Dans, Theater, Porno,Etce - DocsLib

sign in sign up

<<

Home , AVN Awards, Donkey punch

103 www.e-tcetera.be

dans, theater, porno,etce

Beeld: Ula Sickle Tijdschrift verschijnt 5x per jaar (februari, april, juni, september & december) • P309488 • Jaargang 23 • Afgiftekantoor 1080 Brussel 8 • België: 7 euro, Nederland: 9 euro Etcetera nl 1 06-09-2006 12:17 Pagina 1

Antw. FM 96.4 Antw.-stad FM 92.0 Vl.-Brabant FM 89.5 O.-&W.-Vlaanderen FM 90.4 Limburg FM 89.9 en via DAB | klara.be Steakhouse Vivaldi, Winterswijk Miste, Nederland

BELGIE FRANKRIJK CANADA Het NEDERLAND ———————————————————————— INTERNATIONALE alternatief AUTEURS- VENNOOTSCHAP voor PROJECTBEURZEN JURIDISCH ADVIES auteurs RECHTENBEHEER uit de podium-

SACD kunsten Koninklijke Prinsstraat 87 voor toneelauteurs, choreo- 1050 Brussel www.sacd.be grafen en componisten van scènemuziek

SACD IS PARTNER VAN DE Voor meer info PODIUMKUNSTENFESTIVALS Auteursdienst Festival d'Avignon, Montpellier Danse, Linda Lorie T 02 551 03 42 Nîmes Culture... F 02 551 03 75 [email protected] EN ONDERSTEUNT het Kunstenfestivaldesarts, Theaterfestival van Spa, British Twist en de magazines Scènes, en Etcetera.

KLA2015593_Etcetera_Ad.indd 1 8/24/06 5:28:11 PM Process CyanProcess MagentaProcess YellowProcess Black etcetera 103 SEPTEMBER 2006

Porno,

3 Edito – In dit nummer buigt Etce- 25 Sperma is/spermcube is 50 Raffael Pascoe: auteurschap in tera zich over de zinnenprikkelende Ive Stevenheydens formuleert een de pornocinematografie mogelijkheden van de pornografie. lyrisch antwoord op de sperma- Scenario van theatermaker Stef Heeft porno kritisch potentieel, of sculptuur van beeldend kun- Lernous, over de tragische on- is het niet meer dan een commerci- stenaar Philippe Meste. Een dergang van pornofilmer Raffael eel opgeklopte fata morgana voor oproep tot spermadonatie en een Pascoe en zijn legendarische crew. onze seksuele verlangens? persoonlijke blik op sekskunst. etc. 4 Negen seksvragen – en ant- 26 Porno-drama: scènes voor woorden – Etcetera leende voor pornografie – Anne Dekerk 54 Mythomanie, erotiek en terreur even de ‘Nine Sex Questions’ uit stippelt een grillig parcours uit – Luigi de Angelis en Chiara het kunstseksboek Art – A Sex Book langsheen de pornotheorieën van Lagani van het Italiaanse van cultfilmmaker John Waters Lacan, Baudrillard en Žižek. Over gezelschap Fanny & Alexander en criticus Bruce Hainley. Als je het al te reële, al te nabije en al te vertellen over het dramaturgische wilt weten welke makers wel eens consumeerbare genot. creatieproces van hun weerbar- opgewonden raken bij het maken stige voorstelling Heliogabalus. van hun eigen werk, kan je gaan 33 The Valley – Fotograaf Larry grasduinen in hun antwoorden. Sultan bezocht tussen 1999 en 59 Beweeglijk denken – Rudi 2003 meer dan 100 pornofilm- Laermans over het beweeglijke 12 Neoseksualiteiten – Zoveel jaar sets in San Fernando Valley, San handelen van het denken. Of na de seksuele revolutie traceert Francisco. Etcetera publiceert een wanneer het denken in beweging Volkmar Sigusch een aantal selectie uit het materiaal van zijn komt: notities uit het klaslokaal. nieuwe stromingen in onze seksu- fotoreeks The Valley. aliteitsbeleving. Deze ‘neoseksu- 61 Oefening in het denken. aliteit’ staat volgens hem voor de 38 Pornolexicon – Alles wat u altijd En luisteren – Guy Cassiers sprak verschuiving van genderseks naar al wilde weten over barebacking en dit jaar de State of the Union uit. zelfseks, of van politieke pornogra- bukkake, coprophagia en cyberseks, Daniëlle de Regt was erbij, hoorde fie naar cliché-copulatie. porn chic en pornotopia. de reacties, en dacht er het hare van.

NOW ON THE WEBSITE ETC. in english Etcetera launches a downloadable web-magazine, a personalized publishing machine, an electronic printing press. With nothing but the best articles, interviews and essays of past and future issues. Check it out on www.e-tcetera.be

20 In blind vertrouwen: het sm- 40 Shelly Silver – Een visuele 63 Religie, rituelen en het groteske theater van Felix Ruckert bijdrage van deze New Yorkse in De Damen – Bram De Cock Wat gebeurt er met theater als kunstenares, met fragmenten sprak met Eric Devolder over zijn je geblinddoekt wordt en alle uit haar ﬁlm What I’m Looking For. voorkeur voor groteske enscene- ruimtegevoel verliest? Wat gebeurt ring. Een nagesprek met uitlopers. er met de kritische afstand van de 46 Van Altamira tot Heather toeschouwer als die, nog steeds Brooke – Liv Laveyne struint 68 Verzwijgt de danser dat hij etceterageblinddoekt, met een regiment onvervaard door soft-erotische spreekt? – Jeroen Peeters gaat zweepjes wordt bewerkt? Elke jaren ’80-tips van 9 1 ⁄2 weeks tot op zoek naar expressionistische Van Campenhout zocht het The Happy Hooker, en doet onderweg sporen in het werk van Philipp uit tijdens het X-plore-festival in ook nog even Pasolini, Brett Easton Gehmacher en Boris Charmatz. Berlijn, en legde haar vragen voor Ellis en Pater Versteylen aan. Por- aan choreograaf Felix Ruckert. notips van een all-round critica. 73 Personalia

22 Porno-Foleys – Geluidskunste- 48 Teleac-cursus Superamas naar Peter Lenaerts duikt de Over aliens en Louis de Funès, pornokeuken in voor een pittig camembert en schooltelevisie. receptenboek voor de foley-artiest. Peter Stamer analyseert de Su- Een gang-bang voor kip, hand en peramas-strategie van herhaling over theater, dans, performance, beursberichten, nieuwe media, enscenering, politiek, samenleving, installaties, opera, muziektheater, ecologie, economie, biologie, technologie, communicatie, educatie, Vlaanderen, Europa, waakzaamheid, vergetelheid, huisvlijt, bicommunautariteit, integriteit, intimiteit, theatraliteit, globaliteit, interculturaliteit, verwevenheid, onze tijd, altijd. een levendige verbeelding. en opwinding, naar aanleiding van hun afgeronde trilogie Big 1, 2 en.. 3 tijdschrift 2 Colofon

etcetera

Tijdschrift over theater, dans, etc. Verschijnt vijf maal per jaar: in februari, april, juni, september en december. Opgericht door Hugo De Greef en Johan Wambacq. Jaargang 24, nr. 103, september 2006

Redactie Grafisch ontwerp Verkooppunten Vlaanderen David Bergé Van Looveren | Gobert | Princen Theaters: Brussel: Vlaams Theater Bojana Cveji ć www.vanlooveren-gobert.be Instituut, KVS. Gent: NTGent. Anne Dekerk Tielt: Theater Malpertuis Sally De Kunst Druk Daniëlle de Regt Arte-Print, Brussel Boekhandels Elke Van Campenhout Antwerpen: Acco-Somville, Contact Blomberg, Belis Vinck, De Groene Eindredactie www.e-tcetera.be Waterman, Dierckxsens-Avermaete Inneke Tengrootenhuysen [email protected] (IMS), IMS Meir. Brugge: De Blad- [email protected] wijzer, De Brugse Boekhandel, De Aan dit nummer werkten ook mee [email protected] Reyghere (Brugge en St-Kruis), Jan Decorte [email protected] IMS Brugge. Brussel: Bolle Books, Alexander Devriendt City Press Center Anspach, De Fanny & Alexander Abonnement 10 nummers Slegte, Press Shop De Brouckère. Jennifer Lacey (2 jaargangen) Deerlijk: Etiket. Genk: Malpertuis. Rudi Laermans België: 60 euro; voor -26 Gent: Art Book, De Brug, Fnac, Peter Lenaerts en Lerarenkaart: 55 euro Limerick, Poëziecentrum, Walry. Stef Lernous (kopie identiteitskaart of Hasselt: IMS Hasselt. Knokke: Jeroen Peeters Lerarenkaart bezorgen aub) Corman. Kontich: Athena. Kortrijk: Ula Sickle E.U.: 76 euro Theoria. Leuven: Acco, IMS, Plato. Volkmar Sigusch andere landen: 90 euro Mechelen: City Press, Forum, Shelly Silver Salvator. Mol: Bredero. Mortsel: Boris Snauwaert Abonnement 5 nummers De Boekuil. Oostende: Corman, Peter Stamer (1 jaargang) De Internationale Boekhandel. Robert Steijn België: 30 euro; voor -26 Roeselare: Hernieuwen. Sint- Ive Stevenheydens en Lerarenkaart: 27,50 euro Niklaas: De Wase Boekhandel, Larry Sultan (kopie identiteitskaart of ´t Oneindig Verhaal. Tienen: Plato. Marc Vanrunxt Lerarenkaart bezorgen aub) Turnhout: Taxandria. Vilvoorde: Maria Clara Villa-Lobos E.U.: 38 euro De Plukvogel. Wijnegem: Fnac andere landen: 45 euro Etcetera is een uitgave van Verkooppunten Nederland: Theaterpublicaties vzw Abonnementen gaan in met het Amsterdam: Athenaeum Sainctelettesquare 19 eerstvolgende nummer na ontvangst Nieuwscentrum, International 1000 Brussel van de betaling; andere nummers Theatre & Film Bookshop, www.e-tcetera.be worden geleverd tegen de prijs van Theater Instituut Nederland. Etcetera is lid van een los nummer + verzendkosten. ´s Hertogenbosch: A. Heinen Culturele&Literaire tijdschriften vzw Losse nummers Distributie boekhandels: Etcetera wordt gesteund door België: 7 euro. Nederland: 9 euro Culturele & Literaire Tijdschriften Het ministerie van de Vlaamse vzw i.s.m. EPO, tel. 03 239 68 74 Gemeenschap – administratie Betalingen Cultuur Op rekening 433-1185601-92 Verantwoordelijke uitgever bij de KBC te 1000 Brussel. Johan Wambacq Participanten van Etcetera Voor betalingen uit het buitenland: Mangelschotsstraat 13 SACD België, vennootschap IBAN: BE12 4331 1856 0192 B-1861 Wolvertem van Drama-auteurs BIC: KREDEBB CC Brugge, Brugge KBC Bank Brussel–Dansaert Wie niet kon worden bereikt De Munt, Brussel Oude Graanmarkt 9 voor een regeling inzake copyright, DeSingel, Antwerpen 1000 Brussel wordt verzocht contact op te De Vlaamse Opera, nemen met de redactie. Antwerpen–Gent Abonnementenadministratie Lod, Gent (nieuw adres!): Het Paleis, Antwerpen Etcetera p/a TWI vzw Kaaitheater, Brussel Linthoutbosstraat 37 KVS, Brussel 1200 Brussel NTGent, Gent e-mail [email protected] PCT Dommelhof, Neerpelt tel. 02 733 42 25 (ma-wo, 8-12 u) Rosas, Brussel STUK, Leuven Vooruit, Gent culturele en literaire tijdschriften www.de tijdschriften.be etcetera 103 bevredigingsmachine, dan nog kunnen spelen het in nog kunnen dan zou dit Welk die eeuwige product, ultieme belang bevredigingsmachine, op projecteerden. claims subversieve hun kunstenaars eeuwse 19e zoveel waar cabaret striptease- ouderwetse het of de prostitué, van positie outsider de romantische van is mijlenver verwijderd die bevrediging, en opwinding van economie een is Het wordt geformuleerd. antwoord een deviatie seksuele of fetisj aanvaarde wettelijk elke voor waar somgeving, gespecialiseerde uiterst een is pornomarkt De passen. te aan evolutie weet sociale of technologische nieuwe elke aan moeiteloos zich die industrieën, woekerende groeiende, de snelst van één is Pornografie schudden. zou elkaar door flink eens nen’ ‘bin geconstrueerde normatief ons dat ‘buiten’, mitief pri exotisch, een van tegenstellingen: van idee binair voorbijgestreefd nog een van opties beide van geen zijn duidelijk uitgaan dat ze mag Het Omdat houdt. steek het schouwburgpubliek. van verlangens transgressieve revolutie de wondergoed koppelenbeleefd te weet aan de van overlevendenoprispingen naire de van seksuele die derevolutio belegen, strategie Een het ongepaste. voor nostalgie tot de conservatieve en gerecupereerd gecastreerd, is lang al categorie pornografische tweede deze van potentieel we ook het dat aanstootgevende zijn ‘performative events’ weten geladen legio. Alleen pornografische suggestieve, seksueel voorbeelden van en de historische het in performanceveld, wevan iets weten blijf geen Daar weet. mee nog steeds hij onbewust waar dede van verlossen taboes kijker zal actie, men, in en bijgeladen, voorkeur ook noglicha excrementerende ‘primitieve’, het dat tonen van De seksueel overtuiging lichaam. het ‘transgressieve’ van subversieve slagkracht geloof dein optiehet modernistische die van is tweede op de koopbij toe Een nemen. te kunstbeschouwingen om er 82 kritische bladzijden heeft sublimeren te op deerne de cover, ookverlangen genoeg halfnaakte door de een foto van lezer,potentiële aangewakkerd en je hoopt dedat discours, verantwoord intellectueel over jeglitter doorgaans seksuele Je spuit beetje een weer opgeilt. mee steeds consumenten begerige haar zelf de porno waar strategieën de commerciële je gebruikt de ‘porno chic’: van de val je in trap Ofwel posities. onaantrekkelijke, even beide twee, van één aan ontsnapt je moeilijk welomdat Maar de teksten. van inhoud tieve de provoca aan nemen zou aanstoot die is lezer preutse één nog er omdat Niet over pornografie. stellen te samen nummer om een onderneming heikele een is Het Edito client centered client verkoop

-

------vertaalbaar van de over-nabije beelden van de video- of of de video- van de over-nabije beelden van vertaalbaar sowieso porno En is vandaag? van ofde kunst theater voorstelling. Zoals ook niet elke man in de zaal doorde de zaal in man elke niet ook Zoals voorstelling. theater om een gaat het Omdat de moreledistinctie. zijn plots ingebouw hij verliest bewerkt, zweepjes met Service Secret Ruckerts Felix in hij als Maar SM-club. dichtstbijzijnde de naar materiaal, nodige het van voorzien outfit, latex in op zaterdagavond spoort theaterbezoeker elke Niet bevreemdend. behoorlijk bij is momenten resultaat het en ene het tussen En opgeheven. verschil lang voorspelbare te al Het voorstelling wordt een andere het kunstconsumentisme. ‘aanvaarde’ even al het in binnenbrengt tenpraktijk consumen pornografische de ‘aanvaarde’ die kunst Een wordt hem wat voorgehouden. tegenover positioneren kunnen heeft intellectueel zichzelf hij vooraleer brengt, opwinding van staat ‘ongepaste’ een in de kijker die kunst, pornografische Een leggen. te bloot systemen sociale twee die van functioneren het tussen sluiting de kort om precies brengt samen porno, en kunst zoals codes, verschillende compleet je twee dat bestaan kunnen erin zou terrorisme’ ‘binaire Het doorgronden. te probeert binnenuit van strategieën deze van de basis die kunst politieke een er ontstaat samenleving, meerde overgenor een van de grenzen van de transgressie naar verlangen modernistische het van plaats In wit-denken. zwart- voorspelbare te al op het aanslag terroristische een als kunst Pornografische context. artistieke een in zetten te in de commerciële om precies is pornografische het voorstel mogelijk van Een doelgerichtheid formuleren. we andere invalshoek moeten een dan moraliteit de (denken aan we maar rondeveelste in van conservatieve deeen herbevestiging noodzakelijke een dan maakt die niet van de meer dekunst tegenstelling binaire aan spel – seksueel op de varen, laten scène en voorbij gaan –en in de zin bevrediging van zichtbare penetratie, van porno van het wegebruik claim de transgressieve dvd ev de ervaring. van roes postcoïtale de in nestelt zich dat denken Een geilheid. reflexieve tot middel als wordt ingezet Opwinding houden. draaiende samenleving een die mechanismen de pornografische seks het haalt toont vandaag en van verdwijnhoekje, zijn uit pornoperformance De masturbatoire gebruik worden gemaakt. zichtbaar mechanismen productie welde pornografische dan op zich, ervaring de in taferelen soft-erotische herhaalde zijn de voortdurend Subtieler 9naaktdanseressen. van de performances met wordt in hij binnenkort maar gaat, stripteaseclub een naar weeks -box naar de discretie van de theatrale afstand? Als Als afstand? van dede theatrale discretie -box naar Big-trilogie wordt geblinddoekt, betast, uitgekleed en en uitgekleed betast, wordt geblinddoekt, Nachtschade Nachtschade o van de Superamas, waar niet zozeer de zozeer niet waar de Superamas, van van Victoria wel gebombardeerd welgebombardeerd Victoria van sparring sparring partner anti-porn feminists anti-porn in de zo - ), ), - -

------3 seksvragen – en antwoorden

Over opwinding, pornografi e en censuur 69‘Contemporary art is sex ... it’s all about sex’, zegt John Waters in de inleiding van Art–A Sex Book. In dit boek geeft de Amerikaanse cultregisseur samen met criticus en curator Bruce Hainley een persoonlijke interpretatie van de plaats van seks en seksualiteit in de hedendaagse kunst en samenleving. Waters en Hainley kozen een brede waaier van kunstwerken die verschillende concepten van seksualiteit suggereren. In een levendige, vaak hilarische dialoog met elkaar en door middel van de vragenlijst ‘Nine Sex Questions’, die ze aan verschillende artiesten voorlegden, proberen ze te achterhalen hoe seks hedendaagse kunstenaars inspireert en provoceert. Etcetera legde deze vragenlijst voor aan Marc Vanrunxt, Jan Decorte, Alexander Devriendt, Jennifer Lacey, Shelly Silver, Robert Steijn en Maria Clara Villa-Lobos en kreeg de volgende antwoorden. 1. Kan goede kunst seksueel opwindend zijn? jennifer lacey – choreografe: ‘In het kort: ja. In het lang: de woorden ‘goed’, ‘kunst’ en ‘seksueel’ marc vanrunxt - choreograaf: Sublimatie zijn een beetje problematisch, n’est-ce pas? Wanneer ik iets ervaar wat iemand anders heeft gemaakt, en het is jan decorte – theatermaker: ‘In elk geval. Ik denk iets waar ik meteen ‘middenin’ zit, terwijl ik tegelijk bijvoorbeeld aan de werken van Picasso. Al die symbo- de beweging van mijn eigen denken/lichaam voel, dan lieken die je rond de oren vliegen... Daar gaat toch enige zou ik dit werk ‘goed’ noemen. En deze gevoelens zijn opwinding mee gepaard. Het tonen van macht, licha- beslist sexy of seksueel. Neem nu Eszter Salomons werk men, objecten: dat op zich is heel opwindend. Iemand Reproduction: het lustobject was zo dichtbij en tegelijk zo die meesterwerken maakt, is een machtig iemand. Als glibberig en onscherp. Heel opwindend. je een kunstwerk maakt, heb je heel veel macht over de toeschouwers. Je kan hen ontroeren, maar je kan shelly silver - videokunstenaar/ filmmaakster: hen ook een seksueel tintelend gevoel geven. Let wel, ‘Vast en zeker.’ (Of: ‘Ja, ja, ja!’) macht is niet persé gewelddadig of agressief. Kunst kan, wat mij betreft, redelijk ver gaan, maar het mag niet robert steijn – dramaturg/ theatermaker: onredelijk zijn.’ ‘Goede kunst gaat hopelijk verder dan een te eendimen- sionale ervaring als seksuele opwinding. Goede kunst alexander devriendt – theatermaker: ‘Het transcendeert, onthecht je van de dagelijkse perceptie klinkt zo logisch dat goede kunst opwindend kan van het leven. Het genereert, wat mij betreft, een veel zijn. Zelf heb ik het nog nooit meegemaakt. De enige meer refl ecterende houding op schoonheid en mense- opwinding die ik voel is meer een soort van adrenaline, lijkheid dan seksuele opwinding kan bewerkstelligen. waardoor ik erover wil praten met iemand. En dat ge- Maar daar zijn natuurlijk gradaties in: seksueel opge- voel gaat dan absurd genoeg gepaard met een verstilling wonden zijn opent de zintuigen net als goede kunst, die me volledig overmant. Seks is op dat ogenblik zo ver maar wanneer seksuele opwinding haar ontlading uit mijn gedachten. zoekt, krijgt het ook iets té consumptief en doelgericht. Iemand ontzettend mooi en sexy vinden, werkt voor Het wordt eigenlijk het tegenovergestelde van het ge- mij ook compleet anders dan een werk ‘schoon’ vinden. voel van vrijheid en vrij zijn, wat ik in de kunsten zoek.’ Door echter samen iets goed te vinden, kan de mentale kick die dat geeft het lichamelijke wel beïnvloeden. Als maria clara villa-lobos – choreografe: ‘Ja, ik degene die ik liefheb even hard geniet van wat ik mooi denk het wel. Of het nu een fi lm of een schilderij is, vind, dan wil ik meteen met haar vrijen.’ kunst kan volgens mij seksueel opwindend zijn. Het hangt gewoon af van je eigen gevoeligheid.’ etcetera 103 Zijn er dingen die absoluut niet kunnen binnen binnen kunnen niet absoluut die dingen Zijn er 2. soon een heel jaar achtervolgt. Hij neemt foto’s neemt Hij van achtervolgt. jaar heel een soon per andere een iemand waarin de situatie aan denk Ik tonen. te om alles mogelijk ook het maakt fictie van gebruik het worden en getoond mij voor kan Alles bepaal. mezelf voor ik die grens een is Dat doorstaan. moeten pijn heeft fysieke of emotionele zijn wil tegen maakproces het tijdens iemand waar –: devriendt alexander theater.’ het van op de werkelijkheid in breekt reactie Die meespeelde. ze of duidelijk niet was Het Mensch!”. “Ach riep: Ze acteur. een van krijgt klets een actrice een waarin scène een op tijdens publiek het uit vrouw Strauss’ Botho van Stein Peter door opvoering een zijn. Tijdens schoon ook soms reacties kunnen Anderzijds tegen. niet écht ik kan daar censurerend; ongelooflijk zo vond ik reactie Die sissen. te begon publiek het en achterhoofd haar tegen tikken kleine Sigrid ik gaf scène bepaalde In ondertussendoor van voorstelling een we ooit tijdens hebben Londen In publiek. het voor was teken heftig weleen toch scène die omdat jammer, heel vond ik OK Dat vond. nochtans zij het terwijl brengen, op niet echter konhet Sam zag. rood ze tot gaan, ver te redelijk om daarin toestemming haar had Hij wurgen. –moest is masochistisch lichtelijk –die Rouffart Bea In gaan. te om zover de acteurs en de toeschouwers van de toestemming met maken te alles natuurlijk heeft Het wordt. overtreden die grens een echt ik vind Dat publiek. het tegenover gewelddadig zijn zo zag, op televisie daarvan ik die stukken de korte al Alleen kijken. gaan te naar ik weiger daar Baus, dels Fura La van de voorstellingen aan denk Ik gaan. ver in te gewoon daar mensen dat kan Het kunnen. niet schien mis dingen sommige dat ik vind betreft, Wat agressie kunst. hedendaagse binnen kan niet absoluut censuur dat ik vind Eigenlijk triestig. tamelijk vond ik Dat discussie. zonder geschrapt, toen scène die Fabre kon. heeft niet dit dat besliste festivaldirectie De moment. mooi magisch een echt prachtig, was Het podium. op het urineerden meisjes Drie Avignon. van festival het van de directie aan voorstudie Fabre een van Voor de première decorte: jan Verbeelding vanrunxt: marc kunst? hedendaagse Cymbeline Trilogie des Wiedersehens Wiedersehens des Trilogie was er een scène waarin Sam Bogaerts Bogaerts Sam waarin scène een er was ‘Ik vind van niet. niet. van vind ‘Ik willen ophouden met spelen. In een een In spelen. ophouden met willen L’Histoire des Larmes L’Histoire des ‘Voor mij ligt de grens daar daar de grens ‘Voor ligt mij

in Berlijn, stond een een stond Berlijn, in

, toonde Jan Jan , toonde - - - houdingen kunnen niet meer in de podiumkunsten. de podiumkunsten. in meer niet kunnen houdingen steijn: robert heid.’ stompzinnig En onverbeterlijke geweld. bij fysiek zen silver: shelly snakken.’ naar zelfs er en missen waarschijnlijk het ik zou worden, zou verboden het als maar ‘wat-ben-ik-briljant’ van de zin in lerij aanstel minder wat liever persoonlijk zag Ik om kan. ermee hij om als ermee kan ik maar walgelijk, Duncan John vind Ik ofover processen? we over beelden Spreken bepaald? wordt wie En door dat wie? voor terrein den lacey jennifer bekijken.’ te werk welofniet om het maken de keuze steeds kan toeschouwer De den. overschrij morelegrenzen of wettelijke risico op eigen mag Hij wil. hij dat maken werk te om het maken mag keuze die kunstenaar elke dat vind Ik overtreden. te grens om een hij kiest berokkenen, te kwaad personen andere en werken te ﬁctief om niet kiest de maker Als ervan. uitbeelding een of obsessie reële over een gaat het of niet, of is echt er wat weten niet ik kan werk zie, het ik Als de kunstenaar. met samenwerkte persoon de gevolgde dat en is ﬁctief stalken het weldat echter ik hoop kijker Als fantastisch. het ik vind haal, de geest werk voor dit me ik Als kijken.) komen om te uitnodigt me hij dat uitgaan we ervan laten maar contexten, twee die tussen verschil een natuurlijk Er is kijken. komen kunnen mensen waar ruimte een op in alles hangt hij (Of zijn op in kamer. alles hangt hij en achterlaat hij wat alles verzamelt zijn en omgeving, persoon bewuste die maken, waarom niet?’ waarom maken, te om keuzes hebben de vrijheid toeschouwers, als en kunstenaars als we, Zolang keuze. zijn eigen dat is dan neerschieten, wil zichzelf of kluis een in opsluiten wil vijf dagen zichzelf Burden Chris zijn?Als moeten boden ver iets dan er zou waarom blijft, verantwoordelijkheid jouw en jouw lichaam van de grenzen binnen het Als villa-lobos: clara maria meer.’ absoluut niet Kan ermee! weg Brrrr, gedragen... moeten podium op het zich de spelers op hoe drukt stempel artistieke zijn zogenaamd de regisseur waar theater, gericht Auteurs onderzoeken. kunnen werkverhoudingen creatieve we nieuwe, dat de kunst in net is Het tijd. deze van meer zijn niet dansers en spelers hun tegenover fen choreogra en regisseurs van strategieën Manipulatieve ‘Ik trek mijn eigen persoonlijke gren persoonlijke mijn eigen trek ‘Ik ‘Hiërarchische, traditionele werkver traditionele ‘Hiërarchische, : ‘Weer zo’n moeilijke vraag. Verbo zo’n vraag. : ‘Weer moeilijke ‘Ik weet het niet zeker. zeker. niet het weet ‘Ik ------5 6 Porno | 9 seksvragen en antwoorden ‘And if it’s art, it’s sexy’

3. Als een werk seksueel getint is, verzette een man zich met klem tegen het gebruik van kleurt dat dan ook de kritische respons erop? dit beeld, terwijl hij zich tegelijk, zonder een zweem van ironie, in lyrische bewoordingen uitliet over de marc vanrunxt: Provocatie lange, trotse geschiedenis van vrouwelijk naakt in de Europese kunst.’ jan decorte: ‘Ik denk het wel. Dat is een logisch gevolg van de macht die een werk heeft als het sek- robert steijn: ‘Seksueel getint werk heeft bij mij sueel aanspreekt. Het ergste wat een kunstenaar kan altijd een streepje voor. Ten minste, als het niet te ijdel overkomen, is dat hij seks in zijn werk steekt en er een is. Zo hou ik erg van het werk van Ann Liv Young. Het lacherige reactie op volgt. Dat is heel erg; het is ongeveer is echter veel meer de obsessieve woede achter al die het burgerlijkste wat je kan overkomen.’ expliciete sex-acts van haar die me in haar voorstelling trekt, dan die acts zelf. Dans heeft natuurlijk altijd met alexander devriendt: ‘Ja, en in positieve zin. Men- verleiding te maken, met erotiek. En ik ben uiterst kri- sen willen immers niet puriteins overkomen. Ze zullen tisch op wat voor mij erotisch werkt. Te nadrukkelijke sowieso hun soms geschokte reactie na enige tijd weer verleiding, daar zakt mijn broek van af, dat werkt in het bijsturen. Als bij het tonen van een seksueel getint werk geheel niet. Nonchalance, suggestie en het jezelf kunde reden echter duidelijk ontbreekt, of als het werk niet nen verliezen op het podium gooien bij mij hoge ogen. origineel is, dan zal het publiek proberen zo onverschil- Naar dansers kijken, is een kwestie van verliefd worden. lig mogelijk te reageren. En ik maak mezelf dan wijs dat Op iemands timing, présence. En een verliefde blik is dit alles geen invloed heeft op mij.’ geen kritische blik. Gelukkig maar.’

jennifer lacey: ‘Ik hoop van wel. Anders is het werk maria clara villa-lobos: ‘Waarschijnlijk.’ niet echt gezien. Hoewel, wanneer het écht prikkelend is, dan zou de kritische motor wat ‘tegengesputter’ moeten krijgen, ze zou een beetje plakkerig, een beetje nat moeten worden. Maar hier speelt soms – jammer genoeg – een diepgewortelde vorm van seksisme mee. 4. In mijn ervaring worden de seksuele elementen in mijn Hoe zouden musea en openbare instellingen om werk en dat van andere vrouwen vaak gezien als het moeten gaan met expliciete seks binnen de heden- gekwelde gekronkel van iemand zonder rechten. Niet daagse kunst? bepaald opwindend! Ik heb nochtans het gevoel dat er een kentering aan de gang is. Laten we dat in ieder geval marc vanrunxt: Abstractie hopen! Laten we doen alsof!’ jan decorte: ‘Het werk Made in Heaven van Jeff Koons shelly silver: ‘Kritische reactie is meestal gebaseerd en La Cicciolina werd ooit getoond in musea. Dat was op de maatschappij die haar produceert. Ze reﬂecteert pure porno, maar ik vond dat op zijn plaats. Het was een vaak over de zeden en overtuigingen van deze tijd. In dialoog tussen kunst, pornograﬁe en de mensen die het de westerse maatschappij wordt een werk dat seksueel toonden, zonder machtsverhoudingen. Ik vond het heel getint is en dat rekening houdt met de verlangens van normaal, dat het gebeurde. Musea en andere kunsten- de dominante cultuur (b.v. mannelijk heteroseksueel) centra moeten op een open en objectieve manier om- makkelijker beschouwd als aanvaardbaar en vertrouwd, gaan met expliciete seks. Een curator moet zijn keuze waardoor het doorgaans positiever wordt gepercipi- uiteraard baseren op een smaakoordeel. Maar ze moet eerd dan werk dat door/voor andere geaardheden werd gepaard gaan met een objectiviteit, met de vraag of het gemaakt (b.v. vrouwelijk heteroseksueel, homoseksueel, een waardevol kunstwerk is voor de toeschouwer.’ lesbisch, enz.). In 1989 maakte ik een werk met daarin een lang close- alexander devriendt: ‘Zoals ze zelf willen. Plaats up shot van een reeks masturberende mannen. Tijdens een bordje zodat de ouders hun kinderen net op tijd het nagesprek bij de premièrevertoning in Nederland, kunnen tegenhouden.’ ‘And it’s if art,

it’s sexy’

etcetera 103 ik leef (naar mijn aanvoelen denkt iedereen aan seks en en seks aan iedereen denkt mijn aanvoelen (naar leef ik waarin cultuur bezeten seks door toch maar de preutse over beginnen kunnen discussie lange een hier zou Ik overkwam. gezond heel als bij die mij nieuwsgierigheid open een met benaderden het die jongens, preadolescente groep een door bezocht werk werd regelmatig Het toegankelijk. iedereen voor veld, een in midden scheepscontainer grote een in len, kana drie met video-installatie een was Het Duitsland. in stadje klein een in tentoongesteld noemen, zouden expliciet seksueel mensen veel werk dat heb Ik niet. werk helemaal dat tonen lef minder met Instellingen werken. bepaalde van karakter expliciete het voor wen waarschu de ouders ze waarop uit bordjes vaak hangen lef meer met Instellingen tentoonstellen. het ze moeten vinden, waardevol kunstwerk expliciet) niet dan (al een silver: shelly onovertroffen.’ is illegaliteit en privilege van combinatie De musea. en galerijen in gehad heb echt ik die seks de aan denken het nu aan ben Ik expliciet. dan eerder seks, Impliciete penis. ofdie vagina deze van beeld een met maken te niets zeker heeft Het algemeen. het in perceptie verﬁjnde van heerlijke het en alfamannetje het van de schranderheid met macht, met maken te iets heeft museum, een in is Wat opwindend echt Secundo. benieuwd. ben Ik houden. bezig daarmee zich instellingen genoemde boven kunnen Misschien seksualiteit? Wat openbare is mijn ervaring. van de openbaarheid welvoor maar zelf, beeld ofhet mijn voor reactie niet me schaamde Ik ken. kij om te mijn voor verlangen schaamde niet musea in beelden bij seksuele kind als mij ik dat me herinner Ik dein toiletten. touw zetten te opom iets expo’sgebruiken kunnen impressionistische die verdomde,zouden al ze Misschien niet. helemaal en elementdient dit het integreren seksuele te losjesweg om werkendeze erg het respectvol is niet Misschien het antwoord. achterkamertje een is misschien Of om binnen het even welke past dingen obscene het dat tonen van standpunt en verfrissende het naïeve van zijn, voorstander groot geladen een ik ben zwaar en institutioneel die bureaucratisch situaties bepaalde In ziet. ingevuld liever niet wie behoefte deze voor exposeren ookanders nog iets daarnaast ze moeten voldoen,te dan behoefte ieders omis aan hun missie het dat het heeft gevoel of de seum instelling openbare het mu Als het. toon advies: Mijn‘Primo. fantastisch lacey: jennifer

Frank Stella Frank

‘Als musea en openbare instellingen instellingen openbare en ‘Als musea ‘Zouden moeten?’ moeten?’ ‘Zouden geciteerd door Marc Vanrunxt Marc door geciteerd

mainstream . - - - - - met jonge kinderen in het museum komen, en die niet niet die en komen, museum het in kinderen jonge met ze als storen eraan zich die diegenen voor informatie goede me lijkt zijn. Dat zien te seksscènes expliciete er dat waarschuwing een er voren is Van te gebeurt. land steijn: robert over seksualiteit.’ controle en de staat van de macht tussen vinden te verband om het Foucault van boek een in Blader tentoonstelden. Offili Chris van schilderij bepaald een ze omdat Museum Brooklyn het tegen aanspande Giuliani YorkseNew burgemeester de vroegere dat proces het bij huis: dichter voorbeeld Een Serrano. en Finley Mapplethorpe, als kunstenaars van subsidiëren het voor Arts the of Endowment tional op de Na aanval Helms’ Jesse waarschijnlijk is hiervan voorbeeld mooiste Het politici. van prestaties zwakke de van of kwesties actuele belangrijke van leiden te af publiek het van om de aandacht gebruikt liewaarden’ ‘fami politici rechtse hebben decennia de laatste In niet? wat en valt categorie deze onder wat over oordelen dan mag wie niet, ik doe dat en houding, deze met je akkoord ga al Zelfs subsidieerde. kunst’ ‘onfatsoenlijke die regering de Amerikaanse tegen uit zich sprak deStaten Verenigde in Gerechtshof Hoger Het is? of‘obsceen’ ‘pornografie’ of seks’ ‘expliciete wat Wie beslist cultuur? van onderzoeken en tentoonstellen het ofmet cultuur van censureren het met bezig zich musea Houden meningsuiting. van vrijheid en censuur over discussie een in snel heel verandert deze als vraag een of discussie Een vragenlijst. deze van terrein het buiten ligt dit maar het), mensen weinig slechts hebben de expo of voorstelling is, wordt het dan bedenken zoals voor films. Afhankelijk van hoe expliciet kunst preuts is. Misschien zouden ze een systeem moeten museum. Hoewel ik denk dat het niet zo interessant is als mijn zoon wordt geconfronteerd met expliciete seks in een ik zelf moeder ben, weet ik niet zeker of ik zou willen dat villa-lobos: clara maria contactimprovisatie.’ blote klungelig ook maar intieme, vrij een voor uittrok mijn kleren ik toen zelfs kijken, publiek het bleef en bijgedraaid echter iedereen was uur half Na een ogen. hun Burgtheater Weense het in mensen oudere veel sloten toonde, achterste blote zijn publiek het Frans wanneer begin, het mij.In en Poelstra Frans van voorstelling bij een gebeurde Dat me. lijkt weglopen, of sluiten ogen hun gewoon kunnen Die nodig. niet zo’n is waarschuwing volwassenen voor Maar vragen. lastige worden met willen geconfronteerd ‘Het is niet slecht zoals het nu in Neder nu in het zoals slecht niet is ‘Het ‘Dat is een lastige vraag. Nu R-rated of X-rated - - .’ - 7 8 Porno | 9 seksvragen en antwoorden

5. Ben je als kunstenaar ooit gecensureerd geweest? shelly silver: ‘Ja. Soms was deze censuur direct, voor de hand liggend en uitgesproken, maar meestal was het marc vanrunxt: Kwelling impliciet of niet onder woorden gebracht, iets wat veel verraderlijker is. Ik neem aan dat ik, wanneer ik geen jan decorte: ‘Ja, in het ica in Londen werd de affiche deel uitmaakte van voorstellingen omdat mijn werk als van In ondertussendoor gecensureerd. Die affiche toonde te expliciet werd beschouwd, veel vaker ben gecensu- Sigrid in een summiere, rode bikini. Ze keek omhoog reerd dan ik besef. naar de rechterbovenhoek, waar een rubberen olifan- Veel kunstenaars in de Verenigde Staten passen momen- tenslurfje naar beneden hing. De directie van het ica teel een soort zelfcensuur toe. Dit is niet enkel het geval had beslist dat de affiche vrouwonvriendelijk was en voor kunstenaars die afhankelijk zijn van de overheid plakte over de slurf een etiket met reclame voor het voor subsidies, maar ook voor hen die willen tentoon- theater. Ik vond dat een zware belediging. Tegenover stellen in gesubsidieerde instellingen.’ mij, omdat ik zogenaamd vrouwonvriendelijk was, maar ook tegenover mijn vrouw, omdat het suggereerde dat robert steijn: ‘Nog niet. Er is echter een mogelijk- zij zich door mij liet onderdrukken. Het was trouwens heid dat ik Fur Stefan, mijn solo over een onbeantwoorde in dat theater dat het publiek tijdens de voorstelling liefde, in Iran kan spelen. Ineens word ik me bewust dat begon te sissen.’ het hier een homoseksuele liefde betreft. Toen ik de solo in Amsterdam en Wenen speelde, was ik me daar nau- alexander devriendt: ‘Nee. Al werden we met welijks van bewust. Niet aan gedacht gewoon. Liefde is Ontroerend Goed ooit gevraagd om het seksuele uit onze liefde, onbeantwoord is helaas onbeantwoord.’ voorstelling te schrappen. Naar aanleiding van een uitnodiging om in Marokko te spelen, werd ons gevraagd maria clara villa-lobos: ‘Nee, niet echt. Behalve een om onze voorstellingen aan te passen. In The Smile Off keer toen ik een deel van M, an average piece toonde in een Your Face hebben Joeri en Sophie de aanrakingen in de etalage in Mechelen. We besloten om de al te expliciete, individuele voorstelling weggelaten. In België werd de orgieachtige seksmachinechoreografie eruit te laten om geblinddoekte bezoeker meermaals aangeraakt door het oudere publiek niet te shockeren.’ de acteurs, maar voor een Marokkaans publiek zou dit shockerend zijn. Ook voor Killusion werd ons gevraagd om de ‘vele’ expliciete passages te bewerken. De aanpas- singen die we daarvoor moesten maken bleken uiteindelijk te omslachtig voor de twee voorstellingen die we 6. zouden spelen, waardoor Killusion de reis naar Marokko Kan kunst een slechte invloed hebben op jongeren? nooit heeft gemaakt. Nu staat het seksuele sowieso niet centraal in deze voorstellingen. De vraag van de curator marc vanrunxt: Perversie voelde voor ons dan ook niet aan als censuur, veeleer als een noodzakelijke aanpassing om geen onnodige blok- jan decorte : ‘Kunst niet, zelfs als het werk seksueel kades te creëren tussen wat we wilden zeggen en het getint is. Rommel wel.’ Marokkaanse publiek. Censuur op de kern van wat ik wil vertellen, heb ik gelukkig nog nooit meegemaakt.’ alexander devriendt: ‘Ja. Als ik bijvoorbeeld werk met jongeren in de Kopergietery, en met hen dingen be- jennifer lacey: ‘Waarschijnlijk door sommige pro- kijk of maak, merk ik dat je geen vat hebt op de invloed grammatoren die mijn werk te veel van het een of het die het op hen heeft. Je kan de verwerking proberen te ander vonden. Maar dat was hele zachte censuur, niet de sturen, maar daar houdt het op. Ik toonde hen de clip echte. Een paar Amerikaanse theaterdirecteurs hebben van Rabbit in Your Headlights van Radiohead/unkle/dj me wel eerlijk gezegd dat het onmogelijk zou zijn om Shadow, geregisseerd door Jonathan Glazer. In de het genitaliënfestival uit This is an Epic te tonen. Maar ze video loopt een zwerver door een autotunnel en wordt zouden het toch niet kunnen betalen.’ hij voortdurend omvergereden. Op het einde blijft hij etcetera 103 dingen en over de onverwachte wending van de video van wending over de onverwachte en dingen onoverkomelijke schijnbaar tegen verzet zich iemand over hoe over mij gaat, werk voor het waar leggen te uit hen probeerde Ik plaatsen. moeilijk gelach kon hun ik en lachen het aan gemeen enorm pubers sommige waren de zwerver van omverrijden het Tijdens in. hem op crasht auto de aanrijdende en stilstaan plots echter een heel algemeen begrip.’ algemeen heel een “kunst” is Eigenlijk de media. en kunstvormen andere met vergeleken minimaal, eerder sowieso op jongeren kunst hedendaagse van de invloed Volgens is mij niet. het ik denk dan de komt reden, en vandaan allemaal het over waar krijgen inleiding andere of een de jongeren en villa-lobos: clara maria inrichten.’ mijn leven graag ik wilde Zo me. voor nieuw was Het de objecten... van kracht contemplatieve de de stilte, voor respect Het mijn familie. van milieu kleinburgerlijk het uit ontsnappen kunnen om te was plek een museum het dat ik ontdekte was, jong Toen ik beïnvloeden. laten te kunst door om zich jongeren van keuze bewuste een voor. is Het marginaal te kunst is steijn: robert staan.’ de lijst welbovenaan religie moet Misschien mensen. op jonge hebben kan invloed slechte een wat even om het dat denk Ik vraag. vreemde een dit vind Ik zien.” alles tonen, kunnen moeten alles Je zou liggen. moeten de pop van op de ogen niet zouden handen Haar verbergen? hen voor de realiteit van aspecten bepaalde je Moet de wereld? van de wreedheid van zien het tegen beschermen je kinderen Moet foto. vreemde “Een antwoordde: geestelijke De houdt. bedekt pop haar van de ogen dat meisje klein een van op de foto geven Way Telling of silver: shelly slapen.’ oren op twee allemaal zijn. We kunnen dadig wel maar alleen eigenlijk kan kunst Dus enz. ‘beelden’, over gaan te aan om de discussie helpen hen is doen kan ik wat beste tweede het Dus niet. ik kan dat maar den, beel gewelddadige tegen beschermen welwillen leven mijn in de kinderen zou Ik slecht? Wie is begrip. tisch problema een alweer is invloed” “Slechte beleefd. aan lacey: jennifer invloed.’ slechte” welde “beste kunst is misschien Maar bepaalt. zijn overtuiging dat werk ‘tegenkomt’ hij dat dan bevestigt, ofovertuiging zijn die gevoel kunst naar gaan op zoek eerder puber een zal mijn gevoel Naar zoeken. te in de oorzaak om er evenzeer maar nen, ontken te kunst van invloed om de negatieve absurd aan bijvoorbeeld ik Als goede. het altijd noodzakelijk niet is dat werk en het met wil hij wat uiteindelijk doet puber Een doen. je kan wat enige het ook dan is dat Maar clip. aan een geestelijke of hij commentaar wou commentaar hij of geestelijke een aan ‘John Berger vroeg in zijn boek zijn in boek vroeg Berger ‘John ‘Nee, geen enkele kunst kan dat. Daar Daar dat. kan kunst enkele geen ‘Nee, ‘Ja. En ik heb er indertijd veel plezier plezier veel indertijd er heb En ik ‘Ja. Columbine ‘Als het goed gekaderd is is gekaderd ‘Als goed het denk, dan lijkt het me me het lijkt dan denk, Another Another - - - - -

tegelijk leerrijk en supersmerig was. Na de schok komt Na de schok was. supersmerig en leerrijk tegelijk het dat denk ik Dus ethiek. en wil over vrije nagedacht ik Nadat Misschien. geschokt? maar bij Duncan John walgen echt ging ik zei, al ik Zoals is. de vraag dat als ondervonden, kends : lacey jennifer is.’ fictie maar het dat de gedachte met welgeruststellen mezelf ik moet versible in zoals filmscènes, gewelddadige met heb moeite veel enorm soms ik dat toegeven ik moet Al vond. goed ongelooflijk ofwel slecht ongelooflijk werk ofwel het ik devriendt: alexander praten.’ over te om niet iets is Onbenul maken. het die zijn diegenen voor eer veel te zou Het opnoemen. geen er wil en kan Ik zaken. bepaalde van zijn onbenul het door geshockeerd welenorm kan Ik uitgekomen. geheeld er ik ben Uiteindelijk was. het film prachtige een wat wees erop me Tot kon. iemand vooruit meer niet tijdlang een ik dat aan, hard zo film die van negativiteit en siviteit van zien het door geweest geshockeerd wel ooit geweldig ben Ik decorte: jan Spanning vanrunxt: marc kunstenaar? hedendaagse andere een van werk het door geweest geshockeerd ooit je Ben 7. vaak niet over seksualiteit.’ niet vaak handelden werken Deze zag. anders helemaal wereld de ik dat zelfs, mate die In gedestabiliseerd. ontroerd, silver: shelly zijn.’ kunnen spannender veel zo zou het maar zijn te ‘buitensporig’ voor synoniem een lijkt Het Wat ‘schokkend’? is proces? het Shockeert werk? het Shockeert vraag... complexe heel een Dit is ademen. mijn door mond kan ik maar toe, kotsen tot soms stinkt werk Rhodes’ door. Jason heelhuids algemeen over het zijn, komik wil Werk schokkend dat ik. denk worden, willen geshockeerd meer welwat zou Ik ‘schokkend’? is negatief hoe Dus reflectie. en rust contemplatie, of de “it was abump”-dode was in de of “it

