacza si ę na wspomaganie działalno ści, o której mowa w pkt. 1 – 11 oraz na inne zadania ustalone przez rad ę powiatu, słu Ŝą ce ochronie środowiska i gospodarce wodnej, wynikaj ące z zasady zrównowa Ŝonego rozwoju, w tym programy ochrony środowiska.

Środki wojewódzkich funduszy w formie oprocentowanych po Ŝyczek, dopłat do oprocentowanych po Ŝyczek lub dotacji przeznacza si ę na wspomaganie działalno ści, o której mowa w pkt. 1-11 oraz na dofinansowywanie: 1. inwestycji ekologicznych realizowanych ze środków pochodz ących z Unii Europejskiej oraz funduszy krajowych, 2. działa ń zwi ązanych z utrzymaniem parków i ogrodów, b ędących przedmiotem ochrony na podstawie przepisów o ochronie zabytków, 3. bada ń, upowszechniania ich wyników, a tak Ŝe post ępu technicznego w zakresie ochrony środowiska i gospodarki wodnej, 4. opracowywania i wdra Ŝania nowych technik i technologii, w szczególno ści dotycz ących ograniczania emisji i zu Ŝycia wody, a tak Ŝe efektywnego wykorzystywania paliw, 5. zapobiegania lub usuwania skutków zanieczyszczenia środowiska, w przypadku gdy nie mo Ŝna ustali ć podmiotu za nie odpowiedzialnego, 6. systemu kontroli wnoszenia, przewidzianych ustaw ą, opłat za korzystanie ze środowiska, a w szczególno ści tworzenia baz danych podmiotów korzystaj ących ze środowiska obowi ązanych do ponoszenia opłat, 7. opracowywania planów słu Ŝą cych gospodarowaniu zasobami wodnymi oraz utworzenia katastru wodnego, 8. innych zada ń słu Ŝą cych ochronie środowiska i gospodarce wodnej, wynikaj ących z zasady zrównowa Ŝonego rozwoju, ustalonych w planach działalno ści wojewódzkich funduszy, w tym na programy ochrony środowiska, programy ochrony powietrza, programy ochrony przed hałasem, plany gospodarki odpadami, plany działa ń krótkoterminowych a tak Ŝe na realizacj ę powy Ŝszych planów i programów.

65 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

9. zadań zwi ązanych ze zwi ększaniem lesisto ści kraju oraz zapobieganiem i likwidacj ą szkód w lasach, powodowanych przez czynniki biotyczne i abiotyczne, 10. opracowania planów ochrony obszarów obj ętych ochron ą na podstawie ustawy o ochronie przyrody oraz prowadzenie monitoringu przyrodniczego, 11. działa ń, o których mowa w ustawie z dnia 8 czerwca o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia (Dz.U. Nr 73, poz. 764 oraz z 2003 r. Nr 46 poz. 392), w tym pokrywanie kosztów sadzonek przekazywanych rolnikom w celu zalesienia gruntów rolnych, 12. przeciwdziałania kl ęskom Ŝywiołowym i likwidacji ich skutków dla środowiska 13. działa ń polegaj ących na zapobieganiu i likwidacji powa Ŝnych awarii i ich skutków.

Środki Narodowego Funduszu w formie oprocentowanych po Ŝyczek, dopłat do oprocentowanych po Ŝyczek lub dotacji przeznacza si ę na wspomaganie działalno ści, o której mowa w pkt. 1-11 i pkt. 1 – 13 oraz na: 1. rozwój przemysłu produkcji środków technicznych i aparatury kontrolno-pomiarowej, słu Ŝą cych ochronie środowiska i gospodarce wodnej, 2. rozwój specjalistycznego potencjału wykonawczego słu Ŝą cego realizacji inwestycji na rzecz ochrony środowiska i gospodarki wodnej, 3. rozwój sieci stacji pomiarowych, laboratoriów i o środków przetwarzania informacji, słu Ŝą cych badaniu stanu środowiska, 4. realizacj ę kompleksowych programów badawczych, rozwojowych i wdro Ŝeniowych słu Ŝą cych ochronie środowiska i gospodarce wodnej oraz programów edukacji ekologicznej, 5. wspomaganie realizacji wojewódzkich i ponadwojewódzkich programów ochrony środowiska, programów ochrony powietrza, programów ochrony przed hałasem, planów gospodarki odpadami oraz planów gospodarowania wodami, 6. realizacj ę innych zada ń słu Ŝą cych ochronie środowiska i gospodarce wodnej, wynikaj ących z zasady zrównowa Ŝonego rozwoju, ustalonych w planie działalno ści Narodowego Funduszu. Znacz ącym źródłem wsparcia finansowego inwestycji proekologicznych w Polsce, w formie dotacji jest Fundacja EKO FUNDUSZU. Obecnie jej fundatorem jest Minister Skarbu Pa ństwa. Priorytetowymi obszarami działania Fundacji s ą: ochrona ró Ŝnorodno ści biologicznej, gospodarka odpadami i rekultywacja gleb zanieczyszczonych, unieszkodliwianie odpadów komunalnych i niebezpiecznych, ograniczenie emisji gazów powoduj ących zmiany klimatu ziemi (ochrona klimatu), ograniczenie transgranicznego transportu dwutlenku siarki i tlenków azotu oraz eliminacja niskich źródeł ich emisji (ochrona powietrza). Dotacje mog ą uzyska ć projekty dotycz ące inwestycji zwi ązanych bezpo średnio z ochron ą środowiska, (w ich fazie implementacyjnej), a w dziedzinie przyrody równie Ŝ projekty nieinwestycyjne, poza opracowaniami i dokumentacj ą techniczn ą. Innym źródłem współfinansowania inwestycji proekologicznych mog ą by ć kredyty preferencyjne udzielane np. przez Bank Ochrony Środowiska (BO Ś S.A.) z dopłatami do oprocentowania, kredyty komercyjne, kredyty konsorcjalne, jak równie Ŝ kredyty mi ędzynarodowych instytucji finansowych - Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju (EBOiR) i Banku Światowego. Polska jako członek UE mo Ŝe korzysta ć z funduszy strukturalnych na finansowanie inwestycji w ochronie środowiska: • Strukturalny Fundusz Spójno ści, • Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, 66 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

• Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej, • Europejski Fundusz Społeczny i Finansowy Instrumentu Wsparcia Rybołówstwa, które s ą realizowane przez Sektorowe Programy Operacyjne. Inwestycje realizowane z tego funduszu musz ą by ć zgodne ze standardami i normami UE. Z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego inwestycje mog ą by ć realizowane poprzez Zintegrowane Programy Operacyjne Rozwoju Regionalnego: Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego i jego uzupełnienie - w skali kraju i Regionalne Zintegrowane Programy Operacyjne Rozwoju Regionalnego - w poszczególnych wojewódz- twach. Inwestycje finansowane przez Europejski Fundusz Spójno ści realizowane s ą na podstawie sektorowego programu operacyjnego i jego uzupełnienia. „Ramy przedsi ęwzi ęć inwestycyjnych finansowanych z funduszy strukturalnych okre śla Narodowy Plan Rozwoju (2004-2006). Plan ten słu Ŝy jako podstawa negocjowania przez Polsk ę Podstaw Wsparcia Wspólnoty, dokumentu okre ślaj ącego kierunki i wysoko ść wsparcia ze strony funduszy strukturalnych na realizacj ę zamierze ń rozwojowych jako podstawy interwencji z Funduszu Spójno ści. W ramach jednego z priorytetów Narodowego Planu Rozwoju w zakresie ochrony środowiska i zagospodarowania przestrzennego, podstawowe znaczenie b ędzie miało wsparcie inwestycyjne ukierunkowane mi ędzy innymi na racjonaln ą gospodark ę odpadami. W tym zakresie wsparcie b ędzie przeznaczone przede wszystkim na rozbudow ę lub modernizacj ą składowisk odpadów komunalnych, systemy selektywnej zbiórki, recyklingu i odzysku odpadów komunalnych (sortownie, kompostownie), systemy zbiórki i unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych. Środki finansowe, przeznaczone na rekultywacj ę uci ąŜ liwych dla środowiska składowisk, w tym składowisk odpadów przemysłowych dost ępne s ą w ramach środowiskowych funduszy celowych oraz z uwagi na koncentracj ę przestrzenn ą i du Ŝe koszty takich działa ń, w ograniczonym zakresie tak Ŝe w ramach ZPORR. Program ZPORR finansowany b ędzie ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (ERDF) oraz ze środków krajowych. Ł ącznie na program operacyjny w latach 2004-2006 przeznaczone b ędzie 6,645 mld euro, a ze środków publicznych 129 mln euro. ERDF wspiera inwestycje infrastrukturalne w zakresie gospodarki wodnej, gospodarki odpadami (m.in. utworzenie kompleksowego systemu gospodarki odpadami niebezpiecz- nymi), rekultywacji zdegradowanych terenów. Zadania realizowane w ramach ZPORR b ędą mogły by ć dodatkowo dofinansowane o 10 punktów procentowych w ramach Kontraktów Wojewódzkich. Kontrakt Wojewódzki jest opracowywany przez Urz ąd Marszałkowski, na podstawie wcze śniej uchwalonego przez Sejmik Samorz ądowy, Programu Wojewódzkiego. Obecny okres programowania kontraktów wojewódzkich obejmie lata 2004-2006. Równolegle z realizacj ą ZPORR realizowane b ędą du Ŝe projekty inwestycyjne współfinansowane z Funduszu Spójno ści. Środki pochodz ące z tego funduszu nie b ędą przekazywane na działania wykonywane w ramach programów operacyjnych, ale b ędą ze sob ą powi ązane. Głównym celem strategii środowiskowej Funduszu Spójno ści jest wsparcie dla realizacji zada ń inwestycyjnych władz publicznych w zakresie ochrony środowiska, wynikaj ących z wdra Ŝania prawa Unii Europejskiej. Priorytetem strategii Funduszu Spójno ści jest przede wszystkim: poprawa jako ści wód powierzchniowych, zwi ększenie dost ępno ści wody do picia i poprawa jej jako ści; ponadto ograniczenie emisji substancji i energii do powietrza, racjonalizacja gospodarki odpadami, rekultywacja obszarów poprzemysłowych, a tak Ŝe wsparcie dla le śnictwa i ochrony przyrody.

