Os Nomes Galegos Dos Réptiles 2020 6ª Ed
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Os nomes galegos dos réptiles 2020 6ª ed. Citación recomendada / Recommended citation: A Chave (20206): Os nomes galegos dos réptiles. Xinzo de Limia (Ourense): A Chave. http://www.achave.ga!/wp"content/up!oads/achave_osnomes a!egosdos#repti!es#2020.pd$ Fotografía: sapoconcho da Florida (Trachemys scripta ). Autor: Piero Perrone. %sta o&ra est' su(eita a unha licenza Creative Commons de uso a&erto) con reco*ecemento da autor+a e sen o&ra derivada nin usos comerciais. ,esumo da licenza: https://creativecommons.or /!icences/&-"nc-nd/..0/deed. !. Licenza comp!eta: https://creativecommons.or /!icences/&-"nc-nd/..0/!e a!code/!an ua es. 1 Notas introdutorias O que cont n este documento Na primeira edición deste documento (2015) fornecéronse denominacións para as especies de réptiles galegos (e) ou europeos, e tamén para algunhas das especies exóticas máis coñecidas, xeralmente por teren algunha particularidade iolóxica ou seren moi comúns noutras áreas xeográficas, ou, nalgún caso, por seren tidas con frecuencia en cativerio# Nas edicións posteriores, froito de no"as pescudas e das achegas das persoas $ue "isitan o web da &ha"e, engad'ronse máis nomes galegos "ernáculos, incorporáronse nomes galegos para máis réptiles doutras latitudes, agregáronse referencias ibliográficas e modificouse o nome galego dalgunha especie exótica por outro máis aca'do ou correcto# Nesta sexta edición (2020), corrixiuse algunha gralla, engadiuse o nome galego para algúns réptiles exóticos máis, reescrib'ronse as notas introdutorias e incorporouse o logo da &ha"e ao deseño do documento# (áis completa $ue as anteriores, nesta edición fornécense denominacións galegas para )*5 especies e 12 subespecies de réptiles de todo o planeta# 2 A estrutura +n primeiro lugar preséntase unha clasificación taxonómica $ue considera as ordes e familias de réptiles, onde se apunta, de maneira xeral, os nomes galegos dos réptiles $ue hai en cada familia# , seguir "én o corpo do documento, unha listaxe onde se indica, especie por especie, alén do nome cient'fico, os nomes galegos e ingleses dos réptiles# Nesta listaxe espec'fica, destácanse con fondo azul claro cada especie galega (35 réptiles)# /nclúense nas especies destacadas con azul as cinco tartarugas mariñas $ue se poden atopar en augas galegas, dous réptiles das zonas fronteirizas0 a lagartixa de dedas dentadas (Acanthodactylus erythrurus ) e o lagarto "erde (Lacerta bilineata ), e mais outros dous réptiles $ue ha itan e se reproducen en 1aliza pero $ue foron introducidos0 o sapoconcho da Florida ou sapoconcho de orellas "ermellas (Trachemys scripta ) e a osga de 3oettger (Tarentola boettgeri )# ,o final inclúese unha lista coas referencias ibliográficas $ue foron utilizadas para a ela oración do presente documento# Nalgunhas desas referencias recóllense ou propóñense nomes galegos para os réptiles, $uer xenéricos $uer espec'ficos# Outras referencias achegan nomes para os réptiles noutras linguas, $ue tamén foron tidos en conta# ,lén diso, inclúense algunhas referencias ásicas a respecto da metodoloxía e dos criterios terminolóxicos empregados# 3 !ratamento terminolóxico 5e modo moi resumido, tra allouse nas seguintes liñas e cos seguintes criterios 0 +n primeiro lugar, aprofundouse no acer"o ling6'stico galego# , respecto dos nomes dos réptiles, o galego dispón dunha chea de nomes "ernáculos, tanto de nomes espec'ficos (que designan un único animal) como de nomes xenéricos (que designan "arios animais parecidos)# Entre os espec'ficos, encontramos nomes como lagarto arnal para Timon lepidus 7 lagarto ferreño para Lacerta schreiberi (nalgunha localidade, este nome tamén para Timon lepidus ) 7 icha cega ou escouparón cego para Blanus cinereus 7 liscanzo, coas "ariantes escáncer, liscánzaro, liscrán e licanzo, entre outros nomes, para Anguis fragilis 7 no galego fronteirizo de ,sturias, lagartón e a "ariante largatón para Lacerta bilineata (=Lacerta viridis bilineata ) 7 no galego fronteirizo de 9an &iprián de :ermisende, lagarto de ca eza azul para Lacerta schreiberi etc# +ntre os nomes xenéricos, encontramos lagartixa (ou lagarta), co ra, "' ora, esgonzo, sapoconcho, tartaruga, crocodilo etc# &oas denominacións xenéricas galegas formáronse despois denominacións espec'ficas para réptiles doutras latitudes# ;rocurouse tamén na ibliograf'a especializada en zooloxía en lingua galega, onde xa se ten empregado, por exemplo, o nome tartaruga de coiro para Dermochelys coriacea ou sapoconcho de orellas "ermellas para Trachemys scripta # ,s' mesmo, procurouse na ibliograf'a terminolóxica galega, onde xa se teñen feito propostas para especies autóctonas, como co ra cega para Blanus cinereus ou co ra lisa para as especies do xénero Coronella (en harmon'a co portugués