Ksiądz Leon RYGUS / Father Leo RYGUS

„Biała Księga” (martyrologium duchowieństwa - Polska - XX w.) / „White Book” (martyrology of the clergy — Poland — XX century) o. Leon / Fr Leo RYGUS - biografia/biography

VIII.2015

SPIS TREŚCI / CONTENTS Męczeństwo ks. Leona Rygusa / Fr Leo Rygus martyrdom ...... 2 Dokumentacja zdjęciowa / Photo documentation ...... 5

© parafia pw. św. Zygmunta, Słomczyn 6 lutego 2016 r. strona / page - 1 – St Sigismund parish, Słomczyn 6 February 2016 „Biała Księga” (martyrologium duchowieństwa - Polska - XX w.) / „White Book” (martyrology of the clergy — Poland — XX century) o. Leon / Fr Leo RYGUS - biografia/biography

Męczeństwo ks. Leona Rygusa / Fr Leo Rygus martyrdom

Dzięki uprzejmości ks. Leona Stępniaka Thanks to Fr Leon Stępniak’s kindness

Aresztowany 27.01.1940 r. i wywieziony razem Arrested on 27.01.1940 and transported, together z 24-ema księżmi z powiatu wolsztyńskiego, with 24 priests from Wolsztyn county to Lubiń przybywa do klasztoru benedyktyńskiego transit camp in Benedictine monastery. w Lubiniu. On 24.05.1940 taken to Dachau concentration Dnia 24.05.1940 r. przybył do Dachau, camp and on 02.08.1940 to Mauthausen-Gusen. a 02.08.1940 r. został wywieziony do Gusen. Initially he was forced to carry stones to the camp. Początkowo nosił kamienie do obozu. Potem nosił Next had to carry grass with soil to make grass field na tragach darń, którą wykładane były trawniki outside the huts. One way it was c. 500 m. przed blokami. Droga liczyła ok. 500 m w jedną The only shoes he received after arrival to Dachau stronę. got torn but there was no replacement. Only Jedyne trzewiki, które otrzymał po przybyciu in October once a week a hut-manager got a few do Dachau podarły się, a wymienić na inne było pairs of wooden clogs for 150 prisoners. The clogs niemożliwe. Dopiero w październiku raz w tygodniu were given to those who were first in line. The size izbowy otrzymywał kilka par drewniaków of the feet was not taken into account. na 150-ciu ludzi. Trzewiki otrzymywał tylko ten, Father Rygus received such clogs but they were too kto pierwszy stanął w szeregu. Wielkość nogi small and rubbed his feet. As a result his right leg nie była brana pod uwagę. joint got infected. He was not admitted Księdzu Rygusowi udało się otrzymać takie trzewiki, to the hospital hut (‘revir’). The only available które były za małe i obcierały nogę. W wyniku tego medicine bringing some relief were bay leaves. na przegubie prawej nogi dostał zakażenie. The leg started to swell. Eventually he was Do rewiru Go nie przyjęto. Jedynym lekarstwem, permitted to go the hospital where under narcosis które przynosiło ulgę, były zielone liście bobkowe. a surgery was performed. Noga strasznie puchła. Otrzymał nareszcie kartę Shortly after waking up he had to dress himself and do rewiru, gdzie wykonano Mu pod narkozą return to the work hut. After three days operację. he returned to get his dressing changed. No lack. Wkrótce po przebudzeniu ksiądz Rygus musiał się For more than a week he tried to get it done – sam ubrać i pójść na blok. Po trzech dniach zgłosił without success. His festering would started się do zmiany opatrunku. Chodził tak przeszło to stink. tydzień dzień w dzień, i pomimo to opatrunku One of the doctors, a fellow Polish prisoner nie zmieniono ani razu. Wówczas ropiejąca rana promised to get him a new dressing but Fr Leo had zaczęła okropnie cuchnąć. to find the dressing himself first. For an additional Jeden z lekarzy, Polak, także więzień, przyobiecał portion of bread (1/12 of the loaf) he purchased księdzu Leonowi założyć świeży opatrunek, used bandages that he hanged on the window. ale ks. Leon musiał sam się postarać o bandaż. Somebody however stole it and Fr Leo had to buy Za tak zwany dodatek chleba (1/12 bochenka) kupił another set of bandages, again for a portion używany bandaż, który następnie powiesił of bread, being himself very hungry. na oknie. Ktoś go ukradł i ks. Leon musiał kupić This one-time change of dressing was insufficient następny bandaż, ponownie za chleb, będąc sam and the would continue to fester and stretched głodny. from the joint to the ankle bone. Bare bone got Jednorazowa zmiana opatrunku była visible. Fr Leo was no longer able to walk unaided. niewystarczająca, dlatego rana dalej gniła One of the colleagues got him a stick then but that i od przegubu przeniosła się na kostkę, tak że widać was taken from him. Then one of the co-prisoners było gołą kość. Ks. Leon nie mógł chodzić had to carry him for every day roll-calls. o własnych siłach. Wówczas jeden z kolegów Soon he was admitted to a so-called invalid hut. przyniósł mu kij do podpierania, który został It housed people unable to do any work (terribly księdzu zaraz odebrany. Jeden ze współwięźniów emaciated and covered with wounds). The task nosił ks. Leona na plac apelowy. given to them was refuse collection. Wkrótce przydzielono Go do inwalidów. Byli to