67 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

Będzie to realizowane mi ędzy innymi poprzez: budow ę komunalnych oczyszczalni ścieków i miejskich kanalizacji, wsparcie gospodarki odpadami komunalnymi, maj ące na celu stworzenie systemów zbiórki, transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów komunalnych. Na finansowanie projektów zwi ązanych z realizacj ą tych priorytetów przewiduje si ę łącznie sum ę 2 mld euro. Odbiorcami pomocy z Funduszu Spójno ści b ędą: Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej wraz z wojewódzkimi funduszami ochrony środowiska i gospodarki wodnej, Krajowy Zarz ąd Parków Narodowych, Lasy Pa ństwowe i ich regionalne dyrekcje, a tak Ŝe parki narodowe oraz samorz ądy. W ramach poszczególnych priorytetów PROGRAMU realizowane zadania b ędą finansowane z funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej (Narodowego, wojewódzkiego, powiatowego i gminnych), bud Ŝetów: gminy, powiatu, przedsi ębiorstw i bud Ŝetu pa ństwa, środków własnych ludno ści. Kierowane b ędą wnioski o środki pomocowe z Unii Europejskiej, kredyty Banku Ochrony Środowiska.

3. UWARUNKOWANIA SPOŁECZNE

Polska w 2003 r. ratyfikowała Konwencj ę o dost ępie do informacji, udziale społecze ń- stwa w podejmowaniu decyzji oraz o dostępie do sprawiedliwo ści, w sprawach dotycz ących ochrony środowiska, podpisan ą w Aarhus w 1999 r. Art. 7 Konwencji nakazuje zagwarantowanie udziału społecze ństwa w przygotowaniu planów i programów maj ących znaczenie dla środowiska i okre śla podstawowe obowiązki organów pa ństwowych w zakresie zapewnienia udziału społecznego w post ępowaniach dotycz ących środowiska. S ą to w szczególno ści: ustalenia zakresu podmiotowego konsultacji, ustalenia rozs ądnych norm czasowych na poszczególne etapy konsultacji, przeprowadzenie konsultacji w toku procedury decyzyjnej, gdy wszystkie warianty s ą jeszcze mo Ŝliwe, a udział społecze ństwa mo Ŝe by ć skuteczny, uwzgl ędnienie konsultacji społecznych przy wydawaniu decyzji. Niezale Ŝnie od ww. obowi ązków, w polskim prawodawstwie zawartych w ustawie Prawo ochrony środowiska, czysto praktyczne wzgl ędy przemawiaj ą za jak najszerszym udziałem społecze ństwa w tworzeniu np. gminnego programu ochrony środowiska. Zagwarantuje to wówczas powstanie programu to Ŝsamego z potrzebami lokalnej społeczno ści, poniewa Ŝ: • wspólne okre ślenie celów rozwoju pozwoli jak najpełniej uwzgl ędni ć potrzeby mieszka ńców oraz mo Ŝliwo ści i środki, które mog ą by ć przeznaczone na zaspokojenie tych potrzeb; • udział mieszka ńców przy wyborze celów rozwoju i dróg ich osi ągni ęcia wyeliminuje protesty społeczne, które mog ą si ę pojawi ć w momencie narzucania przez władze niektórych rozwi ąza ń; • wspólne okre ślenie celów zapewni świadome zaanga Ŝowanie mieszka ńców przy ich realizacji. Te zasady mog ą wdro Ŝyć konkretni mieszka ńcy gminy, nie tylko w szerszym wymiarze całej gminy, ale tak Ŝe na poziomie urz ędu, parafii, szkoły, sklepu, zakładu, klubu, czy indywidualnego gospodarstwa rolnego. Nale Ŝy te Ŝ oczekiwa ć, Ŝe nast ąpi wówczas przemiana mentalno ści mieszka ńców i wykreowanie dodatkowych efektów w postaci: • identyfikacji ludzi chc ących działa ć na rzecz swojej gminy, • zintegrowania ludzi wokół okre ślonych celów,

68 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

• zwi ększenia poczucia to Ŝsamo ści z lokalnym środowiskiem, • wzrostu świadomo ści ekologicznej i odpowiedzialno ści za środowisko, • powstania nowych struktur społecznych, którymi mog ą by ć: organizacja ekologiczna, rada ekologiczna czy stowarzyszenie na rzecz ekorozwoju.