A Clockwork Orange A Clockwork ‘Eigenlijk niet. niet. ‘Eigenlijk ‘Ja. Er zijn kunstwerken die me hebben hebben me die Er zijn‘Ja. kunstwerken ‘Ik heb nog nooit iets seksueel schok seksueel nooit iets nog heb ‘Ik Blind Date Blind ‘Nee. Misschien enkel omdat omdat enkel Misschien ‘Nee. . Ik trok me de pure agres de me pure trok . Ik had gezien, heb ik veel veel ik heb gezien, had

Pulp Fiction Pulp . Dan . Dan Irré- - - 9 10 Porno | 9 seksvragen en antwoorden 8. Raak je soms opgewonden wanneer je jouw eigen kunst maakt?

marc vanrunxt: Uitstel

jan decorte: ‘Jazeker, soms zelfs in heftige mate. Ik kan dingen schrijven waar ik seksueel van opgewonden geraak. Dat is een intellectueel, maar soms ook een fysiek genot.’

robert steijn: ‘Ik was aanvankelijk nogal geshoc- alexander devriendt: ‘Nee, ik merk telkens bij keerd door foto’s uit de Berlijnse homoscene, waarop mezelf dat ik compleet aseksueel ben tijdens het maak- mensen in zichzelf snijden. Nu vind ik zulke kunst proces. Het is alsof mijn lichaam allerlei dingen afblokt vooral pathetisch en op een verkeerde manier té om een focus te kunnen volhouden. Ik schrik er telkens heroïsch. Alsof er achter dat snijden een diepe essen- van dat het blijkbaar vanzelf gebeurt. Achteraf kan die tie over het tarten van het leven schuilgaat. Sowieso blokkade dan zo snel verdwijnen dat het me compleet heb ik moeite met kunst die het gedachtegoed van overmant. Maar tijdens het maken zelf zit het genot George Bataille te serieus neemt. Kunst die het abjecte blijkbaar enkel op intellectueel vlak.’ zoekt, grensovergangen met taboes... Het wordt me te sentimenteel wanneer men het te heilig neemt. Ik zie jennifer lacey: ‘Ja. Gestimuleerd, naar binnen en het meer als uitingen van carnaval, als een viering van naar buiten toe, van de beste soort. Het is een eindeloos het leven buiten de conventies om, een omkering van voorspel. Mensen blijven niet in de wereld van de dans normen en waarden. Seksueel heb ik tot nu toe geen ex- voor het geld...’ treme verlangens. Mijn keel hoeft niet dichtgeknepen te worden als ik een orgasme krijg, ik hoef niet in een luier shelly silver: ‘Vast en zeker. En niet alleen wanneer te poepen en dan slaag te krijgen van een dominante ik seksuele beeldspraak gebruik. Iets in het genot van moeder of als schemerlamp voor uren in een hoek te kunst maken, van verbanden leggen, is verwant aan staan. Ook als het in de kunst die richting op gaat, is me seksueel genot.’ dat te veel een rariteitenkabinet. Het is OK, maar vooral vanuit een sociologisch standpunt. Het interesseert me robert steijn: ‘Seksuele energie is bijna de basis van te zien wat voor fetisj andere mensen kunnen hebben en mijn werk en ze ligt heel dicht bij de energie om iets hoe die cultureel bepaald is.’ te creëren. Iets maken is zo lijfelijk, en heeft zo veel te maken met verliefd worden, obsessief raken, energieën maria clara villa-lobos: ‘Niet echt, behalve mis- uitwisselen. Seksualiteit zie ik vooral als een kanali- schien door Chris Burdens masochistische ervaringen. sering van levensenergie, bijna vanuit een tantristisch (Ik kom terug bij hem uit...)’ perspectief. Eigenlijk denk ik vrij utopisch over seks: als een gebied waar we elkaar kunnen ontmoeten op allerlei lagen van ons bewustzijn. In die zin werkt porno voor mij vernauwend: ik zie veel lust en weinig intimiteit. Porno speelt veeleer met de machtsverhoudingen tussen object en subject, tussen de passieve rol en de dominante. In mijn privé-leven, in mijn werk en zeker ook in mijn seksualiteit zoek ik naar voor mij nieuwe manieren om met macht om te gaan: de ruimte die je van iemand krijgt of die je zelf opeist om meer van het leven te genieten of het zin te geven. In seksualiteit kan je experimenteren met hoe je jezelf kan overgeven aan iemand anders, hoe veel vertrouwen je in jezelf of in de ander hebt om je dromen uit te leven.’

maria clara villa-lobos: ‘Dans als kunstvorm roept bepaalde lichaamssensaties op en je hebt fysiek contact met anderen. Dus ja, soms.’ etcetera 103 Reproduced by kind permission of Thames & Hudson London, Ltd. London, &Hudson Thames of permission kind by Reproduced uit komen Questions’ Sex ‘Nine De silver: shelly ervan.’ de herkomst van los met, en tot kitscherig wordt het Dan ‘waarom’? de vraag later of vroeger me ik stel opgewonden, ooit me heeft dat beeld Bij elk einden. doel die voor literatuur hou van Ik beeldpornografie. lacey: jennifer Natasja.’ de stripfiguur van maakte vroeger vriend mijn beste die En de tekeningen zijn... te bleek hermafrodiet een het dat foto’s doorhad plots aantal een van bekijken het na ik toen opgehouden dat is Al ervaringen. seksuele mijn eerste van de basis Photo- devriendt: alexander openingsscène.’ bij deze buiten al publiek het van deel een liep dienden bankbe voor voorstelling een Tijdens lig. danseres een van de borst aan naakt ik waarin piëtabeeld een met opende voorstelling Die pornografie. vleugje een ook En in heftig. tamelijk Argonauten mit Landschaft material in ik die Guy en Dermul, Verdin Mieke met gefilmd, verkrachting fictieve een op 8mm ik Ooit heb gebruikt. kunst welals pornografie heb Ik mate. mindere in Beeldhouwwerken wellicht. schilderijen decorte: jan Overgave vanrunxt: marc gebruikt? pornografie als ooit kunst je Heb 9. magazines die in mijn vaders kast lagen, vormden vormden lagen, kast mijn vaders in die magazines

‘Dat is een moeilijke vraag. Foto’s en vraag. moeilijke een is ‘Dat ‘Niet onmiddellijk.’ ‘Niet ‘Ik ben geen grote consument van van consument grote geen ben ‘Ik Betonliebe + Fleischkrieg Medeia +Fleischkrieg Betonliebe ‘Ja. De vele verantwoorde vele verantwoorde De ‘Ja. Art-A Sex Book Sex Art-A Verkommenes Ufer Medea Ufer Verkommenes heb gebruikt. Dat was was Dat gebruikt. heb van John Waters en Bruce Hainley. Copyright 2003 John Waters & Bruce Hainley. Hainley. &Bruce Waters John 2003 Copyright Hainley. Bruce en Waters John van zat zat - - - de verschillende esthetica die aanwezig zijn in seksuele zijn seksuele in aanwezig die esthetica de verschillende de inhoud, over de elementen, gaat ervan enkele Geen kwaad. mogelijk ofwel censuur over ofwel gaan vragen silver: shelly commentaar: Aanvullende beschouwt. kunst als winkelwagentje een door worden te om geneukt idee je het als zeggen, kunnen ja zou Ik is. gemakkelijker omgekeerde het dat denk Ik villa-lobos: clara maria nemen.’ moet serieus te je niet dat spel een acteren, blijft Porno draaien. kan mijn ogen met mooi zo daarbij ik dat compliment het ’s ik Van collega kreeg picture the get you Do mijn uit mond hangt. mongool hitsige een als mijn tong terwijl sla, op mijn wijdopen anus mijn benen met tijd hele een bijvoorbeeld ik zijn, wanneer geshockeerd ze dat denk ik dat geven te de suggestie Tonyvan Clifton mijn belichaming in hen Door ergeren. te publiek het om maar alleen Eigenlijk publieksprovocaties. versleten en smaak slechte van voorbeelden met vallen te lastig publiek om het de pornograﬁe uit gebruikt situaties Shit that steijn: robert beeldspraak of pornograﬁe...’ of beeldspraak van Barbara Kraus. Ik heb zeer veel poses en en poses veel zeer heb Ik Kraus. Barbara van ‘Het is interessant dat bijna al deze deze bijna al dat interessant is ‘Het ‘Ja, net nog in de voorstelling de voorstelling in nog net ‘Ja, ? Wel dit keer met mijn broek aan... aan... mijn broek met ? Wel keer dit ‘Dat is een lastige vraag. vraag. lastige een is ‘Dat

Fuck all all Fuck 11 12 Porno Sinds de seksuele revolutie zijn westerse samenlevingen getuige geweest van een ingrijpende culturele en sociale transformatie van seksualiteit. Volkmar Sigusch schetst een historisch kader en brengt de – sinds de jaren tachtig en negentig – geherdeﬁ - nieerde seksuele complexiteit samen onder de noemer neoneoneoseksseks ualiteiten.ualiteiten.

Volkmar Sigusch

Een veralgemeende vorm van seksualiteit – of ‘onze vreemd van de realiteit.’ Het heden werd voorgesteld seksualiteit’ – werd enkel mogelijk omdat menselijk als een ‘Zeitgeist’, als iets tijdelijks, als een ‘geleidelijk lijden niet meer hoofdzakelijk samenviel met honger proces van verval’ (7) [p. 18]. Mentaliteiten en concepten lijden, en omdat menselijke rijkdom als dusdanig werd van verandering deden zich voor: mobiliteit, crisis, ont- geïsoleerd en gesocialiseerd. In de loop der tijd werd wikkeling, vooruitgang, emancipatie, revolutie, enz. En het geleidelijk aan onmogelijk om de discussie rond de toch, omdat de autonome burger, vanaf zijn geboorte in ‘seksuele vraag’, die slechts een aspect is van de ‘sociale de greep van een proces van achteruitgang, vervreemd vraag’, te beperken tot de installering van seksuele di- bleef van de realiteit – niet in het minst omdat hij het morﬁ e en benaderingen om reproductie te stimuleren vrouwelijke geslacht had gedegradeerd tot de status van of te ontmoedigen. Tegen het einde van de negentiende een sexus sequior, een afgeleid geslacht – ging het ‘zuch- eeuw versmolt de seksuele vraag met de vraag naar de ten’ verder. Lijden bleef een deel van het leven, mensen reden van het bestaan, naar geluk en passie, naar har- behielden een gevoel van onbehagen in hun cultuur. En monie in extase, naar de humane aspecten van relaties dus ploeterden ze van de ene seksuele revolutie naar de tussen mensen. Dat op zich was louter mogelijk omdat andere. de bourgeoisie haar idee van vrije, gelijke, individuele liefde als een morele standaard installeerde: liefde De banalisering van seksualiteit als een fundamenteel menselijk recht tussen man en vrouw; liefde als een vrijwillig verbond tussen auto- Het is in de periodes tussen signiﬁ cante en duidelijk nome subjecten, gebaseerd op de premisse van wederke- waarneembare transformaties van seksualiteit als rige liefde en liefdesaffaires als langdurige en intense, culturele vorm dat de meeste mensen sterk geloven gewetensvolle relaties. Hegel (6) [pp. 268f.] merkte deze dat seksualiteit eenduidig en onveranderlijk is. In wer- ontwikkelingen op en schreef in die periode: ‘Het beeld kelijkheid is het een samengesteld, geassocieerd feno- van een beter, rechtvaardiger tijdperk heeft de ziel van meen dat onderhevig is aan voortdurende verandering de mensen verlevendigd; een begeerte, een zucht van en codering. Bijgevolg stellen alle moderne theorieën verlangen naar een staat van grotere zuiverheid en over seks en seksualiteit sinds von Ramdohr [26] , Kaan vrijheid heeft ieders geest beïnvloed en heeft hen ver- [11], Ulrichs [24], von Krafft-Ebing [25] en Freud [5] de seks ualiteiten. sekss ualiteiten. e k s u

etcetera 103 onderdrukt zoals in het oude India. In onze maatschap- onze In oude India. het in zoals onderdrukt listig worden ze Nogminder oude China. het in of heid oud- de Europese in zoals wijze gematigde dachtzame, be- op een gehouden controle onder worden niet driften en noden Fysieke spirituele. en onmateriële een met dan veeleer nieuwsgierigheid, en hebzucht van bevrediging manifeste en materiële een met gehouden bezig plaats de eerste in eeuwen twee gedurende we ons hebben culturen andere uit mensen tot tegenstelling In deden. dat grootouders of ouders onze dan we anders sterven en lijden werken, leven, horen, zien, eten, Vandaag raken. te overheen om er had nodig voor jaren Amerika moreel waar schok wetenschappelijke – een bevolking de gewone onder waren wijdverspreid ze dat al. et Kinsey te maak- labelden, ‘pervers’ als nog eeuw de twintigste van begin het in praktijken deze anderen nog Freud en Waar normaal. volstrekt als worden ervaren ‘plots’ fellatio, en cunnilingus zoals abnormaal, als werden beschouwd lang die praktijken Seksuele lijken. onveranderlijk die zaken aan geven betekenissen nieuwe continu cultuur onze in mensen waarop over de manier nagedacht ook theoretici hebben decennia Gedurende geconstrueerd. en pathologisch onnatuurlijk, zijn welke en essentieel en gezond –natuurlijk, gender en seks als refereren we nu aan –waar de sexus van aspecten welke vraag a [13 ] in het midden van die eeuw duidelijk duidelijk eeuw die van midden het in l i t e de decennia laatste van seksualiteit en gender Over culturele transformaties haar bevrijding uit de ketens de hele maatschappij op maatschappij de hele de ketens uit bevrijding haar dat waren overtuigd ervan sommigen dat toegeschreven werd zo’n kracht seksualiteit Aan destructief. totaal als me van op zichzelf gerichte ‘kortetermijnbevrediging’ ‘kortetermijnbevrediging’ gerichte op zichzelf van me Dit mechanis- we leven. waarin uitwisseling en kennis van maatschappij economische de empirische, in doel duiken. op te weer gelegenheid nieuwe om bij elke zijn klaar en ze vegeteren righeid nieuwsgie- en blijven hebzucht dieet dergelijk een Op niveau laag zeer een op algemeen over het en moeite, zonder en beperkingen zonder bevredigd driften en pij noden worden deze precies te zijn, normopathisch en van de van en zijn, normopathisch te precies om of, meer pathologisch als relaties seksuele staande be- voordien alle van de veroordeling Seks: Koning van de onttroning van getuigden jaren Die herinneren. nog zestig jaren de late in revolutie’ overophef de ‘seksuele de zich zullen oudere lezers Iets decennia. enkele slechts van periode een in plaats, snel heel verandering die vindt gevallen sommige In verkopen. te diensten en ken praktij- om nieuwe installeren, te we ervaringsvelden nieu- en driften om nieuwe schrijven, te toe aan nissen beteke- en verlangens nieuwe zo om er gefragmenteerd opnieuw wordt vorm telkens seksuele complete De formatie. maatschappelijke bewuste die van de duurzaamheid zijn te achter geheim het schijnt i t e

van ritueel en reﬂ en ritueel van exief

Dat is echter precies het het precies echter is Dat n happy family family happy

bewustzijn. bewustzijn. . 13 14 Porno | Over culturele transformaties van seksualiteit en gender de jongste decennia

haar knieën zou brengen, zoals Wilhelm Reich [15] ooit sualiteit, de dispersie van seksuele fragmenten en de beloofde. Anderen loofden seksualiteit als de bron bij diversificatie van seksuele relaties die in de jaren tachtig uitstek van menselijk geluk. In het algemeen betekende en negentig plaats vonden onder de noemer ‘neoseksue- dit dat ze zo vroeg mogelijk, zo vaak mogelijk en zo le revolutie’ [17], [18], [19], [21]. Deze stille herwaardering intens mogelijk beleefd moest worden. Voortplanting, en herdefiniëring van seksualiteit als een culturele vorm monogamie, trouw, maagdelijkheid en onthouding is waarschijnlijk veel belangrijker dan de veranderingen werden beschouwd als de producten en de essentie van bewerkstelligd door de ‘seksuele revolutie’. repressie, de vijand die overwonnen moest worden. De voorvechters weigerden in te zien dat ‘emancipatie’ ook Van genderverschillen naar self-gender vergezeld zou gaan van nieuwe vormen van interne en externe onderdrukking, van nieuwe problemen en oude De schijnbare eenheid van seksualiteit werd uit elkaar angsten. Ze pleitten zelfs voor seksuele betrekkingen op gehaald en opnieuw in elkaar gezet doorheen de neo- scholen. seksuele revolutie. Waar de oude seksualiteit, die ik Niets van dat alles wordt vandaag nog verkondigd. De paleoseksualiteit noem, in de eerste plaats draaide rond hoogtes van extase en transgressie waarnaar verlangd de geslachtsdrift, het orgasme en het heteroseksuele werd door de generaties die vastzaten in de seksuele koppel, bestaan neoseksualiteiten grotendeels uit gen- revolutie, worden nu bekeken met een kritische blik, derverschillen, zelfliefde, sensaties en prothetische sub- die gestuurd wordt door bezorgdheid om kwesties als stituties. Na de scheiding van datgene waar nu op heel genderverschillen, seksueel geweld, de ervaring van natuurlijke wijze naar verwezen wordt als de ‘seksuele’ seksueel misbruik en het risico van HIV-infectie. Gedu- sfeer van de restanten van het non-seksuele (dat vele rende ongeveer twintig jaar hebben deze onderwerpen eeuwen geleden plaatsvond en grotendeels samenviel de academische discussies gedomineerd. Empirische met de culturele geboorte van onze seksualiteit), werd studies hebben uitgewezen dat ze de grootste bezorgd- de seksuele sfeer gedissocieerd van de reproductieve heid representeren van jongeren en jonge volwassenen sfeer, niet het minst als gevolg van medisch-technische vandaag. Het is duidelijk dat seksualiteit niet langer in ontwikkelingen zoals orale contraceptie. Deze schei- positieve zin wordt omschreven en gemystificeerd als ding was zo strikt dat er periodes waren waarin mensen de grote metafoor voor verlangen en geluk. Ze wordt veronderstelden dat de twee totaal niets met elkaar te daarentegen in een negatief daglicht geplaatst, als een maken hadden. Het scheiden van de reproductie en de bron en kweekvijver van onderdrukking, ongelijkheid seksuele sfeer representeert een soort ‘tweede cultu- en agressie. De beloftes van de meest recente revolutie rele geboorte’ van seksualiteit – het ontluiken van een doen suggereren dat de sterke symbolische betekenis die schijnbaar autonome, ‘pure’ vorm van seksualiteit. (…) aan seksualiteit werd toegekend in de overgang van de De scheiding tussen reproductie en seksualiteit, negentiende naar de twintigste eeuw, afgenomen lijkt te waarvan de historische wortels ver teruggaan in het zijn tijdens de jaren twintig en op het einde van de jaren verleden, werd in de jaren zeventig en vooral in de jaren zestig. Seksualiteit is niet langer een kwestie van ver- tachtig gevolgd door de dissociatie van de seksuele sfeer hevenheid maar van banalisering op grote schaal. Net van die van genderrelaties – een karakteristiek kenmerk zoals egocentrisme en mobiliteit wordt ze vandaag door van de neoseksuele revolutie. Vrouwelijke en dus ook veel mensen vanzelfsprekend gevonden. Het Vaticaan mannelijke seksualiteit werden geherdefinieerd en zo- is de enige culturele instelling die nog steeds strijdt om wel categorisch als paradigmatisch aan gender verbon- seksuele begeerte en lust aan banden te leggen door ze den. De dichotomie tussen man en vrouw werd in vraag te onderwerpen aan sancties. Dit is overigens een inte- gesteld, en alle andromorfe dingen werden gedeconstru- ressante observatie in een tijd waarin het overdreven en eerd, om nieuwe inzichten te krijgen en concepten toe onafgebroken culturele tentoonspreiden van verlangen te voegen. Dat proces drong zelfs door tot in het rijk van net dat verlangen overduidelijk op veel efficiëntere wijze de logica en wiskunde [10]. Als reactie op de eisen van fragmenteert en het letterlijk de vier windrichtingen het politieke en academische feminisme werden de oude instuurt. Ik verwijs naar de gecombineerde processen seksuele relaties steeds meer geherdefinieerd als gen- van dissociatie en associatie van het oude veld van sek- derrelaties, zelfs binnen de seksuele wetenschappen. etcetera 103 ‘...de vijand van sociale formaties en discours te neutraliseren. neutraliseren. te discours en formaties sociale van karakter materiële om het staat in blijkt beschikking zelf tot wil subversieve De maakt. zo’n furore vandaag dat optimisme adembenemende het en idealisme het ter ver ach hinken discours) van effecten transsubjectieve difference-theory het aan ontsproten die de inzichten en gelijkheid) en (respect feminisme fysiek-politieke klassieke, het van doelen De geregulariseerd. onafhankelijk en duceerd zijn te aan want ver wordt verondersteld resultaat Het feminisme. van vorm metafysische recente de meest voor slogan een als de Verlichting voor recept kend be op Kants variatie dergelijke Een buiten!’ te uit sief ‘ zelfbeschikking. in de interesse van omverwerpen het door vlak op politiek en deconstructie van middel door vlak theoretisch Op worden. ontkend –(zouden) moeten aspect binaire –het dimorfie fysieke en dichotomie culturele aangezien is, overwonnen zich (cf. discours gender het van stand huidige De stellen. vraag in litiek po als epistemologisch zowel vrouwelijkheid en gender zoals categorieën algemene immers kunnen voorkeur seksuele of klasse sociale achtergrond, etnische als verschillen Fundamentele opeisten. leven hun van ten realitei de verschillende aanhoudend waren, roseksueel hete openlijk of blank noch en kwamen middenklasse de van niet die vrouwen doordat bemoeilijkt bovendien werd de theorie van ontwikkeling De seks. boven der gen aan werd gegeven de voorkeur waarin ondertoon fundamentalistische een kreeg debat Het verandering. en subversie voor gevoelig dus en basis natuurlijke zonder constructies, culturele beide gender en seks waren revolutie, de neoseksuele van de loop in discours dit voor zetten de toon die de theoretici van de ogen In hebben. gender en over seks we het laten Maar (…) achtergrond. de psychoanalytische drongen en discours, het van grond de vruchtbare uit denstoelen pad als rezen gender. ‘Genderstudies’ zonder niet maar zonder iets als beschouwd mensen veel door aliteit Bijgevolg werd seksu genderverschillen. en wel gender Freud) door maar geïntroduceerd concept -een subject het voor gevolgen hun en kindertijd de vroege uit nissen gebeurte van: (in de betekenis zijn wisselvalligheden en de geslachtsdrift langer niet de crux Voor was velen Sapere aude! aude! Sapere [2 ] Heb de moed om je eigen verschil subver verschil om je eigen de moed Heb , -feminisme (het concept van genders als als genders van (het concept -feminisme self-sex [3 ] en anderen) suggereert dat gender op gender dat suggereert anderen) en en en self-gender [12 drive ] zou kunnen dienen dienen kunnen zou , autonoom gepro , autonoom -theorie naar de naar -theorie

die overwonnen moest...’ drive drive ------fervente wens in relatie tot seksueel opwindend materi opwindend seksueel tot relatie in wens fervente geheime, de meest het dat en seksualiteit, onze van zijn ingrediënten essentiële agressie en destructie dat eraan ons herinneren Ze opwekken. submissie en macht van fantasieën ze feit dat het is maakt, gevaarlijk zo gesproken subjectief parafernalia seksuele Wat ‘harde’ angst. met blijft verbonden nauw seks omdat houden, of de vraag zal dispersie en dissociatie van voorbeelden vermelde hierboven ( trends liberale en transformaties deze al Ondanks clichécopulatie tot pornografie Van politieke decennia moesten helpen moesten om decennia een teerectie krijgen. en andere ingrepen medische die mannen in de laatste en hij van een chirurgische overzicht geeft de mechanische, uit middelen seksshops doorbraken, en methodes medische de barrière hulptussen wetenschappen, medische derne van licht de het postmo in potentie-onderzoekers, hoe op meer onder er hij wijst dissociatie de van kader In het fragmenten. seksuele van dispersie de en sfeer seksuele de van sociatie dis de detail: in fenomenen empirische twee vervolgens Sigusch bespreekt ontstonden, neoseksualiteiten waaruit processen gerelateerde onderling aantal enorme [ Van het ons’ de zogenaamde seksshops.] zogenaamde de ons’ ‘teststati als met voorbeelden, enkele zijn seksindustrie de en seksartikelen van merchandising De mercialisering. com de van bijproduct een grotendeels is levensstijlen en segmenten fragmenten, seksuele van dispersie Deze bezorgt. afleiding hen en netwerken in samenbrengt zijds ander hen maar maakt, anoniem enerzijds mensen dat proces een is dispersie seksuele de van fenomeen Het geweld. en misbruik over discours ontwikkelende zich het aan hier refereert Sigusch duwen. overscha te begonnen volledig laatste de eerste de dat ten, aspec verenigende en tedere de van gescheiden compleet zo seksualiteit van aspecten verdelende agressieve, de den wer vrouwenbewegingen, de door werd aangezwengeld dat proces, dit van resultaat Als tachtig. jaren de van loop de in ‘destrudo’ het van die en libido het van sfeer oude de tussen scheiding de is dissociatie van vorm andere Een cyberseks. en e-seks seks, telefoon als fenomenen naar meer onder verwijst Sigusch krijgen. respons fysieke de van sfeer de en ervaring suele sek de tussen scheiding een negentig en tachtig jaren de in we dat in houdt dissociatie van aspect tweede Een seksografie seksografie gevaarlijk is ons blijven bezig ons is gevaarlijk de de

), ), ------15 16 Porno | Over culturele transformaties van seksualiteit, etc.

aal is om datgene wat ons bindt en controleert, kwijt te filosofisch auteur. Zelfs na de Franse Revolutie bleven raken: geweten, schaamte, het ego. moralisten en censoren verschillende soorten teksten De angst voor transgressie is zo wijdverspreid omdat over dezelfde kam scheren – het radicale en subversieve destructie een reëel gegeven is in onze samenleving, en het politieke, het filosofische en het obscene. En dus en omdat de destructieve drang niet alleen subjectief vinden we zowel L’homme machine van Julien Offray de denkbaar wordt, maar ook heteronoom geproduceerd la Mettrie en L’académie des dames van Nicolas Chorier wordt door maatschappelijke mechanismen zoals ‘so- terug in de Dictionnaire critique, littéraire et bibliographique ciale dood’ [20]. Zelfs vandaag blijft het seksuele een des principaux livres condamnés au feu, supprimés ou censurés, herinnering aan het tegenbeeld van alomtegenwoordige gepubliceerd door Etienne-Gabriel Peignot in Parijs in verstoffelijking en hylomatia, van subjectieve onmiddel- 1806. lijkheid en van het feit dat er geen leven en verlangen is De voorlopers van onze moderne pornografen had- zonder de belofte van iets dat hen overtreft.1 den met andere woorden politieke en filosofische Het ware verlangen zou nochtans de grenzen van doelstellingen. Dankzij hun massale verspreiding en sociale conformiteit doorbreken, waarbinnen individu- ‘democratisering’, die werd mogelijk gemaakt door de eel geweld en individuele dood in de voetsporen treden overgang van de traditie van handgeschreven manus- van progressieve, sociale dood door verstoffelijking en cripten naar die van het gedrukte boek, hebben ze wel- hylomatia. En individuele opwinding en begeerte treden licht een grotere subversieve impact gehad dan politieke in de voetsporen van sociale opwinding en begeerte, die en filosofische pamfletten die geen obsceniteiten bevat- spot met subjecten die onderworpen zijn aan gefetis- ten. Mensen hielden er immers van ze te lezen en te jeerde (of net niet gefetisjeerde) dingen. Als verlangen weten te komen wat voor hypocriete varkens hun leiders werkelijk zou uitgedrukt worden door dingen, dan zou- waren. Deze recent gepubliceerde bevindingen (cf. [4], den deze beginnen ademen. Als dingen zichzelf zouden [9] bijvoorbeeld) kunnen verrassend zijn voor diegenen uitdrukken door verlangen, dan zouden ze sterven. die vergeten zijn dat seksografie in onze westerse samen- Hierin ligt misschien de filosofische verklaring voor het leving gedurende eeuwen een cultureel slagveld was van feit dat de huidige seksografie, in tegenstelling tot zijn de zuiverste soort. Tot zo’n twee decennia geleden hield voorgangers, niet politiek of filosofisch kan zijn. niemand er een ambivalente mening op na, of zoals Een aantal eeuwen geleden, toen de moderne Euro- Susan Sontag [23] schreef in de prille dagen van de sek- pese seksografie zich als een onafhankelijk genre begon te suele revolte: ‘je was ervoor of je was ertegen’. ontwikkelen in Italië, Frankrijk en Engeland, lagen de Vandaag moeten we over pornografie in zijn hoeda- kaarten anders. Vanaf het verschijnen van Pietro Areti- nigheid van massaproduct juist vaststellen hoe lomp en no’s Sonetti lussuriosi in 1527, en misschien zelfs al eerder, dom, hoe ontdaan van subversieve kracht de standaard- hadden obscene publicaties een politiek karakter. Ster- producten van de seksindustrie zijn en hoe verouderd ker nog, ze waren vaak hoofdzakelijk politiek. Ze uitten de service is waarmee de seksindustrie seksuele miserie kritiek op sociale omstandigheden en ondermijnden bedient. De best verkopende pornografie is hoofdzake- het prestige van de heersende klasse door haar morele lijk een orgie van mannelijke platitudes. Het toont een verdorvenheid in levendige details te beschrijven. Ze copulatie van clichés: mannen als gigantische penis- portretteerden courtisanes als hoeren en geestelijken sen die voortdurend een erectie hebben en vrouwen als als beoefenaars van sodomie. Hun obsceniteit was an- diepe strotten die wachten om geramd te worden. De tifeodaal, een uitwaseming van de geest van het huma- seksuele daad is een succes wanneer de penissen hun nisme en de wetenschappelijke revolutie. Het Italië van lading op het gezicht van de vrouw schieten. de Renaissance (en het Frankrijk van vóór de Revolutie) bracht een academische, filosofische vorm van porno- Nieuwe intieme relaties grafie voort. De grote denkers van het tijdperk – Diderot om er maar één te noemen – schreven obscene werken. Nochtans heeft de neoseksuele revolutie meer voort- Ook een groot aantal revolutionairen waren pornogra- gebracht dan anti-erotische fragmenten en protheses, fen, zoals Mirabeau. De heldin van het zowel intellectu- meer dan hypocrisie, angst en overschatting. Het leidde ele als pornografische boek Thérèse philosophe (1748) kon ook tot een diversificatie in intieme relaties en tot maar niet beslissen of ze meer plezier had in het ver- nieuwe vormen van seks en gender, die een weg baanden tellen van haar seksuele avonturen of in haar werk als naar onverwachte vrijheden. Deze nieuwe ontwikke- etcetera 103 tachtig. Hoewel het over het algemeen mogelijk is deze deze is mogelijk algemeen over het het Hoewel tachtig. de jaren sinds is waarneembaar revolutie en seksuele wordt de neo of derde door vertegenwoordigd die laag de 3. typeert; zeventig en zestig de jaren revolutie van sociaal-liberale de tweede, die de laag 2. Wereldoorlog; de revolutie Tweede voor seksuele wordt de eerste met geassocieerd die de laag 1. overlappen: worden ofelkaar seksualiteit. van vorm algemene de in lagen structurele of temporele significante drie we onderscheiden Vandaag structuur. en tijd van lagen verschillende, zeer de seksualiteit binnen er bestaan Ten tweede steden. de grote uit carrièremensen rijke economisch en sociaal weluit maar bevolking, de plattelands van leden en werkzoekenden uit is steld samenge niet groep deze dat en jongeren hedendaagse uit maar zeventigjarigen tot vijftig- uit bestaat niet kwestie in de referentiegroep dat vast beschouwingen, theoretische enige van los we, stellen Ten eerste nen. ontken te om zo’n redenen implicatie goede zijn twee Er rechtvaardigen. niet reageert, overeenkomstig of is ‘neoseksueel’ tegenwoordig iedereen dat de conclusie ze oogpunt, menselijk een vanuit lijken onomkeerbaar zelfs tot fundamenteel veranderingen lijke structurele derge wanneer zelfs dat, wijzen erop ik moet staanders Voor de duiden. misver nieuws op werkelijk iets en tatie interpre sociologische en zijn sociale voor ontvankelijk die seksualiteit van vormen algemene van formaties welover de trans maar woord, het van zin Kinseyiaanse de in frequentie coïtale en partners over wisselende bezorgd zozeer zijn niet Cultuurwaarnemers internet. het dankzij gedrag, verslaafd van vormen clandestiene en vertoningen seksuele publieke naar sensaties, suele niet-sek naar agressie, van daden naar egocentrisme, seksueel naar bijvoorbeeld inslaan: ze die richtingen de en worden, gecodeerd opnieuw verlangen en ting aanhech waarop zijn de manieren Noginteressanter gemeenschap. seksuele week per keer één dan minder hadden de ondervraagden van de helft Ongeveer studie. de respectievelijke aan voorafgaand jaar het in hadden) een al er ze (als partner seksuele één dan meer niet wen de vrou van procent bijna en negentig mannen vraagde de onder van procent tachtig hadden bevindingen (cf. negentig de jaren in landen westerse rijke in werden gehouden die proeven steek nationale van citeren het door voorspeld, langen’ ver het van de ‘dood en de geslachtsdrift dwijnen van ver het zelfs hebben ‘sekswetenschappers’ Sommige gezien. hoofd over het snel te al seks van banalisering en de commercialisering van licht het worden in lingen Deze lagen kunnen gecombineerd gecombineerd kunnen lagen Deze [14 ] bijvoorbeeld). Volgens deze Volgens deze bijvoorbeeld). simultane simultane ------verzekeren in dit streven, was het nodig om zo snel mo snel om zo nodig het was streven, dit in verzekeren zijn’. te moet principe succes Om leidend ons ‘openheid dat gedistilleerd formule post-Fordiaanse eenvoudige de strategie deze uit hebben de sensatiemaatschappij en de communicatie- de kennis-, de markt-, experimentele, de van verdedigers gender. De en seksualiteit van sferen de tot overduidelijk uit zich flexibilisering oneindige van strategie de economische van de impact strekt mij de begrippen in ten samenvat willen zou ik die transformaties en densen ten –de zogenaamde met samen op zijn ze minst vielen –of door uitgelokt zelf processen deze werden staan, discussie ter hier die fenomenen dissociatieve en ties de transforma voor vrijgemaakt de hebben weg stijlen levens en relaties van vormen traditionele van maken pluralistisch het én familie de traditionele van valuatie de de en de deregulering diminuendo, het Terwijl (…) plaatsgevonden. hebben die veranderingen de ingrijpende door hinderd onge is, veranderd fundamenteel niets dat gevallen ele individu van op basis waarheden eeuwige en universele in geloven die de psychoanalytici concluderen is, zo dat En omdat plaatsgevonden. revolutiederde nooit heeft de alsof (bijna) gedragen en zich voelen revolutie kan de neoseksuele tijdens opgroeide die man jonge En een revolutie. seksuele derde en de tweede tussen overgang de in leefde die vrouw een als hebben gedragen heid waarschijnlijk alle naar dus zich revolutie zal seksuele de eerste van de effecten door was beïnvloed beeld bijvoor die vrouw Een op individuen. toepassing van niet relatie onderlinge die is generaties, specifieke aan relateren te onderling lagen structurele en temporele postmoderne strategie en haar angst voor de verplich voor angst haar en strategie postmoderne de voor metaforen de gokker en de toerist de vagebond, voorbijganger, zijn de toevallige dus Samengevat titeit. iden tot verplichting een van vermijden totale het maar identiteit, van de creatie niet levensstrategie moderne Volgens Bauman worden. samengebracht of aangevuld verwijderd, kunnen die vol onderdelen, gereedschapskist een als functioneert netwerkgeschikt en veelbelovend identiteiten en identificaties patronen, gedrags offragmentaire zijn gedeeltelijke de tijdelijke, kant de andere Aan identiteiten. psychosociale terdichte wa en identificaties psychische stabiele rollen; sociale zijn rigide, gaan, gepaard hiermee die vereisten sociale de en strategie economische dergelijke met verzoenbaar On installeren. te relaties grensoverschrijdende gelijk . Ze zijn uiteindelijk een een zijn. Ze uiteindelijk [1 diversificatie diversificatie ] is het cruciale aspect van de post van aspect cruciale het is en en deregulering modulair zelf modulair . Volgens dat dat ------17 18 Porno | Over culturele transformaties, etc.

