Pešačenje I Biciklizam

TURISTIČKA ORGANIZACIJA PEŠAČENJE SRBIJE I BICIKLIZAM

AKTIVAN ODMOR U SRBIJI www.srbija.travel Aktivan odmor u Srbiji PEŠAČENJE I BICIKLIZAM

Podarite sebi susret sa prirodom i zakoračite novim krajolicima. Pratite svoj unutarnji ritam i udahnite onoliko prirode i kultur- Umesto preko skučenog ekrana, neka se vaš pogled kreće širokim nih sadržaja koliko želite i možete, pa ipak, ostaće još delova horizontom, neka upija živu igru svetlosti koja se razliva po krajoli- Srbije za istraživanje. Bez žurbe, sasvim mirno, zagledajte se u ku. Omogućite sebi susret sa svežim iskustvima i izazovima. plavetnilo i zlato srednjovekonih fresaka. Budite oči u oči sa ri- bolikim, tajanstvenim statutama Lepenskog vira. Iznenadite se Smeštena na mestu susreta velike ravnice i šumovitih planina, Srbi- bogatom, slojevitom istorijom Srbije. ja poziva u otkrivanje: od divljih ritskih šuma na Dunavu do pitome ravnice široke kao more, od uzbudljivih kanjona do lekovitih banja i Susretnite se sa ljudima. Spontani susreti na putovanju su pravi izvora, od mekih pobrđa do vrhova šibanih vetrom, od zahuktalosti začin života, a tradiconalna gostoljubivost je divna i kada je pri- Sadržaj urbanih centara do tišine dalekih planinskih sela. mate i kada je pružate. Dobrodošli!

Uvod 1

Eurovelo biciklističke rute 2 EUROVELO6 2 EUROVELO 13 Iron Curtain Trail 4

Beograd i okolina 6

Vojvodina 8 Panonske staze 8 Fruška Gora 10

Zapadna i centralna Srbija 12 Valjevske planine 12 Rajac 14 Tara 16 Zlatibor 20 Uvac 22 Ovčarsko-kablarska klisura i Dragačevo 24 Kopaonik 28

Istočna i jugoistočna Srbija 30 Radan planina 30 Istočna Srbija 32 Đerdap 34

Srbija - karta pešačkih i biciklističkih staza 36

Korisne informacije 38 Ovčarsko-kablarska klisura

Pešačenje i biciklizam • Aktivan odmor u Srbiji 1 Eurovelo biciklističke rute

Golubačka tvrđava Muzej Lepenski Vir

EUROVELO 6

Putanja: Bački breg-Apatin-Bačka Palanka- Novi Sad-Beograd-Veliko Gradište-Donji Milanovac-Negotin Dužina: 665 km sa obilascima 1040 km Težina staze: srednje teška Uređenost: označena Podloga: zemljani put, asfalt, makadam Nema tehnički zahtevnih deonica. Napomena: ruta na svojoj trasi koristi i javne saobraćajnice, potrebno je biti oprezan. Beograd

Atrakcije: Vožnja ovom rutom pružiće vam priliku da se upoznate s prirodnim različitostima u Srbiji: Rezervatom biosfere Bačko Podunavlje, nacionalnim parkovima Fruškom gorom i Đerdapom. Vozićete kroz urbane centre Novi Sad i Beograd i upoznati se sa istorijom kroz posetu EUROVELO 6 Lepenskom Viru ili nekoj od tvrđava na Dunavu.

Ova međunarodna biciklistička ruta spaja Atlantski okean i Crno vinograda, i stiže u Novi Sad, koji će 2021. godine biti evropska more, a kroz Srbiju prolazi prateći Dunav. Na granici Mađarske, prestonica kulture. Hrvatske i Srbije široki se Dunav razlio u nepreglednu mrežu Iz jednog urbanog centra dolazi se u sledeći – Beograd, dinami- rukavaca i kanala. Ritske plavne šume Rezervata biosfere čan glavni grad Srbije. Bačko Podunavlje, koji je na listi zaštićenih prirodnih područja Na poslednjem delu rute priroda i istorija zajedno ostavljaju UNESCO-a, dom su bogatom životinjskom i biljnom svetu koji upečatljiv utisak: prolazeći kroz Nacionalni park u Đerdapskoj poziva da ga upoznamo. klisuri, najvećoj i najdužoj klisuri u Evropi, možete videti istorij- Ruta dalje nastavlja preko nepreglednih uzoranih panonskih po- ske atrakcije – Muzej Lepenski vir, Trajanovu tablu i Golubačku lja, prateći levu obalu Dunava, pokraj zatalasanih fruškogorskih tvrđavu. Novi Sad

2 Pešačenje i biciklizam • Aktivan odmor u Srbiji Pešačenje i biciklizam • Aktivan odmor u Srbiji 3 Eurovelo biciklističke rute EUROVELO 13

Iron Curtain Trail Stara planina, Midžor

Eurovelo 13 je međunarodna biciklistička ruta koja prolazi duž Ova ruta spaja multikulturalan sever Panonije, gradove Suboticu EUROVELO 13 zamišljene granice između nekadašnjih socijalističkih i zapadnih i Kikindu – sa zanimljivom arhitekturom i značajnim festivalima IRON CURTAIN TRAIL zemalja. U odnosu na druge zemlje „iza gvozdene zavese” Srbija posvećenim pozorištu, sovama utinama i keramici, s tajanstve- je, kao deo Jugoslavije, imala specifičan položaj. nim Istokom Srbije – pitoresknom varošicom Knjaževac i tempe- Kroz Srbiju, trasa Eurovelo 13 prolazi kroz raznovrsne krajolike: ramentnim Nišem, živim i gostoljubivim urbanim centrom Juga. 2 počinje u ravničarskim panonskim krajevima a zatim se kroz brdovite predele i zadivljujuću Đerdapsku klisuru, koja nudi veliki Putanja: Kikinda-Vršac-Bela Crkva-Kladovo- Jezero, Bela Crkva Subotica broj upečatljivih vidikovaca, penje u prelepe planine. Knjaževac-Dimitrovgrad Dužina: 700 km Težina staze: srednje teška Uređenost: označena Podloga: zemljani putevi i asfalt Nema tehnički zahtevnih deonica Napomena: ruta na svojoj trasi koristi i javne saobraćajnice, potrebno je biti oprezan. Pirot Niška tvrđava

Atrakcije: Upoznaćete se s delovima Srbije koji su manje poznati, ali će vam pružiti priliku da osetite i uživate u njihovom gostopimstvu. Subotica – grad secesije, Kikinda – grad keramike i sova, Bela Crkva sa svojim jezerima, Đerdapska klisura sa Golubačkom tvrđavom i praistorijskim arheoločkim nalazištem Lepenski Vir, preko Stara planina s najvišim vrhom Srbije Midžorom, varošice Nacionalni park »Đerdap« Knjaževac i Pirot. Stara planina

4 Pešačenje i biciklizam • Aktivan odmor u Srbiji Pešačenje i biciklizam • Aktivan odmor u Srbiji 5 Beograd i okolina

KOŠUTNJAK

3 BUKULJA

Dužina: 5 km Vreme obilaska: 1 h Avalski toranj Težina staze: laka Dužina: 4 km Uređenost: delimično označena Vreme obilaska: 1 h Ukupan uspon: - AVALA Vrsta staze: kružna Ukupan spust: 120 m Težina staze: srednje teška Visina početne tačke: 200 mnv 4 Uređenost: označena Visina krajnje tačke: 80 mnv Ukupan uspon: 500 m Podloga: zemljani put, asfalt Visina početne tačke: 270 mnv Visina krajnje tačke: 696 mnv Atrakcije: Dužina: 6,5 km Podloga: zemljani put, asfalt Ova ruta će vas provesti kroz jedan od Vreme obilaska: 2,5 h najlepših beogradskih parkova, nekada Težina staze: laka kraljevsko lovište, Košutnjak, i izvešće Uređenost: označena vas na neke od neverovatnih vidikovaca Ukupan uspon: 300 m BEOGRAD odakle će vam pući pogled na Avalu ili Visina početne tačke: 240 mnv preko Ade Ciganlije ka Novom Beogradu. Visina krajnje tačke: 260 mnv i okolina Podloga: zemljani put, asfalt