4. DOBRA PRAKTYKA ROLNICZA

Zanieczyszczenie ziemi i gleby zwi ązkami azotu przez rolnictwo jest przedmiotem przeciwdziała ń pa ństw członkowskich Unii Europejskiej. Dano temu wyraz, mi ędzy innymi, w dyrektywie azotanowej (91/676/EEC). Podstaw ę do podj ęcia działa ń ograniczaj ących oddziaływanie rolnictwa na środowisko daj ą uchwalone przez Sejm RP: − ustawa reguluj ąca zasady obrotu i stosowania środków ochrony ro ślin, − znowelizowana ustawa o nawozach i nawo Ŝeniu. Oba te akty prawne w znacznym stopniu wyznaczaj ą w Polsce europejskie standardy stosowania pestycydów oraz nawozów mineralnych i naturalnych. Trudniejszym problemem jest jednak ich wdro Ŝenie na masow ą skal ę do praktyki rolniczej, poniewa Ŝ wymaga to znacz ących środków finansowych i wi ąŜ e si ę z konieczno ści ą podj ęcia zakrojonych na szerok ą skal ę działa ń edukacyjnych w celu realizowania przez mieszka ńców dobrych praktyk rolniczych, w pierwszej kolejności przez gospodarstwa prowadz ące intensywny chów zwierz ąt. W celu ochrony wód przed wymywaniem azotanów z przechowywanych nawozów naturalnych oraz przedostawaniem si ę nieoczyszczonych ścieków bytowych do wód lub do ziemi, niezb ędne s ą nast ępuj ące działania:  uporz ądkowanie gospodarki ściekowej poprzez zapewnienie skutecznego mechaniczno- biologicznego oczyszczania ścieków bytowych,  budowa zbiorników na gnojówk ę i gnojowic ę oraz szczelnych płyt na przechowywany obornik.  upowszechnianie zasad dobrej praktyki rolniczej m.in. obejmuj ące: − nowoczesne, bezpieczne dla środowiska technologie rolnicze, takie jak integrowana ochrona ro ślin czy systemy nawo Ŝenia oparte na planie nawozowym. − analiz ę zasobno ści gleb w składniki pokarmowe i komputerowe doradztwo, co pozwala precyzyjnie okre śli ć odpowiednie dla danych warunków dawki nawozów i ogranicza to ryzyko stosowania nadmiernych ilo ści nawozów i pestycydów. Powierzchnia płyt na obornik oraz pojemno ść zbiorników na gnojowic ę powinna zapewnia ć przechowanie nawozów naturalnych przez okres, w którym ich stosowanie na pole zwi ązane jest ze znacz ącą migracj ą składników do środowiska, w tym głównie azotu. W naszym klimacie okres ten trwa około 6 miesi ęcy i obejmuje pó źną jesie ń, zim ę i wczesn ą wiosn ę. Obowi ązek wyposa Ŝenia gospodarstwa w bezpieczn ą infrastruktur ę do przechowywania nawozów naturalnych nakłada obecnie na rolników nowa ustawa nawozowa. Tworzy ona nowe standardy w gospodarowaniu nawozami naturalnymi na obszarach wiejskich, ukierunkowane na zapewnienie bezpiecze ństwa środowiska przyrodniczego. Osi ągni ęcie zało Ŝonych celów wymaga ć b ędzie poniesienia w ci ągu kilku lat znacz ących nakładów inwestycyjnych, na które rolnictwo musi pozyska ć środki wspomagaj ące, aby spełni ć współczesne standardy bezpiecznego gospodarowania w środowisku. Celowo ść wspomagania tych działa ń znajduje uzasadnienie w istotnych efektach społecznych, przekraczaj ących znacz ąco indywidualne korzy ści rolników.

