Ercġyes Ünġversġtesġ Fen Bġlġmlerġ Enstġtüsü Bahçe Bġtkġlerġ Anabġlġm Dali

T.C. ERCĠYES ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ BAHÇE BĠTKĠLERĠ ANABĠLĠM DALI

TÜRKĠYE'DE YAYGIN OLARAK YETĠġTĠRĠCĠLĠĞĠ YAPILAN FARKLI SARIMSAK GENOTĠPLERĠNĠN MORFOLOJĠK VE MOLEKÜLER KARAKTERĠZASYONU

(Yüksek Lisans Tezi)

Hazırlayan Hayrettin KIRAÇ

DanıĢman Prof. Dr. Osman GÜLġEN

Bu çalıĢma, Erciyes Üniversitesi Bilimsel AraĢtırma Projeleri Birimi tarafından FYL-2018-7721 kodlu proje ile desteklenmiĢtir.

Haziran 2019 KAYSERĠ

TEġEKKÜR

Tez konusu belirlenmesinde, araĢtırma aĢamasında, yön tayininde destek olan bilgi birikimi ve tecrübeleriyle maddi manevi sürekli desteğini hissettiğim ve bu günlere gelmemde büyük katkı sahibi değerli hocam ve tez danıĢmanım Sayın Prof. Dr. Osman GÜLġEN‟e teĢekkürü bir borç bilirim.

Tezimin arazi ve laboratuvar çalıĢmalarında bana yardımcı olan bölümümüz ArĢ. Gör. Akife Dalda ġEKERCĠ, doktora öğrencilerinden Ömer Faruk COġKUN‟a, bölümümüz yüksek lisans öğrencilerinden Neslihan ASLAN‟a teĢekkür ederim.

Tezimizin proje kısmında Kayseri ġeker Fabrikası proje ekibinde yer alan Bedrettin ÖZDEMĠR, Arzu KOCA, Hatice EġSĠZ, ve Veli KÖROĞLU‟na çalıĢmalarım boyunca farklı bakıĢ açıları deneysel çalıĢmalarım sırasında karĢılaĢtığım zorlukları aĢmamdaki yardımlarından dolayı çok teĢekkür ederim.

Ayrıca; tez çalıĢma dönemi boyunca destekleri ve anlayıĢları için aileme sonsuz saygı ve sevgilerimi sunarım.

Hayrettin KIRAÇ

Haziran 2019, KAYSERĠ

TÜRKĠYE'DE YAYGIN OLARAK YETĠġTĠRĠCĠLĠĞĠ YAPILAN FARKLI SARIMSAK GENOTĠPLERĠNĠN MORFOLOJĠK VE MOLEKÜLER KARAKTERĠZASYONU

Hayrettin KIRAÇ

Erciyes Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Haziran 2019 DanıĢman: Prof. Dr. Osman GÜLġEN

ÖZET

Bu çalıĢma için 38 farklı lokasyondan sarımsak genotipleri toplanmıĢ ve Erciyes Üniversitesi Ziraat Fakültesi laboratuvarlarında morfolojik ve moleküler karakterizasyonu yapılmıĢtır. ÇalıĢmada kullanılan sarımsak tipleri arasında morfolojik ve moleküler seviyede büyük bir varyasyonun olduğu görülmüĢtür. Morfolojik karakterizasyon için baĢ yaĢ ağırlığı, baĢ kuru ağırlığı, baĢ çapı, baĢ yüksekliği, diĢ sayısı, diĢ atma durumu ve kabuk rengi gibi parametrelere bakılmıĢtır. Morfolojik verilerle SAS programı ile varyans analizi yapılmıĢtır. KahramanmaraĢ4 tipi yaĢ ağırlık, kuru ağırlık ve baĢ çapı gibi parametrelerde istatistiki olarak önemli düzeyde farklı çıkmıĢtır. Moleküler karakterizasyon açısından toplamda 17 inter-simple sequence repeats (ISSR) primerleri ile test edilmiĢ ve kaydedilebilir net bantlar verdiği tespit edilen 10 primer seçilerek analizlerde kullanılmıĢtır. Moleküler verilere dayalı olarak NTSYS Version 2.1 programıyla Dice benzerlik matriksi yapılmıĢ ve bu da UPGMA dendrogramı çiziminde kullanılmıĢtır. Ortalama farklılık yöntemine göre oluĢturulan matriks ise neighbour-joining analizinde kullanılmıĢtır. Yapılan analizlerde Tunceli bölgesine ait TekDiĢ31 sarımsak tipi diğer sarımsak tiplerine göre istatistiksel olarak önemli düzeyde farklı çıkmıĢtır. Tek diĢ sarımsak hariç diğer genotipler arasında 0.85 ile 1.00 arasında değiĢen Dice‟ın benzerlik katsayıları arasında yer almıĢtır. Genel olarak bazı sarımsak klonları (MaraĢ3 ile Kayseri30, Urfa33 ile Topaklı35, Kastamonu22 ile Kastamonu28, Urfa10 Kastamonu14 Kastamonu15 Kastamonu20 Kastamonu25 Kastamonu29 ile Bademci23) tamamen birbirine benzer bulunurken diğerleri arasında çok az farklılıklar bulunmuĢtur. DNA ve morfolojik verilere dayalı benzerlik matriksleri arasında benzerlik bulunamamıĢtır. Sonuç olarak yapılan vii

çalıĢmalar sarımsak bitkisinin klonal yolla çoğaltılmasına rağmen geniĢ bir morfolojik ve kısmen moleküler varyasyonu içinde barındırdığını ortaya koymaktadır. Bu bulgulardan sarımsak genotipleri arasında meydana gelen varyasyonun büyük oranda mutasyon kaynaklı olabileceği kanaatine varılmıĢtır.

Anahtar Kelimeler: Sarımsak, Moleküler Karakterizasyon, Morfolojik Karakterizasyon

viii

MORPHOLOGĠCAL AND MOLECULAR CHARACTERĠZATĠON OF COMMONLY CULTĠVATED DĠFFERENT GARLĠC GENOTYPES ĠN TURKEY

Hayrettin KIRAÇ

Erciyes University, Graduate School of Natural and Applied Sciences Master Thesis, June 2019 Supervisor: Prof. Dr. Osman GÜLŞEN

ABSTRACT

For this study, garlic genotypes were collected from 38 different locations and morphological and molecular characterization were performed in the laboratories of Erciyes University Faculty of Agriculture. In morphology, parameters such as head wet weight, head dry weight, head diameter, head height, number of head, broken head status and shell color were examined. Analysis of variance was made with SAS program with morphological data. KahramanmaraĢ4 type was found to be statistically different in terms of wet weight, dry weight and head diameter. In terms of molecular characterization, a total of 17 inter-simple sequence repeats (ISSR) primers were tested and 10 primers which were found to give clear recordable bands were selected and used in the analyzes. Dice similarity matrix was made with NTSYS Version 2.1 based on molecular data and this was used in drawing UPGMA dendrogram. The matrix formed according to the mean difference method was used in neighbor-joining analysis. In the analysis, TekDiĢ31 garlic type belonging to Tunceli region was found to be statistically different from other garlic types. Among the other genotypes except single clove garlic, The similarity coefficients were between 0.85 and 1.00. In general, some garlic clones (Maras3 and Kayseri30, Urfa33 and Topakli35, Kastamonu22 and Kastamonu28, Urfa10 Kastamonu14 Kastamonu15 Kastamonu20 Kastamonu25 Kastamonu29 and Bademci23) were found to be completely similar, while little differences were found between the others. As a result, although the clonal propagation of the garlic plant has revealed a wide morphological and partially molecular variation. From these findings, it was concluded that the variation between garlic genotypes may be due to mutations.

Keywords: Garlic, Molecular Characterization, Morphological Characterization ix

ĠÇĠNDEKĠLER

TÜRKĠYE'DE YAYGIN OLARAK YETĠġTĠRĠCĠLĠĞĠ YAPILAN FARKLI SARIMSAK GENOTĠPLERĠNĠN MORFOLOJĠK VE MOLEKÜLER KARAKTERĠZASYONU

BĠLĠMSEL ETĠĞE UYGUNLUK ...... ii

KABUL VE ONAY ...... iv

TEġEKKÜR ...... v

ÖZET ...... vi

ABSTRACT ...... viii

ĠÇĠNDEKĠLER ...... ix

KISALTMALAR ...... xii

ġEKĠLLER LĠSTESĠ ...... xiii

ÇĠZELGELER LĠSTESĠ ...... xiv

1. BÖLÜM

GĠRĠġ

1.1. Bilimsel sınıflandırma ...... 1 1.2. Orijini ve tarihçesi ...... 1 1.3. Besin değeri ...... 2 1.4. Dünya ve Türkiye üretim değerleri ...... 2 1.5. Literatür Özeti...... 2 1.6. AraĢtırmanın Amacı ve Önemi ...... 6

2. BÖLÜM

MATERYAL VE YÖNTEM

2.1. MATERYAL ...... 7 x

2.1.1. Bitkisel Materyal ...... 7 2.2. YÖNTEM ...... 8 2.2.1. Morfolojik Karakterizasyon ...... 8 ġekil 2.2. Deneme kullanılan bazı genotiplerin görünümü ...... 10 2.2.1.1. Morfolojik Karakterizasyon Parametreleri ...... 11 2.2.2. Moleküler Karakterizasyon ...... 11 2.2.2.1. DNA Ġzolasyonu...... 11 2.2.2.2. ISSR Analizleri ...... 12 2.3. Veri Analizleri ...... 13

3. BÖLÜM

BULGULAR ve TARTIġMA

3.1. Morfolojik Karakterizasyon ...... 14 3.1.1. YaĢ ağırlık ...... 14 3.1.2. Kuru ağırlık ...... 16 3.1.3. BaĢ Çapı ...... 17 3.1.4. BaĢ yüksekliği ...... 18 3.1.5. DiĢ sayısı ...... 19 3.1.6. DiĢ atma eğilimi ...... 20 3.1.7. Kabuk Rengi ...... 21 3.2. Moleküler Karakterizasyon ...... 25 3.2.1. DNA Ġzolasyonu...... 25 3.2.2. Primerlerin Seçimi ve PCR ĠĢlemlerinin Yapılması ...... 26 3.2.5. DNA verilerine dayalı NJ analizleri ...... 34 3.2.6. Morfolojik ve moleküler dendrogramların karĢılaĢtırılması ...... 37

4. BÖLÜM

SONUÇ ve ÖNERĠLER

4.1. Sonuç ve Öneriler ...... 38 xi

KAYNAKÇA ...... 40

ÖZGEÇMĠġ ...... 45

xii

KISALTMALAR

Simgeler

% : Yüzde Mg : Miligram

Cm : Santimetre ml : Mililitre

Da : Dekar μl :Mikrolitre

Gr : Gram mm : Milimetre

Ha : Hektar t : Ton Kg : Kilogram ◦C : Santigrat Derece

m² : Metrekare

mg : Miligram Kısaltmalar ml : Mililitre ERUTAM : Erciyes Üniversitesi Tarımsal AraĢtırma ve Uygulama Merkezi μl Mikrolitre FAO : (Food and Agriculture Organization) Gıda ve Tarım Örgütü mm : Milimetre TÜĠK : Türkiye Ġstatistik Kurumu t : Ton AFLP : Amplified Fragment Length Polymorphism ◦C : Derece CTAB : Cetyhrimetilamoniumbromide Santigrat

EDTA :Etilendiamintetraasetik asit

PZR : Polimeraz Zincir Reaksiyonu

RAPD : Randomly Amplified Polymorphic DNA

RFLP : Restriction Fragment Length Polymorphism

SSR : Simple Sequence Repeat

Taq : Thermus aquaticus

TBE : Tris borat EDTA

xiii

ġEKĠLLER LĠSTESĠ

ġekil 2.1. Kayseri ġeker Fabrikasının seleksiyon ıslahı için oluĢturduğu arazi ...... 8 ġekil 2.2. Deneme kullanılan bazı genotiplerin görünümü ...... 10 ġekil 3.1. Morfolojik veriler kullanılarak oluĢturulmuĢ UPGMA analizi ...... 24 ġekil 3.2. DNA izolasyonu sonucu elde edilen DNA‟larının %1‟lik agaroz jeldeki görüntüleri ...... 25 ġekil 3.3. ÇalıĢmada kullanılan primerler ...... 26