Atrakcije: Bukulja Malo je gradova na svetu u kojima je moguće promatrati hod restoranima, živopisne gradske pijace, uzbudljiv noćni život, Šetnja stazama Avale će vas provesti Atrakcije: dugih milenijuma: od praistorijske Vinčanske kulture do kelt- odlične filmske i muzičke festivale, velike mogućnosti za sportske kroz prelepe šume, pored Spomenika Ruta počinje u centru Aranđelovca kod skog Singidunuma, od pograničnog utvrđenja Rimske imperi- i rekreativne aktivnosti. Kada ste u Beogradu, obavezno posetite akva parka i vodi vas pored Narodnog je do vizantijskog i ugarskog grada, od srpske srednjovekovne i: Beogradsku tvrđavu, Hram Svetog Save, Muzej savremene neznanom junaku sagrađenom u čast muzeja i crkve, pored vila odakle počinje prestonice do razvijene trgovačke čaršije Osmanskog carstva, umetnosti, Muzej Nikole Tesle, Dvorski kompleks... vojnika poginulih u Prvom svetskom staza koja se penje ka vrhu planine od ustanaka i oslobođenja do velikih bitaka novijeg doba – sve je ratu, ka TV tornju s čijeg vidikovca Bukulja i osmatračnice visine 19 m, s koje to Beograd! Na ušću Save u Dunav, na granici Istoka i Zapada, Turistička organizacija Beograda možete videti sve četiri strane Srbije. Na se pruža veličanstven pogled na Šumadi- www.tob.co.rs srpska prestonica ima mnoštvo istorijskih slojeva i krije milion Avali postoje i dva planinarska doma u ju. Ukoliko želite, moguće je spustiti se i neverovatnih priča. Savremeni Beograd nudi najrazličitije sadr- Turistička organizacija Aranđelovca kojima se možete okrepiti pre nastavka stazom sa zapadne strane do Garaškog žaje: zavidan gastronomski izbor u tradicionalnim i savremenim www.bukovickabanja.rs Spomenik neznanon junaku, Avala pešačenja. jezera.

6 Pešačenje i biciklizam • Aktivan odmor u Srbiji Pešačenje i biciklizam • Aktivan odmor u Srbiji 7 Vojvodina GUDURIČKI VRH

Dužina: 8 km Vreme obilaska: 6 h PANONSKE STAZE Težina staze: zahtevna Uređenost: označena Ukupan uspon: 815 m Ukupan spust: 415 m Subotička peščara Visina početne tačke: 280 mnv Visina krajnje tačke: 641 mnv SUBOTIČKA PEŠČARA Podloga: zemljani put

6 Atrakcije: Vršačke planine, nekada ostrvo u Pa- nonskom moru, uzdižu se iznad grada Vršca. Uspon na najviši vrh masiva Dužina: 29 km provešće vas kroz listopadne i četinarske šume, pokraj vidikovaca s pogledom Vreme obilaska: 7h na vinograde, do vrha odakle se pogled Težina staze: laka STARI SLANKAMEN može pružiti preko ravnice čak do Fruške Uređenost: označena 7 gore. Ukupan uspon: 25 m Ukupan spust: 25 m Visina početne tačke: 110 mnv Visina krajnje tačke: 130 mnv Dužina: 8 km Vrsta podloge: zemljani i livadski putevi Vreme obilaska: 2h Težina staze: laka Atrakcije: Uređenost: označena Šetnja ovim predelima provešće vas kroz Ukupan uspon: 200 m svojevrstan muzej peščarske vegetacije Ukupan spust: 140 m koja svedoči o biljnom pokrivaču Visina početne tačke: 70 mnv Panonske nizije. Među prirodnim Visina krajnje tačke: 100 mnv retkostima je biljka šafranjika, čije je Podloga: zemljani put, makadam jedino nalazište u Srbiji baš na ovom Vršačke planine mestu. Subotička peščara je i jedno od Srem, Banat i Bačka – tri srca junačka, kako pesma kaže, geo- S obronaka Vršačkih planina moguće je čak i poleteti, jer postoji Atrakcije: područja za posmatranje ptica u Srbiji. grafski su regioni koji čine Vojvodinu. Na severu Bačke je Subo- uzletište za paraglajdere. S ovih visina mogu se promatrati – po- Staze oko Starog Slankamena, pode- tica, okružena plodnim poljima crnice i peščarom, ali takvom da lja, vinogradi, šume – ali ravnicu nikada nije moguće videti svu. ljene su na 2 manje celine. Pružaju vam voće i vinova loza u njoj uspevaju! Ovaj grad ima bogato kulturno Nije ona samo ravna, u njoj je mnogo boja i nijansi, koje se najbo- fascinantan pogled na Dunav i daju vam nasleđe i mesto je susreta kultura. Subotica je prepoznatljiva i po lje ogledaju u ukusima finih vina i slasnih jela. priliku da obiđete ostatke rimske tvrđave arhitekturi secesije. U Sremu, nad Dunavom i Tisom, hiljadama Acuminicum, spomenik Slankamenačkoj godina zagledan u širok horizont, nalazi se Slankamen. Ime je do- Turistička organizacija Vojvodine bici, a sve to okruženo voćnjacima i vino- bio po izvoru lekovite vode. Na samom istoku Banata je najviša www.vojvodinaonline.com gradima. Usput možete posetiti i neku od tačka Vojvodine, Gudurički vrh, i pod njim – grad Vršac. lokalnih vinarija.

8 Pešačenje i biciklizam • Aktivan odmor u Srbiji Pešačenje i biciklizam • Aktivan odmor u Srbiji 9 Vojvodina

STRAŽILOVO - MANASTIR GRGETEG Spomenik Branku Radičeviću

9 VRDNIK

Putanja: izletište Stražilovo-spomenik Branku Radičeviću-grebenski put-manastir Manastir Novo Hopovo Grgeteg Putanja: Vrdnik-Stara kolonija-Zmajevac Dužina: 8 km Dužina: 9 km, opciono odlazak do Nove MANASTIR HOPOVO Vreme obilaska: 2 h kolonije 17 km. Težina staze: srednje teška Uređenost: označena 10 Uređenost: označena Težina staze: laka, opciono preko Nove Ukupan uspon: 285 m kolonije srednja teška Ukupan spust: 206 m Ukupan uspon: 250 m, opcija preko Nove Visina početne tačke: 321mnv kolonije 420 m. Putanja: manastir Novo Hopovo-spomenik Visina krajnje tačke: 274 mnv Visina početne tačke: 272 mnv Sloboda-manastir Staro Hopovo Podloga: zemljani put, asfalt Visina krajnje tačke: 210 mnv Dužina: 15 km Podloga: zemljani put Vreme obilaska: 4h Atrakcije: Težina staze: srednje teška Ruta počinje od izletišta Stražilovo, kod FRUŠKA GORA Sremskih Karlovaca, odakle se put u ci- Uređenost: označena k-cak penje do groba srpskog pesnika Ukupan uspon: 368 m Branka Radičevića, i nastavlja ka asfalt- Ukupan spust: 368 m Duboka je tišina šuma, bogata je manastirska tišina, tiho je i vre- Veliki broj kvalitetnih vinarija nalazi se u ovoj oblasti, a kao pre- nom putu koji ide preko grebena planine. Podloga: zemljani put, asfalt Manastir Vrdnik nje vina. Sve to i još mnogo toga može se osluškivati na Fruškoj poznatljivi lokalni ukusi izdvajaju se dezertna vina bermet i au- Nakon kratke deonice na asfaltu,ruta se gori. Ovo šumovito ostrvo usred Vojvodine, nad Dunavom, spaja sbruh koja se divno slažu uz raznovrsne kuglofe. U neposrednoj spušta dobrim šumskim putem ka mana- Atrakcije: Atrakcije: blagorodni mir prirode i povučenog manastirskog života s plo- blizini izolovanog mira ovog Nacionalnog parka cvetaju žive stiru Grgeteg, iz druge polovine 15. veka. Ruta se od manastira Novo Hopovo iz 15. Ruta počinje kod starog rudarskog nase- dnošću i slašću vinogorja i voćnjaka. Hrastove, grabove i lipine gradske sredine – Novi Sad, Sremski Karlovci i Sremska Mitro- veka, spušta kroz šumu, prati greben pla- lja Stara Kolonija, nastavlja se šumskim šume ispresecane su mekim stazama koje izlaze na neočekivane vica – s bogatom kulturnom ponudom. nine i nastavlja pored spomenika Slobo- putem do grebena Fruške gore. Odatle vidikovce s kojih je moguće pustiti pogled daleko u beskraj ravni- da, posvećenog borcima palim za slobo- se nastavlja asfaltnim putem ka izletištu Turistička organizacija Sremski Karlovci čarskog horizonta. Preko 700 vrsta lekovitog bilja raste na ovoj du tokom Drugog svetskog rata. Nakon Zmajevac. Povratak je moguć istim pu- planini koja je čuvena po kvalitetnom medu. Od XV do XVIII veka www.karlovci.org.rs spomenika, prvo šumom,a kasnije kroz tem, a može se nastaviti dalje istim sme- na obroncima Fruške gore podignuto je čak 16 pravoslavnih ma- Turistička organizacija opštine Irig voćnjake i vinograde, ruta nastavlja pored rom do starog hotela, pa onda ka jugu nastira, koji su imali izuzetno važnu duhovnu i obrazovnu ulogu www.turorgirig.org.rs manastira Novo Hopovo do manastira prateći šumski greben do nekadašnjeg u životu Srbije. Manastir Grgeteg Staro Hopovo iz druge polovine 15. veka. rudarskog naselja Nova Kolonija.