69 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

5. EDUKACJA EKOLOGICZNA

Edukacja ekologiczna mieszka ńców jest nieodzownym narz ędziem skutecznej realizacji gminnego programu ochrony środowiska. Bez świadomego wł ączenia si ę ró Ŝnych grup społecznych w tworzenie i realizacj ę programu nawet najlepsze zaplanowane działania na rzecz ochrony środowiska nie b ędą skuteczne. Nie wszyscy jeszcze rozumiej ą ścisłych zale Ŝno ści pomi ędzy działalno ści ą człowieka a środowiskiem, poniewa Ŝ ich wiedza w tym wzgl ędzie jest niedokładna lub niewystarczaj ąca. Racjonalna i skuteczna edukacja to powolne, ale gł ębokie i trwałe zmiany w świadomo ści i postawach mieszka ńców, to przyj ęcie odpowiedzialno ści za stan najbli Ŝszego środowiska. Grupy odbiorców, do których w pierwszej kolejno ści nale Ŝy skierowa ć tre ści edukacyjne to:  przede wszystkim rolnicy i ich rodziny,  dzieci i młodzie Ŝ (w tej grupie najłatwiej wykształci ć trwałe, proekologiczne zachowania),  nauczyciele,  członkowie rad sołeckich,  członkowie Rady Gminy i administracji samorz ądowej,  pracodawcy. Podstawowymi celami edukacji ekologicznej b ędą: • przybli Ŝenie mieszka ńcom problematyki ochrony środowiska, zwi ązanej bezpo średnio z gmin ą i jej otoczeniem; • trwałe zmiany w świadomo ści społecznej, prowadz ące do zachowa ń nieszkodz ących środowisku; • zbudowanie poczucia odpowiedzialno ści za stan środowiska w najbli Ŝszym otoczeniu; • zach ęcenie do podejmowania okre ślonych działa ń na rzecz ochrony środowiska i przyrody w gminie; • zbudowanie wspólnej płaszczyzny działa ń samorz ądu i mieszka ńców, integracja przy rozwi ązaniu problemów ochrony środowiska. Realizacja edukacji ekologicznej odpowiadała b ędzie 3 zało Ŝeniom: • promowaniu zachowa ń przyjaznych środowisku; • będzie powi ązana ze strategi ą ekorozwoju gminy, a w szczególno ści z zadaniami inwestycyjnymi w zakresie ochrony środowiska, przyrody i zdrowia mieszka ńców, • będzie u świadamiała znaczenie i konieczno ść jednostkowych działa ń rzecz wspólnego dobra. Na terenie gminy działania edukacyjne b ędą prowadziły: Urz ąd Gminy, organizacje pozarz ądowe, szkoły, rady sołeckie. Działania edukacyjne b ędą prowadzone cyklicznie. Na terenie gminy realizacja zada ń edukacyjnych b ędzie powierzona grupie osób chc ących aktywnie działa ć na rzecz ochrony środowiska i przyrody albo instytucjom statutowo pełni ącym rol ę edukacyjn ą. To czy edukacja ekologiczna b ędzie skuteczna i spowoduje trwałe zmiany w świadomo ści społecznej, oka Ŝe si ę po zmianie zachowa ń na bardziej proekologiczne w zakresie m.in.: • stosowania zasad dobrej praktyki rolniczej w gospodarstwach rolnych, • zmiany sposobu post ępowania mieszka ńców z odpadami, • stosunku do ochrony przyrody, • samorzutnego podejmowania inicjatyw ekologicznych.