ġekil 3.4. (GACA)4 primeri kullanılarak elde edilen bant profilleri ...... 28

ġekil 3.5. (GACA)4 primeri kullanılarak elde edilen bant profilleri ...... 28

ġekil 3.6. (GT)6GG primeri kullanılarak elde edilen bant profilleri ...... 29

ġekil 3.7. (GT)6GG primeri kullanılarak elde edilen bant profilleri ...... 29

ġekil 3.8. (AG)7YC primeri kullanılarak elde edilen bant profilleri ...... 30

ġekil 3.9. (AG)7YC primeri kullanılarak elde edilen bant profilleri ...... 30

ġekil 3.10. (AGC)6G primeri kullanılarak elde edilen bant profilleri ...... 31

ġekil 3.11. (AGC)6G primeri kullanılarak elde edilen bant profilleri ...... 31 ġekil 3.12. DNA verilerinin benzerlik indeksleri kullanılarak SHAN modülünde oluĢturulmuĢ dendrogram ...... 34 ġekil 3.13. DNA verilerinin benzerlik indeksleri kullanılarak oluĢturulmuĢ neighbor-joining analizi ...... 36

xiv

ÇĠZELGELER LĠSTESĠ

Çizelge 2.1. ÇalıĢma için farklı lokasyonlardan toplanan sarımsak genotipleri ...... 7 Çizelge 3.1. Hasattan sonra alınan yaĢ baĢ ağırlıkları ...... 15 Çizelge 3.2. Hasattan sonra alınan kuru baĢ ağırlıkları ...... 16 Çizelge 3.3. Dijital kumpas ile ölçülen baĢ çapları ...... 17 Çizelge 3.4. Dijital kumpas ile ölçülen baĢ yükseklikleri ...... 18 Çizelge 3.5. Sarımsak baĢlarındaki diĢ sayıları ...... 19 Çizelge 3.6. Sarımsak baĢlarında bozuk diĢ yapısına sebep olan diĢ atma eğilimi ...... 21 Çizelge 3.7. Sarımsak tipleri ve klonların renk durumu ...... 22 Çizelge 3.8. ÇalıĢmada kullanılan seçilmiĢ ISSR primer listesi ...... 26 Çizelge 3.9. ÇalıĢılan ISSR primerlerinin Polimorfizm ve PIC değerleri ...... 32

1. BÖLÜM

GĠRĠġ

1.1. Bilimsel sınıflandırma

Sarımsak (Allium sativum), Alliacea (Zambakgiller) familyası altındadır ve Allium (soğangiller) türlerinin en önemli sebzelerinden biridir. Bu bitki 1753 yılında Ġsviçreli botanikçi Linne tarafından taksonomik bilim dünyasına olarak tanıtılmıĢtır. Bilim adamları sarımsağın familyası hakkında farklı değerlendirmelerde bulunmuĢlar ve baĢlarda Amaryllidaceae (Nergisgiller) familyasında incelemiĢlerdir. Fakat taksanomistler son 50 yıl içerisinde sarımsağın Alliaceae familyası altında olduğu konusunda bir karara varmıĢlardır. Bu sınıflandırma da sarımsak Monocotyledones sınıfı, Liliiflorae üst takımı, Asparagales takımı, Alliaceae familyası ve Allium cinsine bağlı Allium sativum L. olarak bilinmektedir (Rabinowich ve Brewster 1990; Brewster 1994).

1.2. Orijini ve tarihçesi

Allium sativum türünün de Allium sativum sub. var., sativum ve A. sativum sub. var. Ophioscorodon olmak üzerere iki alt türü mevcuttur. Allium sativum sub. var. sativum türü bugün sofralarımızda kullanılan kültür sarımsağıdır. Dünyada Allium cinsi altında 500 tanımlanmıĢ tür mevcuttur (Brewster, 1994). Türkiye‟de ise Allium cinsi altında 150 civarında tür mevcuttur (Devis, 1984).

Taksonomistler ilk sınıflandırmalarında sarımsağın bir Akdeniz bitkisi olduğunu düĢünmüĢlerdir. Bu konuda üzerinde çalıĢan taksonomistlerden Linnaeus (1753), ana vatan olarak Sicilya‟yı, Don (1827) ise Yunanistan ve Girit adasının sarımsağın anavatanı olduğunu kabul etmiĢlerdir. Sarımsağın anavatanıyla ilgili ilk ciddi çalıĢma ise Regel (1887) tarafından yapılmıĢtır. Regel‟e göre sarımsağın anavatanını Tien-Shan dağlarının kuzeyinden itibaren Orta Asya‟ya kadar uzanan bölge temsil etmektedir. Ayrıca Regel, Allium longicuspis Rgl. türünü de tanımlayarak sarımsağın atasının bu tür 2 olduğunu belirtmiĢtir (Etoh ve Simon, 2002). Sarımsağın anavatanıyla ilgili taksonomistlerin görüĢ ayrılıkları ise Kazakova (1971) tarafından açıklanmıĢtır. Kazakova, Orta Asya‟nın sarımsağın birincil gen merkezi Akdeniz‟den Kafkaslara kadar uzanan bölgenin ise ikincil gen merkezi olduğunu belirtmiĢtir (Kazakova ve Starokozhev, 1973).

1.3. Besin değeri

Sarımsağın (A. sativum) yaprağında, saplarında ve soğanında kokulu bir yağ bulunmaktadır. Germanyum ve selenyum bakımından zengin olan topraklarda yetiĢen sarımsak daha iyi bir kaliteye sahip olur. Sarımsak, baĢ kısmında % 84 su, %13 organik madde, % 1.53 inorganik madde barındırmaktadır. Ayrıca içeriğinde, 33 çeĢit kükürt bileĢiği, 17 çeĢit aminoasit, germanyum, çinko, A, B1 ve C vitaminleri mevcuttur. Özellikle çiğ tüketiminde içerdiği 200‟den fazla kimyasal madde ile insan vücudunu birçok hastalığa karĢı koruma kapasitesine sahiptir (Gün, 2018).

1.4. Dünya ve Türkiye üretim değerleri

Dünyadaki sarımsak üretimine bakıldığında sırasıyla Çin 22.160.465 ton, Hindistan 1.693.000 ton, BangladeĢ 425.401 ton, Kore 293.686 ton, Ġspanya 274.712 ton ile en fazla üretim yapan ilk beĢ ülkeyi oluĢturmaktadır. Türkiye 16.652 ha alanda 148.133 ton üretim yapmaktadır (FAO, 2017). Türkiye‟de en fazla üretimin gerçekleĢtirildiği ilk beĢ il sırasıyla Gaziantep (20.726), Kastamonu (20.540), KahramanmaraĢ (15.848), Aksaray (12.128) ve Tokat (7.477)‟tır (TUĠK, 2018). Kastamonu ili ve TaĢköprü ilçesi üretilen sarımsağın kalitesi nedeniyle sadece ülkemizde değil, tüm dünyada tanınmaktadır (Artık ve Poyrazoğlu, 1994).

1.5. Literatür Özeti

Sarımsak, dünya genelinde geniĢ bir alanda yaygın olarak yetiĢtiriciliği yapılan bir sebze türüdür. Sarımsak üretimi adaptasyon yeteneği yüksek olan bir sebze olmasından dolayı ülkemizin her bölgesinde yapılmakla birlikte, ideal üretim alanları Kastamonu, Amasya ve Tokat gibi geçit bölgeleri olmuĢtur (Vural ve ark., 2000).

Ülkemizde en çok yetiĢtirilen sarımsak tipi TaĢköprü Sarımsağı‟dır. Bunun yanı sıra Akdeniz bölgesinde yoğun olmak üzere Güneydoğu ve Doğu Anadolu Bölgelerinde yeĢil tüketim ve baĢ üretimine uygun Birecik tipi yaygın olarak yetiĢtirilmektedir. 3

Bunları Çin Beyaz, Çin mor, Dut sarımsağı ve Ġran sarımsak tipleri takip etmektedir (Fidan, 2010).

Sarımsak, vegetatif olarak çoğaltılan diploid bir türdür ve sarımsak klonları çiftçiler ve toplayıcılar arasında sık sık değiĢtirilir (Ġpek ve ark., 2008 ). DeğiĢtirilen bu klonlar zamanla, farklı iklimlere adapte olarak birçok çeĢitlemeye neden olmuĢtur (Paredes ve ark., 2008) . Mevcut klonal soylar olağanüstü bir fenotipik çeĢitlilik ve varyasyon göstermektedir ( Etoh ve Simon, 2002; Volk ve ark., 2004 ). Sarımsak çeĢitleri arasındaki bu varyasyon, yeni çeĢitlerin yetiĢtirilmesi için önemli bir temeldir. Bu nedenle, germplazma kaynaklarının değerlendirilmesi etkin kullanımlarını sağlamak açısından önemlidir (Kamenetsky, 2007).

Sarımsak morfolojik gözlemleri yapılırken yaprak ve diĢ özellikleri genotipler arasındaki farklılıkları belirlemek için önemli kriterleri oluĢturmaktadır (Figliuolo ve ark., 2001). Morfolojik özellikler, bitkinin boyu, yaprak sayısı, baĢ ağırlığı, baĢ geniĢliği, diĢ ağırlığı ve diĢ sayısı en çok incelenen parametrelerdendir. (Panthee ve ark., 2006; Wang ve ark., 2014). Ancak yalnızca morfolojik özelliklerin değerlendirilmesi mevcut genetik çeĢitliliği yansıtmayabilir. Son yıllarda çevresel koĢullardan etkilenmedikleri için RAPD (Ġpek ve ark., 2003; Abdoli ve ark., 2009; Choi ve ark., 2003), AFLP (Ovesná ve ark., 2011; Morales ve ark., 2013), SSR (Ma ve ark., 2009; Cunha ve ark., 2012) (Ma ve ark., 2009; Cunha ve ark., 2012), SRAP (Chen ve ark., 2013), ISSR (Jabbes ve ark., 2011; Son ve ark., 2012) gibi moleküler belirteçler genetik çeĢitliliği ve sarımsak çeĢitleri arasındaki iliĢkileri değerlendirmek için kullanılmıĢtır (Jo ve ark., 2012).

Ġpek ve ark., (2003) 48 sarımsak klonunda genetik çeĢitliliği, AFLP, RAPD ve izoenzim belirteçleri kullanarak karakterize etmiĢler ve her bir belirteç sistemiyle elde edilen dendrogramları karĢılaĢtırmıĢlardır. Sarımsak klonlarında oldukça fazla ve polimorfik düzeyde bulunan AFLP belirteçlerinin sarımsak klonlarının detaylı ve doğru olarak karakterize edilmesinde diğer belirteç sistemlerine göre daha etkili bir belirteç tekniği olduğunu bildirmiĢlerdir.

Regel (1875) ve Vvedensky (1944) tarafından tanımlanan Allium longicuspis türü sarımsağın atası olarak ileri sürülmüĢtür. Ancak moleküler düzeyde yapılan bazı çalıĢmalar A. Longicuspis ve A. sativum türlerine ait klonların aynı gruplara düĢtüğü ve 4 dolaysıyla genetik olarak aynı tür olduklarını ileri sürmektedir (Pooler ve Simon, 1993; Maass ve Klaas, 1996; Ipek ve ark., 2003).

Simon ve Jenderek (2002) tarafından A. longicuspis ve A. sativum türlerine ait klonlar arasında yapılan melezlemeler baĢarılı olmuĢ ve bu iki türün karyotiplerinin çok benzer olduğu belirlenmiĢtir.

Ülkemizde, Tunceli ve yakın bölgelerinde yetiĢen A. tuncelianum türünün morfolojik olarak sarımsağa benzemesi ve sarımsağa özgü kokusundan dolayı sarımsağın atası olarak ileri sürülen baĢka bir türdür. Ancak bu türün ITS (Ġnternal Transcribed Region) DNA bölgesi dizilerini sarımsak ve diğer Allium türleri ile karĢılaĢtırılmasında sarımsağa pırasalardan daha uzak bir akraba olduğu belirtilmiĢtir (Ipek ve ark., 2008).

Chen ve ark. (2014) 39 sarımsak genotipinin genetik çeĢitliliğini, 8 SSR primer kombinasyonu ve 17 ISSR primer kombinasyonu kullanılarak araĢtırmıĢtır. Bulgular, tespit edilen 8 SSR ve 17 ISSR primerinin, bitki yetiĢtiricileri tarafından genetik çeĢitlilik için değerli belirteçleri tanımlayabileceğini önermektedir.

Ipek ve ark. (2007) Kastamonu sarımsağının, dünyadaki farklı bölgelerden toplanan önceden karakterize edilmiĢ 20 sarımsak klonu ile AFLP ve lokus spesifik DNA belirteçleri kullanılarak genetik iliĢkisini değerlendirmiĢler ve tüm klonların aynı genlere özgü DNA iĢaretleri allellerini paylaĢtığını, Kastamonu sarımsağının benzersiz olmadığını ve Türkiye'de sarımsak üretiminin birkaç sarımsak klonuyla yapıldığını belirlemiĢlerdir.

Shaaf ve ark. (2014) ISSR ve RAPD belirteçlerini kullanarak yedi farklı ili kapsayan kuzey batı Ġran‟da bir eko-coğrafi kesit boyunca yeni toplanmıĢ sarımsak yerel çeĢitlerinin genetik analizini (A. sativum L.) yapmıĢtır. Sonuçlar coğrafi ve çevresel faktörlerin birlikte etkisinin tek baĢına etkisinden daha güçlü ve daha ayrık genetik farklılaĢma yarattığını göstermiĢtir.

