-

************************************************************************* in BELGIE * onze nieuwe ZOMER 1988 CATALOGUS is nu uit. Stuur ons een kaartje * zijn al onze artikelen verkrijgbaar bij * met je naam en adres + de vermelding 'MSX/ms-dos COMPUTER MAGAZINE' * Het Computerwinkeltje pvba, * en we sturen hem GRATIS toe. Of kom hem afhalen in de winkel. * M Sabbestraat 39, B-2800 MECHELEN ************************************************************************* telefoon (015) 206 645

HIERONDER EEN OVERZICHT VAN ACTUELE MSX BOEKEN MSX Bestsellers Voorjaar 88 Z80, BASIC, C, Logo, Pascal * Speciale MSX boeken aanbieding MSX ROM/BIOS Handboek ••••••••••••••• 55 Zakboekje Z-80 ••••••••••••• 25,25 * MSX EXPOSED •••••••••••• f 5,­ Programmeercursus MSX BASIC ••••••••• 45 Machinetaal Z80 - Gestruct • 39,50 * normale prijs f 39,- 40 Grafische Programma's MSX ••••• 29,90 Microsoft BASIC - MSX BASIC ••• 69 MSX(2) BASIC en Machinetaal •••••• 32,50 De Programmeertaal C •••••••••• 25 Turbo Pascal Compleet ••••••••••••••• 68 Logisch Logo •••••••••••••••••• 35 MSX nederlands NIEUW! MSX Computers en de Buitenwereld. 27,85 *Praktijksoftware voor MSX­ MSX Truuks en Tips deel 8 •••••••• 25,15 MSX nederlands Computers - ook voor disk. 27, Werken met Bestanden in MSX BASIC ••• 45 BASIC Computerspellen MSX •• 27,50 *MSX Computers en de Buitenwereld Handboek MSX ••••••••••••••••••••• 79,50 Zakboekje MSX - BASIC, DOS. 21,50 met print-Iay-outs •••••••• 27,8 BASICODE-3 incl cassette MSX/MSX2 27,50 MSX Handboek voor Gevorderd. 64,50 *Elektronicaprojecten voor Grafische Experimenten voor MSX •• 34,50 MSX LOGO Spelenderwijs ••••• 27,50 MSX Computers ••••••••••••• 34, MSX BASIC (Sickier) •••••••••••••• 30,75 MSX-Computers in Basisschool 39,90 Toepassingen voor MSX computers •• 29,50 MSX Computers en Printers •• 27,75 MSX-2 BASIC Handboek ••••••• 57,0 MSX Programmeren in Machinetaal •• 32,50 MSX BASIC Handboek ••••••••• 49,95 Financiele Programmaas v MSX 25,7 MSX Machinetaalhandboek •••••••••• 34,80 MSX DOS Handboek v iedereen 26,75 Het MSX Software boek •••••• 27, Machinetaal voor MSX Computers ••• 39,50 MSX Disk Handboek •••••••••• 29,80 Werken met de MSX Computer. 25, Tips en Trucs voor de MSX Computer 49,90 MSX DOS met Disk BASIC 33,50 De MSX Gebruikersgids •••••• 39, MSX LOGO Spelenderwijs ••••••••••• 27,50 BASIC Programmaas voor MSX • 25,50 Grafiek en Geluid voor MSX • 49,

ACT U E L E M S X SOF T WAR E (t=tape/d=disk/c=cartridge)

MSX-2 Software disk, cart MSX programmeertalen: MSX Sportsimulaties MSX Arcade Games: RF Assembler •••••••••• 89 Delta BASIC ••• disk d 95 BMX simulator ••••••• t 10 *30 MSX Hits •••••• t 49, onder MSX-DOS. BASIC uitbreiding voor Konami Boxing ••••••• c 65 op 6 cassettes, oa Tasword MSX-2 •••••••• 149 uw MSX computer F-1 SPIRIT •••••••••• c 79 Musix,Spy vs Spy,Sorcery nederlandse tekstverw. Delta BASIC ••• tape 89 Konami mega ROM met LSI Beach Head, Boulderdash Snelfaktuur MSX-2 •••• 149 Custom Sound Chip. 500 debit, 2000 art. Hisoft DevPac •••••• t 79 *Ca1ifornia Games •••• t 39 Dawn Pat rol •••••• t 34,9 Kastan - database •••• 149 Hisoft DevPac80 2.0 d 189 Football Manager •••• t 36 Deathwish 111 ••••••• t 3 Fastan fakturering 300,50 *Turbo Pascal engels d 195 Konami Football ••••• c 65 Feud •••••••••••••••• t Fistan •••••••••••• 300,50 Borland versie, 3.5" Formula 1 Simulator • t 10 Fire Hawk ••••••••••• t financiele administratie Hisoft Pascal 80 ••• d 189 Gary Lineker's Soccer t 32 Flash Gordon •••••••• t Hisoft C++ ••••••••• d 189 International Karate t 15 Galaxians ••••••••••• t *USAS konami ••••• cart 79 Flash (dis )Assembler d 119 *Professional Snooker t 10 Game Master Konami •• Metal Gear konami cart 79 Speedking motorrace • t 10 2 slots nodig *Playhouse StripPoker 59,90 MSX Adventures Wintergames ••••••••• t 39 Gauntlet •••••••••••• t The Chess Game MSX-2 49,90 Gnome Ranger •••••••• t 39 Yie Ar Kung Fu 11 ••• c 69 Head over Heels ••••• t Chopper 11 ••••••••• 49,90 Knight Orc •••••••••• t 59 Hyperralley ••••••••• c Vampire Killer •• cart 79 bevat de volgende level9 MSX Flightsimulators *Hunt for Red October t adventures: 747 Flightsimul •• t 39,90 submarine combat MSX Nuttig: Loosed Orc, A Kind of 747 Flightsimul •• d 49,90 *Indiana Jones ••••••• c MSX Artist •••••••••• t 19 Magic, Hordes of the Chopper I- •••••••• t 29,90 Knightmare •••••••••• c Tasword nederlands •• t 95 Mountain King Chopper I •••••••• d 39,90 The Living Daylights t Tasword nederl disk. dl15 Jewels of Darkness.. 65 Elite •••••••••••• t 59,00 Mappy ••••••••••••••• t Tasword MSX- enge 1 s • •• t 65 Silicon Dreams •••••• t 59 Elite disk ••••••• d 69,00 Mask 11 ••••••••••••• t Flight Deck t 29,90 Masters of Universe • t SuperKasboek disk •• d 149 Flight Deck •••••• d 39,90 Maze of Galious ••••• c voor prive boekhouding Denk en bordspelen Flight Pack 1 •••• t 29,90 Nemesis - konami •••. c en vereniging. 737 + North Sea Heli. Nemesis 11 konami ••• c Werken met MSX tape t 40 The Chess Game 1 • t 29,90 F1ight Pack 1 disk d 39,90 Ocean Conqueror ••••• t verwacht: Pacman •••••••••••••• t MSX utilities : Flightsimulator (subLOGIC) Penguin Adventure ••• c TURBO 5000 •••••• cart 119 Road Fighter konami • c hardcopy, turboload, *NASHUA diskettes per 10 * MSX arcade games: *Salamander (konami) • c back-up, disk monitor, 5" single sided ••••• 15 Aliens (vd film) 39 Sea King •••••••••••• t tapedirectory etc. voor 3.5" single sided •• 42,50 Arkanoid •••••••••••• t 36 Storm Bringer ••••••• t MSXl en 2, tape en disk. 3.5" double sided ••••• 45 Army Moves •••••••••• t 36 Vampire ••••••••••••• t Diskit -disk tooikit. d 69 Batman •••••••••••••• t 36

winkel en 17.00 (maandag gesloten) - alle pr1Jzen inclusief BTW vraag onze nieuwe ZOMER 1988 CATALOGUS aan.