10 Pešačenje i biciklizam • Aktivan odmor u Srbiji Pešačenje i biciklizam • Aktivan odmor u Srbiji 11 Zapadna i centralna Srbija

Reka Gradac

KLISURA REKE GRADAC

12 KRALJEV STO- VELIKI MALJEN

Putanja: manastir Ćelije-Ekocentar-konjički klub Degurić-Valjevo Dužina: 9 km Dužina: 17 km Vreme obilaska: 3 h Vreme obilaska: 5 h Težina staze: laka Težina staze: srednje teška Uređenost: označena VRHOVI DIVČIBARA Uređenost: označena Ukupan uspon: - Ukupan uspon: 450 m Ukupan spust: 250 m 13 Ukupan spust: 450 m Podloga: zemljani put Visina početne tačke: 1104 mnv Visina krajnje tačke: 970 mnv Atrakcije: Podloga: zemljani i livadski putevi Ruta prati tok reke Gradac vodeći Putanja: centar Divčibara-Golubac (1056 mnv) vas s jedne na drugu obalu reke, što -Ljuti Krš (962 mnv)-Stražara (1061 mnv)- joj daje posebnu draž. Početak rute Kraljev sto (1104 mnv)-Velika pleća (1050 nalazi se nedaleko od manastira Ćelije, mnv) ženskog manastira iz 14. veka, odakle Dužina: 17 km se makadamskim putem spuštate ka Vrste rute: kružna Ekocentru i počinjete šetnju pored reke. Težina staze: srednje teška Donji tok Gradca je popularno izletište za Uređenost: označena VALJEVSKE PLANINE mlade i često ćete nailaziti na izletnike. Ukupan uspon: 600 m Degurićka pećina, na desnoj obali reke, Ukupan spust: 600 m još je jedna od atrakcija ovog kraja. Podloga: zemljani put Zatalasan i šumovit, valjevski kraj prošaran je šljivicima i malinja- U Brankovini je moguće videti i primere tradicionalnog naro- cima. Kao kičma kroz njega krivuda– bistri Gradac. Među brdima dnog graditeljstva – sobrašice, građevine koje su služile za okup- Atrakcije: u okolini Valjeva smestili su se manastiri Pustinja, Ćelije, Lelić. ljanje naroda u vreme svetkovina i sabora. Osim rakije šljivovice, Ruta prati grebene i vrhove koji okružuju Atrakcije: Urbano jezgro grada Valjeva – živopisna stara čaršija Tešnjar, sa specijaliteti ovog kraja su i duvan čvarci, mionička gibanica kao i Divčibare. Uprkos blizini planinskog Od vikend naselja Kraljev Sto, ruta se zanatlijskim radnjama, poslastičarnicama i kafanama. Obavezno šumske borovnice i gljive. centra, neki od delova rute deluju spušta preko planina i pašnjaka do treba posetiti i Narodni muzej i Modernu galeriju, kao i Branko- udaljeno od civilizacije i možete videti potoka, a nakon toga se penje preko vinu, koju je pesnikinja Desanka Maksimović s ljubavlju opevala. Turistička organizacija Valjevo Manastir Ćelije www.divcibare.rs tragove divljih životinja. pašnjaka i šuma ka vrhu Velikog Maljena.

12 Pešačenje i biciklizam • Aktivan odmor u Srbiji Pešačenje i biciklizam • Aktivan odmor u Srbiji 13 Zapadna i centralna Srbija

SUVOBOR- DIVČIBARE

15 TAKOVO - PLANINARSKI DOM

Putanja: vrh Suvobora-Ravna gora-Riorak- Vlasovi-Planinski dom “Magleš” Dužina: 18 km Putanja: Takovo-planinarski dom „Čika Vreme obilaska: 7 h Duško Jovanović“ Težina staze: laka RAJAC - PLANINARSKI DOM Dužina: 20 km Uređenost: označena Vreme obilaska: 7 h Ukupan uspon: 520 m 16 Težina staze: laka Ukupan spust: 610 m Uređenost: označena Visina pošetne tačke: 864 mnv Ukupan uspon: 425 m Visina krajnje tačke: 978 mnv Ukupan spust: 170 m Podloga: livadski i šumski putevi, Putanja: Slavkovica-Crkvine-Debelo brdo- Visina početne tačke: 380 mnv makadam Planinarski dom Visina krajnje tačke: 625 mnv Dužina: 5,5 km Podloga: asfalt, makadam i zemljani put Atrakcije: Vreme obilaska: 2,5 h Planinski put polazi s vrha Suvobora Težina staze: laka odakle se spušta ka Ravnoj gori i dalje Uređenost: označena makadamskim putem do potoka Grab. RAJAC Put dalje nastavlja takođe na zapad gde Ukupan uspon: 480 m prolazite ispod Malog i Velikog Maljena, Ukupan spust: 75 m odakle nastavljate do Planinarskog doma Visina početne tačke: 250 mnv „Magleš”. Visina krajnje tačke: 625 mnv Rajac je planinski predeo nadomak Ljiga i Gornjeg Milanovca. U okolini Rajca posetite Takovo i Topolu, istorijska znamenita Podloga: asfalt, makadam i zemljani put Hodajući ovim predelima, pogled se otvara široko u svim pravci- mesta koja pripovedaju o kraljevskim dinastijama Karađorđe- Atrakcije: ma, vidik seže daleko i ima naročito pozitivno dejstvo na raspo- vića i Obrenovića, spa-kompleks Banje Vrujci kao i manastire Atrakcije: Ruta kreće od crkve u selu Ruta kreće iz Takova, gde je na lokalitetu loženje, jer daje osećaj smirenosti. Rajac je čuven po beskrajnim Vraćevšnicu i Bogovađu. Slavkovica na jug ka Rajcu, nakon čega Takovski grm 1815. godine podignut Drugi livadama, poput zelenog mora, i po Kosidbi na Rajcu, međuna- dolazite u zaseok Crkvine. Put dalje ide srpski ustanak. Ruta će vas šumskim rodnom takmičenju kosaca. Posetite i okolna sela i odmorite se Turistička organizacija opštine Ljig pored Doma izviđača i lagano se spuštate putevima i livadama dovesti do Predela u Eko-selu Koštunići. Ova je planina pogodna i za avanturistički www.turisticka.org ka Planinarskom domu na Rajcu. Još izuzetnih odlika „Rajac”, gde se nalazi turizam, jer je moguće bavljenje speleologijom u lokalnim peći- Turistička organizacija opštine Gornji Milanovac jedan značajan lokalitet na Rajcu je Spomenik učesnicima Kolubarske bitke i nama i jamama. www.togm.org.rs Kosidba na Rajcu Spomenik 1300 kaplara. planinarski dom „Čika Duško Jovanović”.

14 Pešačenje i biciklizam • Aktivan odmor u Srbiji Pešačenje i biciklizam • Aktivan odmor u Srbiji 15 Zapadna i centralna Srbija