Wang ve ark. (2014) Çin orijinli 212 sarımsak örneğini morfolojik açıdan incelemiĢlerdir. Bitki boyunun 27.50-90.50 cm, yaprak uzunluğunun 1.84-74.00 cm yaprak sayısının 4.67 - 10.30, yalancı gövde uzunluğunun 11.55-42.34 cm, yalancı gövde çapının 0.48-2.55 cm, olduğunu belirtmiĢlerdir. Bunun yanı sıra baĢ geniĢliğinin 5

2.23-7.61 cm, baĢ ağırlığının 4.11-59.90 gr, olduğunu diĢ sayısının 1.00 ile 12.60 arasında değiĢtiğini ve genotipler arasında morfolojik olarak önemli bir varyasyonun olduğunu belirtmiĢlerdir.

Paredes ve ark. (2008), Çoğunluğu ġili‟den olmak üzere değiĢik ülkelerden aldıkları 65 sarımsak klonunda moleküler ve morfolojik gözlemler gerçekleĢtirmiĢlerdir. AraĢtırmacılar genotiplerin orjin faklılığı dolayısıyla kaynaklanan nedenler ile morfolojik ve moleküler bakımdan bir farklılık ortaya koyduğunu ve bazı genotip gruplarında % 70‟e varan benzerlik olmasına rağmen polimorfizm bakımından aynı grupta yer aldıklarını bildirmiĢlerdir.

Gvozdanovic-Varga ve ark. (2002), Yugoslavya‟da farklı sarımsak tipleriyle morfolojik farklılıkları belirlemek için yürüttükleri çalıĢmalarında toplam varyasyonun oldukça yüksek çıktığını sonucuna varmıĢlardır.

Geboloğlu ve ark. (2017), 38 farklı yerel sarımsak genotipinde morfolojik karakterizasyon üzerinde çalıĢmıĢlardır. 2014‟te 38 sarımsak genotipinden geliĢme gücü, adaptasyon yeteneği, baĢ ile diĢ özellikleri açısından en iyi 22 genotip seçmiĢ, 2015 yılında bu genotipler ile morfolojik gözlemler yapmıĢlardır. Denemede „TaĢköprü Sarımsağı‟nı kontrol çeĢit olarak kullanmıĢlardır. Morfolojik karakterizasyonda en iyi performans veren 13 yerel genotipin moleküler karakterizasyonu yapılmıĢtır. Sonuç olarak, genotiplerin bitki boyunu 64.00-76.33 cm, yaprak sayısını 10.33-17.33, baĢ ağırlığını 17.04-41.97 gr, diĢ sayısını 10.30-17.33 ve diĢ ağırlığını 1.30-4.09 gr aralığında bulunmuĢtur. Ayrıca genotipler arasındaki farklılıklar önemli bulunurken polimorfizm belirlenmemiĢtir. TME39 ve TNY38 genotiplerin ise morfolojik özellikler açısından en iyi genotipler olduğu sonucuna varılmıĢtır.

Volk ve Stern (2009), Kuzey Amerika‟da farklı bölgelerden aldıkları 10 sarımsak genotipinde fenotipik karakterizasyon üzerine çalıĢmıĢlar ve baĢ ağırlıklarının 47.1-21.3 cm ve baĢ geniĢliğinin 17.2-21.3 cm arasında değiĢiklik gösterdiğini belirlemiĢlerdir. AraĢtırıcılar söz konusu genotipleri Kanada‟da 2 yıl süre ile 12 farklı bölgede yetiĢtirerek fenotipik özellikler üzerinde çevrenin etkisini araĢtırmıĢlardır. Bölgelere göre fenotipte bir sabitliğin olduğu, topraktaki kükürt (S) ve magnezyum (K) ile bitkideki Mg ve S içeriği arasında bir korelasyon olduğu ve potasyumca (K) zengin toprakların baĢ veriminin daha yüksek olduğunu belirtmiĢlerdir. Özetle araĢtırmacılar 6 topraktaki besin elementlerinin içeriği ile sarımsak baĢ kabuk rengi ve baĢ verimi arasında pozitif bir iliĢkinin olduğundan söz etmiĢlerdir

Panthee ve ark. (2006), Nepal‟de farklı lokasyonlardan topladıkları 179 sarımsak örneğiyle gerçekleĢtirdikleri morfolojik karakterizasyonda yaprakların diklik durumları, yaprak renkleri, yaprakta mumsu tabaka varlığı, yaprak enine kesiti, baĢ kabuk rengi, baĢ düzeni, çıkıĢ süreleri, yeĢil yaprakların sayısı, bitkinin boyu, baĢ ağırlığı, baĢ çapı, diĢ sayısı, diĢlerin çapı ve verim gibi parametreler üzerinde araĢtırma yapmıĢlardır. AraĢtırıcıların çıkıĢ sürelerinin 10 ila 25 gün, bitki boyunun 29,8-84,8 cm, baĢ ağırlığının 2,1-36,5 gr, baĢ geniĢliğinin 1,7-7,3 cm, diĢ sayısının 4 ila 55 adet/baĢ, diĢ çapının 0,5-1,4cm ve baĢ veriminin 0,8-60 ton/ha arasında değiĢiklik göstermiĢtir. BaĢ düzenliliğinin, sarımsağın düzenli (% 59) ve düzensiz (% 41) olarak gruplanabileceği bir diğer önemli karakter olduğunu belirtmiĢlerdir. Ġncelenen genotipler üzerinde oldukça geniĢ bir varyasyonun olduğunu ve yeni genotiplerin geliĢtirilmesi için büyük bir potansiyel olduğunu söylemiĢlerdir.

1.6. AraĢtırmanın Amacı ve Önemi

Bu projenin amacı; Türkiye'de bazı bölgelerde sıkça tercih edilen farklı sarımsak klonlarının morfolojik ve moleküler karakterizasyonunu belirlemek ve yetiĢtirilen genotipler arasındaki farklılıkları ortaya koyarak ilerde yapılacak ıslah çalıĢmalarına katkıda bulunmaktır.

2. BÖLÜM

MATERYAL VE YÖNTEM

2.1. MATERYAL

2.1.1. Bitkisel Materyal

ÇalıĢmanın bitkisel materyali Türkiye‟nin farklı yerlerinden toplanmıĢ 38 sarımsak klonundan oluĢmaktadır. Değerlendirmeye alınan genotipler Çizelge 2.1‟de gösterilmiĢtir. Klonlar MaraĢ, Kastamonu, Urfa, Kayseri, Aksaray, Birecik, Tunceli Tek DiĢ, Bademci, Kayseri Hacılar Mor, NevĢehir Topaklı da farklı bölgelerden alınmıĢtır.

Çizelge 2.1. ÇalıĢma için farklı lokasyonlardan toplanan sarımsak genotipleri

2 KAHRAMANMARAġ 21 KASTAMONU 3 KAHRAMANMARAġ 22 KASTAMONU 4 KAHRAMANMARAġ 23 BADEMCĠ 5 KAHRAMANMARAġ 24 KASTAMONU 6 KAHRAMANMARAġ 25 KASTAMONU 7 KAHRAMANMARAġ 26 KASTAMONU 8 KAHRAMANMARAġ 27 KASTAMONU 9 KASTAMONU 28 KASTAMONU 10 ġANLIURFA 29 KASTAMONU 11 ġANLIURFA 30 KAYSERĠ 12 KASTAMONU 31 TEKDĠġ TUNCELĠ 13 KAYSERĠ 32 AKSARAY 14 KASTAMONU 33 ġANLIURFA 15 KASTAMONU 34 KAYSERĠ HACILAR 16 KASTAMONU 35 TOPAKLI NEVġEHĠR 17 KASTAMONU 36 BĠRECĠK 18 KASTAMONU 37 KAYSERĠ HACILAR 19 KASTAMONU 38 AKSARAY 20 KASTAMONU 39 AKSARAY

2.2. YÖNTEM

Toplanan klonlar Kayseri ġeker Fabrikasının seleksiyon ıslahı için oluĢturduğu koleksiyon arazisinde tesadüf parselleri deneme desenine göre 10 tekerrürlü olarak ve her tekerrüre 1 bitki Ģeklinde yetiĢtirilmiĢtir (ġekil 2.1). Moleküler ve morfolojik Karakterizasyon Erciyes Üniversitesi Ziraat Fakültesinde Moleküler Biyoloji ve Pomoloji Laboratuvarında yapılmıĢtır.

ġekil 2.1. Kayseri ġeker Fabrikasının seleksiyon ıslahı için oluĢturduğu arazi

2.2.1. Morfolojik Karakterizasyon

Ölçümler her sarımsak tipinden 10 örnek alınarak pomoloji laboratuvarında gerçekleĢtirilmiĢtir. BaĢ boy ve çap oranları dijital kumpas ile ölçülmüĢtür. Ağırlık ölçümleri 1 gr hassasiyetli terazi ile yapılmıĢtır. Bitki genel görünümü, sarımsak baĢının üstten, yandan görünümü, ortadan kesit görünümü gibi parametreler beyaz zemin üzerinde dijital fotoğraf makinesi ile alınmıĢtır.

ġekil 2.2. Deneme kullanılan bazı genotiplerin görünümü

2.2.1.1. Morfolojik Karakterizasyon Parametreleri

BaĢ YaĢ Ağırlığı: Sarımsak baĢının hasattan hemen sonraki ağırlığı alınmıĢtır.

BaĢ Kuru Ağırlığı: Sarımsak baĢının hasattan 2 hafta sonra kuru ağırlığı alınmıĢtır.

BaĢ Çapı: Sarımsak baĢının eni mm olarak ölçülmüĢtür.

BaĢ Yüksekliği: Sarımsak baĢının üzerinde boyundan köke kadar olan kısım mm olarak ölçülmüĢtür.

DiĢ Sayısı: Bir sarımsak baĢından çıkan diĢ sayısı belirlenmiĢtir.

DiĢ Atma Durumu: Sarımsakta diĢ atma olarak bilinen ve ticari değeri düĢüren hariçten diĢ oluĢumu var ya da yok olarak değerlendirilmiĢtir.

Kabuk Rengi: Kabuk rengi beyaz, beyaz-mor veya mor olarak değerlendirilmiĢtir Panthee ve ark. (2006).

2.2.2. Moleküler Karakterizasyon

2.2.2.1. DNA Ġzolasyonu

Moleküler karakterizasyon için araziden toplanan bitkileri üzerindeki en genç yapraklar kullanılmıĢtır. DNA izolasyonu için alınan yapraklar DNA izolasyonuna kadar -80oC‟de muhafaza edilmiĢtir. GülĢen ve ark. (2005) tarafından modifiye edilmiĢ, Doyle ve Doyle‟nin (1987) CTAB toplam DNA eksraksiyon protokolü kullanılmıĢtır. Bu yöntemde yaklaĢık 30 mg genç yaprak havanda ezildikten sonra 2.0 ml‟lik tüplere konularak ve 1.2 ml ektraksiyon çözeltisi ilave edilerek örnekler, sıcaklığı 65oC ye ayarlanmıĢ olan su banyosunda 1 saat bekletilmiĢtir. Ġçerisinde yaprak örnekleri bulunan 2.0 ml‟lik tüpler her 10 dakikada bir hafifçe çalkalanarak bu iĢleme 1 saat boyunca devam edilmiĢtir. Örnekler su banyosundan çıkarıldıktan sonra oda koĢullarında 5-10 dakika bekletilerek ısısının düĢmesi sağlanmıĢtır. Sonra tüplere 300 µl cloroform: octanol (24:1hacim) çözeltisi ilave edilmiĢtir. Tüpler oda koĢullarında her 2-3 dakikada bir hafifçe 15 dakika boyunca çalkalanmıĢtır. Ġçinde yaprak örneği, 300 µl cloroform: octanol (24:1 hacim) çözeltisi bulunan tüpler daha sonra 14000 rpm‟de 5 dakika santrifüj edilmiĢtir. Santrifüj olan örneklerin üst fazları alınarak yeni 1,5 ml‟lik tüplere aktarılmıĢtır. Yeni tüplere aktarılan üst fazların üzerine daha kaliteli DNA elde 12 edebilmek için tekrar 500 ul cloroform: octanol (24:1 hacim) çözeltisi eklenip oda koĢullarında hafifçe 10 dakika çalkalanmıĢtır. Tekrar 14000 rpm‟de 5 dakika santrifüj edildikten sonra, tekrar 500 ul cloroform: octanol (24:1 hacim) çözeltisi ilave edilerek ve yavaĢça ters-düz yaparak karıĢtırılarak 14000 rpm‟de 5 dk santrifüj edilmiĢtir. Sulu kısmı pipetle üst fazı çekilip temiz 1.5 ml lik bir tüpe aktarılmıĢtır. Üzerine soğuk (- 20oC‟de bekletilmiĢ) isopropanol ilave edilmiĢtir. Bu aĢamada tüpler 14000 rpm‟de 2 dk 21 çalkalanarak DNA‟nın çökmesi sağlanmıĢtır. DNA‟nın daha iyi çökelmesini sağlamak için örnekler 2 saat -80oC‟de veya 1 gece -20oC‟de bekletilmiĢtir. Tüplerin içindeki isopropanol boĢaltıldıktan sonra tüpün içine, kalan beyaz çökeltinin üzerine 500 µl yıkama çözeltisini (% 76 EtOH, 10 mM amonyum asetat) ilave edilerek oda sıcaklığında 10 dakika bekletip, 14000 rpm‟de 3 dk santrifüj yapıp ve sıvı kısmı uzaklaĢtırılıp, DNA‟nın yıkanması sağlanmıĢtır. Beyaz çökelek tamamen kuruyuncaya kadar çeker ocakta bekletilip beyaz çökelti üzerine 300 ul TE (10 mMTris, 0.1mMEDTA, pH 7.4) ilave edilmiĢtir. DNA konsantrasyonları % 1‟lik agaroz jel kullanarak belirlenmiĢtir. Ġzolasyon sonucu elde edilen DNA‟lar 20 ng/ul ayarlanarak genotiplerin tespiti amacıyla kullanılmıĢtır.