© parafia pw. św. Zygmunta, Słomczyn 6 lutego 2016 r. strona / page - 2 – St Sigismund parish, Słomczyn 6 February 2016 „Biała Księga” (martyrologium duchowieństwa - Polska - XX w.) / „White Book” (martyrology of the clergy — Poland — XX century) o. Leon / Fr Leo RYGUS - biografia/biography

ludzie niezdolni do pracy (strasznie wychudzeni When „capo” needed from time to time more i okryci ranami). Inwalidzi mieli za zadanie zbierać prisoners to work he would come the invalid hut śmieci w obozie. and select a few, irrespective of their state. Gdy „capo” potrzebował dorywczo więcej ludzi Any credentials received from the camp’s hospital do pracy, wpadał między inwalidów i wybierał about inability to work were useless. And thus one kogo chciał, bez względu na chorobę. afternoon Fr Regus was selected Nic nie pomagały poświadczenia z rewiru for „Westerplatte” work commando. o zwolnieniu od pracy. I tak ks. Leon Rygus jednego They toiled ½ kilometers from the camp. When popołudnia dostał się do komanda „Westerplatte”. Fr Leon attempted to explain himself, showing his Komando owo było pół kilometra do obozu. Kiedy injured leg, he was beaten up by a head „capo” ks. Leon się tłumaczył, pokazując chorą nogę, został Lipiński, a German wearing a green triangle dotkliwie pobity przez „obercapa” Lipińskiego, [ed. ostensibly a prisoner requiring special treatment]. Niemca z zielonym trójkątem [red. więzień wymagający After refuse collection all invalids were shut specjalnego traktowania]. in a single empty hut with open cracks in the walls Po zebraniu śmieci zamykano wszystkich inwalidów and floor. The invalids were doomed to slow w jednym pustym bloku, gdzie były prześwitujące extinction. szparami ściany i takaż podłoga. Ludzie zaliczeni They had to attend their original hut roll-calls. Only do inwalidów byli przeznaczeni na powolne during dinners and during the night they could stay wymarcie. Musieli chodzić na apel ze swym in the invalid hut. blokiem. Tylko w porze obiadu i w nocy wolno było They wore the worst clothes in the camp. im przebywać we własnym bloku. The windows were not permitted to be closed. Inwalidzi byli najgorzej ubrani. Okien na bloku The cold was pervasive. The wounds rarely healed inwalidzkim nie wolno było zamykać. Zimno and untreated stunk terribly. dawało się szczególnie we znaki. Rany bardzo Fr Leo lost his appetite and his lungs collapsed. rzadko, albo nawet wcale, nieopatrywane strasznie He was ready for death – he made preparations cuchnęły. before going for surgery. He had special devotion Ks. Leon traci apetyt i zapada na płuca. Już przed of st Nicholas – remembered on 6th of December, pójściem na operację przygotował się na śmierć. patron of his family parish, so before st Nicholas Miał szczególne nabożeństwo do św. Mikołaja – day he celebrated a novena for a good death. 