tende en beperkende relaties, terwijl de pelgrim het adverteren als verleidelijke seksuele subjecten en wel- meest passende symbool representeert van de moderne lustige seksuele objecten, maar gewoonlijk elk mogelijk levensstrategie en zijn ontmoedigend doel om een iden- seksueel contact uit de weg gaan. Wat blijkbaar wordt titeit te creëren. opgevoerd tijdens dergelijke evenementen en happenings is een collectief verlangen naar seksualiteit zonder con- Neoseksualiteiten en self-sex flict, en dit geheel in overeenstemming met de Zeitgeist. Het ogenschijnlijke doel is een altruïstische gemeen- De diversificatie van sociaal geaccepteerde levensstijlen schap. Nochtans wil iedereen die er bij betrokken is net en vormen van seksualiteit leidde noodzakelijkerwijs buiten die gemeenschap staan, en door deugdzaam- tot differentiatie binnen de oude categorieën van he- heid, outfit of gedrag narcistisch en egocentrisch op tero- en homoseksualiteit. Het voormalig monolitsche zichzelf blijven. Iedereen is het oneens met conventies, karakter waarvan werd aangetoond dat het in de prak- en het is precies dat wat iedereen samenbrengt. De dis- tijk theoretisch was, in die zin dat het een product van cipline die verlangd wordt in intieme relaties wordt van- onze cultuur betrof. Seksuele en gendergeoriënteerde daag duidelijk draaglijker gemaakt door een verschei- reacties – ooit door een gebrek aan een meer gedifferen- denheid van kicks en listen. De ondramatische liefde van tieerde matrix gecategoriseerd als typisch heteroseksu- intieme relaties wordt in ieder geval vaak geflankeerd eel, homoseksueel of pervers – weken sindsdien af van door het dramatisch gehalte van evenementen die ge- deze voorgeschreven regel, door zichzelf te definiëren wijd zijn aan zelfonthulling en zelfliefde. Zodoende en te diversifiëren als levensstijlen. Oude pathologische zijn love parades en raves het toonbeeld van neoseksuali- entiteiten zoals sadomasochisme of transseksualiteit teit geworden. Mensen aanvaarden de regel van orde en desintegreerden en verschenen opnieuw als neoseksua- functionele efficiëntie vijf dagen per week, zodat ze zich liteiten. Het proces van diversificatie werd duidelijk uit- kunnen uitleven tijdens de weekends, met behulp van gelokt door belangrijke bewegingen in de jongste drie designerdrugs die het lichaam van de geest dissociëren decennia, die ijverden voor zelfbeschikking en burger- en buitenlichamelijke ervaringen toelaten. Overeen- rechten. In politieke termen correleren de oude vormen komstig kunnen we op basis van empirische studies van seksualiteit en gender met een kleurrijk ensemble veralgemenen dat het seksuele leven van adolescenten van rudimentair georganiseerde themabewegingen die en jongvolwassenen balanceert tussen de ongediscipli- naast elkaar opereren (van zelfhulpgroepen voor singles neerde, geïndividualiseerde sensatie van laatmoderne tot transseksuelen) en op hun beurt in de algemene massa-evenementen en het gedisciplineerde, collectieve politieke context geflankeerd worden door partijdige zelfbehoud van vroegmoderne persoonlijke loyaliteit. bewegingen, waarvan sommigen heel virulent zijn, En de zielen van zij die gelukkig en gezond zijn, schom- zoals klimaat-watchers, vegetariërs en voorvechters van melen ‘heen en weer tussen extreme activiteit en on- kinderrechten. bedachtzame apathie’ ([8], p. 172). Het doel is evenwel Nieuwe types van zelforganisatie, geassocieerd met altijd zelfoptimalisering, en daar komen blijkbaar de biseksualiteit, transgenderisme, sadomasochisme en fe- ogenschijnlijk onafhankelijke regels uit voort, waar het tisjisme, om er maar enkele op te noemen, zijn typische zelf vanuit zichzelf verantwoordelijk voor is. neoseksualiteiten in die zin dat ze in de eerste plaats niet Transseksualiteit waarbij chirurgisch letterlijk wordt driftgeoriënteerd zijn in de oude betekenis. Ze zijn te- ingegrepen op de sekse, onderscheidt zich van neosek- gelijk seksueel en non-seksueel, aangezien zelfrespect, sualiteit op verschillende manieren maar in de eerste bevrediging en homeostase niet alleen zijn afgeleid van plaats omdat het een zelfverklaard neogender is, veeleer de mystificatie van een door lust gedreven liefde én het dan een flexibele neoseksualiteit. Als de enige, identifi- fantasme van een orgastische eenheid tijdens de seksu- ceerbare neocreatie heeft transseksualiteit de hoogste eer ele gemeenschap, maar in dezelfde of grotere mate van ontvangen die een cultuur kan krijgen. Welke andere de sensatie die gepaard gaat met non-seksuele zelfont- vorm van seksualiteit of gender heeft immers zijn eigen hulling en de narcistische heruitvinding van zichzelf. wet gekregen of heeft dankzij de hoogste gerechtelijke Uiteindelijk balanceren ze tussen vast en vloeibaar, tus- instanties toegang gekregen tot ziekteverzekeringen? sen het identieke en het non-identieke, en zijn ze vaak Het echt nieuwe aspect van transseksualiteit is dat het veel vergankelijker dan hun vastgeroeste voorgangers. datgene wat ik ‘cisseksualiteit’ [16], [22] noem – en wat Dit alles wordt empirisch duidelijk en tastbaar tij- haar logische tegenhanger is – in een uiterst ambigu dens love parades en raves, waar neoseksuelen zichzelf licht plaatst. etcetera 103 zonder twijfel samengaan bij nele genderidentiteit niet langer (zogezegd) natuurlijk en toont transseksualiteit dataan fysieke gender en emotio meen is, afgeleverd door psychosociale mechanismen, zen dat seks/gender een cultureel gedetermineerd feno dan moet er ook een Want als er een © 2004 Sigusch; licensee German Medical Science. This is an Open Access article: verbatim copying and redistribution of this article are permitted in all media for any purpose. any for media all in permitted are article this of redistribution and copying verbatim article: Access Open an is This Science. Medical German licensee Sigusch; © 2004 Kunst De Sally door bewerkt en Vertaald (…) oude geslachtsverkeer. goeie het naast inneemt positie evenwaardige een het en seks, voor surrogaat en noodmaatregel verlossende als imago zijn van is ontdoen het aan zichzelf masturbatie tijk van prak de tijdloze dat erop wijst Alles geworden. is zich op seksualiteit van vorm een ‘bevredigend’, worden als beschreven die relaties seksuele in zelfbevrediging dat feit het is vooral Opvallend koppels. jonge van relaties vele stabiele in vredig en openlijk activiteiten roseksuele hete en zelfbevrediging coëxisteren bevindingen deze Volgens opzienbarender. nog nochtans me lijken studies empirische recente de meest van resultaten De hebben. zelfgecontroleerde rust alle om in maakt mogelijk het en belooft seksualiteit en angst tussen scheiding de langverwachte die Viagra, rond de potentiepil poeha de discursieve is passend even En zelfliefde. en zelfseks van de concepten met ming overeenstem zijn, zijn perfecte in vanzelfsprekend zo nu die praktijken zelforganiserende neoseksuele De vervangen. model als revolutie, seksuele de tweede ook dus en tijdperk, Fordiaanse het van Eros revolutionaire de ingebeelde, tempo hoger steeds een aan blijkbaar precultuur, eeuwen twee van is product het die sualiteit, sek van vorm deze heeft decennia twee Sinds zelfhulp. of zelfcontrole zelfbediening, als termen aan denken als egocentrisme) van dens ten op de heersende (alluderend refereren kunnen aan weook er zouden seksualiteit, van vorm deze zijn van aspecten –fundamentele partner ofzonder met zelf, het met relatie een van de zin –in zelfoptimalisering en zelfdiscipline Aangezien worden. kunnen genoemd van strategieën de post-Fordiaanse aan (in referentie zou objectieven de sociale aan is conform meest het dat revolutie, de neoseksuele van resultaat Het gecreëerd. seksualiteit van vorm nieuwe een hebben diversifiëren om te de dwang en commercialisering regulering, de dispersie, rationalisering, van combinatie De raken daarmee Maar we hetaan vanhart de cultuur. de enige gezonde, normale mensen werden beschouwd. lean management lean trans is, een cis en en zijn, een lean production lean andere self-sex designer cisseksuelen deze zijde (fysieke gender), , een woord dat doet doet dat woord , een zijde. Door te bewij - of technoseks te te technoseks - of ) lean sexuality lean , die tot nu toe als -

------1 Bibiliografie 25 25 24 23 S 22 21 20 19 18 17 16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 http://www.egms.de/en/gms/2004-2/gms000017.shtm op: vinden te terug is decades’ recent in gender and sexuality of transformations cultural ‘On essay volledige Het 26 Sontag, Laumann, femal human the in behavior Kinsey, p.53-61. 1784, 1964 Buchgesellschaft, Wissenschaftliche enlightenment is ‘What question: Kant, Kaan Irigaray 1500-1800, modernity, Hunt, epoche bourgeois Zeitalters bürgerlichen Horkheimer, (1807). 1970 Suhrkamp, Frankfurt/Main, 3. vol. vols, 20 in Works Hegel (1798). 1971 Suhrkamp, Frankfurt/Main, 1. vol. [ Hegel, [ Freud, Darnton, 1997. York, Routledge, New Butler, 1993. York, Routledge, New Butler, 1995. Blackwell, Oxford, Z. Bauman, von Ramdohr, von Krafft-Ebing, von Ulrichs, 1982. Verlag; Taschenbuch Fischer Frankfurt/M., Analysen, literarische 24 Antikunst, und Kunst in: [ Sigusch, Hylomatia Hylomatie der Sigusch, 2002;15:120-41] Sexualforschung [Reprint: Sigusch, p.16-52. 2001, Thieme, York, New Stuttgart, ed. 3rd Treatment], their and Disorders [Sexual Sexuality of Sigusch 1996;50(23):126-30. [ Sigusch View Nosomorphic our and Sigusch, Culture Reich, 1994. Press, Chicago of University Chicago-London, States, United the in practices Sexual sexuality. of organization social The Three essays on the theory of sexuality of theory the on essays Three Transsexual desire and cissexual defense cissexual and desire Transsexual revolution’ ‘Neosexual the On Eros. of dispersion The Local government officials must be elected by the citizens the by elected be must officials government Local igusch, , H., , H., I., I., L. (ed.), (ed.), L. ], Kopenhagen, Sexpol, 1936. Sexpol, Kopenhagen, ], , GWF, , GWF, S., S., W., A.C., Pomeroy W.B., Martin C.E., Gebhard P.H., P.H., Gebhard C.E., Martin W.B., Pomeroy A.C., GWF, GWF, J., J., J., S., S., , V., , V., Beantwortung der Frage: Was ist Aufklärung? ist Was Frage: der Beantwortung V., V., V., V., K.H., K.H., ], Psyche, 1997;51:835-74. Psyche, ], , L., , L., V., Psychopathia sexualis Psychopathia ], in: Sexuelle Störungen und ihre Behandlung Behandlung ihre und Störungen Sexuelle in: ], Drei Abhandlungen zur Sexualtheorie. zur Abhandlungen Drei E.O., Gagnon J.H., Michael R.T., Michaels S., S., R.T., Michaels Michael J.H., Gagnon E.O., R., R., Die Sexualität im Kulturkampf im Sexualität Die Excitable speech. A politics of the performative the of Apolitics speech. Excitable ‘sex of limits discursive the On matter. that Bodies Die pornographische Phantasie pornographische Die , [ Transsexueller Wunsch und zissexuelle Abwehr Abwehr zissexuelle und Wunsch Transsexueller Kultureller Wandel der Sexualität der Wandel Kultureller Revolution ‘neosexuelle die Über Eros. des Zerstreuung Die Metamorphosen von Leben und Tod. Ausblick auf eine Theorie Theorie eine auf Ausblick Tod. und Leben von Metamorphosen :23-56. 2001;5 Culture, Sexuality sexuality. Lean Blick nosomorpher unser und Transsexuellen Die The Neosexual Revolution. Arch Sex Behav. Sex Arch Revolution. Neosexual The Life in fragments. Essays in postmodern morality postmodern in Essays fragments. in Life Metamorphoses of Life and Death. Prospects for a Theory of of aTheory for Prospects Death. and Life of Metamorphoses Éthique de la différence sexuelle, différence la de Éthique Phänomenologie des Geistes des Phänomenologie Daß die Magistrate von den Bürgern gewählt werden müssen werden gewählt Bürgern den von Magistrate die Daß ], Z Soz Forsch, 1936, 5:161-234. 1936, Forsch, ZSoz ], Sex for thought for Sex The invention of pornography. Obscenity and the origins of of origins the and Obscenity pornography. of invention The M., M., Memnon F.W.B., Egoismus und Freiheitsbewegung. Zur Anthropologie des des Anthropologie Zur Freiheitsbewegung. und Egoismus New York, Zone Books, 1993. Books, York, Zone New [ R., R., Egoism and freedom movement. On anthropology of the the of anthropology On movement. freedom and Egoism ], Z Sexualforschung, 1991;4:225-256, 309-43. 1991;4:225-256, ZSexualforschung, ], , Schleiz, Hübscher, 1868. Hübscher, , Schleiz, Venus Urania, 3parts, Urania, Venus Psychopathia sexualis Psychopathia e, Philadelphia and London, Saunders, 1953. Saunders, London, and Philadelphia e, , New York, Review of Books, 1994. Books, of York, Review , New ’], Works in 6 vols, vol. VI, Darmstadt, Darmstadt, VI, vol. 6vols, in Works ’], , Leipzig, Voss, 1844. Voss, , Leipzig, ], Leipzig and Wien, Deuticke, 1905. Deuticke, Wien, and Leipzig ], ], Psyche, 1995;49:811-37. Psyche, ], [ [ [ The phenomenology of mind of phenomenology The Sexuality on the Battlefield of of Battlefield the on Sexuality The pornographic imagination pornographic The Paris, Minuit, 1984. Minuit, Paris, [ Leipzig, Göschen, 1798. Göschen, Leipzig, The Cultural Transformation Transformation Cultural The , Stuttgart, Enke, 1886. Enke, , Stuttgart,

], Der Spiegel, Spiegel, Der ], [

], Works in 20 vols, vols, 20 in Works ], Answer to the the to Answer , 1998;27:331-59. ,

l

’, [

,

Sexual Sexual Transsexuals Transsexuals

’ ], ],

], ], 19 In blind vertrouwen:

Als je je afvraagt of pure fysieke opwinding wel een plaats heeft in het theater, moet je bij choreograaf Felix Ruckert zijn. Niet alleen worden de diehard toeschouwers in zijn laatste voorstelling Secret Service geblinddoekt, geboeid, uitgekleed, betast en met zweepjes bewerkt. Tijdens United Kingdom kan je zelfs je plaats innemen als top of bottom aan het koninklijke hof van Ruckert. Zijn deze termen je onbekend? Dan kan je altijd terecht op Ruckerts Xplore-festival in Berlijn: een driedaagse stoomcursus voor zowel beginnende als doorgewinterde sm-liefhebbers: domina’s en slaafjes, cross-dressers en fetisjisten, ﬁstfuckers en bondagespecialisten. Performers, practitioners en... één journaliste.

Xplore, dag 1: Tantra-massage, French Kissing, The natuurlijk ook het ‘emotionele lichaam’. En voor mij is dat het Authentic Eros, Bondage, en Control and Seduction. sterkst aanwezig in seksualiteit, omdat seks en emoties erg dicht bij mekaar liggen. Seks heeft een directe aansluiting met pijn en ’s Avonds op de Performancenacht zie ik een klein verdriet, maar ook op heel positieve emoties. Daarin schuilt ook meisje. Plooibaar zoals alleen Japanse vrouwen dat zijn, de kracht van het seksuele lichaam. In mijn onderzoek probeer tenger en breekbaar als een kind. Bondage-meester ik technieken te ontwikkelen om dat lichaam te laten spreken. Osada Steve heeft haar met een paar precieze knopen Ik ben op zoek naar een techniek die emoties losmaakt.’ in een strak borstharnas gebonden. Met één ruk schiet het lichaam de hoogte in. Voeten en hoofd in mekaars Xplore dag 2: Clothspins, Overpowering, Sexual verlengde, in een pijnlijk opgespannen arabesque Fantasies II: Masturbation, Flagellation in Move, elegantie. Onvermoeibaar worstelt het gebonden lijf Dominance and Submission. zich van de ene in de andere positie. In momenten van stilstand, wiegt de bondageschommel nog even na, het Tijdens de masturbatieles vertelt een oudere man ingesnoerde vogeltje als een trofee opgetrokken in een mij hoe hij fantaseert over een freakshow waarin hij strak vormenspel van touwen, de spieren al even strak de hoofdrol speelt. Het publiek zit opgesteld rond aangesnoerd onder de bijna doorschijnende huid. Het een groot aquarium in een tent. De man is zo lang in is een toonbeeld van kunde en schoonheid, het moment het water opgesloten geweest dat hij niet alleen water waarop ontroering raakt aan respectvolle verwondering. heeft leren ademen, maar ook een flinterdun elastisch geslacht heeft ontwikkeld dat als de staart van een zee- ‘Als ik dans is communicatie voor mij het belangrijkste. paardje tussen zijn benen uitkronkelt. Als het publiek Ik beschouw dans als een specifieke taal, en die wil ik zo rijk en op het hoogtepunt van opwinding raakt bij het zien complex mogelijk maken. Voor mij staat hierin de relatie tussen van zijn wonderlijke mutatie, wordt de sluis van het lichaam en geest centraal, de psychologie van het lichaam dus. aquarium opengezet, en komt er een grote witte dolfijn Daarom ben ik geïnteresseerd in technieken die je niet alleen het aquarium binnenzwemmen. De rest van de fantasie leren hoe je moet dansen, maar die je ook leren hoe je op een draait als een paringsdans om de onmogelijkheid, en de emotioneel niveau met mensen kunt communiceren. erotische opwinding, van een effectieve copulatie. Dansers zijn sowieso meestal al getraind in andere vormen van lichaamsbewustzijn dan enkel hun danstechniek. De mees- ‘Tijdens de jaren ’60 en ’70, de periode waarin de vrouwen- ten gebruiken hun lijf ook op een tactiele manier: ze studeren beweging echt voet aan de grond begon te krijgen, heeft er een massage, bouwen een zekere medische kennis op, of gebruiken belangrijke transformatie plaatsgevonden in de samenleving recreatieve technieken zoals Pilatus of Tai Chi, waardoor ze een en de kunsten. In de dans heeft deze omwenteling ons recht naar zekere contole over hun lichaam verwerven. Maar naast dat de postemoderne dans geleid. Ieder verschil werd op dat moment lichaam als instrument, of dat medische lichaam, bestaat er in vraag gesteld: tussen mannelijke en vrouwelijke performers, Ruckerthet sm-theater van Felix Ruckert

etcetera 103 b m j s - je dat: Wist Edge Play. it on, SM and Politics, Strapping 3: dag Xplore, kunst.’ de in worden moeten weerspiegeld zou dat En onderwerp. belangrijk een is Het vertrouwenshiërarchieën. afhankelijkheden, machtsrelaties, in verwikkeld constant We raken school. op politiek, de in relaties, onze in werk, ons in macht: aan blootgesteld allemaal We worden leven. we waarin leving samen de in geweld en macht met omgaan leren we moeten Zoals ongelijkheid. met omgaan leren te om belangrijk is Het stellen. te vraag in ze en aanvaarden te verschillen opnieuw om stap volgende een het is mij Volgens is. onvermijdelijk verschil van instigeren het en staat, centraal macht speelt, sm de in geraakt geïnteresseerd ik ben Daarom kijkt. dingen constructies. sociaal-culturele om maar het gaat al zelfs negeren, te moeilijk vallen schillen machtsver en sekse- deze Maar laten. te toe verschillen om moeilijk altijd nog het choreografen vinden Vandaag gehaald. onderuit werden hiërarchieën en verhoudingen machts Alle scène,… de op posities verschillende de tussen

S In Arizona elke daad die elke ‘ﬂagellationdaad In Arizona or torture

Ze zijn er en ze beïnvloeden de manier waarop je naar naar je waarop manier de beïnvloeden ze en er zijn Ze -gemeenschap, waar de seksualiteit een belangrijke rol belangrijke een seksualiteit de waar -gemeenschap,

SM geregistreerd staat als een psychiatrische psychiatrische een als staat geregistreerd SM en Cross-dressing Fetisjisme, ‘on de hoofding onder is strafbaar Bondage ziekte in Noorwegen? in ziekte Organisation)? (World Health de van handboek diagnostische het in ziektebeelden’ ‘mentale als staan geregistreerd geweld’? ‘seksueel hoofding de onder seksspelletjes en opsluiting’ wettige is? verboden worden ontknoopt, om te vraagt seconden 30 dan meer die bondage elke dat ingevoerd heeft de beperking zijn in regelgeving brandweer tijken’ zich in je huiskamer afspelen? geving rond prositutie? al dezeZelfs ‘folterprak one so clothed.’ is onder omvat, de strafbaar wet physically otherwise on therestrained of part or the condition of being boundfettered, or dergarments or in revealing or costume bizarre by or upon a person who is nude or in clad un m in Nederland is toegelaten, maar de maar toegelaten, is Nederland in

Compression and Expansion, and Expansion, Compression sm nog steeds steeds nog who who ------geïnvesteerd. Er zijn zoveel mensen die bezig zijn seks uit te te uit seks zijn bezig die mensen zoveel zijn Er geïnvesteerd. in geld veel enorm wordt Er media. de en mode-industrie de door uitgebuit, zelf en gecommercialiseerd, mate extreme in is Seksualiteit aangaan. iedereen die dingen over praat ik obsessies, private over niet gaat werk Mijn situatie. publieke een naar breken te open vervolgens ik probeer intieme Dat techniek. een in zetten te om het probeer en dit, analyseer dit, ontwikkel ik aanraking: zoals instrumenten, intieme ik gebruik Daarvoor bieden. te aan perceptiemodel ander een om probeer ik dat feit het in hem zit politieke Het functioneert. je waarop manier de van aangaat, je die relaties de van bewust sterker veel former, per als of toeschouwer als je, Je wordt voorstelling. de van waarneming je compleet verandert dat En zien. te ze van plaats in performers de je voel plaats eerste In de van. beeld voor goed een daar is Service Secret lezen. kan manier dere an een op beweging je hoe waarneming: rond vaak ik werk jaren laatste de van werk In mijn leggen. te uit moeilijk dat is al politiek, als ook kunst mijn ik beschouw ‘Daarom Tot Chic… de Porno zover kunst bekijk: als een propositie. een als bekijk: kunst ik hoe ook is Dat doen. wil niet of wel dat hij of kiezen te om toeschouwer de aan is het en openen, kan deur een je waarmee sleutel een eerder is Het interpretatie. een om of ideologie, om niet gaat Het transparantie. hun delijkheid, dui hun is maakt sterk Wat voorstellingen mijn omzeilen. te valkuil die ik probeer voorstellingen latere In mijn op reageren. opnieuw dan daar gaan en aan, sterk dit heel voelen Enperformers de ook. wij dan ziet, geweld derheid Alsmeer de ziet. wat iedereen om te zien neiging de hebben We te manipuleren. situatie om de probeert voortdurend die blik vanpubliek, het gedeelde de door theaterinstituut, het is door geconditioneerd volledig dit kijken dat me ook niet En ik realiseerde hebt. watal gezien je is vroeger door neerd geconditio visuele het mate in welke me niet realiseerde ik Maar te kijken. ernaar door leren kunnen zouden iets mensen dat overtuiging innaïeve de ik op scène die zette dus hiërarchieën, met machtsrelaties, is met bezig iedereen dat uit ikging Voorheen ervan zintuigen. op aanval de als een aanrakingstechnieken en sensuele visuele, Ik gebruik heen. voor zoals podium op het enkel langer niet en dige publiek, ik gebruik Service In Secret reageren. te tegen hier om is kunstenaar de van verantwoordelijkheid de het dat denk ik dat melken, sm -materiaal op het volle op het -materiaal ------21 22 Porno Peter Lenaerts

Lichtjes ongerichte, maar goed klinkende uitspattingen Wat volgt, is even realistisch en authentiek als Tom Cruise die in volle snelheid van een motor springt, en plat op zijn gezicht belandt, of als de geloofwaardige, oorverdovende orgasmen van je favoriete pornoactrice. Ook de rest is natuurlijk waar, en zo waar als waar kan zijn. Gebruik je verbeelding. Hoe klinkt een pijpbeurt? Klinkt anale seks anders dan vaginale seks? Zou een gestimuleerde clitoris op een bepaalde toonhoogte vibreren wanneer zij wordt aangeraakt? Wat is het geluid van opwinding? En hoe klinkt alles als je de stem wegdenkt?

PORNO-FOLEYS

Foley1-recept no 1 De echte klassieker (slobberig en glibberig)

INGREDIËNTEN: Een glas water, je lippen en je voorarm. AANWIJZINGEN: Het enige wat je moet doen voor deze handboekklassieker is je lippen nat maken en je voorarm beroeren. Je kan dat zo zacht en zoet of slobberig of slurperig doen als de scène nodig heeft. Sommige foley-artiesten gebruiken de bovenkant van hun hand. Dat kan je ook proberen. Gebruik de onderkant van je voorarm wanneer de acteurs in de scène niet behaard zijn.

In speelfilms is het bijna een mirakel als de geluidsploeg een bruikbare opname van de dialoog op de set kan opnemen. De omgevingsgeluiden en het gebrek aan samenwerking met de rest van de crew maken het extreem moeilijk om verder te komen dan een ‘guide track’2. Volgens mij was Contact veertig procent adr3 en Apocalypse Now tachtig of zelfs negentig procent adr4. ‘Ik was echt onder de indruk. Ik dacht, God, hij is in mijn film, en hij deed die vuistslagen [in Raging Bull] die je kop uit mekaar deden spatten – en nu doet hij mijn vuistslagen (...). En we hadden bloemkolen in cellofaan gewikkeld met een toplaag van chocolade en handschoenen met verschillende texturen, en hij deed “Boem!” En dan speelden we dat terug samen met de film en dan zei hij, “Nee, nee, nee, nee, laat mij nog één keer proberen”. En dan versneed hij de bloemkool en goot er wat water over, (...) en het was ongelofelijk.’5 Foley-recept n etcetera 103 luister aandachtig... luister en enveloppe, een uit Wars? in schuifdeuren de van geluid het je jij herinner Of ontploffing. behoorlijke een als klinkt Het lucifer. de van geluid het onder dat mix en slaat) matras een tegen je dat kussen een voorbeeld (bij ‘impact’-geluid welk even het om van opname een Maak creëert. indruk realistische een of geeft, impact geluid het dat iets en worden gedefinieerd kan geluid het waardoor is duidelijk en klaar dat iets geluidseffect: goed een voor nodig elementen twee maar je heb Meestal ontploffingsscène. een in worden gebruikt kan geluid Dat aanstrijkt. lucifer een je wanneer houdt ciferdoosje lu een bij dicht heel oor je je dat voor gewoon je Stel brengen. te voort geluid groots een om worden gebruikt kan voorwerp kleinste Het Fout! acteur. mannelijke de van penis de van afmeting de van afhangt vooral pijpbeurt een van foley-geluid het voor groente de van keuze de dat denken zou Je Nota Trek een stuk papier papier stuk Trek een o 2 Star Star - - weet ik over geluid en/in porno? Ik heb immers nog nooit echt een pornofilm gezien, toch? toch? gezien, pornofilm een echt nooit nog immers heb Ik porno? en/in geluid over ik weet wat specifiek, Meer porno? over ik weet Wat zelfs. Privé maken. persoonlijk even dit ik Laat nemen. op te en produceren te exact geluid om het geluid ‘loopen’ en blijven herhalen een maar beeld het die in Mensen studio. dichte ergens produceren, effectief geluiden deze die voor eens mensen alle je Stel realisme. surreëel en Intens horen. en zien detail in alles de kijker kan Hier bevindt. zich Tom waar geplaatst, actie de van midden het in kijker de wordt tails de deze al van toevoeging door maar geluidsbrij), grote (één voortbrengen geluid één maar scène deze zou realiteit de In gemixt. manier kristalzuivere op en opgeblazen is uitvergroot, geluid mogelijk Elk pedaal. de op ‘wegklikt’ die voet zijn van geluid het we horen trekt, op hij Wanneer hoort. halen’ achterzak uit ‘geweer bij dat geluid het we horen halen, zien achterzak zijn uit geweer een vervolgens hem we Wanneer apparaat. onzichtbaar ander of één door helikopter de in zijn team met ook Cruise communiceert dan Nu en luid. bijzonder alles dit en ontploffingen, voorruiten, verbrijzelende banden, scheurende motoren, auto’s, van thema muzikale het zijn hoort, je Wat slech teriken. de door achtervolgd wordt Hij wervelt. verkeer het door topsnelheid aan die motor, van de finale naar terugkeren nog ons eens Laat Wagners die luidsprekers met (uitgerust helikopters de waarin de scène naar dan luister lijkt, Chinees het voorgaande Indien te creëren. scène een in realisme van gevoel beklijvend meer en preciezer een om gebruiken te geluiden alistische onre om was beter zelfs en noodzakelijk actiescènes, in bijzonder het het in dat gevallen, ook enkele in zich realiseerden Ze muziek). en taal tussen (halfweg effect ‘tussenin’ laag één en omgevingstonaliteiten) (bijvoorbeeld effect ‘muzikaal’ laag één voetstappen), voorbeeld (bij effect ‘linguïstisch’ laag één muziek, laag één dialoog, grote laag één één als registreert: geluidsbrij alles het voor aanvaarden en waarnemen kan geluidslagen verschillende vijf Now In kaakbrekerDe film kijkt met het geluid op tien, of welsoms? of op tien, geluid het met kijkt film porno een naar niet je omdat meestal idee, Geen het geluid? van afhankelijk dat is Maar ker! Jaze opwindend? ze Zijn schreeuwen? en ademen en zuchten en kreunen veel muziek, veel dialoog, beetje Een films? deze in geluid het over zeggen kunnen dan ik zou wat verant is), woord intellectueel aanschaf de waarvan (films zeventig jaren de uit pornofilms klassieke Amerikaanse en Europese voornamelijk van bezitten collectie grote vrij een ik zou al Zelfs Dense Clarity, Clear Density, Clear Clarity, Dense , vertelt Walter Murch hoe ze tot de vaststelling kwamen dat het menselijke brein slechts slechts brein menselijke het dat kwamen de tot vaststelling ze hoe Walter Murch , vertelt echter nodig om de geluidsband zo dynamisch en levendig mogelijk te maken. mogelijk levendig en zijn zo dynamisch geluidsband de verschillen om nodig echter subtiele Die subtiel. vrij en beetje een maar het is al zal ook voortbrengt verschillen, groente elke dat geluid Het geluidsontwerp. je in dynamiek een aan TIP: GOUDEN plaatst. mogelijk zo dicht microfoon de je zeker als volstaan, moeten zou met de groente heeft) nodig van wat de scène (afhankelijk en tanden van je lippen tact zenat en beweeg over je Enkel de lippen groente. Maak het con de aubergine. geluid, een voor komkommer; scherp, de je gebruik geluid vleselijk sappig, een Voor simuleren. te AANWIJZINGEN: en tanden. mond lippen, INGREDIËNTEN: kinky

Maak opnames met alle drie de groenten. Op die manier kan je bouwen bouwen je kan manier die Op groenten. de drie alle met opnames Maak geluid de courgette; en voor een lichtjes overweldigend en kaakbrekend kaakbrekend en overweldigend lichtjes een voor en courgette; de geluid

Een glas water, een komkommer, een courgette, een aubergine en je en aubergine een courgette, een komkommer, een water, glas Een Schil de huid van één kant van elke groente om de kop van een penis penis een van kop de om groente elke van kant één van huid de Schil (de doet maat er niet toe) een artikel over zijn werk als geluidsontwerper voor voor geluidsontwerper als werk zijn over artikel een Mission Impossible Impossible Mission Mission Impossible, Mission Walkuren spelen) op het strand landen. landen. strand op het spelen) ii . Je op Tomziet een Cruise verkeersgeluiden van van verkeersgeluiden Apocalypse Apocalypse ------23 24 Porno | Foleys

Foley-recept no 3 vuil en vettig (maak er een boeltje van)

INGREDIËNTEN: Een komkommer, een courgette, een aubergine, een stuk rauwe, onversneden kip en een stuk gegrilde, onversneden kip, een fles ordinaire olijfolie, een paar theelepels zout, een paar theelepels gemalen peper, een halve kop mayonaise, een Nota: Geluid ontwerpen steak van 100 gram en een steak van 200 gram. voor penetratiescènes Deze ingrediënten heb je nodig voor de meest uitgebreide foley-op- heeft alles te maken AANWIJZINGEN: met het registreren van stelling, die je toelaat elk mogelijk penetratiegeluid voort te brengen. Luister naar het wrijving, spanning en weer- verschil tussen elke groente die je bij de kip naar binnen schuift. Hoor het verschil stand. Afhankelijk van de groente die je gebruikt om tussen olie of mayonaise als glijmiddel. Voeg een beetje zout toe en hoor de subtiele, de kip te penetreren, zal er schurende details die daardoor aan je geluidsplaatje worden toegevoegd. Merk op: er meer of minder weerstand hoorbaar zijn. Gebruik is een verschil met de peper. Speel met het verschil tussen rauwe en gegrilde kip. Het dit in je voordeel om de verschil in huidstructuur suggereert bijna een leeftijdsverschil maar reken niet alleen hoogst mogelijke vorm van hierop. Zoek naar het geluid dat het beste met je acteurs overeenstemt. geluidsrealisme te bereiken. Ziet de penetratie er Geen penetratie is compleet zonder een goed kletsend geluid. Hier moet je echt gespannen of ontspannen je verbeelding ten volle benutten. Klets de 100 gram steak tegen de 200 gram steak uit? Door een aubergine naar binnen te duwen, en hoor het verschil met het slaan van de steak tegen de kip, of tegen je handpalm. creëer je meer hoorbare wrijving dan wanneer je dit met een komkommer doet. Idealiter zou dit alles een geluidsverzameling in de plaats van een tekst moeten zijn. Schrij- Door de groente eerst in ven over geluid zonder het te horen, is niet optimaal. Je moet het horen om het te kunnen olie te dippen, krijg je een erg gladde en welbepaalde geloven. Als ik je vertel dat je ook het haar van Cruise kan horen wapperen in de finale van penetratie. Mission Impossible ii, wil je dat misschien wel van mij aannemen, maar het is niet hetzelfde als Zoals bij het meeste geluidswerk zijn er eigenlijk het horen van het eigenlijke geluid. geen regels of handleidin- Kunnen we nadenken over geluid in seksscènes zoals we nadenken over geluid in Holly- gen. Wees creatief. Maak er het beste van en wees woodfilms? Zeker in actiefilms is het geluid er immers op gericht de kijker midden in de actie vooral anders. Zelfs in de te plaatsen. Maar wat zou er gebeuren als elk mogelijk geluid dat tijdens een seksscène wordt meest stressvolle omstandigheden is het belangrijk geproduceerd, ook hoorbaar wordt? Kristalhelder, rechttoe rechtaan? Geen muziek, geen te onthouden dat diversiteit tekst. Geen gezucht of geschreeuw of welk ander stemgeluid ook. Alleen de ‘sex foley’. Hoe je geluidsontwerp dynami- scher maakt. opwindend zou dat zijn?

Bericht aan alle filmmakers Zit er een seksscène in je nieuwe film? Je hebt waarschijnlijk lang nagedacht over hoe expliciet je de actie gaat tonen. Maar heb je al over het geluid nagedacht? Nee, niet de muziek. Nee, ook niet de dialoog. Het geluid. Het effectieve geluid dat de lichamen van je acteurs zullen produceren tijdens de seks, gesimuleerd of niet. Ik denk dat je dat zou moeten doen. Daarover nadenken. Of laten we er samen over nadenken. Dan kan jij de scène filmen en zal ik het geluid maken. Het zal scherp zijn, gedetailleerd, trefzeker, frontaal, recht in je gezicht, nabij en persoonlijk. En net zoals een zeer lage basfrequentie een fysieke impact kan hebben, garandeer ik dat het door mij geproduceerde geluid alles zal overklassen wat je tot hiertoe gehoord, gevoeld, ervaren, gedacht of getheoretiseerd hebt. Geloof mij. Dat is wat geluid doet. Wat geluid kan doen. Leun dus achterover en luister. Foto: David Bergé

Noten 1 Elk geluid in een film dat geen dialoog of muziek is, is een geluidseffect. Geluidseffecten worden gecreëerd door foley-artiesten nadat de film is opgenomen, om overeen te komen met de actie in een scène. Typische voorbeelden zijn voetstappen, vuistslagen, het ruisen van kleding, enz. De naam komt van Jack Foley, volgens velen de ongekroonde held van de film. Hij was de eerste die geluidseffecten begon te maken en op te nemen, toen de filmindustrie overstapte van de stomme film naar de talkies. 2 Randy Thorn, geluidsontwerper van Ice Age, Harry Potter, War of the Worlds, Shrek, Forrest Gump, e.a. 3 Adr staat voor Automated Dialogue Replacement of Additional Dialogue Recording. Bekendere termen zijn ‘dubben’ of ‘loopen’. Dit is het proces waarbij dialogen worden opgenomen of heropgenomen, nadat de film is opgenomen. Meestal is dit nodig omdat de geluidsafdeling niet in staat was om goede opnames te maken op de set of omdat teksten veranderd zijn. Een klassiek voorbeeld is de scène in Hitchcock’s North by Northwest, waarin Eva Marie Saint en Cary Grant elkaar voor de eerste keer ontmoeten in een restaurant. In de voltooide film horen we haar zeggen ‘I never discuss love on an empty stomach.’ Deze zin werd heropgenomen omdat de censuur de oorspronkelijke tekst niet goedkeurde: ‘I never make love on an empty stomach.’ 4 Randy Thom, http://www.filmsound.org/qa/adr-Discussion.html 5 Figgis, Mike in Sider, Larry, ed, Soundscape: School of Sound Lectures, 1998-2001, Wallflower Press, 2003. etcetera 103 Porno Sperma staat symbool voor voor symbool staat Sperma Vlaamse media-icoon met media-icoon Vlaamse Een slecht weekblad of op of weekblad slecht Een desoxyribonucleïnezuur desoxyribonucleïnezuur Een fout tv-programma fout Een Sperma draagt erfelijke erfelijke draagt Sperma kastanjebloesem ruikt kastanjebloesem Een of andere graad in in graad andere of Een De helft van de wereld de van helft De Goedele Liekens, het het Liekens, Goedele Ons bekend als DNA als bekend Ons Van betekenissen en en betekenissen Van Mannelijkheid voor voor Mannelijkheid Een eiwitstructuur Een Het is de mensheid de is Het We hebben er allen er We hebben De dood inhouden dood De Sperma staat voor voor staat Sperma Dat sperma naar naar sperma Dat Sperma kan ook ook kan Sperma De andere helft andere De Het leven maar leven Het Mee te maken te Mee Zelf nog niks niks nog Zelf Van gemerkt Van Dominantie seksuologie Wacht er op er Wacht een cascade cascade een Macht voor voor Macht Produceert informatie Zei ooit in in ooit Zei contexten Sperma is is Sperma is Sperma is Sperma

Dus ook ook Dus De Parijse kunstenaar Philippe Meste roept op tot donatie van sperma. van donatie tot op roept Meste Philippe kunstenaar Parijse De Incluis Incluis

Lust

/ / Spermcube is Spermcube Sperma is is Sperma Aan de dode minimal art minimal dode de Aan referentie duidelijke een Maar hoor vermomming Geen sculptuur glazen Een monoliet bevroren Een camouflage Een voor staat Spermcube ton Eén meter kubieke Eén liter Duizend voor staat Spermcube liter duizend Jij wil Philippe, Lieve wereld hele de over van Donoren van verzameld Sperma liter vier Ongeveer heeft Meste Philippe Ejaculeren Protesteren Stelen Schieten over gaat Meste Philippe – Money –Action –Sex Guns rond draait Meste Philippe botheid van kunstenaar Een ook sommigen Volgens Directheid onbeschaamdheid Van actie van kunstenaar Een uitstoten Het van kunstenaar de is Meste Philippe Ambitieus zeggen te minste het nog Om is Meste Philippe esthetische het Van kunstenaar Een Jij bent schoonheid van Jij houdt Wel Meste, Philippe Lieve graden Celsius graden twintig min de Rond Wel zeker Spermcube de in koud heel is Het mensen, feite In Hey! vorm dode Een in Leven In de provincie Limburg (en daarbuiten) loopt van mei tot oktober oktober tot Spaces, Exterior mei Desires, van Interior Plays, loopt daarbuiten) (en Limburg provincie de In Op hetzelfde niveau hetzelfde Op Spermcube de in Wel gelijk lijkt Ieder voeren bovenhand de collectieve het Laat individuele het vervaagt Spermcube pleziertjes Intieme van verzameling Een orde willekeurige een in Alles conserveren en Accumuleren Continueren doorzetten en Verzamelen rond draait Spermcube team? In meervoud het in Intimiteit is Spermcube ruiken te Hoort kastanjebloesem naar Die Kwak doorzichtige beetje Een witte een in Vertaald beleving Een fantasie Een gedeeld niet dan Al beleving persoonlijke Een heten Intiem moeten zou Masturberen beter Of zou Doneren opgesteld. Aken en Luik van curator Maastricht, Ive Stevenheydens, in inzamelposten er zijn Daarnaast de wordt tijde gepasten Te tentoonstellingsproject Spermcube. Meste presenteert Sex, met samenhangt nauw dat Money, thema het Binnen voor is: nul onder graden de 20 constant het waarin container glazen onbestaande kort voor tot een in brengen te onder dat om krijgen, bijeen goedje het van liter 1000 wil Hij sperma. van donatie tot op – tentoonstellingen en lezingen dens webportaal zijn via meer onder – Meste naar Z33 kun stencentrum Hasseltse het in september eind tot Meste het Philippe In stelt daarvan leven. kader regio de in die krachtverhoudingen verschillende naar derzoek In hun meest ultieme vorm ultieme meest hun In globalisme En Communisme tegelijkertijd is Spermcube zijn universele het van vorm ultieme De wel moet Spermcube elkaar Door Spermcube. Gun, Action, Sex and Money and Sex Action, Gun, • • • Dit kunstwerk maakt deel uit van deel de reeks maakt • Dit kunstwerk In samenspraak met de kunstenaar en met het Euregionale Euregionale het met en kunstenaar de met samenspraak In Spermcube After Cage Cage After provocatie maar provocatie een op lijkt Spermcube Of het monster? monster? het Of volmaaktheid? De andere de Van Idee Romantische het Volgens tot Muteren ze moeten Of entiteiten? Als Apart? verdergaan? Laten kubus kouwe Deze in Bewaard afdrukken DNA- miljoenen Die we dan Moeten creëren? Leven Eeuwige Dat we dan Moeten stoppen te niet schijnt het Naar is Evolutie dan? biotechnologie Wat met duizend? of jaar Een – zeggen te iets maar – om in hiermee doen Wat te Leven Eeuwige het van Die op vraag akelige Een roept Spermcube eeuw eenentwintigste de Voor moment ultieme Het is Spermcube bestaan langer Niet is Bedreigd uitsterven door Die vloeistof een Van collectie ultieme de is Spermcube reflectie tot Dwingend Vol paradoxen bom filosofische Een is Het Spermcube voor. Sinds twee jaar roept de Parijse kunste Parijse de roept jaar twee Sinds voor. Power Plays, realiseerde realiseerde , de vier centrale thema’s in zijn oeuvre. oeuvre. zijn in thema’s centrale vier de , in Hasselt aangevuld met donaties. donaties. met aangevuld Hasselt in schreef de volgende tekst. volgende de schreef een experimenteel artistiek on artistiek experimenteel een spermcube.org oe Plays Power Te koop is Spermcube www.aftercage.co www.z33.b www.powerplays.or www.g-a-s-m.or www.spermcube.or Geven beetje klein een Niet we zouden Waarom Anoniem is Dit mensen je Weet Te gaan liter ennegentig negenhonderdzes- Slechts liter vier hebt Je Philippe, Lieve munten in of vloeistof In Tot geven bijdrage tot Ons dwingt Spermcube Spermabank tot tegenstelling In Spermcube money is Spermcube return Direct ons beloven Philippe en Spermcube euro Honderdduizend voor staat Spermcube meter kubieke Eén in space market capitalist The allemaal ons Van dus is Spermcube afgeven of Afstaan geeft die geeft, niet Wie Deels gasm het recipiënt. recipiënt. het maar ook tij ook maar e , wat staat , wat staat g Power m g g - - - -

25 26 Porno Anne Dekerk PornoDrama Scènes voor pornograﬁ e

i Geniet! Inc. - Pornografi e als supermodel i Paris Hilton is hét icoon We zijn allemaal toeschouwers in de hoogste graad met een (collectief) superego dat ons beveelt: ‘Geniet!’ van een minimum aan handeling (‘arbeid’) en Pornografi sche beelden zijn a priori utilitair en commercieel. Het doel van porno is genot een maximum aan effect. en verkoop. Het vereist een maximum aan effi ciëntie en winst. De meest radicale code van Paul De Vylder beschreef het als Hilton Hard Core: het pornografi sche beeld is ‘alles tonen’. Ten aanzien van deze code bestaat er geen speel- ‘Ze is even globaal en “indif- ruimte. De tussenruimte van verdoezeling en suggestie die in erotiek nog aanwezig is, wordt ferent” als een fastfoodketen.’ Niet wat ze doet, speelt in porno opgeheven. De visuele schriftuur van porno is: helderheid, geen schaduwen, een vol hier een rol, maar wel het beeld, geen leegte, geen dubbelzinnigheden, geen suggestie, visuele penetratie. Pornografi e incarneren van een perso- vraagt dus om een maximum aan visuele informatie en een minimum aan speelruimte: de nage dat er niets voor moet doen. ‘Het’ speelt de rol ruimte moet namelijk verzadigd worden door de uitvergrote seksuele handeling die dankzij voor haar. de techniek gedetailleerd en ‘waarheidsgetrouw’ weergegeven wordt. Pornografi e lijkt zo gesteld het meest radicale model voor het obscene en het best passende model om tegemoet te komen aan de hedendaagse dwang tot het samensmelten van effi ciën- tie en genot. Het meest effi ciënte wil hier ook zeggen: het meest transparante. Die eis tot (pseudo-)transparantie penetreert ons universum: elk ‘geheim’ moet onthuld worden. Het is dezelfde eis die ook op de scène van de politiek, van de communicatie en de media gangbaar is en waar gretig wordt op ingespeeld – politieke transparantie is tegenwoordig hét uithang- bord van zowat elke partij. ‘What you see is what you get (and that’s why you never get what you thought you saw).’ De dvd-hoezen van pornofi lms tonen wat je kunt verwachten: twee maal fellatio, één maal anale penetratie,... Een (genots)catalogus laat jou op een ondubbelzinnige manier zien wat genieten is. Een sardienenblikje is bedrukt met een beeld van de ingrediënten zodat jij ziet wat er onder het blik verborgen zit. Het buiten moet samenvallen met het binnen. Of nog: het buiten moet ondubbelzinnig zijn en niets versluieren van wat er binnen zit. Het moet samenvallen met zichzelf, ‘zichzelf zijn’. Het is de politiek van het naakte leven die in ons

dagelijks functioneren binnendringt: de politieke partij komt tegemoet aan JOUW wensen en frustraties in een poging de ‘kloof’ tussen politici en ‘het volk’ te overbruggen; het innerlijke lijden van de psychiatrische patiënt kan administratief efﬁ ciënt ingeschreven worden via de overzichtelijke ingrediënten van zijn pathologie,... Het product is dus pseudo-transparant. Er wordt een (absoluut) wéten voorgeschoteld: de consument, de kijker, de kiezer,... moet geloven dat hij wéét wat er achter zit. Het feit dat er steeds een ‘rest’ blijft doorschemeren wordt ontkend. ‘Genieten’ kan als het ware vervangen worden door merknamen: merknamen kunnen de

betekenaar ‘genieten’ als het ware vervangen: Neckermann IS genieten, Danone IS genieten,