dealer aanvragen welkom MSX/MS-OOS COMPUTER MAGAZINE is een uitgave van MBI Publications bv, Amsterdam Algemeen Hoofdredacteur Wammes Witkop Redactioneel 7 Medewerkers Hans Niepoth, Hany van Horen, Markus The, Hany Lezers helpen lezers 8 Oliemans, Marièlle Mink, Andre Knip, Edgar Hilde­ ring, Robbert Wethmar, Ues Muller, Kees Reedijk, Dit keer de oplossing van het scroll-probleem, in de vorm van een wel zéér fraaie scroll­ Aat van Uijen, Bob van Duuren. routine in alle richtingen. En natuurlijk weer de nodige andere problemen en oplos­ Redactie-adres singen. Nieuw: printer-malaise. Postbus 5142, 1007 AC, Amsterdam Fax: 020-862719 EHBO 12 Onze Eerste Hulp Bij Overleven, voor avonturiers en spel-fanaten. In dit nummer een Vragentelefoon redactie De redactie is telefonisch alleen bereikbaar via 020- uitgebreide uitleg over Role Playing Games. 860743. Op dit nummer staat een antwoordapparaat, waarop we eventuele correcties op artikelen en listings Listing: EnqEnt 24 inspreken. Bovendien zijn we minimaal één keer per Een programma dat ooit het daglicht mocht aanschouwen als hulp-programma op de week via dit nummer rechtstreeks bereikbaar. Wan­ neer, dat maken we ook via het antwoordapparaat be­ redactie, dit Enquête Entry programma. In de huidige vorm is het echter zelfs inzet­ kend. baar om de computer vragenlijsten te laten afwerken, compleet met voorwaardelijke vragen. Op de Firato hebben we er dankbaar gebruik van gemaakt. Uitgever Ron Heijmans Listing: Datamaker 36 Adres uitgeverij Nog een gereedschapje uit de redactie-doos. Een programma waarmee u ieder disk­ Postbus 9943, 1006 AP, Amsterdam bestand kunt omzetten in een kant-en-klare Basic-lader. Compleet met checksums Tel.: 020-5182828 per regel. Telex: 15230 Fax: 020-1TI143 Fractals 44 Abonnementen Ons vuurwerk ter ere van dit jubileumnummer - 25 alweer - van MSX/MS-DOS Tel. 020-5182828, afd. abonnementen Abonnementen op MSX/MS-OOS Computer Maga­ Computer Magazine. De fraaiste computer-graphics, met veel kleurenfoto's en boven­ zine kunnen elke maand ingaan. Abonnementsprijs (8 dien listings, waarmee u zelf ook kunt gaan fractallen. Voor zowel MSX als PC. nummers) f 50,-. Prijzen groeps-abonnementen: op aanvraag. Spelbesprekingen 54 Opzeggen abonnementen: alleen schriftelijk: Postbus 9943,1006 AP, Amsterdam De nieuwste spellen voor MSX en MS-DOS, grondig aan de tand gevoeld door onze recensent. Met voor de liefhebbers: Ultima, Warriors of Destiny! Programma-service Tel.: 020-5182828, afd.lezersservice MCM MCM's Public Domain aanbod 70 Advertenties Prima programma's, bijna gratis. Dit keer alleen PC, de MSX-bibliothecaris belooft Hans Peeters, tel.: 020-5182837 echter beterschap. Vormgeving Marièlle Mink Programma Service 78 Alle programma's uit dit nummer, gebruiksklaar op cassette of disk. MSX en MS-DOS, Montage met als extraatje voor MSX'ers deze keer: twee nieuwe varianten van Koppie, ons slim­ Henk Eschweiler me copieer-hulpje. Cartoons Jeroen Engelberts Lezersonderzoek 80 Cover-foto Het woord aan u! Vul de enquête in en laat ons weten wat u verwacht van MSXlMS­ Jan Bartelsman DOS Computer Magazine. Help de koers voor het komende jaar te bepalen. Distributie Beta PressIvan Ditmar, Burg. Krollaan 14, 5126 PT, Lezersbrieven 84 Gilze Hopeloos. We krijgen zoveel post, dat niet meer dan een paar procent in deze pagina's beantwoord kan worden. Verschijning MSX!MS-OOS Computer Magazine verschijnt acht 88 maal per jaar IIO'tjes De lezers-advertenties. We beginnen de stapel een beetje onder controle te krijgen, Toezenden materiaal dus stuur maar weer in. Alleen, software is verboden! Tenzij uitdrukkelijk anders overeengekomen heeft MSX Computer Magazine het recht om vrijelijk te be­ schikken over alle haar toegezonden materiaal. Terugzending van ongevraagd toegezonden materiaal zal alleen plaatsvinden als er een geadresseerde en vol­ doende gefrankeerde retour-enveloppe is bijgesloten. Oplage De oplage van MSX!MS-OOS Computer Magazine bedraagt 40000. Accountantsverklaring op aanvraag voor adverteerders beschikbaar.

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 -4- - ae

Fractal-vuurwerk! MSX In dit nummer 25 een speciaal com­ BIOS-tabellen deel 3 52 puter-vuurwerk! Fractals, op zowel PC als MSX. Op de redactie hebben De brieven die - op soms hoge toon - eisten dat we verder zouden gaan met het pu­ we verbaasd gekeken naar wat er al­ bliceren van de Basic Input Output System entry-points rezen de pan uit. Vandaar: de lemaal aan fraaie prentjes en plaat­ laatste MSX1 routines. De MSX2 tabellen liggen al klaar, hopelijk voor het volgende jes te verwezenlijken valt. nummer.

Listing: OlD 64 Waarom weten we ook niet, maar soms zijn computeraars zo dom dat ze hun program­ ma verliezen. Mocht dat op straat gebeuren, dan helpt OLD ook niet. Maar als uw pro­ gramma nog wel in het geheugen staat: OLD brengt redding!

Cassette-bestanden 72 Om vanuit Basic met bestanden te werken die niet alleen maar gewone ASCII-tekst bevatten, dat is nog niet eens zo makkelijk. Dat bleek laatst weer eens, toen er een fout­ Wat heet, de hele redactie zat - en je in één van onze programma's gevonden werd. Voor ons een aanleiding om er eens dat was voor het eerst - aan het uitgebreid op in te gaan. beeldscherm gekluisterd. Het MSX Doe Dag 75 scheelde weinig, of we waren gaan applaudiseren voor sommige van Op zaterdag 24 september is het zover: de MSX Doe Dag. Een uitgebreide voorbe­ die beelden! schouwing, met een kaart van alle stands. Eén nieuwtje vast: de eerste MSX harddisks worden verwacht...

ICP/6 93 Ons onvolprezen Invoer Controle Programma. Listings intikken hoeft geen hopeloos karwei te zijn ...

MS-DOS

Vandaar de nodige kleurenfoto's, Test: Bridge-programma's 17 en natuurlijk onze eigen program­ Kaartspelen per computer is natuurlijk goed mogelijk. In dit artikel hebben we een ma's. Kunt u thuis ook eens genieten Master-Bridge en Eindeloos Bridge van het Nederlandse bedrijf Bridgesoft eens aan van wiskundige kunst. de tand gevoeld. Gelukkig maar dat één onzer redacteuren het bridge-spel beheerst.

Test: Twin 20 Een geheel Nederlandstalig spreadsheet - pardon: rekenblad - dat een goede imi­ tatie van Lotus 1-2-3 weggeeft. Voor een alleszins redelijke prijs een prima pakket.

Listing: Patience op de PC, deel 2 33 In MCM 24 trof u het hoofdprogramma aan, in dit nummer breiden we de mogelijk­ heden uit met een tweede spel-variant.

Listing: Sneekie 58 Vragenuurtje Een heel knap slangenspel voor de Pc. Lastig, maar zeer boeiend, met in totaal maar liefst 32 velden. Speel ze! Het vragenuurtje begint zich uit te breiden. Sinds kort is er iedere week Listing: FMOVE 66 een MSX machinetaal-vragenuur­ Een handige utility in Turbo-C, waarmee u uw bestanden op intelligente wijze van de tje bijgekomen. De spel-specialist ene naar de andere directory kunt verhuizen. Een extra DOS-commando, dat Micro­ biedt tot nog toe echter nog verzet, Soft vergeten was. Met uitgebreid becommentarieerde listing. maar ook die krijgen we nog wel aan de telefoon. Wie meer wil weten: bel Open Kaart 86 020-860743; het antwoord-appa­ Jumpers, switches en andere ellende. Dit keer een verhaal over video-kaarten, van raat geeft u door wanneer we recht­ MDA tot EGA, met alles wat daartussen zit. Extra aandacht voor de AGA-kaart, die streeks bereikbaar zijn. Bovendien door Commodore in zijn klonen gebruikt wordt. spreken we alle bekende fouten ook in, zodat u meteen helemaal op de ICPPC/1 93 hoogte bent. Om onze programma's foutloos over te kunnen nemen.

