Fundacja im. Stefana Batorego Sapieżyńska 10a 00-215 Warszawa tel. (48-22) 536 02 00 fax (48-22) 536 02 20 [email protected] www.batory.org.pl

Publikacja poświęcona funkcjonowaniu państwa polskiego po 1989 roku: od lat 90. po okres rządów Platformy Obywatelskiej oraz Prawa i Sprawiedliwości. Michał Boni, Włodzimierz Cimoszewicz, Ludwik Dorn, Joanna Kluzik-Rostkowska, Rafał Matyja, Bartłomiej Sienkiewicz i Kazimierz Michał Ujazdowski przedstawiają osiągnięcia, ale także problemy w jego działaniu. Zastanawiają się również nad najważniejszymi wyzwaniami, wynikającymi zarówno z ogólnych zmian społecznych, technologicznych i kulturowych, jak i działań obecnego rządu, podważających wiele dotychczasowych założeń funkcjonowania państwa, w tym trójpodział władzy czy niezawisłe sądownictwo. Problemy z naszym państwem Problemy Problemy z naszym państwem

ISBN: 978-83-65882-15-8 www.batory.org.pl

Problemy z naszym państwem

pod redakcją Piotra Kosiewskiego Fundacja im. Stefana Batorego ul. Sapieżyńska 10 a 00-215 Warszawa tel. (48 22) 536 02 00 fax (48 22) 536 02 20 [email protected] www.batory.org.pl

Opracowanie redakcyjne: Izabella Sariusz-Skąpska Korekta: Joanna Liczner Projekt graficzny: hopa studio Okładka: Teresa Oleszczuk Zdjęcie na okładce: Artur Widak/NurPhoto

Teksty udostępniane na licencji Creative Commons. Uznanie autorstwa na tych samych warunkach 3.0 Polska (CC BY SA 3.0 PL)

ISBN: 978-83-65882-15-8

Publikacja jest rozpowszechniana bezpłatnie

Warszawa 2018 Spis treści

Aleksander Smolar, Państwo jako wyzwanie 7

Michał Boni, Państwo – zmiany po 1989 roku, kierunki zmian na przyszłość 11

Włodzimierz Cimoszewicz, III RP się nie przeżyła 27

Ludwik Dorn, To, czego zabrakło 33

Joanna Kluzik-Rostkowska, Rządzenie – ciągłość i zerwanie 43

Rafał Matyja, Duchy polskiego państwa 47

Bartłomiej Sienkiewicz, Defekty naszego państwa 55

Kazimierz Michał Ujazdowski, Instytucje i ludzie 61

Dyskusja 65

Michał Boni, Włodzimierz Cimoszewicz, Ludwik Dorn, Joanna Kluzik-Rostkowska, Rafał Matyja, Bartłomiej Sienkiewicz, Aleksander Smolar, Kazimierz Michał Ujazdowski

Noty biograficzne 83

5

Aleksander Smolar Państwo jako wyzwanie

Problemy z naszym państwem mają przynajmniej dwojaką naturę. Za- chodzące zmiany, ich przyspieszenie, wymagają dostosowania się pań- stwa, aby znaleźć adekwatne odpowiedzi na ewolucję Europy, świata, na postęp techniczny, na nowe zagrożenia i nowe potrzeby obywateli. Jednak poza dzisiejszymi problemami są inne, będące następstwem naszej historii. Pomińmy odległe dziedzictwo demokracji szlacheckiej, zabory, wojny. Zastanawiając się nad dniem dzisiejszym i nieadekwat- nością naszego państwa do wyzwań współczesności, nie można zapo- mnieć o PRL-u. Nie po to, aby postulować kolejną lustrację i dekomuni- zację. Dla PiS-u najbardziej potępianym obecnie dziedzictwem nie jest czas do 1989 roku, lecz „postkomunizm”, zwany kiedy indziej „III RP”. Natomiast tym, co wymaga i dzisiaj poważnej refleksji, jest struktura i sposób zorganizowania państwa w PRL-u oraz radzenie sobie z tym dziedzictwem po odzyskaniu suwerenności.

Podstawowe funkcje państwa były w Polsce Ludowej spełniane przez aparat PZPR, przez partię rządzącą, ulokowaną poza i ponad formal- nymi instytucjami państwa. Oznaczało to, że koniec PRL-u pociągnął za sobą zniknięcie struktury, która kontrolowała i integrowała insty- tucje państwa oraz społeczeństwo, a także narzucała cele rozwojowe czy edukacyjne zgodnie ze swoimi potrzebami i deklarowanymi ce- 7 lami. Pozytywne konsekwencje pęknięcia w 1989 roku tej „protezy”, 8 Problemy z naszym państwem ju gospodarczego w oparciu o wolny rynek, dla umacniania systemu systemu umacniania dla rozwo rynek, i wolny o oparciu przemian w dla gospodarczego ju bezpieczeństwa, dla priorytet Bezwzględny NATO. wramach i obronną europejską integracją gospodarczym, z się rozwojem wiążącymi niami zada z porównaniu w plan, dalszy na umacnianie schodziło i narodowego państwa budowanie procesów tych dynamiki tle Na świat. cały nieuchronnie obejmujących integracyjnych, i globalizacyjnych dencji ten do Europejskiej, Unii się integrującej do liberalnej, należy demokracji do przyszłość iż przekonaniem, Z nas. u i Zachodzie na panującym wówczas optymizmem mode historiozoficznym z też tego się wiązał Wybór zmian lu przekształceń. dokonywanych na sposobem legitymizowanie było autorytetem, wysokim się cieszących wzorów zachodnich, do się global odwoływanie do natomiast państwa; przygotowania braku przekształceń nych wynikiem był przemian polskich napędowego mechanizmu jako rozwoju modelu imitacyjnego Wybór prawnego. systemu budowanie i jak gospodarczego, rozwoju model oraz szczebli różnych władz kontroli mniejszości, i jednostek ochrony normy ralne libe szczebli, różnych władz me wyłaniania o demokratycznego zarówno chanizmy tu Chodzi rozwoju. model imitacyjny nieuchronnie zaadoptowany wreszcie odgrywał wobec strategii zastępczą własnej Rolę wypracowywanej integracji. wymuszając warunki – różne Europejska stawiając i Unia zmiany i jak NATO, zarówno – zachodniej demokracji struktury rozwinięte pełniły zastępczą Funkcję państwo. PRL-u po odziedziczone ale się, zmieniające niezadowalającym, stopniu w dalece choć odgrywało, stabilizacyjną rolę częściowo Oczywiście, stabi państwowości. nowej się formującej i rozwojowych integracyjnych, lizacyjnych mechanizmach wewnętrznych słabych transfor o – procesy macji krytykując – się zapomina jednak Często etc. gospo darki organizacja racjonalna bardziej świat, na otwarcie wolności, pluralizm, odzyskanie oczywiste: są wspólnotę, ryzach w trzymającej ------

zdolności dotrzymania kroku zmieniającej się Europie. jej się i zmieniającej kroku Polski dotrzymania rozwojowe zdolności szanse będą zależeć tego Od zadanie. główne przebudowy radykalnej jego z będą czynić modernizacji jego procesy zachodzące i państwa któ Stan przed demokratyczne. rządy przyszłe staną wyzwaniem, rym zasadniczym pozostają państwa Problemy ideologicznemu. projektowi centralnemu – naukowej edukacyjnej, polityzacja, kulturalnej, radykalna polityki jej poddanie i cywilnej służby funkcjonującej) marnie przyznać: (trzeba podważanie radykal publicznych, mediów państwa, roli upartyjnienie ne gospodarczej umacnianie państwowej, nistracji są do admi z samorządów kompetencji różnych władzy przenoszenie downiczej, niezależności podważanie władzy, trójpodziału nowanie zakwestio są: skupiania tego Przejawami decyzyjnym. jed w ośrodku nym władzy maksimum skupiania do dążeniem oraz elit wymiany przyspieszeniem z wszystkim przede je się utożsamia prowadzić, specyficzne: jest tego do mają jakie mechanizmów, i siły owej rozumienie że Tyle dwudziestopięciolecia. poprzedniego państwu” nego „słabemu przeciwstawia państwa” „silnego dla priorytet deklaratywny zmianę: oznaczały PiS-u rządy Dopiero państwa. modernizacja czy umacnianie były nie priorytetem 2015 do Obywatelskiej Platformy 1989 rządów od latach w – roku sądzić, można jak obowiązywał, demokratycznego były podstawowe wyzwania i z czym sobie nie poradziły kolejne ekipy ekipy kolejne poradziły nie sobie i z czym wyzwania podstawowe były jak i koncepcję, o zarówno nam Chodziło Sprawiedliwości. i Prawa mi lecia, w okresie rządów Platformy i Obywatelskiej obecnie, pod rząda ponaszego 1989 państwa roku: w latach 90. i nowego na początku - stu funkcjonowania oceny próbę podejmują publicznego życia naszego rzy obserwato i uczestnicy wybitni Batorego, Fundacja zorganizowała rą któ konferencji, z materiałach tomie niniejszym w zamieszczonych W *** praktykę funkcjonowania państwa. Postawiliśmy pytania o to, jakie jakie to, o pytania Postawiliśmy państwa. funkcjonowania praktykę ------9 Państwo jako wyzwanie 10 Problemy z naszym państwem aswmooine oa n knl Yuue (http://bit.ly/ YouTube kanale na (http://bit.ly/Batory_ProblemyZNaszym Batory_ProblemyZNaszymPanstwem-wideo). oraz stronie na Fundacji dostępna Panstwem-omowienie) jest konferencji dysku całości internetowej fragmenty z wideo oraz na Relacja powstałe sji. wprowadzających teksty się wystąpień znalazły podstawie książce nas przez wydawanej W Batorego. Stefana im. Fundacji zarządu członkini Materska-Sosnowska, Anna poprowadziła Debatę państwowe. funkcje ważne roku 1989 po okresach pełniły różnych też w ale państwa, problemami się zajmują dawna od tylko nie osoby, które zaprosiliśmy tematy na te wszystkie w dyskusji Do udziału tych ewolucję relacji? praktyczną i Kościół – państwo stosunków: oce model można nić widzenia punktu tego z Jak naukowych? badań mediów, mass edukacji, procesu kontrolę i ideologiczną kulturalną politykę historyczną, poprzez zbiorową tożsamość kształtować społeczeństwa, do stosunku w „wychowawczą” rolę odgrywać powinno i może państwo ile na refleksji: szerokiej wymagają które pytania, ważne inne także Są państwa? silnego pojęcie powinno czać wrażli i ozna co dziś oznacza Co decyzyjne? czystego, procesy demokratyczne na wego przejrzystego, sprawnego, państwa kryteria spełnia i spełniało Na ile funkcje? swoje wypełniało państwo należy nasze by Co zmienić, państwa. funkcji podstawowych wypełniania zakresie w – dzisiaj i – wprzeszłości słabości natemat o refleksję także Zapytaliśmy czysto politycznej? sferze w i gospodarczych zmian do m.in. funkcjonowaniu w stosunku w zmian państwa efektywność ocenić można Jak rządzące. - - - - - Michał Boni Państwo – zmiany po 1989 roku, kierunki zmian na przyszłość

Wiktorowi Osiatyńskiemu

Wiktor Osiatyński potrafił myśleć i mówić o państwie, dostrzegając rozwiązania prawne mieszczące się w konstytucyjnym wymiarze funkcjonowania państwa, a zarazem z wrażliwością na pojedyncze- go człowieka. Człowieka jako obywatela, pracownika, pacjenta, ojca i męża, matkę i żonę – we wszystkich rolach.

Jemu chciałbym dedykować swoje uwagi. Bowiem gdzieś między pra- wem, konstytucją a pojedynczym człowiekiem powinno się toczyć i rozgrywać myślenie o wyzwaniach i zadaniach państwa.

W 1989 roku wychodziliśmy ze świata zagrożeń: autorytaryzmu, ko- munizmu, stanu wojennego, partyjnej monokultury zastępującej wie- lość demokratycznego krajobrazu politycznego, nieefektywnej gospo- darki i niesprawnego państwa.

W 2017 roku wchodzimy w świat zagrożeń o już – niestety – przewi- dywalnej skali. Zagrożeń dla polskiej demokracji, państwa prawa, swobód obywatelskich. Zagrożeń, które fundują drogę do państwa 11 autorytarnego i dominacji monokultury politycznej. Nawet jeżeli definiować te zagrożenia, używając pojęcia „neoautorytaryzmu”, 12 Problemy z naszym państwem satysfakcji z możliwego upokorzenia dotychczasowych elit i ich ich i elit zaplecza. dotychczasowych upokorzenia możliwego z satysfakcji pełnymi „wygranymi”, antyestablishmentowej postawy imię w się stają – społecznej pozycji ale ekonomicznym, sensie w głównie nie nawet – „przegraną” sposób subiektywny Do w problemu. odczuwający część tychczas tylko on odzwierciedla przecież bo zmiany”, „dobrej dla bez względu na poziom legitymizacji obecnej, aktualnej to I państwa. reformę radykalną podjąć nowo na będzie trzeba – ści samorządno idei do centralnej władzy niechęci nieustannej czych, wybor dla regułach i prawie w gwarancji zmiany przez osłabieniu wyborów przejrzystości sędziów, niezawisłości i niezależności sądownictwa instytucjonalnej zanegowaniu edukacji, modelu niu zdeformowa propagandę, partyjną przez publicznych mediów zawłaszcze niu prawa, państwa fundamentem jest co wykonawczej, i sądowniczej ustawodawczej, władz: separacji podważeniu cyjnego, Konstytu Trybunału zniszczeniu po – teraz tak demokrację, ralną libe budować rynkowej, gospodarki i demokracji zręby państwa, tworzyć by reformę radykalną podjąć należało roku 1989 w jak Tak funkcjonujemy. wktórym lizacyjnego, cywi porządku dla kluczowych spraw wielu rozwiązywania i mienia Znaleźliśmy się w fundamentalnej, sytuacji jeśli chodzi o próbę rozu wkraczamy. dzisiaj wktóre zagrożeń, skali do nywalna porów –jest komunizmu zkońcem wraz wychodziliśmy, roku transformacji w 1989 początków u których z zagrożeń, skala Jednak udany. procentach stu w okres jako traktuję 1989–2015 lata że znaczy, nie To olbrzymie. – jest mniejszości różnych dla gwarancjach i uczestnictwie procedurach, procesach, na skupionej ale wyborów, wyniku na opartej demokracji tylko nie – realnej dla zagrożenie to wyborczego), mandatu z cza wykonaw władza jest i wybory para są (bo pojmowanym demokratycznym szeroko w dygmacie się mieści ten model iż sugestią, z ------dług jednej linii, a decentralizacja i samorządność są jego swoistymi swoistymi jego są samorządność i decentralizacja a we linii, wyłącznie: jest jednej dług zarządzane dominuje państwo że a oznaczać, ma zredukowane, oczywiście co „silne”, ukryte, gdzieś „spraw zostaje Określenie ne” sprawności. swojej dzięki niektórych, dla tylko niestety silnego, – państwa silnego mit nawracający to pułapka Druga tego jest plus przykładem. 500 dobrym Polityka wynik. efekt, rezultat, realny nie a danie, za na nakład więc pozostaje państwa działania Mier skuteczności wiedzy. nikiem źródło jako traktowanymi obywatelami z współpracy administracji otwartej na polegającej responsywności, czy satysfakcji (obywateli) klienckiej na opartej porzu efektywności państwem postaci w nowinki ciło zarządzanie a twórcza, być przestała Administracja – obywatele. i administracja w relacjach administracji wewnątrz stwa partyjnej posłuszeń modelu do orężem się Wróciliśmy roku. stać 2015 od jak się dzieje co – innego, walki nic pozostawać nie jej może bo cji, środki? I się wydawać ucieka powinno państwo sposób, co ten na w pytania: Myśląc prawdziwego od wynagradzani. nadmiernie są nie nicy nieustannego niesprawdzania, czy wydaje państwo za dużo na różne cele, a urzęd zakładnikami się stali orędownicy Jego siebie. sam ził uwię myślenia schemat Ten ludzie”. biednym na urzę jego bogaciło – nie – dasy państwo się „żeby brzmiało: medialnym przekazie skarla w łym co dużo, zbyt kosztowało nie to żeby zarazem ale działały, po na pulistyczne oczekiwanie, aby państwo,odpowiedź urzędnicy i to instytucje dobrze Była tabloidyzacji. bardziej coraz ulegające dia me przez propagowany oraz rządy różne szerzony przez latach stereotyp różnych w był i koncept ten – państwa” „taniego mitologia ista swo była wybryków intelektualnie najgłupszych z jednym Pierwsza: nich. spośród trzy Wskażę mi, które ograniczyły w skuteczną pełni naprawęmyślowy polskiego państwa. pułapkami wieloma z czynienia do mieliśmy roku 1989 Po podważa się sens niezależności dobrze wynagradzanej administra wynagradzanej dobrze niezależności sens się podważa ------13 Państwo – zmiany po 1989 roku, kierunki zmian na przyszłość 14 Problemy z naszym państwem Warszawa 1987. Warszawa 1 Sorman Guy tym o pisał wieku ubiegłego – 80. latach „maksimum” w państwem lata, a „minimum” wszystkie te państwem między przez spór był towarzyszyła nam która pułapką, Trzecią pierwsze wspólnoty. poczuciu zachowań; wplemiennym spełnić się może wzorów obywatelskich potrzebuje bo trud niejsze, obywatelsko jest drugie To wolności. ramach w sprawiedliwości wymaganie niż odgórnie realizowanej sprawiedliwości imię w ności wol – oddanie wolą – poziomu wykształcenia znaczeniem poza którzy zresztą tych, Szczególnie Polaków. część dużą przez podjętej ności” wol od „ucieczce swoistej tej w zastanawiającego coś oczywiście Jest obecnie. jak w ście formy się pojawiały i za tegooczywi tęsknoty nim państwa” „silnego nie takiej Stanach W mamy. możliwości”. Różne Nawet takich nie mieliśmy po 11 września inwigilacyjną. ustawę rozwiniętą świecie na najbardziej „Macie mówili: Obamy Baracka prezydenta z jeszcze administracji Amerykanie której o policji, o ustawa możliwa Polsce jest w Dlatego terrorysta”. się równa uchodźca a uchodźcą, przed chronione będzie Polaka każdego „życie zdanie: się pojawia władz zie przeka dzisiaj obowiązującym w też Dlatego bezpieczeństwa. czucie To w efekcie władza partyjna ma polityczna, centralna, zapewnić po kreowane). sztucznie są bezpieczeństwa dla zagrożenia (nawet gdy wówczas, narodowi – powiedzieć lepiej choć obywatelom, niowanego) zdefi (odpowiednio bezpieczeństwa zagwarantowanie być ma cechą że jego główną dlatego, Jest „silne” za polityki. różne powiedzialnością od się dzielą państwa poziomy i organy różne którym w państwo pomocnicze, jest nie to rozumieniu takim w państwo procesach w Silne decyzyjnych. uczestnictwo obywatelskie jak podobnie przeciwnikami, różne zadania i funkcje państwa w przekonaniu, że nie powinno ono Państwo minimum Państwo Sorman, Guy wydanie: Polskie

ciągu całego okresu od 1989 roku, ale nigdy w tak pełnej postaci, postaci, pełnej tak w nigdy ale roku, 1989 od okresu całego ciągu , przeł. Marian Miszalski, Łódź– Miszalski, Marian , przeł. 1 . Redukujemy Redukujemy . okresu okresu ------roku, czyli stworzenia nowego podziału na województwa i powiaty powiaty i województwa na podziału nowego stworzenia 1999 w czyli roku, decentralizacyjnej reformy drugiej do aż roku, 1990 w do gmin wyborów i reformy pierwszej od począwszy decentralizację, jego na się zdecydowaliśmy – rzeczy istotnej dokonaliśmy sferze rozwo tej W dla ju. warunków tworzenie jest funkcji jego ważniejszych z ną niosła przy le A jest jeszcze związana Jed oZ kwestia. państwie wyobrażeniami inna socjalnego. obowiązki. opiekuńcze swoje wykona dobrze zabezpieczenia państwo że nadzieję, też unkcjach f ych podstawow w także państwa, omnipotencji do powrót przyniosła plus 500 Formuła emerytury. pewność wspólnego: dobra i celu realizację na nastawione instytucje prywatne odgrywać rolę mogłyby jakąś w którym modelu socjalnego, jako element zabezpieczenia społecznego na starość – sam zniszczył tę tę zniszczył sam – starość na z walcząc ideę, społecznego zabezpieczenia element jako (OFE) Emerytalne w Fundusze Otwarte wprowadzał który polityczny, z państwowe, w usług publicznych niesprawność duża była Efektem publicznych. usług nowania funkcjo rynkowego dla warunków zdrowych jednak stworzono Nie przez rynek. realizowanych z tym być w związku miało państwa dań za z Wiele sprawy. własne za odpowiedzialność ludzką wykreuje sób spo darwinistyczny w i sprawności oszczędnej wyrazem jest nimum mi do państwa środowiska funkcji redukcja że Natomiast wizji, siebie. fałszywej za ulegały ludzi liberalne odpowiedzialności dywidualnej wymiarach in budowaniu o zapominano możliwych całkowicie czym przy wszystkich funkcjonowania, we opieką ich otoczy się obywatelami, zajmie funkcjach: wielu w pań maksymalnym że państwem będzie oczekiwanie, stwo wyrażały lewicowe środowiska Jednocześnie zdefiniowano. nie Polsce w końca do nigdy Tego Jakie? mini funkcje. swoje malne wykonywać tylko dziedzin, różnych wiele w ingerować