Herbal Essences IS genieten: de reclameboodschap is een simulatie van wie de gemiddelde consument is en wat die verlangt, en de consument, op zijn beurt, imiteert het.

etcetera 103 actrices doen reclamespot- doen actrices actrice Ovidie schreef haar haar schreef Ovidie actrice strijden om ‘het Ding’ zelf zelf Ding’ ‘het om strijden jes, betreden de ‘kunstwe- de betreden jes, Alain Badiou beschreef de de beschreef Badiou Alain Millet schreef haar seksu- haar schreef Millet fcuk minder geslaagde wijzen. wijzen. geslaagde minder reld’ (cfr. Annie Sprinkle) Sprinkle) Annie (cfr. reld’ worden als alle streven en en streven alle als worden stijgen. Pornoacteurs en - en Pornoacteurs stijgen. het reële kan omschreven omschreven kan reële het lectisch te zijn om daarin daarin om zijn te lectisch French Connection werd werd Connection French te ontsluieren en tevoor- en ontsluieren te koopscijfers aanzienlijk aanzienlijk koopscijfers tigste eeuw als als eeuw tigste T-shirts met deze bood- deze met T-shirts ele leven neer en porno- en neer leven ele du réel du tig gebruik van van gebruik tig Reclame maakt wellus- maakt Reclame op allerlei geslaagde en en geslaagde allerlei op Pornomanifest Pornomanifest grondtrek van de twin- de van grondtrek Kunstcritica Catherine Catherine Kunstcritica , en je hoeft niet dys- niet hoeft je , en schap deden de ver- de deden schap schijn te brengen. te schijn . Deze passie voor voor passie . Deze ‘Fuck’ te lezen. lezen. te ‘Fuck’ en andere andere en la passion passion la boeken. boeken. sex sells. sex iii ii

TOT BEWEGINGSOBJECTEN,TOT ISDAT NOGSEKSUEEL VOYEURISME?’ GROTESKETOT PROPORTIES OF VAN NEUKENDE LICHAMEN ‘...HET VERGROTEN VAN HET GESLACHTSORGAAN De eis van het realiteitseffect: méér realiteit dan de realiteit de dan realiteit méér realiteitseffect: het van eis De reële het voor Passie Inc.: Geniet! zijn. vervloeid sfeer artistieke en de publieke in porno(-strategieën) dat en is overal wordt porno dat aangenomen algemeen er worden dat gezegd amper nog moet Het tekent. kijker en toeschouwer tussen pact elk dat mechanisme en wordteen ‘obsceen’ obsceen, zijn verwoord pornografi strategieën manier Op sche deze de of producent? consument wordt? De geconsumeerd niet product een wanneer verantwoordelijk er is wie Maar lijven. te in incorporeren: te enkel het een in en werd gepostuleerd voorhand op die bestemmeling gemiddelde een toeschouwer,...), per, (ook: lezer, ko- kiezer, consument van een bij Het is geprogrammeerde het voorbaat fantasma nooit voldoen aan de strikte code en de visuele schriftuur die bij porno vereist is. Het wordt Het is. vereist porno bij die schriftuur visuele de en code strikte de aan voldoen nooit kan het problematisch: steeds is theaterscène stellen. klassieke achteraf een op zich moment pornografi sch toeschouwers Een vele die vraag de is Het theaterscène. klassieke een op masturbeert iemand bijvoorbeeld wanneer ook primeert ‘echtheid’ de om bezorgdheid De vlees.’ naakte het van reële het voor walging in om fantasie erotische de slaat komen, object verlangde het bij dicht te we wanneer plaats: omslag uiterste een er vindt punt dit Op dildo? rende penetre- een van punt de aan camera kleine een van positie de vanuit bekijken te vagina de van binnenste het om bieden websites hardcore die mogelijkheid de niet reële het voor passie fi de van ultieme de guur ‘Is voor fascinatie enorme soort een valt hiermee een Parallel genot. het van verdubbeling als een penis: de ejaculerende dienen van imitatie gekreun en grimassen Haar genot. haar van waarheidsgehalte het op leveren van de is De echtheid. een mogelijkheid aanslag dat de vrouw alsof’ ‘doen zou kunnen bewijs geen kan laatste vrouw.de en Deze man de tussen verschil het over geleid geschriften uiteenlopende zeer tot heeft Dit bewijs. hét levert penis ejaculerende de geniet: je dat faken is ‘money-shot’ het bewijs ultieme van de van het Het echtheid genot. Jebefaamde niet kan simuleren. te trouwens amateur-gehalte dit fi trachten professionele Sommige lmmakers gevoel. ‘echte’ dit bijtot dragen montage slechte de en camerawerk schokkende Het zijn. te ‘transparanter’ en ‘werkelijker’ gevoel het geeft het en pretenties narratieve geen heeft Amateur-porno sen. men- ‘echte’ om maar ‘actrices’, en ‘acteurs’ om gaat niet het omdat geliefd zeer teur-porno ama- is reality-tv aan Analoog consument. de van maxi- verbeelding te (seksuele) beelden de de voor van maliseren realisme het manier die op om onderdrukt stijl van aspect het en Sontag Susan format format ‘Ik beveel u het genot in te lijven!’ te in genot uhet beveel ‘Ik gegoten. Genieten wordt, zo bekeken, van buitenaf geïnjecteerd en we hoeven hoeven we en geïnjecteerd buitenaf van bekeken, zo wordt, Genieten gegoten. 2 schreef dat pornografi e het medium waarin het voorgesteld wordt, wegveegt wegveegt wordt, voorgesteld het waarin pornografimedium het dat e schreef 1

iii squirting (de vrouwelijke ejaculatie) af te lezen van het internet. internet. het van lezen te af (de vrouwelijke ejaculatie) 3

ii

27 28 Porno-drama

steeds ‘een abstracte verwijzing naar’, ‘een discours over’... tenzij er een technologisch hulp- stuk wordt gebruikt zodat inzoomen mogelijk is of er een ophefﬁng plaatsvindt van de letterlijke theaterscène. Op zichzelf is het niet interessant: de kijker wil dat er iets over porno verteld wordt, dat het over pornograﬁsche strategieën gaat, dat het obscene tussen kijker en toeschouwer in vraag wordt gesteld.

‘De obsceniteit zelf verbrandt en consumeert zijn object.’4 Wat de fantasma’s ook zijn die porno voeden – SM, transseksualiteit,... – deze fantasmatische scènes imploderen steeds op bepaalde momenten door het teveel aan realiteit. Porno is de promiscuïteit van tekens. Het is een heen-en-weer bewegen tussen overbetekening en een inflatie aan betekenis: de geslachtsorganen worden van té dichtbij gezien in al hun groteske details. Het is té dichtbij om waar te zijn. De scherpe focus op het organisch functioneren en het inzoomen op de anatomische details (dankzij de technologie), waardoor de werking van iv de organen helemaal helder wordt, is niet mogelijk in de eigen seksuele relatie.iv De geslacht- Beeldend kunstenaar organen nemen monstrueuze proporties aan en vullen het beeld, met de restanten van het Wim Delvoye maakte de reeks X-RAY PORN. lichaamsbeeld in de periferie. Delvoye vroeg aan een aan- Een camera die daarentegen uitzoomt, toont van op een afstand hoe andere mensen seks tal vrienden om delen van hun lichaam met barium hebben en hoe de kijker er zelf uit zou kunnen zien wanneer hij seks heeft met iemand. Het te beschilderen en dan is een beeld of object dat nooit kan worden waargenomen in de eigen beleving van de sek- seks te hebben zodanig dat er X-RAYS van gemaakt sualiteit. Indien het fantasma van het reële het enige fantasma is dat nog meespeelt in het konden worden. De X-RAYS pornografische moment, wat verwacht men dan nog te vinden wanneer dit reële eigenlijk werden dan gemonteerd in gigantische glas-in-lood opgeslokt wordt door iets anders dan de realiteit: de hyperrealiteit? In het boek Crash van J.G. ramen van een kathedraal. Ballard (basis voor de gelijknamige film van David Cronenberg) hebben we te maken met een Als de X-Ray een techno- hyperrealiteit: de auto’s zijn machines die behoren tot onze dagelijkse, banale realiteit. Hier logische prothese is voor het oog, waarop botst het worden ze een verlengstuk van geslachtsorganen, seks en dood: ‘A succession of photographs of dan wanneer het achter mutilated penises, sectioned vulvas and crushed testicles passed through the flaring light as Vaughan stood het vlees gaat kijken? De grafische skeletten by the girl filling-station attendant at the rear of the car, jocularly talking to her about her body. In several temidden van de seksuele of the photographs the source of the wound was indicated by a detail of that portion of the car which had activiteit laten seks, dood en angst samenkomen. caused the injury: beside a casualty ward photograph of a bifurcated penis was an inset of a handbrake Wat zit er achter het reële unit; above a close-up of a massively bruised vulva was a steering-wheel boss and its manufacturer’s me- van het vlees? dallion.’5 Het in- en uitzoomend voyeurisme, het vergroten van het geslachtsorgaan tot groteske proporties of van neukende lichamen tot bewegingsobjecten, is dat nog seksueel voyeurisme? Of gaat het eerder om het voyeurisme in de zin van ‘de passie voor het reële’, om de ‘waarheid’ van seks ontdekken? De ‘waarheid’ van het verlangen? etcetera 103 pereerbare reële (als onder (als reële pereerbare ‘rest’ die de porno in eerste eerste in porno de die ‘rest’ lies’ betekent. Veel auteurs auteurs Veel betekent. lies’ en het niet kunnen grijpen grijpen kunnen niet het en het om iets wat doorbreekt doorbreekt wat iets om het object’ (de oorzaak van het het van oorzaak (de object’ iets dat voor mij geworpen geworpen mij voor dat iets porno ons steeds weer met met weer steeds ons porno scheiden van ‘de realiteit’) realiteit’) ‘de van scheiden deze limiet: het niet-recu het limiet: deze bepalen is. Het is net deze deze net is Het is. bepalen ren: enkel als spel kan het het kan spel als enkel ren: De Franse dichter Francis Francis dichter Franse De toelaten het exhaustief te te exhaustief het toelaten in het ‘volledige’: iets dat dat iets ‘volledige’: het in in verschillende verschij verschillende in beschrijven of te benade te of beschrijven tijnse tijnse (M. Heidegger, S. Freud), Freud), S. Heidegger, (M. onverwachts doorbreken doorbreken onverwachts van het verlangenobject. verlangenobject. het van instantie verloochent (in (in verloochent instantie Ponge noemt het het noemt Ponge omdat de brutaliteit van van brutaliteit de omdat (R. Barthes). Steeds gaat gaat Steeds Barthes). (R. noch volledig onbepaal volledig noch verlangen) omschreven: omschreven: verlangen) op verschillende wijzen wijzen verschillende op hebben vanuit verschil vanuit hebben object a object de functie van dit ‘reële ‘reële dit van functie de zijn pervers fantasma). fantasma). pervers zijn Het woord ‘verlangen’/ ‘verlangen’/ woord Het ‘ lende perspectieven en en perspectieven lende désir wordt ( wordt baar, noch rest-loos te te rest-loos noch baar, het punctum in het beeld het in punctum het Tegelijk confronteert confronteert Tegelijk (J. Kristeva), Kristeva), (J. desiderum ’ komt van het La het van ’ komt (J. Lacan), Lacan), (J. ob-jet ningsvormen. ) nooit zal zal ) nooit , wat ‘ver , wat Das Ding Das l’ob-jeu abjecte v ------,

‘het reële achter het naakte vlees’: er is steeds een minimum aan een fantasmatisch verhaal verhaal fantasmatisch een aan minimum een steeds is er vlees’: naakte het achter reële ‘het bij nooit geraakt Je worden. bereikt nooit kan verlangen’ van ‘object het van genot ultieme het verhouding: onvolledige een steeds is verhouding seksuele De maakt. porno de die door belofte gemaskeerd tijdelijk wordt falen Dat duiden. te relatie seksuele de van falen rente ‘ uitspraak zijnprovocatieve Met vergeefse poging om enige geloofwaardigheid te geven hetfalende aan steeds seksuele model? Is pornografie dan bestaat. niet de waarheid dat verbergt net dat de waarheid van effect het is het crum: simula een is maar waarheid, geen Porno verbergt onthoudt alles. geven u men te van veel té beetje een door repressie: absolute van vorm een gesteld, zo is, Het geven. te ruil in of plaats de in niets valt Er beeld. pornografische het aan toevoegen meer niets immers kan Je limiet. die van onmogelijkheid de met confrontatie een en eerder seksualiteit maar van limiet de naar seksualiteit, vraag een naar meer vraag geen wordt pornografie naar de van vraag scène De de politiek. lichaam, het van scène de erotiek, van scène de fantasma, het van scène de het van de scène’: worden wegvallen waarheid, tot ‘het nu kan geradicaliseerd aan Obsceen exactheid. méér aan méér het referentie, aan méér het van orde de van is ‘realiteit’ moderne De Baudrillard. aldus door tolerantie, werd geneutraliseerd Obsceniteit seks’). van bevrijden (‘het revolutie seksuele de met samen obsceniteit soort dit verdween Baudrillard Jean Volgens taboe. provocatie, transgressie, van connotaties gezien traditioneel heeft Het obscene Latijnse het (van omgekeerd verdraaid, zin: letterlijke in wel en geperverteerd wordt Ander de tot verhouding de verwoord: Anders uitgehold. wordt (scène) versluiering wordt symbolische en elke prijsgegeven alles waarin bereiken te absolute close-up een om kijker de voor verbeeldingsruimte een van opheffen het pact: obscene het van structuur de aan homoloog is schuilt, pornografie naar kijken het in die verhouding De ob-scène in scène De hebben,gang met het zwijgen een van deprimerendehet lichaam, desublimatie,... toe directe geen we waar iets met onmogelijkheid, een tekort, een met echter ons fronteert con representeren (letterlijk) het naar drang de realiteitseffect: het ‘subverteert’ en op teert Porno scène!). (een opduikt weer narratieve het en aan de nood optreedt of walging verveling uitvalt, er weer Tenzij de toeschouwer de kijklustige. van verbeeldingsvermogen het pereren recu geslachtsorganen de ‘interpenetrerende’ obscene: het naar en kantelt op zichzelf terug valt de tot Ander. De scène verhouding meer, geen tussen wordtgeen er is opgeheven: ruimte van de verlies De tot visuele gevolg scène heeft. dichtbij gezien dat het een duizelingwekkend zo wordt van Seks transparantie. de doorgedreven verschijning, de doorgedreven gen), is het heb daarvoor je de onthulling van iets nodig, een schaduw, een sluier, een spel van verschijnin in zijnslachtsorgaan vleselijke Erstaat. is hier geen sprake meer van enig verleidingsspel (want ge het focus: verscherpte en onmiddellijke een door wordt vervangen blik de van afstand De pogingen van het subject om te ontkomen aan het raadselachtige (en onbepaalde) karakter karakter onbepaalde) (en raadselachtige het aan ontkomen te om subject het van pogingen Fantasma’s zijn staat. de werkelijkheid van de kant aan de fantasie dat zin die in net is Het geënsceneerd. steeds is het woorden: andere Met treedt. raamwerk gehouden worden ons fantasie in die binnen stand Ander als enkel kan der wezen, menselijk an een van aanraken het in ervaren we die lust seksuele De draagvlak. symbolisch als nodig (Naar: Jean Baudrillard) Jean (Naar: transparantie. de van universum een diepte: zonder en verschijningen zonder universum een van spel het van =regel Obscene diepte. de van spel voor =regel Verborgene verschijningen. der spel voor =regel Geheim universum. het van spelregels de van verschuiving Een à la limite een een poging om de waarheid van seks te redden? Is het dan een te Il n’y a pas de rapport sexuel rapport de n’yIl pas a per-vertere ’ tracht Jacques Lacan het inhe het Lacan Jacques tracht ’ ). ). v

------29 30 Porno-drama

van het verlangen door er steeds opnieuw een minimale bepaaldheid aan te geven. Het is de mise-en-scène van het verlangen en dit impliceert noodzakelijkerwijs een verhouding tot (het oorzakelijke tekort in) de Ander. Het is een ver-beeld-ing, zodat er een concrete, psychische gestalte gegeven wordt aan dat lichamelijk geïncarneerd verlangen. Door de imaginaire fascinatie geloven we steeds opnieuw dat de beweging van ons verlangen door de intrinsieke kwaliteiten van een object of een persoon worden bepaald. Het realiteitsbesef van het subject wordt net in stand gehouden door het fantasma: het is bij wijze van spreken een houvast in de realiteit wanneer je concrete eigenschappen kunt opnoemen van de persoon naar wie je verlangt (de ogen, de borsten, de persoonlijkheid) als datgene wat je verlangen op drift houdt. Als dit uit elkaar spat, ondergaat het subject een realiteitsverlies. Het verlangen wordt van buitenaf geïnjecteerd (via de Ander) en werkt tegelijk van binnen naar buiten. Het is ‘extiem’ (noch intiem, noch extern), net zoals de erogene zones van het lichaam waarop het verlangen geënt is – wanneer ben je binnen of buiten de vagina? Het is een soort van telepathische prothese die naamloos is: een lege plaats, een vacuüm, een betekenis- loze letter die steeds met nieuwe betekenissen kan geïnvesteerd worden: een steeds opnieuw vi te construeren mise-en-scène. vi In Wild at Heart van David Wat in porno of in het obscene pact gebeurt, is een omkering van deze structuur van het Lynch is er een ‘mentale’ verkrachtingsscène verlangen: een loochening van het tekort. Het subject verdwijnt in de boodschap: ‘Ik weet waarbij Willem Dafoe wat jij verlangt’, ‘Ik bezit wat jij verlangt’ en ‘Ik werp mij op als objectinstrument van dat Laura Dern vastgrijpt in een motelkamer en haar verlangen’. Op deze manier vindt er een verdraaiing plaats: je hebt niets meer te construeren, betast. Hij dwingt haar te ensceneren. Het pornografische beeld presenteert zich als ‘volledig’, als bezitter en kenner om fuck me tegen hem te zeggen. Vervolgens inter- van het object van het verlangen. Porno belooft ‘Ik zal jou het object tonen waarnaar je zo preteert hij (op een per- verlangt’. Als subject verdwijn je onder die belofte. verse manier) het feit dat ze zich te traag terugtrekt als een verlangen van haar Cybervlees kant. Uiteindelijk geeft ze ‘No sex please, we’re posthuman’6 toe, waarop hij antwoordt No thanks! en weggaat. De De erotische beleving in porno wordt verschoven van de tastzin naar de kijklust: de hande- fantasie wordt hier van ling wordt vervangen door de blik. In cyberspace wordt dit zeer expliciet: er is een minimale buitenaf opgelegd. Hij legt haar het fantasma van handeling nodig voor een maximale verzadiging van de ‘scopische’ drift. door hem geneukt te wil- Cyberseks heeft reeds voor velen de vraag naar de scène van het lichaam gesteld. Er wordt len worden op. Hij speelt daarmee in op de seksu- soms hard geroepen dat het viscerale lichaam ‘verdwijnt’. In Neuromancer van W. Gibson bij- ele fantasie bij sommige voorbeeld wordt de realiteit een patroon van informatie die gefilterd wordt doorheen een vrouwen om verkracht te computermatrix. Zelfs lichamelijke seks is niets anders dan het uitwisselen van digitale sig- willen worden, wat niet wil zeggen dat ze dat ook nalen. De gebeurtenissen vinden expliciet plaats in een virtuele realiteit: de figurant is er werkelijk willen beleven. niet meer óf ‘actor’, óf toeschouwer, hij is off-stage. Op deze manier overbrugt hij de afstand tussen de De nomadische avatar kan dus om het even welk lichaam aannemen en eenzelfde lichaam publieke identiteit en de kan verschillende betekenisincarnaties krijgen. De lichamen op het scherm worden deel van identiteit van het subject met zijn fantasmatische ons eigen lichaamsbeeld. Ze zijn als een extra huid die kan vervellen om andere gedaantes ondergrond. Hij vertelt aan te nemen. Ze verruimen de dimensies van ons lichaamsbeeld en dus ook van onze fantas- haar wat zij verlangt, waardoor ze haar eigen ma’s. Feit is dat dit steeds gedragen wordt door ons lichaam van vlees en bloed waarmee we verlangen niet meer kan opgewonden geraken en orgasmen kunnen krijgen. uitspreken. (Voor een uitgebreide bespreking van Wild at Heart, zie: Žižek, S. (1997). Het subject en zijn onbehagen. Uitg. Boom. ) etcetera 103 • Ga doorheen de keuzemenu’s om de scenario’s mee vorm te geven. te vorm mee scenario’s de om keuzemenu’s de doorheen Ga • partner). een (met mode’ ‘chat of mode’ ‘machine tussen Kies • pulseer met onderbroek digitale een hechten: lichaam het aan en in wens naar je kan randapparatuur volgende De • geluidsweergave. en beeld- met helm een of system surround audio met beeldprojectie een tussen Kies • Box’ Ecstasy Entertainment Home voor Idee Vesna ontwierp een omge een ontwierp Vesna ‘a-seksueel’ bij. Evolueren Evolueren bij. ‘a-seksueel’ lichaam kon construeren. construeren. kon lichaam volgende mogelijkheden: mogelijkheden: volgende strips, een massage-BH, een broekje met interactieve probe, een mechanische bewegingssimulator en een joystick. een en bewegingssimulator mechanische een probe, interactieve met broekje een massage-BH, een strips, ving waarin de bezoeker bezoeker de waarin ving Zij presenteerde hierbij hierbij presenteerde Zij vrouwelijk, mannelijk, mannelijk, vrouwelijk, zijn eigen identiteit en en identiteit eigen zijn een seksemenu met de de met seksemenu een we van androgyn naar naar androgyn we van hermafrodiet, hetero, hetero, hermafrodiet, androïde? Het lijkt de de lijkt Het androïde? Kunstenares Victoria Victoria Kunstenares Ook plaatste zij hier hier zij plaatste Ook het verontrustende verontrustende het vraag te zijn die zij zij die zijn te vraag homo, bi, trans,... trans,... bi, homo, opwerpt. opwerpt. vii -

laat de dualiteit object-subject wegvallen. Het is wegvallen. object-subject de dualiteit laat maar ego) het van ik feit: volgende het met ons confronteert interpassiviteit en cyberspace naar vraag De worden. verondersteld kan persoon ‘echte’ een er en gaat chat via het tenzij dimensie, reële een naar referentie geen en beeld geen is er zaak: andere een is wordt, ervaren zo genot het Of instrument’. ‘het van instrument het hier wordt seks-Tamagochi de van bezitter De len. vervul ‘genot’ maximaal een dan zou actie minimale Een machine? een van substantie) der Zou dat ophij hij vergeten ook ingaat het (zon ervaren? kunnen ‘verlangen’ ‘echte’ gevoelens tijdelijk en is machientje banaal een het dat ‘vergeten’ kunnen ook hiervan eigenaar de Zou verlangen. dat komen aan je tegemoet kan en me’ door op knopje te drukken, één ‘fuck beeld bijvoor verschijnt schermpje het Op seks-Tamagotchi. een voor op fantasie de roept Dit ten. chat laten Tamagotchi’s andere Plus met ook Je kon je Tamagotchi krijgen. wen kinderen en Plus Tamagotchi een er kwam 2004 In bij voelen. te genoegen enorm een om er drukken) knopje een (op doen iets amper Je moest schenken. aandacht belonen, voeden, huisdier het kind kon het knopje ophet druk één Via verzorgd. had genoeg niet het ma eigenaar de omdat het stierf chinedier wanneer verdriet en schuld van gevoelens ‘echte’ en op verantwoordelijkheid van gevoelens ‘echte’ riep Het kreeg. voedsel geen het als kon sterven dat huisdiertje een als steld voorge werd Het was). populair erg Japan in vooral (en werd gebracht markt de op negentig de jaren in dat speelgoedje een aan: de Tamagotchi activi Žižek haalt dualisme voorbeeld het ondermijnt Als teit-passiviteit. plaatsen, interactiviteit van keerzijde als Interpassiviteit superegoplicht mijn van ontlast mij zo en plaats mijn in show’ ‘geniet de van zélf object het zodat lachen) mijn van of rouw mijn van (of diging bevre passieve van eigen mijn berooft mij zélf object het waarin situatie de niet van show de volgen passief lachen. te hoeft meer niet zelf je zodat jou, voor lacht serie komische een onder lachband Een siviteit? interpas geen ook het is Maar het bepalen. mee van regels de en meedoen toeschouwer actief passieve kan Je de schouwspel. van treden te rol de uit om mogelijk het is cyberspace In Interpassiviteit model. evidente meest als trans-seksualiteit letterlijk: vandaar cyberspace, in toe niet worden reproductie deeltjes aan doen: en microscopische het doet kunnen verschil seksuele er verbrokkeld helemaal die het denken kan Binnen een krijgt. het lichaam erectie transhumane zijn jouw penis toch zal het vrouw worden, zijn maar gepenetreerd en je virtueel lijkheidkan lichaams- penetreren). jou kan alles en worden gepenetreerd kan (alles prefereert je zones erogene als luchtledig,...), (mythologisch, (of Dyonisus met hebben seks bijvoorbeeldnu kan Je noch tot het object. het tot noch ? is niet langer de vraag die gesteld moet worden (de vraag naar transparantie, van inﬂatie inﬂatie van transparantie, naar vraag (de worden moet gesteld die vraag de langer niet is ? ‘Is de noodzakelijke keerzijde van mijn interactie met het object in plaats van het alleen maar maar alleen het van plaats in object het met interactie mijn van keerzijde noodzakelijke de ‘Is beeld is nu mogelijkheden. in man Als de vol een ruimte werke (fantasmagorische)

waar ben ik? ben waar 7 (in verhouding tot de Ander, in de wereld). De interpassiviteit interpassiviteit De wereld). de in Ander, de tot verhouding (in o m te genieten... ?’ genieten... m te S of

M en je kan ook je eigen gender creëren en kiezen welke welke kiezen en creëren gender eigen je ook kan je en 9 op de markt. De Tamagotchi Plus kon daten, trou Plus kon daten, Tamagotchi De op de markt. n-

8 objectief: het behoort noch tot het subject, tot het noch subject, het behoort objectief: als Dyonisus), in elke mogelijke ruimte ruimte mogelijke elke in Dyonisus), wie ben ben wie - vii vii Je ------31 32 Porno-drama Que faire après l’orgie Pornografie dient als extreem voorbeeld van de orgie van de geschiedenis, van het vrijheidsdenken (onze vrijheidsneurose), van de moderniteit. De orgie staat dan voor het ‘acting out’ van het vrijheidsdenken en voor het bevrijden van de dingen van hun ‘schijn’, hun illusie: het transparant maken van de dingen, van seks, van politiek, van ons onbewuste, van de mechanismen achter wat we ooit schijn hebben genoemd. Die bevrijdende krachten werden vlot geïntegreerd door de spektakelmaatschappij. We werden het tegengestelde: vrij van vrijheid, vrij van bevrijding, vrij van ons ‘zelf’. Maar wat doen we met ‘echte’ gebeurtenissen, met ‘echt’ geweld in een virtuele wereld? Wat doen we als de orgie niet meer plaatsvindt? Wat doen we met gebeurtenissen die niet plaatsvonden of die de tijd niet hadden om plaats te vinden? ‘Terreuraanslagen nog erger dan 9/11’ hadden onlangs werkelijk kunnen plaatsvinden via de luchthavens van Engeland. En toch vinden ze fantasmatisch (virtueel) plaats via de verhalen die we horen in de media. En sinds 9/11 hebben we een dragend beeld om zulk een fantasma te construeren. Volgens Baudrillard10 is het niet zozeer seks wat mensen willen of verlangen, maar ‘het spektakel van de banaliteit’. Dat is volgens hem de werkelijke pornografie en obsceniteit van de westerse wereld. Hij plaatst het tegenover het theater van de wreedheid. Niet dat er in het spektakel van de banaliteit geen wreedheid aanwezig is. Er is op zijn minst een virtuele wreedheid aanwezig: op het moment dat de media minder en minder kunnen instaan voor de ondraaglijke gebeurtenissen in de wereld, ontdekken ze het dagelijkse leven. Ze ontdekken existentiële banaliteit als de dodelijkste gebeurtenis en als de meest gewelddadige brok aan informatie. Het publiek velt een oordeel over dit alles en wordt zijn eigen rechter. Het publiek is Big Brother: we zijn immers al lang voorbij de ideeën van het panoptische universum. Het gaat niet meer om het zichtbaar maken van de dingen voor het blote oog maar om het transparant maken van de dingen voor zichzelf. Men plaatst het ding niet meer tegenover de ander (scène), maar men plaatst het ding tegenover zichzelf (obscene), net zoals de verhouding tegenover de Ander wegvalt (en het subject momentaan verdwijnt) in de pornografie. De grote paradox in deze passie voor het reële is dat het de basisregels van het spel opnieuw reanimeert: de regel van het sublieme, de regel van het geheim, de regel van de verleiding. Alsof we door dit eindeloze herhalen van het feit dat er niets te zien is, de waarheid van de verleiding willen uitdagen. Alsof we het systeem via zijn exces willen decoderen en steeds botsen op de limiet van ‘hetzelfde’. De herhaling van dit mechanisme kan vergeleken worden met het ‘kiekeboe-spel’ dat een kind eindeloos lijkt te herhalen: je tracht iets te weten te komen wat je eigenlijk al wist. En is dat niet het contract van de pornoconsument? De pornoconsument weet waar het verlangen op afstevent, hij wéét wat hij te zien zal krijgen. Telkens opnieuw lijkt het verlangde iets vreemds (wat net doet verlangen) en wil je het omarmen als datgene wat je voor het eerst ziet. De mens is verlangen, ook in cyberspace. Wat doe je na de orgie?

Beeld: Boris Snauwaert

Noten 1 Badiou, Alain, De twintigste eeuw, Uitgeverij Ten Have, 2006, p. 68 e.v. 2 Sontag, Susan, ‘The Pornographic Imagination’, in Styles of Radical Will, Delta, New York, 1981, p. 35-73. 3 Žižek, Slavoj, Welkom in de woestijn van de werkelijkheid, Sun, Amsterdam, 2005, p. 11-12. 4 Baudrillard, J., De la séduction, Ed. Galilée, Parijs, 1979, p. 45 5 Ballard, J.G., Crash, Farrar, Straus and Giroux, New York, p. 134 6 ‘ No sex please, we’re posthuman’ is een titel ontleend aan een essay van Slavoj Žižek. 7 De ‘Home Entertainment Ecstacy Box’ was een voorstel van Eric van den Berg en Tom van Staveren in new-magazine (2000). 8 Žižek, Slavoj, Het subject en zijn onbehagen, Uitgeverij Boom, Amsterdam, 1997, p. 131 9 www.tamagotchi.com, www.bandai.com 10 Het essay ‘Dust Breeding’ van Jean Baudrillard is te vinden op www.ctheory.net

etcetera 103 VALLEY

V THE Larry Sultan Larry Tasha’s Tird Film, Tird Tasha’s serie zijn in de resulteer wat bij, shoots honderd dan meer 2003 en 1999 tussen Sultan woonde praktijk deze door Gefascineerd ﬁlms. hun voor gebruiken te sets als die om af villa’s regelmatig huren Zij pijen. pornoproductiemaatschap 200 dan meer van thuisbasis de meer Valley Fernando San 1998 The Valley , een buitenwijk van Los Angeles is onder is Angeles Los van buitenwijk , een . Etcetera publiceert er een selectie uit. selectie een er publiceert . Etcetera - - - 33 VALLEY34 Porno | Larry Sultan The Valley Sharon Wild, 2001 VALLEYChild’s Bedroom, Calabassas, 2001 35 VALLEY36 Porno | Larry Sultan The Valley Cabana, 2000 VALLEY

etcetera 103 Topanga Skyline Drive #1, Drive Skyline Topanga West Valley Studio #3 Studio Valley West , 1998 1999 De volledige fotoreeks van Larry Sultan is terug te vinden in het boek boek het in vinden te terug is Sultan Larry van fotoreeks volledige De The Valley, Valley, The Scalo Verlag Ac, Ac, Verlag Scalo isbn : 3908247799 37 angry dragon - ﬂ ynt Pornolexicon 38

angry Dragon: een close-up shot van sperma dat uit de onvolprezen Buttman-serie van John Stagliano. Onder het genre, dat navolging kende in quasi iedere zichzelf respec- mond en/of neus druipt. pseudoniem Seymour Butts begon hij in de jaren negentig terende hiphopvideo uit de periode 2001-nu. anti-pornography movement: feministische beweging zijn eigen fi lms te produceren. Hij was persoonlijk verant- Eiffel Tower: standje waarbij twee mannen een vrouw dub- die ontstond in de jaren zeventig. Zij verenigden zich in woordelijk voor de boom van de gonzo, een genre dat onder belzijdig penetreren terwijl zij elkaar een high fi ve geven. Women Against Pornography, met als maatschappelijk doel de zijn vleugels kon uitgroeien tot de hyperrealistische por- felching: seksuele praktijk waarbij sperma met of zonder verbanning van alle, per defi nitie vrouwvijandige porno. noparel die het nu is. Sinds 2003 schittert hij samen met rietje uit de vagina of anus gezogen wordt. Het zaad moet Om het brede publiek op te warmen voor de anti-porno- moeder Lila Glasser in zijn eigen reality-tv-serie Family vers zijn, en meestal is het een man die zuigt, hoewel dit grafi sche zaak zetten ze verschillende educatieve evene- Business, die het reilen en zeilen van Butts’ imperium op geen wetmatigheden zijn. De term kan ook verwijzen naar menten op touw, met als grootste lokker de rondleidingen de voet volgt. Tegenwoordig woont hij in Los Angeles. het opzuigen van een vloeistof (zoals melk, water, urine, langs seksshops op en rond Times Square. Belangrijkste Tijdens een uitzending van Family Business vertrouwde hij sinaasappelsap of bier) nadat het in de anus of vagina werd barricadebestijgers waren Andrea Dworkin en Catherine de kijkers toe dat hij hoopt te trouwen met een leuk, joods ingebracht. Felching kreeg halverwege de jaren tachtig MacKinnon. De stad Minneapolis stak haar bewondering meisje. grote naambekendheid toen acteur Richard Gere zich op voor de beweging niet onder stoelen of banken, en nam coitolimia: synoniem van concupiscence. Abnormaal veel de spoedafdeling van het Cedars Cenai Hospital meldde met beide in dienst met als opdracht de ontwikkeling van een seksueel verlangen hebben. een gerbil in de anus. Sindsdien is het synoniem gerebel- wettelijk kader dat pornografi e moest wegvagen van de come shot: synoniemen zijn cum shot, money shot en pop ling in voege. Dit verhaal kan echter een urban legend zijn, Amerikaanse bodem. Het langverwachte resultaat van shot. De term verwijst naar de visuele representatie van een net zoals felching met gerbils zelf. Voor wie het toch graag deze denktank was de antipornography civil rights ordinance. man die ejaculeert op een persoon of een object. Het begrip een glimp zou willen opvangen van wat had kunnen zijn: Deze bleef in 1983 echter steken in de gemeenteraad, we- money shot stamt uit de fi ctiefi lms van de jaren veertig. Het huur John Waters Cecil B. DeMented (2000), stop de video op gens een veto van toenmalig burgemeester Donald Fraser. was de duurste, meest cruciale en meest aanlokkelijke scè- 55:36:12, en laat u verbazen. De ordonnantie zou indruisen tegen de grondwet, en ne in de fi lm. In de pornografi e maakte de come shot vanaf femdom: of female domination. Seksuele praktijk binnen Fraser had weinig zin in een geldverslindende gerechte- de jaren zestig zijn opmars als de letterlijke en fi guurlijke bdsm waarbij de vrouw de dominante participant is. lijke procedure. Dworkin en MacKinnon waren allerminst climax van de fi lm. In tegenstelling tot de fi ctiefi lm staat fl uffer: man of vrouw die naast de scène een acteur oraal onder de indruk, trokken een paar steden verder, en een authenticiteit hier hoog aangeschreven, en worden special bevredigt om deze klaar te stomen voor de money shot, die massa lobbywerk later werd Indianapolis in 1984 wél effects niet getolereerd. immers snel gefi lmd moet worden zonder veel on screen bereid gevonden om de wet goed te keuren, waardoor de coprophagia: of coprofagie. De term is afkomstig uit het voorbereiding. Ook wel fl uff girl of fl uff boy genoemd. weg openlag naar een invoering op federaal niveau. Maar Oudgrieks: kopros betekent ‘ontlasting’ en phagein bete- fi fi : replica van een vagina die in gevangenissen veel popu- daar liep het succesverhaal in een doodlopende straat. De kent ‘eten’. Het is de wetenschappelijke naam voor de ge- lariteit geniet. De fi fi wordt gemaakt van een bekertje in Supreme Court oordeelde uiteindelijk dat de ordonnantie vaarlijke seksuele praktijk van het eten van faeces. piepschuim waar een sok in gehangen wordt. De randen ongrondwettig was, en verwierp het voorstel zonder enig coprophilia coprofi lie of scatofi lie. Het woord verwijst van de sok worden over het bekertje geschoven en vast- verder commentaar. De hoop van de anti-pornography move- naar het ziekelijk aangetrokken zijn tot faeces. gemaakt met elastiekjes die toelaten de strakte van het ment smolt als sneeuw voor de zon, net zoals Women Against cyberporn: in alle opzichten de meest toegankelijke vorm mechanisme te controleren. Een alternatieve constructie Pornography zelf. Maar de geest van de beweging leeft tot van porno. Het genre van de cyberporn liftte mee op de is een rubberen handschoen gerold in een handdoek, met de dag van vandaag voort in haar twee grootste pleitbezor- vleugels van de digitale revulotie. In 1997 waren er 22.000 een elastiekje rondom en lotion erin. Beide kunnen in ie- gers. Catherine MacKinnon zette vanuit de universiteiten porno-websites. In 2000 groeide dit aantal tot 280.000. der geval een gebrek aan pornografi e opvangen. van Stanford en Michigan haar strijd onvermoeid voort, Volgens de laatste schattingen hangen er nu tussen de 100 fuck, to: slang voor seks. De letterlijke vertaling is ‘neu- en doet dat nog steeds. Andrea Dworkin groeide uit tot de en 300 miljoen pornosites in cyberspace. Samen zij zijn ken’. Het woord stond in 1972 voor het eerst in de Oxford belangrijkste radicaal-feministische schrijfster. Zij over- goed voor een opbrengst die schommelt tussen de 1,8 en English Dictionary. De andere nieuwkomer van dat jaar was leed in 2005. Haar hoop dat haar werk een antropologisch 2,3 miljard dollar per jaar. toen cunt. Er wordt gezegd dat fuck eigenlijk een anagram artefact zou worden van een primitieve, uitgestorven deep throat: een vorm van fellatio waarbij de penis in erec- is: volgens een middeleeuwse Ierse wet kreeg een paartje maatschappij is daarom nog onvervuld, maar houdt wel tie volledig in de mond wordt genomen. Aangezien de penis dat op overspel werd betrapt, de woorden ‘For Unlawful de huidige generatie anti-porno feministen op de been. Zij op deze wijze tegen de huig aandrukt, is het belangrijk dat Carnal Knowlegde’ op het schavot gekalkt. Een alternatieve staan echter wel een groot aantal plaatsen hoger op de lijst de ontvangende partij zijn of haar braakrefl ex kan onder- verklaring is de koninklijke goedkeuring die single mid- met ‘bedreigde soorten’ dan de maatschappij zelf. drukken. De term is afgeleid van Deep Throat, waarschijnlijk deleeuwers nodig hadden om hun lusten buiten het hu- AVN Awards: ofwel de Oscars voor porno. Het tijdschrift de meest succesvolle pornofi lm ooit. Werd in 1972 gemaakt welijkse kader te kunnen botvieren. Zij konden een bord Adult Video News sponsorde de eerste editie in 1984, en door Gerard Damiano, met als hoofdrolspelers Linda Lo- aanvragen met daarop de woorden ‘Fornication Under Con- sindsdien is dit prijzenextravaganza het klapstuk op de velace (echte naam: Linda Susan Boreman) en Harry Reems. sent of the King’, waardoor zij vrijgesteld werden van verdere jaarlijkse avn Adult Entertainment Expo. In totaal zijn De grote geldschieter achter het project was Louis ‘Butchie’ morele en juridische verdachtmakingen. Een meer plausi- er maar liefst 94 categorieën, waaronder Best Box Cover Peraino, een telg uit de Colombo maffi afamilie. De narra- bele etymologie is de vroeg-Germaanse woordstam \fok- Concept, Most Outrageous Sex Scene en Best Male Newcomer. tieve lijn in een notendop: een dokter stelt bij een seksueel \, en het Middelnederlandse \fokken\. Het woord bleef De homo-spin off Gayvn Awards vond voor het eerst plaats gefrustreerde vrouw vast dat haar clitoris zich achter in geruime tijd omringd door een aura van vulgariteit, maar in 1998. haar keel bevindt. De rest laat zich raden. Deep Throat wordt worstelde zich via de populaire cultuur de publieke ruimte barebacking: oorspronkelijk homo slang voor onbescherm- beschouwd als de eerste pornofi lm die vrouwelijke seksu- in. In de literatuur beet Lady Chatterley’s Lover (1928) de spits de anale seks. Tegenwoordig verwijst de term naar iedere aliteit thematiseerde. Hoewel het een publiekstrekker van af, en in 1965 rolde het woord via de televisie de huiskamer vorm van condoomloze penetratieve seks. De Nederlandse formaat was, met beroemde fans zoals Jack Nicholson, Jane in: theatercriticus Kenneth Tynan nam het in de mond variant van het woord: risiconeuken. Fonda en Warren Beatty, kregen de makers van Deep Throat tijdens de satirische show bbc3. Rockgroep The Doors be- Bathory, Erzebeth, a.k.a de Bloedgravin: geboren in eindeloos veel processen te slikken. Uiteindelijk werd de werkstelligden een fuck-revolutie binnen de muziek met 1560 in Transsylvanië, de hotspot voor bloeddorstigen. Kon fi lm verboden in maar liefst 23 staten. Maar Gerard Dami- het nummer The End op hun titelloze debuutalbum. De zich gedurende vijfendertig jaar ongestoord overgeven ano heeft daar nooit wakker van gelegen. Hij had de fi lm gewraakte zin luidde: ‘mother, I want to fuck you.’ Te- aan haar buitengewone lusten, maar liep in 1611 tegen de in elkaar gedraaid voor een luizige 22.500 dollar, en wist genwoordig is de term, en alle afgeleiden daarvan zoals lamp toen er in haar kasteel een grote stapel verminkte li- met minimummoeite een maximumresultaat te boeken: ‘ fucking’ (gerundium en bijvoeglijk naamwoord), ‘ fucked’ chamen van jonge diensters en adelmeisjes werd terugge- naar schatting heeft Deep Throat tot op heden ergens tus- (voltooid deelwoord) en ‘ fuck’ (zelfstandig naamwoord), vonden. Blijkbaar nam Erzebeth na een uitbundig saffi sch sen de 100 en 600 miljoen dollar in het laatje gebracht. De goed ingeburgerd. Fucking is tevens een Oostenrijks minnespel graag een bloedbad. Ze werd uiteindelijk ter fi lm katapulteerde superzuiger Linda Lovelace recht de dorpje met 150 inwoners, gelegen in het Nederoostenrijkse dood veroordeeld en kwijnde langzaam weg in een kerker pornohemel in, maar zij distantieerde zich van de fi lm met district Braunau am Inn. in haar eigen kasteel. Tegenwoordig staat ze symbool voor verwijten van verkrachting, vernedering en uitbuiting. Forbes: Amerikaans zakenmagazine, vooral bekend van sado-masochisme, vampirisme en gorigheid allerhande. Vervolgens pende zij haar verhaal neer in de autobiografi e de Forbes 100-list, een jaarlijks terugkerende opsomming Volgens de laatste psycho-moderne inzichten leed ze Ordeal, die gepubliceerd werd in 1980. Ze zette zich vervol- van de 100 grootste poenscheppers ter wereld. Forbes was waarschijnlijk aan schizofrenie. gens belangenloos in voor de anti-pornography movement, en de mythevorming rond de omvang van de porno-industrie Beatty, Maria: New Yorkse fi lmmaker die regisseert, acteert overleed moreel gezuiverd na een auto-ongeluk in 2002. beu, en klopte in 2005 aan bij onderzoeksbureau Adams en produceert. Haar fi lms zijn vaak zwart-wit en belichten Harry Reems gleed na Deep Throat weg in een alcoholische Media Research voor een effectieve schatting. Die resul- verschillende aspecten van de vrouwelijke seksualiteit spiraal, werd terug nuchter, bekeerde zich tot het christen- taten werden naast de cijfers van avn gelegd. Volgens de zoals bdsm en fetisjisme. Duits Expressionisme, Frans dom, en is vandaag makelaar in Park City, Utah. statistieken van amr bedraagt de totale porno-omzet in Surrealisme, de Amerikaanse fi lm noir en middeleeuwse dirty sanchez: 1. Orale seks die onmiddellijk na anale de Verenigde Staten ongeveer 1,8 biljoen dollar. Avn houdt machinerieën vormen haar belangrijkste inspiratiebron- seks plaatsvindt. Met de nadruk op onmiddellijk. 2. Na het 4 biljoen dollar. Of, zoals David Klatell, decaan van de nen. Haar werk omvat onder meer de toppers The Elegant anale seks de hand of penis afvegen aan de bovenlip van afdeling Journalistiek van Colombia University, verzucht- Spanking (1995), The Black Glove (1997) en The Boiler Room een vrouw om een snor te tekenen. 3. De nog wansmake- te: ‘Pornography is an industry where they exagerate the (1998). In 2004 won ze met The Seven Deadly Sins tijdens het lijkere Britse variant op het mtv-programma Jackass. Beide size of everything.’ Festival Internacional de Cine Erotico de Barcelona de ‘high heel series draaien rond personages die overduidelijk in de Flynt, Larry Claxton: Ongekroonde Amerikaanse porno- award’ voor de beste fetisjfi lm. anale fase zijn blijven hangen. koning. Hoofd van Larry Flynt Publications (lpf), dat por- bdsm: Engelstalige afkorting die een hele lading aan sa- donkey punch: de penetrerende partner slaat de gepene- nografi sche video’s en tijdschriften uitbrengt. De meest domasochistische praktijken dekt. B/d staat voor Bondage treerde partner tegen de achterkant van het hoofd tijdens bekende daarvan is Hustler, met een indrukwekkende cir- (het vastbinden van de partner) en Discipline (echte of ge- doggy style seks. Vaak wordt gedacht dat deze seksuele han- culatie van 500.000 nummers. De jaarlijkse winst van lpf speelde bestraffi ng); d/s voor Dominance (uitoefenen van deling een mythe is, maar de laatste jaren duikt de donkey bedraagt ongeveer 150 miljoen dollar, maar het product macht over de partner) en Submission (zich onderwerpen punch steeds vaker op in het commerciële pornocircuit. Flynt is naar het schijnt nóg meer waard. Zo schepte hij in aan de macht van de partner); s/m voor Sadism (veroorza- De vermoedelijk eerste opname van deze daad is te zien 2001 op dat zijn nettowaarde toen ongeveer 400 miljoen ken van pijn) en Masochism (ondergaan van pijn). in de fi lm Gutternouths 30 (2004), waarin Alex Sanders Gia euro bedroeg. In zijn vrije tijd doet deze geanimeerde uit- bukkake: stamt uit het Japans, waar het ‘plons’ of ‘dou- Paloma laat zien wat er gebeurt wanneer ezels stout zijn. gever ook graag aan politiek. In 1984 deed hij een gooi naar che’ betekent, en is een specifi eke bereidingswijze van Wegens daverend succes wijdde jm Producties in 2005 het presidentsschap, en tijdens de impeachment-procedure noedels. Buiten de keuken verwijst de term naar een vorm een volledige fi lm aan deze materie getiteld, inderdaad, van Bill Clinton in 1998 loofde hij een beloning uit van één van groepsseks waarbij een serie mannen ejaculeren over Donkey Punch. miljoen dollar aan diegene die hem bewijzen kon leveren een knielende man of vrouw, met als centrale mikpunt het Dogg, Snoop: echte naam: Cordozar Calvin Broadus jr. van seksuele affaires van republikeinse beleidsmakers. gezicht. Niet te verwarren met gokkun, een meervoudige Geboren in 1971 in Long Beach, Californië. Deze rapper, ‘Because desperate times ask for desperate measures.’ Éen ejaculatie in de mond. De legende gaat dat bukkake tijdens platenproducer, acteur en allround ‘gangsta’ kwam in miljoen dollar armer, maar het befaamde Flynt Rapport de middeleeuwen opgelegd werd als een straf voor over- 2001 op het lumineuze idee hiphop en porno samen te rijker, zorgde hij er eigenhandig voor dat Bob Livingston spelige vrouwen. Scherp schieten was dan de boodschap. brengen. Hij zocht de hulp van Larry Flynt, kreeg die ook, zijn politieke carrière gedag kon kussen. De tweede in het Butts, Seymour: werd in 1964 geboren als Adam Glas- en de kruisbestuiving resulteerde in de prent Doggystyle. vizier van Flynt was congreslid Bob Barr, maar die wist de ser. Hij begon zijn pornoloopbaan aan het einde van de De fi lm viel rijkelijk in de prijzen tijdens de avn Awards van dans der schandalen te ontspringen wegens gebrek aan jaren tachtig met bijrollen in diverse fi lms, waaronder de 2002, en werd exemplarisch voor een uitermate fl orerend harde bewijzen. Of dat beweert men toch. 39 Danielle de Regt gang bus - yaoi