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 -5- PC MSX DE ILLUSTRATOR FREEKICK FREEKICK is een nieuw programma voor MSX-2 computers. U kunt DE ILLUSTRATOR is een nieuw programma voor de PC, dat het mo­ er mee werken terwijl u in een ander programma bezig bent! gelijk maakt om vanuit een gewone tekstverwerker ook illustraties af te drukken. FREEKICK is een zogenaamd memory-resident programma: het blijft - Oe ILLUSTRATOR combineert tekeningen, diagrammen en logo's in teksten. via één toetsindruk bereikbaar - in het RAM-geheugen van de compu­ Plaatjes en tekeningen kunnen op willekeurige plaatsen in de tekst geplaatst worden ter ook al is er een ander programma geladen. Filosoft maakte FREE­ Oe ILLUSTRATOR bestaat uit drie delen die elkaar aanvullen: een grafische editor, tasmer­ KICK geschikt voor elke MSX-2 computer met een memorymapper I'" ge en snapshot. minimaal64K RAMI, en één of meer diskdrives. DE GRAFISCHE EDITOR BEWERKT TEKENINGEN FREEKICK is multifunctioneel. Het beschikt over een agenda, een De grafische editor kan met behulp van tekencommando's bestaan­ adressenlijst, een lalarmlklok en een calculator. de tekeningen veranderen en verfraaien. DE AGENDA Logo's kunnen ontworpen worden met de FONT EDITOR De agenda van FREEKICK houdt al uw afspraken bij. Afspraken kunnen TASMERGE COMBINEERT TEKST EN TEKENINGEN gewist, toegevoegd en beschreven worden. Tijdens het intypen van tekst - met behulp van een tekstverwerker DEKLOK of ander programma - kunnen TASMERGE commando's in de Een afspraak vergeten? FREEEKICK niet. Met de alarmklok van FREE­ tekst geplaatst worden, die ervoor zorgen dat een illustratie tijdens KICK wordt u gewaarschuwd. het uitprinten op die plaats komt. DE ADRESSENLIJST Met dit deel van FREEKICK beschikt u zowaar over een gegevensbeheer­ SNAPSHOT MAAKT FOTO'S VAN HET SCHERM der De onderdelen NAAM, ADRES, POSTCODE, PLAATS EN TELE­ Sr~APSHOT neemt - door middel van een enkele toetsindruk FOON kunnen op allerlei manieren gesorteerd worden. Met een enkele een 'foto' van het scherm, terwijl u bezig bent met een (willekeurigl toetsindruk kunt u gegevens invoeren, wissen, veranderen en bewaren. programma. DE CALCULATOR De scherm kopieën worden automatisch weggeschreven en kun­ De calculator van FREEKICK kent opties als: optellen, aftrekken, delen, nen later veranderd en afgedrukt worden met de grafische editor en vermenigvuldigen, worteltrekken, machtsverheffen, sinus, tangens en tasmerge. cosinus berekenen. Het geheugen van de calculator kan zichtbaar gemaakt worden. De ILLUSTRATOR wordt geleverd met een Nederlandstalige hand­ leiding, compleet met oefeningen en voorbeelden. FREEKICK is een goede buur van MSX-DOS BASIC- of machinetaalpro­ gramma's die geen gebruik maken van de memorymapper. De Illustrator werkt op IBM/PC/XT/AT en compat'bles met tenminste 256K RAM en een FREEKICK zal voor het eerst worden getoond op de MSX-DOE-DAG op eGA-kaart (Schneider PC IS 0 k ) De Illustrator IS geschikt voor iedere dot-matrix printer met grafische mogelijkheden 24 september. De definitieve prijs van het programma is nog niet be­ kend, maar wel de Het plogramma is voorzien van een gratis servicekaart en kost slechts f 149, - incl. BTW SPE C I ALE BEU R S P RIJ S: f 69,

Andere programma's van FILOSOFT Andere programma's van FILOSOFT voor IBM/PC/XT/AT en compatibles voor MSX-computers: Imel BTW: (incl. BTW 1 TASWORDMSX De Nederlandstalige tekstverwerker voor MSX-1 MASTERBRIDGE Bridgetramingsprogramma met hints computers ca ss f 95,- en commentaar f 49,­ TASWORD MSX-2 De Nederlandstalige tekstverwerker voor EINDELOOS BRIDGE Een superdeluxe bndgeprogramma f 144,- MSX-2 computers disk f 149,- MASTERFILE PC Krachtige database met een direct te DELTA BASIC Een wezenlijke uitbreiding gebruiken adressenbestand f 249,­ voor MSX-BASIC disk f 95,- MASTERFILE PC DEMO Demonstratie-disk met handleiding f 25,­ DISKIT De tooi kit voor diskette-gebruik op FCALC Spreadsheet met veel mogelijkheden f 149,­ MSX-computers disk f 69,- SUPERTEL 2 Software voor Viditel e.a. f 119,­ REKENEN MET Een samenhangend, procesbewakend SUPERTEL 3 Uitgebreidere software voor Viditel e.a. f 169.­ ABACUS EN rekenpakket voor kinderen van vijfeneenhalf SUPERCOM 2 Software voor Fido e.a f 119,- HONDERDVELD tot tien jaar disk f 99,- ONTSTUUR Zeer eenvoudig te bedienen REDEKUNDIG Een degelijk oefen programma om datacommunicatieprogramma f 190,­ ONTLEDEN het redekundig ontleden onder de knie te KNIFE-86 Disk-utility: terughalen van gewiste krijgen cass f 59,- files, e.d. f 119,­ DEVPAC Een assembler, disassembler en monitor ZORLANDC Superieure C-compiler f 269,­ voor MSX-1 •• cass f 79,- FTLMODULA2 Opvolger van Pascallprogrammeertaall f 198,- DEVPAC80 Een assembler, disassembler en monitor DCBOEK Boekhoudprogramma voor (versie 2) voor MSX-1 en MSX-2 computers met mm verenigingen, e.d. f 159,­ 64 RAM en een aangesloten diskdrive' • disk f 165, - TASPRINTPC 25 extra karaktersets voor iedere PASCAL Gestructureerd en inzichtelijk matrixprinter f 125,­ programmeren "cassf124,­ •• disk f 165,- TASWORDPC Nederlandstalige tekstverwerker f 149,- PASCALBO De diskuitvoering van PASCAL TASWORD PC DEMO Demonstratie disk met handleiding gratis C+ + Een bijzonder krachtige C compiler TASSPELL PC NED. Spellingsprogramma voor Tasword PC; voor MSX •• disk f 165, - met Nederlandse woordenschat f 149,- ITJING Computerversie van het orakelboek disk f 79,- TASSPELL PC ENG. Spellingsprogramma voor Tasword PC; MSX-64 PLUS Hulpprogramma lo.a. tekst uitvergroten, met Engelse woordenschat f 149,­ 64 lettertekens per regel op TASSIGNPC Maakt prachtige reclameteksten f 199,­ het beeldscherm 1 cass f 34,50 A&R Zeer flexibel boekhoudprogramma f 299,­ DRIE IN EEN Aardrijkskunde, tekenen en rekenen voor A&R + MAXDEMO Demonstratie-disk met handleiding f 25,­ kinderen vanaf 6 jaar cass f 34,50 MAX Prima factureerprogramma f 149,­ MSX-BRIDGE Een bridge-programma voor beginners cass f 49,- A&R + MAX f 398,­ Programma's, gemerkt met 2 sterren (' • l vereisen lenigel kennis van de En­ TRUEBASIC Krachtige BASIC van nivo f 240,- gelsetaal.