systemach emerytalnych i promował indywidualną zapobiegliwość zapobiegliwość indywidualną promował i emerytalnych systemach samorządowym i rynkowym. Szeroko pojmowany obóz obóz pojmowany Szeroko rynkowym. i samorządowym funduszami emerytalnymi i emerytalnymi funduszami wielu dziedzinach: powstała swoista hybryda tego, co co tego, hybryda swoista powstała dziedzinach: wielu de facto likwidując zalążki zalążki likwidując ------15 Państwo – zmiany po 1989 roku, kierunki zmian na przyszłość 16 Problemy z naszym państwem (kiedy byliśmy już w NATO i UE, mieliśmy zagwarantowane kotwice kotwice zagwarantowane mieliśmy UE, i NATO w już byliśmy (kiedy roku 2004 po Jednak rynkowa. gospodarka Eu transformacja, Unii ropejskiej, do warunkach i NATO do wejście strategicznych były rozwoju o Strategią rozwojowych. strategiczne myślenie rozwojowych warunków państwa: tworzenia dla wymiar drugi jeszcze Istnieje zagrożenie. wielkie za i samorządność samorządy na atak natomiast sukces, za uważam decentralizacyjny model Niemniej żeń. zastrze wiele mieć można indziej gdzie dobrze, sa to robią władzę morządową sprawujący lokalnie ludzie gdzie miejsca, są Oczywiście, przodu. do krok wielki Polsce w wykonaliśmy że powiedzieć, można przeszłością, z regionalnych i lokalnych tożsamości wokół społeczne ożywienie porównując Ale tożsamości. w tamtejsze budowała lokalnej, by lepiej, to która energii się było nie udało lata przez regionach miejscach wielu W gorzej. jednych nych W tożsamości. lokalnych poczu cie wyzwala decentralizacja że powiedzieć, też oczywiście Trzeba mówić teraz. dopiero się publicznie zaczyna mieszkańców obywateli, życia jakości jako powietrzu składniku czystym o jakość i dlatego czasu, potrzeby ich w wymagał proces ludzi, w Ten życia. inwestowania do infrastruktury” i czy w „rze inwestowania od drogę długą przeszły samorządy lata – przez miejskich polityk ewolucji po widać co – Zresztą 2005–2015. latach w regionalny wielki samym A tym ne województwa. regional powołująca decentralizacyjna, reforma byłaby nie gdyby nie możliwa, unijnych środków wydawania efektywność pracę. przykład wielką Na wykonano pewno na regionach w rezul ale zmian, tych poszczególnych o tatach dyskutować Można zmian. polskich sukcesów wielkich byłoby nie samorządowej demokracji Bez funkcjonowania. de cyzji podejmowanie na i najbardziej adekwatnym co do reguły skuteczności poziomie odpowiedzialności branie jest istotą której wersji, współczesnej we pomocniczości zasada państwa model za polski w się tem Wpisała powiatowej). struktury słabościach wszystkich (przy boom inwestycyjny inwestycyjny

in ------zdolności do kooperacji, łączącego obywateli wolnego państwa nie nie państwa wolnego obywateli łączącego kooperacji, do zaufaniu, zdolności otwartym na opartego właśnie społecznego rozwój, na kapitału ma nakierowanego nie że powiedzieć, także trzeba ale adapta cyjną, umiejętność Polakach w wykształcił transformacji Początek sub tożsamości. stancję utrzymać pozwalały rodzina język, wiara, przetrwania: kapitał historyczny raczej się utrwalił wieki Przez współpracy. do zdolności od podziały i zawiści bywają silniejsze instytucjom, ufamy nie sobie, społecznego. kapitału budowa to W państwa, udziałem z i państwo przez rozwojowych warunków budowania dla ważny element, Trzeci sta – Putina Władimira strategii. polskiej dla wzorce na kluczowa się je nie a Zachód, na zorientowanego go rozwojowe kierunku oraz UE w Polski obecności twórczej – wartości tej Obrona Europejskiej. Unii w bycia do Polaków zniechęcić i obniżyć Polski wiarygodność aby wszystko, robią PiS-u rządy bo Unii w Europejskiej, Polski obecności i pozycji obronie na skupionej wizji strategicznej potrzeba wraca że powiedzieć, trzeba siłą zdwojoną ze Dzisiaj Unii. do (na pozytywny) wet stosunek nasz spłyca oraz zagrożenia to jest rodzi czym tego, Europejska, do Unia się odnoszenia sposób jedyny to jeśli ale jest co – słuszne, kraju rozwoju finansowania źródło jak Brukselę traktowali w nas zakorzenienia głębokiego i pełnego dla zrobiono też Niewiele ściowo. kierunki rozwojowe państwa dla obywateli. Rekomendacje zawarte zawarte raporcie w moim Rekomendacje obywateli. dla państwa być rozwojowe powinny jakie kierunki to, na spojrzenie całościowe się Rozsypało nego. strategicz myślenia elementem być może nie autostrad, budowanie np. unijnych, pieniędzy strategią wydawanie dobre samo bo jest co Polski, rozwojową jasności, ma nie rzeczy gruncie w demo i liberalnej) kracji Zachodu tradycjach w zakorzenione Polski bezpieczeństwa Polsce mamy stosunkowo niski kapitał społeczny: nie ufamy sami sami ufamy nie społeczny: kapitał niski stosunkowo mamy Polsce świecie wartości i zasad unijnych. Liderzy opinii publicznej publicznej opinii Liderzy unijnych. zasad i wartości świecie zostały niestety wykorzystane tylko czę tylko wykorzystane niestety zostały 2030 Polska ------17 Państwo – zmiany po 1989 roku, kierunki zmian na przyszłość 18 Problemy z naszym państwem ło sporą pracę na rzecz wzrostu kapitału społecznego – utrzymując utrzymując – w społecznego wykona kapitału wzrostu samorządów rzecz i na pracę organizacji sporą ło wiele że faktu, to zmienia Nie PiS-u. państwu partyjnemu wanym podporządko i zideologizowanym bardziej wiele o finansowych, ków środ do organizacji dostępu trybie wiele nowym w kiedy działania możliwości obecnie, utracić może widać związane tym z Problemy tego. zrobiliśmy Nie finansową? iniezależność swobodę także wości, możli różnych pełnię obywatelskim organizacjom daliśmy pań Czy stwa. działania centrum w obywatela umieścić potrafiliśmy czy oraz kapitałem”, „żelaznym nazwać by można co coś, przykład na im dali śmy pozarządowych, organizacji działania dla warunków sieć że mamy tego, oprócz czy pytanie, wracało czas jakiś co 2002–2003 roku od więcej Mniej zatrzymało. się momencie pewnym w tworzenia jego do dążenie to ale obywatelskiego, społeczeństwa rozwoju stronę w krok kraju, części jacy są ludzie i wschodniej jak historia buduje kapitał czy społeczny. Wykonano duży zachodniej w społeczeństwa polskiego wspólnego. czegoś Dzieje się z tak różnych powodów. Możemysą definiować, cechyjakie budowaniem za czymś, za ale komuś, przeciw tylko obywatelska w Polsce, i to na skalę tak dużą, jak odrodzenie ruchów ruchów odrodzenie jak dużą, rewolucja tak skalę na wielka to i Polsce, następuje w teraz obywatelska właśnie że faktu, to zmienia Nie społecznej. ispójności obywateli wszystkich dla gwarancje jej oraz Konstytucję na i demokrację na wyrokiem sen w emocjonalnym sie jest podejście Takie dialogu. i szacunku społecznego burtę za wypaść powinni którzy ci, sortu”, „drugiego Rzeczypospolitej, III z ci inni, ci wrogowie, wrodzy obcy, są i plemiennej wspólnoty swojej ze nasi Są społeczeństwa. polaryzacją skrajną momencie samym tym w i strachu dystrybucji na opartej polityki, populistycznej do pole otworzył pełne roku 2015 po PiS-u czas Dopiero społecznych. formach nierówności nowych i starych zróżnicowaniach, wszystkich przy łeczną równocześnie dystrybucji poczucia bezpieczeństwa, ale z budowaną z budowaną ale bezpieczeństwa, poczucia dystrybucji równocześnie równowadze stan napięć społecznych i zabiegając o spójność spo spójność o zabiegając i społecznych napięć stan równowadze ------w też obywatelskie ale o akcje wielkomiejskich, demonstracji „obywatelski” charakter o tylko nie dbając protesty, organizują i publicznej ty waooldwc. osao nsw nwc rcó i organiza cji, które i działają w ruchów nowych mnóstwo Powstało światopoglądowych. sprawach w wy i także – państwa zgromadzeń bezstronności do prawo wolności opinii, do rażania prawa sądu, niezawisłego do prawo cze, wybor prawa kobiet, prawa jak obywatelskich, wartości stawowych obywatelskich po 1989 roku. Wyraźna jest orientacja na obronę pod publiczną oraz zniszczyła bezstronność. Obecnie ta bezstronność bezstronność ta Obecnie bezstronność. zniszczyła oraz misję publiczną przesłoniła konsekwencji w Tabloidyzacja prze wartości. Ekonomia słoniła publicznych. mediów zakłó budowania to i możliwość reklamy, ciło czy abonament, być powinien finansowania źródłem czy dyskusja, się że Zaczęła tym, utrzymać. jakoś się na muszą media się skoncentrowano rynkowy: czysto mechanizm Uruchomiono tam publicznymi. zadaniami z związanego celu miały nie mi informacyjnymi, ale i groźbą groźbą i ale informacyjnymi, mi szansa jego z internetu, roli rosnącej mediów, cza w konwergencji sach szczególnie świata, pu spraw współczesnego do rozumienia i edukowałyby blicznych proobywatelskie, postawy formowałyby obywatelskie, funkcje realizowały i bezstronne byłyby społeczny, kapitał budowałyby które Mediów, publiczną. misją z publicznych mediów transformacji okres cały przez również zbudowaliśmy Nie obywatelem”. „z wiście: oczy oznacza obywatela” „na kierunek Ten obywatela”. „na runkowi kie państwa modelu podporządkowania sprawach całościowego w i publicznych uczestnictwa obywatelskiego wartość silną przyszłych jego reformach i państwie o myślenia do wnosi ono de to Bo polskiej mokracji. przyszłości nadzieją jest przebudzenie obywatelskie To współ organizują one polityczny. to Ale dyskurs czesny samozdefiniowania. politycznego od kają małych miejscowościach. Mają charakter rozproszony, często ucie często rozproszony, charakter Mają miejscowościach. małych

„realu” i w sieci. Podgrzewają temperaturę deba fake news fake . Media publiczne nigdy nigdy publiczne Media . ------19 Państwo – zmiany po 1989 roku, kierunki zmian na przyszłość 20 Problemy z naszym państwem kratycznym oraz rewolucji technologicznych. Inni – zostali bierni bierni i zostali – Inni technologicznych. rewolucji oraz kratycznym techno świecie w niemożliwe i niepotrzebne to się wydawało rym Niektó patriotyzmu. modelu nowoczesnego stworzyć się udało Nie łączyłyby europejskie. i które narodowe regionalne, lokalne, tożsamości, zakorzenienia sobą ze wzorców nowych stworzyć się udało Nie – inaczej funkcjonowało w budujemy, dzisiaj pamięć. co naszą wszystko, stracili to jakbyśmy Jakby Tak siły. jej i legendy tej czeniu nisz się oprzeć ani „Solidarności”, siły ani i etosu legendy umieliśmy nie podtrzymać formacyjnym: sensie w edukację o chodzi Jeśli sieci społecznościowe. przez zdominowane komunikacji, obszary nowe i edukację ne, publicz media – słabości także a pozarządowe, organizacje – gnięcia półosią decentralizację, – osiągnięcia wielkie mamy Podsumowując: w chanizmów instytucjonalnych, które pozwalają na rozwiązywanie rozwiązywanie na pozwalają które me i instytucjonalnych, dialogu chanizmów państwo zbudować czy się nam demokracji: udało czy i trwałości i budowaliśmy stabilności dla ważna kwestia Kolejna grach w patriotyczne komputerowych). skrajnie postawy (np. treści i jak kanały o przekazu, chodzi jeśli zarówno technologii, nowych używający nie spraw choć przyszłość, na niż teraźniejszość i zoriento przeszłość na zresztą wany bardziej patriotyzmu, wzorzec nacjonalistyczny słania prze sieci w sądy wolne o walkę że Bywa, masowej, hasztagu”. uwagi „polityce na skupianiu i chwili” „chwytaniu ważne, jako nieustannym na traktowanych spraw i tematów zmienności szybkiej niesamowicie na polega istota którego komunikacyjnego, eko systemu nowego elementem tylko są propagandowo-mani media zresztą machinę Dzisiaj przez pulacyjną. niszczona jest założenia z neutralni, a neutralni, oparciu o oparciu

sejmie. sejmie. Atlas kotów Atlas kanon wartości nie do końca społecznie rozpoznawalny. rozpoznawalny. społecznie końca do nie wartości kanon w efekcie mamy dziś w Polsce rosnący i akceptowany akceptowany i rosnący Polsce w dziś mamy efekcie czytany przez prezesa Jarosława Kaczyńskiego ------konfliktów? Mamy tu wiele sukcesów. Był pakt o przedsiębiorstwie o pakt Był sukcesów. wiele tu Mamy konfliktów? lutego 1993 roku. roku. 1993 lutego 22 2 wania problemów. A patrząc na państwo PiS-u – widać państwo, które które państwo, widać – PiS-u państwo na patrząc A problemów. wania rozwiązy wspólnego do społecznych i instytucjonalnych partnerów jestnie Polską żadnegoPolska dialogu. Nie jest Polską, któraDzisiejsza wykorzystywałaby roz co zapytania. a znak wielki tutaj utrzymało, się Stawiam Co proszyło? później? jednak było Co wróciliśmy. i – społecznego dialogu do wrócić by starań, wiele wtedy Podejmowano aktyw swoją w sobie ność Przypominam dialogowych. zdolności 2003–2004 roku zabrakło po że wrażenie, umiejęt Odnoszę taką posiadają. mają nie jej które lub ność osobami, z także ale nie instytucjami, się z wiążą tylko dialogowe umiejętności że powiedzieć, jednak Można obywatelskimi. organizacjami z Trójstronnej po Komisji z także podmiotów kraju, współpracę przez przyszłości dla rozwiązań szukać razem aby to, pozarządowych po organizacji obywatelski dialog w wciągnięcia szego dingowych sposobów otwartość jak tak państwa, struktur od ganizacji or się uniezależnianie częściowe na szansę dało 1% co – wysokości w podatków naszych z społeczne organizacje na odpisu wprowadzenie obywatelskimi, ruchami z związane działania też Były in teresariuszy. społecznych udziałem z społeczno-gospodarczych sektorów i łęzi ga różnych wielu restrukturyzacji dokonaliśmy względnym społecznym, we pokoju transformację głęboką Polsce w społecznych. Przeprowadziliśmy partnerów traktowaniem poważnym z nich w niczyła uczest i negocjacje ds. podejmowała która Komisja Społeczno-Gospodarczych, Trójstronna działała sprawnie całkiem 1994–2015 tach który roku, 1993 z Pakt o przedsiębiorstwie państwowym w trakcie przekształcania podpisany podpisany przekształcania wtrakcie państwowym oprzedsiębiorstwie Pakt latach 2007–2011, czyli w pierwszym rządzie Donalda Tuska. Tuska. Donalda rządzie pierwszym w czyli 2007–2011, latach . Była też niedokończona próba z 2010 i 2011 roku mocniej roku 2011 i 2010 z próba niedokończona też Była . de factode otworzył drogę prywatyzacji. Potem w la crowdfun 2 ------

21 Państwo – zmiany po 1989 roku, kierunki zmian na przyszłość 22 Problemy z naszym państwem społecznych i obywatelskich, jeśli ma być monolityczne kulturowo kulturowo monolityczne i być ma jeśli obywatelskich, i społecznych samorządów, partnerów pomocniczości) zasady (wedle wiedzialności centralnych i partyjnej mocy polityków, jeśli ma być omnipotentne omnipotentne być ma w jeśli polityków, mocy partyjnej i centralnych władz siłą silne być ma państwo Jeśli kryje. oczywiście tym za się Coś społecznych. rów partne realnych i obywatelskich ruchów do plecami odwrócone stoi szkoły 1 września 2017 roku, kiedy będzie tę szkołę kończył w 2029 2029 w kończył szkołę tę będzie kiedy roku, 2017 września 1 szkoły do poszedł który uczeń, wejdzie świat jaki w państwa), naprawy szłej przy procesie w wrócić musi ono (i pytanie sobie zadano Czy kwestię. następującą postawić mocno trzeba edukacji, „deformę” na towymiarze, patrząc możliwym każdym w świata zmianami ze rady sobie nia dawa w umiejętność osób pojedynczych i wyposażania ale czeństwa, społe formowania elementem ona być ma Jeśli o edukacji. słowa Dwa budować i życia. rolę jakość istotną odgrywać mogą – rozwojowe czynniki jako – ry kultu sprawy zdrowie, budujących edukacja, samym emerytów Tym gospodarkę”. „srebrną aktywnych jako kultury, uczestników jako tów, pacjen jako pracowników, rolach przyszłych jako ich studentów, i w uczniów jako obywatelom służące usługi poprzez publicznych, funkcjonują dóbr które definiowaniem z łącznie podporządkowane, powinno być wszystko jemu i wartością główną służą jest on To naprawdę tak obywatelowi. konfliktów, demokracji dla rozwiązy naturalnych oraz rozwój wanie tym w funkcje, różne którego Państwo, skie. obywatel państwo być powinno i jest państwa współczesnego Istotą stron. uciera wszystkich dla poprzez szacunkiem z dobra wspólnego konfliktów poszukiwanie i ich nie rozwiązywania oraz rodzaju polity i różnego decyzjach kach w obywateli udziału demokracji żywej dla wego kluczo ani dialogu, ani potrzebuje nie to Europy, do niechęć i nalizm medialnie, z celami „narodowymi”, spoza których wyzierają nacjo wyzierają których spoza „narodowymi”, celami z medialnie, różnych dziedzinach, bez wsparcia i współpracy oraz współodpo oraz współpracy i wsparcia bez dziedzinach, różnych ------rwzwś i ztloć rerwdoyh yoó. Wprowa wyborów. dzany przeprowadzonych jest model powoływania rzetelność członków i KRS-u w sposóbprawdziwość polityczny która instytucji, tej jako Sądu także Najwyższego potem a Konstytucyjnego, Trybunału destrukcja Nastąpiła marnowany. chwili wtej –jest Osiatyńskiego moja Wiktora stąd dla – dedykacja konstytucyjnymi zapisami z związany także materii roku, 1989 tej po w dokonany wysiłek Wielki sądowniczą. oraz wodawczą usta wykonawczą, – władzami między równowaga i instytucje demokratyczne funkcjonujące wszystkim przede lecz czy wybory, wygrane przegrane tylko nie stanowią demokracji istotę kwestia: Ostatnia działaniach. wszystkich we być transparentne powinno państwo a potrzebne, i możliwe co wszystko, państwie swoim o wiedzieć powinni obywatele że zaufania, końca do mieli rządzący nie jakby zaufania, końca do mieli nie jakbyśmy Tak państwa. o ustawa PiS przez proponowana a publicznej, informacji użyciu nym dyrektywę wdrożyliśmy częściowo obywa z tylko nimi się Ale telami. dzieli dane, rodzaju różnego otwiera które państwo, jak takie, określenia się odnoszą którego do państwo, otwarte nowoczesne To stwo–obywatel. pań partnerstwa: budowanie się staje najistotniejsze i odbiorca alny indywidu jest najważniejszy państwa dla którym w punktu, do śmy doszli nie Jednak interesu. grupy także grupy, i interesariusze różni ale polityki, świat jest nie już urzęd administracji instytucji, odniesienia urzędów, nika, punktem podstawowym że sobie, Uświadomiliśmy obywatelskiego. państwa wstronę drogę liśmy Można powiedzieć, że w zmienianiu państwa po 1989 roku rozpoczę wspólnoty przyszłości służy edukacja społecznej. czy to, na test jest To roku? roku, lub kiedy po studiach wejdzie na rynek pracy i w świat w 2033 „jawności” jest w dużej części zaprzeczeniem filozofii otwartości otwartości filozofii zaprzeczeniem części dużej w jest „jawności” smart

government de facto de pn government open czy potwierdza legalność, legalność, potwierdza reuse o ponow . To To . ------23 Państwo – zmiany po 1989 roku, kierunki zmian na przyszłość 24 Problemy z naszym państwem równocześnie determinacja ta dotyczyć musi uruchomienia procesów procesów uruchomienia musi Ale dotyczyć ta rozumiane. i determinacja widziane równocześnie już dzisiaj roku, 1989 po okresu całego z transformacji błędy demokra zresztą reguły poprawiając prawa, państwo przywrócą i które tyczne prawnych, zmian pakietu doty Musi czyć charakter. działa podwójny w mieć powinna determinacji Determinacja oraz niach. wizji jasności wymaga kierunek Taki neoautorytarne wodza”, przywódcy. go „ukochanego mentalność czy religia jaka nie kolwiek a prawo, będzie sumieniem jedynym którego Państwo, cie. świe w zachodzącymi zmianami za nadążało będzie które zbudować państwo, mogli abyśmy funkcji, i zadań redefinicji dokonać Trzeba wymagania. i wyzwania nowe przo się do pojawiają idzie zmieniają, się czas ludzie du, rozwiązaniem: niemożliwym pewnie i prostym zbyt byłby niego do Powrót 1989–2015. lat z państwa modelu do cając wra nie ale zagrożenia, definiując iwykonać, odbyć raz jeszcze pracę którego od punkcie, w się teraz to znaleźliśmy obywateli, jej wolności dla i Polski rozwoju dla tworzył tem sys poprzedni jakie z zagrożeń, wyjść się staraliśmy w roku 1989 Jeśli praw dla szacunku obywatelskich. stabilności i demokracji przyszłości dla zagro żeniem wielkim jest sądowniczego systemu niezależności Likwidacja emerytalny. wiek i elastyczny w pory tej do zapewniana sędziów i sądów niezawisłości gwarancja jest Podważona sędziowskich. około 40% składów dopodobnie „wymiecie” praw co sprawiedliwości, ministra sędziami, pozwolenie o prosić pozostać musieli będą chcieli będą którzy sędziowie, emerytalnego ku wie obniżeniu przy inaczej: zawsze wygląda emerytalny model czym sądowni systemie w – Przypomnę okręgowych. sądów prezesów nym politycz mianowaniom i emeryturę wcześniejszą na przechodzenia i dokonywania zmian personalnych w sądach dzięki wymuszaniu wymuszaniu dzięki sądach w personalnych zmian dokonywania Polsce i w wielu krajach świata poprzez nieusuwalność sędziego sędziego nieusuwalność poprzez świata krajach wielu w i Polsce de facto de musimy tę debatę i tę ------cji zapewne w tym dziele może się spotkać. się może dziele wtym zapewne cji magać będzie nowej generageneracji.- jak tak Chociaż i wtedy – kilka nascendi widać jaki demokracji, obrony ruchu z wyłonić – mogą i – one się Muszą inaczej. traktowany być musi elit nowych koncept Dlatego porządku. wautorytarnym elit wymiana roku. 2017 kończy się w Tak dzisiaj, świata do ma jaki niego, do dystans sam taki ła mia światem cywilizowanym z relacjach w 1917 roku Rosja widzenia korzystając i 2017 przypadła roku W setna rocznica rewolucji elity. bolszewickiej. patrząc Z pewnego punktu wymieniali jednak bolszewicy to historycznych, Historycznie analogii z elity. wymienić trzeba że da, zakła rządzących obecnie przez wygłaszanych tez istotnych z Jedna elit. nowych opotrzebie mówi formułować, Kaczyński tak Jarosław to bo tego chcę Nie elity? Nowe przywództwo. – wszystkim przede Ale wybory. wygrać – i obywateli polityczne obudzić zdolna warunki polityczna siła tylko nie są potrzebne zaszła, zmiana ta Aby Polaków. wielu ne autorytar „ciągotki” niż silniejsza demokratyczna postawa się okaże niezbędna tego Do demokracji. gmachu nowego budowa i jak PiS-ie, po Augiasza stajni sprzątanie zarówno będą Potrzebne nierówności. z wynikających jed podziałów będzie pokonaniem z zadań), społecznej najtrudniejszych z no moralności sensie w (to nienawiści i polaryzacji murów przekroczeniem z społecznego, kapitału budowaniem z ków, naprawdę musi stać się państwo obywatelskie, ze wszystkimi tego tego wszystkimi z ze konsekwencjami, obywatelskie, państwo się stać musi naprawdę Celem publicznej. komunikacji ekosystemu nowego całego i mediów odpowiedzialności też ale swobody, pomocniczości, de zasady reguły mokracji, utrwalać sposób pozytywny w zaczną które społecznych, dzisiaj. Droga do nich musi być otwarta. Nowy rok 1989 wy uruchomieniem potencjału sił rozwojowych Pola rozwojowych sił potencjału uruchomieniem maj–grudzień 2017 maj–grudzień in statu ------25 Państwo – zmiany po 1989 roku, kierunki zmian na przyszłość

Włodzimierz Cimoszewicz III RP się nie przeżyła

W latach 2004–2005 Fundacja im. Stefana Batorego zorganizowała se- rię spotkań z politykami, którzy mówili o kondycji naszego państwa. To były spotkania z pojedynczymi mówcami. Niemal wszyscy dowo- dzili, że III Rzeczpospolita już się przeżyła i powinna być zastąpiona czymś nowym1. Również mnie poproszono o wystąpienie. Starałem się wtedy udowodnić, że z III Rzecząpospolitą nie jest tak źle. Odnoszę wrażenie, że dzisiaj – gdyby można było cofnąć się w czasie – z chęcią znaleźlibyśmy się w tamtym państwie.

