Het Vrije Van Sluis in De Eerste Helft Van De 17E Eeuw
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT: LETTEREN EN WIJSBEGEERTE VAKGROEP GESCHIEDENIS ‘... dat een yeder jaeght en janckt ...’. Het Vrije van Sluis in de eerste helft van de 17e eeuw. Robin Schillewaert Masterscriptie ingediend tot bekoming van de graad van master in de geschiedenis Promotor: Prof. dr. René Vermeir Academiejaar: 2010-2011 GENT, 31 MEI 2011 Inhoudsopgave Lijst met Afkortingen i Voorwoord 1 1 Inleiding 3 1.1 situering van het thema ................................ 3 1.2 Heuristiek ........................................ 7 2 De stand van het onderzoek 11 2.1 Inleiding ......................................... 11 2.2 Het onderzoek vanuit België .............................. 11 2.3 Het onderzoek vanuit Nederland ........................... 13 2.4 Besluit .......................................... 18 3 Historische achtergrond 19 3.1 Inleiding ......................................... 19 3.2 Bestuur ......................................... 19 3.2.1 Het Zuiden ................................... 19 3.2.2 Het Noorden .................................. 20 3.3 Staatsinstellingen .................................... 21 3.3.1 Het Zuiden ................................... 21 3.3.2 Het Noorden .................................. 22 3.4 Economie ........................................ 24 3.4.1 Het Zuiden ................................... 24 3.4.2 Het Noorden .................................. 25 3.5 Religie .......................................... 26 3.5.1 Het Zuiden ................................... 26 3.5.2 Het Noorden .................................. 27 3.5.2.1 Algemeen .............................. 27 3.5.2.2 De classis Walcheren ........................ 29 3.6 De internationale toestand ............................... 30 3.7 Besluit .......................................... 32 4 Een moeilijke start (1584-1604) 34 4.1 Inleiding ......................................... 34 4.2 Brugge, het Vrije van Brugge en de Generaliteit 1583-1586 ............ 35 4.2.1 Brugge en het Vrije tijdens het offensief van Parma ............. 35 4.2.2 Het Vrije en de naweeën van de reconciliatie ................ 37 4.3 De remonstrantie van 13 oktober 1584 ........................ 40 4.4 De werkzaamheden tussen 1584 en 1604 ...................... 42 4.5 Besluit .......................................... 44 5 De beginjaren (1604-1609) 45 5.1 Inleiding ......................................... 45 5.2 Het college: samenstelling, resort, jurisdictie .................... 45 5.3 Demografie en economie ............................... 49 5.3.1 Algemeen demografisch en economisch beeld ............... 49 5.3.2 Dijkage en inpoldering ............................. 51 5.4 bestuurlijke relaties ................................... 53 5.4.1 Het Vrije van Sluis de Generaliteit ...................... 53 5.4.2 Het geval IJzendijke als voorbeeld van bestuurlijke verhoudingen ..... 55 5.5 Houding ten aanzien van religieuze kwesties .................... 57 5.5.1 Geduld maar niet gewenst ........................... 57 5.5.2 De rol van het Vrije ............................... 59 5.6 Besluit .......................................... 60 6 Het Twaalfjarig Bestand: een relatieve rust (1609-1621) 63 6.1 Inleiding ......................................... 63 6.2 Het college: samenstelling, resort, jurisdictie .................... 64 6.3 demografie en economie: een relatief herstel .................... 66 6.4 Bestuurlijke relaties .................................. 70 6.4.1 Het Vrije en de Generaliteit .......................... 70 6.4.2 De relatie met heerlijkheden en steden ................... 71 6.4.2.1 IJzendijke ............................... 71 6.4.2.2 Andere besturen ........................... 73 6.4.3 De Limietscheiding ............................... 74 6.4.3.1 Het traktaat van 1609 ........................ 75 6.4.3.2 Het conflict met het Vrije van Brugge ............... 77 6.4.4 Dijkage en landwinning ............................ 80 6.5 Houding ten aanzien van religieuze kwesties .................... 83 6.6 Besluit .......................................... 88 7 Het Vrije tot aan de vrede van Münster (1621-1648) 90 7.1 Inleiding ......................................... 90 7.2 Het college: samenstelling, resort, jurisdictie .................... 91 7.3 demografie en economie: consolidatie en crisis ................... 93 7.4 Bestuurlijke relaties .................................. 95 7.4.1 Het Vrije en de Generaliteit .......................... 95 7.4.2 De relatie met ambachten en steden ..................... 97 7.4.2.1 IJzendijke en de willige condemnatie ............... 97 7.4.2.2 Andere besturen ........................... 98 7.4.2.2.1 Algemeen ......................... 