KALUĐERSKE BARE VRH ZBORIŠTE -ZBORIŠTE 20 18

Manastir Rača Putanja: Mitrovac- Sekulić – Zborište Putanja: Kaluđerske bare-odmorište Dužina: 11,5 km Hajdučka česma-Bulibanovac-Zborište MANASTIR RAČA Vreme obilaska: 3 h Dužina: 13,3 km Uređenost: označena Vreme obilaska: 4 h 19 Težina staze: laka Uređenost: označena Ukupan uspon: 600 m Težina staze: laka Visina početne tačke: 1070 mnv Visinska razlika: uspon 690 m Visina krajnje tačke: 1544 mnv Visina početne tačke: 1040 mnv Putanja: Kaluđerske bare-vidikovac Visina krajnje tačke: 1544 mnv „Crnjeskovo“-manastir Rača Podloga: makadam i zemljani putevi Dužina: 6,5 km Vreme obilaska: 3 h Atrakcije: Uređenost: označena Ruta polazi s Kaluđerskih bara i vodi Težina staze: laka vas dobrim makadamskim i zemljanim Ukupan uspon: 100 m, u suprotnom TARA šumskim putevima ka vrhu Zborište. smeru 790 m Visina početne tačke: 1040 mnv Lepo je otići na Taru, a još je lepše često joj se vraćati. Nacionalni Probajte lokalnu pastrmku – na žaru, dimljenu ili u čorbi, i okrepi- Visina krajnje tačke: 930 mnv park Tara nudi mnogo mogućnosti za odmor i uživanje. Vazduh te se rakijom klekovačom. U neposrednoj blizini Tare, na obronci- Podloga: zemljani put, makadam Atrakcije: je posebno moćan i prvo će vas ošamutiti, a potom potpuno rege- ma Mokre Gore, nalaze se i atraktivna pruga Šarganska osmica Staza vas vodi od centra za posetioce nerisati. Preko 1200 različitih biljnih vrsta tu raste, a među njima i turističko naselje Drvengrad. Atrakcije: Nacionalnog parka „Tara” na izletištu je i zaštićena endemska vrsta – Pančićeva omorika. Četinarske Staza će vas kroz gustu četinarsku šumu šume Nacionalnog parka Tara spadaju u jedne od najvrednijih i Sportsko turistički centar Bajina Bašta Mitrovac, pored rezervata „Crveni dovesti do vidikovca Crnjeskovo odakle se najočuvanijih šuma Evrope! U njima živi i veoma brojna populaci- www.taradrina.com potok” – jedinstvenog staništa omorike ja najvećeg evropskog sisara – mrkog medveda. Turistička organizacija Užica vidi Sokolarica, Krstata stena, dolina reke na tresetištu do sela Sekulići. Odatle Kad se prošetate mirisnim šumama i obiđete visoke planinske vi- www.turizamuzica.org.rs Rače sa istoimenim manastirom i Bajina nastavljate šumskim i makadamskim dikovce, čiji će vam se zadivljujući pogledi urezati u sećanje, mo- Nacionalni park Tara Bašta. Staza se završava kod manastira putevima ka jednom od najlepših vrhova žete se spustiti do lepotice Drine ili do jezera Zaovine i Perućac. www.nptara.rs Rača, osnovanog u 13. veku. Tare – Zborištu.

16 Pešačenje i biciklizam • Aktivan odmor u Srbiji Pešačenje i biciklizam • Aktivan odmor u Srbiji 17 VISOKA TARA

Putanja: Šljivovica-Tarabića brdo-Grebenski put-Lokvica-Osluša-Sokolina-Rustine- Šljivovica Zaovinsko jezero CARSKA TARA VISOKA GORA Drvengrad Dužina : 26 km Vrsta rute: kružna 24 25 MITROVAC - PREDOV KRST Uređenost: označena ŠARGAN Visinska razlika: 380 m 21 26 Ukupan uspon: 1183 m Putanja: Kaluđerske bare-Dobro polje-Ljuto Putanja: Šargan-Milekići-Iver-Aleksandrići- Ukupan spust: 1183 m polje-Tankosin Grob-Mitrovac-Rastište- Kotroman-Glibetići Podloga: šumski i makadamski putevi i Perućačko jezero-Perućac Dužina rute: 34 km asfalt. Putanja: Glibetići-Šargančica-Šargan- Putanja: Mitrovac-Rastište-Jokići-Predov Dužina rute: 42 km Uređenost: označena Banjska stena Nema tehnički zahtevnih deonica. Jatare-Glibetići krst Vreme obilaska: 8 h Visina početne tačke: 950 mnv Dužina rute: 16 km Dužina: 14,6 km Uređenost: označena Visina krajnje tačke: 580 mnv VIDIKOVAC BANJSKA STENA Vrsta rute: kružna Vreme obilaska: 5 h Visinska razlika: 851 m Ukupan uspon: 1883 m Uređenost: označena Uređenost: označena Ukupan uspon: 1731 m Ukupan spust: 2255 m 22 Visina početne tačke: 580 mnv Težina staze: srednje teška Ukupan spust: 2537 m Podloga: zemljani put, makadam i asfalt Visina krajnje tačke: 580 mnv Ukupan uspon: 680 m Podloga: makadam, asfalt Ukupan uspon: 1177 m Visina početne tačke: 1070 mnv Nema tehnički zahtevnih deonica. Atrakcije: Ukupan spust: 1177 m Visina krajnje tačke: 1085 mnv Ruta će vas provesti obroncima Tare sa Putanja: Mitrovac-Banjska Stena Podloga: zemljani i livadski putevi Podloga: asfalt i zemljani put Atrakcije: strane Mokre Gore od mesta Šargan, Dužina: 6 km Ne postoje tehnički zahtevne deonice Ako želite da se upoznate s Tarom, onda preko skijališta Iver do mesta Glibetići. Vreme obilaska: 1,5 h je ova ruta dobar izbor. Start rute je na Iako se čini da vas čeka veliki spust, pre Atrakcije: Uređenost: označena Atrakcije: lokalitetu Kaluđerske bare, odakle se kroz toga je potrebno savladati i nekoliko Ruta vas od izletišta Mitrovac, dobrim Težina staze: laka Ruta polazi od Edukativnog centra NP izletište Mitrovac, gde se nalazi rezervat uspona od kojih će onaj na lokaciji Bukov makadamskim i zemljanim putem Ukupan uspon: 105 m Tara u mestu Šljivovica, čuvenom po pro- „Crveni potok”, vozite preko Rastišta i kraj zahtevati od vas da bicikl gurate. kroz šume Pančićeve omorike, jele, Visina početne tačke: 1070 mnv izvodnji domaće rakije od šljive, i preko spuštate do jezera Perućac gde se možete smrče, bora, vodi do najudaljenijeg i Visina krajnje tačke: 1063 mnv Tarabića brda vas dovodi do vidikovca osvežiti. najočuvanijeg dela Nacionalnog parka Podloga: asfalt, makadam i zemljana „Osluša”odakle možete videti reku Drinu i Tara, Predovog krsta, gde je stanište podloga Šarganska osmica našao i najveći sisar ovog podneblja – Bajinu Baštu. Ruta nastavlja do najsu- vljeg mesta na Tari, naselja Sokolina, u mrki medved. Atrakcije: Atrakcije: čijoj se blizini nalazi i rezervat„Kanjon Ova edukativna staza za šetnju dovešće Pored prirodnih lepota, Mokra Gora Pančićeva omorika Rače” – stanište mrkog medveda. vas makadamskim putem kroz šumu od poznata je i po Šarganskoj osmici, pruzi . centra za posetioce Nacionalnog parka uskog koloseka koja ovaj teren savladava „Tara” na Mitrovcu, kroz rezervat „Crveni na neobičan način, kao i „Drvengradu”, potok”, do uređenog vidikovca Banjska turističkom naselju poznatog filmskog stena, odakle se pogled pruža na zelenu reditelja Emira Kusturice. Ova ruta Drinu i jezero Perućac. Staza je opremlje- prikazaće vam Šargansku osmicu iz na edukativnim tablama uz pomoć kojih potpuno novog ugla i bićete očarani se posetioci upoznaju s florom i faunom prelepim terenom, vidikovcima i Tare. nezaboravnim spustom.

18 Pešačenje i biciklizam • Aktivan odmor u Srbiji Pešačenje i biciklizam • Aktivan odmor u Srbiji 19 Atrakcije: Zapadna i centralna Srbija STAZA SPOMENIK Ova staza predstavlja pravi planinarski 27 poduhvat jer ćete se pored Spomenika borcima iz Drugog svetskog rata i naselja Gajevi popeti do vrha Čigota odakle se pruža pogled preko visoravni Zlatibora ka Putanja: Institut Čigota-Spomenik Maljenu, Povlenu, Ovčaru i Kablaru. Dužina: 3 km Vreme obilaska: 1 h Težina staze: laka Uređenost: označena Ukupan uspon: 90 m MALI SEMEGNJEVSKI KRUG Ukupan spust: - 30 Visina početne tačke: 982 mnv Visina krajnje tačke: 1072 mnv Površina: asfalt, popločana staza Muzej na otvorenom »Staro selo« - Sirogojno Putanja: Zlatibor-česma Oko-Veliki Breg- Atrakcije: Viogorić-Semegnjevo-Železnička stanica- Staza počinje kod instituta Čigota. ZLATIBOR - TARA Selište-Zlatibor Ova laka staza može vas zavarati, jer Dužina rute: 32 km kontinuiran uspon zahteva da se potrudite. 29 Vreme obilaska: 6-8h Završetak staze je kod Spomenika borcima Težina staze: laka iz Drugog svetskog rata. Uređenost: označena Putanja: Zlatibor-Česma na Oku-Veliki Breg- Ukupan uspon: 1431 m Savino brdo-Šargan-Miloševac-Mitrovac Ukupan spust: 1431 m Dužina rute: 48 km Podloga: zemlja, makadamski put i asfalt Vreme obilaska: 8 h Nema tehnički zahtevnih deonica Težina staze: srednje teška Uređenost: označena Ukupan uspon: 2621 m STAZA ČIGOTA Ukupan spust: 2500 m Visina početne tačke: 980 mnv 28 Visina krajnje tačke: 1082 mnv ZLATIBOR Podloga: zemlja, makadamski put Nema tehnički zahtevnih deonica