2.2.2.2. ISSR Analizleri

DNA amplifikasyonu için daha önce baĢarılı ve polimorfik bant verdiği tespit edilen ISSR primerleri kullanılmıĢtır. Her 15 µl amplifikasyon çözeltisi 10 mMTris-HCl

(Ph9.0), 50 mMKCl, % 0.1 TritonX-100, 1.3-1.5 mM MgCl2, her bir dNTP den 0.33 mM, 0.67 mM primer, 1 unite Taq polimeraz ve 15 ng template DNA içermektedir. PCR sıcaklık parametreleri ise Ģu Ģekildedir: Bir kez 94oC‟de 3 dk, 35 kez 94oC‟de 1 dk, 53oC‟de 30 saniye, 72oC‟de 2 dk ve 1 kez 72oC‟de 7 dk. PCR reaksiyonu sonunda her tüpe 3 ul yükleme boyası konularak ve % 1.5‟lik agaroz jelde kutuplar arası mesafe açısından her 1 cm için 5 V elektrik altında PCR ürünleri büyüklüklerine göre ayrılmıĢtır. Daha sonra DNA görüntüleme cihazında fotoğraflanmıĢtır.

2.3. Veri Analizleri

Morfolojik karakterizasyon çalıĢmalarında elde edilen bulgular SAS istatistik programında varyans analizi yapılarak değerlendirilmiĢtir. Ortalamalar 0.05 ve 0.01 önem seviyesinde DUNCAN testi ile karĢılaĢtırılmıĢtır.

Moleküler karakterizasyon çalıĢmaları için ise genotipler 10 ISSR primeri ile taranmıĢ ve elektroforez de yürütülerek UV ıĢık altında bant resimleri alınmıĢtır. Bantlar 1 ve 0 Ģeklinde kaydedilerek NTSYS programında kümeleme analizleri yapılmıĢtır. Önce Dice (1945) yöntemine göre genotipler arasında benzerlik matriksi daha sonra da bu matriks kullanılarak UPGMA dendrogramı yapılmıĢtır. Neighbour-joining (NJ) analizi için ise önce ortalama farklılık yöntemine göre matriks yapılmıĢ, sonrasında bu matriks kullanılarak NJ dendrogramı yapılmıĢtır.

Morfolojik veriler önce NTYSYS programında STAN modülü kullanılarak standardize edilmiĢtir. Daha sonra korelasyon matriksi oluĢturularak UPGMA dendrogramı oluĢturulmuĢtur. DNA verilerinden elde edilen DICE benzerlik matriksi ile morfolojik verilerden elde edilen CORR benzerlik matriksi Mantel testine tabi tutulmuĢtur. Bu veri bize morfolojik ve moleküler verilerin benzer sonuçları ortaya koyup koymadığını gösterecektir.

3. BÖLÜM

BULGULAR VE TARTIġMA

3.1. Morfolojik Karakterizasyon

3.1.1. YaĢ ağırlık

Denemede sarımsakların yaĢ ağırlıkları 30.45 gr ile 98.25 gr arasında değiĢmiĢtir. En yüksek yaĢ baĢ ağırlığı KahramanmaraĢ (4), Hacılar(37) ve KahramanmaraĢ (2)‟dan alınan tiplerde sırasıyla 98.258 gr, 82.886 gr ve 82.263 gr olarak bulunmuĢtur. En düĢük yaĢ baĢ ağırlığı 31.192 gr ile Kastamonu (9) ve 30.449 gr ile Kastamonu (15)‟dan alınan tiplerde bulunmuĢtur. Genotiplerin yaĢ ağırlıkları Çizelge 3.1‟de verilmiĢtir.

Çizelge 3.1. Hasattan sonra alınan yaĢ baĢ ağırlıkları

Duncan YaĢ Ağırlık Duncan YaĢ Ağırlık Gruplaması Genotip Genotip Ort (gr) * Gruplaması Ort (gr) *

A 98.258 4 K.MaraĢ KLJIHM 46.605 36 Birecik B 82.886 37 Hacılar KLJINM 45.062 26 Kastamonu B 82.263 2 K.MaraĢ KLJIONM 43.753 17 Kastamonu CB 80.130 1 K.MaraĢ KLJIONM 43.430 20 Kastamonu CBD 77.456 3 K.MaraĢ KLJIONM 43.094 12 Kastamonu CBD 76.958 31 Tek DiĢ KLJIONM 42.220 22 Kastamonu CBD 73.957 35 Topaklı KLJIONM 42.095 19 Kastamonu CEBD 73.326 34 Hacılar KLJIONM 39.729 29 Kastamonu CEBD 72.448 32 Aksaray KLJONM 39.434 25 Kastamonu CEBD 71.081 6 K.MaraĢ KLONM 38.524 11 ġ.Urfa CEFD 68.705 30 Kayseri KLONM 38.336 10 ġ.Urfa EFD 66.276 7 K.MaraĢ KLONM 37.428 27 Kastamonu EFD 65.303 38 Aksaray LONM 35.903 28 Kastamonu GEF 61.086 33 ġ.Urfa LONM 35.269 21 Kastamonu GFH 58.208 39 Aksaray LONM 35.015 24 Kastamonu GIH 52.800 5 K.MaraĢ ONM 33.844 14 Kastamonu GJIH 51.941 8 K.MaraĢ ON 32.220 13 Kayseri KGJIH 50.169 16 Kastamonu O 31.192 9 Kastamonu KLJIH 48.242 18 Kastamonu O 30.449 15 Kastamonu KLJIHM 46.819 23 Bademci *: Genotipler arasındaki farkların 0.01 düzeyinde önemli olduğunu ifade etmektedir.

3.1.2. Kuru ağırlık

Sarımsak genotiplerinin kuru ağırlıkları 28.1 gr ile 84.35 gr arasında değiĢmiĢtir. En yüksek kuru baĢ ağırlığı KahramanmaraĢ (4)‟da 84.349 gr ve KahramanmaraĢ (2)‟da 72.851 olarak bulunmuĢtur. En düĢük kuru baĢ ağırlığı Kastamonu (9)‟da 29.164 gr ve Kastamonu (15)‟da 28.080 gr olarak bulunmuĢtur. Ortalama kuru baĢ ağırlığı 47.228 gr bulunmuĢtur. Burada yaĢ ağırlığı 82.88 gr olan Kayseri Hacılar (37) tipi KahramanmaraĢ (4) ve KahramanmaraĢ (2) tiplerine göre daha fazla su kaybetmiĢ ve 59.143 gr kuru ağırlık elde edilmiĢtir. Genotiplerin kuru ağırlıkları Çizelge 3.2‟de verilmiĢtir. Gebeloğlu ve ark. (2017), yaptıkları çalıĢmada 13 yerel genotipin baĢ ağırlığını 17.04-41.97 gr aralığında bulmuĢlardır. Bizim çalıĢmamızda baĢ ağırlıkları daha fazla bulunmuĢtur.

Çizelge 3.2. Hasattan sonra alınan kuru baĢ ağırlıkları

Duncan Kuru Ağırlık Duncan Kuru Ağırlık Gruplaması Genotip Genotip Ort (gr) * Gruplaması Ort (gr) *

A 84.349 4 K.MaraĢ KLIJNM 41.113 12 Kastamonu B 72.851 2 K.MaraĢ KLJNM 40.802 19 Kastamonu CB 69.779 1 K.MaraĢ KLJNM 40.780 8 K.MaraĢ CBD 67.325 3 K.MaraĢ KLJNM 40.745 20 Kastamonu CBD 66.131 31 Tek DiĢ KLJNM 40.622 17 Kastamonu CEBD 63.190 6 K.MaraĢ KLOJNM 39.384 22 Kastamonu CEBD 63.047 34 Hacılar KLOJNM 38.955 36 Birecik CEFD 61.255 32 Aksaray KLOJNM 38.274 29 Kastamonu CEFD 60.678 30 Kayseri KLOJNM 37.622 25 Kastamonu CEFD 59.143 37 Hacılar KLONM 36.905 10 ġ.Urfa GEFD 57.121 35 Topaklı KLONM 35.915 11 ġ.Urfa GEFH 53.332 7 K.MaraĢ LONM 34.151 21 Kastamonu GEFH 53.023 38 Aksaray LONM 33.672 28 Kastamonu GIFH 51.917 33 ġ.Urfa ONM 32.613 27 Kastamonu GIJH 48.422 16 Kastamonu ONM 32.477 14 Kastamonu KGIJH 46.922 39 Aksaray ONM 32.092 24 Kastamonu KGIJH 46.400 5 K.MaraĢ ON 30.365 13 Kayseri KIJH 45.873 18 Kastamonu O 29.164 9 Kastamonu KLIJH 44.254 23 Bademci O 28.080 15 Kastamonu KLIJHM 43.133 26 Kastamonu *: Genotipler arasındaki farkların 0.01 düzeyinde önemli olduğunu ifade etmektedir.

3.1.3. BaĢ Çapı

Genotiplerin baĢ çapları 42.15 ile 68.36 mm mm arasında değiĢmiĢtir (Çizelge 3.3). En yüksek baĢ çapı KahramanmaraĢ (4) tipinde 68.36 mm olarak bulunmuĢtur. En düĢük baĢ çapı 18,23 mm ile Tunceli Tek DiĢ (31) tipinde bulunmuĢtur. Ortalama baĢ çapı 52.989 mm bulunmuĢtur. Wang ve ark. (2014), Çin orijinli 212 sarımsak örneğinde baĢ çapını 2.23-7.61 cm arasında bulmuĢlardır. Volk ve Stern (2009), Kuzey Amerika‟da farklı bölgelerden aldıkları 10 sarımsak genotipinde baĢ çapını 17.2-21.3 cm arasında bulmuĢlardır.

Çizelge 3.3. Dijital kumpas ile ölçülen baĢ çapları

Duncan BaĢ Çapı Ort Duncan BaĢ Çapı Ort Gruplaması Genotip Genotip (mm) * Gruplaması (mm) *

A 68.363 4 K.MaraĢ GIFH 49.014 29 Kastamonu BA 66.663 32 Aksaray GIH 48.918 26 Kastamonu BA 66.643 37 Hacılar GIJH 48.215 17 Kastamonu BA 66.531 35 Topaklı GIJH 47.696 20 Kastamonu BAC 64.764 1 K.MaraĢ GIJH 47.590 19 Kastamonu BAC 64.703 38 Aksaray KGIJH 47.154 22 Kastamonu BDAC 64.162 7 K.MaraĢ KGIJH 47.018 10 ġ.Urfa BDAC 63.634 34 Hacılar KGIJH 46.735 25 Kastamonu BDC 63.236 2 K.MaraĢ KGIJH 46.690 12 Kastamonu BDEC 62.962 33 ġ.Urfa KGIJH 46.589 11 ġ.Urfa BDEC 62.719 3 K.MaraĢ KIJH 45.872 28 Kastamonu BDEC 62.117 30 Kayseri KIJH 45.734 27 Kastamonu DEC 61.222 39 Aksaray KLIJH 45.517 9 Kastamonu DEC 61.076 6 K.MaraĢ KLIJ 44.012 21 Kastamonu DE 59.503 5 K.MaraĢ KLJ 43.814 24 Kastamonu E 58.288 8 K.MaraĢ KLJ 43.576 14 Kastamonu F 53.670 36 Birecik KL 42.149 13 Kayseri GF 51.438 16 Kastamonu L 40.808 15 Kastamonu GFH 50.311 23 Bademci M 18.232 31 Tek DiĢ GFH 49.223 18 Kastamonu *: Genotipler arasındaki farkların 0.01 düzeyinde önemli olduğunu ifade etmektedir.

3.1.4. BaĢ yüksekliği

Denemede en yüksek baĢ yüksekliği 47.32 mm ile Kastamonu (9) tipinden elde edilmiĢtir. En düĢük baĢ yüksekliği 21.20 mm ile Tunceli Tek DiĢ (31) tipinden elde edilmiĢtir. Ortalama baĢ yüksekliği 39.491 mm bulunmuĢtur. Genotiplerin baĢ yükseklikleri Çizelge 3.4‟de verilmiĢtir.