gang bus: geliefd scenario waar al ettelijke pornofi lms aan vingers. Ten tijde van Demosthenos (384-322 v.C.) waren werden dé verzamelhit van de eeuw, vooral onder de adel opgehangen zijn. De hoofdingrediënten: een busje, een er dusdanig veel courtisanes actief, dat de staat slapend en kunstenaars. De rariteitenkabinetten haalden deze chaffeur, twee à drie medeplichtigen en een gewillige lif- rijk werd, en de eerste pornocratie een feit was. strips avant la lettre niet, maar de slaapkamers des te meer: ter. De drie inzittenden benaderen een nietsvermoedende pornotopia: term geïntroduceerd door het Canadese fe- ze werden voornamelijk gebruikt om het seksueel bewust- wegbloem met de vraag of die tegen betaling een ‘spelletje ministentweeling Théorêt en Gladu in 1984. Het begrip zijn van toekomstige echtgenotes aan te zwengelen. wil doen’. Na een dolle busrit wacht er, verrassing, verras- refereert niet alleen aan de determinanten van seksueel sniffer’s row/sniff row: de rij met stoelen in een strip- sing, geen geld, maar wel een seksuele revelatie. gedrag, maar ook aan alle vormen van machtsrelaties tus- club die het dichtste bij het podium staat. glory hole: een gat ongeveer zo groot als een vuist in de sen de seksen, en de normen die seksuele rollen bepalen. snuff: sadistische vorm van necrofi lie waarbij seksueel muren van publieke toiletten of privé-videocabines. De Reclame, mode, literatuur, seksuele opvoeding, noem genot volgt op het achtereenvolgens verkrachten en ver- holte is op heuphoogte geplaatst zodat de persoon aan maar op, het zijn allemaal uitwassen van patriarchale moorden van iemand. Hoewel snuff-seks een bestaand de ene kant van de muur kan kijken naar en/of zijn gang machtsverhoudingen die vrouwen beperken in hun ge- verschijnsel is, zijn de zogenaamde snuff-fi lms dat niet. gaan met het lichaamsdeel naar wens van de man aan de notsbeleving. Ook pornografi e doet hieraan mee, want Tot op heden werd nog nooit een snuff-fi lm gevonden. andere kant. het is het vehikel bij uitstek van het dominante seksuele Het ontstaan van de mythe rond dit genre heeft te maken gonzo: realistisch ogende video’s voor volwassenen waar- model, aldus het dynamische duo. Ironisch genoeg is por- met de publicatie van Ed Sanders The Family: The Story of bij plot of pretekst ontbreken, en huis -tuin, -en keuken- notopia eveneens een zeer geliefde naam voor websites, vi- Charles Manson’s Dune Buggy Attack Battalion, in 1971. Het seks centraal staat. deo’s en dvd’s in hardcore-middens. Blijkbaar droomt niet boek bevatte niet alleen de beschrijving van de moord gynotikolobomassophilia: een parafi lia waar een per- iedereen van hetzelfde. op Sharon Tate, bovendien werd onthuld dat Manson de soon extreem opgewonden raakt door aan de oorlel van Private Media Group, Inc: beursgenoteerde pornomas- moord gefi lmd zou hebben. Het leidde in de jaren zeven- een vrouw te knabbelen. todont die zijn wortels heeft in het Stockholm van 1965, tig tot het wijdverspreide geloof dat er een clandestiene hardcore porn: vorm van pornografi e die focust op het toen het tijdschrift Private gelanceerd werd. Sindsdien markt zou bestaan voor dergelijke fi lms. Pornofi lmmaker visueel expliciteren van seksuele daden. Hoewel zowel volgden andere themamagazines zoals Triple x (voor de Allan Shackleton rook een buitenkans en kocht de rechten hardcore als sofcore pornografi e bolstaat van het naakt om- hardcore liefhebbers) en Pirate (voor de fetisj en sm-afi - van de obscure horrorfi lm Slaughter (Michael en Roberta wille van hetzelfde doel, namelijk de kijker opwinden, cionados). Aan het begin van de jaren negentig verkaste Findlay, 1971). Vervolgens plakte hij er een pikant einde onderscheidt hardcore zich van softcore in het volgende: het Private Media Group naar Spanje, sprong het mee op de cy- aan vast, voerde een mediacampagne die liet uitschijnen tonen van penissen in erectie, shots van penetratie (vagi- berpornkar, en wist het zich te profi leren als één van de dat het allemaal echt was, en bracht de fi lm uit onder de naal, anaal, oraal en alle mogelijke combinaties daarvan), grootste pornobedrijven ter wereld, met een omzet van titel Snuff. Het werd een instant succes, en sindsdien leeft aanraken en/of likken van borsten, en come shots. In het al- 11 miljoen euro in Spanje alleen. Grote sterren die hier de urban legend rond snuffs voort. gemeen kunnen we stellen dat het enige wat niet echt is in ontloken waren Monique Covet, Laura Angel en Claudia Sprinkle, Annie: geboren als Ellen F. Steinberg in 1954. harcore, de getoonde emoties zijn. Ferrari. Zij werden dan ook goed verzorgd, met lonen die Deze dame maakte meer identiteitswisselingen door dan hentai: betekent in het Japans ‘pervers(eling)’ en is een opliepen tot 6000 euro per scène. Madonna, Christina Aguilera en Britney Spears samen, en animatie die volledig opgebouwd is uit expliciete, doch Reich, Wilhelm (1897-1957): psychoanalyticus die in de turnde zichzelf om van hoer tot doctor in de seksuologie, virtuele seksscènes. Rode draad doorheen de acties die jaren twintig de theorieën van Freud verder uitwerkte, seksonderwijzer en kunstenaar. Haar acteerdebuut was zich ontspinnen is fetisjisme. Blijkbaar vallen oosterse waarbij hij zich toelegde op neuroses en seksuele repres- in 1973 met Teenage Pornstar, en ze zou nog in meer dan perversies goed in de smaak bij westerse consumenten, sie. Hij vluchtte in de jaren dertig van Duitsland naar de 200 fi lms haar opwachting maken. Daarnaast kreeg ze want het merendeel van de getekende hentai’s vindt hier Verenigde Staten waar hij zijn vermeend occulte onder- de smaak van het theater te pakken, wat resulteerde in meer aftrek dan in heel Azië samen. zoek naar de helende kracht van fysieke energie opstartte. baanbrekende performances zoals Public Cervix Announce- Jameson, Jenna: Geen pornoster, maar een heel sterren- Reichs zgn. ‘orgone-theorie’ was gebaseerd op het gegeven ment (waarin ze haar cervix met behulp van een zaklampje stelsel. Jameson werd in 1974 geboren als Jennifer Marie dat de capaciteit om seksuele liefde te voelen afhangt van toonde aan het publiek) en The Legend of the Ancient Sacred Massoli. Zij startte haar carrière op haar zestiende als de fysieke capaciteit om te vrijen met wat hij ‘orgastische Prostitute (waarin ze op de scène een masturbatieritueel stripper in de club Crazy Horse, maar snakte snel naar meer. potentie’ noemde. De energie die bij het orgasme dan uitvoerde). Sprinkles werk focust weliswaar op seksuali- Een exclusiviteitscontract met Wicked Pictures bracht de bal vrijkomt, is orgone. Om die energie vrij te laten komen was teit, maar heeft een achterliggende politieke, spirituele en aan het rollen, en in 1996 won ze de prestigieuze avn Best iedere vorm van seksuele repressie ongewenst, die volgens artistieke agenda. Tegenwoordig geeft ze sekseductatie- New Starlet Award. Jameson promoveerde in recordtempo Reich voortvloeide uit de bourgeois mentaliteit en de so- workshop en schrijft ze boeken. De bekendste publicatie van pornoprinsesje naar sekskeizerin begaafd met een cio-economische structuren die deze produceerden. Een was Post-Porn Modernist: My 25 years as a multimediawhore in hoogsensitief zakeninstinct. Een politiek anti-pornode- actief, complexloos seksleven was het antwoord. In 1940 1998. In december 2005 startte ze met haar levenspartner bat, het inspreken van een computerspelpersonge, een ontwikkelde hij orgoneaccumulatoren de energie konden Elizabeth Stevens een zevenjarig kunstproject rond de reality show: Jenna does all. Ze straalde in iets meer dan 100 detecteren en vasthouden. Reich wilde met deze orgone- liefde, dat ze het Love Art Laboratory doopten. In het ka- fi lms, maar de echte fi nanciële klapper kwam met de pu- pakketten aandoeningen zoals kanker te lijf gaan. The der daarvan zullen de twee ieder jaar een experimenteel blicatie van haar autobiografi e How to Make Love Like a Porn Food and Drug Administration vertrouwde het zaakje al enige kunsthuwelijk dat telkens een ander thema en een andere Star: A Cautionary Tale (2004). Al zeven jaar heeft ze geen tijd niet meer, en had in 1947 voldoende bewijs bij gesprok- kleur zal hebben. Kortom, Annie Sprinkle geeft aan zelf- fi lmseks meer met mannen, haar echtgenoot buiten be- keld om een offi cieel onderzoek in te stellen. Ondertussen maakbaarheid een nieuwe invulling. Nieuwsgierig? Surf schouwing gelaten. Samen met hem startte ze in 2000 de kwam ook de fbi achter Reich wegens zijn vermeende com- naar www.loveartlab.org waarop alle projecten gedocu- holdingmaatschappij ClubJenna. Dot-com werd dot-bom, en munistische activiteiten. De heksenjacht leidde in 1956 tot menteerd worden. in 2005 had haar imperium een omzet van 30 miljoen dol- een grootscheepse boekverbranding door fda en Reich Vivid Entertainment Group: één van de grootste por- lar. ClubJenna wordt in de sector beschouwd als een aantrek- werd na een proces opgesloten wegens medische wanprak- noproducenten ter wereld. Vivid gaat voor kwaliteit in kelijke werkplaats wegens de goede arbeidsvoorwaarden: tijken. Hij stierf in 1957. Tot op heden vinden Reichs theo- plaats van kwantiteit, een unieke productiestratgegie een jaarsalaris dat fl uctueert tussen de 50.000 en 150.000 rieën weinig resonantie binnen de algemene wetenschap, die uitmondt in audiovisuele producten van hoge cine- euro, plus procent van de opbrengsten indien een video de maar de psychotherapie bleef onvoorwaardelijk fan. matografi sche kwaliteit, vaak geschoten op exotische magische grens van 10.000 overschrijdt. We vermoeden dat San Fernando Valley: ook wel ‘porn valley’ of ‘San Por- locaties. Hieraan wordt een agressieve promocampagne zij momenteel broedt op een tweede autobiografi e: How to nando Valley’. Deze vallei is het epicentrum van de Ame- gekoppeld die moeiteloos de rest van San Fernando Valley Make Money Like a Porn Star: a Revolutionary Tale. rikaanse porno-industrie. Zij herbergt naast Warner Bros, van de markt blaast. We zagen sinds de jaren negentig in mtv: ’s werelds grootste muziekzender, die sinds 1981 de The Walt Disney Company en nbc-Universal iets meer dan de hele pornowereld een verschuiving naar het hardere wereld laat roepen om zijn mtv. De zender ligt sinds dat- 200 pornoproductiemaatschappijen, die samen goed zijn werk, maar Vivid blijft hondstrouw aan zijn doelgroep van zelfde jaar onder vuur wegens een beleid dat gebaseerd is voor een productie van 10.000 fi lms per jaar, wat omgere- veeleisende heteroseksuelen met zachtaardige inborst. op doorgedreven politieke correctheid. Door deze corporate kend neerkomt op een slordige 11 miljard dollar. Het gras Een andere succesfactor zijn de Vivid-girls, pornosterre- policy vielen volgens offi ciële cijfers 96 videoclips in onge- is inderdaad groener bij de buren, aldus Disney. tjes die tegemoet komen aan de hoge kwaliteitseisen die nade, maar inoffi cële bronnen fl uisteren dat dit slechts de sexploitation: term die in de jaren veertig in zwang kwam. Vivid zichzelf oplegt. Nog een eis die Vivid altijd stelde was top van de ijsberg is. Hoewel de zender gevoeliger lijkt te Het is de verzamelnaam voor fi lms, tijdschriften, reclames die van een condoom, maar volgens de geruchten zou dit zijn voor rokende geweren dan voor drillende billen, kon en muziekvideo’s die hun medium als dekmantel gebrui- criterium wel eens kunnen verdwijnen: naar het schijnt dat niet verhinderen dat een aantal video’s wegens “too ken voor de schaamteloze tentoonstelling van stomende stapte regisseur ChiChi LaRue in januari van dit jaar op als sexually offensive for public consumption” een knieval seks. In de jaren zestig konden deze fi lms bekeken worden gevolg van de invoering van de ‘condom optional’ clausule. moesten maken, wilden zij niet verbannen worden naar in drive-ins en zgn. ‘grindhouse bioscopen’: low budget bin- Dit zou wel eens het begin van het einde kunnen beteke- het middernachtelijke uur, of de dumparchieven. Een nenstadscinema’s die graag de taboe-omarmende meer- nen voor Vivid. kleinekleine greepgreep uituit dede duistereduistere annalen:annalen: Girls on Film (Duran- waardezoeker bedienden. Bekende sexploiters zijn Russ Williams, Linda: feministische pro-porn fi lmtheoretica Duran),Duran), Relax (Frankie Goes to Hollywood), Me so Horny (2 Meyer, Doris Wishman, Jesus Franco en Radley Metzger. die het baanbrekende Hard Core: Power Pleasure and the Fre- LiveLive Crew),Crew), Primal Scream (Mötley Crüe), I Want your Sex (Ge- sex-positive feminists: beweging ontstaan in de vroege nzy of the Visible in 1989 publiceerde en zo porn studies op de orgeorge M Michael),ichael), Stinkfi st, Prison Sex (beide van Tool), Dirrty jaren tachtig als tegenreactie op de Anti-porn feminists. academische wereldkaart zette. Met een ongetemde publi- (Christina(Christina Aguilera),Aguilera), Juicebox (The Strokes), Mann gegen Deze vorm van feminisme staat ook wel bekend als pro- catiedrift stuurde ze een resem teksten de wereld in, met MannMann (Rammstein),(Rammstein), How Many Licks? (Lil’ Kim), en iedere sex feminism, sex-radical feminism of sexually liberal feminism. als laatste wapenfeit Porn Studies (2004). Momenteel werkt hiphopvideohiphopvideo uituit hethet post-Snooppost-Snoop Dogg-tijdperk.Dogg-tijdperk. De periodes van intens debat tussen de sekspositieven en ze aan een historische studie rond seks in cinema en nieu- pornporn chic:chic: statusverheffi ng van het genre, dat ontstond in de pornonegatieven worden tot op heden gniffelend de we media. Williams is verbonden aan de Universiteit van dede jarenjaren zeventigzeventig naarnaar aanleidingaanleiding vanvan dede golfgolf pornofipornofi lmslms Feminist Sex Wars genoemd. De bekendste voorvechters Colorado, en zal daar voorlopig ook nog wel even blijven. die toen de mainstream bioscopen overspoelde. Bekende zijn Camille Paglia, Patrick Califi a, Betty Dodson en Gaye Haar aartsvijandin Catherine Mackinnon ligt namelijk voorbeelden waren Deep throat, The Devil in Miss Jones, Score Rubin. Zij verwelkomden seksuele minderheden hartelijk gevaarlijk op de loer in de concurrerende universiteiten en Behind the Green Door. Plotseling was het erg bon ton om in hun middens, en promootten een coalitievorming met van Michigan en Stanford. Naast pornografi e houdt Linda tijdens het wekelijkse theekransje naast de nieuwste rod- groeperingen die konden rekenen op veel seksuele vijan- Williams ook van melodrama’s. dels ook de laatste releases door te nemen. De term kende digheid. Bijgevolg konden mannen in die tijd ook toetre- yaoi: controversiële benaming van Japanse animatie met een heropleving in de jaren negentig, toen modegiganten den. Sex-positive feminism verwerpt het idee van seksueel manga-uiterlijk. Yaoi wordt vaak getekend door vrouwe- als Jean- Paul Gaultier, Tom Ford en Dolce&Gabbana geïn- essentialisme (seks als wezenlijk bestanddeel van de mo- lijke kunstenaars en is bedoeld voor vrouwelijke consu- spireerd aan de slag gingen met de aalgladde porno-esthe- derne persoonlijkheid) en gelooft dat seksuele oriëntatie menten. Het mag daarom niet verwonderen dat yaoi’s de tiek van fotografen zoals Terry Richardson en Roy Stuart. en genders sociale constructies zijn die zich onder het juk herenliefde uitgebreid celebreren. Over de eigenlijke af- Vandaag wordt porno altijd en overal als chique ervaren. van de maatschappij ontwikkelen. komst van de term bestaat verwarring, maar er wordt aan- pornocratie: stamt af van het Griekse ‘pornè’ (ontucht, shunga: de term is afkomstig uit het Japans, en betekent genomen dat yaoi een acroniem is van de Japanse zin ‘yama prostituee) en ‘kratos’ (souvereiniteit). Refereerde ten letterlijk ‘beelden van de lente’. Het zijn erotische plaat- nashi, ochi nashi, imi nashi’, dat vrij vertaald kan worden tijde van de oude Grieken, met name in Athene, aan de bij- jes, soms voorzien van tekst, die gekenmerkt worden door als ‘geen climax, geen plot, geen betekenis’. Wat bieden zondere belasting die ‘pornicon telos’ heette: als prosititu- disproporties, en een teveel aan fantasie tout court. Tussen yaoi’s dan wel? Staaltjes snoeiharde mannenseks die uw ees braaf een fl inke duit in het belastingzakje deden, bleef de 10de en de 18de eeuw circuleerden ze alleen in Japan, stoutste fantasieën laten inkrimpen tot het formaat van hun beroepspraktijk beschermd tegen grijpgrage staats- maar in de 19de eeuw waaide de trend over naar Europa. Ze alledaagse stationsromannetjes. 40 Shelly Silver Excerpts from ‘What I’m Looking For’ etcetera 103 I have a preoccupation, an obsession, with time. time. with obsession, an I haveapreoccupation, skin. on his air winter the feel almost Ican astoplicht. at waiting boy asmall with here, start Ican Anyway, – Itake photo first the is This or maybe it’s this one. it’sor maybe this I want to stop time. We all do. We all time. stop to I want etcetera 103 What I’m looking for… I’mWhat looking Internet. the through me who contact strangers and street, on the Isee strangers of photos I take I want to see each detail, each wrinkle, each line. each wrinkle, each detail, each see to I want 44 Porno | Shelly Silver

Online, My proﬁle is ‘100th of a second.’ I want control.

I write: To see the same movement repeated over and over. I’m looking for people who would like to be photographed I want time to be liquid, flowing forward and back. in public revealing something of themselves – physical Then to stop. or otherwise. No other relationship will take place outside of being photographed. So I can see between these gaps to what’s missing. To what I’m looking for He is the first one who answers. He’s the first one. –––––– We meet at Starbucks, he signs a release form, He writes from London: we order nothing. I saw your profile and found it very inspiring. The idea of exposing something, whatever that means, I photograph him, but I don’t know what he’s doing in public, very much intrigues me. here; what he wants to show me. He writes: I feel lost. I go home. I keep looking. I think you have in mind what I have in mind.

–––––– He calls me ‘his director.’ He wants me to tell him what He writes, but he doesn’t want to meet. to do. I want him to show me what he wants me to see. She writes: I want to meet you. I want you to photograph me naked, playing pool. We struggle. He sends me these. I wait for her at Starbucks. She never arrives; she stands me up. Like a boy playing with a small headstrong dog. Not dangerous, just unruly. I can’t show you the rest. etcetera 103 ‘Hey lady! Take the picture already!’ picture the Take lady! ‘Hey lot: parking the from shouts A man it.’ behind cowards, the camera, the of front in brave are ‘The He says, underwear. and socks only He’s wearing snowing. and out, It’s 7degrees number. phone her alone let name, goddamn her me tell won’twho even Internet, the on met woman old year 46 a strange trust to me you’re if expecting me, You trust to have writes: He pm. 10:25 at Street Church and Worth of corner northwest the at me Meet writes: He –––––– yet. me but he can’t tell me, tell to something he has He says none. he has Hesays fantasy. about We talk coat. wool ablack he’s time wearing This Starbucks. at We again meet –––––– Ican... Or, perhaps Ican’t show you. mepictures, He sends you but complain, to Not there. over quiet You’ve abit fallen writes He must must again from London: London: from again entertain your model. your entertain

you,

every hair, every line. every hair, every detail, every see to I want for.... I’mWhat looking luck. and precision desire, of A culmination now frozen. moment, liquid this capture he able to How was show you. Ican all is I’m this sorry, for me. he explodes night Last

45 46 Porno Column Liv Laveyne

De Porno-Bildungsroman van een 27-jarige

Voorspel wel eens gekrast op een WC-deur aantreft. Con- Voor de meeste onder u zal een eerste blik op clusie: van de eerste porno die u onder ogen kreeg, porno nog een grootschalige onderneming ge- heeft u niet eens beseft dat het porno was. Conclu- weest zijn, verstoken als u was van het internet sie 2: we hoeven niet alles zomaar te slikken, ook waar zelfs het intikken van het woordje ‘poes’ al is dat tegenwoordig ‘in’ in de pornobranche. en een klik op de ‘muis’ onwelvoeglijke gevolgen Althans, dat heeft u van horen zeggen. :-) heeft. Maar wie denkt de penis bij het rechte eind te hebben wat betreft zijn eerste porno-ervaring, Starterspakket zal voor een slappe verrassing komen te staan. Uw Na 9 ½ Weeks wist u eerder wat u met de inhoud eerste ervaringen met porno waren niet de boekjes van een frigo zoal kunt aanvangen dan u kon ko- die u heimelijk en vooral niet in de dichtstbij- ken en de jaarlijkse familie-uitstap naar Sluis ging zijnde krantenwinkel liet halen door de stoerste ook niet langs de mosselen alleen. Bij Basic Instinct van de klas. Nee, het waren zelfs niet, als u minder vroeg u zich af wat all the fuzz about was want zelf avonturistisch was aangelegd, die voorlichtings- als u op de pauze-knop drukte bij de befaamde dia’s van een vakkundig doormidden gezaagd co- scène, het bleef toch vooral staren in een donker pulerend koppel die u in het vijfde leerjaar te zien gat. De replica van een laat-hellenistische Griekse kreeg met de vermaning dat wie durfde te lachen vaas op de salonkast thuis wierp vlugger dan u het de klas zou moeten verlaten. Wat uiteraard ook woord kende een licht op het begrip ‘sodomie’. gebeurde. Hoeveel ongewenste tienerzwanger- Tijd om uw woordenschat bij te schaven dus. schappen zouden daaruit zijn ontstaan, mijmert u misschien wel eens, maar laat ons niet afdwalen. Uw eerste kennismaking met porno dateert wellicht van de allereerste geschiedenisles te beginnen bij de prehistorie oftewel de ‘oertijd’ zoals dat toen nog minder geleerd heette. De grotteke- ningen van naakte spichtige mannetjes met hun ‘speren’ in de tweeërlei betekenis van het woord, en Met als starterpakket The Happy Hooker van de tot ‘dikke tetten en billen’ gereduceerde vrou- Xaviera Hollander en de soft-erotiek van AFT van wenfiguurtjes waren vruchtbaarheidssymbolen, zo der Heijden kwam u al vrij ver wat betreft geuren werd u geleerd. Het moet pas enkele jaren geleden en kleuren. Toen bleek dat de Kamasutra 64 posi- zijn dat u de veel plausibeler verklaring van pale- ties telt, acht basismanieren maal acht variaties, ontoloog Russel Dale Guthrie las en dat is dat deze bezorgde u dat enig hoofdbreken over wat er dan ‘prehistorische kunst’ evenveel met kunst van doen tussen 64 en soixante-neuf lag. Niettemin, uw heeft als de pornografisch getinte graffiti die u verbeelding was gekitteld en uw honger opgewekt met metaforen als Sucking a mango fruit (wanneer de vrouw de helft van ’s mans penis in haar mond steekt en fors kust en zuigt), the splitting bamboo (wanneer de vrouw één van haar benen op de schouder van de man legt en de andere uitstrekt om vervolgens de benen van houding te wisselen) etcetera 103 tie. (Niets zo erg trouwens als pornofilms waarin waarin pornofilms als trouwens erg zo (Niets tie. copula een van close-shots met tevreden al mens een was tijd die in nodig, niemand had verhaal een of standjes Overdreven zocht. weg een lonken spe en bergen hun tussen dashond verdwaalde een als zich snor die Rons en vrouwen de zwarte breasts my als filmtitel een Met basic. behoorlijk nog alles –was verheven cult-ster tot porno-acteur van inmiddels is moustache met bosaap harige –de Jeremy, Ron van de hoogdagen tachtig, de jaren In I’m coming Doctor werk konbeginnen. echte het de kiezen, uachter had basis De solini. en Ellis Easton werk met zwaardere het voor tijd uhet achtte niezen, te stamper een in of vergrijpen te stengel een aan steylen-gewijs Ver upater worden en te lyrisch helemaal Eer ... besprenkelt, tuintje haar die de wijwaterkwast strijken, te lier om haar de stok slot, haar in zijn sleutel polijst, emmer haar die de schrobber zij sabbelt, waarop zijn kooi, relikwie haar zijn spit, in vogel haar aan zijn boutje hakkelbord, haar in zijn gesel beeldspraak: sappige met hoerenbestaan het in haar onderricht wereld, ter beroep oudste het met onbekend niet zelf moeder, haar en laatste het voor Pippa kiest hoer? of moeder, maagd, vrouw: de van rollenspel eeuwenoude het of tri-lemma Een bordeel. het of de haard klooster, het tussen kiezen moet volwassenheid van op de grens die Pippa zekere over een Aretino Pietro de eeuwse gedateerd: lichtjes schien mis zij het literatuur, versmaden te Evenmin toe). aan fijntjes er Vatsyayana, de van auteur eeuwse de vierde voegt kunst’ baart ‘oefening houdt, uitgestrekt andere het en plaatst de man van hoofd op het benen haar of the fixing of the nail the of fixing the wist u wat u kreeg met twee goedbedeel twee met ukreeg uwat wist Salo: de 120 dagen van Sodom van dagen 120 de Salo: (wanneer de vrouw een van van een de vrouw (wanneer American Psycho American Zes Dagen Zes van de zestien van Kamasutra van Bret Bret van van Pa van Between Between - - - , - - - - Videostills: laviedebureau.free.fr Videostills: 7. 6 5 van de poelen in vist en de afvoeren 4 3 2 1 vullen: te in zelf volgende basisscenario’s om de beschikt en) voldoende fantasie internet u(over indien de videotheek aan bezoekje dat van onthouden feitelijk zich ukunt Conclusie: moto). Tsuka Shinya Miike, Takashi Ki-duk, (Kim seurs arthouse-regis bij de omloopt Aziatische hoekje ( Chaucers van versie Lee’s patia Hya met nam ugenoegen tenzij lijf gelopen het tegen de porno-afdeling in uzelden bent verhalen diepgravende zin de figuurlijke in Nee, worden.) gezegd ook kan omgekeerde Het opvoeren. drama Shakespeare doorwrocht ze alsof de lijven doen Ribald Tales Canterbury of Ribald Moeder van uw vriend verleidt u. De zogenaam De verleidt u. uw vriend van Moeder De lifter/liftster: lifter/liftster: De ‘The Casting Couch’: Couch’: Casting ‘The Van loodgieter tot tot Van loodgieter Interactieve cursus: … housewives de werkt. meisjes geworden legal barely de afdeling uit teens’ ‘Exploited Varianten: ‘tegenspeler’. haar aan wordt gekoppeld ditie ( leraar-leerling gevangene-cipier, secretaresse-baas, Varianten: duidelijk. zo gen zijn en de machtsverhoudin uitgespeeld sneller de kleren raken nergens doktersbezoek: Het of view met haar man die de camera vasthoudt. Zijn Brooke laat zich op het internet zien in volle actie buurt. zwarte in vast zich loopt meisjes Amerikaanse het Variante: portie op een voor meisjes liftende gewillige pikt mannen vol geile bus een thers, milf is het uwe: interactief voyeurisme op maat. ’s ( dat met jonge (zogezegd) net achttien achttien net (zogezegd) jonge met dat . Mom I’dMom fuck-films to like The Bang Bus The Bang pool cleaning guy cleaning pool deep throat wanna-be ) of sindsdien liever het het liever sindsdien ) of wrong side of town of side wrong -specialiste Heather The Canterbury Tales Canterbury The van The Bang Bro The Bang van actrice op au actrice ) : ontstopt : ontstopt Teacher’s pet Teacher’s gang bang gang The horny horny The point - . : - ) - - - - -

47 48 Porno Peter Stamer

teleac-cursus Superamas

Ergens in de jaren zeventig hadden een paar vrolijke buitenaardse wezens de pech om uitgerekend in de cultuurnatie Frankrijk te belanden. Helaas konden zij geen begroetingen uitwisselen, omdat zij natuurlijk geen snars begrepen van wat de grande nation hen toeriep. Het verging hen net zoals een stel verdwaalde Duitsers uit Treuenbrietzen in Parijs: in de supermarché konden ze de Camembert niet vinden, omdat ze niet eens de écriture op de verpakking konden lezen. ‘Tu comprends?’ De Duitstalige televisie toonde begrip en schonk de taal-aliens, voor ze dreigden te verhongeren, een veertigdelige televisiecursus Frans. ‘Les gammas, les gammas’, zoals de schotelvliegers voortaan werden genoemd, leerden vanaf nu de regels van het Franse taalspel door gespeelde scènes die eeuwig herhaald werden. De dolgeluk- kige aliens, die van de weidse ruimte in de wereld van de beeldbuis waren getuimeld, blokten geduldig onregelmatige deelwoorden, vraaginversies of bijwoordelijke plaatsbepalingen, en ontmoetten elkaar voor plezierige speluurtjes in de bank, supermarkt of woonkamer, om daar te luisteren en na te praten, te luisteren en na te praten, te luisteren en na te praten. Voilà les gammas, en hoe ze niet alleen de Franse dagelijkse taal onder de knie kregen, maar zich ook gaandeweg ‘galliseerden’ en uitgroeiden tot goede Fransen: een Teleac-cursus Cultuur.

Cultuur van het zwarte gat / Dertig jaar later spelen de telegene Superamas tijdens hun coole tournee een niet zo heel ander spel met de verplaatsbare decorstukken van de westerse cultuur. Deze Fransen doen alsof de toeschouwers onwetende, sprakeloze buitenaardse wezens zijn, afkomstig van één of ander ver sterrenstelsel en zojuist op de aarde geland. In ieder geval betekent ‘superamas’ zo veel als ‘cluster van sterrenstelsels, waarvan de zwaarste en grootste als gravitatiepunt dient waar alle andere betrokken sterrenstelsels omheen draaien’. In hun performance-sterrentijd, die gravitatiegewijs rond een fonkelende mix van ﬁlmscènes, voice-overs, popdeuntjes en lichaamsbewegingen draait, versnellen de Superamas de sociale en mediale deeltjes van de massacultuur en laten zij die telkens weer op elkaar knallen. Daarbij geldt voor de cultural performance waarvan Superama gebruik maakt hetzelfde als voor de astronomie: niet alles wat massa heeft, moet ook zichtbaar zijn. Het lijkt er veel meer op dat alles wat bijzonder aantrek- kelijk is, juist een onzichtbare massa bezit. Cultuur kun je daarom beschouwen als een groot zwart gat dat zelf in het duister gehuld blijft, terwijl het al het andere aantrekt en opslokt. Door naar het zwarte gat in hun culturele werk te kijken, zou je de stukken van Superamas als performatieve strategieën kunnen opvatten, zoals in de performance Casino. Daarin treedt Jean-Luc Godard op in een ‘the making of’-scène, waarin de representatie van een dood in een oorlogsﬁlm van Sam Peckinpah vergeleken wordt met de jubelgebaren van Boris Becker op de televisie, zodat de toeschouwer op het einde niet meer weet of het lichaam überhaupt wel in staat is om uit te drukken wat het buiten het massamediale kader emotioneel graag kwijt zou willen. Of hoe in BIG 2 (Show/Business) het ingezette bewegingsrepertoire door zijn pe- netrante herhaling ontmaskerd wordt als readymade van een uiterst mobiele, sociale lichaamstechniek. Hierdoor kan het lichaam binnen verschillende situationele contexten telkens een andere culturele performance tot stand brengen. Het individuele lichaam van de mens verdwijnt binnen de culturele matrix in het nooit-weer-ziens zoals de verstorende komeet in het zwarte gat: zijn verschijning is tijdelijk, van voor- bijgaande aard. Wat overblijft is de nog net meetbare ko(s)mische ruis van zijn laatste stuiptrekkingen.

Media en meisjes / Toch brengen de Superamas deze universele claim telkens weer terug tot de meest wereldse van alle wereldformules, namelijk die van de geslachtsregels tussen mannen en vrouwen. Dat is dan misschien net zo dubbelzinnig als bij Woody Allen, die in één van zijn jongste films filosofeert over het bestaan van zwarte gaten, maar daarmee eigenlijk de donkerhuidige prostituee bedoelt die poe- delnaakt naast hem in bed ligt. Con celui qui voit, schrijft ergens de ware filosoof Lyotard, en hij bedoelt etcetera 103 scène net zolang hun herhaling van de televisiecursus toe totdat de toeschouwer bijna iedere zin kan kan zin iedere bijna toeschouwer de totdat toe televisiecursus de van herhaling elke hun in zolang voegen net spelen, en scène wankelen grimas, een tonen Superamas van simplificeerders gelukkige De onderscheiding. met afstuderen, laat praktijk uit de culturele kwesties introductiecursus een beginners culturele de bij De performanceserie overbrengen. kan feiten of emotieve culturele aan maximum len een soap de tegenhanger, de van overheid popculturele of uit diens de schooltelevisie regelrecht qua ‘acteerkunde’ op die scènes voor de toeschouwers voert Superamas De jongensgroep is. gespeeld alles hoe middelmatig Telecollega’s niet. ook helpt hier komen Omhoog zich te distantiëren. hoe hij hard te richten, ook becommentariëren) probeert kan buiten naar niet zich die (de blik de netwerkhuid wordt informeert gelegd, lichaamshuid over onze dat netwerk BIG ‘ maar enscenering, doorzichtige de wel doorziet publiek kritische Het doorgerekend. toeschouwer de aan hier is komen, te dwongomhoog hem opstellingshoek geïnduceerde fysiologisch de voordat gaan kon hij ver hoe mat bijzichzelf montagetafel de aan opvoedingsfilmer seksuele deze waarmee walt-Kolle-maatstaf, Os ultieme De believen. naar druk de variëren en blik mannelijke de van scrotum het om strak hand de hebben Superamas De vervoering. opgevoerde als Opvoering lichaamsdelen. bepaalde in bijzondersterk borrelt gaat, koken het aan bijenkelen opwinding die al door vermoedelijk dan dat bloed, Het tioneren. zien alleen niet zij laten opvoeringsmodus hun In zelf. tonen het slechts maar wordt, blootgelegd verbanden / dingen der maat De de readymadewoning. in klaarkomen elkaar met doen, vloer elkaar met het de media en op genders waar prefabhuis, een van woonkamer en keuken- koude de door heuphoogte op camera de van video-opname fantastische een In doorgaat. gewoon gepraat lige onbenul het terwijl blueout of the (movie), volledig gaan, te dedoor de knieën ene van om voor de broek zakenmensen, twee van gesprek nietszeggende het niemandalletje, een in gehuld stewardess, de breekt In denken. doen astrofysica van bijzondere opvatting Woody Allens aan sterk zeer meisjes de van hotpants de waarin plaatsverwisseling, levendige zeer een van vivants tableaux dan In zien. meisjes’ en ‘media van verhouding een als vooral tonen, die deSuperamas zoals ‘gender media’ en tussen zij desamenhang dat maken te mee vooral er heeft ren, provoce bot het op tot toeschouwers sommige lichaams(re)presentaties deze Zo Dat doorzichtig. podium. zo het groot, op lijf het om ze hebben weinig zo want negligés, verwaarloosbare in Vrouwenclichés vastgelegd. worden televisie op en film de in vooral typerolletjes wiens mannen, (kijk)lustige van diging stewardess De ramas. Supe van thema grote het net nu is laatste Dit mannen. op uitoefenen vrouwen die duistere obscure, aantrekkingskracht de op geworpen licht er wordt gebracht, donker het in licht er wordt eenvoudig Zo blik. fantaserende zijn eigen, dan ziet opwindenders niets principe in voit qui celui Con Spirit. Teen Nirvana’s op danst ze terwijl spreidt benen haar eventjes heel eventjes, ze wanneer gunt, ons in performers vrouwelijke de van één die spleet donkere de in blik de precies daarmee Vertaling: Daniëlle de Regt de Daniëlle Vertaling: in Godard, (Jean-Luc femmes’ les avec relation en d’entrer c’est hommes des majeur problème le occidentale, sation civili la ‘Dans geleerd: les volgende de hebben Ze uitvoeren. kan zelf bijna beweging elke meespreken, 2 - Casino Casino hoe opera (Show/Business) it can’t stand outside a text that interpolates us interpolates that a text it outside can’t stand clichés functioneren – want dat hebben we ondertussen wel begrepen – maar vooral vooral maar – begrepen wel weondertussen hebben dat want – functioneren clichés lijken te komen. Uit beide kan je leren hoe je met een zeer beperkte inzet van theatrale midde theatrale van inzet beperkte zeer een met je hoe leren je kan Uit beide komen. te lijken boys group boys bijvoorbeeld, zijn er dansscènes tussen ‘de jongens’ en ‘de cheerleaders’, die niets meer zijn meer niets die cheerleaders’, ‘de en jongens’ ‘de tussen dansscènes er zijn bijvoorbeeld, BIG BIG (BIG (BIG / 2 Deze vervoeringsexpressie laat ook de acteerkunst van Superamas niet ongemoeid. Je niet ongemoeid. ziet van Superamas ook laat de acteerkunst vervoeringsexpressie Deze 2 [Show/Business] [Show/Business] de doordringende, penetrerende culturele matrix voor ons beschrijft. Het culturele culturele Het beschrijft. ons voor matrix culturele penetrerende doordringende, de heeft voor zijn podiumactiviteiten de jongste jaren twee ‘gogo’-meisjes twee jaren jongste de podiumactiviteiten zijn voor heeft De Superamas weten, ‘they fucking know it’, dat niet het verhullen van culturele culturele van verhullen het niet it’, dat know fucking ‘they weten, Superamas De wil eigenlijk zoveel zeggen als ‘degene die kijkt, is een eikel’ omdat de kijker kijker de omdat eikel’ een is kijkt, die ‘degene als zeggen zoveel eigenlijk wil ). Dat kunnen zelfs de buitenlandse gamma’s begrijpen. gamma’s de buitenlandse zelfs kunnen Dat ). ) en vier cheerleaders (BIG (BIG 2 [Show/Business] ’, zoals de performancetheoreticus Martin Hargreaves in in Hargreaves Martin ’, de performancetheoreticus zoals (BIG 1), (BIG (Casino) ), terwijl terwijl ), en de gevorderden een voortgezette studie van van studie voortgezette een gevorderden de en uitgenodigd. Vrouwen uitgenodigd. die ter bevre dienen BIG 3 (Happy/End) BIG 3 (Happy/End) Casino, die terugkeert in in terugkeert die BIG BIG de cultuurgeschoolden de cultuurgeschoolden 2 (Show/Business) BIG 3 (Happy/End) 3 BIG Big dat biedt daar (BIG 1) (BIG BIG BIG 3 Smells Like Like Smells ze func ze onder , gaat , gaat , een een , ------

49 50 Scenario voor een korte documentaire

RAFFAEL PASCOE AUTEURSCHAP IN DE PORNOCINEMATOGRAFIE

–

STEF LERNOUS

OPENING CREDITS: Raffael Pascoe, Gia Spunk, ////////////////////// SCÈNE 3 ////////////////////// Brock Hengst, Diva Cum, Tawnee Pussy, Vett Lexter, Footage van diezelfde bioscoop. WP Borremans, dr J. Baumbach, Indra Kapoor Raffael Pascoe schudt de hand en neemt een cheque MUZIEK: Le Poème de l’Extase van Alexander Scriabin in ontvangst van Vett Lexter, de godfather van de underground-porn.