6 grudnia, patrona Jego rodzinnej parafii. Przed When one of his colleagues tried to convince him dniem św. Mikołaja ks. Leon odprawił nowennę that he is not is so bad a state, he agreed o szczęśliwą śmierć. to celebrate novena to the Holy Mary of Perpetual Kiedy jeden z kolegów przekonywał ks. Leona, Help for a grace of health with him. It was to finish że tak źle z Nim jeszcze nie jest, zgodził się on 7th of December. na odprawienie wraz z tym współwięźniem And on this date all the priests were unexpectedly nowenny do Matki Bożej Nieustającej Pomocy transported back to Dachau. The place was much o łaskę zdrowia. Nowenna kończyła się 7 grudnia. better than Gusen. W tymże dni niespodziewanie wszyscy księża I admired Fr Leo Rygus patience with which zostali wywiezieni do Dachau. Było ono o wiele he endured all the sufferings. When getting up lepsze niż Gusen. the blood flow to the legs made a stinging feeling. Podziwiałem cierpliwość ks. Leona Rygusa, z jaką To the toilet the prisoners had to march in a shirt znosił wszystkie cierpienia. Przy wstawaniu z łóżka only – the distance was 200 m one way. napływ krwi do nogi sprawiał ogromne kłucia. Finally in November the prisoners were allowed Do ustępu musiano wychodzić w samej koszuli, to put the coats on. Fr Leo got cold and a runny a trzeba było przejść 200 m w jedną stronę. stomach, and following that a bloody diarrhoea. Dopiero w listopadzie wolno było założył płaszcz. The only available medicine was toothpaste. Ksiądz Leon przeziębił się i dostał katar żołądka, Fr Stephan Matuszewski sleeping by his side taught a później krwawą biegunkę. Jedynym lekarstwem Fr Rygus a few short prayers – lat. Iaculātōria actus było jedzenie pasty do zębów. – for sufferers. He recited them often offering for Obok śpiący ks. Stefan Matuszewski nauczył the souls suffering in purgatory. ks. Rygusa kilku Aktów Strzelistych dla ciężko In Gusen the devotion for and to the souls who had cierpiących. Odmawiał je bardzo często, w ofierze help from nowhere and suffered in purgatory was

© parafia pw. św. Zygmunta, Słomczyn 6 lutego 2016 r. strona / page - 3 – St Sigismund parish, Słomczyn 6 February 2016 „Biała Księga” (martyrologium duchowieństwa - Polska - XX w.) / „White Book” (martyrology of the clergy — Poland — XX century) o. Leon / Fr Leo RYGUS - biografia/biography

