Cihannüma TARİH VE COĞRAFYA ARAŞTIRMALARI DERGİSİ JOURNAL of HISTORY and GEOGRAPHY STUDIES
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Cihannüma TARİH VE COĞRAFYA ARAŞTIRMALARI DERGİSİ JOURNAL OF HISTORY AND GEOGRAPHY STUDIES CİLT / VOLUME I SAYI / ISSUE 2 Aralık / December 2015 İZMİR KÂTİP ÇELEBİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL VE BEŞERİ BİLİMLER FAKÜLTESİ Cihannüma TARİH VE COĞRAFYA ARAŞTIRMALARI DERGİSİ JOURNAL OF HISTORY AND GEOGRAPHY STUDIES Danışma Kurulu / Advisory Board Prof. Dr. Alparslan CEYLAN Atatürk Üniversitesi Prof. Dr. Mevlüt ÇELEBİ Ege Üniversitesi Prof. Dr. Şenol ÇELİK Balıkesir Üniversitesi Prof Dr. Vehbi GÜNAY Ege Üniversitesi Prof. Dr. Tufan GÜNDÜZ Hacettepe Üniversitesi Prof. Dr. Mehmet İNBAŞI Erciyes Üniversitesi Prof. Dr. Cüneyt KANAT Ege Üniversitesi Prof. Dr. Levent KAYAPINAR İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Prof. Dr. Ertuğ ÖNER Ege Üniversitesi Prof. Dr. Nadir ÖZKUYUMCU Celal Bayar Üniversitesi Prof. Dr. Ahmet TAŞAĞIL Yeditepe Üniversitesi Assist. Prof. Dr. David GUTMAN Manhattanville College, New York City Doç. Dr. Ersin GÜLSOY Atatürk Üniversitesi Doç Dr. Arife KARADAĞ Ege Üniversitesi Assoc. Prof. Dr. Barbara S. KINSEY Universty of Central Florida Doç. Dr. Erkan KONYAR İstanbul Üniversitesi Doç. Dr. Özer KÜPELİ İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Doç. Dr. Abdullah TEMİZKAN Ege Üniversitesi Doç. Dr. Anıl YILMAZ İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Yahya ARAZ Dokuz Eylül Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Nejdet BİLGİ Celal Bayar Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Alpay BİZBİRLİK Celal Bayar Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Cengiz ÇAKALOĞLU Celal Bayar Üniversitesi Yrd. Doç Dr. Muhammet ERTOY İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. İrfan KOKDAŞ İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Can NACAR Koç Üniversitesi Dr. Maria BARAMOVA Sofya Üniversitesi Dr. Elizabetta BENİGNİ Universitá degli Studi di Torino Dr. Engin ÇAĞMAN İstanbul Büyükşehir Belediyesi Dr. Zaur GASİMOV Orient Institut-İstanbul Dr. Leandro Rodriguez MEDİNA Universidad de las Américas Puebla Makalelerdeki görüşlerin sorumluluğu yazarlarına aittir. Yazıların yayın hakkı İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi’nindir. Cihannüma Editörden; TARİH VE COĞRAFYA ARAŞTIRMALARI DERGİSİ Cihannüma: Tarih ve Coğrafya Sahibi/Owner Araştırma Dergisi, bu sayıdan İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi itibaren ismine de uygun olarak Sosyal ve Beşeri Bilimler Fakültesi Adına muhtelif coğrafyalarda farklı Prof. Dr. Turan GÖKÇE başlıkları dosya haline getirerek Editörler/Editors okuyucu ile buluşmayı planlıyor. Doç. Dr. Cahit TELCİ Bu itibarla ikinci sayımız Selanik Yrd. Doç. Dr. Beycan HOCAOĞLU dosyası ile olgunlaştı. Misafir Editör Yrd. Doç. Dr. İrfan KOKDAŞ Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Cihannüma bundan sonraki Yrd. Doç. Dr. Beycan HOCAOĞLU sayılarında da farklı dosyalar ile Yayın Kurulu/ Editorial Board okuyucu karşısında olacak. Prof. Dr. Turan GÖKÇE Burada önümüzdeki üçüncü Prof. Dr. Levent KAYAPINAR sayının (Temmuz 2016) dosya Prof. Dr. Çiğdem ÜNAL Prof. Dr. Ayşe KAYAPINAR konusunun “Akdeniz” olduğunu Doç. Dr. Yusuf AYÖNÜ da duyurmak isteriz. Doç. Dr. Özer KÜPELİ Yrd. Doç. Dr. İrfan