////////////////////// SCÈNE 1 ////////////////////// VO: ‘Raffael blijft niet bij de pakken zitten en met de Ext. Dag. Footage van een statig gebouw in een landelijke kleine som verbonden aan de prix du jury, begint hij in omgeving, het geluid van jubelende tieners. het najaar van ’65 aan een scenario met als werktitel Cum Into Me, Bitch.’ VO: ‘Raffael Pascoe studeerde in 1964 af aan de Boston Academy of Arts, Music and Film met de kortfilm Assplosion. Acteurs Brock Hengst en Gia Spunk ////////////////////// SCÈNE 4 ////////////////////// spelen de hoofdrol in dit mooi uitgelichte pareltje Footage van de Assmeister-series. onder de genrefilms.’ Int. Dag. Een steriele zitkamer met een wit leren salon, een glazen salontafel. De actrice Tawnee Pussy met aan Footage van Assplosion. Een sleazy jaren’60-set met een een dikke ketting een grote Ierse wolfshond. chaise longue, daarop een onaantrekkelijke, kleine, harige man en een jonge vrouw met het grootste bos hout voor VO: ‘Om de eindjes aan mekaar te kunnen knopen gaat de deur ooit. In de kortfilm geeft Gia zich moedig over aan Raffael Pascoe aan het werk in de filmindustrie. Zijn een bijzonder pijnlijke DP, een double penetration, terwijl eerste job is die van cumboy: iemand die handig genoeg Brock ondertussen ietwat verveeld een krant leest met als is om acteurs tussen shots stijf te houden, maar zo kop ‘Fifty Die In Baking Accident’. Gia becommentarieert lelijk van smoelwerk dat klaarkomen een onmogelijkheid ondertussen het meubel waarop ze genomen wordt. wordt. De eerste langspeler waar hij aan meewerkt is Assmeister 5, tijdens de opnames ontmoet hij Tawnee Gia: ‘I don’t think it’s pink or salmon, Brock... it’s sort Pussy en Diva Cum.’ of... puce... yeah, I think it’s puce... ouch! goddammit! ... I’m also of the opinion that this couch ain’t Victo- De ruwharige Ierse wolfshond eet gehakt van de met vlees rian...no Brock, not Victorian at all...ouch! Watch your belegde billen van de mannelijke lead, de inmiddels overleden fists...I think it’s Georgian...definitely Georgian...ouch! Nederlandse acteur Peter Bangels. Just take off your watch, muddafucka...’ Tawnee: ‘Who’s your bitch, muddafucka? Who’s your bitch? Suck it, mudda...’ ////////////////////// SCÈNE 2 ////////////////////// Diva: ‘Stop! O my God, Tawnee, just stop it!’ Footage van een bioscoop. Tawnee: ‘O my god! He’s dead! Peter’s dead...’ Int. Nacht. Beelden van een afwisselend uitjoelend en Director (off): ‘Could somebody get that dog away applaudisserend publiek. Sommigen gaan met mekaar op from him please.’ de vuist. Assistant (off): ‘Somebody call an ambulance!’ Tawnee: ‘Muddafucka...’ VO: ‘Raffaels afstudeerfilmpje maakt onwaarschijnlijke Director (off): ‘Could somebody please get that dog furore op het 12ième Festival de Crépuscule out of...’ in St-Guénolé.’ VO: ‘Tawnee en Diva vormen vanaf dan met Brock Insert Frans krantenartikel uit Le Journal St-Guénolé. Hengst en Gia Spunk onder Raffaels artistieke leiding de basis van The Fuck Film Collective, een groepje VO: ‘“Raffael Pascoe wéét wat mensen opgeilt, het zijn pornocraten op zoek naar extremiteiten op persoonlijk niet de twee vuisten van Brock in Gia’s broodje van een en beroepsniveau. Het collectief zweert trouw aan de kont; het is het contrast tussen de onwaarschijnlijke drie regels van het C.U.M. manifest.’ smeuïgheid van de scène, de intrieste krantenkop en het prachtige meubel”, zo schrijft Patrice Madou in Insert foto van het creatieve vijftal, anno 1965. Diva Cum Le Journal St-Guénolé.’ ontbloot één van haar borsten voor de camera en Raffael ontkurkt een fles champagne. Ondertussen loopt er audio- footage, een internet-soundbyte van onbekende herkomst. etcetera 103 VO: VO: FFC: Cum: Diva do.’ or be to Uwant what for free U are FFC: mensen. neukende van geluid Het Footage freeze, close-up van Tawnee. van close-up freeze, Footage for Davies Walter missus. the with night the spending to forward ( Reporter film?’ short this ( Studio cult-favourite.’ this to celebration in this all hats, cook’s wearing are others face, Hengst’s Brock resembling masks wearing are people Some ‘ theatre Nys’ Van at here birthday tenth its celebrates it as acrowd quite drawing Reporter: 2: Spectator movie!’ favourite all-time my It’s 3: Spectator 2: Spectator 1: Spectator Reporter: staat. gericht hen op camera de dat zien ze wanneer applaudisseren en zwaaien joelen, die mensen van Shots Bioscoop night. Ext. 5uitzending. Channel korte een van Footage ////////////////////// 6////////////////////// SCÈNE needs...’ consumers’ the deny to we are who and demands audience our thing of sort the exactly That’s myself. it insert happily I’ll say to need No running. it’s while blender maintenance ahigh inserting by limits physical my broaden aptly and gladly Iwill gentlemen, and ladies Brock: ziekenhuisvoedsel. kenbaar onmis daarop met bord een schoot zijn op met bed in Brock Zwart-wit footage van de gedraaid.’ wordt 360° en ingebracht wordt eerst, kant bolle pollepel, grote een waarin Een bestek. stuk denkbaar elk met volgepropt wordt ster bruine wiens Hengst Brock het Insides, is keer Deze My Bitch. Me, Into Cum werkdocument noemd Wreck and Bitch, VO: na. koksmutsen en hakken hoge op naakt, zijn Diva en Tawnee Gia, aanrecht. het aan voorovergebogen Brock fecaliën. de en bloed het onder aanrecht groot een lepel, en vork houten grote een muur betegelde zwart-wit een aan met keuken Een Dag. Int. Pascoe. Raffael van kortfilm tweede beschadigde sterk de van Footage ////////////////////// 5////////////////////// SCÈNE black. to Fade snoeren.’ zal pik de uiteindelijk hem dat Collective. Film van projecten in investeren hij zal verdient, porno ‘In 1965 maakt het team de kortfilm kortfilm de team het maakt 1965 ‘In ‘Het geld dat Pascoe door de jaren in de mainstream- de in jaren de door Pascoe dat geld ‘Het ‘Cum three, mutation is imminent.’ is mutation three, ‘Cum two, CUM reality. is cinema one, ‘CUM ‘This doesn’t mean shit. Next time, time, Next shit. mean doesn’t ‘This lacht ‘As you can see this movie has been been has movie this see can you ‘As film?’ this seen you have times many ‘How ‘O my God, Raffael, Raffael, God, my ‘O lacht ‘Thirty seven times!’ seven ‘Thirty ‘PASCOE RULES, MUDDAFUCKA!!!’ RULES, ‘PASCOE Iguess! a hundred, ‘About times!’ ‘Eighty-five ): Het is Raffaels engagement met het collectief collectief het met engagement Raffaels is Het ‘And Walter, are you going to see see to going you are Walter, ‘And ): ‘I am going home, Bill! I am looking looking Iam Bill! home, going am ‘I Movie Time Movie The Tomcat. The Boston Regional Television Broadcast. Television Regional Boston ontsproten uit voor uit ontsproten , Channel 5.’ , Channel

you’re so hard!’ so you’re highlight Cum On, On, Cum The Tomcat The is de scène scène de is

The Fuck Fuck The - ’. -

elke vrijdag en zaterdag om middernacht te bekijken. bekijken. te middernacht om zaterdag en vrijdag elke VO: Ricardo: Procreate’. to Undecent ‘How acte: eerste de van lied derde het zingen Acteurs voorstelling. de van Footage Nacht. Int. gaat.’ premiére in off-Broadway die opera pornografische een voor libretto het schrijft Hij regisseur. avant-garde Belgische een Borremans, WP VO: Gernreich. Rudy door ontworpen tuums kos allemaal dragen ze commentaar, op geduldig wachten acteurs twintigtal Een man. kale uitziende eigenaardig een met praten het aan is Pascoe ligt. stil die repetitie Een de tot om die doopt en Maine Bangor, in loods leegstaande grote VO: muur. de (ont)sieren Vasarely’s sixties. late design woonkamer, riante een van decor realistisch Een Dag. Int. opslagplaats. betonnen een van Footage ////////////////////// 7////////////////////// SCÈNE door. brandt footage De ogen. groene Tawnee’s grote van close-up Extreme na.’ ruis op kijken, te naar om overbleef weinig nog er dat gescreend zoveel print de is ’75 In Ricardo: men: masturbating of Chorus ‘Zes maanden lang werkt Pascoe samen met met samen Pascoe werkt lang maanden ‘Zes een Raffael koopt film de van opbrengst de ‘Van ‘ Cum On, Bitch and Wreck My Insides My Wreck and Bitch On, Cum than to fondly masturbate.’ fondly to than enthralling more nothing There’s demonstrate to pleasantly and evocate to like kindly I’d prostate male the stimulate to and aget-together have to congregate and friends contact to great be would it thought often ‘I done.’ is deed the ha-ha-ha-ha-ha and atwist and aturn and wrist the of a flick someone with it share to hate we fun is onanate to because fixation this to ha-ha-ha-ha-ha and laugh and quaff and glass the raise so masturbation the praise we and imagination in revel ‘We sweet.’ just is banana ripe and afirm Ibelieve while meat, much too has besides and vulgar quite is chop a lamb petite, too is hand other the on pickle a sour weep, me makes and large too is instance for ‘A cucumber masturbate.’ to and with play to enjoy Iquite things are these to relate to findings these are what ask, you Ihear then, us tell Pray ovulate to women cause and quake men make that subjects about pontificate Ioften which about things these of you tell ‘I’ll

Fuck Film Studios Film Fuck

.’ viel tien jaar jaar tien viel

-

51 52 Porno / Raffael Pascoe

Chorus of masturbating men, reprise In amper tien seconden is Diva ontdaan van acht meter darm die zich om het wiel wikkelt. Leegbloedend en hoestend VO: ‘De opera Sundae Mutt wordt een ligt ze op de verlaten parking. off-Broadway-hit bij pers en publiek. Hengst, Tawnee en Gia wandelen weg. Kraanshot terwijl Raf- Het lijkt of Pascoes geluk niet meer op kan.’ fael masturbeert op het hoopje huilende ellende dat Diva is, ’s nachts, op een verlaten parking, bij het licht van een zaklamp.

////////////////////// SCÈNE 8 ////////////////////// Int. Dag. Een vreemde man tijdens de repetitie van een stuk. Footage van een kerk. CREDIT: WP Borremans, theatermaker Ext. Dag. Een huwelijk. The Fuck Film Collective en fans wachten ongeduldig voor de kerk. Diva en Raffael komen WP Borremans: ‘Raffael Pascoe is een volbloed genie. buiten, als bruid en bruidegom. Iedereen roept enthousi- Via I Crave Guts leren wij het concept “decadent ast en gooit rijst. Diva draagt een kleed waar, door slecht fetisjisme” kennen. De ﬁlm leest als een verhandeling geknipte gaten, haar borsten uithangen. Raffael draagt die gaat van de beperkingen die het klassieke model een grote groene strap-on. Voor de kerk staat een chique ons oplegt tot cultureel fetisjisme in prefreudiaanse Cadillac geparkeerd. literatuur en theatraal spektakel dat ‘de nieuwe de- cadentie’ is. De focus ligt daarbij op beperkingen die Int. Dag. Een man van tegen de negentig achter een bureau. de orthodoxe psychoanalytische theorieën met zich Op de achtergrond posters van Womb Dive en Sluts for Sale. meebrengen, het “deconstructief spelen” wat genus CREDIT: Vett Lexter, godfather van de underground-porno. en seks betreft in zogenaamd “decadente teksten” en fetisjistische relaties tot de raciale “Other” dat we in Vett Lexter: ‘A likely couple. They went on a honeymoon decadent Orientalisme terugvinden. to Boca Raton. The marriage lasted four months. She Even slaagt Pascoe er zelfs in het preoedipale feti- dumped him quicker then shit hits the water.’ sjisme aan te raken. Ga nu weg. Ik moet werken.’

Bruid en bruidegom stappen in de witte slee en scheuren weg. ////////////////////// SCÈNE 9 ////////////////////// Vett Lexter: ‘After that...I never expected... I think Footage van Bangor News Today. nobody...expected Raffi’s work to become so dark... Ext. Dag. De woonst van Raffael Pascoe. so profoundly terrifying even... certainly darker than Pascoe die door twee agenten, de handen achter de rug what anyone could have expected from... well... porn. geboeid, uit zijn woonst wordt gezet. After all we’re smutt peddlers and pimps... the models are whores who take money to be fucked. Raffi took Reporter: ‘Today at 5 PM, Bangor police took out an porn to a whole new level...maybe ...even... to an arrest on enfant terrible of the adult movie entertain- existentialist level... taking tits and ass to a brave ment, Raffael Pascoe. Pascoe is said to have brutally new world of seedy art and compulsive fetishism.’ killed his own wife and member of The Fuck Film Col- lective, Diva Cum, real name Norma Louise Kuzma. Footage van I Crave Guts. Pascoe is also believed to have taped this killing for Ext. Nacht. Een verlaten parking. Eén wagen en wat viewing purposes of the cinemagoer. outlines van mensen vallen in het duister te ontwaren. Where does art end and violence start? This is a deeply shocked Sandy Folsem for Bangor News Today.’ VO: ‘Het publiek zou acht jaar moeten wachten op een langspeler van Pascoe. Onderwijl maakt hij de Pascoe wordt door de agenten naar een politiewagen gebracht. kortfilmtriptiek Spread-Cunt, Beef-Suck en Clit-Cut. In 1973 verscheen de langspeler I Crave Guts. De film Raffael Pascoe: ‘Diva knew what she was doing...and speelt zich ’s nachts af op een parking. Het pelliculaire what she did was art. She gave her life for that...the monster werd slechts verlicht met een zaklamp.’ screaming...the sobbing... Yeah, sure it was convin- cing, she was the greatest actress of our time... fuck Beelden van Diva die naakt en met tape vastgebonden, you, there are no limits to art... and certainly no mo- duidelijk tegen haar wil, wordt overmeesterd door Brock en ral... yeah?... well fuck you too... mudda-’ Tawnee. Raffael krikt de achterkant op van de witte Cadillac waar Diva en Raffael op huwelijksreis mee reden. Pascoe Pascoe wordt in de wagen naar binnen geduwd. Agenten verwijdert al het rubber rond één van de achterste wielen. sluiten de deur terwijl huilende tienermeisjes hun borst ontbloten en zich tegen de ruit van de wagen aandrukken. VO: ‘Negentig minuten zit je naar die ene locatie en het gestommel van de acteurs te kijken. VO: ‘Raffael wordt veroordeeld tot twintig jaar Het gemoffeld huilen van Diva Cum is een constante. gevangenisstraf, zijn drie kompanen krijgen elk tien Het zijn echter de laatste drie minuten van de lang- jaar dwangarbeid.’ speler die het bestaan van The Fuck Film Collective voorgoed zouden veranderen.’ Het geluid van een celdeur op rails die wordt gesloten.

Pascoe draait een touw om de geul waar de band zat en knoopt een grote metalen haak aan het andere uiteinde. ///////////////////// SCÈNE 10 ///////////////////// De haak wordt met glijmiddel ingevet en diep in Diva’s aars Zwart-wit security-cam footage anno 1993. aangebracht. Wanneer Diva wordt vrijgelaten, start Raffael Int. Dag. Een kamer met een man op een stoel. de motor van de wagen. CREDIT: hoofdpsychiater dokter J. Baumbach. Pascoe zit in een zeteltje, zijn haar is geknipt, de sik getrimd. etcetera 103 Tawnee, zeven maanden zwanger, en Brock zitten in in zitten Brock en zwanger, maanden zeven Tawnee, tafel. een achter rechtop staat Pascoe gesticulerende een Broadcast, News Maine het van 1993 uit Footage Maine. Bangor, in inc. Films Fuck Dag. Int. collective.’ the of members remaining the by held was conference Apress Idigress. But brother. baby his eating for detained Aman Steele. wacko’ ‘the Willy from prison in while disease the caught She system. genitourinary the through out way its “eats” womb the which by tion secre acidic an developing by body, the from womb the dislodges VD rare This vaginalis. absentimonas disease, aveneral to due before year the terribly died had Gia Tawnee. en Brock with ameeting forth called Kapoor: Indra Collective. from tales Bush: Ye Burning Beyond boek CREDIT: . wolfshond. Ierse een met tuin zonovergoten een in speelt Indiër Een Dag. Ext. ///////////////////// 11 ///////////////////// SCÈNE gaan.’ zal in cinematografie Slaughter, waaronder filmscenario’s nieuwe VO: strategies.’ political as but equality, differences all of celebration post-modern apolitical ageneral of part as just not difference, embrace to us teach can It utopian. Pascoe: Raffael Dr. Baumbach: category.’ cultural of nature the binary destabilize and positioning cultural their defy who subjectivities hybrid Pascoe: Raffael Yes?’ reality? To escape Dr. Baumbach: reality.’ social of re-imagining and disavowal through reality adissatisfying of transformation the for astrategy offers fetishism Pascoe: Raffael perfection.’ with Dr. Baumbach: Florida.’ courageous men and women... brave as to withstand to as brave women... and men courageous ahundred auditions... had we itself... life of therefore and copulation cinema, of essence... very the to back will... you if childlike playful... more different... ther Pascoe: Raffael but now... nobody was interested... nobody cared...’ before suchwith miraculous pellicular atrocities... but now free and healed, had us enlightened years My goodness! Agreed the man was insane, even,a killer (VO): Kapoor Indra present. ook is Kapoor Indra jongere jaar dertien dan Een kijken. te aan streng journalisten weinige de stilte de psychiatrische instelling instelling psychiatrische de VO: uit. moe en terneergeslagen er ziet Hij ‘De laatste vijf jaar van zijn straf zit Pascoe uit in in uit Pascoe zit straf zijn van jaar vijf laatste ‘De ‘Het is daar dat Raffael zal werken aan enkele enkele aan werken zal Raffael dat daar is ‘Het Indra Kapoor, filmhistoricus en schrijver van het het van schrijver en filmhistoricus Kapoor, Indra de film waarmee hij de annalen van de de van annalen de hij waarmee film de ‘Upon his release, Raffael immediately immediately Raffael release, his ‘Upon ‘Is that why you make perverse movies? movies? perverse make you why that ‘Is ‘Tell me more about your preoccupation preoccupation your about more me ‘Tell ‘You want chaos? Destroy things, yes?’ things, Destroy chaos? want ‘You ‘Decadent fetishism is idealistic and and idealistic is fetishism ‘Decadent of imagining progressive involves ‘It Decadent fetishism. about all ‘It’s ‘...a new movie... something altoge something movie... new ‘...a ‘There were so few with us. us. with few so were ‘There Beau Rêve, Beau The Divine Lady Lady Divine The The Fuck Film Film Fuck The in Boca Raton, Raton, Boca in - - De hartslag stopt. stopt. hartslag De Vett Lexter (VO): Lexter Vett black. to Fade rest. pulseert, trager alsmaar die hartslag diepe ononderbroken Een Scriabin. van muziek de fade timer Diezelfde studio. de in lampen de dimt timer Een toekijkt. snuff-pornohemel de vanuit die Sint-Raffaël heilige De tijd. in bevroren lach een van voorzien gezicht het doorgesneden, mondhoeken Zijn polsen. de bij verhangen zich en opengehakt buik de benen, en armen van gemaakt vleugels met witgeverfd Pascoe, Raffael hangt slachtpartij groteske de boven meter tien centraal, top; Kraanshot, god...’ mijn god, mijn god, mijn VO: VO: doorgesneden. werd mes vlijmscherp een met spier elke waarvan jongens en gebrand vlees het van hen huid de met meisjes naar Cut lijmen. en spijkeren nieten, te mekaar aan lijven alvorens actrices en acteurs de aan gevoerd dan en uitgesneden blender de met darmen Brock’s naar Cut gepropt. wonde vrijgekomen de in omgekeerd pikken den afgesne handen, tien met lijken Hoofdloze gemodificeerd. manier creatieve meest de op lijven uitgeprobeerd, zijn constructies Nieuwe verbrijzeld. gebroken, versneden, zijn acteurs de al achteren; naar travelt camera wide, naar Cut VO: VO: gesneden. buik de uit haar foetus de naar –cut drijft melk die In vermengd. bloed nu met melk, laag een bodem de op met badkuip de van kant binnen de naar Cut keukenmes. groot een ligt grond de Op badkuip. de in handen en armen langs loopt bloed Haar gat. gapend groot een is buik haar ontdaan, kleren haar van is Ze badkuip. roestbruine vuile een boven opgehangen enkels de bij blijkt lichaam Haar kin. en gezicht haar van druipt bloed ondersteboven, hangt Tawnee 180°; draait en achteruit travelt camera De boven. naar oog haar voor glijdt ‘rood’ straaltje Een ogen. groene Tawnee’s grote van Close-up af. studio de van muren de dekken vellen plastieken Grote VO: MUZIEK: is. belicht slecht zeer het alsof korrel ruwe een heeft beeld Het dus. jumpcuts veel geplakt, mekaar aan willekeurig en slordig lijkt footage De prent. voltooide Resten footage van van footage Resten ///////////////////// ///////////////////// 12 SCÈNE man...’ poor poor, That (VO): Kapoor Indra questions...’ free... us set will Porn press... the of title the bear will movie new my enlighten... to ordinary... willing times, modern these ‘Mijn god...’ ‘Mijn ‘Mijn god, mijn god, mijn god, mijn god, mijn god, god, mijn god, mijn god, mijn god, mijn god, ‘Mijn ‘Mijn god, mijn god, mijn god...’ mijn god, mijn god, ‘Mijn The Divine Lady Slaughter. Lady Divine The Le Poème de l’Extase de Poème Le END CREDITS. END ‘The horror...the horror...’ horror...the ‘The The Divine Lady Slaughter, Lady Divine The ‘Poor man, I thought. Ithought. man, ‘Poor van Alexander Scriabin. Alexander van to modify to Ladies and gentlemen gentlemen and Ladies ... to taunt the the taunt to ... there will be no no be will there de nooit nooit de - - 53 54 onder de romeinse keizers waren zich mee. Uiteindelijk belandt hij in Rome, waar hij vier er heel wat controversiële figuren. jaar regeert. Hij probeert er een cultus te installeren die maar als we de literatuur mogen uiteindelijk onaanvaardbaar blijkt. De cultus van Heli- geloven, spande de excentrieke helio- ogabalus, die louter een valstrik was voor de Romeinse gabalus de kroon. pas veertien was soldaten in Syrië, werd een gevaarlijk gif in het Rome hij toen hij in 218 tot keizer werd van de derde eeuw na Christus. gekroond. zijn heerschappij duurde Dat zijn de schaarse basiselementen waarvan we zijn slechts vier jaar. toch ging hij de vertrokken. In onze voorstelling gebeurt alles in een geschiedenis in als een gewetenloze kamer, waarin we pogen de open ondergang van He- tiran en als een verwijfd monster dat liogabalus te volgen. De opbouw van zijn figuur staat zich niet alleen te buiten ging aan steeds in relatie met een publiek, het “externe”, een wreedheden en orgieën, maar ook met samenleving van onbekenden. Voor ons is het theater- zijn syrische zonnecultus regelrecht publiek het Rome dat Heliogabalus adresseert, of nog: inging tegen de romeinse tradities. de theaterzaal is ons Romeinse volk. Wij willen het

Het Italiaanse gezelschap Fanny & Alexander gebruikte dit gegeven als uitgangspunt voor de voorstelling Heliogabalus, een enigmatisch portret van een adolescente acteur/danser die zich in de intimiteit van zijn kamer keizer of paus waant van een losgeslagen rijk. De mythomanie, het geweld helio gabalus en de onmogelijkheid tot communicatie worden gesuggereerd door repetitieve beelden, muzikale ter- probleem van het creatieve proces van de artiest oplos- reur en een mateloze irritatie die gedurende de sen. We vertrekken van een op zichzelf gerichte en door voorstelling langzaam maar consequent onder de zichzelf gecreëerde blik en komen uit bij een blik die huid kruipt. Regisseur Luigi de Angelis en drama- naar het externe, naar “buiten” is gericht. turge Chiara Lagani van Fanny & Alexander lichten Een van de fundamentele aspecten is het “ontluiken” de voorstelling toe. van de figuur. De adolescent kleedt zich eerst uit, stelt zijn naakte lichaam tentoon en bekijkt het met zijn ei- Schemerduister. Een claustrofobische ruimte met gen reflexieve blik. Het gaat dus over een figuur die naar fel bedrukt, repetitief behangpapier. Een jongen in buiten treedt door een blik die op zichzelf gericht is en een rood kardinaalsgewaad bestudeert zijn gezicht door het verband dat gelegd wordt met enkele externe in de reflectie van een lepel. Langzaam wordt het symbolen. In relatie tot die externe tekens creëert hij de licht feller. De opkomende zon? De jongen wendt mythe rond zichzelf. Daarmee bedoel ik dat de volledige, zijn gelaat behaaglijk naar het licht. Traag kleedt hij narratieve parabool van Heliogabalus zelf doorlopen zich uit. Behoedzaam tast hij zijn naakte lichaam af, wordt. Die is trouwens in een paar passages samen te vat- ontdekt hij de mogelijkheden van dit frêle lijf. Met ten, net omdat er zo weinig geweten is over het verhaal.’ een lippenstift tekent hij een vulva rond zijn navel, een knopje van genot dat hem doet sidderen. Hij Verwarring. Een tweede jongen in pauselijk habijt kleedt zich weer aan en verlaat de scène. (...) betreedt de scène. Hij kleedt zich uit met de rug naar het publiek. Beaat glimlachend bekijkt hij zich- Luigi de Angelis: ‘Heliogabalus is een jonge danser/ zelf in de reflectie van een lepel. Hij wentelt zich in geestelijke van de zonnecultus in Syrië, die op veertien- het felle licht en tast zijn lichaam af met de lepel. jarige leeftijd door de wil van zijn “moeders” tot keizer Hij kijkt omhoog, verstopt zijn geslacht. Is hij man wordt gekroond. Ik spreek over “moeders”, omdat er of vrouw? Luid gejuich dat uit een arena lijkt te in de fabel van Artaud – maar niet enkel bij hem – veel komen, moedigt zijn stuiptrekkende, penetrerende verwarring bestaat over de vrouwelijke figuren “tante- bewegingen aan. Hij kleedt zich weer aan, en ver- grootmoeder-moeder”. Tijdens een lange reis, die een laat de scène. (...) jaar duurt, draagt Heliogabalus de Zonnesteen met helio gabalus

etcetera 103 bloed vermengd wordt met uitwerpselen en modder. en wordt uitwerpselen met vermengd bloed waarin einde een is Het oud is. jaar achttien amper hij zijn wanneer moeder, van dat en keizer de adolescente van lichaam het van afslachten het de epiloog: is verhaal het van aspecten bekende de meest van Een val. een nederlaag, een van gewicht tragische het torsen balus Angelis: de Luigi zijn tengere lijf in de reflectie ervan, verbergt zijn zijn verbergt ervan, reflectie de in lijf tengere zijn inspecteert lepel, de met lichaam zijn streelt Hij uit. scène. de betreedt priesterkostuum in jongen derde Een zou een elastiek trekken.’hard aan jeAlsof heel we van waaruit te vertrekken, benadrukken. nodig is om de deverveling, de verlatenheidpatstelling, eigen is In die retorisch. mythomanie bedenkt, zin dat ze bare van van hetrust de kamertje adolescent die zijn andere zou uitbarsten. De van kunnen dekeuze schijn van gewelddadigehet ene gebeurtenis moment op het opspanning de achtergrond sluimert. een Alsof bepaalde in deze figuurlijke de van figuur, de voorstelling in alsof is Het meebrengt. zich met dat die verwikkelingen de problematische en verwachtingen de tragische met houden wel rekening je moet dan Italië), in Arbasino Nederland, in Couperus Frankrijk, in Artaud we aan (denken kent bewerkt, hebben verhaal het die voorgangers literaire lustere, de il ze dat je veronderstelt waarvan is gemeenschap theatrale een je doelgroep wanneer mythe, deze van vat collectieve het put uit je hiervoor wanneer geeft, Heliogabalus de titel de opvoering je aan en ensceneren te Heliogabalus als figuur om een je besluit Wanneer einde. dit met samen nauw hangen cultus, en zijn tot keizerrijk betrekking met beschikken informatie over juiste nauwelijks vandaag we feit dat het voor de verklaring én volgt daarop dat gegooid. de Tiber in vervolgens en gesleept afvoerbuizen en arena’s, door modder mers im was Zijn lichaam naar. daar verwezen geerperiode, de volgende re tijdens gegeven werden de jongen aan die “voortgesleepte”, en “Tiberino” de bijnamen Zelfs In het felle licht kleedt ook hij zich langzaam langzaam zich hij ook kleedt licht felle het In live- ‘De fabel en de mythe van Helioga van de mythe en fabel ‘De constructie, een voortdurendeconstructie,

Het Het damnatio memoriae damnatio - - - -

- een enigmatisch portret vrouw aan de muur. ‘Soemia’. Hij kust het portret portret het kust Hij muur. ‘Soemia’. de aan vrouw een van foto een hangt jongen De ermee. geslacht adolescent zich gaat richten op zichzelf. Daarmee vormt vormt Daarmee op zichzelf. richten gaat zich adolescent de van de blik waarin verlatenheid, de initiële en ling de verve van benadrukken bij het tot draagt herhaling De vinden. bevestiging narratieve lineaire, geen kan hij en weg valt houvast Alle aan. af voor van weer het begint en de scène die verlaat de ene, met raakt vertrouwd hij Wanneer de toeschouwer. destabiliseert keuze Deze figuur. de keizerlijke van aspecten de veelvuldige lijken zijn met elkaar vervlochten, spreken elkaar tegen, bemoei acteurs, die nooit tegelijk op het podium aanwezig zijn. Ze zekere identiteit drie Vandaar Heliogabalus. te geven aan om een onmogelijkheid De onmogelijkheid. een vanuit gemaakt is keuze Die Heliogabalus. van de figuur aan stem en lichaam Milone, Goffin) Filip Bilsen Maarten en – en niet één, zoals te verwachten was – (Mauroacteurs ‘ Angelis: de Luigi (...) Soemia. van portret het met scène de verlaat jongen De muziek. de stopt Bruusk neervalt. uitgeput hij tot vooruit, hij kruipt flagellant een Als voorover. schokkend hij buigt Plots rond. hij kijkt Stralend aan. heft geluid oorverdovend Een hoofd. zijn op mijter papieren een zet en nek zijn rond stola priester papieren een hangt Hij Zoon. ‘filio’. zegt en laat het podium. Wie is deze Heliogabalus? (...) Heliogabalus? deze is Wie podium. het laat ver Hij waanzinnig. glimlacht jongen De concert. dit op volgt arena een uit als gejuich Een Frenetiek. genereren. te begint toeters van kakofonie een ken stok en voeten tikkende zijn met en kijkt boven naar grijnzend hij tot af wisselt Dit skistok. zijn met weer Tikt bord. het op tekst een weer hij kalkt gens Vervol is. staf pauselijke een het Alsof grond. de op rechterstok de met tikt en hand de in weer ken skistok zijn neemt Hij je?’ ben ‘Wie kalkt. sei?’ ‘Chi woorden de hij waarop muur de aan bord klein een hangt Hij skistokken. met scène de betreedt hoofd zijn op mijter papieren een met jongen naakte Een komen.’ gaat wat van beeld een zich hij Tijdens de opvoering geven drie drie geven de opvoering Tijdens Rodolfo Sacchettini Rodolfo - - -

- - - -

55 56 Heliogabalus een klein orgaantje op wielen

Luigi de Angelis: ‘Het is erg moeilijk om een mogelijke want anders en vreemd, en dus af te wijzen. De adoles- positionering te bepalen, omdat je jezelf inlaat met een cent verlangt ernaar dat die transformatie opzienba- mythe waarover al zoveel geschreven is, maar – zoals rend is, luidruchtig, lawaaierig. Hij heeft er speciaal blijkt uit tal van filologische studies – waarvan we een machine voor gebouwd, door ons de “pausmobiel” slechts fragmentjes kennen. genoemd. Een klein orgaantje op wielen, gemaakt van Het interesseerde ons niet zozeer om de mythe of de toeters, waarmee hij zijn ervaring kan aankondigen teksten eromheen – van Artaud tot Arbasino – te ensce- aan de wereld. De toeters spelen Mozart, een universeel neren. We wilden ons veeleer richten op de blik van de auteur en geliefd door iedereen. Je hoort sublieme aria’s adolescent en op het identiteitsprobleem. Onze bedoe- maar er zitten valse tonen in: schrille, schelle krassen. ling was nooit om “volwassen” antwoorden te geven. Dat aspect kan een fysiek onbehagen opwekken bij de Het tot stand komen van een mogelijke relatie met een toeschouwer want het vergezelt de herhaalde, steeds zeer complex figuur interesseerde ons meer dan de my- krampachtigere pogingen tot metamorfose. Het geweld the van Heliogabalus. vind je misschien meer in de falende pogingen van de Wij wilden ons vooral concentreren op de figuur van linguïstische, keizerlijke machine dan in de voorstel- die adolescent in zijn eigen kamertje. Een ruimte die ling van de tragische gebeurtenis op zich.’ ‘heilige’ proporties aanneemt vanaf het moment dat ze van de wereld afgesloten is. Een plaats waar alles Een naakte jongen met een papieren mijter be- mogelijk is: het terrein van mythes en mythomanie. treedt de scène op ski’s en met skistokken. Hij Een ruimte waarin je jezelf met gemak in verschil- draagt een walkman en begint luid mee te zingen. lende richtingen laat wegglijden en zo deviatie schept, Mozart, maar dan vals, vervormd, uitzinnig. Hij waardoor een mengeling van seksuele geaardheden, koketteert met zijn ski’s, beweegt behaagziek naar historische figuren en vertelmodi ontstaat. In ons geval het publiek toe. Een loeiharde kakofonie van ge- kwam zo’n mengeling bijna automatisch tot stand, door luiden zet in. De jongen beweegt steeds razender. de adolescent niet in het keizerrijk te plaatsen maar in Plots begint hij te stotteren, te mompelen. De klan- zijn kamer in het heden. Zijn mythomanie bestaat erin ken rollen, daveren. Maar wat zegt hij? Welke taal om zijn eigen lichaam – dat een hermafrodiet lichaam spreekt hij? Gejuich volgt. Hij kruipt achteruit met is en zowel naar het mannelijke als naar het vrouwelijke zijn ski’s, draait en kronkelt. De oorverdovende ter- neigt – aan te kleden met symbolen die van een heden- reur houdt aan. De jongen verlaat de scène met een daagse vertelmodus zijn afgeleid: de symbolen van een bord waarop ‘Va Roma’ te lezen staat. (...) religieuze macht (pauselijke tiara’s en stola’s geknipt uit krantenpapier) die in onze ogen alledaags overkomen. Chiara Lagani: ‘Eerst en vooral is al het werk over de De afbeelding die ik als eerste uitgangspunt heb geno- taal en de “onmogelijke talen” vervlochten met de idee men, was er een van paus Johannes Paulus II op ski’s. van een leegte, een grote breuk. Men neemt als het ware Hij werd door iedereen “de atleet van God” genoemd, afstand van het relatieconcept tussen individu en col- vanwege zijn passie voor bergsport. Ik denk dat het lectiviteit. Het lijkt alsof die relatie verbroken zou zijn. gevoel van “keizerlijke” macht vandaag alleen nog Dat wordt natuurlijk vanuit het narratieve standpunt in vergelijkbaar is met de mediamieke en invasieve kracht het verhaal zelf gesuggereerd. Het is reeds aanwezig in van het Vaticaan. De kortsluiting ontstaat echter door de fabel omdat de adolescente keizer Heliogabalus aan- de idee dat ski’s werkelijk in een kamer, garage of kelder komt in een onbekende stad (Rome) en de gemeenschap kunnen functioneren. Ze zijn er, de adolescent neemt ze hem verwerpt. Ze erkent hem tenminste niet als één van en hij voegt ze toe aan de andere symbolen waarover hij hen. Eigenlijk is de eerste vraag die de jongen zich stelt, beschikt, om zo zijn persoonlijke visie op de mythe, tot eenmaal in Rome aangekomen: “Hoe kan ik spreken leven te wekken. met deze mensen?” Spreken met hen betekent ook: hen De figuur van Heliogabalus draagt de herinnering van op de ene of andere manier voor zich winnen, geac- een schandaal in zich. Het schandaal van de totstandko- cepteerd worden vanuit het standpunt van de liefde. De ming van een nieuwe identiteit, een nieuw lichaam dat relatie die Heliogabalus aspireert, gelijkt zeer sterk op onaanvaardbaar is, want onbekend. Destabiliserend, de relatie die een artiest onderhoudt met de gemeen- etcetera 103 ‘hoe kan ik spreken met deze mensen?’ deze met ik spreken ‘hoe kan wordt gedefinieerd, maar ook als een min of meer orga ofmeer min een als ook maar wordt gedefinieerd, traditioneel het zoals interpreteren te alleen niet ling voorstel een van tekstgedeelte om het de poging naar verwijzen moeten altijd Je complexer. zou veel is zaak de want gereduceerd te is Hij is. zin lege een het dat vaak ik denk dan bijzonder op de het lichaamstaal”, in focust Lagani: Chiara (...) scène. de verlaat jongen De zinnen. overstaanbare orakelt en podium het over autist een als beweegt Hij ski’s. zijn van uiteinden voorste de op balanceert Hij scène. de betreedt mijter papieren een met jongen naakte Een taal.’ nieuwe mijn is dit heren, en ‘Dames aan: Italiaans het in stem een kondigt Terwijl gedemonstreerd. wordt gebarentaal soort Een toeters. van geluid een met samen valt vingers de van beweging De scène. de op muur centrale de achter van schijnt ver nagels gekleurde valse, lange, met hand Een is creatie, de enige, reëlelinguïstische mogelijkheid.’ adoratieobjectals van zichzelf en extreme vormals van (zijninstrument enlichaam) het excessieve aanbieden hij ject waar zijn toevlucht totnemen, kan Datzichzelf. in Rome aankomt om te regeren, is het eneerste enige ob is zijnlichaam eneerste Wanneer enige hijinstrument. delen, objecten, idolen hij waar zich op richten. Zijnkan Hij geen heeft anderetaal. verstaanbare veroveringsmid behalveniets, zijn niet overHij beschikt lichaam. een relateerdde aan fabel. De jongen Heliogabalus heeft Ook is er een veel simpeler nog ge kantje aan, steeds worden. te geaccepteerd de groep om door is hoop nog communicatie, erotische soort dit van maken te gebruik door manier, op díé alleen er alsof lijkt Het pen. wer te uit om aas manier erotische extreme, soort Een de groep. wordt de anderen, tot gericht die spanning de liefdesin geval dit in is de “onmogelijke taal” want spanning, seksuele en linguïstische een het Tegelijk is herstellen. te weer ze drang de wanhopige en relatie een van de onderbreking verlangen: en leegte uit bestaat die erotiek een is Het erotiek. van pijnlijke soort meest om de hier het gaat al ook spanning, erotische soort een betreft denk, aan dus ik waar aspect eerste Het de toeschouwers. tot vraag amoureuze een richt Hij is. enigmatisch zeer ook die taal, symbolische vernieuwende, prikkelende, een van middel door rem ad steeds is artiest De is. zijn die referentiekader schap ‘ Wanneer ik zeg: “deze voorstelling voorstelling “deze zeg: ik Wanneer - - - -