Warto zatem nie podążać za modnymi w danym momencie poglądami, lecz spróbować głębiej spojrzeć na ostatnie ćwierć wieku i zastanowić się nad przyczynami, które określają, jak funkcjonuje nasze państwo. To jest znacznie ważniejsze niż komentowanie decyzji poszczególnych rządów, ekip czy środowisk itd.

O jakości funkcjonowania państwa decydują trzy kwestie: regulacje, instytucje i ludzie. Z respektem podchodzę do dwóch pierwszych, zdając sobie sprawę z tego, jak ważne są regulacje, prawo, jego jakość,

1 Był to cykl O naprawie Rzeczypospolitej. Wykłady wygłosili: Marek Belka, Marek Borowski, Włodzimierz Cimoszewicz, Jarosław Kaczyński, Lech Kaczyński, Aleksander Kwaśniewski, Tadeusz Mazowiecki, Zbigniew Religa, Jan Rokita, 27 Donald Tusk. Materiały z tych wystąpień są dostępne na stronie: www.batory.org. pl/programy_operacyjne/debaty/cykl_naprawa. 28 Problemy z naszym państwem demokratycznym, gdzie obywatele dysponują silnymi uprawnieniami uprawnieniami silnymi dysponują obywatele gdzie demokratycznym, państwie W władzy. słuchać się mają przecież Oni obywateli. wiedza czy mądrość ma znaczenie mniejsze relatywnie autorytar w dyktaturze czy nym państwie W państwie. demokratycznym w mądrze funkcjonować i dobrze potrafiłoby które to 1989, społeczeństwa, roku się po udało ukształtowanie nie się nam coś zatem Jeśli itd. politycy nicy, wła Ludzie śnie, występujący w różnych urzęd rolach: państwa, państwa. funkcjonariusze tego elementów istotnych do stosunkiem i dzą wie de świadomością, naszą z stopniu obywatele, prze jako wszyscy my ludzie: jestem cydują największym w państwo, instytucji, i funkcjonuje jak tym, o regulacji że konany, kwestii lekceważąc nie – Podkreślam najgorzej funkcjonuje, takżedziękirolisędziówi obyczaju konstytucyjnego. nie państwo gdzie konstytucji, pisanej niemającej Brytanii, Wielkiej przykład przywołać też Można Najwyższego. Sądu pozycji np. obywatelomjego i dzięki państwu służyć dobrze nadal może nobliwy już w przypo- się mnieć, że konstytucja amerykańska z niewielkimi zmianami funkcjonuje Ośmielę przestarzała. już jest konstytucja 20-letnia nasza że usłyszeć, można Dzisiaj amerykańską. konstytucję chociażby wołać przy- Można przekonania. obiegowego dość tego potwierdzeń wiele Jest mieszkaniu. umeblowanym godnie niewy w nawet życie sobie ułożyć można – przekonany głęboko tym o i – Jednak przewodniczącym. jej byłem krótko nawet a Naro dowego, Zgromadzenia Konstytucyjnej Komisji w chociażby kwestii. Pracowałem tych obu znaczenie doceniam Podkreślam: konfliktów. zyko ry zwiększający bądź sprawności ich sprzyjający sposób w skon być struowane mogą Instytucje prawa. nowego kto tego, przyjmowanie na interesom wpływa bezpośrednio służące wygodne, za uznaje regulacje, które wprowadza raczej też czy koniecznościami, dyktowanych ograniczeń minimum wprowadzać pragnie ustawodawca czy two – jest rzone jakimi z intencje, i ogólność elastyczność, mądrość, poziom, kształcie uchwalonym w 1787 roku. Okazuje się, że dokument wielce dokument że się, Okazuje roku. 1787 w uchwalonym kształcie jestem jestem - - - - ­ ------nej. W nej. praw kultury i wiedzy ist świadomości, sferze w problem funkcjonowania poważny nieje jego i państwa dotyczącej wiedzy stanem Poza rozwiązany. już jest zrobi problem że się, to uznaje to my my”, „tak, mówi: rząd jakiś Jeżeli załatwi”. rząd „To państwa. budżecie w pieniądze biorą się skąd interesuje, nie wielu ogóle w zaś nas obywateli U obciążenia. takiego wytrzymać stanie w jest nie kraj bogaty ich Szwajcarów że nawet wiedziała, Większość systemowi temu przeciwko głosujących wynik? byłby Jaki każdego. dla miesięcznie złotych tysiąca i pół dwa np. tylko euro, tysiąca i pół dwa Nie w Polsce. referendum podobnego przebieg wyobrazić sobie Proszę przeciwko. ło zagłosowa udział nim w biorących proc. 76,9 (tzw. gwarantowany). euro dochód tysiąca pół i dwóch wysokości w dochód tego miesięczny kraju obywatelowi każdemu gwarantującego systemu wprowadzenia dotyczące referendum Szwajcarii w się odbyło roku 2016 czerwcu W źle. jest wydawać, je można co ina jest ich ile budżecie, w pieniądze biorą się skąd tym, o wiedza jak publiczne, finanse kwestii, elementarnych tak tym w państwa, funkcjonowania sfer innych przypadku w Natomiast zmiana. istotna zaszła roku że 1989 po tu Zrozumiano, przyswojono. sobie zasady której codzienności, sfera jedyna to jest chyba Jednak załatwia. nie tego że państwo wiedzieli, już – ludzie sprawach parla w takich mojej przychodził nie nikt 25-lecia aktywności mentarnej koniec Pod mieszkania. mu załatwienie o prośbą z zmianę. charakterystyczną W posłem jedną lat 25 zaobserwowałem przez senatorem, Będąc czy itd. jego odpowiedzialności o państwie: zadaniach, samym roli, o też jest wiedzą niewiele rozstrzygają, Relatywnie wyborcy kiepska. których o istotnych, kwestiach w wateli Ośmielam się twierdzić, że przeciętna, potoczna wiedza polskich oby jest to sprawy, ważne. najważniejsze bardzo na wpływ realny mają i politycznymi 1990 roku co drugi interesant w moim biurze poselskim przychodził przychodził poselskim w biurze moim interesant co drugi roku 1990 latach 90. jako członek Komisji Sprawiedliwości brałem udział udział brałem Sprawiedliwości Komisji członek jako 90. latach ------29 III RP się nie przeżyła 30 Problemy z naszym państwem na tak z prawem postępować. Tymczasem dzisiaj ówczesne gry z gry ówczesne dzisiaj Tymczasem postępować. moż prawem jak z się, tak na dziwiło wielu – 90. lat początku z Wałęsy, Lecha prawnika Falandysza, Lecha działania Pamiętamy itd. interpretować fałszywie a kład, przy zły przez wychowywanie – fatalne Z drugiej nieuczenia, wyjaśniania. więc braku a zaniechań, kwestia jest to strony, ob jednej tym Z w szarze. nagrzeszyli wiele politycy że przekonany, głęboko Jestem rolach. w specyficznych w państwie osób jako występujących polityków także ale obywateli, przeciętnych nad się zastanawia nie tylko nie ją jak To lecz obejść. dotyczy dostosować, siędo jak niej regulacją, tym, pewną z się stykając Obywatel, z znane o dzy cież przez 27 Prze przez cież maleje. waga ich ale znaczenia, historycznego tracą nie menty obwiniano czasy PRL-u, ale też doświadczenie zaborów. Jednak po po Jednak zaborów. 27 doświadczenie też ale PRL-u, czasy stan jej Za obwiniano prawną. kulturę na narzekali wszyscy społeczeń Oczywiście, stwie. naszym w prawnej kultury i świadomości wiedzy, temat w oen keta o pcfcn guy ytpjc w mei pań imieniu udział w biorących ludzi do politycznych, elit tzw. do się występujące Ograniczę stwa. grupy specyficzne to kwestia Kolejna naśladowane. a potem decydujących o ludzi obowiązek na pierwszy to Prawo Jest serio. państwie. w traktować pełni leży rolę jaką i jest ono rzeczywiście niezrozumienia, czym głębokiego wynik To prawa? do stosunek taki Skąd zaś chwili apogeum. tej swoiste W osiągnęliśmy potrzeb. swoich do go naginaniu lub obcho prawa w dzeniu poszły dalej znacznie politycznej, orientacji od niezależnie rządowe, ekipy poszczególne bowiem niewinne, dość się wydają wem funkcjonowaniu państwa. Ich zachowania bowiem są obserwowane, obserwowane, są bowiem zachowania Ich państwa. funkcjonowaniu latach praktykowania demokracji w kraju argu tego wolnym typu latach praktykowania jednym z wielkich zgromadzeń prawniczych. Dyskutowaliśmy na na Dyskutowaliśmy prawniczych. zgromadzeń wielkich z jednym prawie. Tymczasem zrobiono bardzo mało. Dominuje myślenie myślenie Dominuje mało. bardzo zrobiono Tymczasem prawie. więc pokazywanie, w jaki sposób można obchodzić prawo lub je lub prawo obchodzić można sposób w jaki pokazywanie, więc pamiętnego filmu Sylwestra Chęcińskiego Chęcińskiego Sylwestra filmu pamiętnego

lat mogliśmy wszyscy zrobić wiele dla podniesienia wie podniesienia dla wiele zrobić wszyscy mogliśmy lat (1967). (1967). swoi Sami pra ------­ - w padku tej akcji popełniono elementarne błędy: przede wszystkim brak brak wszystkim przede błędy: elementarne popełniono akcji tej padku W wyszkolenia. poziom niski jest głów policji że naszej problemem nym przekonany, byłem wcześniej Już uwagi. o premier ministrów rządu poprosił posiedzeniu na że wydarzenie, zginął. szokujące tak funkcjonariuszy było To z Jeden policjantów. ostrzelali bandzio którzy z rami, samochód Nadjechał zabezpieczyć. to by pojechała policyjna, miejsce Na ekipa ładunkiem. drogim z TIR-a skradzionego kryli wy policjanci Nadarzyna koło Parole wsi we wydarzenia: do tragicznego doszło jednym Millera o Leszka rządu wspomnę Za SLD. rządów zadania, okresie w sobie przypadku ułatwiać temu nie daję by często Jednak i rządów wyraz. obecnych krytykiem jestem Oczywiście, inaczej. zachować czy postąpić się ośmieli nie Nikt być. ma tak powiedział, wódz jak zasada: nich w zuje Obowią Obywatelska. Platforma wczorajsza była to czy PiS, jest dzisiejszy to czy tego, od niezależnie „wodzowskie”, się zrobiły partie Same zależności. izpersonalnych zniewiedzy także wynikającą rządzenia, jakością z niską do czynienia z tym w związku mamy Niestety, kariery. czy ambicje na osobiste ze względu w politykę zaangażowanych więcej coraz a ideowych, ludzi mniej Coraz alternatywy. życiowe atrakcyjne bardziej przyczyn, różnych z mają, oni bo fachowców, nich mniej wśród Coraz jest stanowisk. ważnych do i selekcji polityki do mechanizmy docierających ludzi również uległy Pogorszeniu degeneracji. ule gała jakość ich że przekonany, jestem roku, 1989 po polityczne partie najczęściej ludzi, swoich pochodzących z wnętrza tych partii. Obserwując, zgłaszają jak się kształtowały partie państwa, funkcjonowania chwi tej w obszarach w różnych problemów stanowiska na istotne o kadr dobór chodzi Gdy li. najpoważniejszych z jeden To zmianą politycznej. ze ekipy wraz wymieniani częściej coraz są którzy państwa, funkcjonariu szach wysokich o także tutaj Myślę zajmują. się jakimi nach, dziedzi w fachowość także ale świadomość, i wiedza ich jest blemem życiu politycznym, zasiadających w parlamencie czy w rządzie. Pro rządzie. w czy parlamencie w zasiadających politycznym, życiu przy ------31 III RP się nie przeżyła 32 Problemy z naszym państwem kich wyzwań zabrakło, wszystko zaczęło się rozpadać. się zaczęło wszystko wiel zabrakło, tych wyzwań kich Kiedy ramy. określone nie na nakładało i polityczne życie nasze To organizowało zadania, międzynarodową. z polityką ambitne głównie związane inne mieliśmy Potem zgody. i współpracy poziom taki miejsce mieć mógł kontraktowym sejmie tzw. w Dlatego tycznych. poli środowisk innych wiele przez podzielane stopniu cele te dużym w ale były „Solidarnością”, z i opozycją dawną inicjatorami z związani głównymi ludzie byli Oczywiście, roku cele. 1990 czy wielkie nam 1989 w przyświecały ponieważ państwa, pierwszym w przekształcania było lepiej okresie trochę że wrażenie, Mam krajem. naszym rządzących ludzi przez roli swojej rozumienie do i niewłaściwe prawa stosunek niewłaściwy pokazujące przykłady, typu tego mnożyć Można z„dopalaczami”. problem sam ten nadal mamy później, 10 lat Dzisiaj, sprzedało. dobrze się też to prasowej konferencji Na itd. wych rutowa i wielomilionowekonfiskatę grzywny nakładanesklepów, przez urzędnikówzamykanie państwo zakładającą ustawę niekon stytucyjną, zdaniem moim wprowadził, Tuska rząd Tymczasem ręki. do świństw tych brały nie i młodzież dzieci by i wyjaśnianiu, edukacji na się skupić Należało media? przez rozdmuchany – w mierze dużej laczy” „dopa problem się pojawił Tuska Donalda rządu za kiedy zrobiono, Co sprzedało. się dobrze prasowej użycie konferencji na Ito broni. policji ułatwiające prawie, w zmiany po zaproponować dyskusji stanowił po rząd Tymczasem pod policjantów. trzeba szkolenia jakość oczywiste: nieść dość się wydawały Wnioski zabezpieczenia. ------Ludwik Dorn To, czego zabrakło

Należę do szkoły – znanego z twórczości Stanisława Lema – Kerebrona Emtadraty, który przez 40 lat wykładał ogólną teorię smoków w Wyższej Szkole Neantycznej. Doszedł on do wniosku, że jak coś istnieje, to jest ba- nalne i nauka nie powinna się tym zajmować. Dlatego wykładał o smo- kach, których nieistnienie uznał za probabilistyczne. Jest różnica mię- dzy smokiem, który nie istnieje z prawdopodobieństwem 95%, a takim, który nie istnieje z prawdopodobieństwem 25%. Także poza dziedziną smokologii interesujące jest to, co nie istnieje, bo wtedy można zadawać pytania: dlaczego coś nie istnieje? Jak coś nie istnieje, to czy nieistnie- nie tego czegoś jest „twarde” – nie ma go i już – czy nieistnienie to jakaś niezrealizowana potencja, która w innych okolicznościach mogłaby się jednak zrealizować? W polityce, szczególnie w państwie, interesujące są te projekty, którym można przypisać walor postulatu praktycznego ro- zumu politycznego (trochę tak, jak Bóg w Religii w obrębie samego rozu- mu Immanuela Kanta), projekty, do których realizacji wstępnie się przy- mierzano i które „spoczęły niespełnione”, jak ta „mgła dziewczęca, która chciała dostać warg i oczu” w Balladzie bezludnej Bolesława Leśmiana. Zajmę się jednym, moim zdaniem istotnym projektem, ale wcześniej, dla analizy kontrastowej, zatrzymam się przy tym, co nam się podczas ostat- niego ćwierćwiecza udało, co wyszło i dlaczego. Do tego zaś, czego, kiedy 33 i dlaczego nie zrobiono, przejdę później. 34 Problemy z naszym państwem zajmowano się państwem – by odwołać się do określenia przejętego przejętego określenia do się odwołać by – państwem się zajmowano się wszystkim przede jednak Czym niebłahe. osiągnięcia są wszystko To niemożliwe. dotąd było takiego coś W Polsce stwa. state capture przypadek jest To badaczy. z jeden określił to jak politycznej”, rodzinie „adopcyjnej przywódcy wokół nej teru partyjnej nomenklatury gospodarczej, lecz oparty jest na skupio cyjna większość, którą uzyskuje Fidesz, ale ten system nie ma charak oligarchiczno-klientystyczny. system stworzenie Jego umożliwiłademokratycznych konstytu warunkach w działający sprawnie stalował ta droga,Czechami którą już przeszły Węgry, gdzie Victor Orbán zain Przed państwem. steruje premier wicepre jako 2017 roku i grudnia 13 aod mier, finansów minister jako Babiš, Andrej milioner gdzie sąsia dów, południowych naszych na spójrzmy – oligarchizacja Korupcja, unijnym. rynku trudnym na konkurującą zpowodzeniem spodarki, go gałęzią eksportową najbardziej się stało rolnictwo a przemianom, głębokim uległa wieś Polska koszyczkowego). pobieranie zadania także swoje (w tym wykonywali kompetentnie studiowali, się, uczyli poci w jeśli Nawet „dosiębierność”. posuniętą daleko za racji, bez nie której często się, rzuca partia, – PSL miało wsi rozwój i rolnictwo na funduszy nie wykorzysta na wpływ urzędniczy i polityczny większość największy czasu Przez tego funduszy. tych zmarnowano nie i Ale rozkradziono nie realizacji. do celów dobór czy absorpcji tej moż jakość jeśli nawet – krytykować na poziomie wysokim na ab europejskich środków nastąpiła sorpcja urzędu, wobec obywatela pozycja się zmieniła czasu tego kwitnącej w zorganizowanej przestępczości ukrócenia społeczno-gospodar do i doszło czym, politycznym ustrojem z związanymi talnymi fundamen sprawami Poza ćwierćwieczu. ostatnim w państwu udało się naszemu sporo to porównawczej, perspektywie w spojrzeć Jeżeli latach 90. minionego wieku. W porównaniu do pierwszej połowy połowy pierwszej do porównaniu W wieku. minionego 90. latach nie zajmowano nie PSL-u pojawiły się kolesiostwo czy nepotyzm, to ci kolesie/ne ci to nepotyzm, czy kolesiostwo się pojawiły PSL-u ? Nie zajmowano się państwem jako systemem i systemem jako państwem się zajmowano Nie ? – zawłaszczonego pań zawłaszczonego – nie nie ------deusza Mazowieckiego i Jana Krzysztofa Bieleckiego, poza wielkim wielkim poza Bieleckiego, Krzysztofa Jana i Mazowieckiego deusza Ta rządy: dwa Pierwsze historycznej. perspektywie w rzecz Ujmijmy rozumienia. polityki idealnemu typowi bliska była roku 2015 do polska się, mi polityka że Wydaje rozumienia. i rozumu niepo polityki zawsze koktajlem jest wtarzalnym rzeczywista Polityka drugorzędną. sprawą niego dla są żeglugi warunki a podąża, którym kurs, wytyczony ma rozumu Polityk mielizn. zauważonych pływów, wiatrów, do kurs dostosowuje zatonął; nie statek niego przez dowodzony by jest, troską podstawową Jego zmierza. portu jakiego do wiedząc, nie żegluje, który kapitana, na przypomi rozumienia Polityk rozumu. i politykę rozumienia idealne politykę typy jako wyróżnił który Arona, do się odwołać znów Można adaptację. pizmy,tro starali siępaństwo je porządkować,przez ujawniane ale na nie wykraczali pozareagowali reaktywną reaktywne: większości w one były ale działania, nie rozumne podejmowali władzę niekiedy sprawujący bezmyślni, byli politycy Oczywiście, własnych. celów niej w realizacji do dążący i rzeczywistość rozpoznający podmiot rozumny i przypominało i bardziej państwo Polskie zjawiskami. i bytami sobie tymi z radzenia sposoby błędów, i prób metodą państwa ogół na instytucje wykształcały, i segmenty Poszczególne migracje. ganizowana, Unia z samorządy, Europejska zagraniczny, kapitał gospodarcze, podmioty watne pry się Pojawiły musiało. się zająć teraz a zajmowało, nie się państwo przeszłości w którymi podmiotów, i bytów pojawiało zjawisk, że to, nowych na wiele się strategicz i wpływały związane zdarzeń nim bieg z gdyż polityczne się, decyzje ne Zmieniało zmieniane. było niż zmie niało, „się” bardziej wiele o że tezę, jednak i się Stawiam głęboko. się zmieniało lat 27 niło minione przez państwo polskie Oczywiście, uosobionym. rozumem jako – Clausewitza od Arona Raymonda przez przypomina pierwotniaka kierującego się tropizmami niż świadomy świadomy niż tropizmami się kierującego pierwotniaka przypomina acquis communautaire communautaire acquis i funduszami, przestępczość zor przestępczość funduszami, i zmie ------35 To, czego zabrakło 36 Problemy z naszym państwem 1 Strategicznych Studiów Centrum Rządowym o roku 1996 sierpnia 8 z ustawa – istotna ale udana, końca do nie – też się wprawdzie Pojawiła bywało). tym z różnie – nie lub może podjąć jej roli się tej chcieć substrat ludzki (oczywiście re państwa roli w przywódcy alnego ministrów rady prezesa usytuowała i wprowadziła która administracji działy konstytucja, rządowej, administracji ustawa działach o Ministrów, Radzie o ustawa się: pojawiły Wtedy SLD–PSL. tu gabine pierwszego od się zaczyna na naprawdę tak reakcją jest niedostosowanie, to która struktury, jako państwa przebudowa Pierwsza igospodarczej. społecznej politycznej, rzeczywistości się zmieniającej gene gruntownie do niedostosowane ralnie centralistyczno-postkomunistycznymi, nawykami i kadrami z mierze w znacznej państwo mamy ciągu w dalszym RP III latach szych z rządowa administracja PRL-u po odziedziczona niż politycznej logice i zasadach innych na działającymi – politycznymi samorządami z podmiotami kontakt bezpośredni w weszło polityczne centrum myśli na tu Mam rządu komisję wspólną i samorządów,przede której wszystkim dzięki Suchockiej. państwa Hanny rządów przebudowy okresie w Elementy się pojawiły zastało. się jakie narzędziami, posługiwać trzeba się to gospodarczy, kryzys potężny mamy i się wszystko wali kiedy bo Słusznie, relacjami. powiązanych instytucji zespołu systemu, jako państwa się przebudową gospodarki zajmowały nie i wolnorynkowej, demokracji wolności, dotyczących reguł damentalnych fun funkcjonowania zapewnieniem samorządowej, reformy dziełem wowania władzy przed 1989 rokiem, zdawali sobie sprawę z tego, że że tego, z sprawę sobie zdawali rokiem, 1989 spra przed realnego władzy z wowania doświadczenia mieli jak którzy gdyż, przywódcy, rządu, jego sądzę, czyli państwa, centrum przebudowy tej się podjęło SLD uwagę. skupię wywodu ciągu – w dalszym o nazwę tu chodzi – nie jej kadrami i nawykami centralistycznymi. Podsumowując: w pierw w Podsumowując: centralistycznymi. nawykami i kadrami jej Dz.U. z 1996 r., nr 106, poz. 495. poz. r., 106, nr z1996 Dz.U. 1 . Właśnie na RCSS RCSS na Właśnie . w innej innej ------Rządowego Centrum Legislacji, co zapewniło premierowi i premierowi zapewniło co Legislacji, Centrum Rządowego powołanie było wyjątkiem Jedynym rządu. centrum przebudowy SLD przez rozpoczętej kontynuacji obejmował nie ten Zapał zapału. skiego reformator pełen był rząd powołany a Wolności, Unią z koalicję warła za Solidarność, Wyborcza Akcja władzy do doszła roku 1997 Jesienią władzę. SLD– straciła PSL koalicja jesieni na a roku, 1997 stycznia 1 powołano nie RCSS pewno stało. na czasu a polityczna, wola była czy zdolno wiadomo, nie nowych ale ści, wykształcenie i wadą rehabilitacja ciężką były z Możliwe się wrodzoną. urodziło Dziecko PSL-u. polityk ale premiera, nik współpracow bliski został nie RCSS szefem koalicyjnych ramach w przetargów Ponadto pieniądze. i „prawdzi z władzę mającymi przegrywać ministrami, zawsze wymi” musiało rządzenia procesie realnym w jako resortowej logice w je stworzono – błąd fundamentalny popełniono RCSS, tworząc Jednakże podręcz jego a Ministrów, –RCSS. mózgiem Rady nym Prezes być miał władzy strukturę cym integrują Czynnikiem resortowych. liniach po rozjeżdżać która się władzy, zaczęła strukturę integracyjno-koordynującej funkcji spełniać stanie w jest nie – partia ich tym w – partia żadna ustrojowych i nych politycz warunkach nowych radykalnie w że sprawę, sobie zdawało SLD Kierownictwo PZPR. kierownictwa skład w się wchodzili ile o liczyli tyle, o ministrowie ważniejsi i premier a wykonawczy, miał charakter premierem z Rząd partyjno-urzędniczo-eksperckim. całym z zapleczem KC sekretariaty – obsługiwał ją który mózgiem, a polityczną, wolę artykułowało które PZPR, KC warunkach Polityczne W Biuro było rządową. siłą tą PRL-u strukturę integruje która siła, istnieć musi wi Jerzemu Kropiwnickiemu wyłącznie do walki z wicepremierem wicepremierem z walki do wyłącznie Kropiwnickiemu Jerzemu wi ministro służyło i przetargowo-fasadową przez instytucją się stało spożytkowane ale AWS, zostało Strategicznych Studiów Centrum dowe Rzą Sejmowi. przedkładał rząd jakie ustaw, kształt na wpływu liwość quasi -ministerstwo dla jajogłowych, które które jajogłowych, dla -ministerstwo