KOKDAŞ Yrd. Doç. Dr. Nilgün Nurhan KARA Hemen ifade edelim: tarih, Yrd. Doç. Dr. Beycan HOCAOĞLU coğrafya ve tarihi coğrafya Yayın Türü/Publication Type alanında, dosya konularının Süreli yayın dışındaki çalışmalara dergimiz Yılda İki Sayı Çıkar açıktır. Elbette tercüme/ Yazışma Adresi/CorrespondingAddress aktarma, yeni yayın tanıtımı ya İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Fakültesi, Balatçık- da yayın tenkidi türü yazılar ile Çiğli/İzmir konumuza dâir yapılan bilimsel Tel: +90(232) 329 35 35-8508 faaliyetlerle ilgili tanıtma yazıları Faks: +90(232) 329 35 19 ve nekroloji türünden çalışmalar Baskı/Publishing House dergimizin sürekli olarak Meta Basım Matbaacılık Hizmetleri 87 sk. içereceği başlıklardır. No:4/A Bornova/İzmir ISSN 2149-0678 Hepinizi saygıyla selamlıyoruz. Baskı Tarihi Aralık 2015 Cihannüma: Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi Yılda iki sayı yayımlanan hakemli bir dergidir Cihannüma TARİH VE COĞRAFYA ARAŞTIRMALARI DERGİSİ JOURNAL OF HISTORY AND GEOGRAPHY STUDIES Cilt / Volume: I Sayı / Number: 2 Aralık / December 2015 İÇİNDEKİLER / CONTENTS İNCELEMELER / ARTICLES İrfan Kokdaş Kent ve Devlet Arasında: 18. Yüzyıl Selanik Kırsalında Güç ve Sermaye Dinamikleri 1 Anna Vakali A Christian Printer in Selanik under Trial in the City’s Tanzimat Council in the Early 1850s: Kiriakos Darzilovitis and his Seditious Books 23 Dilek Akyalçın Kaya Mustafa Arif Efendi’nin Selanik Yılları: 19. Yüzyılda Osmanlı Taşrasında Burjuvazinin Oluşumu 39 Scott Rank Polygamy and Religious Polemics in the Late Ottoman Empire: Fatma Aliye and Mahmud Es‘ad’s Ta‘addüd-i Zevcât’a Zeyl 61 BELGELER / DOCUMENTS Alpay Bizbirlik Suruç Kazası Şeyh Müslim Zaviyesi Mütevelli Ailesine Ait Belgeler Üzerine 81 Özer Küpeli Kösem Sultan’a Ait Bir Muhallefât Kaydı 131 YENİ YAYINLAR / BOOK REVIEWS Gürol Pehlivan Figen Atabey, Çanakkale Muharebelerinin Deniz Cephesi, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları IV/A-2-2.2.Dizi-Sayı 8, 2014, 349 shf. ISBN 978-975-16-2730-8 143 Fatma Akkuş Yiğit Owen Wright, Music Theory in Mamluk Cairo, The Ġāyat al-Maṭlūb fῑ ‘Ilm al-Adwār wa-’l-Ḍurūb by Ibn Kurr, SOAS Musicology Series, Farnham and Burlington: Ashgate, 2014, ix+361 shf. ISBN 978-1-4094-6881-3 157 Mahmut Tat Yahya Araz, 16. Yüzyıldan 19. Yüzyıl Başlarına: Osmanlı Toplumunda Çocuk Olmak, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2013, 196 shf. ISBN 978-605-105-118-5 159 Sevde Değer Douglas E. Streusand, Ateşli Silahlar Çağında İslam İmparatorlukları: Osmanlılar, Safeviler, Babürlüler, Çev. Bahar Fırat, İstanbul: Ufuk Yayınları, 2013, 352 shf. ISBN 978 605-531-454-5 162 Hüseyin Çalış Özlem Kumrular, Kösem Sultan: İktidar, Hırs, Entrika, İstanbul: Doğan Kitap, 2015, 329 shf. ISBN 978-605-09-3052-8 165 Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi Sayı I/2 – Aralık 2015, 1-22 KENT VE DEVLET ARASINDA: 18. YÜZYIL SELANİK KIRSALINDA GÜÇ VE SERMAYE DİNAMİKLERİ İrfan Kokdaş Özet Akdeniz’deki liman kentleri anlatılarını eleştiren bu çalışma, ekonomik dönüşüm, siyasal hiyerarşi, erken modern Osmanlı taşra yönetimi açısından Selanik’te değişen toplumun unsurlarını incelemektedir. On sekizinci yüzyıl taşra toplumunda meydana gelen değişimler çok farklı dinamiklerin etkileşimi sonucu ortaya çıkmıştı. Bu dinamikler, reayanın hareketliliği, kırsalda ortaya çıkan