- - - - bezit. In die zin is taal een machtsinstrument. Eigenlijk Eigenlijk machtsinstrument. een taal is zin die In bezit. Lagani: Chiara (...) tekstverwerker. de met scène de verlaat gen jon De dire?’ posso ‘Que omhoog. kijkt Hij meer. steeds vervormt stem zijn van geluid Het bord. toetsen het op frenetieker steeds klopt Hij klank. zeurende een letter elke van hij maakt slaat, werker tekstver de van toetsen de op lijdzaam hij Terwijl zeggen? ik kan Wat dire?’ posso ‘Que toe: publiek het fluistert en liggen grond de op languit gaat Hij tekstverwerker. oude een en Soemia van portret het armen zijn onder met scène, de betreedt hoofd zijn op mijter papieren een met jongen naakte Een taal.’ nieuwe een van letter dende de inwij alfabet, soort vreemd een van letter de eerste wordt Het wonde. een tegelijk en letter mysterieuze een is Het de voorstelling. van icoon symbolische het ook is wordt zo gecreëerd, dat icoon nieuwe Het verenigen. te zich in seksen om de twee kerfde zijn in lichaam vagina een die toegedicht, keizer de jonge van de legende aan wordt teken op zijn Dit beroemde navel. vagina een hij tekent de voorstelling tijdens gebaar fundamentele eerste Als zijn lichaam. namelijk beschikt, hij waarover directe meest het met het doet hij en doet Heliogabalus wat exact Dit is gebruiken. kunnen zou “tekst” als gewaad,… een partituur, een lichtsequentie, een baar, ge je een dat zeggen wil Dat worden. beschouwd kan “linguïstisch” als op de scène aanwezigheid eenvoudige de waarvan elementen, verschillende van weefsel nisch niet iemand die zegt: “Nee, ik begrijp je niet”. Het is is Het je niet”. begrijp ik “Nee, zegt: die iemand niet Zelfs niemand. er is hem vóór en verteert dialoog gelijke onmo een dat individu het enkel Er is je niet?” me grijp be Waarom niet? Waarom je mij? “Begrijp is: herhaald, wordt manieren op duizend voortdurend die vraag De verandert. route van en meert transfor anders iets in zich –wijkt, schenkt aandacht de stilte alleen buitenaf van – waaraan tonen te zich drukken, te uit om zich drang obsessieve die plotseling alsof is Het worden. gelenigd even plots geven, te vorm figuur om zijn eigen pijnlijke die pogingen waarop de voorstelling moment tijdens een Er is hopeloos. – is danser jongen, keizer, –als manifesteren te figuur als om zich Zijn poging vertalen. kunnen zou identiteit zijn die meer vorm vaste geen Er bestaat niet. zichzelf zelfs bezitten, te om iets nooit in er Heliogabalus slaagt ‘ Iets benoemen, betekent ook dat je het je het dat ook betekent benoemen, Iets ------57 58 onmogelijk om een antwoord te krijgen. Op een gegeven Op de scène wordt een cassetterecorder belicht. moment is zijn lichaam, zijn linguïstisch liefdesobject, Een stem spreekt. Is het Italiaans? Russisch? Latijn? bevrijd van elke ban. Het is fragiel en broos geworden, Een onmogelijke taal? Langzaam dooft het licht uit. juist omdat de stilte waardoor de jongen wordt omringd De laatste klik van de cassette klinkt dof. het lichaam niet meer toestaat om zich als instrument aan te bieden, om ijdel de figuur van zijn eigen mythe te CHIARA LAGANI: ‘De “onmogelijkheid” is een vloek. Tege- creëren.’ lijk is ze ook een garantie voor een oneindige spanning versus de utopie. Als de taal niet onmogelijk was, dan Een naakte jongen met een papieren mijter op zijn zou ze niet die transformatie van het kinderlichaam hoofd betreedt de scène op ski’s. Hij hurkt, kijkt naar een figuurlijk instrument maken. Een onmogelijke omhoog en wiegt heen en weer. Hij slaakt kreten, taal is niet een taal die nooit iets gezegd krijgt, maar kijkt weer omhoog, klopt op de muur, zoekt aan- een taal die in het oneindige heel dicht bij het zeggen dacht. Telkens weer opnieuw. Een aria wordt inge- komt. De laatste onmogelijke taal van Heliogabalus is zet. De jongen probeert zich voort te bewegen op een dans. Op dat ogenblik scheert hij rakelings langs de zijn ski’s, nog steeds gehurkt. Het licht dooft. realisatie van een utopie. In deze voorstelling zijn er drie types van onmogelijke Chiara Lagani: ‘Als de eerste “figuur” (de vagina) talen. De eerste is een ritmische taal, namelijk de tip- ook de eerste, grondleggende letter zou zijn van dit topstenografie. Hierbij komt een bepaald aantal slagen gewelddadige alfabet – dit liefdesalfabet – dan wordt overeen met een letter van het alfabet. De tweede is langzaamaan de idee van de figuur meer enigmatisch “Solresol”, een taal van het muzikale type: een vreemde, en moeilijker te definiëren. Net dát moment waarop het kunstmatige taal waarbij de woorden gevormd worden lichaam plots ophoudt een instrument van de voorstel- volgens arbitraire definities, door sequenties van zeven ling van de mythe te zijn, valt onaangekondigd samen noten in verschillende volgordes en accenten. De meest met die onzichtbare en misschien onmogelijke figuur. expliciete verwijzing is die naar Tommaso Landolfi en Er is een exact moment waarop dat gebeurt en mis- zijn discours over onmogelijke taal in combinatie met schien komt het vrij bruusk over op het podium. De de utopische spanning. Deze finale hommage aan Lan- voorstelling loopt op haar einde en het is duidelijk dat dolfi is als een soort afsluitende grafsteen. Iets wat ik er vanaf dat ogenblik wordt overgeschakeld naar een an- bijna zou omschrijven als een linguïstisch overblijfsel der niveau. De jongen temt de taal die hij net zelf heeft van deze voorstelling, misschien de enige “onmoge- uitgevonden. Hij vormt die vreselijke, solipsistische taal lijke” taal. Het betreft een gedicht uit Dialogo dei massimi om in een ritme, een dans op de afschuwelijke woorden sistemi met als titel Aga magra difúra. Als Heliogabalus van Cherubinus: “Ik spreek over ontluikende liefde / ik van de scène verdwijnt, blijft alleen deze sonorische spreek over dromende liefde / en als ik niet heb wie mij restant over, gescandeerd door de stem van de jongen betaamt, spreek ik over liefde met mezelf…” die intussen verdwenen is. Het is een ondecodeerbare en Je zou kunnen zeggen dat het de taal is die in een cri- ongedecodeerde tekst, en toch heel duidelijk. sis verkeert en lijkt te falen. In werkelijkheid gebeurt De meeste mensen zeggen mij: “Het lijkt of ik de bood- er iets veel complexer: het lichaam is veranderd in die schap begrijp. Het is een vreemde taal maar het is zeker onzichtbare figuur waar de voorstelling reeds princi- en vast een taal. Ze heeft een zeer hoge, esthetische pieel op aanstuurde. Net op het moment wanneer het kwaliteit en het is duidelijk dat ze een boodschap in lichaam definitief van de scène verdwijnt, vormt zich zich draagt. Ik zou het bijna kunnen parafraseren.” Het de echte figuur. Die retorische kwaliteit die eigen is aan lijkt een paradox: uiteindelijk is de per definitie meest de “meest geslaagde figuur, die niet toont een figuur te onmogelijke taal, diegene die unaniem het best wordt zijn” overtreft elk mogelijk machtsdiscours, omdat ze begrepen tijdens de voorstelling…’ op magische wijze die eenheid herconfigureert die intussen verloren was.’ Vertaling: Taal Ad-Visie • Bewerking: Sally De Kunst

‘nee, ik begrijp je niet’ etcetera 103

beweeglijk denken Rudi Laermans voorbij het gemak van gemeenplaatsen als ‘kunst is zelfexpressie’. zelfexpressie’. is ‘kunst als gemeenplaatsen van gemak voorbij het (na)denken kunnen te zelf om voorwaarden als ontmoetingen… kunstwerken, boeken, van noodzakelijkheid de voor – klas de van muren symbolische de voor sensibiliseren hooguit kan gebeurt, Wat de klas in transformeren. te leerstof beoordelen te individueel in gebeuren collectief contingent om een onzinnig gewoon immers is Het woord. het van zin traditionele de in het zijn theorie-examens er geen Ook daarom gebeuren. maar om kunnen te heeft blijft nodig tegelijk uitwendig studium het aan particulariteit onvoorspelbare haar in die ging denkbewe een door wordt het ‘gepunktueerd’ de dat hoop in nemen ernstig de Kunst…) nis, Geschiede de Theorie, een Canon, (de studium het – spreken te Barthes Roland met om – is zit. doen’ ‘Aanin theorie cultuurartefacten die objectieve tjokvol ruimte in een veeleer de markeren buitenwereld, ‘binnenwereld’ maar soort mogelijkheid van een specifiek de van afgrenzing institutionele geen symboliseren Ze klas. de van muren bakstenen brute de van betekenis Dit de is uiteindelijke dansvoorstellingen). bijgeziene recent regelmatig les (wetijdens de belanden daarvan deen dan vooral ervaring door door als kunstwerken boeken evengoed geformatteerd, ja geïnformeerd, wel is nadenken Het praktijk. en proces als teit, reflexivi voor woord ander een dan is Theorie geïnteresseerd. is uitkomsten omschrijfbare in langer niet en betreedt zones onzekere wordt, ongewis riskeert, zich denken het waarin situatie is van een collectieve het creëren Prioritair inslag. poëtische van iedere directe, mét aftrek taalchoreografie, een als zoiets – concepten een en overheerst woorden met/van gaat, handelen goed beweeglijk echt het als maar gegevens,…) geconsacreerde feitelijke (o.a. anderen, met’ van ‘doen inzichten speels en gedoseerd tactisch afwisselend een om het gaat in eerste theorielessen de de in zijn plaats ‘daadwerkelijkheid’: als theorie (na)denken, hard én hardop actie, in Denken niet-weten. boordevol stilte ofeen staccato finaal een met ronden te af slotte om ten gaat, het improviseren aan vervolgens een zijweg eerst inslaat, van een student(e) cent op aangeven do je op als punt dat waar om alibi altijd te is belanden een weer De doelstelling gezelschap). multicultureel een in is evident niet overigens (wat informatie sociologische of filosofische kunsthistorische, van overdracht verantwoorde pedagogisch de alleen niet is inzet de maar in theorielessen De spel. het op anders iets altijd ook er staat scenario, uitgeschreven vooraf een naar die wanneer voegt –Zelfs zich beginnen. kan les’ ‘de doven.opvoering– De zaallichten de wanneer gebeurt theaterzaal de in wat met baar vergelijk aandacht, collectieve vestigende zich een van dat is totaaleffect Het vermoeidheid. de tegen nuvechten die al lichamen enkele nog wat gefrunnik, en daar hier stilte, Invallende stoelen en zijn geschikt. bord vooraan witte tafels en het kleine de stoel rond U-vorm het tafeltje, in een in die goedkope en muren bakstenen met klaslokaal, minimaal Een theorieles. praktijk (als) Theorie boek het uit voorpublicatie Een betreedt. zones onzekere en neemt risico’s denken het waarin situatie collectieve een ontstaat dan concepten, en woorden met/van handelen beweeglijk een overheerst gaat, goed echt het ‘doen’. Als een denken wordt P.A.R.T.S. in Hier theorielessen de tijdens gebeurt dat actie, in denken het of denken Beweeglijk ring, in een nader te verhelderen enigma. Complexiteit leren herkennen, herkennen, leren Complexiteit enigma. verhelderen te nader een in ring, erva individuele een gewoonweg of werkelijkheid, actuele of historische stukje een verandert maar niet, vereenvoudigt Theorie (kunstgeschiedenis). de barokdans van inzet de over politieke of (filosofie) de over subjectnotie (sociologie), systemen sociale en communicatie over nu handelt ze of Theorie, van de werkzaamheid is dat conceptualiseren: te door problematiseren en ‘abnormaliseren’ lijkt lijk… ontvankelijkheid’ ‘Conceptuele – Tien na twee, de laatste studenten schuiven aan voor drie uur uur drie voor aan schuiven studenten laatste de twee, na Tien p.a.r.t.s. 10 jaar P.A.R.T.S 10 jaar een ‘doen’, vooral samen met de studenten. Vaak Vaak studenten. de met samen vooral ‘doen’, een – Wat normaal, vanzelfsprekend, natuur vanzelfsprekend, – Wat normaal, . p.a.r.t.s.

hebben afgebakende thema’s, afgebakende hebben p.a.r.t.s.

- , dat , dat ------59 60 beweeglijk denken

is synoniem met het aanscherpen van mogelijkheidszin. Plots is er niet meer een Feit maar een Probleem; plots is een altijd als evident beschouwd uitgangspunt een bediscussieerbare voorstelling die niet langer vanzelf spreekt en andere denk- of handelingsmogelijkheden uitsluit. Theorie brengt geen onwankelbare Waarheden bij, ze grossiert niet in gelijkhebberigheid maar maakt ontvankelijk voor contingentie: ‘alles wat is, kan ook anders zijn’. Haar kloppende hart is de verbeeldingskracht, het vermogen om virtuele werkelijkheden in het bestaande te ontwaren, tot dan toe ongeziene potentialiteiten te actualiseren. Ze verblijft wel steeds op het terrein van het denken of het bewustzijn. Ze actualiseert nieuwe conceptuele mogelijkheden – ze bewoont de kloof die ‘het bewuste’ (het denken) van ‘het zijn’ (het Reële) scheidt en vindt daarom haar singulier momentum steeds weer in het munten van nieuwe begrippen, andere denkhorizon- ten, tot dan toe ongeziene denkbeelden. Theorie, dat is theoretiseren, en theoretiseren, dat is conceptualiseren – aan of voorbij de grenzen van het al denkbare, van iedere vorm van doxa of ‘correctheid’. Ze geeft daarom niemand, en dus ook aankomende kunstenaars niet, een recept om zus of zo te handelen. Evenmin zijn er thema’s, laat staan kunstpraktijken, die bij uitstek zouden getuigen van zoiets als een theoretisch geïnformeerd bezig zijn. Maar hedendaagse (dans)kunstenaars vertrekken vaak wel van een vraag of pro- bleemstelling (‘wat is een emotie?’, ‘hoe werkt een beeld?’…) op krek dezelfde manier als een theoreticus (een ‘nadenker’). Ze articuleren die in een ander medium dan de taal of ze gebruiken de taal op een andere manier dan de theoreticus. Dan kan het helpen dat men geobserveerd heeft – iedere lerende is in de eerste plaats een getuige – hoe een problematiek ‘louter theoretisch’ wordt behandeld. ‘Kan’ – want de vertrouwd- heid met theorie als praktijk, met het hardop theoretiseren in een klas, is nooit meer dan een mogelijk hulpmiddel bij het artistiek exploreren van één of meer vragen. Men kan altijd andere gereedschapskisten openen, zoals het lichaam (‘de eigen intuïtie’, de idiosyncratische verdichting van een levensgeschiedenis in onberedeneerbare beslissingsimpulsen) of de dialoog met anderen (‘samenwerken’: samen creëren, vanuit de onbeheersbare dynamiek van een tussen, een wisselwerking die als een onvatbare derde partner de subjectiviteit raakt en op het spel zet).

Theorie/kunst – Theorie in de strikte zin, dat is een con- impact: ze spreken wel of niet aan. Artificieel gecreëerde ceptuele monade, een sluitend en daarom zelfgenoegzaam zintuiglijke vormen of de kunstige neerslag van lichamelij- aandoend geheel van begrippen die naar elkaar verwijzen. ke affecties kunnen aanzetten tot nadenken, reflexiviteit… De concepten impliceren elkaar. Een theoretisch betoog kortom: tot theoretiseren. Maar er is een autonomie van is een zelfreferentieel systeem dat haar omgeving, haar Theorie en Kunst omdat talige concepten enerzijds, ‘per- ‘buiten’ – haar werkelijkheid (en niet die van een andere cepten’ en affecten anderzijds, beide uit zichzelf kunnen theorie) – binnensluit in de vorm van abstracte noties en en moeten overtuigen. De kunstenaar kan daarom nooit uitdrukkingen. Een theorie is daarom een simulacrum, ze zijn of haar gelijk louter conceptueel halen. Hij of zij moet doet alsof ze alles dekt wat voor haar relevant is terwijl ze een vertaalslag doen in een voor het theoretiseren onzuiver dat relevantiebereik juist zélf oproept en construeert. Op domein. Die translatie van ‘het denken’ is per definitie een analoge manier werkt ook het lukkende kunstwerk. particulier, contextgebonden, ja uniek. Ze houdt ook altijd Dat is immers eveneens een monade of zelfbesloten wer- een sprong in: geen theorie kan de omzetting denken, laat kelijkheid die doet geloven dat ze een welbepaald ‘buiten’ staan legitimeren. Juist daarom is in de kunstpraktijk de op een trefzekere manier representeert. Precies omwille vertaling van een in principe te conceptualiseren probleem van deze verwantschap is het belangrijk om in een kunst- in een reeks ‘percepten’ en/of affecten een letterlijk decisief school als p.a.r.t.s. van meet af aan het onderscheid tussen moment. Daartoe, vooral daartoe, moeten theorielessen theoretiseren en kunst (maken) te benadrukken. Theorie sensibiliseren. Je kan aankomende kunstenaars naden- heeft een eigen inzet en medium. Ze werkt met concepten kendheid bijbrengen, hen wijzen op de complexiteit die en weet die wel of niet op een zodanige manier met elkaar besloten ligt in eenvoudige woorden als communicatie, te verbinden dat een sluitende argumentatie ontstaat. De emotionaliteit, individualiteit, kunst... Maar je moet hen conceptueel ingestelde kunstenaar moet echter overtui- ook altijd laten zien dat denken en kunst maken, loutere gen via een omweg, met middelen die nooit enkel zuiver conceptualisering en zintuiglijk denken, verschillend begripsmatig zijn: beelden, bewegingen, belichting… en al werken en een verschillende finaliteit hebben. Het komt er die andere materialisaties van denkoperaties in het domein vooral op aan te tonen dat de spanning tussen theorie en van het zintuiglijke. Ze maken zichzelf waarschijnlijk (of kunst op vele manieren kan worden bespeeld. Daarom is de niet!) als zintuiglijk waarneembare ‘percepten’ en lichame- traditie van de conceptuele (dans)kunst slechts één mogelijk aangevoelde ‘affecten’. ‘De artiest creëert blokken van lijkheid om een reflexieve kunstpraktijk gestalte te geven. percepten en affecten, maar de enige wet van de creatie is dat het samengestelde zichzelf moet samenhouden’ (Gilles Het boek 10 jaar P.A.R.T.S. zal op de ‘Evening for P.A.R.T.S.’ Deleuze/Félix Guattari). Concepten hebben een affectieve worden voorgesteld. etcetera 103 nog een hoopje anderen. een nog hem met en Speeten Van Der Geert aldus verschijnselen, burn-out met regisseur een van gezemel tweedehandse muffe, het dan gewaagder en frisser stuk een alvast waren zakformaat in utopieën neer’. Deze umkunsten de podi voor de ‘Toekomstscenario’s daalden hemel de uit geschenk een hoop.Want nog als is er Maar hing? de zweep waar precies niet men wist maar gehoord klap een ergens wel gisteren werd misschien of bekend, bij iedereen niet zweep soort dit van klappen het is Misschien ervan. de effectiviteit aan afbreuk geen echter Dit doet klinkt. hard minder de lucht in de klap waardoor leer, soepel van gebruikte Cassiers die de zweep was Alleen lijk zijnnaliet. sporen dege wel die overpeinzing een was hoorde ik wat maar aangelegenheid, individuele hoogst een is Perceptie Minstens. levens. negen ’68 sinds heeft missen, willen niet impact hun ze als moeten in de wereld vorm gejengelde of gekrijste in nitie defi per zaken’ van ‘standen en ‘publieke reflecties’ dat idee De wordt. vastgeklonken aan oorzaak-gevolg-keten verkeerde een daar dat jammer Alleen is. formule deze uitgehold hoe weergeeft precies aanpak gekozen hem de hoe ironisch bijna het Tegelijk is criteria. setje bijzonder mager een Union deze Maar observatie. terechte een is geklopt, werd op de tafel driftig niet showtje Cassiers’ in er Dat uitgehold.’ wel nu blijkt toch ze maar hanteert jaar vijftien dan meer Al lanceren. te pamflet striemend om een kans uitgelezen een megafoonmoment, een is Het zaken. van stand een en reflectie publieke een maar mijmering geen een ‘Van kreeg: de avond hij die ervoor de koude douche van bekomen niet nog duidelijk hij was neerschreef, beurde ge het van zijn interpretatie Speeten Van Der Toen Geert Standaard (lees ‘megafoonkwaliteit’ aan gebrek een analyses: de van continuo basso De bijnemen. even er augustus daarna en terfestival Thea het van de webstek naar surfen kan herbeleven, wil vorm uitgeschreven in perceptie gangbare Wie die State of the Union the of State daar volledig op afrekenen, getuigt toch wel van van wel toch getuigt op afrekenen, volledig daar ) en aan ‘durf en stellingname’ (lees (lees stellingname’ en ‘durf aan ) en een zalvend kluitje het riet in. Of dat was toch de gangbare perceptie. perceptie. gangbare de toch was dat Of in. riet het kluitje zalvend een met ons Cassiers Guy stuurde mobiliseringsspeech, vlammende een op trakteren te ons van plaats de In tegen! even dat viel Maar agenda’s. drukke onze in gaatje een altijd we vinden dwarsliggers andere en/of overheid de van schenen de tegen trappen welgemikte paar een voor want bij, allemaal er we waren Natuurlijk plaats. in vond 24 augustus Op Oefening inhet denken. Regt de Daniëlle State of the Union the of State , de term zegt het zelf, verwacht je verwacht zelf, het zegt , de term De Morgen De Het Theaterfestival Het of of -pretendent met de door de door met -pretendent De Standaard De deze formule, formule, deze deSingel De Morgen De van 25 van State of the the of State de jaarlijkse blikopener van het het van blikopener jaarlijkse de De De - - - - ). ). - - kijk op de eigen koopwaar. opkijk de eigen kritische een en kraam, de eigen dan gaat verder die blik een fijnzinnigheid, voor voor. zoals Net markt kleine een maar daar bestaat blijkbaar want zoeken, te ver dan was subtiliteit De rammen. te probeerde je strot in keels luid ze de koopman alvorens werd gekieperd overheen kwistig daar en hier er die suikerlaag zelfgenoegzame de met maken te heeft En veel lekker. even allemaal niet smaakten Deze werden. geserveerd opnieuw schijnlijk uhoogstwaar die vruchten gedroomde enkele van tijdens maar komen, nog mij voor moet daarvan live versie lectieve col De ligt. tong ieders tipje van op het momenteel dat Union the of op deze reacties dergelijke dat is Mijn hypothese tuigingskracht. over visionaire weinig van getuigde aanwezigen aantal een moment volgens Cassiers’ waarom wel geval ieder in nu We begrijpen decibellen? aantal hoog een voor men synonie flitsende als ‘gedurfd’ en ‘fris’ de adjectieven fungeren wanneer sinds Maar bij de andere. dan kabaal meer met ging gepaard plotwending de cruciale de ene bij dat was kenmerk onderscheidende Het vonden werd. uitge op keer keer water warm het hoe ik las ploegen, te door pagina’s 52 om die had nodig het ik In dat tijdsbestek particuliers... zoiets is perceptie Nogmaals, van iets heel moois. heel iets van zijn begin het kan zelfkennis Ja, oorpijn. op dan niets levert en partijen alle voor vermoeiend is Want roepen worden. moet geroepen meer niet vooral er En dat weten. kunnen zouden beter eens wel het anderen Dat hebt. len vertel te meer niets eigenlijk je zelf dat zeggen Gewoon zaken. van stand op de huidige reflectie uitgekiende bijzonder goed een was Dat verfrissend! pas was Dat dus. Niet niet.’ het je of doet ‘Guy, goed, het je doet hij: dacht en gezien voorbeelden aflopende faliekant genoeg al daar hij had Waarschijnlijk telt. nog megafoon je van de grootte alleen waar daar niveau: therapeutische het naar je terugdondert dat bestaat erin gevaar grote het zwaait, de subsidiepolitiek van lap de rode met debat publiek een je in zodra van dat, weet Hij narratiefjes. aaneengeregen bij vakkundig liever logischerwijs hield hij het en begrepen ander geen als Cassiers heeft Dat En luisteren. symptomatisch zijn voor het toekomstdebat zijn toekomstdebat het voor symptomatisch Dinsdag Dansdag Dinsdag Theaterfestival Theaterfestival kreeg ik al een voorproefje voorproefje een al ik kreeg - State State ------61 Project2 24-08-2006 13:32 Pagina 1 S T S

PROGRAMMA - EEN AVOND MET TAREK HAL - ANIMAL FARM / STEPHEN WILKSABY U T - I LOVE YOU BUT I'VE CHOSEN DARKNE SS - TENTOONSTELL MAARTEN VANVOLSEMING - OOST- EUROPESE FILMS - UW KONINKRIJK KOME / K DRIES VERHOEVE OPENINGSDRIEDAAGSEGRATISA - WHERE SHE IS AT /N JOHANNA BILLING DO 5 - STEMPLICHT VOOR T/M ZA 7 ANTON WALGRAVE, NONA MEZ OKTOBER 06 & EL LROY - HO ORSPEL V AN RAVEN RUËLL WWW.STUK.BE INF– T O & - O TICKETS R ORMASSAGES ... 016 320 320 T

DE VLAAMSE GEMEENSCHAP etcetera 103 keer in zijn dertigjarige carrière werd werd carrière dertigjarige zijn in keer zijn stenen tafel de nieuwe productie productie nieuwe de tafel stenen zijn bijzonder te noemen. Voor de eerste eerste de Voor noemen. te bijzonder nog net te pakken voor hij op vakan op hij voor pakken te net nog zomerslaap, zomerslaap, grote Vlaamse stadstheaters. In Het Het In stadstheaters. Vlaamse grote op een berg in Turkije, waar hij aan aan hij waar Turkije, in berg een op Toneelhuis maakte hij in december december in hij maakte Toneelhuis vorig jaar jaar vorig hij opgepikt door twee van de drie drie de van twee door opgepikt hij Eric De Volder en zijn toneelgroep toneelgroep zijn en Volder De Eric tie vertrekt naar zijn zomerverblijf zomerverblijf zijn naar vertrekt tie Meestersnacht Meestersnacht Ceremonia op zijn minst druk en en druk minst zijn op Ceremonia kvs in juni, op de valreep van de de van valreep de op juni, in kvs Het afgelopen seizoen was voor voor was seizoen afgelopen Het gepland voor november in het het in november voor gepland Gentse Nieuwpoorttheater. Gentse Au nom du père du nom Au De Damen. Damen. De Over religie, rituelen en hetgroteske in De Damen zal voorbereiden, voorbereiden, zal Ik krijg hem hem krijg Ik

en in de de in en -

Bram De Cock De Bram zijgen ze dood neer. neer. dood ze zijgen personages veertien de door Omringd feestdis. versierde rijkelijk een aan slaappillen van avondmaal laatste hun acteurs, acht door gemanipuleerd nauwgezet en stuk het uit vaderﬁguur en moeder- de naar gemodelleerd poppen, grote levens twee nuttigen scène die In afsluit. vertelling gaande vooraf de wijze barokke op die eindscène, tekstloze de van omwille plaats laatste de in Niet publiek. het door en pers père du nom Au herinneringen. en ervaringen eigen zijn van nu Volder De –vertrekt wisselingen brief of notitieschriftjes dagboeken, gegrepen leven het uit op – gebaseerd zijn gewend Volder De van we die liekronieken père du Waar stukken. vorige de van af manier andere een op Maar voorbijschuiven. laat ogen je voor viewmaster ouderwetse een van plaatjes de hand regelmatige en onzichtbare een alsof beeldenvloed, expressionistische te, langgerek één is voorstelling De geweven. worden doorheen tekstblokken enkele slechts waar plastische, het van kaart In De Damen De eerder thuishoort in de reeks van droefgeestige fami droefgeestige van reeks de in thuishoort eerder trekken De Volder en zijn spelers radicaal de de radicaal spelers zijn en Volder De trekken werd eensluidend positief onthaald in de de in onthaald positief eensluidend werd Een nagesprek met Eric De Volder De Eric met nagesprek Een De Damen De wijkt ook ook wijkt Au nom nom Au

- - - - - 63 64 Over religie, rituelen en het groteske in De Damen

‘Met zachte leidsels heb ik hen gemend, met teugels van liefde’ (Hos. 11,4)

Eric De Volder: ‘De thematiek voor De Damen werd De Damen baadt ten volle in die religieuze sfeer en sym- initieel voorgesteld door de KVS zelf. Het uitgangsma- boliek, of zo lijkt het althans toch. De voorstelling heeft teriaal waren bestaande teksten van priesters-dichters niet de pretentie een nieuwe vorm van sacraliteit op te zoals Guido Gezelle, Cyriel Verschaeve en Anton Van roepen op het podium, zoals in Maria Dolores van Wayn Wilderode. Bij het doorlezen van die literatuur leek dit Traub of Marseille van Romeo Castelluci het geval is. in eerste instantie moeilijk. De teksten klonken ou- Daar word je op een bevreemdende, bijna nostalgische bollig, bestoft, zeer symbolisch, altijd een opgeheven manier geconfronteerd met de zucht naar goddelijke wijsvinger achter de hand, historiserend... Niet iets wat zingeving en dient het rituele ter bevestiging van de je van onder het stof wil uithalen. Ik had niet meteen band van het individu met het veronderstelde hogere. het gevoel dat ik daarin als regisseur nog iets zou wil- In De Damen daarentegen, worden religieuze rituelen len verdedigen. Anderzijds waren er ook een vijftal uitgebeend en vervloeien ze met profanere omgangs- kladschriftjes: dagboeken van een zuster-overste van vormen, sociale codes of eet- en tafelgewoonten. In die een Kempische huishoudschool, geschreven tijdens zin is De Damen een verhaal over secularisering en niet de oorlogsjaren. Maar toen ik de boekjes van die non een poging tot herbevestiging van het mysterie van het las, dacht ik, dit is te proper. Alsof ze wist dat het door leven. iemand anders gelezen zou worden en ze er goed moest uitkomen. Uiteindelijk is het dan toch een andere zoek- Eric De Volder:‘Voor mij is De Damen een verhaal tocht geworden.’ dat meer gaat over hoe mensen met mekaar omgaan. Wat is liefde? Wat is aantrekken en afstoten? Hoe ver- Wat is liefde? houdt de jongere generatie zich tot de oudere? Hoe Die zoektocht leidde naar de strenge, katholieke opvoe- worden jongeren bij mekaar gebracht? Dat zit allemaal ding die De Volder had genoten in het beteugelde Vlaan- ingebed in een bad van gewoontes en rituelen. Wat deren van de jaren ’50-‘60. Een thematiek die aanwezig schiet er over van de dingen die je vroeger hebt mee- is in de meeste van zijn toneelstukken, hoewel eerder als gekregen? Zit daar iets in dat je nog kan gebruiken in betekenisgevend contextelement. Nu wordt dat gegeven je verdere leven, of als je problemen moet oplossen of ten volle uitgespit, uiteengetrokken en binnenstebuiten mensen ontmoet? Volgens mij blijft alles over, behalve gekeerd. De naoorlogse generatie waartoe De Volder de figuur van God. behoort, heeft moeizaam dat katholieke juk van zich af Het tekstaandeel werd uiteindelijk, door de ontwik- geworpen. Is het theater, en De Damen in het bijzonder, keling van de scènes tijdens improvisatiesessies, geredu- de plek van de afrekening met dat verleden? ceerd tot drie gebalde monologen. De teksten zijn bij- bels geïnspireerd, waarbij vooral het boek Prediker en de Eric De Volder:‘Nee, dat denk ik niet. Ik haal de kerkelijke litanieën een inspiratiebron waren. Ze maken rituelen niet onderuit. Het is niet juist om rebellie als veelvuldig gebruik van de typische herhalingseffecten: vertrekpunt te gebruiken, vind ik. Het zou betekenen dezelfde woorden of zinsdelen komen terug met telkens dat ik iets wegduw en er daardoor niet aan kan komen. andere aanroepingen. Dat onderstreept het zuiverende Terwijl je jezelf ten volle moet kunnen verplaatsen, en rituele karakter van de taal. Maar eigenlijk is het een zowel in het goede als in het slechte. Ondanks mijn tegenstrijdig verhaal over de liefde. De liefde is schoon argwaan, heb ik veel geleerd uit mijn opvoeding, en het en edel maar ze is ook wreed en kwetsend. Het is ook die heeft mij zeker beïnvloed in mijn werk. De organisatie tegenstrijdigheid die de voorstelling haar kracht geeft. van een mis, een lof of de vespers – de kostuums, het Niet als les in de ondoorgrondelijke wegen van de liefde, geluid, het licht, het auditorium, de attributen en hun maar als les over de vertwijfeling die het katholieke specifieke betekenissen – is voor mij ook een toneelstuk. geloof in de harten van de mensen heeft gezaaid.’ Dan ga ik niet zeggen: verbrand dat nu maar allemaal. Toch lijkt de liefde de enige uitweg. In een groteske Integendeel. In je puberteit duw je die invloeden weg en confronterende eindmonoloog steekt actrice Rein maar op een bepaald moment groei je op en geef je ze Decoodt met een blaffende keelstem een vertoog af over een plek.’ de hoop. Ervoor schetst De Volder een grimmiger beeld van de inwijding van het individu en de opname in de gemeenschap. Met opvallend veel geweld, bijvoorbeeld etcetera 103 sanskritist Fritsis het sanskritist Staal kenmerkend voor een rituele te verteren. zwaar Volgens de Nederlandse filosoof en en dat valtling voor de gemiddelde toeschouwer altijd de hande van de zinloosheid met confrontatie een veronderstelt dat want is, geritualiseerd sterk handeling het erHet zeker maakt niet gemakkelijker op de wanneer kelijk.’ gemak niet dat is al ook meepakken, kunt toeschouwer de beeldverhaal een van de complexiteit je in dat denk Ik aankomen. ook die of kijken en selecteren dingen zeven momenten op de belangrijke en ontleden kunnen gans ik zou dan is, waar dat Als zijn. bezig kan tegelijk dingen zeven met mens een dat ergens las Ik eenvoudig. heel nog beeldcomplexiteit qua is zien op tv dagelijks Wat de mensen onderschatten. niet ook publiek het wil ik maar maken, moeilijk niet hen het wil Ik plot in. een met cinemaverhaaltje geen er zit al ook boeien, kunnen schoonheid pure of Abstractie begrijpen. en geloven kunnen het moeten mensen De doen. te speciaals om of iets afhaken zouden mensen Volder: De Eric vormgeving. ruimtelijke haar in en zelf de handeling in dus ligt betekenis De overzicht. een dat is keer andere een detail, een dat is keer Eén actie. op de stellen te scherp en maken te keuzes wordt zelf gedwongen je voortdurend de kijker, omdat van veel vergt beeldtaal Die noemde). viewmaster-effect het dig oneerbiedwaar ietwat hierboven (wat ik verstilling en rust van momenten afwisselende met bewegingen, tieve collec en individuele van choreografie complexe een is geheel blijven. Het zou overeind nog ook waarschijnlijk tekst zonder de voorstelling dat na, zo’n indruk sterke laten beelden De gebaren. groteske en kleuren felle duisternis, wierook, zijn zintuigen: aan overgeleverd de toeschouwer is de tekst van aandeel kleine het Door Viewmaster-effect provoceren.’ iets nog toch misschien de liefde kan momenten onterende meest de moeilijkste, In zeggen! te om zoiets hebt de kracht nog toch stem gebroken een je met Dat het. botst Dan is. heilig en edel goed, liefde de dat zeggen om te in nog er ze slaagt heeft, gemaakt mee en gezien ze wat Na alles getrokken. hebben wen devrou oudere dat traject het na alleen vrouw. staat Ze E lijf gaan. te elkaar koppels twee waarin scènes in RIC D E V OLDER : ‘ Het personage van Rein is een jonge jonge een is Rein van personage Het ‘ Ik maak geen toneel opdat de opdat toneel geen maak Ik De Damen De stap voor stap stap voor stap ------In In getransfigureerd. en opgeslorpt heeft rituelen en gebruiken heidense oudere, veel verband dat in christendom het dat bekend is Het betreft. schap de geloofsgemeen van de perceptie en zelf handelingen de wat voor geladen, symbolisch heel bijvoorbeeld is rituelen christelijke van functie De de geschiedenis. van de loop in leiden gaat vorm culturele een dat leven ‘gedecontextualiseerde’ zelfstandige, het is Dat staan. voortbe hun voor verklaring een tot welbijdragen ze kunnen verklaren, ritueel het van de oorsprong niet elementen die Hoewel de traditie. en de voorouders met schakel een vormt het en de gemeenschap van moreel het en de solidariteit sterkt het deelnemers, tussen band een schept ritueel Het hebben. kunnen effect heilzaam geen rituelen nutteloze dat niet betekent Dat taal. van ontstaan het aan handeling de rituele van de syntaxis zelfs hij verbindt Hierbij over de oorsprong. theorie een ritueel, het van theorie een door gebiologeerd is Staal is.’ dat de intrinsiek waarde die het heeft Hieruit volgt niet dat het geen waarde zou hebben, maar dat bedoeling of doel van het ritueel het ritueel zelf zijn. bedoeling of zin, doelfunctie, is, met andere woorden betekent stellen wille datbestaat van zichzelf het zonder zegt.’ is watbelangrijkste je doet, niet wat je gelooftdenkt, of door nauwkeurig vastgestelde regels wordt Het bepaald. dus in de handeling. plaats eerste Het is een handelen dat juiste van uitvoering hun complexe (...) taken. is Ritueel geconcentreerd: ‘De uitvoerdersvolkomen gaan op in de dat ze uitvoering, inbesloten zichzelf is en op zichzelf grafische pervertering van haar essentie: de inwijding de inwijding essentie: haar van pervertering grafische porno nu de besmuikte hier ziet de communies, en doopsel het zoals inwijdingsrituelen katholieke brave, de smetteloze, aan Wie denkt suggereert. ontmaagding de dat meisje, een en jongen een tussen plaatsvindt inwijdingsritueel een waar de scène in Bijvoorbeeld proporties. groteske tot opgeblazen de inhoud, facto ipso daarmee en vorm wordt de maar overgezet ritueel het van de betekenis wordt geval ander een In natuurlijk. vrij staat receptie de in Betekenisgeving op zich. ritueel als zin alleen wordt wat waargenomen datgene heeft de inhoud, niet en kopiëren te de vorm Door betekenis. extrinsieke elke van zo het ontdoet en handeling zinloze als ritueel het van vorm de kale Volder De komen. ‘pasticheert’ samen ook ritueel het van aspecten twee die wijze vreemde op een praktijk, en theorie van samensmelten De Damen De 1 En verder hij: preciseert ‘Stellen dat het ritueel om zie ik, in een zeldzame gelegenheid tot tot gelegenheid zeldzame een in ik, zie 2 - - - - - 65 66 Over religie, rituelen en het groteske in De Damen

of opname in de gemeenschap van gelovigen. Met die ‘Tout comme la distanciation, le grotesque herkenbaarheid kan gespeeld worden en daar leent de n’est pas un simple effet de style, il engage christelijke symboliek zich goed toe. Wie evenwel wil l’entière compréhension du spectacle.’ zien hoe een extreem doortrekken van die logica kan (Patrice Pavis) leiden tot een nivellering van de inhoud, moet maar eens naar Maria Dolores van Wayn Traub gaan kijken. In besprekingen van stukken van De Volder valt bijna altijd het begrip ‘grotesk’. Maar wat betekent het precies Eric De Volder: ‘Maar ook kleren hebben hun kleu- en hoe kunnen we het werk van De Volder ermee dui- rensymboliek, zoals de kazuifels, de zwarte rouwdoek, den? Wie even om een definitie van een theaterbegrip habijten, soutanes, mutsen, mijters en sierdoeken. Net verlegen zit, kan altijd terecht bij de gezaghebbende als de stokken, staven, bellen en het koperwerk. Alsof ze Dictionnaire du théâtre, termes et concepts de l’analyse een asem hebben. In de scène met acteur Hendrik-Hein théâtrale van de Franse theaterwetenschapper Patrice Van Doorn is die kleurensymboliek heel duidelijk wan- Pavis. Volgens hem is het groteske komisch, door een neer hij één voor één zijn kazuifels afgooit op dat man- karikaturaal burlesk en vreemd effect. Het groteske netje dat een mislukte initiatie achter de rug heeft. Het wordt aangevoeld als een betekenisvolle transformatie zijn de kleuren van de katholieke feesten. Het begint van een vorm die bekend is of aanvaard wordt als de bij wit, dan lichtrood, donkerrood, groen, lichtpaars, norm, mét een sterk gevoel voor het concrete en het donkerpaars en het eindigt bij zwart; de kleur van de realistische detail. De groteske vorm verschijnt in het rouw. De mensen die dat kennen, zien een cyclus: wit romantische tijdperk als de vorm die in staat is een voor het leven, de blijheid, de geboorte; rood voor het tegenwicht te vormen voor de esthetiek van het schone feest; groen voor de hoop; paars is droefenis en lijden; en sublieme. Daarmee toont het de betrekkelijkheid en het zwart staat uiteraard voor de dood. Je wordt gebo- de dialectiek van het esthetische oordeel. In tegenstel- ren; wat ga je ermee doen; is er nog hoop; nadenken en ling tot de gangbare connotaties die verwijzen naar een rouwen, en subiet ben je dood.’ stijlkenmerk –bij De Volder zowel toepasbaar op het taalgebruik als op de fysieke verschijning van de acteurs In De Damen verkent De Volder ook heel expliciet het en de actie tout court – is het groteske ook toepasbaar op dierlijke in de mens, zoals in de scène waarin de hele groep het inhoudelijke. Volgens Pavis is het de sleutel tot het samenhokt en hosties voorgeschoteld krijgt. volledig begrijpen van een voorstelling. Het raakt dus aan de filosofische en dramaturgische onderbouw van ERIC DE VOLDER: ‘Het dierlijke zit er letterlijk in: het elke voorstelling. gedrag van primaten. Op een bepaald moment verklei- Het groteske is een beeld, een uiting van een visie op nen de personages tot primaire wezens, als een groep mens en wereld. Lichtjes subversief ook, omdat het de primaten die op een berghelling zit en rondkruipt en gekende, geordende wereld even op zijn kop zet. Het nootjes kraakt. Tijdens die hostiescène bijvoorbeeld, zie groteske daagt onze gangbare waarden en oordelen uit, je apen die gehurkt zitten, een banaan afpakken, elkaar maar altijd met een glimlach. Hier flirt het groteske met afkloppen, buitelend en vechtend het machtsspel spelen het tragikomische: een even wankelmoedige evenwichts- met de groep, indruk maken en de vrouwen pakken. Dat oefening in extremen. Het onderscheidt zich van het zit er voor mij ook expliciet in. En verder in het stuk: absurde doordat het niet perse het failliet van de waarden het beeld van de goede herder met zijn schaapjes, die en het absolute uitdraagt. Pavis gaat nog een stap verder en met zijn stok de kudde bijeenhoudt. En dan komen twee geeft dat groteske wereldbeeld een bijzondere invulling: schaapjes samen voor de initiatie.’ ‘Dans le monde actuel, réputé pour sa difformité – c’est-à-dire son manque d’identité et d’harmonie – le grotesque renonce à fournir une image harmonieuse de la société: il en reproduit “mimétiquement” le chaos, tout en en donnant une image retravaillée.’ etcetera 103 3 2 1 moet je vormen vinden het zoals degroteske, uitvergro sten heel van hetgoed of dagelijks heel bestaan, slecht, brullen engaat schreeuwen. Dat is Voorgroots. de uiter om te laten weten dat hij in levensgevaar verkeert. Die beleefd Nederlands mooi geformuleerde zinnen zoeken water valt, enverdrinkt om hulp roept, niet gaat in een zich nooit zouden voorstellen. kunnen Iemand die in het situaties van leven of dood, doen mensen dingen die ze Integendeel,In de ik ze zal realiteit,aanmoedigen. in in het werk ik zal de overdrijving niet uit de weg gaan. De Eric Volder: De VolderKan bijzich Pavis? aansluiten Wafelenbak bij Nero / réciproquement.’ et animal en l’homme de transformation fréquemment a y il manière même la de De pair. toujours vont intellectuelle et abstraction concrète vision imaginé: abstrait, objet et perçu réellement objet entre contradiction la provoque perspectives de renversement du perpétuel mouvement ‘Ce En verder: Pavis, Pavis, p.304 o.c., Staal, Noten Patrice, Patrice, Frits, Frits, Over zin en onzin in filosofie, religie en wetenschap en religie filosofie, in onzin en zin Over Dictionnaire du théâtre, termes et concepts de l’analyse théâtrale, l’analyse de concepts et termes théâtre, du Dictionnaire ‘ De dingen komen uit het leven, en 3

, 1986, p. 296, 298) p.296, , 1986,

- - p.196 vrij, zonder problemen. Dan is alles bereikt.’ alles is Dan problemen. zonder vrij, zijn ze Dan gedaan. het is bij dan Nero, en zoals bak’, ‘wafelen een er is einde op het zijn, want zou laatste de voorstelling iedere dat de hoop door bijna gekleurd is Mijn houding overwinnen. noodlot het en slagen ze kunnen Potentieel verminkt. zijn Ze niet halen. te het om reiken te aan middelen alle om hen proberen zal Ik personages. hun van plekken op de zwakke wijzen de spelers maker als zal Ik leiden. kan drama een tot die plek zwakke één met Achilles: zoals Misschien helden. zijn het potentiële maar gebreken of welzwakheden ze hebben Misschien hebben. nodig ze wat hebben alles die entiteiten als gehelen, als bekijken te hen verplicht ben Ik omgaan. kunnen mee niet er ik zou anders heel, zijn Ze hebben. niet ze die zijn dingen er al ook aan, niets zijn. Er ontbreekt heel nog de personages dat denk Ik niet. ik weet Dat afgesneden. is, kapot echt of weg Volder De Eric misvorming? of vervorming van plaats in verminking, van spreken kunnen we misschien Zouden zeggen.’ kunnen iets daarover moet en Je mag zijn... kan aanwezig toch kwetsen, te zonder heftigheid die Dat het Dat ting, extreme. een vernieuwdegeeft kracht. : ‘ Verminking impliceert dat iets iets dat impliceert Verminking - 67 68 Boris Charmatz, Héâtre-élévision • Foto: M.B.