Çizelge 3.4. Dijital kumpas ile ölçülen baĢ yükseklikleri

Duncan BaĢ BaĢ Duncan Gruplaması Yüksekliği Genotip Yüksekliği Genotip Gruplaması Ort (mm) * Ort (mm) * A 47.320 9 Kastamonu FILJEHKG 39.446 33 ġ.Urfa BA 46.147 26 Kastamonu FILJEHKG 39.188 6 K.MaraĢ BAC 45.031 29 Kastamonu FILJEHKG 39.039 14 Kastamonu BAC 44.894 11 ġ.Urfa FILJEHKG 39.034 27 Kastamonu BAC 44.851 16 Kastamonu FILJMHKG 38.800 1 K.MaraĢ BDAC 44.492 12 Kastamonu ILJMHKG 38.685 37 Hacılar BDEC 43.180 21 Kastamonu ILJMHKG 38.481 24 Kastamonu FBDEC 43.010 19 Kastamonu NILJMHK 37.942 22 Kastamonu FBDECG 42.286 25 ġ.Urfa NILJMHK 37.867 20 Kastamonu FBDEHCG 42.129 4 Kastamonu NILJMK 37.291 28 Kastamonu FDEHCG 42.034 17 Kastamonu NOLJMK 36.919 8 K.MaraĢ FIDEHCG 41.326 13 Kayseri NOLMK 36.747 15 Kastamonu FIDJEHCG 41.134 23 Bademci NOLMK 36.366 39 Aksaray FIDJEHCG 41.097 3 K.MaraĢ NOLM 36.069 30 Kayseri FIDJEHKG 40.655 35 Topaklı NOLM 35.962 38 Aksaray FIDJEHKG 40.374 18 Kastamonu NOM 34.815 34 Hacılar FILJEHKG 40.126 10 ġ.Urfa NO 34.130 5 K.MaraĢ FILJEHKG 39.740 32 Aksaray O 33.146 36 Birecik FILJEHKG 39.725 2 K.MaraĢ P 21.198 31 Tek DiĢ FILJEHKG 39.486 7 K.MaraĢ *: Genotipler arasındaki farkların 0.01 düzeyinde önemli olduğunu ifade etmektedir.

3.1.5. DiĢ sayısı

Farklı sarımsak genotiplerine ait baĢların diĢ sayıları ortalama 1 ile 18 arasında değiĢmektedir. En fazla diĢ sayısı 18 adet ile Birecik (36) tipinden elde edilmiĢtir. En düĢük diĢ sayısı ise 1 adet ile Tunceli Tek DiĢ (31) tipinden elde edilmiĢtir. Ortalama diĢ sayısı 12 adet olarak bulunmuĢtur. Genotiplerin sarımsak baĢlarında bulunan diĢ sayıları Çizelge 3.5‟de verilmiĢtir. Figliuolo ve ark. (2001)‟nın yaptıkları çalıĢmada sarımsakta morfolojik gözlemler yapılırken diĢ özelliklerinin genotipler arasındaki farklılıkları belirlemek için önemli bir kriter olduğunu bulmuĢlardır. Wang ve ark. (2014), yaptıkları çalıĢmada diĢ sayısının 1.00 ile 12.60 arasında değiĢtiğini belirtmiĢlerdir. Bizim çalıĢmamızda daha yüksek diĢ sayıları gözlenmiĢtir. Özellikle ülkemize has tipler olan Kastamonu ve Birecik sarımsakları muhtemelen genetik temelli değiĢiklikler geçirmiĢ olabilir. Çizelge 3.5. Sarımsak baĢlarındaki diĢ sayıları

Duncan DiĢ Sayısı Duncan DiĢ Sayısı Genotip Genotip Gruplaması Ort (adet) * Gruplaması Ort (adet) *

A 18.000 36 Birecik LGKMFJIH 12.400 10 ġ.Urfa BA 17.900 22 Kastamonu LGNKMFJIH 12.300 39 Aksaray BA 17.400 24 Kastamonu LGNKMFJIH 12.300 13 Kayseri BAC 16.300 25 Kastamonu LGNKMJIH 12.100 38 Aksaray BDAC 15.800 27 Kastamonu LGNKMOJIH 11.400 14 Kastamonu EBDAC 15.700 17 Kastamonu LPNKMOJIH 10.700 34 Hacılar EBDFC 15.200 16 Kastamonu LPNKMOJI 10.500 2 K.MaraĢ EGDFC 14.200 28 Kastamonu LPNKMOJ 10.300 33 ġ.Urfa EGDFC 13.700 5 K.MaraĢ LPNKMO 9.900 15 Kastamonu EGDFC 13.700 18 Kastamonu LPNKMO 9.900 37 Hacılar EGDFCH 13.600 23 Kastamonu LPNMO 9.700 4 K.MaraĢ EGDFCH 13.600 12 Kastamonu PNMO 9.500 35 Topaklı EGDFIH 13.300 21 Kastamonu PNMO 9.500 6 K.MaraĢ EGDFJIH 13.200 20 Kastamonu PNO 9.400 1 K.MaraĢ EGFJIH 12.900 32 Aksaray PNO 9.400 30 Kayseri GKFJIH 12.800 26 Kastamonu PO 8.700 8 K.MaraĢ GKFJIH 12.700 29 Kastamonu PO 8.600 3 K.MaraĢ LGKFJIH 12.600 19 Kastamonu P 8.200 7 K.MaraĢ LGKFJIH 12.500 11 ġ.Urfa Q 1.000 31 Tek DiĢ LGKFJIH 12.500 9 Kastamonu *: Genotipler arasındaki farkların 0.01 düzeyinde önemli olduğunu ifade etmektedir.

3.1.6. DiĢ atma eğilimi

DiĢ atma olarak tabir edilen ve istenmeyen bu özellik çevre koĢullarının geç dönemde iyileĢmesinden ve genetik tabanlı değiĢikliklerden kaynaklanabilmektedir. Denemede sarımsak baĢlarındaki diĢ atma eğilimi en fazla Kayseri Hacılar (37) tipinde görülmüĢtür. 39 tipten 16‟sında hiç bozuk diĢ yapısına rastlanmamıĢtır. Bunun çoğunluğunu Kastamonu ve KahramanmaraĢ tipleri oluĢturmaktadır. Genotiplerin diĢ atma eğilimleri Çizelge 3.6‟da verilmiĢtir. Panthee ve ark. (2006), yaptıkları çalıĢmada baĢ düzenliliği (diĢ atma) açısından sarımsağın düzenli (% 59) ve düzensiz (% 41) olarak gruplanabileceği bir diğer önemli karakter olduğunu belirtmiĢlerdir. DiĢ atma eğilimi bozuk bir Ģekil yapısına sebep olmakta ve ürünlerin Pazar değerini düĢürmektedir. Alınan 39 genotipin 23‟nün tekerrürlerinde, gerek çevre Ģartları gerekse genotip özellikleri sebebiyle az veya çok oranda gözlemlenmiĢtir. Bunların 16 adedi hiç bozuk diĢ yapısı (diĢ atma) göstermemiĢtir. Bu sonuçlar da Panthee ve ark. (2006) tarafından yapılan çalıĢmalarla uyum içerisindedir.

Ġpek ve ark. (2008)‟nın yaptıkları çalıĢmada, ülkemizde Tunceli ve yakın bölgelerinde yetiĢen A. tuncelianum türünün morfolojik olarak sarımsağa benzemesi ve sarımsağa özgü kokusundan dolayı sarımsağın atası olarak ileri sürülen baĢka bir tür olduğu ancak bu türün ITS (internal transcribed region) DNA bölgesi dizilerini sarımsak ve diğer Allium türleri ile karĢılaĢtırılmasında sarımsağa pırasalardan daha uzak bir akraba olduğunu belirlemiĢlerdir. Bizim çalıĢmamızda da incelenen parametreler açısından genotipler arasında genetik açıdan bir varyasyonun olduğu gözlemlenmiĢtir. En farklı tip tahmin edildiği üzere, özellik ve morfoloji bakımından da diğerlerinden ayrılan ve diğer tiplerden farklı olarak tek bir büyük diĢ veren Tunceli bölgesine has tek diĢ tipi olmuĢtur. Önceki çalıĢmalarda da ulaĢılan sonuçlar üzerine bazı tiplerin diğer tiplere kıyasla farklı genotipik özelliklere sahip olduğu görülmüĢtür. Ayrıca aynı yörenin farklı bölgelerinden aynı tip ismi ile alınmıĢ genotiplerde dahi varyasyonlar olabileceği görülmüĢtür.

Çizelge 3.6. Sarımsak baĢlarında bozuk diĢ yapısına sebep olan diĢ atma eğilimi

Duncan DiĢ Atma Duncan DiĢ Atma Gruplaması Genotip Genotip Eğilimi * Gruplaması Eğilimi *

A 0.6000 37 Hacılar DC 0.1000 11 ġ.Urfa BA 0.5000 18 Kastamonu DC 0.1000 12 Kastamonu BAC 0.4000 39 Aksaray DC 0.1000 16 Kastamonu BAC 0.4000 36 Birecik D 0.0000 13 Kayseri BAC 0.4000 9 Kastamonu D 0.0000 19 Kastamonu BAC 0.4000 38 Aksaray D 0.0000 17 Kastamonu BDAC 0.3000 15 Kastamonu D 0.0000 27 Kastamonu BDAC 0.3000 8 K.MaraĢ D 0.0000 2 K.MaraĢ BDAC 0.3000 10 ġ.Urfa D 0.0000 29 Kastamonu BDAC 0.3000 32 Aksaray D 0.0000 30 Kayseri BDAC 0.3000 26 Kastamonu D 0.0000 31 Tek DiĢ BDAC 0.3000 24 Kastamonu D 0.0000 20 Kastamonu BDC 0.2000 33 ġ.Urfa D 0.0000 1 K.MaraĢ BDC 0.2000 23 Bademci D 0.0000 34 Hacılar BDC 0.2000 21 Kastamonu D 0.0000 3 K.MaraĢ BDC 0.2000 25 Kastamonu D 0.0000 4 K.MaraĢ BDC 0.2000 14 Kastamonu D 0.0000 5 K.MaraĢ BDC 0.2000 28 Kastamonu D 0.0000 6 K.MaraĢ BDC 0.2000 22 Kastamonu D 0.0000 7 K.MaraĢ DC 0.1000 35 Topaklı *: Genotipler arasındaki farkların 0.01 düzeyinde önemli olduğunu ifade etmektedir.

3.1.7. Kabuk Rengi

Kabuk rengi aynı genotipin klonlar arasında bile farklılık göstermiĢtir. Bunun sebebi genetik kalıtımdan kaynaklanabileceği gibi çevre koĢullarından da kaynaklanabilir. Yüzeye yakın dikimi yapılan sarımsak baĢlarının soğuk ile teması sonucu kabuk renginde renk değiĢimi olabilmektedir. Beyaz, beyaz-mor ve mor olarak 3 renk gözlenmiĢtir. Hacılar (34) tipi tüm klonlarda mor renk vermiĢtir. klonların renk durumu Çizelge 3.7‟de verilmiĢtir. Panthee ve ark. (2006)’ı ise yaptıkları çalıĢmada 4 kabuk rengi gözlemlemiĢlerdir.