Prostrani proplanci blago zatalasane zlatiborske visoravni po- Ski-centar Tornik tokom cele godine za porodicu nudi različite Putanja: centar Zlatibora-Spomenik-Gajevi- Atrakcije: zivaju vas da hodate lagano i dišete duboko: na ovom mestu rekreativne i sportske sadržaje: atraktivne panoramske vožnje Čigota Početak rute je u centru turističkog susreću se morski i planinski vazduh i čitava planina je vazduš- šestosednom žičarom, uzbudljivo spuštanje bobom na šinama i Dužina: 11,2 km mesta Zlatibor. Staza prolazi pored Atrakcije: na banja. Pašnjaci i livade ispresecani su potocima, a čuveni su i zabavni „tjubing” i zimske sportove. Vreme obilaska: 3 h spomen-česme na Oku, podignute u Ova rekreativna biciklistička kružna ruta mnogi zlatiborski izvori: Hajdučka česma, Zaugline, Dunjića vre- Težina staze: laka slavu boraca iz Prvog svetskog rata, preko provešće vas jednim od najlepših predela lo, Jovanove vode... Turistička organizacija Zlatibor Uređenost: označena brda Šargan i turističkih atrakcija etno- na Zlatiboru – semegnjevskom visoravni, Tradicionalne kuće ovog kraja su brvnare, a najlepši primeri sta- www.zlatibor.org.rs Ukupan uspon: 615 m rih zlatiborskih kuća, mlekara, vajata, kačara premešteni su u je- sela Drvengrad i Šarganske osmice, ispod blago zatalasanim livadskim i šumskim dinstveni Muzej na otvorenom „Staro selo” u Sirogojnu. Ovaj Visina početne tačke: 998 mnv vrha Zborište, odakle blagim spustom putevima sve do sela Semegnjeva. muzej posvećuje veliku pažnju negovanju i očuvanju narodnih Visina krajnje tačke: 1359 mnv kroz zaseok Sekulići dolazite do izletišta Povratak na Zlatibor dug je 14 km, običaja i starih zanata. Površina: zemljana podloga Mitrovac na Tari. asfaltnim putem.

20 Pešačenje i biciklizam • Aktivan odmor u Srbiji Pešačenje i biciklizam • Aktivan odmor u Srbiji 21 Zapadna i centralna Srbija VIDIKOVAC MOLITVA

Dužina: 6 km Vreme obilaska: 3,5 h Težina staze: srednje teška Uređenost: označena Ukupan uspon: 400 m Ukupan spust: 400 m UVAC Podloga: zemljana podloga

Atrakcije: Planinska reka Uvac teče od Zlatara do Zlatibora, prvo slobod- Ako volite uzbuđenja, s visina se možete spustiti u tajnovito Pešačka staza polazi od lokaliteta Krstac, nim tokom, kroz čitav niz spektakularnih meandara, a zatim i podzemlje i posetiti i Ušačku i Ledenu pećinu! Nadomak kanjo- 5 km od Sjenice i ide obodom Uvačkog je- kroz nekoliko jezera. U ovom kraju voda poprima divne oblike: na Uvca su i Nova Varoš, Priboj i Prijepolje. Ne propustite da osim meandara tu su i slapovi Sopotnice, brzaci Lima, uski kanjon posetite Muzej u Prijepolju i srednjovekovni manastir Mileševu zera do vidikovca Molitva, s kog se pruža Mileševke, a zatim i mirna površ Zlatarskog jezera. Na mestu sa slavnom freskom Belog anđela. Svakako probajte heljdopitu, spektakularan pogled na kanjon Uvca. susreta mediteranskih i planinskih uticaja, svetli Zlatar ima re- zlatarski sir i lekoviti planinski napitak vodnjiku. Tokom šetnje sigurno je da ćete videti kordan broj sunčanih dana, pa je odblesak šuma na bistroj vodi beloglavog supa, simbol ovog Specijalnog NAPOMENA: Svaku posetu vidikovcu i moguće videti u svim nijansama zelene boje. Najlepši pogled na Turističko sportski centar Zlatar korišćenje pešačkih staza potrebno je najaviti rezervata prirode. Posetu je potrebno ovu lepotu sigurno imaju beloglavi supovi, a od nedavno i crni www.zlatar.org.rs Upravi Specijalnog rezervata prirode radi najaviti i kupiti ulaznicu u Specijalnom lešinari i bele kanje, koji moćnim krilima sporo krstare zlatarskim Specijalni rezervat prirode Uvac obezbeđivanja pratnje čuvara zaštićenog rezervatu prirode Uvac kod čuvara područja. nebom. www.uvac.org.rs zaštićenog područja. Beloglavi sup

Vidikovac Molitva

22 Pešačenje i biciklizam • Aktivan odmor u Srbiji Pešačenje i biciklizam • Aktivan odmor u Srbiji 23 Zapadna i centralna Srbija KABLAR

Dužina rute: 29 km Vrsta rute: kružna Vreme obilaska: 6-8h Težina staze: srednje teška Uređenost: označena Ukupan uspon: 790 m Ukupan spust: 795 m OVČAR JELICA Visina početne tačke: 277 mnv 33 34 Visina krajnje tačke: 277 mnv Podloga: zemlja, makadamski put i asfalt Nema tehnički zahtevnih deonica

Dužina rute: 16 km Dužina rute: 8 km Težina staze: teška Težina staze: laka Uređenost: označena tablama Uređenost: označena Ukupan uspon: 790 m Ukupan uspon: 272 m Ukupan spust: 157 m Ukupan spust: 159 m Visina početne tačke: 277 mnv Visina početne tačke: 743 mnv Visina krajnje tačke: 985 mnv Visina krajnje tačke: 879 mnv Podloga: zemlja, makadamski put i asfalt Podloga: zemlja, makadamski put i asfalt. Nema tehnički zahtevnih deonica Nema tehnički zahtevnih deonica

Atrakcije: Atrakcije: Ruta počinje u centru Ovčar banje i vodi Ruta ide prevojima planine Jelice, kroz če- do prirodne atrakcije ovog kraja Banjs- tinarske i listopadne šume. Ovaj predeo kog potoka, preko zaseoka Dučalovića je slabo naseljen tako da imate priliku da ka vrhu Ovčara s kog se pogled pruža ka uživate u netaknutoj prirodi. Na ruti se meandrima Zapadne Morave. Posebna za- nalaze 2 vidikovca Goračići i Crna stena, OVČAR-KABLAR nimljivost su 2 kraka rute koji vas vode do najviši vrh Jelice, odakle se pruža pogled manastira Svete Trojice, kao i manastira na celo Dragačevo. i Dragačevo Sretenje.

Atrakcije: Usečena među Kablarom i Ovčarom, klisura Zapadne Morave U dolinama, pod Ovčarom i Kablarom i u Guči, održavaju se mu- Ovom rutom izaći ćete na vidikovac na ima blage šumovite zaravni, na kojima je skriven niz manastira zički festivali posvećeni zvucima milozvučne frule i temperamen- vrhu Kablara odakle se pruža fantastičan iz kojih se otvara pogled ka mirnim rečnim meandrima. Mana- tne trube. Specijaliteti ovog kraja su svadbarski kupus kuvan u pogled na meandre Zapadne Morave. stiri Ovčarsko-kablarske klisure dugi niz vekova u skladnoj su zemljanom loncu i vruća proja uz čačanski kajmak. Usput možete posetiti srednjevekovne zajednici s krajolikom i predstavljaju mesta hodočašća. Pešačke manastire Nikolje i Uspenje i videti trasu i biciklističke staze od vrhova Ovčara i Kablara pa sve do planine Turistička organizacija Čačka stare pruge uskog koloseka koja je pre više Jelice, prolaze kroz duboke šume lipe, graba i jasena a i preko ora- www.turizamcacak.org.rs nica, polja i voćnjaka. Na ulazu u ovaj zaštićeni prirodni predeo Turistička organizacija Dragačevo od 100 godina kroz tunele prolazila klisu- nalazi se Ovčar banja. www.turizamdragacevo.org rom. Manastir Sretenje

24 Pešačenje i biciklizam • Aktivan odmor u Srbiji Pešačenje i biciklizam • Aktivan odmor u Srbiji 25 STJENIK - ZELENA RUTA STJENIK-OD MANASTIRA STJENIK DO RUTE NA JELICI 37 38