98 7.4.2.2.2 Dijkages ..........................100 7.4.3 De relatie met het Vrije van Brugge .....................101 7.5 Houding ten aanzien van religieuze kwesties ....................102 7.6 Besluit ..........................................106 8 Het intermezzo (1648-1652) 109 8.1 Inleiding .........................................109 8.2 Het college: samenstelling, resort, jurisdictie ....................110 8.3 Bestuurlijke relaties ..................................111 8.3.1 Het Vrije en de generaliteit ..........................111 8.3.2 De relatie met ambachten en steden .....................111 8.3.2.1 De limietscheiding ..........................113 8.3.3 Dijkage .....................................113 8.4 demografische en economische heropleving .....................114 8.5 Houding ten aanzien van religieuze kwesties ....................116 8.6 Besluit ..........................................117 9 Algemeen Besluit 119 Bronnen 127 Bijlagen 139 i Lijst met Afkortingen AvM: Appeltjes van het Meetjesland Ed:Mo:: Edele Mogenden (Raad van State) Gr.Plbk.: Groot placaet-boeck Ho:Mo:: Hoog Mogenden (Staten-Generaal) NA: Nationaal Archief NR:Nieuwe Reeks OR: Oude Reeks RAZVL: Rechterlijke Archieven Zeeuws-Vlaanderen Res.SG: Resolutiën Staten Generaal SCEZ: Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland u.s.: ut supra VvS: het Vrije van Sluis ZAM: Zeeuws Archief Middelburg 1 Voorwoord “Uit ondervinding kan ik getuigen, dat de vreemdelingen er met ongemeene hartelijkheid werden ontvangen. Huizen en archieven staan voor hen open en met alles biedt men de bereidvaardige hand. Die ere komt de bevolking hier toe.“ Zo typeerde de Nederlandse historicus A.M. Wessels in 1933 de inwoners van Zeeuws-Vlaanderen1. Ik mocht diezelfde gastvrijheid ondervinden in Middelburg waar ik een groot gedeelte van mijn tijd doorbracht ter voorbereiding van deze masterproef. Het was een verademing eventjes weg te zijn van het hectische en bijwijlen nerveuze gedoe op de Blandijn. Daarmee wil ik niet gezegd hebben dat een masterscriptie tot een goed einde brengen een fluitje van een cent zou zijn. Niets is minder waar. Het was zeker geen vakantietrip. Vanaf de eerste dag in het Zeeuws Archief begreep ik dat het moeilijk zou zijn. Het eerste fonds dat in mijn handen werd geduwd was een doos vol met handgeschreven documenten. Het zou nog een harde noot om kraken worden. Het over en weer reizen van Brugge naar Middelburg was op zich al vermoeiend, het doornemen van een overvloedig aantal documenten en soms moeilijk leesbare handschriften vergde nogal wat van het uithoudingsvermogen en de zoektocht naar relevante informatie bezorgde mij meer dan eens grote kopzorgen. Er waren momenten van besluiteloosheid, van slapeloze nachten en van heel veel stress en vermoeidheid; er waren momenten van hernieuwde energie en zelfzekerheid; er waren eureka-momenten en momenten van moedeloosheid en twijfel. Tijdens al die verschillende gemoedstoestanden heb je behoefte aan een bemoedigend schouderklopje, of aan een opbeurende babbel wanneer het even dreigt mis te lopen. Je hebt ook nood aan iemand die je wat intoomt wanneer je de pedalen dreigt te verliezen. Maar steeds weet je dat je op mensen kunt rekenen die je met raad en daad steunen en die in je geloven. Deze mensen wil ik hier even in de bloemetjes zetten. Eerst en vooral wil ik mijn waardering laten blijken voor prof. dr. René Vermeir mijn promotor die mij in de goede richting stuurde. Ik mocht in vrijheid mijn ding doen maar hij was steeds op de achtergrond aanwezig om mij met raad en daad bij te staan. Daarvoor hartelijk dank. Ook prof. em. dr. Simon Groenveld wil ik bij deze speciaal danken voor het beschikbaar stellen van de schriftelijke neerslag van zijn lezing in november 2010 over Staats-Vlaanderen. Vervolgens bedank ik het personeel van het Zeeuws archief in Middelburg. Hun expertise, vriendelijkheid en niet aflatende hulp waardeer ik ten zeerste. Bedankt ook aan het personeel van de Ugent bibliotheken en de handschriftenleeszaal, in het bijzonder aan Lut Deneve, Astrid Schoeters, Angele Defleyt, Christine Notte, Wilfried Swartele. Een speciale dank gaat ook uit naar de Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland, voor de financiële ondersteuning van mijn onderzoek. Tenslotte bedank ik mijn supporters op het thuisfront Karine, Viktor en Vincent, aan wie ik dit werkstuk opdraag. 1A.M. Wessels, Ons Zeeuwsch verleden. Schetsen-legenden-folklore-historie-plaats- en persoonsbeschrijving- kerkhistorie uit de provincie Zeeland (Goes 1933) 91. 2 Kaart van Staats Vlaanderen westelijk deel. Bron: ZAM. Archieftoegang nr.293. Atlas Hattinga. Inventarisnr.2. Atlas van Staats-Vlaanderen. nr.2.1. Deel 1. nr.240-241; 240. 1745. Blad [5] kaart van Staats Vlaanderen. Kaart van het westelijk gedeelte van Staats-Vlaanderen/W.T. Hattinga, 1745. Schaal 1:60 000. 1 blad; 45,5 x 76cm; blad 60 x 89cm. 3 1 Inleiding