Çizelge 3.7. Sarımsak tipleri ve klonların renk durumu

1 K.Maraş Kabuk Rengi 11 Ş.Urfa Kabuk Rengi 21 Kastamonu Kabuk Rengi 31 Tek Diş Kabuk Rengi 1 beyaz 1 Beyaz 1 Beyaz 1 Beyaz 2 beyaz 2 Beyaz 2 Beyaz 2 Beyaz 3 beyaz 3 Beyaz 3 Beyaz 3 Beyaz 4 beyaz 4 Beyaz 4 Beyaz 4 Beyaz 5 beyaz 5 Beyaz 5 Beyaz 5 Beyaz 6 beyaz 6 Beyaz 6 Beyaz 6 Beyaz 7 beyaz 7 Beyaz 7 Beyaz 7 Beyaz 8 beyaz 8 Beyaz 8 Beyaz 8 Beyaz 9 beyaz 9 Beyaz 9 Beyaz 9 Beyaz 10 beyaz 10 Beyaz 10 Beyaz 10 Beyaz 2 K.Maraş Kabuk Rengi 12 Kastamonu Kabuk Rengi 22 Kastamonu Kabuk Rengi 32 Aksaray Kabuk Rengi 1 beyaz-mor 1 Beyaz 1 Beyaz 1 beyaz-mor 2 beyaz 2 Beyaz 2 Beyaz 2 beyaz 3 beyaz 3 Beyaz 3 Beyaz 3 beyaz 4 beyaz 4 Beyaz 4 Beyaz 4 beyaz 5 beyaz 5 Beyaz 5 Beyaz 5 beyaz-mor 6 beyaz 6 Beyaz 6 Beyaz 6 beyaz-mor 7 beyaz 7 Beyaz 7 Beyaz 7 beyaz-mor 8 beyaz-mor 8 Beyaz 8 Beyaz 8 beyaz 9 beyaz 9 Beyaz 9 Beyaz 9 beyaz-mor 10 beyaz 10 Beyaz 10 Beyaz 10 beyaz-mor 3 K.Maraş Kabuk Rengi 13 Kayseri Kabuk Rengi 23 Bademci Kabuk Rengi 33 Ş.Urfa Kabuk Rengi 1 beyaz 1 Beyaz 1 Beyaz 1 beyaz 2 beyaz-mor 2 Beyaz 2 Beyaz 2 beyaz 3 beyaz 3 Beyaz 3 Beyaz 3 beyaz 4 beyaz 4 Beyaz 4 Beyaz 4 beyaz-mor 5 beyaz-mor 5 Beyaz 5 Beyaz 5 beyaz 6 beyaz-mor 6 Beyaz 6 Beyaz 6 beyaz 7 beyaz-mor 7 Beyaz 7 Beyaz 7 beyaz-mor 8 beyaz 8 Beyaz 8 Beyaz 8 beyaz 9 beyaz-mor 9 Beyaz 9 Beyaz 9 beyaz 10 beyaz 10 Beyaz 10 Beyaz 10 beyaz 4 K.Maraş Kabuk Rengi 14 Kastamonu Kabuk Rengi 24 Kastamonu Kabuk Rengi 34 Hacılar Kabuk Rengi 1 beyaz 1 Beyaz 1 Beyaz 1 mor 2 beyaz 2 Beyaz 2 Beyaz 2 mor 3 beyaz 3 Beyaz 3 Beyaz 3 mor 4 beyaz 4 Beyaz 4 Beyaz 4 mor 5 beyaz-mor 5 Beyaz 5 Beyaz 5 mor 6 beyaz 6 Beyaz 6 Beyaz 6 mor 7 beyaz-mor 7 Beyaz 7 Beyaz 7 mor 8 beyaz 8 Beyaz 8 Beyaz 8 mor 9 beyaz-mor 9 Beyaz 9 Beyaz 9 mor 10 beyaz-mor 10 Beyaz 10 Beyaz 10 mor 5 K.Maraş Kabuk Rengi 15 Kastamonu Kabuk Rengi 25 Kastamonu Kabuk Rengi 35 Topaklı Kabuk Rengi 1 beyaz-mor 1 Beyaz 1 Beyaz 1 beyaz-mor 2 beyaz-mor 2 Beyaz 2 Beyaz 2 beyaz-mor 3 beyaz 3 Beyaz 3 Beyaz 3 beyaz-mor 4 beyaz-mor 4 Beyaz 4 Beyaz 4 beyaz-mor 5 beyaz-mor 5 Beyaz 5 Beyaz-mor 5 beyaz 6 beyaz-mor 6 Beyaz 6 Beyaz 6 beyaz-mor 7 beyaz-mor 7 Beyaz 7 Beyaz 7 beyaz-mor 8 beyaz-mor 8 Beyaz 8 Beyaz 8 beyaz-mor 9 beyaz 9 Beyaz 9 Beyaz 9 beyaz-mor 10 beyaz 10 Beyaz 10 Beyaz 10 beyaz-mor

6 K.Maraş Kabuk Rengi 16 Kastamonu Kabuk Rengi 26 Kastamonu Kabuk Rengi 36 Birecik Kabuk Rengi 1 beyaz 1 Beyaz 1 Beyaz 1 beyaz 2 beyaz 2 Beyaz 2 Beyaz 2 beyaz-mor 3 beyaz 3 Beyaz 3 Beyaz 3 beyaz-mor 4 beyaz 4 Beyaz 4 Beyaz 4 beyaz 5 beyaz 5 Beyaz 5 Beyaz 5 beyaz-mor 6 beyaz 6 Beyaz 6 Beyaz 6 beyaz-mor 7 beyaz 7 Beyaz 7 Beyaz 7 beyaz-mor 8 beyaz-mor 8 Beyaz 8 Beyaz 8 beyaz 9 mor 9 Beyaz 9 Beyaz 9 beyaz-mor 10 beyaz 10 Beyaz 10 Beyaz 10 beyaz-mor 7 K.Maraş Kabuk Rengi 17 Kastamonu Kabuk Rengi 27 Kastamonu Kabuk Rengi 37 Hacılar Kabuk Rengi 1 Beyaz 1 Beyaz 1 Beyaz 1 beyaz 2 Beyaz 2 Beyaz 2 Beyaz 2 beyaz-mor 3 Beyaz 3 Beyaz 3 Beyaz 3 beyaz-mor 4 Beyaz 4 Beyaz 4 Beyaz 4 beyaz 5 Beyaz 5 Beyaz 5 Beyaz 5 beyaz 6 Beyaz 6 Beyaz 6 Beyaz 6 beyaz 7 Beyaz 7 Beyaz 7 Beyaz 7 beyaz-mor 8 Beyaz-mor 8 Beyaz 8 Beyaz 8 beyaz 9 Beyaz 9 Beyaz 9 Beyaz 9 beyaz 10 Beyaz 10 Beyaz 10 Beyaz 10 beyaz 8 K.Maraş Kabuk Rengi 18 Kastamonu Kabuk Rengi 28 Kastamonu Kabuk Rengi 38 Aksaray Kabuk Rengi 1 Beyaz-mor 1 Beyaz 1 Beyaz 1 beyaz 2 Beyaz 2 Beyaz 2 Beyaz 2 beyaz 3 Beyaz 3 Beyaz 3 Beyaz 3 beyaz 4 Beyaz-mor 4 Beyaz 4 Beyaz 4 beyaz-mor 5 Beyaz 5 Beyaz 5 Beyaz 5 beyaz 6 Beyaz-mor 6 Beyaz 6 Beyaz 6 beyaz-mor 7 Beyaz 7 Beyaz 7 Beyaz 7 beyaz 8 Beyaz 8 Beyaz 8 Beyaz 8 beyaz 9 Beyaz-mor 9 Beyaz 9 Beyaz 9 beyaz-mor 10 Beyaz 10 Beyaz 10 Beyaz 10 beyaz 9 Kastamonu Kabuk Rengi 19 Kastamonu Kabuk Rengi 29 Kastamonu Kabuk Rengi 39 Aksaray Kabuk Rengi 1 Beyaz 1 Beyaz 1 Beyaz 1 beyaz 2 Beyaz 2 Beyaz 2 Beyaz 2 beyaz 3 Beyaz 3 Beyaz 3 Beyaz 3 beyaz 4 Beyaz 4 Beyaz 4 Beyaz 4 beyaz 5 Beyaz 5 Beyaz 5 Beyaz 5 beyaz 6 Beyaz 6 Beyaz 6 Beyaz 6 beyaz 7 Beyaz 7 Beyaz 7 Beyaz 7 beyaz 8 Beyaz 8 Beyaz-mor 8 Beyaz 8 beyaz 9 Beyaz 9 Beyaz 9 Beyaz 9 beyaz 10 Beyaz 10 Beyaz 10 Beyaz 10 beyaz 10 Ş.Urfa Kabuk Rengi 20 Kastamonu Kabuk Rengi 30 Kayseri Kabuk Rengi 1 Beyaz 1 beyaz 1 beyaz 2 Beyaz 2 beyaz 2 beyaz 3 Beyaz 3 beyaz 3 beyaz 4 Beyaz 4 beyaz 4 beyaz 5 Beyaz 5 beyaz 5 beyaz 6 Beyaz 6 beyaz 6 beyaz 7 Beyaz 7 beyaz 7 beyaz 8 Beyaz 8 beyaz 8 beyaz 9 Beyaz 9 beyaz 9 beyaz 10 Beyaz 10 beyaz 10 beyaz

3.1.8. Morfolojik verilere dayalı UPGMA dendrogramı

Morfolojik veriler standardize edilerek oluĢturulan dendrogram sonuçları ve moleküler sonuçlar ile benzerlik göstermemektedir. Ġki ana gruba ayrılmıĢtır. GruplaĢma belirgindir. Ayrılan iki ana grupta kendi içerisinde ikiĢer alt grup oluĢturmuĢtur. Alt gruptaki tipler küçük mutasyonların etkisi ile birbirlerinden ayrılarak daha küçük gruplar oluĢturmuĢtur. Ġkinci ana grupta yer alan MaraĢ6 tipi morfolojik olarak diğerlerinden daha farklı çıkmıĢ ve tek bir dal olarak ayrılmıĢtır. Oysaki TEKDĠġ31 tipi ayrı bir dalda yer almayıp normal sarımsaklar içerisinde yer almıĢtır. Bu da moleküler verilere dayalı sonuçlarla çeliĢki göstermektedir.

ġekil 3.1. Morfolojik veriler kullanılarak oluĢturulmuĢ UPGMA analizi 25

3.2. Moleküler Karakterizasyon

3.2.1. DNA Ġzolasyonu

39 sarımsak genotipi 2 tekerrürlü olarak teste tabi tutulmuĢ ve tekerrürlerden daha net bant verenler seçilerek laboratuvar iĢlemleri gerçekleĢtirilmiĢtir. Teste tabi tutulan genotipler ġekil 3.1‟de gösterilmiĢtir. Resimlerdeki görüntüler bütün örnekler açısından homojen yeterli düzeyde DNA izolasyonunun gerçekleĢtirildiğini göstermektedir.

ġekil 3.2. DNA izolasyonu sonucu elde edilen DNA‟larının %1‟lik agaroz jeldeki görüntüleri

3.2.2. Primerlerin Seçimi ve PCR ĠĢlemlerinin Yapılması

ÇalıĢmada kullanılacak olan 18 ISSR primeri önce primer testine tabi tutulmuĢtur. Bunların arasından net bant veren ve polimorfizm gösteren 10 primer seçilmiĢ ve çalıĢmada kullanılmıĢtır. Tüm primerler ġekil 3.2‟de verilmiĢtir. ÇalıĢmada kullanılan 10 primerin listesi Çizelge 3.8‟de görülmektedir.

ġekil 3.3. ÇalıĢmada kullanılan primerler

Çizelge 3.8. ÇalıĢmada kullanılan seçilmiĢ ISSR primer listesi

Sıcaklık Belirteç* İleri primer

o 1 (GACA)4 GACAGACAGACAGACA 51 C o 2 (GT)6GG GTGTGTGTGTGTGG 51 C o 3 (CA)8R CACACACACACACACAR 51 C o 4 (AGCAGC)3G AGCAGCAGCAGCAGCAGCG 51 C o 5 (CAC)3GC CACCACCACGC 51 C o 6 (AG)7YC AGAGAGAGAGAGAGYC 51 C o 7 (GT)8YA GTGTGTGTGTGTGTGTYA 51 C o 8 (AGC)6G AGCAGCAGCAGCAGCAGCG 51 C o 9 HVH(TCC)7 HVHTCCTCCTCCTCCTCCTCCTCC 51 C 1 51 oC 0 (TCC)5RY TCCTCCTCCTCCTCCRY

* R = pürine, Y = pyrimidine, H = non-G, V =non-T 27

3.2.3. ISSR analizleri

Agaroz jel üzerinde PCR amplifikasyon ürünlerinin oluĢturdukları bantlar UV ıĢık altında görüntülenmiĢtir ve sadece kuvvetli bantlar değerlendirmeye alınmıĢtır. Bu çalıĢma kapsamında 18 adet ISSR primeri test edilmiĢ ve bunlardan 10 tanesi amplifikasyon göstermiĢtir. Toplamda 55 bant elde edilmiĢtir. Bunların 47‟si polimorfik, 8 tanesi monomorfik gözlenmiĢtir. Ortalama polimorfizim değeri %85 elde edilmiĢtir. En yüksek genetik bilgi içeriği (PIC) 0.4 ile (CAC)3GC primerinden, en düĢük PIC değeri ise 0 ile (AGC)6G primerinden elde edilmiĢtir. Ortalama PIC değeri 0.2 olarak bulunmuĢtur (Çizelge 3.9).

Jo ve ark. (2012)’nın yaptığı çalıĢmada sarımsakta yalnızca morfolojik karakterizasyon ile özelliklerin değerlendirilmesinin mevcut genetik çeĢitliliği yansıtmayabileceğini belirtmiĢlerdir. Sarımsakların son yıllarda çevresel koĢullardan etkilenmedikleri için RAPD, AFLP, SSR, SRAP, ISSR gibi moleküler belirteçlerin genetik çeĢitliliği ve sarımsak çeĢitleri arasındaki iliĢkileri değerlendirmek için uygun olduğunu belirtmiĢlerdir.

Chen ve ark. (2014), 39 sarımsak genotipinin genetik çeĢitliliğini, 8 SSR primer kombinasyonu ve 17 ISSR primer kombinasyonu kullanılarak araĢtırmıĢtır. tespit edilen 8 SSR ve 17 ISSR primerinin, bitki yetiĢtiricileri tarafından genetik çeĢitlilik için değerli belirteçleri tanımlayabileceğini bulmuĢlardır.

(GACA)4 primer kombinasyonu:

Toplamda 8 bant elde edilmiĢtir. Bunların 7‟si polimorfik, 1‟i monomorfiktir. Polimorfizm oranı %87 ve PIC değeri 0.26 olarak belirlenmiĢtir (ġekil 3.3. ve 3.4.).