MEER INFORMATIE? MEER INFORMATIE? BEL NU voor een GRATIS BROCHURE 1050 -1377461 of schrijf een brief­ BEL NU voor een GRATIS BROCHURE (050 -137746) of schrijf kaartJe naar: een briefkaartje naar: FILOSOFT, POSTBUS 1353, 9701 BJ GRONINGEN. FILOSOFT, POSTBUS 1353,9701 BJ GRONINGEN. Filosoft produkten zijn verkrijgbaar in iedere goede computerwinkel, maar ook rechtstreeks te bestellen door storting van het bedrag + f 3,50 Filosoft produkten zijn verkrijgbaar in iedere goede computerwin­ verz. kosten op giro 20792 t. n. v. Filosoft, Groningen. Telefonische bestellin­ kel, maar ook rechtstreeks te bestellen door storting van het bedrag gen (+ f 6,50 rembourskosten extral worden zo mogelijk nog dezelfde dag + f 3,50 verz.kosten op giro 20792 t.n. v. Filosoft, Groningen. Te­ verzonden. Faxnr. 050 -145174. ABN 57.12.60.225. lefonische bestellingen (+ f 6,50 rembourskosten extra) worden Bijna al onze software is ook leverbaar op 3,5" diskette zo mogelijk nog dezelfde dag verzonden. (meerprijs f 10, -). Faxnr. 050-145174. ABN 57.12.60.225. FILOSOFT SERIEUS IN SOFTWARE FILOSOFT SERIEUS IN SOFTWARE 2.

Feestje I

Jubilea hebben wel wat. Zo is dit het vijfentwintigste nummer van MCM, en dat is voor ons, op de redactie, natuurlijk een prima aanleiding om een feestje te bouwen. Waarbij we u tot mijn spijt niet kunnen uitnodigen, want hoewel de nieuwe burelen groot zijn kunnen we niet al die tienduizenden lezers herbergen. We houden het daarom maar onder ons.

We hebben echter wel een fraai computer-vuurwerkje voor u georganiseerd. Ofte­ wel, een uitgebreid artikel over fractals, computergraphics pur sang. Met de nodige prima kleurenfoto's, want die prenten zijn het aanzien zeker waard. En wie het zelf wil uitproberen, de programma's staan er ook nog bij. Echter alleen voor MSX2 en PC's met een EGA-kaart, als het om kleur gaat. Voor de MSXl ge­ bruikers en de mensen met een PC met bijvoorbeeld CGA of Hercules hebben we 'slechts' een zwart-wit versie kunnen brouwen.

Voor onze MSX-Iezers is er deze week nog een feest. Ik heb het dan over de MSX Doe Dag, die zaterdag 24 september in Den Haag gehouden wordt. Elders in dit nummer - dat we speciaal voor deze gelegenheid een week vervroegd hebben - kunt u er alles over lezen. Wie zei er ook al weer dat MSX dood was? En wie was bang dat MSX!MS-DOS Computer Magazine MSX in de steek zou laten?

Voor alle lezers: in dit blad staat weer eens een lezersonderzoek. We willen weer eens peilen hoe het precies staat met uw voorkeuren, stokpaardjes en dergelijke. Wat u niet zo geslaagd vindt, dat mag u natuurlijk ook vermelden, maar dan liefst in vriendelijke bewoordingen. Op grond van de resultaten van die enquête gaan we hier dan weer uitpuzzelen wat onze koers het komende jaar zal zijn. Meeste stemmen gelden, dus stuur in, dat formulier.

MS-DOS'sers treffen in dit nummer het eerste echte spel als listing aan, Sneekie. Een simpel slangespel, dat echter wel 32 niveau's kent. En bovendien door de slim­ REDACTIONEEL me programmering eerder een strategie- dan een actie-spel geworden is. Wat u echter tevergeefs zult zoeken in deze aflevering is de uitslag van onze PC edu­ catieve programmeerwedstrijd. Nee, geen echte problemen, dit keer. De afspraken die we hadden gemaakt betreffende de eind-jurering bleken echter niet meer naar voren te schuiven, toen we besloten hadden dit nummer een week eerder te laten verschijnen. Vandaar. In nummer 26 zult u het jury-rapport zeker kunnen lezen.

Tja, een raar idee, vijfentwintig nummertjes MCM. Als ik de eerste nummers zo nu en dan nog eens doorneem, dan is er toch wel een heleboel veranderd. Toen kostte een MSXl nog over de duizend gulden, een bedrag waarvoor je nu de simpeler PC's wel eens aangeboden ziet. Wat software betreft is er al helemaal een revolutie ge­ weest. Zowel qua prijs als qua prestatie is er heel wat gebeurd. De trend van betere programmatuur voor een lagere prijs is natuurlijk alleen maar uiterst gunstig, voor al die thuiscomputer aars. De tijd van pure Basic-programmaatjes op cassette - compleet met fouten - die voor méér dan f 50,- over de toonbank moesten gaan is gelukkig voorbij.

En toch, ik twijfel soms wel eens aan al die PC's, die bij de mensen thuis staan. Als werkpaard zijn en blijven ze onverslaanbaar, maar de ouwe trouwe MSX - en dan zeker MSX2 - is eigenlijk toch veel geschikter als thuismachine. Dat hebben we op de redactie wel weer gemerkt, bij het maken van ons verhaal over fractals. Want hoe­ wel het berekenen ervan, zeker onder Quick-Basic op een snelle AT, een razend­ snel proces was - bij benadering zo'n tien keer sneller dan op een MSX =- waren die fraaie prenten op het scherm kwalitatief veel minder dan op diezelfde MSX2. En wat heeft men nu harder nodig, pure power of fraaie graphics? Om over andere verschillen, zoals het geluid, maar te zwijgen? MSX is en blijft de betere recreatie­ computer! Vandaar dat ik reikhalzend uitzie naar een nieuwtje, dat - als alles goed gaat - dit jaar nog op de markt zal komen: een MSX2 insteekkaart voor de Pc. Van WAMMES WITKOP Philips, jawel!

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 -7- Lezers helpen lezers

In deze rubriek belanden die lezersvragen waar we zelf ook geen antwoord op weten, en de antwoorden die door andere lezers wor­ den ingestuurd. Die vragen kunnen variëren van ongebruikelijke ML-rou­ tines, tot verkrijgbaarheid van materialen, boeken, en dergelijke. Hm, na zo'n vorig redactioneel vraag je Dus kunnen we hopen dat de importeur Ook meningen van lezers, je wel weer even af: waar staan die let­ dit blad leest, of misschien iemand die ters LHL eigenlijk voor? Wie helpt wie? hetzelfde probleem tegenkwam en de waar de redactie overigens of zullen we de H er maar tussen uit la­ oplossing vond. niet verantwoordelijk voor ten? De rubriek herbenoemen tot 'Lie­ is, kunnen in deze hoek te­ ve Lies'? U kunt uw voorkeur kenbaar Sorteerroutines recht. Dus, als u wilt weten maken in ons lezersonderzoek... hoe u uw Wurlitzer jukebox Alle gekheid op een stokje, dat was weer In de Public Domain rnbriek van num­ hard werken, de laatste dagen. We be­ mer 24 - bladzijde 23 - staat een MSX met behulp van een MSX gonnen zo opgewekt en niets vermoe­ PD-disk van mij, B2/3-i. Met daarop dan wel PC kunt besturen, dend aan de scrollroutines. Maar voor een voo"aadprogramma en een meer­ om maar eens een dwars­ we het wisten zaten we zelf weer volop keuze quiz. straat te noemen, waag er te knutselen, zie aldaar. Op het ogenblik ben ik bezig met een pro­ eens een briefje aan. Nee grammaom cd's, lp's, cassettes of video 's Even geduld a.u.b. te administreren, met behulp van ran­ heb je, ja kun je krijgen. dom- en sequentiële bestanden. Mijn Een lezer wees ons erop, dat de beloof­ vraag is nu om een oproep te doen voor de Tutor niet werd aangekondigd op Basic-sortee"outines op één ofmeerdere cassette/diskette nummer 23. Dat klopt. velden voorpeide typen files. Verder werkt Zoals reeds geschreven, het is nog wat het programma reeds feil/oos; eenmaal af werk. Zodra het programma wel mee­ wordt het natuurlijk weer aan uw blad gaat in onze programma-service zal dat aangeboden. duidelijk worden aangekondigd. Idem Ook zoek ik fonts en stempels voor Dyna­ dito wat betreft de Basic-editor met mic Publisher. Wie kan mij daaraan hel­ grote letters. pen? Verder zijn alle codes voor verschil/ende PC: Sanyo klok programma's - zoals Dynamic Publish­ er - voor de G.E. 8100 printer zeer wel­ Sinds enige maanden heb ik een Sanyo kom. En heeft iemand Ease al 'ver­ MBC-17 A Tcomputerin huis. Hoewel ik bouwd', zodat deze volledig compatibel is enige ervaring heb met MS-DOS compu­ met de G.E. printer? ters, ben ik toch op een probleem gestuit. Wilt u alstublieft deze vragen plaatsen in Als het systeem opstart wordt de tijd in Lezers helpen Lezers, daannee zouden minuten elke keer naar beneden afge­ wij zeer geholpen zijn. rond. Bijvoorbeeld: als het 22:34 is rondt Peter Hoste, Breskens de klok (het systeem? of nog iets anders) de tijd afnaar 22:00. Weet u wat er mis is, We willen er geen gewoonte van maken zodat ik niet iedere maal met TIME hoef dat lezers bepalen welke vragen in deze op te starten? Ik heb een ATI graphics rubriek belanden. Normaal bekijken wij card, en versie 3.20 van MS-DOS. dat, in het kader van de gehele bladplan­ M.Kievit, Bavel ning. Uw redactrice zou het misschien P.S. Ga zo door met MCM. Vooral nu ik wel leuk vinden - een echt eigen stek, een MSX2 en een MS-DOS computer be­ net als die vreselijke EHBO'er - maar lezersforum en zit. voorlopig blijven we loyaal. problemenhoek voor MSX en PC Wij weten het helaas niet, en er bevindt Het programma dat je aan het maken zich geen Sanyo in redactionele kringen. bent staat waarschijnlijk al langer op het