e con outras linguas $ue empregan esta denominación para o xénero Coronella ), e propostas para especies exóticas, como agama común para Agama agama, agama de pescozo negro para Acanthocercus atricollis, co ras "oadoras para as especies do xénero Chrysopelea, co ra tigre para Notechis scutatus, co ra leopardina para Zamenis situla, co ra touro para Pituophis catenifer, ca eza de co re para Agkistrodon contortrix, ca eza de co re australiana para Austrelaps superbus, oa esmeralda para Corallus canina ou oa de &oo< para Corallus cookii, entre outras# ;ara algúns nomes recorreuse á lusofonía, seguíndomos o criterio recollido nas Normas ortogr!ficas e morfol"xicas do idioma galego (R,1 e />1) do ano 200?0 @;ara o arrequecemento do léxico culto, nomeadamente no referido aos ám itos cient'fico e técnico, o portugués será considerado recurso fundamental, sempre $ue esta adopción non for contraria ás caracter'sticas estruturais do galegoA# 5este xeito, por exemplo, incorporáronse denominacións xenéricas como lagartiños para os réptiles do xénero Ameivula# iguaniñas para os réptiles da familia :oplocerc'deos, papa"entos para os da familia 5actilo'deos (nomes procedentes do 3rasil, onde "iven estes réptiles), tartarugas de sorriso para as tartarugas do xénero Pelomedusa, lagartos lisos para os lagartos do xénero Diploglossus, lagartos xacaré para os do xénero Abronia, dragonciños para os réptiles do xénero $tenocercus, icudas para as co ras do xénero % ybelis, e nomes espec'ficos para outras especies exóticas, como co ra do lodo para &omesophis brasiliensis, co ra espada común para Tomodon dorsatus, co ra chata para 'enodon merremii# caninana para a co ra americana $pilotes pullatus# matamatá amazónica ou matamata amazónica para Chelus fimbriata , pitón oliva para Liasis olivaceus, lagarto de contas para (eloderma horridum, lagarto "asoira para Nucras ornata , lagartiño de ra o grande para Placosoma glabellum, calango de máscara azul para Tropidurus chromatops, 4 calango pintadiño para Tropidurus lagunablanca, calango seringueiro para Plica plica, tartaruga irradiada para Astrochelys radiata , asilisco marrón para Basiliscus vittatus etc# Bivéronse tamén presentes nomes de réptiles procedentes do portugués de (ozam ique, como "' ora asopradora (Bitis arietans), "' ora de 3erg (Bitis atropos), "' ora dos pantanos (Proatheris superciliaris), camaleón de 9etaro (Bradypodion setaroi ), mam a negra (Dendroaspis polylepis), "arano das rochas (Varanus albigularis) etc# /gualmente do portugués de (ozam ique, e tamén do portugués usado en ,ngola, adoptáronse as denominacións de co ras cegas para as serpes da familia Biplop'deos, co ras f'o para as da familia Leptotiplop'deos e co ras lo o para as do xénero Lycophidion* Un outro recurso foi considerar os nomes cient'ficos, en lat'n, de modo paralelo ás denominacións desas especies de réptiles noutras linguas# É o caso dos anfis enios (xénero do nome cient'fico0 Amphisbaena ), dos asiliscos (xénero cient'fico 0 Basiliscus ), ou dos "aranos (xénero cient'fico 0 Varanus ), por exemplo, coincidentes cos nomes destes réptiles noutras linguas latinas# 5e modo semellante, moitos modificadores para nomes galegos espec'ficos foron tirados do nome cient'fico como caimán negro ou xacaré negro para +elanosuchus niger, crocodilo do Nilo para Crocodylus niloticus , saponcho pintado ou tartaruga pintada para Chrysemys picta , sapoconcho de :oge para +esoclemmys hogei etc# ;ara algunhas especies, usouse o nome "ernáculo ind'xena# ,s', o nome tuatara para $phenodon punctatus (tomado do maor' ), denominación relativamente coñecida, pois a mesma adopción teñen feito a maior'a das linguas $ue posúen nome para este réptil# 5e modo semellante, o nome xenérico sucur' para os ofidios do xénero ,unectes (do tup' sukur-, "oz largamente usada no 3rasil ), para os $ue tamén existe en galego o nome preferente anaconda (por súa "ez tomado do támil0 anai-kondra )7 o nome xararaca para as serpentes suramericanas do xénero Bothrops (tomado do tup', tamén incorporado ao rasileiro e adoptado por "arias linguas)7 o nome mam a para os ofidios do xénero Dendroaspis (do ronga de (ozam ique, posteriormente incorporado a moitas linguas)7 tartaruga angono<a para Astrochelys yniphora (do malgaxe angonoka, igualmente adoptado por "arias linguas para esta tartaruga)7 ou o nome casca el massasauga ou co ra casca el massasauga para $istrurus catenatus (tomado do oxi wa massasauga, e incorporado tamén a "arias linguas )# ;ara réptiles relativamente coñecidos, cando menos nos ám itos divulgativos, aplicáronse os nomes $ue, coincidentes, teñen en diversos idiomas# ;or exemplo, denominacións como crocodilo americano para Crocodylus acutus , iguana mariña para Amblyrhynchus cristatus , camaleón de Eac<son para Trioceros /acksonii , demo espiñento para +oloch horridus , dragón de