70 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

6. SZANSE ROZWOJOWE

W wyniku wzrostu świadomo ści o niskiej warto ści produktów pochodz ących z intensywnego rolnictwa i powi ązaniu tego ze wzrostem zachorowa ń, cz ęść konsumentów UE zmieniła preferencje w stosunku do Ŝywno ści. Poszukiwana jest obecnie Ŝywno ść wysokiej jako ści, o du Ŝych walorach jako ściowych. Nadwy Ŝka taniej Ŝywno ści i zmiana preferencji konsumentów stworzyły podstaw ę rozwoju rolnictwa ekologicznego w Europie Zachodniej. Podstawowe zało Ŝenia Polityki Unii Europejskiej to • zbli Ŝenie cen wewn ętrznych UE do cen światowych; • bezpo średnie wspieranie dochodów rolników; • produkowania artykułów o bardzo dobrej jako ści; • rozwój małej i średniej przedsi ębiorczo ści; • rozwój turystyki na terenach wiejskich; • rozwój kultury lokalnej; • wielokierunkowe wykorzystywanie środowiska przyrodniczego, zgodnie z zasadami jego ochrony. Celem głównym Wspólnej Polityki Rolnej Unii jest stabilizacja lub nawet ograniczenie produkcji niektórych artykułów rolnych w naszej strefie klimatycznej. Produkty które b ędą na pewno obj ęte nowymi regulacjami rynkowymi to: m.in. wołowina i jej przetwory, mleko i jego przetwory, zbo Ŝa. W produkcji ro ślinnej uwzgl ędniono uczestnictwo niektórych grup rolników w programie podtrzymywania dochodów przy pomocy bezpo średnich dopłat do odłogowania cz ęś ci gruntów. Produkcja zwierz ęca b ędzie wspierana, o ile stosowany system tej produkcji b ędzie przyjazny dla przyrody i chroni ący środowisko. Wymusi to dostosowanie obsady trzody chlewnej, bydła lub drobiu do powierzchni umo Ŝliwiaj ącej racjonalne nawo Ŝenie organiczne. Stosowane metody chowu b ędą musiały ulec ewolucji od przemysłowych do metod opartych na biologii i naturalnych cechach Ŝycia stadnego zwierz ąt gospodarskich. Oprócz polityki rolnej istotny wpływ na funkcjonowanie terenów wiejskich b ędzie miała polityka regionalna Unii której podstawowe cele to: • wspieranie regionów szczególnie opó źnionych w rozwoju; • odbudowa zdolno ści rozwojowych regionów dotkni ętych regresem i zastojem gospodarczym; • zwalczanie bezrobocia długotrwałego i bezrobocia młodzie Ŝy; • wdra Ŝanie reformy wspólnej polityki rolnej i strukturalne dostosowanie do wymogów reformy produkcji rolnej, handlu i przetwórstwa na całym obszarze Unii oraz modernizacji i restrukturyzacji rybołówstwa; • restrukturyzacja i wsparcie regionów o g ęsto ści zaludnienia poni Ŝej 8 osób na 1 km 2. Wsparcie terenów wiejskich w ramach tej polityki UE b ędzie dotyczy ć: • zró Ŝnicowania produkcji rolnej i le śnej; • rozwoju sektorów nierolniczych; • rozwoju agroturystyki; • ochrony środowiska; • rozwoju czynnika ludzkiego. Na realizacj ę programów wielofunkcyjnego rozwoju terenów wiejskich, w du Ŝej mierze przygotowanych przez lokalne społeczno ści, b ędzie kierowanych coraz wi ęcej środków UE.

71 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

Pomoc b ędzie obejmowała inwestycje infrastrukturalne, tworzenie nowych miejsc pracy, zmian ę kierunków produkcji i szkolenia. Wspólna Polityka Rolna Unii Europejskiej preferuje rozwój rolnictwa alternatywnego, opartego na przyjaznych środowisku technologiach i produkuj ącego preferowan ą przez konsumentów Ŝywno ść o du Ŝych walorach jako ściowych. Ten rodzaj rolnictwa zwany ekologicznym cechuje: • niski poziom produkcji, • wysoka pracochłonno ść , • niski poziom kosztów, • wysokie ceny produktów, • wysoka jako ść biologiczna i zdrowotna produktów, • utrzymanie aktywności wszystkich czynników produkcji, tj. siły roboczej, ziemi i kapitału, • obni Ŝenie poziomu globalnej produkcji Ŝywno ści a poprzez to zmniejszenie społecznych kosztów tworzenia nadwy Ŝek rolnych, • poprawa jako ści produktów i tym samym zwi ększenie efektywno ść dostosowania poda Ŝy do nowych wymaga ń konsumentów, • zrównowa Ŝenie produkcji ro ślinnej i zwierz ęcej w obr ębie gospodarstw, • bazowanie na środkach pochodzenia biologicznego i mineralnego, nieprzetworzonych technologicznie, • ochrona środowiska. Podstawowe zasady, którymi musz ą kierowa ć si ę rolnicy decyduj ący si ę na produkcj ę ekologiczn ą to: • nawo Ŝenie organiczne jako gwarancja Ŝyzno ści gleby i wysokiej biologicznej warto ści Ŝywno ści; • optymalne wykorzystanie materiałów odpadowych w gospodarstwie, powrót do gleby wszystkich tych elementów zbioru, które nie mog ą by ć u Ŝyte przez konsumentów; • poprawienie zdolno ści regulacyjnych przyrody, wprowadzenie biologicznych metod zwalczania szkodników i chwastów, wła ściwe kształtowanie krajobrazu, troska o mozaikowato ść upraw i odpowiednie dobieranie ich s ąsiedztwa, wprowadzenie zadrzewie ń i zakrzewie ń śródpolnych; • stosowanie odpowiednich technik uprawy ro ślin, gleby i płodozmianu; • stosowanie odpowiedniej obsady zwierz ąt dla zapewnienia nawo Ŝenia organicznego i wy Ŝywienia ich pasz ą pochodz ącą z własnego gospodarstwa; • naturalny chów zwierz ąt z zastosowaniem wiedzy o ich biologii bez zbytniej interwencji środków weterynaryjnych i preparatów intensyfikuj ących produkcj ę. Są to podstawy na których oparto pozostałe zalecenia, jakimi musz ą kierowa ć si ę gospodarstwa produkuj ące Ŝywno ść o najwy Ŝszej warto ści. Rolnictwo ekologiczne jest racjonalne pod wzgl ędem energetycznym i ekonomicznym. Plony s ą wysokie chocia Ŝ nie maksymalne, ale o najwy Ŝszej jako ści. Wa Ŝne jest to, Ŝe taki sposób uprawiania roli i hodowli zwierz ąt chroni gleb ę i środowisko. Dodatkowymi argumentami za rozwojem rolnictwa ekologicznego, Ŝe mo Ŝe ono by ć drog ą rozwoju dla du Ŝej cz ęś ci polskich gospodarstw, s ą : • istnienie nadwy Ŝek taniej siły roboczej i wysokich cen pozostałych czynników wytwórczych (np. maszyn rolniczych); • pogł ębianie si ę trudno ści ze sprzeda Ŝą standardowej Ŝywno ści do Unii Europejskiej, a tak Ŝe wzrost mo Ŝliwo ści eksportu Ŝywno ści ekologicznej.