Dužina rute: 3,1 km Dužina rute: 4,5 km Težina staze: srednje teška Težina staze: srednje teška Uređenost: označena Uređenost: označena Ukupan uspon: 15 m Ukupan uspon: 411 m Ukupan spust: 152 m Ukupan spust: 86 m Visina početne tačke: 307 mnv Vrh Kablara Visina početne tačke: 257 mnv Visina krajnje tačke: 460 mnv Visina krajnje tačke: 573 mnv Podloga: asfalt Podloga: zemlja, makadamski put i asfalt STJENIK STJENIK Nema tehnički zahtevnih deonica - NARANDŽASTA RUTA - CRVENA RUTA Nema tehnički zahtevnih deonica. Atrakcije: 35 36 Asfaltnim putem ruta vas dovodi do manastira Ježevica iz 14. veka koji je po naro- dnom predanju podigao velikaš ban Milu- tin. Dužina rute: 4 km Dužina rute: 7,2 km Težina staze: srednje teška Težina staze: srednje teška Uređenost: označena Uređenost: označena Atrakcije: Ukupan uspon: 187 m Ukupan uspon: 353 m Kroz prirodne lepote ovog kraja ruta će Ukupan spust: 1 m Ukupan spust: 53 m vas dovesti do manastira Stjenik, koji su Visina početne tačke: 257 mnv Visina početne tačke: 257 mnv po predanju podigli srpski velikaši braća Visina krajnje tačke: 329 mnv Visina krajnje tačke: 573 mnv Mrnjavčevići u 14 veku. Od ove rute kreću Podloga: asfalt Podloga: makadamski put i asfalt. brojne pešačke staze kojima možete izaći Nema tehnički zahtevnih deonica Nema tehnički zahtevnih deonica. na neki od vidikovaca ovog kraja.

Manastir Blagoveštenje Trnavsko

Atrakcije: Manastir Blagoveštenje Trnavsko, podignut u 13. veku predstavlja atrakciju ove rute. U manastiru je 1814. godine podignu- ta Hadži Prodanova buna. Meandri Zapadne Morave Zapadna Morava

26 Pešačenje i biciklizam • Aktivan odmor u Srbiji Pešačenje i biciklizam • Aktivan odmor u Srbiji 27 Zapadna i centralna Srbija

BORJE - ZELENA RUTA

BORJE - CRVENA RUTA

39 Dužina rute: 4,8 km Težina staze: laka Uređenost: označena Ukupan uspon: - Dužina rute: 4,5 km Ukupan spust: 335 m Težina staze: srednje teška Visina početne tačke: 870 mnv Uređenost: označena Visina krajnje tačke: 563 mnv Ukupan uspon: 411 m Podloga: zemlja, makadamski put i asfalt. Ukupan spust: 86 m BORJE - NARANDŽASTA RUTA Nema tehnički zahtevnih deonica Visina početne tačke: 563 mnv 40 Visina krajnje tačke: 896 mnv Atrakcije: Podloga: zemlja, makadamski put i asfalt. Zelena ruta zatvara krug koji čine Crvena Nema tehnički zahtevnih deonica i Narandžasta staza. Početak Zelene rute nalazi se kod Lovačke kuće i stazom kroz Atrakcije: Dužina rute: 2,3 km neotkrivene delove Borja dovešće vas do Ruta vas vodi pored jezera Čomage i pre- Težina staze: laka Jošaničke banje. Sve vreme dok prolazite ko vidikovca Borje, zemljanim putevima Uređenost: označena kroz ove predele imate divan pogled na KOPAONIK do jezera Borjak i vidikovca Dubovske Ukupan uspon: 185 m vrhove Kopaonika. bačije. Ukupan spust: 5 m Visina početne tačke: 680 mnv Možete posetiti Kopaonik i tamo ostati nedeljama, a da svaki dan S planinskih obronaka dolaze i lokalna jela: slatko od šumskih ja- Visina krajnje tačke: 869 mnv radite nešto novo: cele godine Nacionalni park Kopaonik i nje- goda, sok od borovnica, šnicle od koprive i kraljevački kajmak koji Podloga: zemlja, makadamski put i asfalt. gova okolina nude širok izbor raznolikih aktivnosti. Leti se ovde se jede uvek i uz sve! Na termalnim izvorima nalazi se Jošanička Nema tehnički zahtevnih deonica možete baviti jahanjem, paraglajdingom, streličarstvom, videti banja. U neposrednoj blizini planine Kopaonik je srednjovekovni brzake i kanjon reke Samokovke ili vodopad Jelovarnik, brati le- manastir pod zaštitom UNESCO-a – Studenica. Atrakcije: kovito bilje i šumske borovnice... Zimi, Kopaonik postaje najpo- sećeniji skijaški centar Srbije. Duge pešačke staze, preko livada Turistička organizacija Raška Narandžasta ruta Borje ide paralelno s i kroz šume, vode do mesta neobičnih naziva: Nebeske stolice, www.raska-turizam.rs crvenom do odvajanja odakle vas vodi po- Oštro koplje, Suvo rudište, Debela glava. Nacionalni park Kopaonik red vodopada Tijanićki potok kroz šumu www.npkopaonik.com do Lovačke kuće.

28 Pešačenje i biciklizam • Aktivan odmor u Srbiji Pešačenje i biciklizam • Aktivan odmor u Srbiji 29 Istočna i jugoistočna Srbija

Planina Radan

STAZA RADANSKIH VODA

Putanja: Izvor Borinske reke -Deli voda- Marino Kale-Brestovačko jezero Dužina rute: 16,6 km STAZA PANORAMA Težina staze: laka STAZA LEGENDI 42 Uređenost: označena Visina početne tačke: 870 mnv 45 Visina krajnje tačke: 563 mnv Podloga: zemljani i makadamski put Putanja: Gajtanska vrata-Sopot-Slišane Nema tehnički zahtevnih deonica Putanja: Prolom Banja-crkva Lazarica- Dužina rute: 16,6 km Djurdjevići-Đavolja Varoš Težina staze: laka Atrakcije: Dužina rute: 16 km Uređenost: označena Tema ove staze je voda, lokalni potoci i Težina staze: laka Visina početne tačke: 874 mnv reke. Staza počinje kod izvora Obreške Uređenost: označena Visina krajnje tačke: 555 mnv reke i vodi niz Izvorski potok do Delivode. Visina početne tačke: 550 mnv Podloga: zemljani, makadamski put i Kasnije, prateći tok Puste reke stižete do Visina krajnje tačke: 700 mnv asfalt Brestovačkog jezera. Podloga: zemljani i makadamski put Nema tehnički zahtevnih deonica STAZA “TRADICIJA I ZANATI” Nema tehnički zahtevnih deonica

Atrakcije: 44 Atrakcije: Kao što i naziv staze kaže, ovaj put s Ovaj put će vas voditi kroz neka od prevoja Gajtanska vrata nudi panoramski najmisterioznijih mesta u celoj Srbiji. pogled na sever prema Borincu i na jug ka Početak rute je u Prolom banji , a RADAN PLANINA selu Gornji Gajtan. Putanja: Prekopčelica -Prekopolje-Slišane nastavljate ka crkvi Lazarici, oko koje Dužina rute: 13,7 km rastu uvijena stabla šljiva i završavate u Na planini Radan priroda je stvorila čitav niz pojava pred kojima Za ljubitelje istorije moguća je poseta Pločniku – neolitskom Težina staze: laka Đavoljoj varoši, mestu koje zbog svojih lokalitetu kasne vinčanske kulture ili carskom vizantijskom na- ostajemo začuđeni: neobično veliki broj raznolikih lekovitih iz- Uređenost: označena zemljanih figura i odsustva vegetacije vora, jedinstvene oblike reljefa, mesto na kojem voda naizgled lazištu – Caričinom gradu. Da osetite ukuse radanskog kraja, Visina početne tačke: 870 mnv budi maštu posetilaca. teče uzbrdo... Upravo na ovoj planini nalazi se Đavolja varoš: u probajte: pečenje ispod sača, hleb iz crepaje, med iz Prekopčelica, Visina krajnje tačke: 563 mnv strmom useku posetioce dočekuju dve stotine visokih zemljanih rakiju od divlje kruške. Podloga: zemljani i makadamski put stubova. Za ovaj prirodni erozivni fenomen narodno predanje ve- Nema tehnički zahtevnih deonica zuje mnoga verovanja, a jedno od najlepših poziva sve koji ovde Turistička organizacija opštine Kuršumlija dođu da maramicu kojom prebrišu čelo tu i ostave, kako bi sve www.tokursumlija.rs Atrakcije: Ovaj jednostavan put počinje u brige ostavili za sobom. Iz dubina Radana na površinu izlaze leko- Prolom banja vite vode, pa se tu nalaze: Prolom banja, čuvena po vodi za piće, www.prolombanja.com selu Prekopčelica i vodi kroz sela sa starim Lukovska banja, s preko 30 termalnih izvora i Sijarinska banja, u kućama izgrađenim u tradicionalnom kojoj voda na površinu izlazi u 12 metara visokom gejziru! stilu od drveta, kamena i gline. Đavolja varoš