KPRM moż KPRM ------37 To, czego zabrakło 38 Problemy z naszym państwem obywatelskim, ale także politycznym, wyczerpał się się wyczerpał politycznym, także ale obywatelskim, poziomie Na spełnienia. błogości smutnej w się pogrążyli polityki nicy wraz roku 2004 w z się zakończyła państwa przebudowa Reaktywna roli. wtej zafunkcjonowała nie ogóle w rządu decyzyjnego in centrum mózg jako słowy, pomyślana Innymi stytucja fikcja. czysta była już to i – Nikolskiego Lecha tam zesłano następnie a Pietrewicz, Mirosław PSL-u nominat ob nim najpierw jął kierowanie RCSS, status polityczny obniżył powodów znanych z Miller Leszek SLD rządu drugiego Za Balcerowiczem. Leszkiem czerwonej linii oddzielającej politykę partyjną od polityki rządowej, rządowej, polityki politics od partyjną politykę cienkiej oddzielającej na się linii sytuujący czerwonej cywilnej, służby urzędnicy wyżsi są rządu o Wkrajach będzie. takim nie go to w zainstaluje, nie się jeśli mózgu wPolsce że miejscu brzmi, Odpowiedź potrzebne? jest Kan Premiera poziomie na celarii miejsce takie dlaczego a pytanie: postawić Można wolę polityczną. artykułujące organy obsługujący państwa, mózg funkcjonować mógłby gdzie miejsca, władzy w strukturze było Nie RCSS. kwidowano zli państwa” „taniego tzw. ramach w Ponadto Premiera. impulsów żadnych Kancelarii z było nie ale Informatyzacji, ds. Stałego Komitetu i powołanie Regionalnego Rozwoju Ministerstwa pozycji wzmocnienie na stąpiły elementy Owszem, przebudowy w resortach, przede poprzez wszystkim Antykorupcyjnego. Biura Centralnego likwidacji powołaniu kadr, i WSI przebudowie na się skończyła sprawa a zarzucony, został męczyć. państwa i przebudowy program szarpać PiS-u rządu się co pierwszego Podczas po więc a trzeba, gdzie tam, Jesteśmy na!”. tyczący tego, że chcemy być na Zachodzie, najpierw w NATO, potem potem NATO, w w najpierw Zachodzie, na być chcemy że tego, tyczący tykę mają wdrożony nawyk ciągłego uzgadniania ze sobą stanowisk stanowisk sobą ze uzgadniania ciągłego nawyk wdrożony mają tykę

uzyskaniem członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Wszyscy uczest Wszyscy Europejskiej. Unii w Polski członkostwa uzyskaniem wykształconej i sprawnie funkcjonującej służbie cywilnej „mózgiem” „mózgiem” cywilnej służbie funkcjonującej i sprawnie wykształconej ni uoesij Nsąio ozce „ra, hio Jse pięk Jesteś chwilo! „Trwaj, poczucie: Nastąpiło Europejskiej. Unii od od policy , którzy poprzez idącą w dziesięciolecia ciągłą prak ciągłą dziesięciolecia w idącą poprzez którzy , consensus do nie ------ślił jeden z politologów – trzystu ludzi naprawdę rządzi Francją. W Francją. rządzi naprawdę ludzi trzystu – politologów z jeden ślił okre to jak – Tych cywilnej. służby warstw górnych z się wywodzą ale polityczne, zajmują stanowiska członkowie których włącznie, zydenta są władzy „mózgiem” francuskich warunkach ustrojowych W premiera. i ministrów swoich 4 2015. Kraków Mazur, Stanisław 3 2 port port ra punktach wielu w nim z zbieżny jak intelektualno-seminaryjnych, wytworów takich los podzielił i skutku nie politycznego ten żadnego Raport wywarł zarzucona. zostaje rozumu” „polityka a rozumienia”, „polityką wyłącznie jest uwarunkowań; i wyzwań strategicznych sać i zidentyfikować się dających od oderwaniu dużym w się toczy ca bieżą polityka Polsce w że to, było konkluzją polityczną podstawową blicystyka, np. Rafała Matyi. Wyszła też książka Artura Wołka Wołka Artura państwo książka też Wyszła Matyi. Rafała np. blicystyka, Michał Boni wraz z zespołem sporządził raport raport sporządził zespołem z wraz Boni Michał po dwie podjęto ważne próby, które Obywatelskiej mogły zaowocować stworzeniem „mózgu” Platformy władzy. kadencji dwóch Podczas premierze. przy umocowanie mieć on i musi stworzyć go trzeba to władzy, „mózg” zadziałać ma Polsce w Jeśli wej. zawodo eksperc pozycji ich udział zagrozić może polityki jakikolwiek kreowaniu w że ko-doradczy uznając, wykonawczej, czysto i re logice sortowej w oni działają ale urzędnikom, jej kompetencji odmawiam Nie cywilna. służba rodzaju tego funkcjonuje nie wciąż Polsce w Otóż iekspertów. współpracowników gronem z najbliższych wraz stanu) podsekretarzy (w parlamentarnych stanu od różnieniu podsekretarze stali są „mózgiem” brytyjskich runkach Słabe Słabe państwo Wołek, Artur Rzeczypospolitej głównych grzechów Osiem iMy. Państwo rozwojowe Wyzwania 2030. Polska Państwo i My Państwo 4 . Jerzego Hausnera Jerzego cabinets ministériels ministériels cabinets , Kraków 2012. , Kraków , red. Michał Boni, Warszawa 2009. 2009. Warszawa Boni, Michał , red. 3 czy wiele pozycji naukowych i naukowych pozycji wiele czy z gabinetem premiera i pre i premiera gabinetem z , red. Jerzy Hausner, Hausner, Jerzy , red. Polska 2030 Polska 2 , którego którego , Słabe Słabe wa opi pu od ------39 To, czego zabrakło 40 Problemy z naszym państwem su niewydolności państwa. Dopiero w takich warunkach pojawi się się pojawi warunkach takich w Dopiero państwa. kryzy ciężkiego niewydolności bez su doszło kluczowe, znaczenie ma co cen rządu, tym w trum państwa, reformy do by sądzę, nie realistycznie, Mówiąc dobrze. to się skończyło Nie rumakiem. powodować tów podszep żadnych bez stanie w jest że sądził, i siodle w siedział pewnie Tusk premier 2011 roku Na jesieni w pan przepaść”. spadnie lata cztery za inaczej bo lewo, w ostro teraz a bagnie, w ugrzęźniecie lata dwa za partia i pańska pan inaczej bo w prawo, uzdą powiedzą: trzeba premierze, którzy „panie tacy, być muszą premierze przy i rządzie w Zatem innego. mu nic na starcza nie i pomyślunku energii w siodle; utrzymać się chce on a czepia, się prasa tu koty, sobą ze drą ministrowie bruź tu dzi, frakcja własna tu kąsa, opozycja Tu koniu. narowistym na jedzie przypomina premier wielopartyjnym, systemem z w porównaniu łatwiejsza jest premiera polityczna sytuacja gdzie nym, dwupartyj systemie w nawet że pisał, nożem Schumpeter owym Joseph gardle. na niewydolności, kryzysem z związane być musi wprowadzenie Samo zmian Tuska. Donalda na się oburzam Niekoniecznie zmiany. woli politycznej krystalizacji mocnej do doszło szczeblu najwyższym na aby powodu, było nie z tym w związku rządu, niewy dolności kryzysu było nie sytuacyjnego, przymusu było nie bo zdaniem: Moim stało? się tak Dlaczego zmian. propozycjami nad pracowali ostro politycznym, szczeblu wysokim na Tymczasem także ludzie, różni rok ponad wydarzyło. przez nie się dalej nic I wrócił. nie czym po wróci, że do sprawy i powiedział, zainteresowanie wyraził który premiero Tuskowi, roku wi 2011 w wyborach po miesiąc około przedstawiono prac rezultaty po czym opracowaniami, wyżej z zbieżny przywołanymi jekt, pro ciekawy Powstał Rydlewski. Grzegorz i Siemoniak Tomasz Strąk, Michał Grupiński, Rafał Stępień, Jerzy udział nim w Brali rządu. cen trum tym w państwa, reformie poświęcone Tuska, Donalda rządzie w wicepremiera Pawlaka, Waldemara inicjatywy z roku 2009 w zowane zorgani seminarium było czasie samym w tym zmian próbą Poważną gentlemana , który który , ------zysem, bez noża na gardle, nikomu „nie chce się chcieć”. chcieć”. się chce „nie nikomu gardle, na noża bez zysem, kry wywołanego przymusu bez że tym, na polega Problem polityczne. interesy rozległe i cieka masywne Co naruszała zmianę. zmiana taka aby sądzę, nie we, rzeczywistą umożliwi który reformatorski, przymus - - 41 To, czego zabrakło

Joanna Kluzik-Rostkowska Rządzenie – ciągłość i zerwanie

1. Po wyborach w 2015 roku Prawo i Sprawiedliwość postanowiło wrócić do 1989 roku. Jarosław Kaczyński uznał, że Polska budowana przez ostat- nie 27 lat nie spełniła jego oczekiwań i trzeba zrobić restart. A ponieważ każda radykalna zmiana potrzebuje wroga – idealnie się do tego nadaje opozycja – wyzywanie przeciwników „dobrej zmiany” od komunistów, złodziei, gorszego sortu nie wynikało z emocji czy braku dobrego wy- chowania. Było dobrze przemyślane, miało jasno definiować, kto stoi po której stronie barykady. W dodatku w tym powrocie do przeszłości kusi- ło jeszcze jedno: nie popełnić błędu rozmawiania z przeciwnikiem, czyli komunistami, których rolę w 2015 roku miała odgrywać m.in. Platforma Obywatelska.

Skoro ma być nowy początek, to wszystko trzeba zbudować raz jesz- cze: elity, kadrę urzędniczą, wojsko, edukację, służby... Na tym właśnie skupił się PiS. W dodatku przez „nowe” rozumie „swoje”. Leninowskie przeświadczenie, że kadry są wszystkim, wróciło do łask. No i przydałby się mit założycielski. Najlepiej do tego nadaje się katastrofa smoleńska. Oczywiście pod warunkiem udowodnienia, że to nie był wypadek, tylko 43 zamach, za który odpowiedzialność miałyby ponosić elity właśnie odsy- łane do lamusa. 44 Problemy z naszym państwem w w borów w i cierpliwość Odpowiedzialność, rządy? dojrzałe cechować powinno Co pójść innądrogą?Dziśmożemytylko dywagować. byłomożna cierpliwości, Gdybyśmy więcej kapitału. mieli rodzimego dla miejsca będzie nie i przymknie się rynek wkrótce że zakładał, Słusznie supermarketów.polskich tworzenie postulował 90. latach w który łami), liberagdańskimi - z (związanego Merkla Jacka wypowiedzi też Pamiętam trum „ExpressWieczorny”. Cen- Porozumieniu podlegający właśnie stanął dylematem takim przed bo pamiętać, tym o powinien Kaczyński Jarosław rynku. z schodzić woli po- komputerowy,albo druk oraz skład na przejść i zachodniego pitału i metrampażami nich w szalejącymi z drukarnie miały które gazety, np. my. Nie chcą jednak pamiętać, że po 1989 roku odziedziczyliśmy po PRL-u rodzi - kapitał dominuje gdzie Niemiec, czy Brytanii Wielkiej z przykłady sności poszczególnych tytułów. Zwolennicy repolonizacji powołują się na wła- problem wraca Dzisiaj media. są przykładem oswajamy.Dobrym je 27 odpowiadamy.Od sami co za czegoś, jako państwa sobie swajania przy- proces zatem był Konieczny dawna. od nim z walczyliśmy nasze, jest Nie twór. obcy jest to państwo że myślenie, odziedziczyliśmy datku do- W rządzeniu. w doświadczenia miała nie opozycja Solidarnościowa ropy. Emocjądominującąwtymczasiebyła niecierpliwość. Eu- dogonienia szybkiego potrzeba była silna Bardzo Zachodu. bliżej i si W 1989 roku dostaliśmy wolność. Chcieliśmy być coraz bogatsi, - szczęśliw 2. dów IIIRP. Budowniczy–JarosławKaczyńskiijegopartia. Na gruzach dawnego świata miałaby powstać nowa Polska, wolna od błę- antydatowane wydania regionalne. Taki tytuł mógł albo skorzystać z ozsai z owace ppzdió. o isey kńzł się skończyło niestety To poprzedników. doświadczeń z korzystanie śmietnikach. Miał to być symbol stanu Polski. Miller obiecywał wielkie byćobiecywał to Miller Miał Polski. śmietnikach. stanu symbol itpdi 21 rk. l prwai – ezk ilr zd d wy- do szedł Miller Leszek – porównania Dla roku. 2015 listopadzie 2001 roku, pokazując w kampanii wyborczej ludzi grzebiących ludzi wyborczej kampanii w pokazując roku, 2001 ka- lat inkw Tmo eatci ri js ztwżjc. orwdi do Doprowadził zatrważające. jest armii dewastacji Tempo ciwników. Antoni Macierewicz przerósł oczekiwania swoich najzagorzalszych prze- efekty chaosu,jakiPiSnamzafundował. roku, bo obejmą rocznik, któryuniknąłeksperymentów. Potempoznamy Myślę, że jeszcze międzynarodowe badania PISA wypadną dobrze w 2018 jakiś czas – obawiam się – będzie to brzmiało jak bajka o żelaznym wilku. Za świecie. w i ale Europie, w tylko nie edukacji najlepszych z jedną śmy mieli- roku 2015 W wielki. byłbyzbyt wstyd Widocznie autorem. ich jest kto dopytywaćsię, dziś próżno że niezdarnie, programowetak podstawy Zmieniła podstawówek. do gimnazjalistów i przedszkoli do sześciolatki cofając przeszłości, PRL-owskiej zgrozo, o do, powrót sentymentalny le w dzieje się co to, jest odpowiedzialności braku całkowitego Przejawem jednej partii. własnością. Wszystkie instrumenty państwa mają być podporządkowane jego byćwyłącznie musi Polska że uznał, PiS roku. 2015 listopadzie w się zawaliło – rządy kolejne przez podzielane – odpowiedzialności Poczucie mińczak, przejęłateprojektyiwprowadziłajewżycie. ustaw.Obywatelskiej,Platformy z następczyni Moja Agnieszka Chłoń-Do- projektów część sformułować się mi udało rodzinnej, polityki program Przygotowałam poprzednikach. po zostały tylkoże zrezygnować dlatego, nich z przyszło nie mi głowy do rozsądne, Były dalej. nimi nad wałam Praco- Jarugi-Nowackiej. Izabelli programy przejęłam wiceminister Jako rządu lewicowejpartiitomusiałobyć wyjątkowo niekomfortowe. przez Millera dla choć odpowiedzialnie, się zachował Miller przywracałam.przywileje i te odebrane lepsze znacznie już były finansowo czasy pracy,wiceministrem zostałam 2005 roku w bo dobrze, dość to miętam Pa- przywileje. socjalne obcinał zwiększać, Zamiast wyborczymi. słami z sprzeczne absolutnie decyzje podjąć musiał państwa, budżetu stan marny zobaczył premiera funkcji objęciu po Kiedy socjalne. transfery dkci z w osu An Zlwk zfnoaa osij szko- polskiej zafundowała Zalewska Anna wojsku. w czy edukacji ha- 45 Rządzenie – ciągłość i zerwanie 46 Problemy z naszym państwem przez te27latijakważnejest,by niktnasztejdroginiezepchnął. ny dla rządzących – efekt uboczny. Pokazuje, jak długą drogę przeszliśmy niespodziewa- – dobry mieć może PiS, dzisiaj nam funduje który coaster, Polityczny kiedyś. niż lepiej rozumiemy mechanizmów wiele siaj Dzi- własnego. coś jako państwo sobie przyswoiliśmy że myślę, lat, 27 ne To był moment, kiedy należało wszystko przebudować. Patrząc na minio- roku. 1989 po sejm pierwszy kontraktowy”,czyli „sejm byłpowiedzialny od- najbardziej że mówią, stażu mojego od dłuższym o Parlamentarzyści 3. sokie miejscewrankingu nieufnościinieustającypostulatjegodymisji. wy- to snu tego efekt namacalny najbardziej ale potędze, o śni Minister postacią zaliczek na uzbrojenie, które dopiero w przyszłości ma powstać. pod zbrojeniowych firm trafiła do sprzętu zakup przeznaczonychna dzy pienię- Większość obietnic. własnych wypełnić stanie w był nie minister czym z związku w czasie, w przesuwane albo unieważniane są Przetargi doświadczenia. zastąpić się da nie dobrąminą i stopniem że tyle światła, prędkością z awansują Kolejni odeszli. najlepsi kadrowej, luki wielkiej roller Rafał Matyja Duchy polskiego państwa