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 -8- 44" .

verlanglijstje van velen. Naar verluidt (zie de brief in de vorige aflevering). Le­ MSX-magazines gelezen, maar geen en­ heeft de hoofdredacteur een deel van den van de PTC kunnen Ease ook via kel haalt een zo goede score als M CM. zijn vakantie ook iets lopen mompelen hun afdeling bestellen voor f 67,50. Nu tenake: ik heb mij in april van dit jaar over snel en veelzijdig sorteren van ran­ De printervraag tot slot brengt ons bij een MSX-printer aangeschaft, namelijk dom bestanden. het volgende hoofdstuk: de VW0020 van Philips, maar ik kan er Om te beginnen hebben we even op een nergens een lint voor vinden. Kan iemand rij gezet wat er inmiddels bij ons is ver­ Printerproblemen mij een adres - liefst in België - bezor­ schenen wat betreft sorteerroutines: gen? Al/e raad is welkom! Een veel voorkomende vraag die steeds Mijn tweede probleem houdt ook verband ~CM 6, pagina 12-19: Sorteren in Ba­ weer in onze postbus belandt luidt: met deze printer. Ik had namelijk graag de SIC. Ik bezit computer x en printer y en pro­ besturingscodes gekend. Is het mogelijk MCM 13, pagina 22-28: Algoritmencur­ gramma Z, en nu gaat het niet goed. Hoe om met de VW0020 in 40-kolommen te sus moet dat met de dipswitches, esc-codes printen? MCM 14, pagina 10-17: Algoritmencur­ of iets anders? Frederik Wil/ems, Brussel. sus deel 3 - zoeken. Problemen bestaan vooral met: de Ca­ MCM 23, pagina 34-40: Z-80 cursus non T -22a, General Electric, en Philips Deze vragen spreken voor zich, de twee­ deel 13 - ML. VW0020. Ook vroeg iemand hulp bij het de kan mooi mee met de special, die we printen van grafische beelden op een boven hebben voorgesteld. Als iemand Dat is meer dan genoeg om gewoon Toshiba HX-P550. ons een copietje van de handleiding van rechttoe rechtaan te kunnen sorteren. Ons probleem is, dat we onmogelijk zelf deze printer toezendt, zullen we het De adder die zich hier onder het gras alle denkbare combinaties kunnen gaan doorsturen. verschuilt, zit 'm in het sorteren van ran­ zitten uitvogelen. Wel menen we zeker Overigens, dergelijke vragen kunnen dom files. Dat is namelijk bijna een con­ te weten, dat menige lezer een dergelijk natuurlijk ook prima - en veel makke­ tradictio in terminis. Als het, omwille probleem had, het oploste, en toen niet lijker - via de I/O'tjes worden opgelost. van zoeksnelheid, nodig is om een ran­ schreef, want hij of zij was immers dik dom file te sorteren, is de meest ge­ tevreden met een goedwerkende combi­ En dan nu... eigende weg als volgt: natie. Vanuit die redenering formuleren Richt twee parallelle array's in, één voor we nu onze oproep: stuur uw opgeloste Scrllrnd integers, en één voor strings. In het eer­ problemen naar ons op! Bij voorbaat ste komen de recordnummers, in het dank. Wij maken er een keer een prin­ Maar liefst zeven mensen maakten tweede de te sorteren velden. Na - ge­ ter-ellende special van. Scrllr, meestal met de mededeling dat wone - sortering kun je aan de hand het allemaal wel meeviel. Gewoon van het meegesorteerde array met de re­ Rekeningen 2 LDDR gebruiken in plaats van LDIR, cordnummers de gewenste records in was de centrale boodschap, die dan ook de juiste volgorde benaderen. Indien Eén van de reacties op de vorige LHL prompt werd uitgevoerd. En dat werkt perse gewenst kun je door het gesor­ kwam uit Friesland. Nu is dat op zich uitstekend, hebben wij mogen constate­ teerde array sequentieel door te lopen niet zo bijzonder, maar het geval wilde, ren. de oude random file - al omschoffe­ dat men geen tijd had gehad om de bij­ Over het op en neer scrollen was men lend - copiëren naar een nieuwe ran­ gesloten listing in het Nederlands te ver­ verdeelder van mening. Dat varieerde dom file, dat dan natuurlijk in de juiste talen. Dat klinkt vreemd, want Basic is van 'te lastig' via 'te traag' tot 'nu ja, 't volgorde staat. Dat kost wat tijd, maar toch Basic, ook in het Fries. gaat toch heel aardig'. Die laatste scri­ heeft als voordeel dat je niet je hele be­ Het ging hier om een factuur-program­ bent - de heer D. W. van Vlodrop - stand hoeft in te lezen, dus minder snel ma, waarbij een INPUT opdracht bij­ zond ook een listing mee. En ja, we wa­ beperkt wordt door geheugenruimte. voorbeeld vergezeld ging van "Hoefolle ren zo nieuwsgierig dat we 'm intypten. artikels hat de rekken op 'en heechsten" . Inderdaad, dat ging heel aardig. Interessanter, en vooral sneller, wordt Inderdaad, er is nog wat vertaalwerk. Er was eigenlijk maar één probleem: als het wanneer je gaat werken met hulpbe­ Maar waar de listing ook nog te lang was in de eerstgedrukte tekst een horizon­ standen, die de eventuele gewenste sor­ om in deze drukke tijden zelf te gaan ty­ taal streepje van 8 pixels niet werd ge­ teringen voor je onthouden. Dat wil zeg­ pen, hebben we besloten hem integraal bruikt, viel dat streepje ook in de langs­ gen, het als bovenomschreven aange­ door te sturen naar de vrager, zodat hij scrollende tekens weg. Oftewel, waar maakte numerieke array kun je als klein, deze naar eigen behoefte kan aanpas­ een heel karakter blank gelaten werd, snel te manipuleren bestandje bewaren. sen. B. Folkertsma, zeer hartelijk dank verdwenen de langsscrollende tekens Misschien is het dan ook wel slim om er­ voor de moeite! ook geheel. gens in dat bestand aan te geven op welk In de tussentij d is ook één van onze huis­ veld er gesorteerd was. De kunst is dan programmeurs tegen deze vraag opge­ Het was dus nodig om het hele scherm alleen om een structuur te bedenken die lopen, en aan het werk gegaan. Zijn pro­ vol te schrijven met hoofdletters, om ze­ dit geheel overzichtelijk en efficiënt be­ duct hopen we binnenkort aan onze pa­ ker te zijn dat alles goed scroll'de. Daar stuurt. gina's prijs te geven. kan je wel leuke grappen mee uithalen, Het woord is weer aan u, lezer(es). maar het is toch niet geheel onze bedoe­ Printerlinten ling. De overige vragen behoeven weinig toe­ Overigens, als die andere zes - dus al­ lichting. Naar aanleiding van Ease moet Voordat ik u mijn probleempjes voor­ leen de inzenders van Scrllr - geïnte• ik nog even vermelden dat het niet eens schotel, wou ik u feliciteren voor de kwa­ resseerd zijn, kunnen zij de disassem­ nodig is om een modem aan te schaffen liteit van dit magazine. Ik heb al veel bler listing opvragen bij de redactie.