30 Pešačenje i biciklizam • Aktivan odmor u Srbiji Pešačenje i biciklizam • Aktivan odmor u Srbiji 31 Istočna i jugoistočna Srbija

USPON NA TREM

Suva planina 48

USPON NA MIDŽOR

46 Putanja: Bojanine vode-Devojački grob-vrh Trem Dužina: 12,9 km Vreme obilaska: 7 h Putanja: Planinarski dom-Babin zub-vrh Težina staze: zahtevna Midžor Uređenost: označena Dužina: 8 km Planina Rtanj Ukupan uspon: 1900 m Vreme obilaska: 3 h Visina početne tačke: 864 mnv Težina staze: srednje teška USPON NA RTANJ Visina krajnje tačke: 1809 mnv Uređenost: označena Podloga: zemljana staza Ukupan uspon: 616 m 47 Ukupan spust: 52 m Atrakcije: Visina početne tačke: 1550 mnv Uspon počinje kod Planinarskog doma Visina krajnje tačke: 2169 mnv na Bojaninim vodama. Iako je uspon Podloga: zemljani put Dužina: 6 km zahtevan, nakon izlaska na greben Vreme obilaska: 3 h planine bićete nagrađeni fantastičnim Atrakcije: Težina staze: zahtevna pogledom na Nišku, Belopalanačku i Staza za uspon na najviši vrh Srbije polazi Uređenost: označena Zaplanjsku kotlinu. iz Planinarskog doma koji je smešten Ukupan uspon: 1000 m ispod impresivnih stena Babin zub, Ukupan spust: 4 m ISTOČNA SRBIJA jednog od vrhova Stare planine. Uspon Visina početne tačke: 560 mnv će vas voditi putem livadskih staza Visina krajnje tačke: 1566 mnv Rtanj, Suva i Stara planina stoje kao visoki čuvari nad istočnom Gradski centri – Niš, Knjaževac, Pirot, Sokobanja – nude mo- do grebena planine kojim paralelno s Podloga: zemljani put i južnom Srbijom, tu su od davnina i znaju mnoge tajne. Prirodna gućnost za upoznavanje kulturne baštine ovog kraja: antičkih bugarskom granicom nastavljate do vrha raznolikost Suve i Stare planine pravi je dragulj Srbije, a ove ob- lokaliteta Mediane i Felix Romuliane, narodnih rukotvorina – Midžor. Atrakcije: lasti prepoznate su i kao međunarodno značajne za zaštitu ptica, pirotskih ćilima i dvopređnih čarapa, savremenog muzičkog i Rtanj predstavlja atrakciju zbog oblika insekata i biljaka. Raznovrsni su i tradicionalni lokalni specijali- filmskog stvaralaštva... piramide koji budi maštu i odavno teti: pita od sukanih kora, pirotski kačkavalj i peglane kobasice, predstavlja planinu legendi i misterije. pihtije od boba, belmuž i jela od paprike vrtke. Čist vazduh i čista Turistička organizacija opštine Knjaževac Staza krivuda južnim obroncima planine voda spadaju u posebne darove ovog kraja pa je sasvim uobičaje- www.toknjazevac.org.rs i izvodi vas na jedan od najinteresantnijih no tokom šetnje se okrepiti izvorskom planinskom vodom. Poš- Turistička organizacija Sokobanja tujući prirodu, moguće je uživati u modernom ski-centru Stara www.tosokobanja.rs vrhova Srbije. Na vrhu se nalazi razrušena planina ili se prepustiti blagotvornom dejstvu vode u Sokobanji Turistička organizacija Niš kapela, za koju legenda kaže da je u njoj i Niškoj banji. www.visitnis.com bilo sakriveno zlato.

32 Pešačenje i biciklizam • Aktivan odmor u Srbiji Pešačenje i biciklizam • Aktivan odmor u Srbiji 33 Istočna i jugoistočna Srbija VIDIKOVAC PLOČE

Dužina: 3,5 km Đerdap - Mali kazan Vreme obilaska: 1,5 h Težina staze: srednje teška Atrakcije: VIDIKOVAC MALI ŠTRBAC Uređenost: označena Ovom rutom se kroz šume kitnjaka, Visinska razlika: 240 m 52 graba i cera dolazi do vidikovca Kovilovo, Visina početne tačke: 90 mnv s kog se pruža vidik na Donjomilanovačku Visina krajnje tačke: 355 mnv kotlinu, Treskavac (Lepenski Vir), Greben, Podloga: zemljana staza ĐERDAP Porečko ostrvo koje izranja iz Dunava Dužina: 7,1 km kada je vodostaj nizak, kao i Donji Atrakcije: Vreme obilaska: 4 h Milanovac. Ruta će vas kroz šume NP „Đerdap” Težina staze: srednje teška provesti do vidikovca Ploče iznad klisure STAZA ZLATNO JEZERO Uređenost: označena Mali Kazan, mesta gde se Dunav sužava Visinska razlika: 372 m na samo 90 m širine. Ukoliko budete 51 Visina početne tačke: 254 mnv pažljivi, možete videti i sivog sokola, Visina krajnje tačke: 626 mnv jednu od mnogobrojnih ptica Đerdapa. Podloga: zemljana staza

Dužina: 4,3 km Atrakcije: Vreme obilaska: 1 h Ruta kreće s Đerdapske magistrale od Težina staze: laka lokaliteta Golo brdo, prolazi kroz šume Uređenost: označena NP Đerdap i završava se na vidikovcu Visinska razlika: 166 m Mali Štrbac, s kog se pruža veličanstven Visina početne tačke: 142 mnv pogled na Dunav i najužu klisuru u Visina krajnje tačke: 308 mnv Đerdapu – Mali Kazan. Podloga: zemljana staza

VIDIKOVAC KOVILOVO Atrakcije: Edukativna staza osmišljena i uređena 50 da svaki posetilac, bez obzira na Đerdapska klisura nalazi se na samom istoku Srbije, na granici s Đerdapsku klisuru moguće je doživeti i s vode, ploveći brodom niz godine, može samostalno da je pređe. Rumunijom. Od Gvozdenih vrata, kojima se u klisuru ulazi, tok moćni Dunav, a i sa strmih obala i mnogobrojnih vidikovaca. Mu- Staza je opremljena sa 12 edukativnih Dunava dramatično se menja: od razvučenog i laganog ritma zej Lepenski vir predstavlja nam tajnovitu praistorijsku civilizaci- kojim je tekao kroz Srednju Evropu, na ovom mestu veliki Dunav ju, a srednjovekovna Golubačka tvrđava stoji na skoro okomitim i interaktivnih tabli raspoređenih duž Dužina: 1,2 km pokazuje nam novo i jednako zadivljujuće lice jer počinje da se vi- liticama i dalje ozbiljno stražari na kapiji Đerdapske klisure. 4 km staze s kojih se posetioci mogu Vreme obilaska: 40 min. jugavo probija kroz tesnace. Oko ovog uzbudljivog susreta vode informisati o flori i fauni NP „Đerdap”. Težina staze: laka i kamena, roji se život. Biljni svet je bogat i obuhvata čitav niz TO Golubac reliktnih i zaštićenih vrsta. U šumovitom brdskom i planinskom www.togolubac.rs, Uređenost: označena NAPOMENA: Svaku posetu vidikovcima i pojasu žive i veliki predatori – poput mrkog medveda, balkans- TO Majdanpek Visinska razlika: 90 m korišćenje pešačkih staza u Nacionalnom kog risa, vuka, šakala, kao i veliki broj ptica. Na samom ulazu u www.toom.rs Visina početne tačke: 398 mnv parku potrebno je najaviti Upravi Nacionalnog parka „Đerdap“ radi obezbeđivanja pratnje klisuru nalazi se Labudovo okno – najveće zimovalište vodenih NP Đerdap Visina krajnje tačke: 358 mnv čuvara zaštićenog područja. ptica u Srbiji i ujedno omiljena destinacija za posmatranje ptica. www.npdjerdap.org Podloga: zemljana staza

34 Pešačenje i biciklizam • Aktivan odmor u Srbiji Pešačenje i biciklizam • Aktivan odmor u Srbiji 35 SRBIJA - KARTA PEŠAČKIH I BICIKLISTIČKIH STAZA EUROVELO BICIKLISTIČKE RUTE EUROVELO6 1. EUROVELO 6 2 EUROVELO 13 Iron Curtain Trail 2. EUROVELO 13 6 BEOGRAD I OKOLINA 1 3. Košutnjak 4. Avala 5. Bukulja