ġekil 3.4. (GACA)4 primeri kullanılarak elde edilen bant profilleri

ġekil 3.5. (GACA)4 primeri kullanılarak elde edilen bant profilleri

(GT)6GG primer kombinasyonu:

Toplamda 9 bant elde edilmiĢtir. Bunların 8‟si polimorfik, 1‟i monomorfiktir. Polimorfizm oranı %89 ve PIC değeri 0.30 olarak belirlenmiĢtir (ġekil 3.5. ve 3.6.).

ġekil 3.6. (GT)6GG primeri kullanılarak elde edilen bant profilleri

ġekil 3.7. (GT)6GG primeri kullanılarak elde edilen bant profilleri

(AG)7YC primer kombinasyonu:

Toplamda 3 bant elde edilmiĢtir. Bunların 2‟si polimorfik, 1‟i monomorfiktir. Polimorfizm oranı %67 ve PIC değeri 0.05 elde edilmiĢtir (ġekil 3.7. ve 3.8.).

ġekil 3.8. (AG)7YC primeri kullanılarak elde edilen bant profilleri

ġekil 3.9. (AG)7YC primeri kullanılarak elde edilen bant profilleri

(AGC)6G primer kombinasyonu:

Toplamda 8 bant elde edilmiĢtir. Bunların 4‟ü polimorfik, 4‟ü monomorfiktir. Polimorfizm oranı %50 ve PIC değeri 0.04 elde edilmiĢtir (ġekil 3.9. ve 3.10.).

ġekil 3.10. (AGC)6G primeri kullanılarak elde edilen bant profilleri

ġekil 3.11. (AGC)6G primeri kullanılarak elde edilen bant profilleri

ISSR analizleri sonucunda primerlerin polimorfizm oranları ve polimorfizm bilgi içerikleri (PIC) Çizelge 3.9‟da verildiği üzere hesaplanmıĢtır. Elde edilen verilere bakıldığında kullanılan 10 primerin hepsi polimorfiktir. ISSR primerlerinin ortalama

PIC değeri 0.2 bulunmuĢtur. En yüksek PIC değeri 0.4 ile (AGCAGC)3G ve (CAC)3GC primerlerinde, en düĢük PIC değeri ise 0 ile (AGC)6G primerinde elde edilmiĢtir. Ġpek ve ark. (2003), yaptıkları çalıĢmada Sarımsak klonlarında oldukça fazla ve polimorfik düzeyde bulunan AFLP belirteçlerinin sarımsak klonlarının detaylı ve doğru olarak karakterize edilmesinde diğer belirteç sistemlerine göre daha etkili bir belirteç tekniği olduğunu bildirmiĢlerdir. Bizim çalıĢmamızda ise polimorfizm oranları ISSR belirteçleri için oldukça yüksek çıkmıĢtır.

Çizelge 3.9. ÇalıĢılan ISSR primerlerinin Polimorfizm ve PIC değerleri

Lokus Toplam Polimorfik bant bant sayısı sayısı % Polimorfizm PIC değeri

(GACA)4 8 7 87 0.3

(GT)6GG 9 8 89 0.3

(CA)8R 2 2 100 0.1

(AGCAGC)3G 9 8 89 0.4

(CAC)3GC 8 8 100 0.4

(AG)7YC 3 2 67 0.1

(GT)8YA 4 3 75 0.1

(AGC)6G 8 4 50 0

HVH(TCC)7 1 1 100 0.1

(TCC)5RY 4 4 100 0.1

3.2.4. DNA verilerine dayalı UPGMA analizleri NYSYS paket programı kullanılarak benzerlik indekslerine göre SHAN modülünde elde edilen dendrogram ġekil 3.11‟de gösterilmiĢtir. Dendrograma bakıldığında 2 ana kola ayrılmıĢtır. 1 ana kolda TekdiĢ31 yer almaktadır. TekdiĢ31 tipi morfolojik verilere dayalı olarak oluĢturulan dendrogramda normal sarımsak grubu içerisinde yer alırken DNA verilerine dayalı dendrogramda bağımsız ve çok farklı bir birey olarak yer almıĢtır. 2. ana kol ise kendi içerisinde tekrar 2 kola ayrılmıĢtır. Bunun 1. kolunda MaraĢ8 yer alırken geriye kalan diğer geneotipler 2. kolda yer almıĢtır. Kastamonu genotipleri aynı kol üzerinde dallanmalar göstermiĢtir. Dendrograma göre diğer sarımsak tiplerine en uzak genotip, morfolojik olarak da farklı olan “TekDiĢ31” genotipi olmuĢtur. Kastamonu‟dan alınan tiplerin büyük çoğunluğu birbirinin aynısı olmasının yanı sıra farklı olanlarda vardır. Bunlar Mutasyon sonucu oluĢmuĢ veya farklı bölgelerden getirilerek Kastamonu‟da Kastamonu veya TaĢköprü sarımsağı adı altında yetiĢtirilen tiplerdir. Dendrograma göre benzerlik katsayıları 0.57-1.00 arasında değiĢmiĢtir. Tek diĢ sarımsak hariç ise 0.85 ile 1.00 arasında benzerlik katsayıları değiĢmiĢtir. Tek diĢ hariç ortalama benzerlik katsayısı 0.93 bulunmuĢtur.

Regel (1875) ve Vvedensky (1944) tarafından tanımlanan Allium longicuspis türü sarımsağın atası olarak ileri sürülmektedir. Ancak moleküler düzeyde yapılan bazı çalıĢmalar A. longicuspis ve A. sativum türlerine ait klonların aynı gruplara düĢtüğü ve dolaysıyla genetik olarak aynı tür olduklarını ileri sürmektedir (Pooler ve Simon, 1993; Maass ve Klaas, 1996; Ipek ve ark., 2003).

MARAS2 MARAS3 KAYSERI30 HACILAR34 MARAS4 MARAS6 BIRECIK36 MARAS7 MARAS5 AKSARAY32 URFA33 TOPAKLI35 HACILAR37 AKSARAY39 AKSARAY38 KASTAMONU9 KASTAMONU18 URFA10 KASTAMONU14 KASTAMONU12MW KASTAMONU15 KASTAMONU20 BADEMCI23 KASTAMONU25 KASTAMONU29 URFA11 KASTAMONU17 KASTAMONU22 KASTAMONU28 KASTAMONU27 KASTAMONU16 KASTAMONU24 KASTAMONU21 KASTAMONU26 KASTAMONU12 KASTAMONU19 KAYSERI13 MARAS8 TEKDIS31 0.57 0.67 0.78 0.89 1.00 Coefficient

ġekil 3.12. DNA verilerinin benzerlik indeksleri kullanılarak SHAN modülünde oluĢturulmuĢ dendrogram

3.2.5. DNA verilerine dayalı NJ analizleri

NYSYS paket programı kullanılarak benzerlik indekslerine göre neighbor-joining modülünde elde edilen dendrogram ġekil 3.12‟de gösterilmiĢtir. Dendrogram 2 ana kola ayrılmıĢtır. 1. ana kolda TekdiĢ31 genotipi yer almaktadır. 2. ana kol ise kendi içerisinde tekrar dallanma göstermiĢtir. 1. kolda MaraĢ8 genotipi yer alırken geriye kalan diğer genotipler 2. kolda yer almıĢtır. Dendrograma göre birbirine en uzak tipler TekDiĢ31, Aksaray38, Kastamonu9 ve MaraĢ7 tipleri olmuĢtur.

Ülkemizde, Tunceli ve yakın bölgelerinde yetiĢen A. tuncelianum türünün morfolojik olarak sarımsağa benzemesi ve sarımsağa özgü kokusundan dolayı sarımsağın atası olarak ileri sürülen baĢka bir türdür. Ġpek ve ark. (2008)‟nın yaptığı çalıĢmada bu türün ITS DNA bölgesi dizilerini sarımsak ve diğer Allium türleri ile karĢılaĢtırılmasında sarımsağa pırasalardan daha uzak bir akraba olduğu belirtilmiĢtir.

MARAS2 MARAS3 KAYSERI30 MARAS4 MARAS7 BIRECIK36 HACILAR34 MARAS6 MARAS5 KASTAMONU9 KASTAMONU18 URFA11 URFA10 KASTAMONU14 KASTAMONU15 KASTAMONU20 KASTAMONU29 KASTAMONU25 BADEMCI23 KASTAMONU12MW KASTAMONU17 KASTAMONU16 KASTAMONU24 AKSARAY32 URFA33 TOPAKLI35 AKSARAY38 HACILAR37 AKSARAY39 KASTAMONU22 KASTAMONU28 KASTAMONU27 KASTAMONU21 KASTAMONU26 KASTAMONU12 KASTAMONU19 KAYSERI13 MARAS8 TEKDIS31 0.00 0.11 0.21 0.32 0.43 Coefficient

ġekil 3.13. DNA verilerinin benzerlik indeksleri kullanılarak oluĢturulmuĢ neighbor- joining analizi 37

Sarımsak üretimi ülkemizde önemli bir tarımsal faaliyettir. Çok önemli tıbbi aromatik özelliklerinden dolayı pek çok yiyeceğin yapılında kullanılmaktadır. Pastırma ve sucuk sektörü baĢta olmak üzere konserve sanayinin önemli girdilerinden birisidir. Fiyatlarda dalgalanmalar olmakla beraber özellikle bazı yörelere ait yöreyle özdeĢleĢmiĢ sarımsak iyi tipleri piyasada dikkat çekici fiyatlarla alıcı bulabilmektedir. Sarımsağın piyasa değerinin yüksek olması kuru halde muhafaza ve taĢınmasının kolay olması son yıllarda sarımsak yetiĢtiriciliğine olan ilgiyi de beraberinde getirmiĢtir. Sarımsak, her ne kadar çiftçiler arasında klonal yolla çoğaltımı yapılan bir bitki olsa da farklı yörelerdeki sarımsak tiplerinin morfolojik ve moleküler yönden geniĢ bir varyasyonu da içinde barındırdığı yapılan çalıĢmalar sonucunda ortaya konmuĢtur. Panthee ve ark. 2006 yılında Nepal‟de farklı lokasyonlardan topladıkları 179 sarımsak örneğiyle gerçekleĢtirdikleri morfolojik karakterizasyonda baĢ ağırlığı, baĢ çapı, diĢ sayısı, baĢ düzeni ve baĢ kabuk rengi gibi parametreler üzerinde önemli bir varyasyon tespit etmiĢlerdir. Bizim çalıĢmamızda da incelenen karakterler açısından varyasyon tespit edilmiĢtir.

3.2.6. Morfolojik ve moleküler dendrogramların karĢılaĢtırılması

DNA verilerinden elde edilen DICE benzerlik matriksi ile morfolojik verilere dayalı oluĢturulan korelasyon matriksi arasında yapılan Mantel korelasyon testi sonucu korelasyon (r) 0.06 değeri elde edilmiĢtir. Bu da morfolojik veriler ile moleküler DNA verilerinin sonuçlarının kesinlikle birbirine benzemediğini ortaya koymaktadır. Bunda muhtemelen çevre tarafından etkilenen morfolojik karakterlerin çok sayıda gen tarafından etkilenmesi ve çevrenin etkisinin büyük olması sebep olabilir. Örneğin baĢ ağırlığı, baĢ yüksekliği kuru ağırlık gibi parametreler çevre tarafından etkilenebilmektedir.

4. BÖLÜM

SONUÇ VE ÖNERĠLER

4.1. Sonuç ve Öneriler

Yaptığımız çalıĢmada moleküler açıdan en farklı bitkinin Tunceli bölgesine ait TekDiĢ31 sarımsak tipi olduğu sonucuna varılmıĢtır. Ayrıca Kastamonu9, MaraĢ7 ve Aksaray38 tiplerinin de moleküler olarak kendine has özelliklere sahip oldukları belirlenmiĢtir. Morfolojik olarak çok geniĢ bir varyasyona sahip olan genotipler arasında en dikkat çeken KahramanmaraĢ4 tipi yaĢ ağırlık, kuru ağırlık ve baĢ çapı gibi parametrelerde istatistiki olarak önemli düzeyde farklı çıkmıĢtır. Ayrıca Kastamonu9 tipinin baĢ yüksekliğinin diğer genotiplere göre daha fazla olduğu ve Birecik36 tipinin daha fazla diĢ sayısına sahip olduğu görülmüĢtür.

Yapılan çalıĢmalar sarımsak bitkisinin klonal yolla çoğaltılmasına rağmen geniĢ bir varyasyonu içinde barındırdığı sonucunu ortaya koymaktadır. Tiplerin moleküler ve morfolojik açıdan üstün yönlerini belirlemek sarımsak bitkisi hakkında ilerde yapılacak ıslah çalıĢmalarına da ıĢık tutacaktır.

Genel olarak bu çalıĢma kapsamında kullanılan sarımsak tipleri tek diĢ sarımsak hariç 0.85 ile 1.00 arasında benzerlik katsayısı göstermiĢtir. Bu yüksek bir orandır. Muhtemelen çoğu sarımsak tipi tek bir klondan mutasyonlar yoluyla ortaya çıkmıĢtır ve melezleme suretiyle yeniden sentezi sarımsakların hemen tamamının kısır olması nedeniyle mümkün değildir. Önemli tarımsal özellikleri etkileyen mutasyonlar klonal çoğaltım nedeniyle gelecek generasyonlara kolayca aktarıldığından genetik havuzlarda önemli varyasyon görülebilir.