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 -9- Ruimschoots meer dan vijf minuten na­ wachten van te voren, maar dan heb je Vervang regel 270 en 280 door: denken bracht echter de oplossing. In een volledig vrije, zij het een tikje trage scherm 2 wordt per horizontaal streep­ en schokkerige, scroll. 270 IFP=254 THEN P=-2 je van acht pixels de voor- en achter­ 275 VDP(24) =P+2: P=P+2: RE­ grondkleur vastgelegd in de kleurt abel. Eenmaal knutselende hebben we toen TURN Maar blijkbaar gebeurt dat pas op het ook nog de functietoets-besturing van 280 IFP=O THEN P=256 moment dat daar een karakter - of de heer van Vlodrop vervangen door 285 VDP(24) = P-2: P = P-2: RE­ puntje - geprint wordt. Een karakter cursortoetsen; dat voelde voor ons wel TURN beslaat een veld van 8x8 pixels. Kortom, zo logisch aan. Maar verplicht is het na­ waar een spatie staat kent de kleurtabel tuurlijk niet. Inderdaad, het scroll't prachtig. Door P nog steeds maar één kleur: die van de met stapjes van 1 of 3 te veranderen achtergrond. Ondanks de dreiging van een deadline wordt de scrollsnelheid kleiner, respec­ Door een dubbele punt,':', bijvoorbeelçi, konden we het niet nalaten verder te tievelijk groter. Alleen, we hadden nog wordt bepaald dat de horizontale spelen. Alleen is dit vervolg slechts inte­ één probleem, maar de uurtjes waren al streepjes 3 en 6 zowel voor- als achter­ ressant voor MSX2-ers. Hadden we klein en de deadline aangezwollen tot grond kunnen tonen, terwijl de streep­ niet in de vorige Kort & Krachtig die een zwarte donderwolk. jes 1, 2, 4, 5, 7 en 8 alleen achtergrond­ prachtige scroll van Michel Shuquair kleur te zien geven. gezien? Onderaan het beeld bevinden zich 63 lij­ En inmiddels waren we door Paul te nen, die normaal gesproken niet in zicht Het is dus zaak om eerst de hele kleur­ Bokkel geholpen bij het vinden van komen. Die lijnen scrollen nu ook vro­ tabel van scherm 2 voor de zekerheid vol VDP(24). Dit Video DisPlay register lijk aan uw ogen voorbij, met daarop de te poken met zowel voor- als achter­ bepaalt bij welke lijn het afbeelden van grootst mogelijke nonsens. Wie haalt grondkleur. Dat doen we dan ook, in de het scherm begint. Een test is snel ge­ die lijnen even weg, of schildert ze op z'n subroutine in regel 320-370. Het is even maakt: minst in achtergrondkleur?

! 10 REM SCLRND o 270 A=&H43: GOTO 380 lboven ********* 176 20 REM scroll naar alle kanten o 280 A=&H7D: GOTO 380 'beneden ******* 197 30 REM o 290 RETURN 206 40 REM MSX/MS-DOS Computer Magazine o • 300 SCREEN 0: KEY ON: END 129 50 REM ingezonden door D.W.v.Vlodrop o 310 I inpoken vg- en ag-kleur ******* o 60 COLOR 15,4,4: WIDTH 37: CLS 41 320 VG=15: AG=4 188 70 CLEAR 200,&HCFFF 84 330 KL=16*VG+AG 145 80 PRINT "cursortoetsen om te sero lle 340 FOR BI=&H2000 Ta &H3FFF 56 n" 54 350 VPOKE BI,KL 187 90 PRINT: PRINT "spatiebalk om te sto 360 NEXT BI 178 ppen" 193 370 RETURN 203 100 T=&HD000: DEFINT A,B: R=0 183 380 B=USR(A): REM A is lower byte van 110 READ A$ 248 ML-routine jumpadres 11 120 CS=CS+(ASC(LEFT$(A$,l))+ASC(RIGHT 390 RETURN 207 $(A$,1))*2)*(R+1): R=R+1 147 400 DATA 3A,F8,F7,32,07,D0,C3,09,D0,C 130 IF A$="**" TH EN GOTO 140 ELSE POK D,BB,D0,11,00,D1,21,01,D1,01,lF,00,C5 E T,VALC'&H"+A$): T=T+1: GOTO 110 210 ,lA,ED,B0,12,13,23,C1,3E,D4,BC,20,F3, 140 IF CS<>3735165# THEN PRINT "foutj CD,C5,D0,C9 90 e in de data! ": - STOP 66 410 DATA CD,BB,D0,11,FF,D3,21,FE,D3,0 150 DEFUSR=&HD000 21 l,lF,00,C5,lA,ED,BB,12,lB,2B,C1,3E,D0 160 CLS: KEY OFF: SCREEN 2 84 - ,BA,20,F3,CD,C5,D0,C9 43 170 GOSUB 320 100 420 DATA 3E,17,F5,01,00,01,11,00,D1,2 180 I aanmaken voorbeeldje ********** o 1,00,00,E5,C5,CD,59,00,11,00,D2,C1,El 190 OPEN "grp:" FOR OUTPUT AS #1 248 ,09,C5,E5,D5,CD,59,00,D1,E1,C1,ED,42, 200 PRESET (64,72): PRINT #1, "heen EB,C5,D5,E5,CD,SC,00,D1,E1,C1,09,F1,3 en weer! 11 167 D,F5,20,E4,F1,EB,ED,42,CD,5C,00,C9 195 210 PRESET (64,80): PRINT #1, "of op 430 DATA 3E,17,F5,01,00,01,11,00,D1,2 en neer? 11 23 l,00,17,E5,C5,CD,59,00,ll,00,D2,C1;E1 220 STRIG(0) ON: ON STRIG GOSUB 300 85 ,EO,42,C5,E5,D5,CD,59,00,01,E1,C1,09, 230 ON STICK(0) GOSUB 270,290,260,290 EB,C5,D5,E5,CD,5C,00,D1,E1,C1,ED,42,F ,280,290,250 43 1,3D,F5,20,E3,F1,EB,ED,42,CD,5C,00,C9 194 240 GOTO 230 48 440 DATA 01,00,03,11,00,D1,21,00,18,C 250 A=&H9: GOTO 380 'links ********** 78 O,59,00,C9,01,00,03,11,00,18,21,00,D1 260 A=&H26: GOTO 380 'rechts ******** 65 ,CO,SC,OO,C9,** 18

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 10- Dit pakket bewaart voor u: 9.999 debiteuren 9.999 artikelen 9.999 faktuurgegevens

Vrije artikelen/debiteuren Invoer 4 btw-taf/even voeren - zelf faktuurkop en faktuurvoefen aanmaken - omzetgegevens per debiteur en per datum Originele Nederlandse programma's, ~ voor Nederlanders geschreven Ons waarmerk voóreen \' door Nederlandsdenkende auteurs! t:Jrla~prOdukt

Onder de naam SnelFaktuur brengt Stark-Texel fak­ tureren binnen handbereik van iedereen. Naast Snel­ Faktuur 2.0 (zie hiernaast) is er ook SnelFaktuur 3.0 uit de "SneIStart"-serie, een familie software waarbinnen allerlei Waarin schuilt de kracht van SnelFaktuur 2.0? gegevens automatisch doorverwerkt kunnen worden. Onze gratis software-brochure, die u morgen in huis kunt SnelFaktuur werkt met netto- óf hebben, vertelt precies hoe dat gaat. In die brochure maakt bruto prijzen en 4 btw-tarieven. u kennis met een breed assortiment software. Zescijferig kunt u 9.999 debi­ Programma' s die geschreven zijn door vakkundige teuren en 9.999 artikelen op­ slaan en weer oproepen. Nederlandse programmeurs met een schat aan inzicht en SnelFaktuur bewaart 9.999 ervaring. Nederlandse software dus, en dat is één van de fakturen met eindsaldi op schijf redenen waarom Stark-Texel software zo prettig werkt. (aantallen bij hard disk). Vrije omschijvingen overal op Toppers in ons literatuur-assortiment: de faktuur; eigen faktuurkop en -voet met 9 standaardteksten. Een revolutionair GW-BASIC handboek Allerlei gegevens automatisch In dit handboek wordt de populaire taal GW-BASIC in al zijn koppelen maar daarvan ook facetten begrijpelijk besproken op meerdere nivo's. Voor zowel de plaatselijk afwijken. ervaren programmeur als voor de beginnende hobbyist een Afdrukmogelijkheden: debiteu­ bijzonder waardevol boek met ruim 300 voorbeeldprogramma's. renlijst, artikelenbestand, A.C.l. Groeneveld - 672 pagina' s, ISBN 9063983107 omzet/btw-overzichten, omzet­ gegevens per debiteur of datum, Nu bellen: morgen meer informatie in huis. / 74,50 verzend-etiketten.