72 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

VI. PODSUMOWANIE

Program ochrony środowiska w obszarze gminy Gzy w latach 2004 – 2011 jest podstawowym narz ędziem realizacji polityki ekologicznej pa ństwa na poziomie gminy. Program diagnozuje obszary zagro Ŝeń środowiska wywołane niezrównowa Ŝonym rozwojem gospodarczym. Uwzgl ędnia specyfik ę i skal ę tych zagro Ŝeń. Rolnictwo dominuje w gospodarce gminy i jest powodem szeregu niekorzystnych oddziaływa ń na środowisko. Uci ąŜ liwo ści te przede wszystkim wynikaj ą: • z jednej strony z nadmiernego obci ąŜ enie gleby i po średnio wód nawozami organicznymi, • z drugiej spowodowane s ą niedostatecznym poziomem infrastruktury sanitarnej gminy, przede wszystkim indywidualnych gospodarstw rolnych. Program zawiera szerok ą propozycj ę skutecznych rozło Ŝonych w czasie przeciwdziała ń. Umo Ŝliwia efektywne stopniowe realizowanie zało Ŝonych celów, a w efekcie daje szanse na pełne respektowanie zasad ekorozwoju i popraw ę stanu środowiska. Główne funkcje programu to: • uaktywnienie i mobilizacja podmiotów gospodarczych, organizacji pozarz ądowych i mieszka ńców w procesach planowania działa ń na rzecz ochrony środowiska, wspólnego precyzowania problemów, sposobu ich rozwi ązywania oraz okre ślania niezb ędnych w tym zakresie priorytetów, • intensyfikacja współpracy wewn ętrznej w obr ębie poszczególnych struktur organizacyjnych gminy, poprawa współpracy z administracj ą rz ądow ą i samorz ądow ą, • ułatwienie w procesie podejmowania decyzji i zintegrowanego rozwi ązywania problemów w zakresie ochrony środowiska obecnie zidentyfikowanych oraz przyszłych wynikaj ących z wyst ępuj ących zagro Ŝeń, • ułatwienia w procesach podejmowania inwestycji proekologicznych na terenie gminy, • ułatwienie otrzymywania pomocy finansowej wewn ętrznej krajowej i zewn ętrznej UE, • poprawa jako ści środowiska i warunków bytowych mieszka ńców, • identyfikacja obszarów cennych przyrodniczo, • stworzenie trwałych podstaw do zrównowa Ŝonego i ustabilizowanego zarz ądzania środowiskiem na terenie gminy, • promocja gminy, • źródło informacji o stanie środowiska w gminie.

Zaplanowane w PROGRAMIE cele realizowane b ędą w ramach: − zada ń własnych gminy finansowanych cz ęś ciowo ze środków b ędących w dyspozycji gminy, − zada ń koordynowanych przez Gmin ę realizowanych ze środków przedsi ębiorstw oraz ze środków zewn ętrznych, b ędących w dyspozycji organów szczebla powiatowego, wojewódzkiego lub centralnego. Program zawiera propozycj ę sposobu monitorowania jego realizacji i wprowadzania ewentualnych korekt. Korekty programu b ędą nieuniknione w zwi ązku z uj ęciem w PROGRAMIE zada ń przewidzianych do realizacji, równie Ŝ z innych ni Ŝ bud Ŝet gminy źródeł finansowania (przede wszystkim z funduszy celowych). Poza środkami z funduszy celowych na realizacj ę programów wielofunkcyjnego rozwoju terenów wiejskich, przygotowanych przez lokalne społeczno ści, b ędzie kierowanych coraz wi ęcej środków UE. Pomoc b ędzie obejmowała inwestycje infrastrukturalne, tworzenie 73 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011 nowych miejsc pracy, zmian ę kierunków obecnego sposobu gospodarowania (preferowane rolnictwo ekologicze i agroturystyka) oraz szkolenia.