VOJVODINA PANONSKE STAZE 6. Subotička peščara 7. Stari Slankamen 8. Gudurički vrh FRUŠKA GORA 9. Stražilovo - manastir Grgeteg 10. Manastir Hopovo 11. Vrdnik

9 11 10 7 8

3 4 52 49

50 51 5 12 14 16 1 13 15 17

22 21 18 32 24 19 20 33 25 23 35 26 37 29 36 34 47 27 28 30 38

31 46 39 41 40

45 43 42 2 44

ZAPADNA I CENTRALNA SRBIJA ZLATIBOR ISTOČNA I JUGOISTOČNA SRBIJA VALJEVSKE PLANINE 27. Staza Spomenik RADAN PLANINA 12. Klisura reke Gradac 28. Staza Čigota 42. Staza Panorama 13. Vrhovi Divčibara 29. Zlatibor-Tara 43. Staza Radanskih voda 14. Kraljev Sto - Veliki Maljen 30. Mali semegnjevski krug 44. Staza “Tradicija i zanati” RAJAC UVAC 45. Staza legendi 15. Suvobor - Divčibare 31. Vidikovac Molitva ISTOČNA SRBIJA 16. Rajac - Planinarski dom OVČARSKO-KABLARSKA KLISURA I DRAGAČEVO 46. Uspon na Midžor 17. Takovo - Planinarski dom 32. Kablar 47. Uspon na Rtanj TARA 33. Ovčar 48. Uspon na Trem 18. Kaluđerske bare-Zborište 34. Jelica ĐERDAP 19. Manastir Rača 35. Stjenik - narandžasta ruta 49. Vidikovac Ploče 20. Vrh Zborište 36. Stjenik - crvena ruta 50. Vidikovac Kovilovo 21. Mitrovac-Predov krst 37. Stjenik – zelena ruta 51. Staza Zlatno jezero 22. Vidikovac Banjska stena 38. Stjenik - od manastira Stjenik do rute na Jelici 52. Vidikovac Mali Štrbac 23. Visoka Tara pešačka 24. Carska Tara KOPAONIK 25. Visoka Gora 39. Borje - crvena ruta 26. Šargan 40. Borje - narandžasta ruta 41. Borje - zelena ruta KORISNE INFORMACIJE

Putne isprave Planinarski savez Srbije Gorska služba spasavanja Građani EU, Švajcarske, Norveške i Islanda Planinarski savez danas okuplja 152 plani- Osnovni zadatak Gorske službe spasa- mogu da koriste samo važeću ličnu narska kluba/društva širom Srbije sa više vanja Srbije, dobrovoljne, neprofitne kartu. Za ostale zemlje potreban je važeći od 15.000 članova, koji organizuju oko organizacije, je pomoć i spasavanje ljudi pasoš, dok je za neke zemlje potrebna 3000 izleta godišnje. u nepristupačnim planinskim i urbanim viza. uslovima. Oni se brinu o mreži pešačkih i plani- Transport narskih puteva i staza koji su zakonom Tokom cele godine spasioci Gorske službe Air Serbia definisani kao sportski i turistički objekti. spasavanja dežuraju u planinskim centri- +381 11 3112 123 Dužina mreže pešačkih i planinarskih ma Srbije čime pružajući dodatnu sigur- www.airserbia.com puteva i staza u Srbiji je oko 6.000 km. nost ljubiteljima kako zimskih sportova, Planinarski savez Srbije, pored brige o tako i zaljubljenicima u planine leti. Aerodrom „Nikola Tesla“ Beograd kvalitetu planinarskih staza, vrši obuku i +381 (0)11 209 4444 izdaje licence za planinarske vodiče i brine Za pomoć na skijaškoj stazi, ili u bilo www.beg.aero o bezbednosti u planinama Srbije kroz rad kojoj opasnoj situaciji koja se odnosi na Železnice Srbije Gorske službe spasavanja. kretanje i boravak u planini, obratite se +381 (0)11 3602 899 spasiocima Gorske službe spasavanja www.zeleznicesrbije.com Planinarski savez Srbije član je Internaci- Srbije: INFORMATIVNI CENTAR Beogradska autobuska stanica BAS onalne planinarske organizacije (UIAA), PRODAVNICA SUVENIRA +381 (0)11 2636 299 Evropske pešačke asocijacije (ERA), Stanica Beograd: TURISTIČKE ORGANIZACIJE SRBIJE www.bas.rs Balkanske Planinarske unije (BMY). 063 466 465 Stanica Novi Sad: Trg Republike, Beograd Na Avalskom tornju Novac +381 11 3282 712 +381 11 3908 517 Kontakt: 063 466 469 Е-pošta: [email protected] E-pošta: [email protected] Zakonsko sredstvo plaćanja je dinar (RSD) www.pss.rs Kopaonik: www.srbija.travel www.srbija.travel 063 466 466 Telefonski brojevi Zlatibor: Za Srbiju +00 381, 063 466 467 za Beograd (0)11, Stara planina: za Novi Sad (0)21, 063 466 461 za Niš (0)18. Stanica Kruševac: Za međunarodne pozive iz Srbije: 063 466 468 00 + broj zemlje koji želite da zovete Stanica Boljevac: + broj grada 063 466 463 Važni telefonski brojevi Stanica Niš: 063 466 484 Policija 192 Vatrogasna brigada 193 Hitna pomoć 194 Mobilni operateri 064 i 065 MTS – Mobilna telefonija Srbije www.mts.telekom.rs

063 i 062 Telenor NAPOMENA: www.telenor.rs Ova brošura je informativnog karaktera. 060 i 061 Vip Turistička organizacija Srbije ne odgovara za www.vipmobile.rs stanje i prohodnost staza na terenu, koje mogu biti predmet promena.

38 Pešačenje i biciklizam • Aktivan odmor u Srbiji Pešačenje i biciklizam • Aktivan odmor u Srbiji 39 BROŠURE TURISTIČKE IMPRESSUM ORGANIZACIJE SRBIJE

i na www.srbija.travel Izdavač:

Turistička organizacija Srbije Čika Ljubina 8, 11000 Beograd Tel: +381 11 6557 100 Fax: +381 11 2626 767 www.srbija.travel E-pošta: [email protected] www.srbija.travel

turisticka.organizacija.srbije

serbiatourism

serbia

Za izdavača: Marija Labović, v.d. direktora Urednik: Ivan Vuković Autori: Milja Vuković, Ivan Vuković Dizajn: dr Marijana Markoska Lektor: Isidora Sekulić Konsultant: Planinarski savez Srbije Fotografije: Miloš Milenković, Saša Preradović, Marko Nikolić, Aleksandar Matić, Dragan Vildović, Marko Milošević, Rozana Sazdić, Vladimir Ćorović, Nemanja Nešković, Marko Cvetković, Nebojša Babić, Jovan Eraković, Miroslav Zarić, Hishii 7 Summits By Bike, Predrag Despotović, Stefan Lukić, Dragan Bosnić, Slobodan Sujić (letnja šklola UU), Branko Jovanović, Vladimir Tatarević, Mileta Mirčetić, Lazar Lazić, arhiva Radan klastera, arhiva Turističke organizacije Srbije Štampa: Službeni Glasnik, Jovana Ristića 1, 11040 Beograd Tiraž: 2.000 1. izdanje na srpskom jeziku, 2018. ISBN 978-86-6005-538-7 © Turistička organizacija Srbije

CIP - Каталогизација у публикацији - Народна библиотека Србије, Београд

338.48-52:796.51(497.11)(036) 338.48-52:796.61(497.11)(036)

ВУКОВИЋ, Миља, 1979- Pešačenje i biciklizam : aktivan odmor u Srbiji / [autori Milja Vuković, Ivan Vuković ; fotografije Miloš Milenković ... [et al.]]. - 1. izd. na srp. jeziku. - Beograd : Turistička organizacije Srbije, 2018 (Beograd : Službeni glasnik). - [40] str. : ilustr. ; 24 cm

Kor. nasl. - Podaci o autorima preuzeti iz kolofona. - Tiraž 2.000.

ISBN 978-86-6005-538-7

1. Вуковић, Иван, 1980- [аутор] Turistička organizacija Srbije ne odgovara za naknadne a) Пешачење - Србија - Водичи b) Бициклизам - promene informacija (brojevi telefona, vebsajtovi i dr.) Србија - Водичи COBISS.SR-ID 257414668 nastale nakon štampanja publikacije.

40 Pešačenje i biciklizam • Aktivan odmor u Srbiji TURISTIČKA ORGANIZACIJA PEŠAČENJE SRBIJE I BICIKLIZAM

AKTIVAN ODMOR U SRBIJI www.srbija.travel