za dusze w czyścu cierpiące. very popular. W Gusen szczególnie kwitło nabożeństwo za dusze Fr Lon Rygus survived the diarrhoea but the leg w czyśću cierpiące i do dusz w czyścu cierpiących, wound and sick lungs remained. które znikąd nie mają pomocy. After arrival in Dachau at Nativity of the Blessed Ks. Leon Rygus biegunkę przeszedł szczęśliwie, Virgin Mary in 1940 Fr Rybus was admitted pozostała jedynie rana na nodze i chore płuca. to the hospital (‘revir’). He had comparatively good Po przybyciu do Dachau, w dniu Niepokalanego care. The wound healed. Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w 1940 r. On 01.03.1941 when collecting refuse I met ks. Leona przyjęto do rewiru. Opiekę miał dość Fr Leon and managed to exchange few words. dobrą. Rana się zagoiła. He was extremely emaciated and pale. We couldn’t W dniu 01.03.1941 wywożąc śmieci ujrzałem talk long so he wrote a few words on the piece ks. Leona i zdążyłem z Nim zamienić kilka słów. Był of paper and passed it to me by one the prisoners wyjątkowo wychudzony i blady. Nie mogliśmy responsible for keeping order in the hut. długo rozmawiać, dlatego napisał karteczkę i podał He was pleased that his wound healed. The lungs przez jednego z więźniów utrzymującego porządek were his only worry. He placed all in God’s hands. w izbie. Four days later the message arrived that Fr Leon Cieszył się z zagojonej rany. Jedynie płuca były was dead. It was difficult to believe that he got nadal nie w porządku. Wszystko złożył w ręce Boga. worse so soon and that the death came Cztery dni później przyszła wiadomość, że ks. Leon so suddenly. nie żyje. Trudno było uwierzyć, że tak nagle One of the doctors from the hospital (‘revir’), pogorszyło się i nastąpiła śmierć. SS member, was conducting surgeries shortening Jeden z lekarzy rewiru, członek SS, przeprowadzał the ribs in patience rib cages or cutting the nerve operacje skracania żeber klatki piersiowej albo of those with sick lungs. It is presumed that Fr Leo przecięcia nerwu u płucno chorych. Istnieje Rybus had gone through such a surgery. domniemanie, że ks. Leon Rygus przeszedł taką It was difficult to confirm it though for the access operację. Jednakże trudno to stwierdzić, gdyż to the hospital and the records were not possible. niemożliwy był wstęp do rewiru i wszelki wgląd w te sprawy.

© parafia pw. św. Zygmunta, Słomczyn 6 lutego 2016 r. strona / page - 4 – St Sigismund parish, Słomczyn 6 February 2016 „Biała Księga” (martyrologium duchowieństwa - Polska - XX w.) / „White Book” (martyrology of the clergy — Poland — XX century) o. Leon / Fr Leo RYGUS - biografia/biography

Dokumentacja zdjęciowa / Photo documentation

o. Leon Rygus Fr Leo Rygus 1940 1940 dzięki uprzejmości proboszcza parafii Tuchorza, thanks to parish priest of Tuchorza parish, p. Knobel z Borui, p. Piszczek i p. Mieczysławy Kicińskiej z Siedlca Ms Knobel from Boruja, Ms Piszczek and Ms Mieczysława Kicińska from Siedlce

© parafia pw. św. Zygmunta, Słomczyn 6 lutego 2016 r. strona / page - 5 – St Sigismund parish, Słomczyn 6 February 2016 „Biała Księga” (martyrologium duchowieństwa - Polska - XX w.) / „White Book” (martyrology of the clergy — Poland — XX century) o. Leon / Fr Leo RYGUS - biografia/biography

Tablica pamiątkowa, kościół parafialny, Tuchorza Commemorative plaque, parish church, Tuchorza dzięki uprzejmości proboszcza parafii Tuchorza, thanks to parish priest of Tuchorza parish, p. Knobel z Borui, p. Piszczek i p. Mieczysławy Kicińskiej z Siedlca Ms Knobel from Boruja, Ms Piszczek and Ms Mieczysława Kicińska from Siedlce

Tablica pamiątkowa Commemorative plaque pomnik Państwa Podziemnego, Poznań Underground Resistance State monument, Poznań żródło: www.wtg-gniazdo.org source: www.wtg-gniazdo.org

© parafia pw. św. Zygmunta, Słomczyn 6 lutego 2016 r. strona / page - 6 – St Sigismund parish, Słomczyn 6 February 2016 „Biała Księga” (martyrologium duchowieństwa - Polska - XX w.) / „White Book” (martyrology of the clergy — Poland — XX century) o. Leon / Fr Leo RYGUS - biografia/biography

Ołtarz, kaplica męczenników Altar, Martyrs' Chapel katedra pw. św. Piotra i św. Pawła, Poznań St Peter and St Paul cathedral, Poznań dzięki uprzejmości proboszcza parafii Tuchorza, thanks to parish priest of Tuchorza parish, żródło: zasoby własne source: own collection