Jednym z najważniejszych problemów jest sposób, w jaki państwo ra- dzi sobie z percepcją rzeczywistości. Nie wynika on jedynie z braków instytucjonalnych Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, ale z nastawienia polityków. Odnoszę też wrażenie, że kolejne ekipy coraz mniej wysiłku wkładają w podwyższenie tej percepcji. Punktem zwrotnym, kiedy poli- tycy uznali, że nie potrzebują mieć silnego zaplecza politycznego, jest rok 2005. A symbolem tej zmiany fakt, iż w 2006 roku zlikwidowano Rządo- we Centrum Studiów Strategicznych i nie powołano na jego miejsce ni- czego nowego. Nie była to świetnie działająca instytucja, jednak nic w jej miejsce nie powstało. W otoczeniu kolejnych premierów było coraz mniej doradców merytorycznych, a coraz więcej „spin doktorów”. Pamiętam niezwykłą skromność premier Hanny Suchockiej, gdy ciągle wzywała do- radców, aby przedstawili kwestie, w których brakowało jej kompetencji. Istniał zatem całkiem liczny zespół zatrudniony w ówczesnym URM na stałe. A kto był głównym doradcą ekonomicznym premier Beaty Szydło? Nie wiemy. Podczas pierwszej rekonstrukcji rządu w grudniu 2016 roku pojawiła się zapowiedź utworzenia własnego centrum analiz w KPRM, ale nie została spełniona. Wcześniej mówiono o wykorzystywaniu w pra- 47 cy premiera zaplecza w postaci Narodowej Rady Rozwoju, ale taki mecha- nizm też nie powstał. 48 Problemy z naszym państwem Tomasza G. Grosse, który wskazywał na finansową słabość samorządów samorządów słabość finansową na wskazywał który Grosse, G. Tomasza przestrogi ważne przypomnieć Warto pieniędzy. adekwatnych dostały nie samorządy żeby przypilnowało, Finansów Ministerstwo ówczesne bo warta, tyle aż byłaby nie siebie z sama decentralizacyjna reforma Ta AWS. czasach w Kuleszę Michała przez dokonanej reformie udanej nej jedy- chyba i brawurowej dzięki wszystkim Przede powodów. dwóch Z dobrze. jest że się, wydaje to państwa, konstrukcję dzisiejszą na patrzy i miasteczek mniejszych do Warszawy z się wyjeżdża rokratyczny.Kiedy centralistyczno-biu kompleks to obserwacji, naszej umyka który ment, ele- Pierwszy rzeczy. takich kilka wskazać można państwie polskim W kwestionowane. i jest nie w zasadzie prawny państwa przezwane przez system szkołę, kon poda jest budzi co To, nie co politycznej. to, debaty jest przedmiotem jest nie co i trowersji najistotniejsze rzeczy gruncie w państwie w że i zwykłego z doświadczenie obywatela tymczasem organach, widocznych jego na skoncentrowani jesteśmy się państwie, Posłużę o Myśląc lodowej. państwa. góry metaforą postrzegania sposobu dotyczy kwestia Druga radców, którzymucośpowiedzą”. do- mieć może to zechce, premier „jeżeli zasadzie: opieraćna to się może Nie systemowym. poziomie na to i państwu wzroku przywrócenie zatem zmiany,jest zacząć trzeba której od rzeczą, Pierwszą państwa. tywności kolejnainnymsię zajmująca i zasadzie podobnej na oparta ak- obszarem powstała nie Jednak państwu. służy i się udała ekip wielu któraocenie w instytucja, To Wschodnich. Studiów Ośrodka przykład Podam percepcji. węzły istniały państwa strukturze w żeby trudne, takie przecież jest nie To problemów? wartościowania i opisywania czyli percepcji, sztab jest gdzie decyzyjny,to ośrodek centralny się mieści Nowogrodzkiej na Jeśli Ujazdowskich. Alejach w zapadały nie decyzje kluczowe tylko,że Wiemy nie ma nic wspólnego ze światem polityki. Pierre Bourdieu twierdzi, twierdzi, Bourdieu Pierre polityki. światem ze wspólnego nic ma nie państwem dotyczy tego obszaru, który kryje się pod wodą wodą pod się kryje który obszaru, tego dotyczy państwem - - - wojewódzkich Europejskiej Europejskiej wUnii Polski członkostwa lat 1 stą. Nie zakładam, że lud jest nieomylny. Jednak, jak się okazuje, dla dla okazuje, się jak Jednak, nieomylny. jest lud że zakładam, Nie elitary stą. jestem Sam początku. od RP III w obecna nie ludu, wobec jest ufność państwa duchem biu Następnym i kontroli. centralizm formuły zatem rokratyczne są Rzeczypospolitej III duchami Głównymi sformalizowanym gorsecie. sztywnym, w prowadzona jest dydaktyka Dziś wszystkim. o prawie jęcia za- prowadzić było można zasadzie w i biurokratyczny liberalny,mniej w temat ten zmieścić aby kłopoty, też miałby Prawdopodobnie wykładu. godzin siatką wymaganego jakiegoś do ćwiczenia prowadziłby magister jako Boni Michał bo odbyć, się mogłyby nie pewnie zajęcia takie Dzisiaj stalinizmu. kulturze o zajęcia prowadzącego jako wpis jego indeksie w znalazłem niedawno że Boniemu, Michałowi chwilą przed Opowiadałem formalizacji. nieprawdopodobnej uległ uczelni, na pracuję odkąd lat, stu kilkuna- ostatnich ciągu w który zawód, przyzwyczajamy.Wykonuję się którego do procesu, jako biurokratyzacji postępującej kwestia to Drugi będą nieodwracalne. To pierwszypunkt. miast wielkich do wyjeździe o decyzje Ich wykształcenie. trzystopniowe lub dwu- jest potrzebne których do inteligenckich, – to nazwijmy – dach zawo- w zatrudnienie mających trzydziestoparolatków dwudziesto-, tam skich wzmocni procesy odpływu młodego pokolenia. Już dziś coraz mniej w Warszawą, poza pracuję i mieszkam lat kilkunastu Od pozorów. świata wym i powiato- poziomie na samorządu likwidacji postulaty się pojawią nością pew- z to Unii, z środków zabraknie Jeśli zawsze. na raz rozstrzygnięta zatem jest nie Sprawa unijne. środki napłynęły bo uniknąć, się udało fy Rozkwit, rozbłysk czy wypalenie? Blaski i cienie 10-ciu 10-ciu i cienie Blaski wypalenie? czy rozbłysk Rozkwit, Grosse, Grzegorz Tomasz miastach średniej wielkości. Osłabienie strumienia środków europej- środków strumienia Osłabienie wielkości. średniej miastach strukturze Krajowych Ram Kwalifikacji. PRL pod tym względem był tym względem pod PRL Kwalifikacji. Ram Krajowych strukturze wojewódzkim lub realne stanie się przeniesienie tych instytucji do , red. Marta Witkowska, Warszawa 2015. 2015. Warszawa Witkowska, Marta , red. 1 . Po wejściu do Unii Europejskiej to się zmieniło, katastro zmieniło, się to Europejskiej Unii do wejściu Po . Bilans polskiego członkostwa w Unii wUnii członkostwa polskiego Bilans , w: - - - - 49 Duchy polskiego państwa 50 Problemy z naszym państwem rem tego cytatu, toby się oburzył. oburzył. się toby cytatu, tego auto rem jest kto powiedzieć, mu jakby choć – klasowej dominacji forma to jest że klasyka, tezy do się zbliża pracodawców ocenie swej w i prawo, służy czego do wyczuwa, intuicyjnie a przynajmniej Wie, pracodawcy. sztuczki prawne poprzez w i błąd wykorzystywany bów wprowadzany sposo wiele też na jest Pracownik prawa. obchodzeniu na a nie wości, pomysło na się że zarabia pieniądze mówiąc, duże którym w finansów, państwa, chcieliby ministrowie kolejni to na czekać Potwierdzali musi nie raporty. wie, każdy To pracownik. zdolny czy wynalazca w zysk nieść pod może prawnik jakim w Stopień, produktów. doty oferowanych czącym pomysłom innowacyjnym dzięki nie a obejść, którzy prawo jak prawnikom, radzą, dzięki zarabia pracodawca ich jak widzą, często zbyt ludzie Jednak postępuje. tak pewno na społeczeństwa część jakaś chociaż zachowania, podstawowe to nasze prawa obchodzenie czy two krętac a prawa, wobec pogardę odczuwa Polaków większość że żam, uwa Nie prawa. postrzegania sposób jest państwa duchem Kolejnym iSprawiedliwość. Prawo na także roku 2015 wyborach w a Kukiza, Pawła na Leppera, głosowa Andrzeja partię na nia mechanizm był taki okienka: telewizyjnego z triumfu mądralami nad zwycięstwa, moment Następuje społeczeństwo...”. dlaczego rozumiemy, nie raz „Kolejny mówią: którzy wyborczym, studiu w elit przedstawicieli twarze smutne widząc natomiast, się Cieszą mysłem. rując się własnym interesem kie ekonomicznym, w głosują, ogóle nie nie głosują z którzy ludzi, wielu Znam internetowych. forach na cie deba jakiejś czy głosowaniu w elitom dokuczenie – gniew jak woli, jej swo wyrażenie na sposobu innego ma Nie wPolsce. populizmu źródeł W gruncie rzeczy nie wypracowaliśmy tego mechanizmu. To w referendach. jedno głosu ze nazywa zabierania ładnie wysłuchanym, – bycia dzisiaj „partycypacją” się co tego, formuły zaproponowania jętność większości demokratów i populistów dużym problemem jest nieumie firmie, jest nieproporcjonalny do tego, co zrobi najlepszy najlepszy zrobi co tego, do nieproporcjonalny jest firmie, na ------an rpr konkurencyjności raport balny Przytoczę talenty. się marnuje którym w krajem, jesteśmy Ponadto 2 w rewolucji prawdziwej o Bourdieu Pierre’a tekstu do raz jeszcze Sięgnę zór, aprawdy szukająpozaniączywkontrze doniej. dla młodych ludzi, co sprawia, że oni postrzegają sferę publiczną jako po- nie działa według wzoru, jaki deklaruje. Stąd płynie istotny przekaz także państwo społecznej: hierarchii poczucia zachwianiem Toskutkuje wych. rozwojo - celów z jeden na jako wykształcenie na stawia propaganda na prostej pracy przyjąć kogoś z niższym wykształceniem. Z drugiej – oficjal- ważne komunikaty. Z jednej strony, każdy pracodawca powie, że lepiej do państwa od czwartorzędny,otrzymują trzecio-, drugo-, jest nim w kto a systemie, istniejącym na skorzystać może kto zarobić, może kto cjentem, benefi- jest kto widząc, Ludzie kwestie. ważne pracysię rynkiem wiążą Z gu znacznieatrakcyjniejszy. jeżeli nie pracują w Warszawie. W stolicy rynek pracy jest w dalszym cią- zwłaszcza cierpią, którzy młodych, ludzi dotyczy stopniu większym nie pracy.znacz- rynku w naszego Ona ocena najsurowsza jest Towłasnych. talentów zatrzymywania i wykorzystywania zdolność o chodzi jeśli sce, bo Ukraina zajmuje w tym rankingu 127. miejsce. Polska zajmuje 99. miej- tak, – Ukraińcówatrakcyjny dla jest rynek nasz że się, Pocieszamy nami. przed są kraje jakie wyobrazić, sobie Można zewnątrz. z talentów ganie do pracy system podatkowy (to jest bardzo surowa ocena); 116. – przycią- niezachęcający i nieefektywny o chodzi gdy 127., pracy; rynek o chodzi 60. źle? jest Gdzie cieszyć. tego z się Możemy konkurencyjna. gospodarka jako 36. miejsce wysokie, zajmuje sklasyfikowanych państw 137 wśród Polska rok 2016/2017 za opracowania Według Davos. w Ekonomiczne pdf. GCR2016-2017/05FullReport/TheGlobalCompetitivenessReport2016-2017_FINAL. The Global Competitiveness Report 2016–2017 Report Competitiveness Global The państwie: „Prawdziwymi rewolucjami symbolicznymi są bez wątpienia miejsce w innowacjach; 66., jeśli chodzi o instytucje; 79. miejsce, jeśli miejsce, 79. instytucje; o chodzi jeśli 66., innowacjach; w miejsce 2 paoyay re Śitw Forum Światowe przez opracowywany , http://www3.weforum.org/docs/ Glo- 51 Duchy polskiego państwa 52 Problemy z naszym państwem przejąć telewizję publiczną, to musiała czekać na okazję. PiS powiedział: PiS okazję. na czekać musiała to publiczną, telewizję przejąć i cji i strów ministrów,wicemini stanowiska dostawała wybory: wygra która partii, należy „dobrą się co wiadomo, było Kiedyś grze. wprowadzając w stawkę zmienił PiS zmianę”, wszystkim Przede niemożliwe. jednak jest To nie było takiezłe,napewnobyło lepszeniżto,cozastaliśmy. to było, co przecież tego, do Towróćmy z”. komputerowej:+ znaczy: „ctrl klawiatury z znanej formuły prostej postaci w odpór na napotyka dzisiaj do podtrzymywana i roku 2015 w Sprawiedliwość i Prawo przez łowana sformu- diagnoza krytyczna że tym, na polega mierze dużej w Problem stanu niejesttakproste,jaksięwydaje. tego odwrócenie widzimy.A jak takie, jest coś że pewności, poczucia nie burze- nieustanne anarchizm, retoryczny poprzez rządzenia metoda jest doświadczenia państwa odwoływał się PiS: utraty pewności i zaufania. To tem spojrzeć na państwo jako na to, co znajduje się pod wodą – do takiego irytacji w elitach, niszczenie ich wizji dobrostanu państwa itd. Trzeba za- wywoływanie poprzez właśnie państwowy, system burzą że poczucie, stwarzają politycy tacy Jednak polityki. przesłanek logicznych mułować wet czasami, co mówią. Z niektórych wypowiedzi Trumpa nie da się sfor kuczenia elitom. Mówią coś, co wytrąca z równowagi elity. Nie wiemy na- do- sposobem są stosunków panujących z niezadowolonych części dla i spójność atakują Oni państwa. dawnego logicznej integralności ruszenie na- widać Trumpa Donalda lub Pen Le Marine wystąpieniach W akcja. 2009, s. 77. s. 2009, działania Oteorii praktyczny. Rozum tegoż, w: 3 mentalną” integralność na zamach sobą za pociąga jakie represje, bezwzględne wywołując giczny, lo- konformizm podważają moralny konformizm niż bardziej które te, integralność mentalną, a w ten sposób wywołują ogromne emocje, które , biurokratycznego pola istruktura Geneza państwa. Duchy Bourdieu, Pierre części komentatorów – spółki Skarbu Państwa. Jeśli jednak chciała jednak Jeśli Państwa. Skarbu spółki – komentatorów części gabinety polityczne. Brała – z pomrukiem niezadowolenia opozy- niezadowolenia pomrukiem z Brała– polityczne. gabinety 3 . To jest, moim zdaniem, nie tylko polska re- polska tylko nie zdaniem, moim jest, To . , przeł. Joanna Stryjczyk, Kraków Kraków Stryjczyk, Joanna , przeł. - - zostać zdecentralizowana. Historia Polski jest znacznie ciekawsza z musi sens, mieć ma jeśli opowieść, nowa ta zdaniem, moim Tymczasem, programów. jej i szkoły dotyczy samo To mu. wierzą i słuchają go ludzie to mówi, coś premier jeśli że przekonaniu, na Poprzestawano zaniedbanie. wielkie było To robił. nie tego Nikt sensu? poczucia młodym dostarczał – wicą odczuwającej narracjipozorność liberalnej, tozapytajmy: kto –poza pra- niezadowolonej, młodzieży grupą z czynienia do przegrana.mamy Jeżeli zostanie sensu dostarczania i mobilizacji poziomie na wojna to skich, obywatel- postaw współczesnych sensie i Polski historii sensie o narracji rze. Można dziś sformułować przesłanie generalne: jeżeli nie będzie innej symbolicznej. Sprawił, że nawet przeciwnicy poruszają się po jego obsza - sferze w dominującą pozycję sobie wypracował lata przez PiS więcej, Co rządzenia. dobrego warunki jako postrzega pozostałe uzależniony,dwa jest a szego stwa, takimi jak klientelizm, centralizm czy biurokratyzm. Od tego pierw- pań - funkcjonowania mechanizmami negatywnymi z zerwie dzy.nie PiS wła- poprzedniej świecie w dobrąpozycję mający przypadkach dwóch w III establishmentu z ToMorawiecki.ludzie Mateusz i Gowin Jarosław mieli wcześniej trzej wicepremierzy w rządzie Beaty Szydło: Piotr Gliński, Zobaczmy,społecznych. dołów pozycję z jaką wzięła się która partia, jest władzy. Ale poza tym kierownictwo dobrej zmiany jest częścią elit. To nie litej. Znajduje się w stanie konfliktu z prawnikami, z instytucjami trzeciej naprawą, bo tak naprawdę jest mocno osadzony w elicie III Rzeczypospo- uruchomić wolę dokonania naprawy ukrytych części państwa? PiS nie zajmie się ich jak pytanie: na odpowiedzi konieczność to kwestia Druga zycji wiedzą,żenastępneprzejęciewładzyniebędzieproste. opo- politycy myślący Rozsądnie wzięcia”. wielkiego tego byłomy, nie że „Udaje- powiedzieć: można będzie nie zwrot, kolejny nastąpi gdy Teraz, I, natychmiast. weźmiemy wszystko to sobie My czekać. chcemy nie „My co więcej, weźmiemy także rzeczy,także weźmiemy więcej, brać”.byłoco wolno nie dotąd których bliska, RP, 53 Duchy polskiego państwa 54 Problemy z naszym państwem lodowej, wpaństwiecodziennym. góry części podwodnej tej w zmian perspektywę także pokażą które tyki, metapoli- poziomu politycznychz debatach argumenty nowe się pojawią Jeśli przynajmniej część z nas się za to weźmie, to być może w historią. nieopowiedzianą ciekawą, bardzo są zdecentralizowanym, rze w zwłaszcza modernizacją, z zmagania Polskie modernizacji. nia wyzwa- czyli pokolenie, następne zmagało się będzie jakim z wyzwania, Krakowa.podstawowego byćpryzmat musi przez Historia opowiedziana niż kiedysięoniejopowiada, patrząc tylko zperspektywyWarszawy czy następnych wymia- Bartłomiej Sienkiewicz Defekty naszego państwa

Dzisiaj często, zwłaszcza w środowiskach lewicowych, powtarza się tezę, że państwo polskie odwróciło się od obywateli. To doprowadziło do buntu i do rządów Prawa i Sprawiedliwości.