siyasi güçler, büyük toprak sahipliliğinin artışı ve paramiliter kuvvetlerin gücünün artışı idi. Selanik ve çevresindeki kentlerin etrafındaki kırsal alanda belirginleşen güç ve mülkiyet ilişkilerine yeni bir bakış sunan bu çalışma, bu anlamda erken modern dönemdeki kır-kent ilişkilerinin yeniden yorumlanmasını amaç edinmektedir. Bunun yanında, şehir tarihçiliğini domine eden hinterland, kırsaldaki kent hâkimiyeti ve portfolyo kapitalistler gibi kavramların yeniden sorgulanmasını önermektedir. Bu çalışma, kentteki Avrupalı tüccarların ya da komprador burjuvanın stratejilerinden ziyade, toprak sahipleri, köylüler ve Osmanlı merkezi arasındaki ortaya çıkan yeni ilişki ağlarının Selanik’teki erken modern ekonomik büyümeyi ve siyasi yapıları belirlediğini iddia etmektedir. Anahtar Sözcükler: Selanik, kent-kır ilişkileri, erken modern dönem, çiftlik, Osmanlı liman kentleri Between City and State: Power and Capital Relations in the Eighteenth-Century Salonikan Countryside Abstract By challenging Mediterranean port-city narratives, this study analyzes the changing nature of Salonikan society from the perspective of economic transformation, political hierarchy, and the workings of the early modern Ottoman provincial system. The eighteenth-century metamorphosis of provincial society was set by the interaction of several coexisting and complex dynamics: the extensive peasant mobility, the rise of local powers in the countryside, the spread of large agricultural estates in the countryside, and the rising power of local paramilitaries. A reconceptualization of power and property relations in the rural areas adjacent to Salonikan towns would not only provide a new perspective into city-country connections in the early modern era, but also help us to rethink the concepts of hinterland, urban Yrd. Doç. Dr., İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Fakültesi Tarih Bölümü. İrfan Kokdaş domination and portfolio capitalists in the Ottoman provincial setting. This study thus suggests that rather than the activities of European merchants and comprador bourgeoisie, the emerging alliances between landed elite, peasants, and the imperial center shaped the contours of early modern growth and political structures in Salonika. Keywords: Salonika, urban-countryside relations, early modern period, large estates, Ottoman port cities Avrupa ve Osmanlı tarih yazımında bölgesel dinamikleri inceleyen çalışmalar, genel olarak kentsel gelişmelere ve buna bağlı olarak şehirlerde zaman içerisinde ortaya çıkan sosyo-ekonomik dinamiklere odaklanmaktadır. Özellikle erken modern dönem üzerine yoğunlaşan çalışmalarda, kentlerin kırsal bölgelerle ilişkisi, kent-hinterland bağımlılığı, ana tema olarak irdelenmektedir. Osmanlı dünyası bağlamında bu tarz bir irdeleme ise, 19. yüzyıl boyunca tarihsel bir gerçeklik olarak ortaya çıkan liman kenti kavramıyla, çok daha keskin bir kent merkezli tarih yazımına dönüşmüş bulunmaktadır.1 Osmanlı dünyası için kent eksenli bu kavrayışın dominant bir hale bürünmesinde, iki temel faktörün rol oynadığı görülmektedir. Bunlardan birincisi, tarih yazımına köyleri ve köylüleri eklemeye çalışan her çalışmanın, kaynaklarda bir şekilde köylü grupların “sessizliği” ile karşılaşmasıdır. 19. yüzyıl öncesindeki kırsal gelişmeleri analiz etmek için yola 2 çıkan tarihçiler, mevcut belgelerin