Bangor University DOETHUR MEWN ATHRONIAETH Cerddi Mawl Robin
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Bangor University DOETHUR MEWN ATHRONIAETH Cerddi mawl Robin Ddu o Fôn Williams, Heledd Haf Award date: 2012 Awarding institution: Prifysgol Bangor Link to publication General rights Copyright and moral rights for the publications made accessible in the public portal are retained by the authors and/or other copyright owners and it is a condition of accessing publications that users recognise and abide by the legal requirements associated with these rights. • Users may download and print one copy of any publication from the public portal for the purpose of private study or research. • You may not further distribute the material or use it for any profit-making activity or commercial gain • You may freely distribute the URL identifying the publication in the public portal ? Take down policy If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim. Download date: 28. Sep. 2021 Cerddi mawl Robin Ddu o Fôn Heledd Haf Williams Traethawd a gyflwynir am radd PhD Ysgol y Gymraeg Prifysgol Bangor 2012 0 Crynodeb Ceir yn y traethawd hwn olygiad beirniadol o gerddi mawl o waith dilys Robin Ddu o Fôn. Cynhwyswyd y cerddi sydd yn moli pobl yn unig, a hepgorwyd y cerddi hynny sydd yn moli gwrthrychau eraill, megis llong. Ceir deuddeg cerdd yn y casgliad, gan gynnwys un cywydd crefyddol, sydd yn fawl i Dduw (cerdd 1); cywydd brud, sydd yn farwnad i Owain Tudur (cerdd 11); a golygiad Bleddyn Owen Huws o gywydd gofyn (cerdd 12). Ceir nifer o gerddi brud a briodolir i Robin Ddu sydd hefyd yn cyfeirio at gymeriadau blaenllaw yn Rhyfeloedd y Rhosynnau, ac yn eu moli – y Tuduriaid, er enghraifft. Fodd bynnag, ni ellir eu cyfrif hwy yn gerddi mawl. Lluniwyd rhagymadrodd i’r testun, sydd yn ymdrin â’r hyn sydd yn hysbys am Robin Ddu. Ceir ymdriniaeth â’r cerddi nas golygwyd; yna, ceir gwybodaeth am y llawysgrifau a ddefnyddiwyd wrth lunio’r golygiad. Ar ôl y testun, ceir nodiadau esboniadol ar y cymeriadau a’r lleoedd a enwir yn y cerddi, ynghyd â geiriau sydd â’u hystyron yn amwys. Lluniwyd geirfa ar ddiwedd y gwaith. 1 Diolchiadau Yn gyntaf oll, carwn ddiolch i’m goruchwyliwr, yr Athro Peredur I. Lynch, am ei gyfarwyddyd a’i arweiniad dros y blynyddoedd. Cydnabyddaf yn ddiolchgar y cymorth a gefais gan y canlynol wrth baratoi’r traethawd hwn: gweddill aelodau staff Ysgol y Gymraeg, Prifysgol Bangor; Dr Ann Parry Owen; a staff Llyfrgell ac Archifdy’r Brifysgol, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Archifdy Môn a Llyfrgell Llangefni. Diolchaf hefyd i bawb a gymerodd ddiddordeb yn fy ngwaith. Yr wyf yn ddiolchgar i’r Arts and Humanities Research Council am ariannu’r ymchwil. Yn olaf, hoffwn gydnabod fy nheulu a’m ffrindiau, yn arbennig fy rhieni a Tegid a Manon – diolch i chi am eich anogaeth, cefnogaeth ac amynedd bob amser. 2 Cynnwys CRYNODEB ........................................................................................................................ 1 DIOLCHIADAU .................................................................................................................. 2 BYRFODDAU Llawysgrifau ............................................................................................................. 5 Llyfrau a chylchgronau ............................................................................................. 6 Termau a geiriau ....................................................................................................... 14 RHAGYMADRODD ........................................................................................................... 16 Y bardd ..................................................................................................................... 17 Cerddi mawl ............................................................................................................. 32 Llawysgrifau ............................................................................................................. 38 Dull y golygu ............................................................................................................ 49 Y TESTUN 1. Moliant i Dduw ......................................................................................................... 52 2. Moliant Siôn Llwyd o Dir Brychan .......................................................................... 59 3. Marwnad Tudur ap Dafydd ap Robert o Ddindaethwy ............................................ 62 4. Moliant Siôn ap Tomas ............................................................................................. 67 5. Moliant Owain ap Siancyn ........................................................................................ 71 6. Marwnad i blant Gruffudd ap Rhys o Loddaith ........................................................ 