Źródeł owego buntu lewica upatruje w strukturze społecznej „postfol- warcznej”. Jednak za taką diagnozą stoi przeświadczenie, że kiedyś był dobrostan. To znaczy istniała homeostaza między państwem a obywate- lem. Załamanie zaś tej równowagi doprowadziło do wycofania się obywa- teli z własnego państwa. Mam co do tej diagnozy zarówno wątpliwość, jak i sympatię. W zachowaniach między obywatelem a państwem reprodu- kujemy określone kategorie kulturowo-społeczne o charakterze długiego trwania. W Europie mamy trwający od 150 lat eksperyment społeczny, w którym grupa obywateli próbuje innych nauczyć szacunku do prawa, państwa i jego reguł. Mam na myśli Włochy. Od półtora wieku – od chwili zdobycia Sycylii w 1870 roku – próbuje się przetransferować tamtejsze państwa na południe. Uruchamiane są gigantyczne środki, aby wyrównać poziom życia i świadomości obywateli państwa włoskiego na południu i na północy. Z jakim efektem? Południe powoli zdobywa Włochy. Dlatego nie lekceważyłbym kategorii kulturowo-społecznych. I w takich katego- riach chętniej mówiłbym o zaborach i strukturze zależności utrwalonej 55 w świadomości Polaków jako o problemie państwa polskiego. Niektórzy uważają, że 27 lat wystarczy, abyśmy się nauczyli, w jaki sposób powinno 56 Problemy z naszym państwem cała konstrukcja państwa polskiego okazała się możliwa do wysadzenia do możliwa się okazała polskiego państwa konstrukcja cała użytkowników.jego dla nawet czasami zrozumiały kolejnyOto przykład: wykonawczą,konstruktwładzę stworzył nie- dzieląc który błąd, zawarty ne schorzenie. Ten przykład pokazuje, że w samej strukturze państwa jest nę, którą się nazywa „operacją antyterrorystyczną”, więc cierpi na podob- woj- regularną Ukrainatoczy nadzwyczajnego: nic tym w ma prawo.Nie koniecznością,bytrzeba było różnymisię posługiwać omijając erzacami, taką przed stali Gdybyśmywojny. stan w państwa postawienie na cych pozwalają- prawnych instrumentów wprowadzenie sytuacji do kwatne ade- szybkie, uniemożliwia państwa konstrukcja naszego że się, Okazało sie formalnoprawnym wyglądałoby w Polsce wprowadzenie stanu wojny. sen- w analizowaliśmy,jak narodowej obrony i zagranicznychspraw mi kompetencjach. Kiedyś – jako minister spraw wewnętrznych – z ministra- wyraźnych i jasnych o niepodzielną, wykonawczą, władzę sprawną i ną w lat 200 od Tymczasem Irlandii. od do- zachód na nas historyczne lokowały świadczenia nasze jakby prezydenta, i premiera między dzieloną po- znaczy to wykonawczą, władzą osłabioną z państwo Stworzyliśmy mienności lokalnych uwarunkowań. jest częścią większego procesu. Należy o tym pamiętać, niezależnie od od- ale wyjątkowym, czymś jest nie polskie, państwo przechodzi co przez to, Podkreślam, logicznym. pęknięciem spowodowany państwu, przeciwko buntu proces jest elementów z Jednym defensywne. bardziej coraz się w Rewolucja „wymywane”. zostają procesie długim w państwa funkcje ne co jest szczególnie wyraziste w Unii Europejskiej. Innymi słowy, niezmien- – granicznym ruchem czy bezpieczeństwem finansowymi, przepływami informacją, nad kontrolę utraciły słabsze: coraz się stają państwa nym cywilizacyj- kręgu naszym W państwem. z problem ma Polska tylko Nie czeństwo. Niezgadzamsięztakądiagnozą. społe- głupie zatem Mamy się? nauczyliśmy Nie państwo. funkcjonować polskiej historii oczywiste jest jedno: państwo polskie powinno mieć sil- dziedzinie informacji to tylko przyspiesza i powoduje, że państwa stają z pltk,a yk wpłij e zptzbwna T rgł dotyczy reguła Ta zapotrzebowania. jej wypełniają tylko a polityki, rzą two- nie tworzy.eksperckie ją Zespoły który ekspercki, zespół nie a tyka, wa wybitne mózgi, jeśli ich potrzebuje, ponieważ istotą państwa jest poli- wzy- Polityka politykę. na oddziaływał będzie mózgów,który wybitnych Jeśli chodzi o centrum – wydaje się złudzeniem, że można stworzyć zespół tychczasowej konstrukcji jestułomna. poważnychkilka problemów.leży stole do- maszynyjej tej w Sterowność na kiedy państwową, nawą sterowania możliwość jest niewielka jak zał, poka- moment Ten konkurencyjne. otoczenie się zmieniające na reakcji decyzję z Podjęto Obywatelskiej. Platformy końca początkiem było co emerytalnej, reformy wprowadzenia do doprowadziło Tuska Donalda przez dłonią krzepką trzymane Centrum przegranej. od włos o walki i wysiłku nego dramatycz - wymaga zdolności takiej zdobycie Jednak prawną. figuracją kon- jest co tym, poza czyli procedurami, poza działania zdolność siada po- centrum to Wtedy Tuska. Donalda i Kaczyńskiego Jarosława Millera, Leszka rządy Przypomnę politycznej. osobowości emanacją jest zwykle decyzyjne jest silne tylko wtedy, gdy za nim stoi naga siła polityczna, która rzeczy zahamować czy też sparaliżować podejmowanie decyzji. Centrum w może konstytucyjnego ministra jednego Protest wiąże. tym z w z zgodnie politycznej woli własnej wprowadzania zdolności ograniczone ma premier nadal to kanclerskimi, instrumentami obudowane zostało reform kolejnych wyniku w Chociaż kolegialne. – formalnie – jest zyjne decy- centrum Polsce w Otóż decyzyjne. hierar- centrum jest Kluczowe chiczna. struktura to Państwo rozbicia. tego konsekwencje inne też Są a którego konsekwencje będąbardzopoważne. ominąć, można nie konstrukcyjny, którego problem Mamy rządzących. nym Konstytucyj- Trybunale o Ustawa stało. się ustawy.to jednej I pomocą za prawem. Każdy, kto obserwował z bliska proces podejmowania decyzji podejmowania proces bliska Każdy,prawem.z obserwował kto kluczowych kwestiach politycznych, wie, ile wysiłku i problemów się problemów i wysiłku ile wie, politycznych, kwestiach kluczowych de facto unieważniła prawo w Polsce, to znaczy zdała prawo na łaskę myślą o tym, co się będzie działo za kilkadziesiąt lat, jako próbę gruncie 57 Defekty naszego państwa 58 Problemy z naszym państwem wiedzieć, że to jest absolutna katastrofa edukacyjna. Jeśli ktoś sobie nie sobie ktoś Jeśli edukacyjna. katastrofa absolutna jest to że wiedzieć, po- mogę i przypadkach różnych czterech w społeczeństwie” o „Wiedzy programprzerabiałem dzieci, reguły.czwórki podstawowe ojcem Jestem zrozumieć życie dorosłe w wchodzącym ludziom pozwalającej kacyjnej, edu- pracy elementarnej wykonaliśmy nie lat 27 przez zdaniem Moim musimy sięnimprzejmować. nie dopóty jest, tam gdzieś tylko gryzie, nie Dopóki Nostromo”? pasażera ósmego jako„Obcego, obywatelipaństwo traktuje większość to kiedy cie, momen- w dzieje się co niezbywalnymi.A cechami są trwałość i ciągłość państwo: tojestzawszeproces,którysięskładazwielu elementów, gdzie działa jak widać, bezpieczeństwa przykładzie Na 90. lat końca gnięciem osią- jest co więzienia, do wsadzając tylkoUkrainie, członków, na ich jak mordując nie gangami, z wojnę wygrało państwo To problemami. z mi czasa- opornie, czasami przyszłość, swoją tworzy drogą tą właśnie które państwa, ciągłości zerwania poczucie nas: z niektórzy odczuwają który ból, też Jest trwa. To narzędzia. swoje doskonaląc tempie wszystkich nas niezadowalającym i żmudnym w polskie, państwo przechodziło jaką gę, którapolicja, szkoliteż się dobierai kadry. Ten dro- opisuje najlepiej ciąg Jest itd. społeczna stabilność zamożności, wzrost przyczyn: ciąg zawsze To przestępczości. spadku bądź wzroście o decyduje która przyczyny, jednej ma nie że wiedzą, doskonale Kryminolodzy 2500. do spadła sce Po roku, średnialiczbadziennychw 2014 10 latach, czyli w Pol- przestępstw 4000. było to dnia jednego ciągu w Polsce w popełnianych stępstw prze- liczba średnia roku 2004 W lat. 27 ostatnich bilansu do Wróćmy wygrywa polityka. zawsze konstrukcji tej wiedzy.W innej siebie do dopuszczania zdolność wykonawcząwładzę wykonawczejdzierży władzy kto tem ma i ktoś, jest nie to odwrotnie: nie A zwycięstwo. jego przygotowujących analiz kretnych kon- BlairaTony’ego przez zamówienia od się zaczął który „blairyzmu”, pochód triumfalny Pamiętamy krajów. wszystkich ale Polski, tylko nie hn tanki think ryzy o lia Tk arwę awęsy eksper- największym naprawdę Tak Blaira. do przyszły te, zjakimimamydotejporyczynienia. niż nieszczęścia poważniejsze wiele o przyciągnie końcu na co spirali, w pogrążaćAlbo będziemy się rudymenty państwapolskiego. wać nanowo rozumienie i zdołamy stworzyć stwa, a w dłuższej perspektywie także koniec Polski. Albo znajdziemy po- pań- naszego koniec będzie to nowo, na państwo swoje powoływała czas jakiś co będzie kulturowo-politycznego sporu stron dwóch z jedna tylko grana PiS-u, a następnie wciągnięcie tej partii do wspólnej rozmowy. Jeśli politycznymbyłabyOptymalnymwarunkiem prze- nieoznaczone. chwili tej w są które politycznych, warunkach w nowo, na polskiego państwa zaprojektowania konieczności progu na Stoimy rokiem. 2015 przed było co tego, do wrócić też można Nie niemożliwe. To ramach? obecnych w działać mogło będzie politycznej zmianie po Czy człowieka. jednego woli na oparte jest które i prawa ma nie którym w państwo, Mamy dalej? my z problem mamy chwili tej w że sprawia, edukacji poziom nie to Jednak jak resztaobywateli, itegoucząnaszedzieci. państwo pojmują tylko wyjątkiem, tu są nie i mają, jaki taki, państwa go ale praktyka jest dramatycznie zła. Nauczyciele mają stosunek do własne- ministerstwa, widzenia punktu z egzamin zdają może być one bo wych, programo- założeniach o mówię Nie WOS. zajęcia jakiekolwiek na szam zapra- to państwie, własnym o dzieci uczyć można głupio jak wyobraża, państwem. Problem jest inny: nie ma powrotu do przeszłości. Co zrobi- Co przeszłości. do powrotu ma inny:nie jest Problem państwem. modus vivendi , by można było zaprojekto- 59 Defekty naszego państwa

Kazimierz Michał Ujazdowski Instytucje i ludzie

Przed kilkoma laty jeden z moich francuskich przyjaciół, sympatyk republikanów i zagorzały gaullista powiedział: „Polityk musi być con- tre. Jeśli nie jest gotów sprzeciwiać się, popada w rutynę i godzi się z bylejakością. Jeśli godzi się z tym, co słabe, nie formułuje innowacji, jest kompletnie nieużyteczny”. W odniesieniu do własnej partii powie- dział: „Jeśli moja partia się nie zmieni, jeśli nie będzie otwarta i nie będzie się wciąż odświeżała, Marine Le Pen zatryumfuje we Francji”. Największym zaniedbaniem jest zatem niezdolność do ciągłego od- świeżania myśli i do krytycyzmu. Odnoszę wrażenie, że duża część elit społecznych w Polsce nie ma zdolności do krytycznego myślenia o wol- nej Rzeczypospolitej. Obawia się bowiem, że głoszenie krytycznych opinii wspiera radykalizm i populizm. Tymczasem w moim najgłęb- szym przekonaniu zależność jest odwrotna. To rutyna, pasywność, nie- zdolność do krytycznego myślenia produkują radykalizm.

Zastanawiając się, co udało się zrobić w Polsce po 1989 roku, zbyt często zapominamy, że w większości przypadków te osiągnięcia były dziełem zdeterminowanych mniejszości. Z pewnością tak stało się w przypad- ku reformy samorządowej z 1990 roku. Jej przeprowadzenie w nowej formule nie było oczywiste. Przypomnę, że całkiem na poważnie roz- 61 patrywano wtedy wariant zarządzenia demokratycznych wyborów do rad narodowych jako alternatywy dla rekonstrukcji samorządu 62 Problemy z naszym państwem tyka się z przemyślaną polityką państwa). Mamy prawo protestować protestować prawo Mamy państwa). polityką przemyślaną z imi się tyka polityki brak m.in. i spo nie spontaniczna resortów, jest całkowicie ukraińska (imigracja gracyjnej kilku zintegrowania wymagają które inteligentnych, polityk do realizowania niezdolność nia strategicznego, planowa brak odnotować trzeba „makroinstytucjonalnym” planie W standardów. niskich przykładami standar nieistnieniem z dów publicznej, prawa pracy w wielkich sieciach handlowych, z przestrzeni wieloma w innymi ładu elementarnego brakiem z się Pogodziliśmy są zachodniej. które kultury wzorcami z rzeczami, sprzeczne z się pogodziliśmy Niestety, standardu. pewnego oczekiwanie prostu po jest To się. mi wydaje Nie lewicy? tęsknota jest ideałami to za Czy mówiono. – empatią” nie rodzaju tego kraju, z do się wrócę spotkam Jeśli pracy. mi szuka – Wiel empatię w ma socjalna Brytanii kiej administracja że „Dlatego, powody: o zaprzeczali, kiedy dopytywano A kraju?”. do wróciłbyś „Czy ich: Pytano Wielkiej Brytanii. w Polaków bezrobotnych udziałem z radiowych audycji nie wysłucha było państwowych. doświadczeniem dojmującym mnie instytucji dla że jakością Przyznam, niską a społeczeństwa energią między polskiego napięcie zasadnicze dostrzegłby to umyśle, porównywalnie bystrym o ktoś albo Tocqueville de Alexis podróżował Polsce dzisiejszej po gdyby że jednak, Myślę Zachodu. świecie w państwa su kryzy doświadczenie po uniwersalne sferze, rzekomo na tej w zazwyczaj się wołują zaniechania usprawiedliwiają którzy Minimaliści, działania. destrukcyjne na formatorski z żadna czasu Od tamtego sojuszu. proreformatorskiego dozję zawarcia oka PiS-u zmarnowały i partie obie PO roku 2005 W ocenę. surową polityczna na zasługuje praktyka decyzji tamtych świetle W Wybor państwa. Akcji śmiałość też decentralizacji poszerzenie na się zdecydowała która zasługuje Solidarność, czej szacunek Na instytucji. od tej rzeczników budowy zdeterminowanych zdanie Przeważyło terytorialnego. nich nie podjęła planu naprawy państwa, a PiS zamienił program re program zamienił PiS a państwa, naprawy planu podjęła nie nich ------To musi rzutować negatywnie na interesy polskich przedsiębiorców przedsiębiorców i polskich interesy na negatywnie rzutować musi To decyzyjnym. procesie unijnym w stanowisko zajmujemy opóźnieniem wtór i pasywną z fazie, lat w ostatniej dopiero wielu Zazwyczaj od europejską. mamy ną politykę Ponadto uczynił. nie tego nich z den przezwy ciężające resortowość instytucje rządu i pozwalające panować nad Ża legislacją! zbudować chcieli samej premierzy reformę Gdyby po sięgania Konstytucji. bez możliwe jest legislacyjnego procesu Zintegrowanie Konstytucji. zmiany bez przezwyciężać można jowych ustro wad część Ponadto reformy. wska autentycznej jej do warunków publicznej ma nie debacie W Konstytucji roku. naruszania obliczu w 1997 z jednak Dziś wady. jej na się zuje Konstytucja to kwestia Kolejna publicznych. instytucji transparentność niska czy Państwa Skarbu spółkach w kadrowa polityka dzika choćby rządzących, zgodzie przy wcześniej się rozwijało ustrojowych wad Wiele roku. 2015 sprzed ści ale rzeczywisto przyjmować odniesienia Sprawiedliwości, punkt można za pozytywny nie i Prawa działaniom destrukcyjnym przeciwko ra udzielała odpowiedzi tylko na pytanie, czego państwo nie powinno powinno nie czego państwo na pytanie, tylko odpowiedzi ra udzielała Nowa któ nie może liberalnej, tejwizja powstać na wersji doktryny gruncie państwa. polskiego słabości istotne na odpowiedzią z tucyjnej, nie do cywilizowanych zasad ustrojowych, w tym równowagi konsty przywiąza łączyć Musi rzeczy. stanem dawnym za nostalgią się żywić może nie PiS-u dla Alternatywa publicznego. życia polskiego naprawę Chodzi PiS-ie. po o ład tylko nie rekonstruować przyjdzie której tej, także wła dzy, każdej od wymagać więcej powinny które społecznych, elit bicji am poziom wyższy się wydaje Kluczowy przyszłość? na plan jest Jaki transparentność legislacyjnego. procesu zwiększał i rządem nad kontroli formy wilizowane cy wprowadzał który demokratyczny”, „pakiet pogrzebano Wreszcie Konstytucji. ny obywateli. W tej dziedzinie modernizacja również nie wymaga zmia wymaga nie również modernizacja dziedzinie tej W obywateli. przywrócenie rządów konstytucyjnych, ale o gruntowaną gruntowaną o ale konstytucyjnych, rządów przywrócenie mocnym mocnym ------63 Instytucje i ludzie 64 Problemy z naszym państwem które podnosić będą poziom polityki polskiej. polityki poziom będą podnosić lata, które długie na instytucji zbudowania tylko nie ambicje mieć Musimy poziom”. niższy na zeszła polityka nasza aby to, na konstytu pozwala nie mechanizm cyjny ale przywódców, wielkich już będzie nie bo nie i ma Republikę, V kocham Teraz teraz? A instytucji. złych wskutek upadło to a ludzi, wspaniałych czas był „Tak, to bo czas, ten kocham Odpowiedział: bardzo Republikę?”. IV Pan „Kocha go: Zapytałem lem. Avri Pierre’em konstytucjonalistów możliwość francuskich miałem nestorem z rozmowy Kiedyś francuski. wątek jeden jeszcze koniec Na społecznej. krzywdy obszarów istnienie na pozwoli i nie do młodych ludzi dla publicznej kryteria do służby stępu rzetelne ustanowi Państwa, Skarbu obsady spółkach w praktykami stanowisk dzikimi z zerwie cywilną, służbę wpro stabilną wadzi niepewności dzisiejszej miejsce w TK, stanie w są niezależność które zbudować osób, do się odwoła PiS, instrumen z przez ustanowionych skorzysta nie tów że zapowiedzieć, musi Opozycja publicznej. i robić, pozostawała obojętna na społeczną odpowiedzialność władzy władzy odpowiedzialność społeczną na obojętna pozostawała - - - - - Dyskusja

Michał Boni:

Jako panaceum na myślenie strategiczne polityki przedstawiono Rzą- dowe Centrum Studiów Strategicznych lub jakąś podobną jemu insty- tucję. Tymczasem żyjemy w czasach niezwykłej dostępności wiedzy, chociażby możliwości korzystania z zasobów dostępnych w interne- cie. Można w każdej chwili utworzyć panel ekspercki on line i prosić o poradę, ale u polityków potrzebne jest odpowiednie nastawienie: zaufanie, niepatrzenie z góry na ekspertów, chęć uczenia się od nich i otwartość na myślenie strategiczne. Nieszczęściem jest, że szczegól- nie po 2004 roku (po osiągnięciu wspólnego celu, jakim było wejście do UE) cechą większości polityków stało się myślenie w kategoriach jednej kadencji i nastawienie wyłącznie na wygrywanie wyborów (po- dejście marketingowe). To kwestie ważne dla polityki, a niekoniecznie dla rozstrzygania długoterminowych problemów. Ten sposób myśle- nia o polityce zabił możliwość szerszego spojrzenia. Dlatego chcąc przeprowadzić reformy, trzeba to robić w pierwszym roku, by sobie nie zaszkodzić podczas kolejnych wyborów – tak się mówiło do cza­sów PO. Obecnie, w czasach populizmu, o prawdziwych reformach w ogóle nie ma mowy. 65 Istota problemu leży jednak gdzie indziej: trzeba umieć sięgnąć po wie- dzę i umieć sobie wyobrazić, jakie są wyzwania dotyczące przyszłości. 66 Problemy z naszym państwem na zmienić kraj. Eksperci sami się wprosili, dostarczając efekty swoich swoich efekty dostarczając wprosili, się sami Eksperci kraj. na zmienić moż sposób jaki w wiedziało, bardzo nie Krzaklewskiego) Mariana (i Buzka Jerzego osobach w decyzyjne centrum spersonalizowane miast Nato inna. być ma ona bo lepsze, na zmieniać trzeba Polskę że po czucie, było słowy, Innymi Steina. vom Karla Friedricha Heinricha przez 1807–1808 latach w przeprowadzonej Prus reformie przy jak tak riów, ustawa o samorządowo-administracyjna, reforma wielka przede wszystkim – reformy wielkie cztery nich przez Dokonane polityce. w nia doświadcze wielkiego mieli nie premier jako Buzek Jerzy czy państwa z eks największym jest pertem w sprawie Odwołam polityk polityki. się do osobistego doświadczenia że podkreśla, Sienkiewicz Bartłomiej eksperci–politycy. relacji do wszystkim przede się odnieść Chciałbym Ludwik Dorn: tego. deprecjonujmy –nie sporo się całkiem się wtedy udało bo co udało, tym, o podyskutować kiedyś też Warto ekspertów. cych wy i łącznie tylko specjaliści pracowali od PR. PracowałoTuska Donalda tam wielukręgu ciekawychw że i inspirująpoglądem, z tomiast na się zgodzę Nie rządów. poprzednich błędów lista też jest Potrzebna świata. rozumienia dla kluczowa jest świa do edukacja się, adaptował Zgadzam się gospodarki? i będzie ta Jak postawę? kompetencje, umiejętności, miał będzie Jakie tożsamość? miał będzie Jaką świadomość? jego wała praco będzie Jak świecie. ówczesnym w i pracy rynku wtedy na zrobienia do miał będzie uczeń ten co pytajmy, więc 2033, roku w studiach a 2029, roku w szkoły ze wyjdzie On roku. 2017 września 1 do szkoły idący np. uczeń interesuje nie Nikogo polityki. dzisiejszej cie w wyzwań rozumienia od dalej coraz jesteśmy dzisiaj Tylko wał. 2030 Polska dokument tu Wspomniano działach administracji samorządowej – to był efekt licznych semina licznych – efekt to był samorządowej administracji działach czasów rządów AWS. Marian Krzaklewski jako ówczesny naczelnik naczelnik ówczesny jako Krzaklewski Marian AWS. rządów czasów , który takie wyzwania pokazy wyzwania takie , który będzie po po będzie świe ------marzą... marzą... się nam jakie seminariów, takich uczestnikiem byłby sam bo wiedział, robić, co będzie siebie z sam który książę, się pojawił by Dobrze oczywiście, marzenia. spełnionego smutku zwłaszcza okresie tym regułom, po roku, wbrew 2004 po zmienić się musiałby motywacji politycz i nego działania mechanizm znaczy to państwie, w niedobrze dzo bar będzie już kiedy się, pojawić bowiem może książę Ów wprosić. się w kontakt utrzymywać więcej, Co z seminaria. robić aby Namawiam, przestrzeń. pusta się pojawiła z rządu ściu odej jego po ale chce, czego wiedział, Balcerowicz Leszek bo Wolności, o tutaj mówię Nie decyzyjnego. ów centrum AWS-owskiego czesnego intelektualnej słabości przy ważne było co prac, wcześniejszych Po trzecie, eksperci w rządzie. K iedy przygotow y wałam ustawę o ustawę wałam y zastępczych; rodziców przygotow środowiska iedy zaprosiłam K zastępczym, cielstwie rządzie. w eksperci trzecie, Po trudna. –jest nie czy dogadują, się czy to, na ministrowie względu bez – współpraca i dziedzinę swoją wyłącznie wi dzi minister Każdy „resortowa”. ciągle jest polityka polska drugie, Po pierwsze. tów. To po kłopo sporych początkiem Obywatelskiej Platformy rządu dla ona się Okazała noża”. „bez podjętego odpowiedzialnego, działania przykład jako emerytalną reformę przywołał Sienkiewicz poli Bartłomiej interesów tycznych. bieżących widzenia punktu z ryzykowne to Bywa oczywiście kryzys. na czeka nie to perspektywicznie, myśli polityk Jeśli decyzje. trudne podejmować żeby „noża”, potrzebuje mniej po tym jest lityk, odpowiedzialny bardziej im idealnym gar modelu na moim „nóż W ma dle”. się kiedy sytuację, na czekanie jest Problematyczne Joanna Kluzik-Rostkowska: ewentualnymi kandydatami na Machiavellowskiego księcia: być być księcia: Machiavellowskiego na kandydatami ewentualnymi roboczym kontakcie, żeby mieć ścieżkę, aby w pewnym momencie momencie pewnym w aby ścieżkę, mieć żeby kontakcie, roboczym rodzi Unii Unii ------67 Dyskusja 68 Problemy z naszym państwem roku. Obecny kształt państwa polskiego, łącznie z jego Konstytucją Konstytucją jego z łącznie i polskiego, państwa kształt Obecny roku. 2015 w wyborach po Polsce w stało się co tego, źródeł tutaj przegrany. Dotykamy będzie procedur, i prawa instytucji ramy w wepchnąć ści namiętno wielkiej tej potrafi nie i uwagę pod tego bierze nie gdy pań stwa, Ustrój rządzi. ona a politykę, się wygrywa wyborach wolnych w demokracji W żyjemy. jakim w za ustroju, istota wybory jest to Ale cenę. wygrywać wszelką pragnąć zaczęli politycy na roku polega 2004 od że nieszczęście tym, zdaniem Jego polityki. złej od musi izolowany który być a „państwo”, imię na któremu teoretycznego, jakiegoś konstruktu istnienie zakładającym Bonim, Michałem z się zgadzam Nie Bartłomiej Sienkiewicz: wykorzystać. dobrze doświadczenie to by instrumenty, jedynie polityk a wiedzy, więcej ma praktyk każdy iż wiedział, polityk aby ne, nym nie ministrem są w stanie tego ambit zastąpić. Uważam za bardzo waż najbardziej z departamentu dyrektor Najmądrzejszy krytyków. dla argumenty i solidne zainteresowanych strony ze dodatku wsparcie w miałam świetne, naprawdę były Efekty edukacji. od ekspertami współpracowałam z rok przez to edukacji, ministra funkcji do przygotowywa się łam kiedy a pozarządowe, organizacje zaprosiłam nych, przedszkol form nowoczesnych dotyczącą reformę szykowałam kiedy czy tej kwestii. Jeśli zatem mamy myśleć o przyszłości, o polepszeniu polepszeniu o przyszłości, o myśleć mamy zatem Jeśli kwestii. tej rze czy gruncie w dotykamy to ograniczają, centrum to które tucyjnych, konsty zapisach o Ministrów, Rady kolegialności np. słabości pewnej konstrukcyjnej, o także a decyzyjnego, centrum słabości o Jeśli mówiłem poziomie. oczywiście różnym na państwowości, wszystkie trawi pań że choroba uwagę, Taka polskim. zwrócić przypadkiem chcę wyłącznie jest nie resortowe stwo teoretycznego państwa od specjalista Jako wątpliwości. mnie dla ulega nie państwa, niszczenia proces odbywa się że to, bo – jednocześnie je niszcząc państwa, z się wylał wioł prawami, nie znalazł zdolności okiełznania żywiołu polityki. Ten ży Ten polityki. żywiołu okiełznania zdolności znalazł nie prawami, ------na zdolność do współpracy w sprawach państwowych. państwowych. wsprawach współpracy do zdolność na i ma wpływ miała – ta retoryka i „targowiczanami” „zdrajcami” jest się kiedy sytuacji, w kooperować Ujazdow Trudno demokratyczny”. Michała „pakiet skiego Kazimierza przez wspominany jak takich, nawet sporu, politycznego strony inne przez pomysłów jakąkolwiek pobierania zdolność wyklucza) nadal (i jaki wykluczał polityczności, reprezentowała, Typ partia ta Sprawiedliwość. i Prawo – kwestia Ostatnia kostiumach. winnych świat inny jest możliwy że kazać, po ma która kontrrewolucji, czy rewolucji rodzaj się nadciąga że można nie dziwić, sytuacji takiej W państwo. to jest kompromituje co polskiego czymś, państwa centrum bezradne Niewiarygodne, ludzi. dla wiarygodne być może obudowanej centrum takie Dopiero starannie prawami. i i procedurami decyzyjne centrum w polityczności, wcielonej kategoriach w sensownie myśleć musimy to polskiego, państwa pomocy jednej ustawy podważyć wartość Konstytucji i całego systemu. systemu. i całego Konstytucji wartość podważyć ustawy jednej pomocy przy się udało rządowej większości i rządowi obecnemu że Toprawda, klęsk. znaszych To jedna obowiązki. także ale prawa, ich są jakie kraju, tego tradycje pozytywne zasady, wartości, są jakie żyją, kraju jakim w rozumiejąc, politycznych, praw pełni gnięcia osią momencie w rolę swoją odgrywać właściwie mogli przygo by towywać, obywateli można skalę szeroką na jak tego, przykłady są cie świe W sprawie. tej w zrobić więcej dużo ubiegłe mogliśmy roku, przez 1989 od lata, Wszyscy świecie. o wiedzy nauczanie tutaj jest istotne prawnych. dowego Z powodzeniem. regulacji Rzeczywiście, stosunku sięwłaści uczył jakoś Każdy prawnej. kultury poziomem się wysokim kierowały nie i prawo szanujące wysoce jako powstawały nie narody w przeszłości przykłady: inne Można przytoczyć kulturowych. kowań uwarun znaczenie Włoch, Bartłomiej przykładzie na mówił podkreślając, której Sienkiewicz, o prawnej, świadomości kwestii do Wrócę Włodzimierz Cimoszewicz: ------69 Dyskusja 70 Problemy z naszym państwem ślone cele zostały zrealizowane, nie było innych, bo nasz rozwój był był rozwój nasz w bo innych, było nie zrealizowane, zostały cele ślone Okre roku. 2004 cezury problem interesujący postawiony tutaj Został Aleksander Smolar: zachowań. typu tego do chęci znie przyszłości w które doświadczenie, obywatelskie społeczne, ne, się wyłącznie do piekła, ale za kraty. Po pójdzie nie prostu. i że grzech za ten I musimy historii miećwobec wspól tutaj odpowiedzialności kwestii pozostawimy nie że wniosku, do dojść Musimy będzie. nie tucji konsty takiej nigdy – obroni sama się która konstytucji, nowej jakiejś stworzenia konieczność wynika nie doświadczenia naszego Z zaleceń. tych wartość przekreślić można jedną że to, oznacza Nie konstytucja ustawą. obecna PiS-owską niż konsekwentnie bardziej i znacz częściej łamanych lat nie tysięcy dwóch od jest przykazań dziesięć ment: argu trywialny za Przepraszam ono bezwartościowe. jest że wniosek, automatycznie wynika nie łamane, jest prawo jakieś iż z faktu, Jednak Dużo się tu mówi o ekspertach w sensie pozytywnym. Tymczasem Tymczasem pozytywnym. sensie w w ekspertach o mówi tu się Dużo własnych formułowanie istotne. jest celów kiedy kryzysu, okresie w zwłaszcza celów, ich głębiej kryzys ekonomiczny. ekonomiczny. kryzys głębiej znacznie przeżywały które zachodnich, krajów niż Polski dotyczy niu stop mniejszym To w wyzwania. fundamentalne na odpowiedzieć nie sta w są nie elity że uważają, Masy kryzysu. auten czasie w To problem tyczny masami. a – właśnie) (ekspertami wiedzę posiadają którzy tymi, czyli – elitami między przebiega konflikt za podstawowy krajów chodnich większości w Dzisiaj prawdzie. jednej przeciwko buntem jest Populizm demokracji. ideą sama z sprzeczna ona jest sensie kimś ja w bo prawdy, jednej i opinii jednej dyktaturą nazywała Arendt nah dużym stopniu imitacyjny i nie potrafiliśmy później wytworzyć swo wytworzyć później potrafiliśmy nie i imitacyjny stopniu dużym świecie zachodnim obserwujemy rewoltę przeciwko temu, co Han co temu, przeciwko rewoltę obserwujemy zachodnim świecie ------nieważ nie wiadomo dzisiaj, jak wielka będzie skala dewastacji. dewastacji. skala będzie wielka jak dzisiaj, wiadomo nie nieważ po odpowiedzieć, odpowiedzialnie nie na Trudno PiS-ie. po na edukację pomysł miała będzie Platforma jaki pytana, Jestem lat. perspektywie w kilkunastu myślenie i instytucji budowanie jest trudne Bardzo sam. sobie radzić postanowił PiS Teraz dialog. i Stół Okrągły były roku 1989 do Wstępem i elit. społeczeństwa dzielenie – to świadome opozycji ków polity wobec nie nawet bo – elektoratu wobec kierowane Wszystkie inwektywy Sprawiedliwość. i Prawo przez teraz budowanej stro Polski do ówczesną dopuszczenia ma nie debaty, jesteśmy ma nie PiS-u dyskusji, ma dla nie My ale rządową, ną Stołu. Okrągłego było nie np. błędów, czyli ówczesnych powtórzyć nie postanowił tylko 1989, odegrał rok PiS nowy roku 2015 w zdaniem Moim radykalizuje. zmian się kolejnych otoczenie i oczekiwanie rośnie natychmiast – Komorowskiego Bronisława prezydenta przegrana była – zmianą tą zmiana jedna stąpi na kiedy Ale torem. swoim idzie wszystko to przyzwyczajeni, niej do skiej. Jak pisał Machiavelli, jeżeli jakaś Obywatel sytuacja Platformy rządów ma miejsce,w końcówce osiągać ludziezaczęliśmy dobre, co są tym, znudzenie takie sytość, taką pełnię, Taką Unii. w się usadowienia 45 wieku pracy w rynku z wypychane kobiety bezrobocia, 18% pozycji: trudnej z zaczynaliśmy A Unii. centrum w się znalezienia ambicje wielkie śmy mieli i NATO w byliśmy pełnię: osiągnęliśmy 2004 W granicy. ważnej jako 2015 roku o raczej Mówiłabym roku. 2004 cezurą z problem Mam Joanna Kluzik-Rostkowska: nii wyborczej. Nie było żadnego zobowiązania politycznego ze strony strony ze politycznego zobowiązania kampa żadnego w było Nie kwestii wyborczej. tej nii podnosił nie nikt że Przypomnę, Polski. formy re planu było nie PO rządów kadencji drugiej podczas że zarzut, Pada Bartłomiej Sienkiewicz: lat, brak polityki rodzinnej itd. Mieliśmy ambicje dobrego dobrego ambicje Mieliśmy itd. rodzinnej polityki brak lat, ------71 Dyskusja 72 Problemy z naszym państwem czuwane. W gruncie rzeczy to oznaczałoby absolutną kapitulację elit elit z kapitulację absolutną oznaczałoby to rzeczy gruncie W od czuwane. emocjonalnie co tego, produktem wyłącznie pro jest – polityczny Sienkiewicz gram Bartłomiej głosi jak – że się, zgodzić się mogę Nie Kazimierz MichałUjazdowski: najdalszy. jak tego od –jestem znaleźliśmy się za jakim na krętu, trudnego tego od ucieczka i Polski z się wymeldowanie Mentalne zrobić. można jaką rzeczą, najgorszą byłoby „Polska”, imię na emocjami, któremu naszymi i historią sentymentem, nacechowanego pola, go się z– z opresją, mamy jeśli tego do to czynienia wielkie wypchnięcie być Polakiem można przestać nie wymeldować, Nie można się z Polski obywatelami. jego jesteśmy nadal ale cjami, instytu jego z ani mieszkamy, którym w krajem, z łączy nie nas nic dy kie sytuacji, w czynienia do nią z Mamy mentalnej. lecz emigracji, fizycznej, nie stoimy: dziś którym przed problemie, o jeszcze Wspomnę politycznej. realności pozbawione żądanie jest To państwa? reformy mitycznej wielkiej, dokonać mieliśmy momencie tym w zatem Dlaczego rozwojowe. zdolności uwagę pod weźmiemy jeże li stabilne, tak było nie nigdy Przeciwnie, się kryzysie. absolutnym znajdowało w nie polskie Państwo reguł. obowiązujących widzenia z punktu niesłuszny też ale chybiony, jest po prostu w państwie, reform fundamentalnych dokonując pięknie, spłonęła nie i stos na losu swego rzuciła nie Obywatelska Platforma że Zarzut, wiemy. to były Teraz emocje te ukryte. Owszem, publicznie? wygłaszane i realne wtedy były ro tylko społeczne emocje ekspertów, Jakie społecznych. przez emocji realnych się w dzą wyniku gabinetach w wymyślane są nie wyborach w polityczne kwestie Ważne obywatelskiej. presji wyniku w ale – stwem a pań obywatelem między związku dotykamy – tu je wymyślił że ktoś dlatego, nie się rodzą zobowiązania takie A Obywatelskiej. Platformy tecznym rachunku obywatele oczekują odpowiedzialnych decyzji. decyzji. odpowiedzialnych oczekują obywatele rachunku tecznym poważniejszych zadań. Czy tego oczekują wyborcy? Nie W sądzę. wyborcy? tego Czy oczekują zadań. poważniejszych osta ------zajęcie łatwe, trzeba podejmować zadania trudne, także emocjonalnie. także trudne, zadania podejmować trzeba łatwe, zajęcie ani dzieci dla zajęcie jest nie to polityka ale trudne, emocjonalnie to że Wiem, produktu. żadnego niedających konfrontacji, i destrukcji warun w kach końca bez spór toczyć będziemy że to, usprawiedliwia ne” nadob za pięknym odpłacimy im my źle, robią „oni kategoriach: w nie Myśle sporu. strony jednej całej dla dla wyłącznie nie a i politycznej, ambicją wspólnoty większą z politykę projektować aby Namawiam, politycznym. zprzeciwnikiem znaczącego nic zrobić można nie że prace Sejmu to Zrobił i złej do w niezasady, dopuścił imię głosowania. zablokował Tusk Donald premier wówczas Niestety, 2011 roku. w lipcu PO i PiS-u posłów współpracy wskutek Europej skończona była Unii rzecz w Ta skiej. polityce aktywnej służyć mające nowoczesne oprzyrządowanie, państwu dający i Konstytu w europejskim sprawom rozdział nowy poświęcony o cji, Chodzi przykład. inny na też Wskażę podziałami. politycznymi ponad inicjatywą była spółdzielczych związ ków centralom przeciw spółdzielczości reformy próba np. 2015 rokiem, przed latach ostatnich w nawet kooperacji, przykłady były Otóż sprawie. jakiejkolwiek w współpraca była niemożliwa sporu tycznego poli stopień na względu ze że też, powiedział Sienkiewicz Bartłomiej ne wydruki. Może premier miał społecznych doradców, ale nie były to to były nie ale doradców, społecznych miał premier Może wydruki. ne w się Kiedy doradców. ile ekspert ekspertów, roli o dany tyle nie zatem którym Mówimy zajmuje. wycinka, danego zdolność tylko znaczy nie to całości, brakuje, objęcia osobom wielu posiadać współcześnie też czego powinien ale coś, uwikłani, są jak mówią, jak i co są eksperci, jacy wiedzieć, musi to Polityk pośredniczący. ekspertami, a czynnik jeszcze politykami istnieje między relacje o chodzi Jeśli Pierwsza. wyjaśnienia. tytułem rzeczach otrzech powiedzieć Chciałem Robert Matyja: 2011 roku zmieniło się otoczenie Donalda Tuska, śledziłem oficjal śledziłem Tuska, Donalda otoczenie się zmieniło roku 2011 ------73 Dyskusja 74 Problemy z naszym państwem Trzecia sprawa to właśnie mechanizmy selekcji. Moim zdaniem, zdaniem, Moim selekcji. w mechanizmy zwłaszcza właśnie to sprawa Trzecia nie jakiego zaniedbywać. czynnik, wolno stanowi rządowe, funkcje obejmują którzy dzi, lu politycznych, kadr poziom Chociaż nieskutecznym. państwo czyni sfera ta To lodowej. góry części ukrytej czyli „podwodnego”, państwa w że raczej sferze Sądzę, naprawy? szukać należy Gdzie kwestia. Druga państwa. interesu kalkulacji zasadniczych podstawie jej na się ani uniwersytety, – ani inny nikt wiedzy do Takiej sprawą. osobną jest rządu dostosowanym zainteresowań formacie w to i wiedzę na ich dostępne, są przekształcanie ale informacje oczywiście, – RCSS sprawy dotyczy rządzenia. samo stylu Too mówi sporo zmiana ta i stulecia minionego od 90. lat zmieniło się Wiele doradcy. funkcją z KPRM w zatrudnione osoby jowych dobrą treścią. dobrą jowych ustro ram by wypełniono nie samorządu, by zbudowano nie nich bez Ale idealizowania. ich od daleki jestem chociaż 90., latach w władzę ły reprodukcji. problem W się ujawni też ale talentów, przytrzymywania pozostaje w tylko państwa, naczelnika większości, rządu, gestii w tylko jest nie to a – selekcji mechanizmów zmienimy nie zdecydowanie Jeśli politycznych. w partiach mechanizm klientelistyczny działa Podobnie załatwić. może mi co jest, kim moja rodzina, ma jakie społeczne, więzy decydują prowincji, na zwłaszcza Polsce, W pracownik. jako oceniony sprawiedliwie być chcę studentów: moich od słyszałem właśnie to sto Czę docenione. Polsce w Wie zostać mogą nie że talentów. dlatego, promocję i wyjeżdża osób le wychwytywanie na pozwalają Nie wiedliwe. ręku wielu samodzielnych instytucji – nie będziemy mieli zdolności zdolności mieli będziemy nie – instytucji samodzielnych wielu ręku wielu miastach w Polsce nie będzie już takich elit, jak te, które obję które te, jak elit, takich już będzie nie Polsce w miastach wielu przypadku młodego pokolenia, są nierzetelne i niespra i nierzetelne są pokolenia, młodego przypadku think tanki tanki think – nie gromadzi. Co więcej, nie prowadzi prowadzi nie więcej, Co gromadzi. nie – ------jej zmian czy uzupełnień, ale pamiętajmy o sytuacji, z którą obecnie obecnie którą czynienia. z do mamy sytuacji, o pamiętajmy ale uzupełnień, czy zmian jej konieczności i konstytucji dotykających nawet państwowych, jektów okre w o się polepszeniu w pro Popierampułapce. postulat teraz znaleźliśmy Jednak było. co znaleźliśmy tego, do się powrotu jakim w możliwości ma Nie PiS-u. rządów sie klinczu, z wyjdziemy kiedy prawienia, na do jest zdaniem moim który państwowego, błędu skutek klasyczny To międzyludzką? relacją „folwarczną” z lewicy, nie językiem żeby powiedzieć koteryjności, tradycją wielowiekową z ma prowincję, Kto pilnować wojewódzkim. mieście odległym jakimś w kończy się realnie państwo że to, jest skutkiem którego błędu, popełnienia i państwowej ciągłości braku przykład To PSL-u. członkowie nimi są 80% w bo nej, powiatowym, poziomie na a państwo likwiduje rozwiązanie przyczyn obecne niejasnych i niezrozumiałych Z międzywojennym. dwudzie stoleciu w powtórzony został schemat sam Ten lat. 400 przez działało państwo Wielkiego Kazimierza przez Zaprojektowane lodowej”. góry części do „podwodnej transmisją naturalną byli Oni poziomie. niższym naj na państwa przedstawicieli jako starostów mieliśmy lat 400 Przez pojednaniami. zszywane Pań niż sporami sporu. rozrywane bardziej jest totalnego stwo sytuacji w nawet odbywać się może która niczną, orga pracę Znam Wschodnich. Studiów Ośrodka współtwórcą Byłem Bartłomiej Sienkiewicz: ne brakiem obietnicy przebudowy państwa. Nikt nie mówił bowiem bowiem mówił nie Nikt państwa. przebudowy obietnicy brakiem ne tłumaczo być może nie podobnie seminarium, mnie Boniego, przeze wspomnianego Michała jak rekomendacji Tuska Donalda Przemilcze przez niezgody. Bartłomieja nie pola wobec największe widzę tutaj wszystkim bo przede Sienkiewicza, polemicznych, uwag Kilka Ludwik Dorn: e trsó cyi beanc uzdió jde pri politycz partii jednej urzędników obieralnych czyni starostów ze ------75 Dyskusja 76 Problemy z naszym państwem co zaproponował Donald Tusk. Jeśli chodzi o politykę wschodnią, to to wschodnią, politykę o chodzi Jeśli Tusk. Donald zaproponował co tego, wzmocnienie i rozszerzenie to Rozwojowy Fundusz Polski rząd. poprzedni co tego, robił skali z rozszerzeniem to kontynuacja jest stwa, Pań Skarbu spółkach w etatyzmowi ku zwrot o chodzi Jeżeli rządów. swoich koniec pod Platforma co robiła tego, i kontynuacja rozszerzenie i PO – to plus 500 PiS-u są polityki zbieżne jak dostrzegamy, słabo Zbyt kompromisu. realnego zawarcia do musi prowadzić tylko większość”, mamy i władzę mamy my bo nas, „poprzyjcie zasadzie: na polegać ono może Nie porozumienia. być siły, pozycji z zaproponowanie, może jest Rzeczypospolitej politycznych możliwości odbudowy do drogą jedyną z tym Polski W związku Platforma. polityki zlikwidowała europeizacją z związanych konstytucyjnych zmiany zapisów dotyczące natomiast PiS, zniszczył spółdzielczości sprawie w porozumienie sejmowe wspólne że Przypomnę, wstępny. warunek jest To strony. drugiej anihilacji i społecznej politycznej obietnice zgłaszać elektoratowi swemu głów także a sobie, dwie samym przestają którym w polityczne stanu, siły do ne doprowadzenie jest niewystarczającym vivendi znalezienie jest spójności odbudowy że się, elementem Zgadzam świat. ich burzyłaby typu tego ministrów reforma bo stanu, wrzaski i podsekretarzy oraz piski się pojawiły że bardziej, Tym chęci ile politycznej. woli, tyle nie zatem Zabrakło kłopot. dodatkowy spowodują Może politykę. bieżącą na wpłyną one jak wiadomo, było nie państwa, funkcjonowania dotyczących zmian że zrobiono nie hipotezę, Stawiam działania. możliwość i „zasilenie” dają politycznych, z systemów wiemy jak storii bowiem, One publicznej. opinii dla ważnych polityk – ale niewielu on interesuje – bo politycznego zapowie systemu się dotyczących dzi składa nie wyborczym czasie W unikiem. zwykłym jest Mówienie rządu. decyzyjne centrum o o chodzi jeżeli zwrocie, wym o tym, że takie zapowiedzi nie zostały złożone w kampanii wyborczej, wyborczej, kampanii w złożone zostały nie zapowiedzi takie że tym, jakiś rewolucyjnych zmianach, ale skromniej: o proefektywnościo o skromniej: ale zmianach, rewolucyjnych jakiś po odsunięciu PiS-u od władzy. Warunkiem koniecznym, ale ale koniecznym, Warunkiem władzy. od PiS-u odsunięciu po modus modus hi - - - - - Włodzimierz Cimoszewicz: sytuacji. zaistniałej wefekcie ale tii, par tej winy z nie Unii decyzyjnym centrum w byliśmy nie Platformy rządów Pod koniec 2004. daty broniłbym Dlatego się zmieniła. istnieć. Sytuacja przestało roku 2004 w Unii do wejścia chwili w nam znanym w kształcie decyzyjne centrum kiedy roku, w 2008–2009 zniknęła wość Plat PiS, – forma i ambicje SLD wejścia miały do decyzyjnego. centrum inaczej Ta możli jest Europą Z zbieżności. istotne są retoryką, poza cują, a z drugiej – chętnie zwracaobie coś się ku przeszłości,którzy którątym, pamiętamyku zwraca i orientacyjnych szuka punktów strony, nowych się jednej z warunkach, tych W bezpieczeństwa. poczucie traci rzeczywistości, nowej do się dostosowaniem z trudności większe w iż lityce, gospodarce, kulturze i obyczajach w światowej skali sprawiają, konany,prze że zupełnie niezwykłe,jestem intensywne zmiany– zachodzące w po zdania jednego do je sprowadzę a fascynujące, samo sobie w zagadnienie jest To demokratycznych. liberalnych, tradycyjnie w coś państwach także jeżeli Atlantyku, stronie po się drugiej zdarza przypadku, podobnego dziełem jest Nie itd. do rządzenia sposobom tychczasowego programom, elitom, dotychczasowym przeciwko wy: antyestablishmento zwrot społeczeństw, części dużej rebelie dobne po występują Zachodu demokratycznego krajach wielu w że Wiemy, wyborów. idrugich jednych zwynikami 2015, rok był potem nak na Jed wiele pochwał. - zasłużyliśmy bo rzeczywiście sukcesów Polski, podsumowania moment kulminacyjny To był czerwcowych. międzynaro i wyborów rok 2014 obchodów z 25-leciem związane pamiętamy Zamkowym, placu na Dobrze spotkanie dowe czci”. ku „akademii w czymy w minionych lat, ciągu od 1989 roku, nie było osiągnięć? Nie uczestni itd.? Czy porażkach klęskach, niepowodzeniach, my rozmaitych na się koncentruje nie nadmiernie czy pytanie: postawić oczywiście Można wysoko rozwiniętych państwach część społeczeństwa, która ma ma która społeczeństwa, część państwach rozwiniętych wysoko ------77 Dyskusja 78 Problemy z naszym państwem ustawą nie uda się unieważnić tego wszystkiego, co się wydarzyło wydarzyło się co wszystkiego, i tego zwykłą unieważnić się jedną uda że nie ustawą Uważam, Konstytucyjnym? Trybunałem tak z zwanym zrobić co problem: można istotny To dostrzegam Natomiast instytucji. przygotować. rozmaitych dotyczące zmiany czy uprawnień, oszałamiających służbom np. przyznanie reformy, likwidowały by szybko które przygotować natomiast Można się zmian. uda nie wszystkim odwrócić oczywiście, ustawą, Jedną PiS-ie? po co kwestia: Kolejna wyborach w parlamentarnych. wyborców młodych przez ukarani to za zostaliśmy PO, spo łeczeństwa. Niestety,części niczego takiego nietej zrobiono i wszyscy, nie tylko kwalifikacje wyższe konsumować pełni w pozwalające gospodarce, w zwłaszcza modernizacyjne, procesy wesprze że państwo oczekiwać, prawo miała i któ wykształcona lepiej coraz społeczeństwa, się stawała ra polskiego części młodej dla oferty wiarygodnej zaproponowania i przygotowania ile państwa, rekonstrukcji wielkiej widzenia punktu z tyle nie – zmarnowane zostały lata cztery te mnie kolejne cztery lata, to będzie wielka wasza odpowiedzialność. Wedługzmarnujecie jeżeli wybory; ponownie wygrać by szansę, pierwsi jako macie – mówiłem – Ale ograniczającą. logikę swoją mają wybory się ce zbliżają a poprawiać, uspokajać, łagodzić, było trzeba najpierw kiedy roku, Tu 2007 po kadencji w Donaldem z ograniczenia rozumiem że rozmowy Mówiłem, skiem. dłuższej do okazję miałem roku 2009 W państwa. rekonstrukcję wielką o jakąś PO – chodzi i nie tu zaniechania poważne Były parlamentarną. na arytmetykę korygująco wpłynąć ona zdołała nie że tego, do doprowadziła która lewicy, polityka umiejętna nie to nich z Jedna znaczeniu. istotnym dość jednak ale mniejszym, o sytuacji polskiej W Indywidualne. dodatkowe. przyczyny jednak Były Polsce, w podciągnąć. się mianownik wspólny ten pod pojawiły także się dają tego jakie Z nastroje, czas. rebelianckie bezpieczny widzenia jako punktu optymistycznie pozytywnie, bardziej jeszcze wydarzy, bo przecież Trybunał w obecnym kształcie będzie będzie kształcie obecnym w Trybunał przecież bo wydarzy, jeszcze - - - - - tej regulacji była dość wątpliwa. Kompromisy szły tak daleko, że elimi najważniejsze. co to, że nowały daleko, tak szły Kompromisy wątpliwa. dość była regulacji tej wartość czym z związku w monetarnej, unii do wejścia przeszkodę praw ną tworzą jakie tymi, poza kwestii rozmaitych uregulowanie wano zapropono ponieważ sukces, wielki to był Nie pracowała. tym nad ra dotyczącego spraw europejskich. konstytucyjnego Byłem członkiem komisji Jarosława rozdziału Gowina, któ projekcie o słowo koniec Na bezprawia? innego pomocy przy bezprawie to wymazać próbować czy funkcjo na państwa, nowanie wpływ kolosalny tak mającym miejscu w bezprawie rować tole czy kropce: sporej w będziemy to uda, nie się Jeśli większość. nią Nie następnychwiem, czy w wyborów wyniku uda się wyłonić odpowied Trybunału. dotyczącej zmiany legalistycznie, konstytucyjnej dokonać całkowicie by trzeba postąpić Chcąc wyroki. kolejne wydawał telskiego – tylko myśmy ich nie chcieli słyszeć. Były presje na zmiany zmiany na presje Były słyszeć. chcieli nie ich myśmy obywa tylko – państwa telskiego rozwój na nacisk kładące głosy różne się Pojawiały i bolesne są zawsze bo iść, nimi z się opłacało nie że – reform mitologia dotycząca taka Jest państwa. prze rozwinąć myśmy bo – twórczo umieliśmy wygrał nie I grali! (populistycznej) polityki Żywioł polityki. łem żywio populistycznym przed go broniących państwa, wewnętrznych sił mógł) nie (bo wytworzył nie roku 2004 po polityki uprawiania styl Marketingowy państwo. zdewastować musiał i silniejszy się okazał któ ry politycznym, żywiole o mówiąc Sienkiewicz, Bartłomiej racji ma Nie liberalnej. demokracji okres dorobek niszczą zamykają – go Niszczą roku. wydarzenia 1989 od następne i wyborów wyniki 2015: Rok języka. wspólnego konsolidacji Rok okres prawomocne. zamykało są Unii do data wejście 2004: druga i jedna, i 2015: i 2004 pierwsze, Po konkluzje. na Czas Michał Boni:

trudne (jak mówi Sienkiewicz), i że nie było presji społecznej na nie. ------79 Dyskusja 80 Problemy z naszym państwem ryzm i następuje zwrot w stronę radykalnych, radykalnych, stronę w zwrot następuje i ryzm autoryta na zgoda narastała ludzi młodych wśród że pokazują, roku 2005 od Badania nasze. niż inne zupełnie są pokolenie, młode po szukuje jakich Tożsamości, porażki. przyczyną jest różnic, wszystkich dla szacunku przy opowieści, wspólnej Brak o Polsce. opowieść Po drugie, roku. 1989 od funkcjonowało jakie –tego, państwa błędów naprawa towarzyszyć musi PiS przez zrobionego zła wszystkiego niu wycofa że wiedzieć, Trzeba roku. 2015 sprzed państwa cudownego do do powrotu będzie że nie wiedzieć, jednak Trzeba winnych. osądzenie będzie konieczne ale prawnych, rozwiązań nowych szukać będzie Trzeba „osądzimy”. mówić: można pewno na „zli ale bę kwidujemy”, określenia: Trzeba używać wolno zmianę. Nie na i okresem. partii) obecnym z zrobić coś kilku dzie (lub politycznej partii innej czy tej rozliczyć inteligentnie się z umieć problem: poważny bardzo jest To widać. dziś –to kobiet) i prawa jak (tak wa spra ważna była to czy A finansów. ministra presją głupią pod sprawę zamknął rząd to Ale gotowe. były kościoły – oporów taki mimo że był moment, i kościoły, na – wiernych składki wprowadzania sprawę ich Zaczęliśmy odwagi zabrakło. i reform Takich kulturze. i edukacji w policją – choć trochę też), ani zbudować nowego etosu – przynajmniej przynajmniej – etosu nowego zbudować ani też), trochę nie choć – (edukacją, policją nacjonalizmu wzrostu zahamować ani umieliśmy Nie Wyklęci. Żołnierze obecnie czy Warszawskie Powstanie tów – najpierw gdzie jest nasze przeżycie pokoleniowe, gdzie jest nasza historia? historia? nasza jest gdzie W pokoleniowe, przeżycie nasze jest gdzie poczucie: mają Młodzi Kaczyńskim. Jarosławem z łącznie lidarności”, kolenie, bo od 1989 roku do dzisiaj rządzą osoby wywodzące się z się wywodzące osoby rządzą dzisiaj do roku 1989 od bo kolenie, śmy my właśnie, popełnili pyszni naszą tożsamościowej historią ofercie w solidarnościową. błędy jakie To długie po zastanowić, się Trzeba za burtę”. „wyrzucić zignorować, tego pominąć, Nie można i zachowań. kulturowych wzorców faszyzmu do wręcz prowadzących często nych, błędami. Teraz nie tyle czekamy na wygranie w kolejnych wyborach wyborach kolejnych w wygranie na czekamy tyle nie Teraz błędami. Londynie, na emigracji? W ACTA? Gdzie? Wtedy szuka się substytu się szuka Wtedy W Gdzie? ACTA? emigracji? na Londynie, quasi - -nacjonalistycz status quo status „So ------, jest wyrzucany do kosza. Są rzeczy, które się nie udały, ale jest też lista lista też jest ale udały, nie się które rzeczy, Są armii kosza. do polskiej wyrzucany jest modernizacji dotyczący projekt wielki jednocześnie a Europie, w tym się chwali PiS Dzisiaj obronne. wydatki na PKB 2% cy obrony, zakładają osią ministerstwa budżet Kolejne – przygotowaliśmy PO gnięcie podwyższył. ostatnio go który jedynym, jest zaś Polska w wejścia wiek obniżyło krajów dwadzieścia sto ponad już jednak wprowadzona, dobrze końca do nie zmiana – Eduka sześciolatków cja ważna. bardzo była pracy rynku z wychodzenia wieku Zmiana głuche. było ale rządu szefostwo destrukcji, tej skali przeciw walczyłem końca do bo sumienie, ste szalupy, do się w nalała nie woda aby kawałek, odpłynąć aby wiosłem, machnięciem ratunkowym, działaniem jedynie się okazały które OFE, z się było łatwo tak że spowodowały, materii tej w społecznego dialogu A jednak dokonano tej zmiany. Niestety, tryb jej wprowadzaniazresztą). i brak(świadomie emerytalnego wieku przesunięcia np. zapowiedzi wyborczego, zobowiązania żadnego było nie chociaż powstał, Pomysł demograficznego. wyzwania podjęcie ważna: się okazała rzecz Jedna politycznego. przywództwa w działaniu wej marketingo doraźności nie a strategicznej, intuicji było Trzeba liwe. i moż potrzebne były że nie reformy żadne dyrdymałów, tych słuchać chcę nie Dlatego drogą. inną pokoleniem młodym z relacjach w byśmy poszli – młodych o raportu rekomendacje przewidywały co to, zrobić już raport już tu Wspominano plan? i wyborcze zobowiązanie mieć było można Czy głów. do nic wkładać przekona ludziom można nie że nie, liberalne Dominowało młodych. społeczeństwa części dla 2 1 niej wycofać. A to była poważna reforma, w odróżnieniu od zmian zmian od odróżnieniu w reforma, poważna była to A wycofać. niej Młodzi 2011 Młodzi rozwojowe Wyzwania 2030. Polska której się płynie. Zresztą było to głupie i złe rozwiązanie – mam czy mam – rozwiązanie złe i głupie to było Zresztą płynie. się której Polska 2030 Polska , red. Michał Boni, Warszawa 2011. Warszawa Boni, Michał , red. 1 . Przywołam inny – inny Przywołam . , red. Michał Boni, Warszawa 2009. Warszawa Boni, Michał , red. Młodzi 2011 Młodzi 2 . Gdyby wtedy wtedy Gdyby edukację. edukację. ------81 Dyskusja 82 Problemy z naszym państwem watel i zwrot ku niemu. ku izwrot watel należy wygrywać, chce mieć się szeroki pakiet Kiedy do zaoferowania, co. po a najważniejszy wiedzieć, wygry w nim jest trzeba oby trzeba Tylko wać. wybory Sienkiewiczem: Bartłomiejem z się Zgadzam środowisk. lokalnych iich ludzi od zacząć trzeba opo oPolsce tę wieść Ale przyszłości. polityk dla zakorzenienia głębszego się szuka gdy ważna, jest Przeszłość perspektywie. długiej w rozwój planować i reformy wprowadzać wybory, wygrywać by to, po tylko nie – Polsce o opowieść jest istotna zdaniem Moim polityki. dla wygodne wątki, ślone ska lokalne były zamknięte na własną historię, wybierano tylko okre Środowi PRL-u. okresie w było nie przeszłości, jego o mieszkamy, rym w o miejscu, Tej wiedzy zobaczyć. warto co tam o tym, informację która daje można aplikację, w pełną znaleźć różnychmiejscowościach kraj, nasz przez Jadąc itd. budynków rodzin, swoich historię historię: swoją budują lokalne Społeczności rzeczy. przyczółków, ważne się mnóstwo wydarzyły jest gdzie tutaj bo Polsce, o opowieści do Wróćmy z wszystkim kryzysowymi. przede radę, grożeniami sobie dały PO–PSL rządy którymi z spraw,

któ

za ------Noty biograficzne

Michał Boni (ur. 1954) – polityk, socjolog kultury, specjalista od zarządzania za- sobami ludzkimi, dr. Poseł do Parlamentu Europejskiego. W 1990 oraz od 1992 do 1993 roku podsekretarz stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Socjalnej. W 1991 roku minister pracy i polityki socjalnej. W latach 1991–1993 poseł na Sejm RP. W latach 1996–1997 dyrektor Instytutu Spraw Publicznych. Od 1998 do 2001 roku szef zespołu doradców ministra pracy i polityki społecznej. W latach 2009– 2011 minister-członek Rady Ministrów i przewodniczący Komitetu Stałego Rady Ministrów. Od 2011 do 2013 roku minister administracji i cyfryzacji.

Włodzimierz Cimoszewicz (ur. 1950) – polityk, prawnik, dr. W latach 1993–1995 minister sprawiedliwości. W latach 1996–1997 premier RP. Od 2001 do 2005 roku minister spraw zagranicznych. W 2005 roku marszałek Sejmu RP. W latach 2007–2015 senator RP i przewodniczący Komisji Spraw Zagranicznych Senatu RP. Obecnie wykładowca Ośrodka Polityki Zagranicznej na Wydziale Prawa Uni- wersytetu w Białymstoku.

Ludwik Dorn (ur. 1954) – polityk, socjolog i publicysta. Współpracownik Komi- tetu Obrony Robotników, a następnie „Solidarności”. Współzałożyciel i od 1992 roku wiceprezes Porozumienia Centrum. Współzałożyciel i w latach 2001–2007 wiceprezes Prawa i Sprawiedliwości. W 2010 roku członek Polski Plus. W latach 2011–2014 członek Solidarnej Polski. Od 1997 do 2015 roku poseł. W 2007 roku marszałek Sejmu. Od 2005 do 2007 roku wicepremier oraz minister spraw we- wnętrznych i administracji.

Joanna Kluzik-Rostkowska (ur. 1963) – polityczka, dziennikarka. Pracowa- ła w „Expressie Wieczornym”, „Konfrontacjach”, „Tygodniku Solidarność” i „Wprost”. Od 2000 roku kierowała działem gospodarczym tygodnika „Nowe 83 Państwo”. W latach 2001–2004 zastępczyni redaktor naczelnej tygodnika „Przyjaciółka”. Od 2007 roku posłanka na Sejm RP. Od 2005 roku wiceminister, 84 Problemy z naszym państwem (Kraków 2014). (Kraków 1990–2013 publicystyki Wybór doktrynalno-prawne ambitna. Polityka Studium Francuskiej. Republiki V stytucji a działu Studiów Politycznych. Wydał m.in.: Wy m.in.: Wydał tamtejszego Politycznych. prodziekan Studiów 2003–2007 działu latach w Sączu, Nowym w University – National-Louis Biznesu Szkoły Wyższej pracownik administra roku 2000 Od reformy ds. publicznej. cji Buzka Jerzego rządu pełnomocnikiem z 1997–2001 latach W współpracował Terytorialnego. sekre Samorządu i roku Rządu 1993 W Wspólnej Komisji Ministrów. tarz Rady Urzędzie w sekretarz Rządu 1992–1993 latach Programowego W Biura Rzeszowie. w Zarządzania i Informatyki Szkoły Matyja Rafał narodowej. edukacji 2005. Wydał m.in.: m.in.: Wydał na 2005. 2004– Poseł latach w Sejmu narodowego. Wicemarszałek 1997–2014. dziedzictwa oraz 1991–1993 i latach w Sejm kultury minister latach 2005–2007 W i Łódzkim. 2000–2001 Uniwersytecie na Wykładowca Europejskiego. Parlamentu Ujazdowski Michał Kazimierz 2010). premier (Kraków iniewinność Tabu m.in. zagranicznej Wydał Suchockiej. polityki Hanny ds. doradca roku 1993 do 1992 Ma Od Tadeusza politycznego premiera zowieckiego. politycznych kwartalnika ds. doradca naczelny 1989–1990 latach W redaktor „Aneks”. i współzałożyciel roku politycznej. 1974 emigracji W na 1971–1989 latach W Instytu Wiedniu. w Naukowej Człowieku Rady o Nauk tu przewodniczącego Zastępca Batorego. Stefana im. cji Smolar Aleksander specjalnych. służb i koordynator wewnętrznych spraw minister 2014 2013– W latach Wschodnich. Studiów Ośrodka wicedyrektor i wieloletni twórca Współ i Kozłowskiego Milczanowskiego. Andrzeja Krzysztofa współpracownik Państwa, Ochrony Urzędu pracownik 1990–2002 W latach demokratycznej. zycji Sienkiewicz Bartłomiej druku). (w politycznej wyobraźni Ozmianie awaryjne. Wyjście Rzeczypospolitej Trzeciej politycznychelit Polsce w polityczna Rywalizacja w 2007 roku minister pracy i polityki społecznej, w latach 2013–2015 minister minister 2013–2015 latach w społecznej, polityki i pracy minister roku 2007 (ur. 1967) – politolog i publicysta, dr hab. Wykładowca Wyższej Wyższej Wykładowca hab. dr publicysta, i politolog – 1967) (ur. Batalia o instytucje instytucje o Batalia u. 90 – oioo, ulcsa Pee Zrąu Funda Zarządu Prezes publicysta. politolog, – 1940) (ur. (ur. 1961) – analityk, publicysta i polityk. Działacz opo Działacz polityk. i publicysta analityk, – 1961) (ur. (Kraków 2013), 2013), (Kraków (ur. 1964) – polityk, prawnik, dr hab. Poseł do do Poseł hab. dr prawnik, polityk, – 1964) (ur. (Kraków 2008), 2008), (Kraków (z Błażejem Sajdukiem, Kraków 2017), 2017), Kraków Sajdukiem, Błażejem (z Państwo czyli kłopot kłopot czyli Państwo Wybory 2014–2015 a przemiany przemiany a 2014–2015 Wybory Geneza i tożsamość Kon tożsamość i Geneza (Kraków 2013), 2013), (Kraków (Kraków 2009), 2009), (Kraków ------Fundacja im. Stefana Batorego wydała m.in.

Polskie dylematy. W 80. rocznicę urodzin i 10. rocznicę śmierci Jacka Kuronia (2014); publikacja poświęcona strategiom działania do 1989 roku: roli rewizjonistów i protestom w Marcu ’68, powstawa- niu opozycji demokratycznej, „Solidarności” i samoorganizowaniu się społeczeństwa poza strukturami władzy, przemianom po 1989 roku i ich ocenie, poszukiwaniu nowej tożsamości kulturowej i historycznej w ostatnim 25-leciu oraz stosunkowi do III RP pokolenia, które weszło w dorosłość po 1989 roku.

Nieważne głosy, ważny problem. Raport z badania kart do głoso- wania z wyborów do sejmików województw 2014 (2016); publikacja omawiająca przyczyny wyjątkowo dużej liczby głosów nieważnych, które padły w wyborach samorządowych w 2014 roku, oraz rekomen- dacje zmian mogących zapobiec podobnym problemom w przyszłości.

Co wolno opozycji i dlaczego jest potrzebna? Uprawnienia opozycji parlamentarnej, Paweł Marczewski, Dawid Sześciło (2017); publikacja poświęcona roli opozycji w systemach demokratycznych oraz upraw- nieniom, jakimi ona dysponuje w wybranych państwach europejskich. 85 86 Problemy z naszym państwem lat. dwóch ostatnich z legislacyjnych zmian terytorialnego samorządu dla roku 2015 po rządu samo wobec państwa polityce w Zmiany centralizmu? Recydywa parlamentarnych. iklubów parlamentarzystów biur wyborczych, komitetów partyjnych politycznych, partii finansowania systemem Polsce w obowiązującym z doświadczenia podsumowująca także a partii, działalność na pieniędzy publicznych źródła różne jąca pokazu (2017); Zbieranek Jarosław publikacja Sawicki, Adam Haman, partii polskich Finanse Pa Narodowej. mięci Instytutu prezesa stanowisko na oraz Narodowej Pamięci In stytutu kolegium Narodowych, Mediów Rady Telewizji, i Radiofonii Rady wysokie na Pieniężnej, Krajowej Rady Polityki – członków państwowe stanowiska naboru monitoringu obywatelskiego omówienie (2017); publiczne stanowiska wysokie na wyborów praktyka i regulacje standardy, – obywateli lupą Pod służyły dobrze demokracji. systemów aby partie, zreformować współczesnych jak temu, oraz do politycznych obywateli obecnym ich stosunkowi politycznym, dysfunkcjom, partiom poświęcona publikacja (2017); demokracji polskiej jakość a polityczne Partie , Dawid Sześciło (2018); analiza najważniejszych najważniejszych analiza (2018); Sześciło Dawid , , Grażyna Bukowska, Adam Gendźwiłł, Jacek Jacek Gendźwiłł, Adam Bukowska, Grażyna , , Łukasz Bojarski, Grzegorz Wiaderek Wiaderek Grzegorz Bojarski, Łukasz , , Paweł Marczewski Marczewski Paweł , - - - - Fundacja im. Stefana Batorego Sapieżyńska 10a 00-215 Warszawa tel. (48-22) 536 02 00 fax (48-22) 536 02 20 [email protected] www.batory.org.pl

Publikacja poświęcona funkcjonowaniu państwa polskiego po 1989 roku: od lat 90. po okres rządów Platformy Obywatelskiej oraz Prawa i Sprawiedliwości. Michał Boni, Włodzimierz Cimoszewicz, Ludwik Dorn, Joanna Kluzik-Rostkowska, Rafał Matyja, Bartłomiej Sienkiewicz i Kazimierz Michał Ujazdowski przedstawiają osiągnięcia, ale także problemy w jego działaniu. Zastanawiają się również nad najważniejszymi wyzwaniami, wynikającymi zarówno z ogólnych zmian społecznych, technologicznych i kulturowych, jak i działań obecnego rządu, podważających wiele dotychczasowych założeń funkcjonowania państwa, w tym trójpodział władzy czy niezawisłe sądownictwo. Problemy z naszym państwem Problemy Problemy z naszym państwem

ISBN: 978-83-65882-15-8 www.batory.org.pl