Edukacja ekologiczna mieszka ńców b ędzie nieodzownym narz ędziem realizacji gminnego programu ochrony środowiska. Bez świadomego wł ączenia si ę ró Ŝnych grup społecznych w tworzenie i realizacj ę programu nawet najlepsze zaplanowane działania na rzecz ochrony środowiska nie b ędą w pełni skuteczne.

74 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

Wykaz przepisów

• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78 poz. 483, sprost. Dz. U. z 2001 r. Nr 28 poz. 319), − ustawa z dnia 26 lipca 2000 roku o nawozach i nawo Ŝeniu (Dz. U. 2000 nr 89 poz. 991, z pó źn. zm.), − ustawa o rolnictwie ekologicznym z dnia 16 marca 2001 r. (Dz.U. z dn. 02.05.2001 r.) − ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627, z pó źn. zm.), − ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628, z pó źn. zm.), − ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz.U. Nr 115, poz. 1229, z pó źn. zm.), − ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 100, poz. 1085, z pó źn. zm.), − ustawa z dnia 7 lipca 2003 r. o zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717, z pó źn. zm.), − ustawa z dnia 18 grudnia 2003 r. o ochronie ro ślin uprawnych (Dz.U. Nr 11, poz. 94) − ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880), − rozporz ądzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki śywno ściowej z dnia 7 pa ździernika 1997 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiada ć budowle rolnicze i ich usytuowanie (Dz. U. 1997 Nr 132 poz. 877), − rozporz ądzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Le śnictwa z dn. 13 maja 1998 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. Nr 66, poz. 436), − rozporz ądzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 1 czerwca 2001 r. w sprawie szczegółowego sposobu stosowania nawozów oraz prowadzenia szkole ń z zakresu ich stosowania (Dz. U. 2001 Nr 60, poz. 616), − rozporz ądzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 1 czerwca 2001 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o nawozach i nawo Ŝeniu. (Dz. U. 2001 Nr 60, poz. 615), − rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 27 wrze śnia 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206), − rozporz ądzenie Ministra Infrastruktury z dnia 14 stycznia 2002 r. w sprawie okre ślenia przeci ętnych norm zu Ŝycia wody (Dz. U. Nr 8, poz. 70), − rozporz ądzenie Ministra Gospodarki z dnia 9 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów i ilo ści substancji niebezpiecznych, których znajdowanie si ę w zakładzie decyduje o zaliczeniu go do zakładu o zwi ększonym ryzyku albo o du Ŝym ryzyku wyst ąpienia powa Ŝnej awarii przemysłowej (Dz. U. Nr 58, poz. 535), − rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 87, poz. 796), − rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 87, poz. 798), − rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako ści gleby oraz jako ści ziemi (Dz. U. Nr 165, poz. 1359), − rozporz ądzenie Rady Ministrów z dnia 24 wrze śnia 2002 r. w sprawie okre ślenia rodzajów przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko oraz szczegóło- 75 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

wych kryteriów zwi ązanych kwalifikowaniem przedsi ęwzi ęć do sporz ądzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko (Dz. U. Nr 179, poz. 1490), − rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 4 listopada 2002 r. w sprawie opłat rejestracyjnych (Dz. U. Nr 190, poz. 1591), − rozporz ądzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 listopada 2002 r. w sprawie wymaga ń dotycz ących jako ści wody przeznaczonej do spo Ŝycia przez ludzi (Dz. U. Nr 203, poz. 1718), − rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 5 grudnia 2002 r. w sprawie warto ści odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 1, poz. 12), − rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 17 grudnia 2002 r. w sprawie śródl ądowych wód powierzchniowych lub ich cz ęś ci stanowi ących własno ść publiczn ą (Dz.U. Nr 16, poz. 149), − rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wra Ŝliwych na zanieczyszczenie zwi ązkami azotu ze źródeł rolniczych (Dz. U. z 2002 r. Nr 241 poz. 2093), − rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń, jakim powinny odpowiada ć programy działa ń maj ących na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych (Dz. U. 2003 Nr 4, poz.44), − rozporz ądzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 2 wrze śnia 2003 r. w sprawie minimalnych warunków utrzymania poszczególnych gatunków zwierz ąt (Dz.U. Nr 167, poz. 1629), − rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników oraz prezentacji stanu tych wód ( Dz. U. Nr 32, poz. 1729).

76 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY GZY W LATACH 2004 - 2011

ZAŁ ĄCZNIKI:

1. Lokalizacja gminy Gzy w pow. pułtuskim i woj. mazowieckim - mapa . 2. Lokalizacja gminy Gzy w pow. pułtuskim - mapa w skali 1 : 100 000 3. Gmina Gzy - mapa w skali 1 : 50 000

77