Bu çalıĢma kapsamında kullandığımız genotipler ülkemizden toplanmıĢ olup bunlardan bazıları yabancı menĢeli olabilir. ÇalıĢma kapsamında çekirdek DNA‟lar kullanılmıĢtır 39 ve bunlar hem anadan hem babadan gelen DNA‟lar hakkında bilgi vermektedir. Plastid ve mitokondri gibi organellerin DNA sonuçları ise sadece bir ebeveyn (genellikle ana) orijini hakkında bilgi vereceğinden Ülkemizde yetiĢtirilen sarımsakların anasal kökenleriyle ilgili önemli bilgiler ortaya koyabilir. Bu nedenle plastid DNA sekansları çalıĢılmalıdır.

Ayrıca melezleme yoluyla sarımsakların yeniden sentezlenmesi ile ilgili araĢtırma çalıĢmaları son derece değerli olacaktır. Çünkü abiyotik ve biyotik stres koĢulları sarımsakta önemli iyileĢtirmeler yapılması gerektiğini göstermektedir.

KAYNAKÇA

Abdoli, M., Habibi-Khaniani, B., Baghalian, K., Shahnazi, S., Rassouli, H., Naghdi Badi, H., 2009. Classification of Irani an garlic (Allium sativum L.) ecotypes using RAPD marker. J. Med. Plants Res. 8, 45-51.

Artık, N., & Poyrazoğlu, E. S. (1994). Kastamonu Sarmısağının (Allium sativum L.) Kimyasal BileĢiminin Belirlenmesi Üzerine AraĢtırma. GIDA/The Journal of Food. 19(1).

Mukherjee, A., Sikdar, B., Ghosh, B., Banerjee, A., Ghosh, E., Bhattacharya, M., & Roy, S. C. (2013). RAPD and ISSR analysis of some economically important species, varieties, and cultivars of the genus Allium (Alliaceae). Turkish Journal of Botany. 37(4), 605-618.

BeĢirli, G., 2005. Kastamonu Sarımsağının (Allium sativum L.) Seleksiyon Yoluyla Islahı Ve Seçilen Klonda IĢınlama Yoluyla Mutasyon Yaratma Ankara Üniversitesi Fen bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi s. 47.

Brewster, J.L., 1994. Onion and other vegetable Alliums. CAB International. 236 p.,UK.

Chen, S.X.,Zhou, J., Chen, Q., Chang, Y.X., Du, J.N., Meng, H.W., 2013. Analysis of the genetic diversity of garlic (Allium sativum L.) germplasm by SRAP. Biochem. Syst. Ecol. 50, 139-146.

Chen, S., Chen, W., Shen, X., Yang, Y., Qi, F., Liu, Y., & Meng, H. (2014). Analysis of the genetic diversity of garlic (Allium sativum L.) by simple sequence repeat and inter simple sequence repeat analysis and agro-morphological traits. Biochemical Systematics and Ecology. 55, 260-267.

Choi, H.S., Kim, K.T., Ahn, Y.K., Kim, D.S., Woo, J.G., Lim, Y.P., 2003. Analysis of genetic relation ships in garlic germplasm and fertile garlic by RAPD. J. Korean Soc. Horti. Sci. 44, 595-600. 41

Cunha, C.P.,Hoogerheide, E.S., Zucchi, M.I., Monteiro, M., Pinheiro, J.B., 2012. New microsatellite markers for garlic, Allium sativum (Alliaceae). Am. J. Bot. 99, e17-e19.

Devis, P. H., 1984. Flora of Turkey and the East Aegean ısland. Vol. 8. Edinburg.

Doyle, J.J., 1990. Isolation of Plant DNA from fresh tissue. Focus.12: 13-15.

Etoh, ve T.,Simon, P.W., 2002. Diversity, Fertility and Seed Production of Garlic. Allium Crop Science: Recent Advances. CABI Publishing, Walling ford UK. pp.101-117.

FAO, 2017. http://www.fao.org/faostat/en/#data/QC.

Figliuolo, G.,Candido, V., Logozzo, G., Miccolis, V., Zeuli, P.S., 2001. Genetice valuation of cultivated garlic germplasm Allium sativum L. And A. Ampeloprasum L. Euphytica. 121(3): 325-334.

Fritsch, R.M., Friesen N., 2002. Evolution, Domestication and Taxonomy, Allium Crop Sciences: Recent Advances, Ed: Rabinowitch H.D., Currah L., CABI International, Wallingford, UK. Pp:5-30.

Geboloğlu, N., Karabekiroğlu, D.S., Doksöz, S., 2017. Tokat sarımsağının morfolojik ve moleküler karekterizasyonu. Akademik Ziraat Dergisi, 6, 131-136.

Gün, M.S., 2018. Tunceli sarımsağının (Allium tuncelianum) Antioksidan Aktivitesi Oksidatif DNA Hasarı ve Protein Oksidasyonu Önleyici Etkisinin AraĢtırılması. Doktora tezi. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi / Fen Bilimleri Enstitüsü / Kimya Anabilim Dalı

Gulsen, O., Shearman, R.C., Vogel K.P., Lee D.J., Baenziger, P.S., Heng_Moss, T., Budak, H., 2005. Nuclear Genome Diversity and Reelationships Among Naturally Occurring Buffalograss Genotypes Determined by sequence- related amplified polymorphism. Hortscience. 40: 537-541.

Gvozdanovic-Varga, J., Vasic, M. and Cervenski, J., 2002. Variability of characteristics of garlıc (Allıum satıvum L.) Ecotypes. Acta Hortic. 579, 171-175. 42

Fidan, H., 2010. Sarımsak, soğan ve pırasadaki virüs hastalıklarının saptanması ve taĢköprü 56 sarımsak tipinin en yaygın virüse karĢı reaksiyonunun belirlenmesi. Doktara tezi. Çukurova Üniversitesi / Fen Bilimleri Enstitüsü / Bitki Koruma Anabilim Dalı

Ipek, M., 2003. Comparative Analysis of Genetic Diversity in Garlic (Allium sativum L.) Using AFLP, RAPD, and Isozyme Markers and Characterization of a Cytoplasmic Marker Associated with the Bolting Phenotype, PhDThesis, University of Wisconsin- Madison.

Ipek, M., Ipek, A., Simon, P.W., 2007. Molecular characterization of Kastamonu garlic: An economically important garlic clone in Turkey, s. 203-208.

Ipek, M., Ipek, A., & Simon, P. W. (2008). Genetic characterization of Allium tuncelianum: An endemic edible Allium species with garlic odor. Scientia horticulturae. 115(4), 409-415.

Ipek, M., Ipek, A., Seker, M., Günaydın, O., 2011. Sarımsakta (Allium sativum L.) Gen Ġfade Profili (mRNA) Analizi ve Çiçeklenmeyi Kontrol Eden Aday Genlerin Belirlenmesi, s. 1-75.

Jabbes, N., Geoffriau, E., Le Clerc, V., Dridi, B., Hannechi, C., 2011. Inter simple sequence repeat finger prints forassess genetic diversity of Tunisian garlic populations. J. Agr. Sci. 3, 77-85.

Jo, M.H., Ham, I., Moe, K.T., Kwon, S.W., Lu, F.H., Park, Y.J., Kim, W.S., Won, M.K., Kim, T., Lee, E.M ., 2012. Classification of geneticvariation in garlic (Allium sativum L.) using SSR markers. Aust. J. Crop Sci. 6, 625-631.

Kamenetsky, R., Garlic: botany and horticulture. Hort. Rev., 33 (2007), pp. 123-172

Kazakova, A.A., Starokozhev, S.I., 1973. The Keeping Quality of Garlic Cultivars in Relation to Their Origin. 49 (2) 156-161.

Ma, K.H.,Kwag, J.G., Zhao, W., Dixit, A., Lee, G.A., Kim, H.H., Ji, J.J., 2009. Isolation and characteristics of eight novel polymorphic microsatellite loci from the genome of garlic (Allium sativum L.). Sci. Hortic.-Amsterdam 122, 355-361. 43

Maass, H.I., Klaas, M., 1996. Infraspecific Differentiation of Garlic (Allium sativum L.) by Isozymeand RAPD Markers. Theoretical and Applied Genetics. 91, 89- 97.

Morales, R.G., Resende, J.T., Resende, F.V., Delatorre, C.A., Figueiredo, A.S., Da- Silva, P.R., 2013. Genetic divergence among Brazilian garlic cultivars based on morphological characters and AFLP markers. Genet. Mol. Res. 12, 270- 281.

Ovesná, J.,Ku_cera, L., Horní_cková, J., Svobodová, L., Stav_elíková, H., Velí_sek, J., Milella, L., 2011. Diversity of s-alk (en) ylcysteinesul foxide content within a collection of garlic (Allium sativum L.) and itsassociation with the morphological and genetic background assessedby AFLP. Sci. Hortic- Amsterdam 129, 541-547.

Panthee, D. R., KC, R.B., Regmi, H.N., Subedi, P.P., Bhattarai, S., Dhakal, J., 2006. "Diversity analysis of garlic (Allium sativum L.) germplasms available in Nepal based on morphological characters." Genetic Resources and Crop Evolution. 53.1 p: 205-212.

Paredes, C.M., Becerra, V.V., González, A.M.I., 2008. Low genetic diversity among garlic (Allium sativum L.) accessions detected using random amplified polymorphic DNA (RAPD). Chilean Journal of Agricultural Research. 68(1):3-12.

Pooler, M.R., Simon, P.W., 1993. Characterization and Classification of Isozyme and Morphological Variation in a Diverse Collection of Garlic Clones. Euphytica. 68, 121-130.

Rabinowich, H.D., Brewster, J.L., 1990. Onion And Allied Crops. Vol I. Botany, Physiology And Genetics. 273, Crc Press. Boca Raton, Florida.

Regel, E., 1875. Alliorum Adhuc Cognitorum Monographia, Acta. Hortic. Petrop. 3, 266. 44

Shaaf, S., Sharma, R., Kilian, B., Walther, A., Özkan, H., Karami, E., Mohammadi, B., 2014. Genetic structure and eco-geographical adaptation of garli clandraces (Allium sativum L.) in Iran, s. 1565-1580.

Simon, P.W., Jenderek, M.M., 2003. Flowering, Seed Production and The Genesis of Garlic Breeding, Ed: J. Janick, Plant Breeding Rewiews, John Wiley&SonsInc., New York, Pp: 211-243.

Son, J.H., Park, K.C., Lee, S.I., Kim, J.H., Kim, N.S., 2012. Species relation ships among Allium species by ISSR analysis. Hortic. Environ. Biotech. 53, 256- 262.

Takagi, H., 1990. Garlic Allium sativum L. In: Rabinowitch, H.O. and Brewster, J.L. Akhtajan, A., 1997. Diversityand Classification of Flowering Plants. Colombia University Press, New York, Pp: 643.

TUĠK, 2018 https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=92&locale=tr (EriĢim:18.06.2019)

Volk, G.M., Henk, A.D., Richards, C.M., 2004. Genetic diversity among US garlic clones as detected using AFLP methods. J. Am. So. Hortic. Sci. 129, 559-569.

Volk, G. M., & Stern, D. (2009). Phenotypic characteristics of ten garlic cultivars grown at different North American locations. HortScience. 44(5), 1238- 1247.Vedensky, A., 1944. The Genus Allium in The USSR, Herbertia, 11, 65- 218.

Vural, H., EĢiyok, D., Duman, Ġ., 2000. Kültür Sebzeleri (Sebze YetiĢtirme). Ege Ünv. Basımevi.

Wang, H.P., LI, X.X., Shen, D., Qıu, Y., Song, J.P., Zhang, X.H., 2014. Diversity Evaluation of Garlic (Allium sativum L.) clones from China based on morphological characteristics. Journal of Plant Genetic Resources.15(1), 24- 31.

ÖZGEÇMĠġ

KĠġĠSEL BĠLGĠLER

Adı Soyadı: Hayrettin Kıraç Uyruğu: Türkiye (T.C) Doğum Tarihi ve 26.07.1993 - Kayseri Yeri: Medeni Durum: Bekar e-mail: [email protected] YazıĢma Adresi: Selimiye mah. 3014 sk. ĠntaĢapt. no: 14/1 Melikgazi/Kayseri

EĞĠTĠM Derece Kurum Mezuniyet Tarihi Yüksek Lisans Erciyes Üniversitesi, Bahçe Bitkileri Lisans Erciyes Üniversitesi, Bahçe Bitkileri 2016 Lise Hürriyet Endüstri Meslek Lisesi 2011

Ġġ DENEYĠMLERĠ Yıl Kurum Görev 2019-- Kayseri ġeker Fabrikası A.ġ. Ziraat Mühendisi 2017-2018 QNBFinansbank AĢ. Portföy Yöneticisi

YABANCI DĠL Ġngilizce