75 7. Moliant Wiliam Gruffudd Fychan, y Penrhyn .......................................................... 83 8. Moliant Wiliam Gruffudd Fychan, Siambrlen Gwynedd ......................................... 89 9. Moliant Wiliam Herbert, Colbrwg ............................................................................ 97 10. Moliant Siôn ap Gwilym Fychan ............................................................................. 100 3 11. Marwnad Owain Tudur ............................................................................................ 103 12. I ofyn pâr o arfau gwynion gan Siôn ap Maredudd o Ystumcegid dros Ddafydd ap Siancyn o Garreg-y-gwalch .......................................................... 111 NODIADAU......................................................................................................................... 115 GEIRFA................................................................................................................................ 245 Enwau personau........................................................................................................ 284 Enwau lleoedd .......................................................................................................... 290 MYNEGAI I’R LLINELLAU CYNTAF............................................................................. 292 LLYFRYDDIAETH ............................................................................................................. 293 ATODIAD ............................................................................................................................ 316 4 Byrfoddau Llawysgrifau B Y Llyfrgell Brydeinig Ba Bangor Ba(M) Bangor Mostyn Bl Llyfrgell Bodley, Rhydychen Bod Bodewryd (y Llyfrgell Genedlaethol) Brog Brogyntyn (y Llyfrgell Genedlaethol) C Caerdydd Cw Cwrtmawr (y Llyfrgell Genedlaethol) Esgair Esgair (y Llyfrgell Genedlaethol) G Gwyneddon (Bangor) J Coleg Iesu (Rhydychen) Ll Llanstephan (y Llyfrgell Genedlaethol) M Mostyn (y Llyfrgell Genedlaethol) Nant Plas Nantglyn (y Llyfrgell Genedlaethol) NLW Llyfrgell Genedlaethol Cymru P Peniarth (y Llyfrgell Genedlaethol) So Sotheby (y Llyfrgell Genedlaethol) Wy Wynnstay (y Llyfrgell Genedlaethol) 5 Llyfrau a chylchgronau ACM Dafydd Elis Thomas, ‘Agweddau ar y Cywydd Marwnad’ (Ph.D., Cymru [Bangor], 1986) AM Melville Richards (gol.), Atlas Môn (Llangefni, 1972) ArchifMR http://www.e-gymraeg.co.uk/enwaulleoedd/amr/ (Archif Melville Richards) ASC M. Paul Bryant-Quinn (gol.), Apocryffa Siôn Cent (Aberystwyth, 2004) B Bwletin y Bwrdd Gwybodau Celtaidd, 1921-93 P. C. Bartrum: WG1 Peter C. Bartrum, Welsh Genealogies AD 300-1400 (Cardiff, 1974) (Pan gyfeirir at y ffynhonnell hon, cyfeirir hefyd at y diwygiadau a’r cywiriadau a ymgorfforwyd i’r achau, fel y ceir ar y wefan http://cadair.aber.ac.uk) P. C. Bartrum: WG2 Peter C. Bartrum, Welsh Genealogies AD 1400-1500 (Aberystwyth, 1983) BD Henry Lewis (gol.), Brut Dingestow (Caerdydd, 1942) 1 Bren ‘Llyfr Cyntaf y Brenhinoedd’ yn yr Hen Destament ByCy Y Bywgraffiadur Cymreig hyd 1940 (Llundain, 1953) ByCy² R. T. Jenkins, E. D. Jones a M. Beatrice Davies (goln.), Y Bywgraffiadur Cymreig 1941-1950: gydag atodiad i’r Bywgraffiadur Cymreig hyd 1940 (Llundain, 1970) CAMBM Catalogue of Additions to the Manuscripts in the British Museum 6 CE The Catholic Encyclopedia: an international work of reference on the constitution, doctrine, discipline, and history of the Catholic Church (London, 1907-12) CHerb William Gwyn Lewis, ‘Astudiaeth o Ganu’r Beirdd i’r Herbertiaid hyd Ddechrau’r Unfed Ganrif ar Bymtheg’ (Ph.D., Cymru [Bangor], 1982) CLC² Meic Stephens (gol.), Cydymaith i Lenyddiaeth Cymru (ail arg., Caerdydd, 1997) CLlG Owen Jones (gol.), Ceinion Llenyddiaeth Gymreig (Llundain, 1876) CP G. E. Cokayne, The Complete Peerage of England Scotland Ireland Great Britain and the United Kingdom: extant extinct or dormant (London, 1910-59) 1 Cr ‘Llyfr Cyntaf y Cronicl’ yn yr Hen Destament Cylchg HC Cylchgrawn Hanes Cymru, 1960– Cylchg LlGC Cylchgrawn Llyfrgell Genedlaethol Cymru, 1939– Dat ‘Datguddiad Ioan’ yn y Testament Newydd Deut ‘Llyfr Deuteronomium’ yn yr Hen Destament DG.net <http://www.dafyddapgwilym.net> DNB Leslie Stephen (ed.), Dictionary of National Biography (London, 1885- 1901) DWH Michael Powell Siddons, The Development of Welsh Heraldry (Aberystwyth, 1991-2006) Ecs ‘Llyfr Ecsodus’ yn yr Hen Destament 7 EVW Margaret Enid Griffiths, Early Vaticination in Welsh with English Parallels (Cardiff, 1937) EWGT P. C. Bartrum (ed.), Early Welsh Genealogical Tracts (Cardiff, 1966) G J. Lloyd-Jones (gol.), Geirfa Barddoniaeth Gynnar Gymraeg (Caerdydd, 1931-63) GBF Rhian M. Andrews et al. (goln.), Gwaith Bleddyn Fardd a Beirdd Eraill Ail Hanner y Drydedd Ganrif ar Ddeg