VERZWIJGT DE DANSER DAT HIJ SPREEKT?

Jeroen Peeters ‘Ik wil mijn methode van lichamelijke expressie en representatie niet meer aan anderen uitleggen. Dat heb ik nu al jarenlang gedaan. Ergens in een stomme studio. Daar heb ik genoeg van’, zo schrijft de Oostenrijkse choreograaf Philipp Gehmacher.2 In zijn poëtica van het be- schikbare is het immers aan anderen om zijn discours en zijn ideeën toe te eigenen en te belichamen, voorbij een eenduidig auteurschap of een strakke tweedeling tussen makers en publiek. Sinds de solo In the absence (1999) zoekt Gehmacher naar de schaduwzijde van het zichtbare lichaam en de dominante culturele idealen die het vormgeven: een onderzoek dat zijn eindpunt kende in het groepsproject Incubator (2004-05), in proposities over subjectiviteit en afwezigheid, het sociale en het gebaar.3 Voor Gehmacher mag aan het einde van die cyclus een en ander duidelijk geformuleerd zijn maar is dit alles wel voldoende gedeeld met een publiek? In voorstellingen werd dit onderzoek beschikbaar gemaakt voor een emotionele ervaring, maar Gehmachers expressionisme blijft weerspannig. Wat drukt het nu precies uit? Het afgelopen seizoen zat Gehmacher niet stil. Pre- cies de vraag naar wat rest aan het einde van een cyclus leek hem bezig te houden. Met zijn medewerkers blikt hij in een boek over Incubator (juli 2006) terug op het werkproces en de belangrijkste vragen, waarbij een afsluitend discours over het eigen werk haast angst- vallig wordt vermeden.4 Voor zichzelf zette hij een en ander nog eens op een rijtje in twee solo’s met een wat vrijere vorm: das überkreuzen beyder hände (Kaaitheater, juni 2006) en like there’s no tomorrow (Schauspielhaus Sankt-Pölten, juni 2006). Alsof dat nog niet genoeg was, maakte hij op uitnodiging van de Franse auteursrech- tenorganisatie SACD een solo voor de Franse danser Frédéric Schranckenmuller. In Between now and then (Montpellier danse, juni 2006) was de overdracht van zijn eigen bewegingstaal en denkwereld letterlijk de inzet van de productiestructuur en het proces.

Notities over expressionisme in recent werk van Philipp Gehmacher en Boris Charmatz DAT HIJ SPREEKT?

etcetera 103 den, is de inzet van een eigentijds expressionisme, dat dat expressionisme, eigentijds een van de inzet is den, hou levend paradox Die uitdrukken? en belichamen bator het in Gehmacher wederzijds’, aldus elkaar teren overmees lichaam het en gebaar Het beheersen. te ze is staat in tegelijk en uitvoert, de gebaren hij hoe toekijkt de danser zijn alsof moeten het zou Wellicht gewezen. aan hier lijkt opheft, volledig afstand deze wat andere, het noch inhoudt, afstand volledige altijd wat ene, het Noch is. zin zekere in het opneemt, zijn in lichaam ledig vol gebaar dit hij dat erop belichamen wijst alsof, doet hij dat betekent spelen Terwijl belichaamt. niet ook maar speelt, niet de gebaren hij dat betekent Bewustzijn bewustzijn? Wat is. betekent van bewust zich hij waar lichaam, een Over lichaam? welk Over lichaam. over een heeft beschikking de danser zijn, wanneer goed zou Het gezegd? worden lichaam het door ‘Wat kan 1. formuleren. te van deﬁnitie eigentijdse een om er de uitdaging is delen, Charmatz en Gehmacher die interesse een maar de mode uit tijd een al is ‘expressionisme’ notie De theatraliteit. en melancholie van verstoken niet zijde gehad, sionistische expres uitgesproken een altijd Charmatz werk van het heeft Eigenlijk leesbare? het naar terug weerbarstige programmablaadje. het in Charmatz lisibles’,aldus soient choses que les je veux de torsion, ni de brouillage, Pas pièces. dernières des le jeu àcalmer ‘Jecherche vorm. frontale eenvoudige, een in echter ditmaal nu choreograﬁeën, oudere matz Char herneemt perceptie, de visuele van verstoring verregaande een en medium picturaal als dans van deconstructie jarenlange Na een beland. cyclus een van cercle Quintette met is Charmatz Boris choreograaf de Franse Ook -boek. 6 Hoe tegelijk dingen beleven en observeren, observeren, en beleven dingen tegelijk Hoe Philipp Gehmacher Philipp Sinne? phonetisch-physikalischen tatsächlich sondern metaphorischen, im nicht dies und Körper, sein spricht Wie also spricht. er dass verschweigt, Tänzer Der schweige.’ ich dass verspreche, ‘Ich sagt: Pantomime Der

( Montpellier danse Montpellier 5 Na de verlustiging in het het in Na de verlustiging 1 , juni 2006) op het einde einde op het 2006) , juni

Incu

- -

- - - - - noemt Peter Sloterdijk het subject per definitie verdacht: verdacht: definitie per subject het Sloterdijk Peter noemt gehoorzamen.’ te lijkt lijke stem zijn inner aan slechts hij toegeeft, als die, zodat teren, projec te zelf de ontvanger in gebiedende om het vinden en zoeken methodes ze zal afzet, de heteronomie tegen zich de moderniteit van de activiteitscultuur omdat zijn. te Maar de ontremming van agens – de krachtigste is aard van sociaal en of uiterlijk affectief en innerlijk nu – of die dwang blijkt de gebiedende oudsher ‘Van nam. sérieux au zijn gevoelens zin de romantische in of luisterde, rede de van de stem naar de verlichtingstraditie nu in het of zelfinzicht, en zelfgehoorzaamheid van blaakte dat en konhandelen autonoom volledig dat subject modern typisch een ook dus veronderstelde Het voorstond. beweging en lichaam subject, van eenheid vervulde een authenticiteitstreven dit de orde omdat aan niet was beschrijft, Gehmacher die paradox De gebracht. den wor konden uitdrukking tot buiten, naar binnen van beweging een in vervolgens, die vormen, uiterlijke van schijn de oppervlakkige onder/achter/voorbij essenties en waarheden diepere gevoelens, naar zocht eeuw ste de twintig van helft de eerste uit expressionisme Het aanwendt. horizon als en erkent subject het van beperkingen de fundamentele als ‘voluntarisme’ en ‘zelfmanagement’. en ‘voluntarisme’ als toverwoorden door gedragen discours, liberaal een van op de alomtegenwoordigheid lezen te kritiek een hierin heid.’ achterbaks en energie van respectievelijk reflectie, en ambitie van complex niet-triviaal een is zijn. subject Het of demonisch nu of die mechanisch is, onderworpen ten mach anonieme aan die is, automaat een respectievelijk bezetene wel of hij een dan verricht “uit zichzelf” daden actuele en zijn potentiële of de verdachte de vraag van de onbeantwoordbaarheid is heet, subject dat gewrocht het van suspectheid de fundamentele van ‘Onderdeel 8 Het vraagt overigens weinig verbeelding om verbeelding weinig overigens vraagt Het 7 Precies om die redenen redenen om die Precies ------69 70 Verzwijgt de danser dat hij spreekt?

Philipp Gehmacher, Like there is no tomorrow • Foto: E.W.

Ook Gehmacher is hier duidelijk over: ‘Dit buiten, Gehmacher danst, kijkt pianist Alexander Lonquich dit tegenover, deze mensen bestaan, ook wanneer er vanaf de prosceniumboog toe – of luistert hij? Aan het niemand in de ruimte is. (…) Van dit tegenover ben ik einde van de voorstelling zal hij dit gebaar herhalen, me bewust, het buiten is in mij steeds aanwezig, als ditmaal vanaf de achterwand én met gesloten ogen – hij constituerend deel van mijn in-mezelf-zijn. Altijd. In luistert dus naar de dans, net zoals Gehmacher vanuit het instantiëren van mijn partituur verlies ik me niet in een verstilde pose op de vloer naar de muziek luistert. mijn lichaam en word ik nooit één met tijd en ruimte. In Between now and then staat centraal op de bühne een Daarin geloof ik niet, en het verlangen naar zo’n dans totem van luidsprekers. De luidspreker als object, als heb ik niets te bieden.’9 Hoe om te gaan met het feit dat readymade, als iets wat tot spreken gebracht kan worden we altijd deel uitmaken van een cultuur die onze hande- door muziek te spelen of door interactie met een lichaam. lingsruimte bepaalt? Hoe de intersubjectiviteit erken- Hier blijft hij zwijgzaam, hult zich in de potentialiteit nen die wordt uitgelokt door de blik van de ander? Hoe van geluid en vraagt nadrukkelijk om af te wachten en om te gaan met de onmacht tegenover een buiten waar beter te luisteren. Een opschorting die aangeeft hoe om- we nooit volledig vat op zullen krijgen? Als antwoord zichtig met het buiten dient te worden omgegaan. ‘Altijd op dit appèl van het buiten verkiest Gehmacher in zijn weer mijn angst voor cultureel gevormde en daarmee werk tegelijk te zwijgen en te spreken, een expressio- leesbare materialen’, schrijft Gehmacher ergens.12 Aan nisme dat al stotterend met zijn historische wortels in het einde van het stuk onttakelt Frédéric Schrancken- dialoog treedt: ‘Hoe komen we terug tot onszelf, her- muller de totem tot een uiteengevallen, inert lichaam overen we ons lichaam en zijn expressie?’10 verspreid over de dansvloer – niet langer de mogelijke drager van een dominante cultuur en haar grammatica. 2. Het zwijgende lichaam weerstaat het gebabbel van de 3. theaterruimte, die barst van de codes. Het zwijgen ruimt das überkreuzen beyder hände vangt aan met een emble- ook plaats voor het luisteren, dat een andere ontvanke- matisch gebaar: terwijl Lonquich toekijkt, kromt Geh- lijkheid dan het kijken in zich draagt. Omdat we onze macher zijn lichaam tot het als het ware één grote holte oren niet zomaar kunnen afsluiten en er dus ook heel vormt. Generositeit en ontvankelijkheid, het luisteren wat ruis binnenkomt. Omdat het luisteren de strikte en de afwezigheid, het symboliseren van het onzichtba- tegenstelling tussen binnen en buiten opheft, en daar- re in een gebaar. Dit alles zit vervat in een simpele pose mee ook de logica, die gangbare opvattingen over het die het vervolg van de choreografie aankondigt. zichtbare lichaam ondersteunt. Voor Gehmacher hebben Via armgebaren brengt Gehmacher de afwezigheid muziek en geluidsfragmenten ook een documentaire rondom zijn lichaam in kaart, als een act van herinne- waarde. Ze halen onze cultuur als een readymade het ring en rouw, als een virtuele oefening in socialisatie. theater binnen en brengen de herinnering op gang. ‘It Die leemtes en vervagende kanten van de eigen iden- seems to be that it’s not just a memory space, sound is titeit worden opnieuw gesymboliseerd in gebaren, of also an intrusion of an alien that is off stage: audible but letterlijk aan het lichaamsoppervlak door lichaamshol- not visible, whereas the body is visible, not audible.’11 Het tes te markeren – oksel, binnenzijde van de elleboog, luisteren als opstap naar een alternatief expressionisme, oogholte, ruimte langs de hals. Het is een zoekend en gedragen door een bewustzijn voor het buiten? kwetsbaar lichaam. Het erkent dat het niet volmaakt en Dit motief staat centraal in das überkreuzen beyder niet volledig aanwezig is zoals de tijdloze, normatieve hände, waarin Gehmachers dans aanvankelijk volledig lichaamsbeelden in de media het willen. Daarentegen losgekoppeld is van Mozarts Fantasie in C-Moll – eerst draagt het bewust sporen van het verleden en de cul- de dans terwijl het zaallicht aanblijft, daarna de mu- turele omgeving. De gebaren zijn doordrongen van ziek in het halfduister. Die dissociatie is meer dan een melancholie, omdat ze het afwezige slechts kunnen dramaturgische truc om te kunnen omgaan met de wat symboliseren, maar nooit opheffen of zichtbaar maken. ongemakkelijke opdracht een werk te choreograferen Overigens stoelt Gehmachers ruimtebehandeling op op muziek van Mozart. Ze introduceert letterlijk het dezelfde principes: een sculpturale benadering van luisteren als thema en doordringt de hele voorstelling, negatieve ruimtes, die als evenveel moulages plaats voor ze maakt van het lichaam een klankbord. Terwijl afwezigheid en potentialiteit creëren. Wat meteen etcetera 103 van regelgeving over auteurschap. regelgeving van wars persisteren, verschillen omdat op identiteit, dan then and now ween de van opdracht een Alsof staat. spel op het lijk weinig nog uiteinde er waardoor spreken, het tot zwijgen het van handelen, het tot reproduceren het van komtHij niet maken. te eigen niet genoeg paradoxaal zich het muller Schrancken zijn, weet universum vreemd een en gen nooit het Omdat evenmin. al lichaam zijn schragen, te bewegingen om die zijn niet er macher Geh van discours het en de gedachtestroom exploratie, naar de drang bloedeloos: allemaal blijft het maar ren, voe te uit minutieus bewegingen en gebaren alle weet Schranckenmuller maken. te eigen tracht Gehmacher Philipp van de taal zich Schranckenmuller Frédéric waarbij datgene toe-eigeningsproces, tweede een is zit, Wat de weg in spaak. buiten, op het zijnen expressie lichaam eigen het van de herovering van toe-eigening, de solo In onszelf. ondanks verschil, eigen ons ook dus –en drukken te uit verschil toe eerst laat samenhangt, ermee dat mensbeeld het en authenticiteitsfantasma traditionele het van ring omke De is. ‘authentiek’ die verschijning specifieke onze integendeel is het oppervlak, het ofonder achter ergens niet zit immers zelf ‘echte’ Ons buiten. het met dialoog in afspeelt identiteitsdrama een zich waar plek de als waarderen te zodoende en markeren te pervlak lichaamsop het Door zijn en expressie?’ lichaam we ons heroveren onszelf, tot we terug komen ‘Hoe Nogmaals: Mozarts zin kere ze in die vorm vrije een –als niet theatrale en speelse letterlijke, het schuwt Het Gehmacher. van esthetiek strenge en sobere de doorgaans in aan contrast brengt moment ene Dat komt. tevoorschijn hart kloppend een holte wordt waaruit een plots de borstkas ook waarbij buiten, te uit zijn in bewegingsarsenaal tendens sche’ de ‘expressionisti door Of bijvoorbeeld. de armen van kruisen herhaalde het wordt –zoals teken een gebaar het waarin geven, te vorm abstracte haast een ze door rekken te nog zijn bewegingstaal van basisdynamiek die Gehmacher tracht de solo In sociale. het andere, het onbekende, het afwezige, het naar op zoek context, nele functio alledaagse, haar van losgeslagen hand, Een geven. te ademruimte lichamen spectrale van om de menigte heeft: nodig bühne grote werk een Gehmachers waarom verklaart Gehmacher, Philipp sacd onvermijdelijk op dit falen moest uitlopen. uitlopen. moest falen op onvermijdelijk dit Between now and then then and now Between Incubator Incubator 13 biedt eerder een reflectie op reflectie een eerder biedt Fantasie Fantasie • Foto: Foto: spiegelt. E.W. loopt dit proces van van proces dit loopt vreemde vreemde ownership bewegin - Bet ------

- - - tingspatronen, die gericht zijn op het gericht die tingspatronen, verwach dramaturgische onze waarbij maar spreken, terialreibung inderdaad Dit is ingehouden. alsnog maar geheven, de vuist met rechtop, doos: zwartgelakte manshoge, een in zelf Charmatz danst Daarachter dansen. doen en inblazen leven letterlijk ze dat beeld uitgewist een –als bengelt bord wit een waaraan touw lang een met verbonden monden hun de bühne, van weerszijden aan Lachambre Benoît en Bizarro Nuno staan Halverwege maakt. geluidjes klokkende zit en haar naast Laâbissi Latifa terwijl over de vloer spastisch Cima Julia kronkelt Vooraan materiaal. hun over aan volledig dus zich sers de vijf dan geven académiques blauwe in Gekleed spreken. laten te ‘voor zich’ bewegingsmateriaal het om zetten de kant aan constructies dramaturgische tige vernuf vol ook hij vertrouwen kan Daarom werk.14 het maar de dans, op aanvulling contextualiserende nooit een Charmatz voor is Dramaturgie resultaat. bevreemdend een – met voorbijgaan aan interpretaties en analyses veel zo waar op datgene zelf, materiaal op het wijzen te door duceren l’image, een dan Eerder duidelijk. en helder theater, het live in en frontaal simpelweg maar videomontage, sche fragmentari een als gepresenteerd niet zij het (2002), toeschouwer één voor do-voorstelling’ groepsstuk korte het van decor het en sequensen choreograﬁsche De niet. letterlijke het en uitbundige het expressionisme matz’ Gehmacher, tot tegenstelling In 4. toch weer ambigu. weer toch daarom juist –en ironie voorbij elke act, een in zijn dans van de transformatie in geïnteresseerd Charmatz lijkt uitgesproken ook is het bewustzijn, historisch van doordrongen enkel niet is Dit expressionisme interbellum. het uit traditie sche de expressionisti aan reminiscenties expliciete – met dans frontale gezamenlijke, een in vuisten gebalde met dance Cowell, Henry modernist de Amerikaanse van muziek door Gedreven theatraliseert. en historiseert ze gaat, de haal aan authenticiteitsfantasma’s met matz Char waarin proposities drie als benaderen best het nog zich laat volgt, reductie strategische Wat deze na worden gezet. buitenspel voorstellingen, van (1914), storten de vijf dansers zich strijdlustig en en strijdlustig zich de vijf dansers storten (1914), lijkt Charmatz hier een lange cyclus te willen re willen te cyclus lange een hier Charmatz lijkt , 15 waarin alle details helder zijn en voor zich zijn zich helder voor en details alle waarin doordringt doordringt Quintette Quintette theatraal: daarentegen alle facetten van van facetten alle daarentegen cercle stammen uit de ‘pseu uit stammen cercle

eerder dan in het citaat citaat het in dan eerder schuwt Boris Char Boris schuwt lezen héâtre-élévision

en ontrafelen ontrafelen en Anger Anger retour à retour - - Ma - -

------71 72 Verzwijgt de danser dat hij spreekt?

Philipp Gehmacher and Alexander Lonquich, Das überkreuzen beyder hände Foto: D.B.

Vervolgens trekken alle performers zich terug in de noten zwartgelakte doos en voeren ze met de tong uit de 1 Philipp Gehmacher, Angela Glechner, Peter Stamer (eds.), incubator, Wien, Passagen Verlag, 2006, p. 23 (info op www.passagen.at). mond een hondjeschoreografie op, waarbij ze zich tegen 2 Ibid. p. 15. elkaar aanschurken, onzeker over hoe hun interactie 3 Voor een uitvoerige bespreking van Gehmachers oeuvre en Incubator in het bijzonder, zie Jeroen Peeters (ed.), Schaduwlichamen. Over Philipp dient te verlopen. Vanuit de onmogelijke zoektocht naar Gehmacher en Raimund Hoghe, CC Maasmechelen, november 2006 de oorspronkelijke, eigen expressiviteit van het li- (te verschijnen). 4 Het (grotendeels Duitstalige) Incubator-boek (Gehmacher et al, op. chaam, ensceneren Charmatz en co het dierlijke – als een cit.) is geen systematische beschrijving van een werkproces maar eer- embleem bij uitstek voor het verlangen naar datgene der een verzameling van notities en ideeën over thema’s als samenwerking, dialoog en discours, auteurschap, het spreken en het zwijgen, wat we door de cultuur hebben afgeleerd. Merkwaardig het luisteren en de herinnering, de verhouding van object en subject, detail: na de premièrevoorstelling reageerde een groepje het individu en het sociale, live-compositie en scores, beweging, zwaartekracht, states, gebaren en tekens. Hoewel de vraag naar het toeschouwers niet enkel met applaus maar ook met een sociale de inzet was van Incubator, geraakt het boek helaas maar zelden dierlijk gesnuif en gebrul – een discursieve reactie in- voorbij zichzelf. Een bonte compilatie van notities, programmateksten en briefwisseling werpt een boeiend licht op Gehmachers manier van gegeven door Einfühlung en lichamelijke compliciteit, of denken en werken, evenals de bijdrage van Gehmacher zelf, waarin hij enkel een mimetische geste? simpele beschrijvingen van vragen en beslissingen die een danser op de planken neemt, afwisselt met uitspraken over het mensbeeld dat hij De lange vierde sequentie vindt plaats in een soort voorstaat. Een lang groepsinterview strandt echter geregeld in gebab- kooi van buizen en lampen, die langs de voorzijde open bel, terwijl dramaturg Peter Stamer in een afsluitend essay vooral hardnekkig wil zwijgen en zich opsluit in tautologieën, op zoek naar is. In de kooi staan een pianokruk en een gloeilamp op een onzegbare rest. Het boek is niettemin schitterend uitgegeven met een statief. De vijf performers vormen een kring, slaan harde kaft en een zorgvuldige selectie van kleurfoto’s. 5 Over blindheid en perceptie in Charmatz’ werk, publiceerde ik al de handen in elkaar en beginnen mee te zingen met Com- uitgebreid elders, zie ‘Het ongeziene kijken. Over visualiteit, blinde positie nr. 1 – Dona nobis pacem van Galina Ustvolskaya. Als vlekken en blindheid in het werk van Boris Charmatz en Deep Blue’, Etcetera, jg. 22, nr. 92, juni 2004, pp. 25-30; Lichamen als filters. Over Boris in een trance, opgeladen door de stem en een ambiance Charmatz, Benoît Lachambre en Meg Stuart, CC Maasmechelen, 2004; van verbondenheid, maken de dansers zich een voor een ‘Dialogues on Blindness: Boris Charmatz’, Dance Theatre Journal, vol. 21 no. 2, 2005, pp. 20-24. Voor een antwoord op de vraag waarom Régi een los uit de cirkel voor eigenzinnige interventies. Dansers keerpunt vormt in Charmatz’ oeuvre en de choreograaf brouillage voor een stem geven is een centraal thema in Charmatz’ werk, bekeken houdt, zie Blinde machinaties en groteske tegenbewegingen. Notities bij Régi van Boris Charmatz, CC Maasmechelen, 2006 als een bewust verzet tegen de vermeende ‘authentici- 6 Gehmacher et al, op. cit., p. 13. teit’ van het gedisciplineerde, zwijgende lichaam dat in 7 Peter Sloterdijk, Het kristalpaleis. Een filosofie van de globalisering, Amsterdam, 2006, p. 65 16 zo veel dans wordt opgevoerd. In plaats van te verzwij- 8 Idem. p. 67 gen dat die zogenaamde ‘essentie’ van de dans altijd al 9 Gehmacher et al, op. cit., p. 29. 10 Ibid. p. 49. verloren is gegaan, geeft Charmatz dit verlangen weer- 11 Ibid. p. 24. om ruchtbaarheid in een theatraal en kritisch gebaar: 12 Ibid. p. 44. 13 Zie hierover ook Hans Belting, Bild-Anthropologie. Entwürfe für eine een trance die tegenstrijdige drijfveren, verwachtingen Biildwissenschaft, München, 2001, p. 87-89. De idee dat precies onze en codes opeenstapelt en een nieuwe horizon verleent. verschijning authentiek is, naar Hannah Arendt, is natuurlijk al lang gerecupereerd door de spektakelmaatschappij, die eerder eenduidig- Het is een gebaar van ontvankelijkheid, bewust van zijn heid dan wel verschil promoot. Niettemin verinwendigen we nog altijd culturele inbedding én in een liminale dialoog met een een veelheid aan beelden en blikken. Daarom ook dat choreografen als Gehmacher en Charmatz zich verzetten tegen de reductie van buiten dat het autonome subject op het spel zet. lichamen tot geïdealiseerde, eenzinnige beelden. Afsluitend kunnen we daar nog de volgende beschou- 14 Cfr. Boris Charmatz en Isabelle Launay, Entretenir. À propos d’une danse contemporaine, Paris, 2003, pp. 158-161. wing van Jean-Luc Nancy aan toevoegen: ‘La danse 15 Het prachtige woord Materialreibung komt van Gehmacher et al, est une transe écidée, organisée (…), c’est la possibilité op. cit., p. 12. 16 Cfr. Charmatz en Launay, op. cit., p. 58. de laisser venir un moment de passion ou de pathos où 17 Jean-Luc Nancy in Idem en Mathilde Monnier, Allitérations. le danseur est transi pas sa danse. (…) On dit trop peu Conversations sur la danse, Paris, 2005, pp. 59-60. quand on dit que le matériau, le médium ou l’objet de la danse est le corps propre, et que cela définirait sa sin- gularité parmi les arts: en réalité, l’objet est la traversée du corps, sa transe. Traversée par quoi? Par rien peut- être, ou par une énergie, ou par une grâce – mais, quel que soit le mot, traversée du corps pas l’incorporel qui le retire à son organisation et à sa finalité de corps. Le corps devient l’incorporel d’un sens qui pourtant n’est pas ailleurs qu’à travers le corps.’17 etcetera 103 video’s. en installaties ook zij maken mances perfor en theatervoorstellingen Naast Lagani. Chiara en Angelis de Luigi door opgericht 1992 in werd theatercollectief, &Alexander, Fanny Goed. Ontroerend bij Devriendt Alexander Antwerpen. Hogeschool de aan verbonden onderzoeksmedewerker als ze is Momenteel cultuurmanagement. en theaterwetenschap beeldstudies, en film- vertaler/tolk, studeerde Etcetera, Regt, de Daniëlle Stuk/Klapstuk. voor programmator als en Morgen De krant de voor recensent als meer onder werkte Ze theaterwetenschap. studeerde Kunst, De Sally Echo.Base. kunstenaarscollectief het van lid ze is Daarnaast (psychoanalyse). psycholoog is en theaterwetenschap studeerde , Dekerk Anne Aeneas. en Dido opera de is creatie laatste Zijn theater. jaar Decorte Jan af. wetenschap theater ManaMa de hij werkte Onlangs (Zweden). Lund in communicatie interculturele en Gent, Universiteit de aan cultuurwetenschap vergelijkende Cock De Bram Research. Performance als tijdschriften in publiceert Ze muzieksector. dans-en de binnen lesgever en musicoloog mer, perfor performancewetenschapper, is Cveji ´Bojana c , www.papa-razzi.be choreografen. diverse met samenwerkingen door mance perfor van en rond in, beeldvorming van mogelijkheden de onderzoekt en Etcetera Bergé David Personalia

maakt al meer dan dertig dertig dan meer al maakt is beeldredacteur van van beeldredacteur is

redacteur van Etcetera, Etcetera, van redacteur redacteur van Etcetera, Etcetera, van redacteur studeerde filosofie en en filosofie studeerde

Maska, Ballet-Tanz Maska, redacteur van Etcetera, Etcetera, van redacteur

redacteur van van redacteur

een Italiaans Italiaans een is theatermaker theatermaker is

en en

-

-

-

-

Hij is de pionier van de Duitse seksuele seksuele Duitse de van pionier de is Hij Main. am Frankfurt van Universiteit de van Sexualwissenschaft für Institut het Sigusch Volkmar www.rebecca-september.org Naast performances maakt ze ook beelden. Brussel. in zij werkt en woont Momenteel Sickle Ula Goods. Damaged Stuart/ Meg van medewerker artistiek hij is Verder performancekritiek. en dans- van redacteur tevens is Hij Berlijn. en Brussel in curator en dramaturg publicist, als actief is Hij wijsbegeerte. en schappen Peeters Jeroen Fermé. Abattoir collectief het Wyngaert Den Van Tine en Vandecasteele Joost Kaldunski, Nick met samen vormt Lernous Stef www.aisikl.net Ingvartsen. Mette en berghe Waeyen Inneke Meessen, Vincent zoals kunstenaars verschillende met gewerkt samen heeft Hij uit. albums drie hij bracht [‘aisikl’] naam de Onder ontwerper. Lenaerts Peter Academy. Art &Malmö University Lund van Studies Critical opleiding de binnen en P.A.R.T.S. aan Theorie gastdocent tevens is Hij K.U.Leuven. de van Wetenschappen Sociale Faculteit de aan verbonden Laermans Rudi Japan. en Staten Verenigde de Europa, in scholen verschillende aan dans hedendaagse ook doceert Ze Parijs. in werkt en woont die danseres en ografe Lacey Jennifer www.shellysilver.com Arts). Visual of School (The Media Related and Photography of Department MFA de en Union Cooper The aan les geeft Ze verkennen. te beperken en verbinden ons die relaties de om gebruikt fotograﬁe en ﬁlm video, die nares Silver Shelly Seksualwissenschaft. Kritische de van oprichter en geneeskunde sarma.be, is een Canadese choreografe. Canadese een is is een New Yorkse kunste Yorkse New een is is theatermaker en en theatermaker is on-line platform voor voor platform on-line is een New Yorkse chore Yorkse New een is is muzikant en geluids en muzikant is

is als gewoon hoogleraar hoogleraar gewoon als is studeerde kunstweten studeerde

is de directeur van van directeur de is

-

-

- -

- -

nalist, essayist en curator en publiceert publiceert en curator en essayist nalist, Stevenheydens Ive www.unitedsorry.com festivals. en galleries theaters, voor installaties en Sorry, United hij vormt Poelstra Frans met Samen Steijn Robert performance. en dans hedendaagse binnen auteur en Stamer Peter www.stilled.be Gent. in fotograaf als Snauwaert Boris ze workshops in Europa en daarbuiten. en Europa in workshops ze geeft en choreografe, als actief ook ze is 1996 Sinds P.A.R.T.S. waaronder dingen, dansoplei verschillende volgde Brazilië, Villa-Lobos, Clara Maria www.kunst-werk.be beweging. in lichamelijkheid van compositie een als deﬁniëren te opnieuw telkens choreograﬁe probeert Hij choreograaf. en danser als actief jaar Vanrunxt Marc algemeen. het in kunst en theater media, nieuwe dans, rond dramaturg en curator als werkt en ten, kunsttijdschrif diverse en Standaard De voor publicist freelance is Etcetera, van Campenhout, Van Elke www.billcharles.com Arts. of College California de aan tevens doceert Hij (1992). Valley The zijn publicaties belangrijkste Zijn graaf. Sultan Larry muziek. en geluid kunst, beeldende tussen raakvlak het op evenementen multidisciplinaire hij ontwikkelt Daarnaast kunst. actuele en muziek experimentele over voornamelijk

(2004) en en (2004)

en maken ze performances performances ze maken en is een Amerikaanse foto Amerikaanse een is

werkt als dramturg, curator curator dramturg, als werkt is dramaturg en performer. performer. en dramaturg is is al meer dan twintig twintig dan meer al is

woont en werkt werkt en woont is actief als jour als actief is Pictures from Home Pictures

redacteur redacteur

geboren in in geboren

-

- - -

73 Opmaak augustus 28-08-2006 11:17 Pagina 1

Provinciaal Domein Dommelhof Seizoen 2006-2007 Zebracinema, circustheater in de schouwburg, Theater op de Markt als karavaan door Limburg, artiesten in residentie… Info: Provinciaal Domein Dommelhof Toekomstlaan 5, 3910 Neerpelt, Tel 011 80 50 02 www.dommelhof.be - [email protected]

Een initiatief van de provincie Limburg limburg.be/dommelhof

Van 19 oktober tot 15 november focust Cultuurcentrum Brugge met ‘Spice & Spirit’ op de cultuur van Zuid-India met o.a. het multimediaproject ‘Cello’, concerten van Raghunath Manet, Srinibas Satapathy & Yar Mohd en The Dohl Foundation, traditionele tempeldans van Alarmel Valli & Madhavi Mudgal en diverse lezingen, ﬁ lms, workshops en randanimatie.

De brochure van ‘Spice & Spirit’ opvragen kan via 050/44 30 40 of [email protected]. Meer info ook op: www.cultuurcentrumbrugge.be.

Opmaak_adv_etc_sept. .indd 1 28-08-2006 17:09:35 ��

��

- GRENZELOOS THEATER NIEUWE PRODUCTIES WUNDERKEUZE

HET LEVEN EEN DROOM MAETERLINCK (werktitel) THE BEST OF WUNDERBAUM : coproductie NTGent en RuhrTriennale coproductie NTGent en Toneelgroep Amsterdam Welcome in my backyard, Eindhoven, de van Pedro Calderón de la Barca naar Maurice Maeterlinck gekste, Lost Chord Radio, Rollende Road regie Johan Simons regie Christoph Marthaler Show, eten, feesten en première van hun >>> van 04/10 tot 12/10, schouwburg >>> van 10/03 tot 18/03 en van 27 tot 29/04 eerste film Maybe Sweden in NTGent, schouwburg >>> van 10 tot 28 oktober in Gent, Nieuwe MAGNA PLAZA van Wunderbaum >>> van 03/04 tot 20/04 in Amsterdam, Wandeling 2 >>> van 02/12 tot 16/12 op locatie in Gent stadsschouwburg

UW DARMEN : EEN MARKTONDERZOEK ÜBER van Sanne van Rijn REPERTOIRE tekst Jeroen Olyslaegers >>>van 20/04 tot 05/05 in NTGent, regie Domien Van Der Meiren VORMSNOEI (Sanne van Rijn) schouwburg >>> van 09/12 tot 17/01 in Gent, Minnemeers DE ASIELZOEKER (Johan Simons) IK WIL DAT JIJ EEN BEER WORDT ORESTEIA (Sanne van Rijn) coproductie NTGent en Toneelgroep Amsterdam MARTENS naar Aischylos | regie Johan Simons (Bart Meuleman en Koen De Sutter) >>> van 05/01 tot 20/01 in Gent, schouwburg PLATFORM (Johan Simons)

VRAAG ONZE GRATIS SEIZOENSBROCHURE WWW.NTGENT.BE OF 09 225 01 01 adv-etcetera(SEPT2006) 30-08-2006 12:23 Pagina 1

PODIUMPREMIÈRES VOORUIT MARTINE PISANI (FR) / LORENZO DE BRABANDERE (BE) O please tll e me

PHILIPP GEHMACHER (AT) / FRÉDÉRIC SCHRANCKENMULLER (FR) SÓNIA BAPTISTA (PT) Between now and then Icebox fly. Winter kick

Voor Montpellier Danse creëerden Pisani en Gehmacher De veelbelovende Portugese choreografe Baptista elk een solo voor een danser die hen intrigeert. Het creëerde een ontroerend wintersprookje. resultaat zijn twee heel persoonlijke stukken. Pareltjes In haar eigen surreële stijl brengt ze een vrouwelijke en om te ontdekken! subtiele mix van dans, muziek en theater. DI 14/11 DI 19 & WO 20/12

INFO: WWW.VOORUIT.BE - T. 09 267 28 28

HET SEIZOEN 2006-2007 IS MOGELIJK GEMAAKT MET DE STEUN VAN: VLAAMSE REGERING PROVINCIE OOST-VLAANDEREN, STAD GENT

LES PÊCHEURS DE PERLES

VLAAMSE OPERA GENT 31 OKTOBER / 2 5 7 NOVEMBER

ELISABETHZAAL ANTWERPEN 9 11 NOVEMBER 070 22 02 02 • WWW.VLAAMSEOPERA.BE

DE VLAAMSE OPERA IS EEN INSTELLING VAN DE VLAAMSE GEMEENSCHAP EN GENIET DE STEUN VAN HET MINISTERIE VAN DE VLAAMSE GEMEENSCHAP, DE PROVINCIE OOST-VLAANDEREN, DE STAD GENT, DE STAD ANTWERPEN, DE NATIONALE LOTERIJ EN BELGACOM. MEDIAPARTNERS: DE MORGEN, KNACK-WEEKEND KNACK–FOCUS KNACK, KLARA. PROJECTSPONSOR OPERA-EXPLORER: KBC. © Asl e Nilsen

V er dens teatr et . Conc ert f or Gr eenland Een v oor s t elling tus sen schaduwtheat er, videoperf ormanc e en beeldende kuns t.

25.26.27.28 okt 2006

deSingel is een kuns tins t elling v an de Vlaamse Gemeenschap en geniet de s t eun v an

24 & 25–10–2006 KAAITHEATER – 20:30 AN EVENING FOR

P.A.R.T.S.P.A.R.T.S.PERFORMING ARTS RESEARCH AND TRAINING STUDIOS | DIRECTOR: ANNE TERESA DE KEERSMAEKER CHOREOGRAFIEËN VAN ANNE TERESA DE KEERSMAEKER & DAVID HERNANDEZ, METTE INGVARTSEN, SALVA SANCHIS, TRISHA BROWN & LANCE GRIES, P.A.R.T.S. STUDENTEN INFO & TICKETS (€50/30/20): KAAITHEATER 02-201.59.59 & DE MUNT 070-23.39.39 TICKETS ONLINE: WWW.DEMUNT.BE | WWW.KAAITHEATER.BE kaaitheater SHUFF LE Een feestweek bij het begin van het seizoen

PAK / Tristero & transquinquennal / ZOO-Thomas Hauert & Chrysa Parkinson / Jonathan Burrows & Matteo Fargion / Kate McIntosh / Mette Ingvartsen / Arabanda

10>14/10/2006 KAAITHEATER & KAAITHEATERSTUDIO’S TICKETS € 6,00!

www.kaaitheater.be 02/201 59 59

foto: Kate McIntosh

��

�� BRONKS VAN 4TOTENMET12NOVEMBER2006 in Brussel en talvantheatraleanderesurprises met gastvoorstellingenvano.a. BRONKS Paleis voorSchoneKunsten,Kaaitheaterstudio’s, MontagneMagique,… in deBEURSSCHOUWBURG(festivalcentrum), Theater Artemis Cinderella enVillanella/HannekePaauwe Scoliozee d’Artrozee BRONKS opnieuw Speeltheater Holland • BRIALMONTSTRAAT 11 BRONKS inpremière BRONKS in‘tFrans Onafhankelijk Toneel Bulger Theater Terra • Smolders enSobrie 1210BRUSSEL 5 xkort FESTIVAL 15 Scoliose d’Artrose Stella DenHaag • T02-2199921 Barre Weldaad Tof Théâtre Kopergietery • F02-2197554 2006/07: ULTIMA VEZ 20 JAAR 20 VEZ ULTIMA 2006/07: interventies. andere en muziek live met samen programma 2-daags uniek Vandekeybuseen Wim stelt Vezfeest Ultima jaar 20 het van afsluiter als en AB de van uitnodiging Op 2007 November AB DE IN BLANCHE CARTE Tournee2007/08 Brussel KVS_BOL, 2007 Premièrenovember CREATIE2007 29.09.2006 Release VandekeybusWim van videowerk en film- het van overzicht een met box 3-DVD KORTFILMS EN DANS- VANDEKEYBUSWIM BOX DVD Tournee2006/08 Brussel KVS_BOL, Première29.09.2006 SPIEGEL CHECK De Maan WWW.ULTIMAVEZ.COM Studio Orka • Blauwe EngelenHetPaleis www.bronks.be Vraag defestivalbrochureaan! Wederzijds Poppentheater Dibbes • [email protected] ORD ES EET GEGEVENS RECENTE MEEST DE VOOR Het Toneelhuis /vzwJan Gastchoreografie voor de voor Gastchoreografie Quiebro Tournee2006/07 Vooruit,Gent Première28.09.2006 Victoria van project Een Nachtschade INTERVENTIES ARTISTIEKE WORKSHOPS Kapetanea Linda & Frucek Jozef Marsalo, Juha Tom,Peeping Compagnie GrandBalletsMaghreb,Lesdu VanBroeck, Hans den / SOIT CIE van creaties Nieuwe ULTI’MATES Tournee2006/07 Jongerenproject NOIR BÊT de la Zarzuela, Madrid Zarzuela, la de TeatroPremière10.11.2007 Madrid Danza de Nacional Compañía Theater Antigone Zeven /InneGoris

ULTIMA VEZ WORDT GESTEUND DOOR DE VLAAMSE OVERHEID EN DE VLAAMSE GEMEENSCHAPSCOMMISSIE - FOTO DANNY WILLEMS - MANIPULATIE YELLE VANDEBRUANE REPERTOIREAVOND 8, 9, 10, 11 & 12 NOVEMBER 2006 – 20:00 DE MUNT

QUATUOR N°4 | VERKLÄRTE NACHT | DIE GROSSE FUGE DRIEKLASSIEKERSUITHETREPERTOIREVAN ANNE TERESA DE KEERSMAEKER CHOREOGRAFIE: ANNE TERESA DE KEERSMAEKER

INFO & TICKETS: 070-23.39.39 | www.demunt.be

FOTO: HERMAN SORGELOOS Etcetera nl 1 06-09-2006 12:17 Pagina 1

Antw. FM 96.4 Antw.-stad FM 92.0 Vl.-Brabant FM 89.5 O.-&W.-Vlaanderen FM 90.4 Limburg FM 89.9 en via DAB | klara.be Steakhouse Vivaldi, Winterswijk Miste, Nederland

BELGIE FRANKRIJK CANADA Het NEDERLAND ———————————————————————— INTERNATIONALE alternatief AUTEURS- VENNOOTSCHAP voor PROJECTBEURZEN JURIDISCH ADVIES auteurs RECHTENBEHEER uit de podium-

SACD kunsten Koninklijke Prinsstraat 87 voor toneelauteurs, choreo- 1050 Brussel www.sacd.be grafen en componisten van scènemuziek

SACD IS PARTNER VAN DE Voor meer info PODIUMKUNSTENFESTIVALS Auteursdienst Festival d'Avignon, Montpellier Danse, Linda Lorie T 02 551 03 42 Nîmes Culture... F 02 551 03 75 [email protected] EN ONDERSTEUNT het Kunstenfestivaldesarts, Theaterfestival van Spa, British Twist en de magazines Scènes, en Etcetera.

KLA2015593_Etcetera_Ad.indd 1 8/24/06 5:28:11 PM Process CyanProcess MagentaProcess YellowProcess Black 103 www.e-tcetera.be

dans, theater, porno,etce

Beeld: Ula Sickle Tijdschrift verschijnt 5x per jaar (februari, april, juni, september & december) • P309488 • Jaargang 23 • Afgiftekantoor 1080 Brussel 8 • België: 7 euro, Nederland: 9 euro

Web Analytics