Vragen over DOS-gebruik? DOS 3.30 handboek Zie bespreking in MSX/ MS-DOS Het DOS 3.30 handboek geeft duidelijk antwoord op elke vraag Computer Magazine nr. 22 '88 die een DOS 3.30 gebruiker over zijn systeem zou kunnen stellen. en Personal Computer Maga­ zine nr. 5 1988. W.J. vanHeusden-622pag,ISBN9063982100 /67,50 PC/MS DOS handboek 3.20/3.21: ISBN 90 6398 2623, f 59,50 Vraag de brochure aan

Belangstelling voor een bepaald soort boeken of software? SnelFaktuuur 2.0 3,5" of 5,25" diskette /149 Eén telefoontje en de brochure is onderweg! ISBN 90 6398 416 2 uitgeverij STARK-TEXEL b.v. postbus 302 1794 ZG Oosterend tel. 02223 -661 Eerste Hulp Bij Overleven

Avonturiers, ruimtebonken, E.H.B.O. is het laatste - of eerste - beroemde vakblad Tbe Dragon, uitge­ tijdreizigers en laser-kanon­ toevluchtsoord voor diegenen onder plozen. Ook Engeland heeft een zekere ons die het ook allemaal niet meer we­ traditie en op dit moment verschijnen niers, wie vinden er nu ten. Bij E.H.B.O. kan men terecht voor daar ongeveer vier op regelmatige basis geen baat bij MCM's Eerste informatie over adventure games, tips uitkomende tijdschriften; de meest be­ Hulp Bij Overleven? voor en over spellen èn andere wetens­ kende hiervan is het door The Games Geheime passwords, slim­ waardigheden. Workshop uitgegeven White Dwarf. me truuks, zelfs POKE's om Uw tips zijn altijd welkom onder het Binnenkort zal een nieuw D&D blad motto: Helpt Uw Mede-computer­ verschijnen in Engeland, G.M. ge­ vals te spelen, dat alles Mens! naamd. kunt u in deze rubriek le­ zen. Maar, om de E.H.B.O. Hobbies Waar ik het over heb? Role Playing Ga­ te kunnen schrijven moet mes, oftewel rollenspellen. de redacteur van dienst wel Soms krijgen bepaalde hobbies de over­ hand. Zo kon je ooit mijn vertwijfelde RPG uw hulp hebben. Stuur in, oproep lezen of iemand een bandopna­ die kaarten en verslagen me had van het Nederlandse science fic­ De role playing games zijn dus in op­ van verre reizen door Com­ tion hoorspel van Carl Lans, 'Testbe­ komst, zeker in de Angelsaksische lan­ puterland. manning' . Een oproep die overigens po­ den. Ook bij computerspellen kom je sitief uitgevallen is, ondanks het deze term tegenwoordig vaker tegen, al afkeurende gebrom van de eindredac­ dan niet gerechtvaardigd. Spellen welke tionele 'haar'dos. In deze E.H.B.O. wijk als zodanig betiteld kunnen worden zijn ik ietwat af van de gebruikelijke formu­ onder andere de Hydlide's, Daiva, (Su­ le om weer eens een ander stokpaardje per) Tritorn, Gauntlet op MSX gebied te kunnen beklimmen. en bijvoorbeeld Phantasie, The Bard's Tale, Might & Magie en de Ultima's op Dungeons & Dragons MS-DOS. Er is een duidelijke tendens, zeker in Japan en Amerika - zie ook In een van de vorige EHBO's heb ik al vorige EHBO's -, naar meer intellectu­ eens zo terzijde het fenomeen 'role play­ ele spellen met meer diepgang en een ing games' genoemd. Op dat moment langere aandachtspanne. De vijf minu­ leek het me eerlijk gezegd niet erg zin­ ten 'shoot 'm up' is langzaam terrein aan vol om daar dieper op in te gaan, alhoe­ het verliezen, alhoewel het genre zeker wel vele mensen dit soort spellen spelen, niet zal uitsterven. zeker in Amerika en Engeland. Het onlangs verschenen Ultima V (Ori­ Meer en meer wordt ook duidelijk dat gin Systems) en het binnenkort uit te ko­ de oorspronkelijke RPG's steeds meer men Advanced Dungeons & Dragons invloed uit gaan oefenen op computer­ (Strategie Simulations Inc) maken het spellen. Zo is zelfs het beroemde Elite echter noodzakelijk ietwat dieper in te gebaseerd op een RPG, het door The gaan op 'role playing games', ook wel Games Workshop op de markt gebrach­ RPG's genoemd. Voor het volgende te TravelIer . TraveIler is razend popu­ verhaal is dankbaar gebruik gemaakt lair onder science fiction RPG spelers. van enkele artikelen in Engelse en Ame­ rikaanse vakbladen. Handleiding en dobbelstenen In den begfnne ... Wat zijn die RPG's dan nu eigenlijk? Op Het begon ooit zo rond 1974 in Ameri­ het eerste gezicht - en dat is de reactie ka. En je kunt het zo gek niet bedenken die ik altijd krijg wanneer ik iemand een of er is wel een spel aan gewijd, van Viet­ RPG laat zien - lijkt het uitsluitend uit nam tot Richard Adams' Watership grote, dikke handleidingen te bestaan, is Down, van Alice in Wonderland tot de een bord ver te zoeken en ziet het er al­ landing op vreemde planeten in subato­ lemaal uiterst ingewikkeld uit. maire heelallen. In Nederland is een en Oja, en laten we vooral de dobbelstenen ander nog niet zo populair, in Amerika niet vergeten; RPG's maken gebruik van SPEL-TIPS VOOR MSX EN echter wagen miljoenen zich aan deze veel maar vooral van de meest vreemd­ MS-DOS spellen en worden de talloze gespeciali­ soortige dobbelstenen. Natuurlijk zijn seerde bladen, zoals onder andere het er de gewone zeszijdige dobbelstenen,

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 12- - -

maar welig tieren de vier, acht, tien, Een andere factor welke een rol speel­ ters is gigantisch, meer dan 80.000!! twintig en zelfs honderdzijdige dobbel­ de bij het ontstaan van RPG's waren stukken zijn nodig om het spel te kun­ stenen. Zelfs konische dobbelstenen be­ 'war gamers' welke meer en meer inte­ nen spelen. Je begrijpt dat een spelduur staan; en meestal bevat één RPG niet resse gingen vertonen in een krachtme­ van vele maanden bij dit spel gebruike­ één, maar vele verschillende dobbelste­ ting tussen individuen en niet meer zo lijk is. nen. Ik ken spellen waarin zo'n dertig geïnteresseerd waren in veldslag-simu­ dobbelstenen - liefst tegelijkertijd - laties met complete legers. 'War ga­ Dat laatste is trouwens een aspect wat gebruikt worden. mers' zijn spelers van oorlogsspellen voor beide, hierboven omschreven spel­ waarbij historische veldslagen nage­ typen geldt. Het zijn over het algemeen Voor een normale bordspeler ie­ speeld worden of waarin gebaseerd op spellen die je niet even snel voor het eten mand die nooit verder gekomen is dan een historisch scenario een bepaalde speelt. Meestal speelt men een spel ge­ Monopoly of ganzenborden - is een veldslag over gespeeld wordt. De uitslag durende een langere tijdsperiode waar­ RPG een angstwekkend iets. Om te be­ wordt niet door de historie bepaald bij de spelers regelmatig bij elkaar ko­ ginnen de vele pagina's handleiding, zo maar is altijd een gevolg van het spelen men. Ook RPG's hebben een lange spel­ bevat de basis set van het originele Dun­ van het spel. Anders was het geen spel duur. Een vriend van mij speelt nu al geons & Dragons van TSR Hobbies Inc meer uiteraard. meer dan vijf jaar één zaterdag per - de grondleggers van het D&D feno­ maand Traveller; ze zijn nog steeds niet meen - een handleiding van meer dan Counters uitgespeeld. 50 pagina's; en dat is dan de basis set. Je kunt hier allerlei modules bijkopen om Voor beginners kan ik A House Divided De twee bovengenoemde stromingen het spel steeds verder uit te breiden. Nu van The Games Design Workshop aan­ ontmoeten elkaar dus ergens (halverwe­ ken ik persoonlijk niemand die alle mo­ raden. A House Divided speelt zich af ge zoals dat gaat) en in zekere zin is dules en uitbreidingen van TSR's Dun­ tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog. daaruit TSR Inc's Dungeons & Dragons geons & Dragons heeft, maar het zou Een ander goed spel voor beginners is geboren. Dit spel, onder vakbroeders me niet verbazen dat het totaal aan pa­ Russian Front van Avalon HilI. Warga­ liefhebbend D&D genoemd, is nog gina's in dat geval ver boven de 10.000 mes kunnen zeer gecompliceerd wor­ steeds het meest gespeelde RPG ter we­ Gazeker!!) zou liggen. den, alle aspecten van het voeren van reld; je zou het haast de IBM PC van de Nu moet al dit gepraat over pagina's een strijd zijn vertegenwoordigd. Om RPG wereld kunnen noemen. In feite is handleiding je niet weerhouden om ooit een spel goed te - kunnen - spelen het totale D&D niet meer dan een aan niet-computer RPG's te beginnen. moet je dan ook alle aspecten van een voortdurende uitbreiding op een aantal In de praktijk komt het erop neer dat je strijdsituatie in het spel in ogenschouw basis gegevens uitgaande van een 'fanta­ een aantal basisregels moet kennen om nemen. Wargames bevatten dan meest­ sy war game' (over die laatste term zou het spel te spelen, de rest volgt tijdens al ook tientallen stukken of, zoals war­ ik even nadenken). het spelen wel. En zeker hier geldt: spe­ gamers dat noemen 'counters'. len is leren. Persoonlijk word ik niet zo geboeid Personae door wargames, iets wat veroorzaakt Fantasy fiction wordt door de grote hoeveelheid coun­ Het lijkt me verstandig in het kort even ters vaak en de complexiteit van de spel­ een RPG te beschrijven. Iedere deelne­ Met de introductie van het eerste RPG, regels. mer/speler neemt de identiteit aan van TSR Inc's Dungeon & Dragons werd in Je hebt bijvoorbeeld 15 counters welke een bepaald karakter of persona in het feite een totaal nieuw type spel geboren. tezamen een regiment vormen. Sommi­ spel. Je speelt dus als het ware dit per­ RPG's zijn ontstaan uit een aantal fac­ ge stukken kunnen/mogen twee plaat­ sona. Eén en ander speelt zich af in ecn toren. Een belangrijke factor is het feit sen lopen, andere stukken vijf, etcetera. van te voren bepaalde omgeving C.q. dat 'fantasy fiction' lezers spellen wilden Ben je gemotoriseerd, dan kan een spel-wereld. Dit kan werkelijk van alles spelen welke qua atmosfeer aansloten counter weer andere afstanden afleg­ zijn, variërend van 'fantasy', 'science fic­ bij de door hen gelezen boeken. Onder gen, afhankelijk van weer een aantal an­ ti on' en 'horror' tot zelfs sprookjes. Zo 'fantasy fiction' worden schrijvers als dere variabelen zoals terreinsgesteld­ is er het in bepaalde RPG kringen ont­ Tolkien, Moorcock, Piers Anthony (de heid, opbouw van het regiment en zo zettend populair RPG Bunnies and Xanth reeks met name) en Stephen Do­ nog wat zaken. Probeer dé@ maar eens Burrows. In deze klassieker - in mijn naldson gerekend. je regiment bij elkaar te houden en toch ogen althans voor de ware liefhebber, de Laat ik hier wel even vermelden dat zo snel mogelijk op te schieten. meeste RPG'ers halen er hun neus voor voornoemd rijtje auteurs door persoon­ op - nemen de spelers de personae aan lijke voorkeur ontstaan is. Zeker de laat­ Maar je hebt werkelijk fanatieke warga­ van intelligente konijnen; hun wereld en ste drie behoren tot mijn favoriete 'fan­ mers. Om je een indruk te geven, het het spel is gebaseerd op Richard tasy fiction' schrijvers. grootste wargame ter wereld is War in Adams' Waters hip Down, in het Neder­ De humoristische Xanth reeks van Piers the Pacific gecombineerd met War in lands vertaald als Waterschapsheuvel. Anthony kan ik aan iedereen aanbeve­ Europe. Deze twee afzonderlijk te spe­ len, waarbij een forse dosis kennis van len spellen zijn te combineren; je speelt Personae hebben intelligentie, doorzet­ de Engelse taal noodzakelijk is wanneer dan de Tweede Wereld Oorlog in zowel tingsvermogen' vaardigheden en kun­ je de boeken in de originele taal leest. Europa als Azie. Dit spel is afgrijselijk, digheden; deze eigenschappen worden De woordspelingen, 'puns', worden om het bestaat uit tien spelborden en je hebt uitgedrukt in numerieke waarden. Je je oren gesmeten en zijn soms dermate een kamer met ecn vloeroppervlak van kunt dus een intelligentie van 7 hebben, ingenieus dat meerdere malen herlezen 24 vierkante meters nodig om het spel magische vaardigheid 8, kracht 6 en een geboden is. te kunnen spelen. De hoeveelheid coun- behendigheid van 9.

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 13- Deze getallen worden in het spel ge­ Of zijn structuur, qua gevaren, is derma­ aansluiten bij een groepje groene avon­ bruikt om de gang van zaken met betrek­ te voorspelbaar dat je weet wat er ko­ turiers die net hun eerste dungeon be­ king tot gebeurtenissen te bepalen. Eén men gaat. Zo kent Neder land een Game treden. Je valt dan een beetje - wat en ander wordt beslist met behulp van master waarbij je zeker weet dat wan­ heet! - uit de toon. dobbelstenen. neer je een vuurtrol verslaat het beest(?) Een voorbeeldje: Stelje voor,je bent de 30 zilverstukken op zak heeft. Hij is re­ In het verleden hebben RPG's duidelijk hoofdpersoon in een RPG gebaseerd op delijk gul met zijn vuurtrollen, dus al invloed gehad op computerspellen, kijk de verhalen van Ludlum. Je wilt je pis­ snel barst je van de zilverstukken. Met maar naar Gauntlet - overigens net tool trekken en de spion neerschieten als gevolg dat een en ander te zwaar verschenen voor MS-DOS. Met het ver­ voordat hij jou uit de wereld helpt. Heb wordt voor de spelers om nog verder schijnen van UItima V - Warriors of je een behendigheid van 14 en je gooit mee te sjouwen. Dus drop je al die zil­ Destiny (en niet Maiga zoals ik een vo­ in totaal 18 op drie zeszijdige dobbelste­ verstukken. rige maal meldde) en binnenkort The of­ nen, dan is het je gelukt. Gooije 16,jam­ Maar het kost wel even moeite om die ficial Advanced Dungeons & Dragons - mer dan. Je had namelijk minimaal 31 beslissing te nemen, want misschien wa­ Heroes of the Lance, hebben de ware nodig (behendigheid plus de dobbel­ ren die stukken nog ergens voor nodig. RPG's hun intrede gedaan op de com­ steenworp ) om een goed gemikt schot te Dat denk je althans de eerste keer dat je puter. plaatsen. De tegenstander is gelukkiger, bij die man speelt, al snel weet je echter Een ding kunnen computers - en zeker hij weet je te raken. Snel gooit hij met dat je die muntstukken maar beter bij de de 16 bit computers voor RPG's doen, een aantal stenen om te bepalen wat trol kunt laten liggen, want je hebt er het hele geharrewar van handleidingen voor treffer hij geplaatst heeft; aha, een niets aan. Op zo'n manier gaat een ele­ en dobbelstenen is verleden tijd. schampschot aan je been. Even de hon­ ment van verrassing verloren. Een Aan de andere kant heeft ook dit zijn be­ derdzijdige dobbelsteen nu gebruiken Game master, of althans diens fantasie perkingen en zal het 'ouderwetse' RPG om te kijken hoeveel procent schade dit en inventiviteit, maakt of breekt je RPG. overleven. Er is immers niets mooier om toegebracht heeft en dus hoeveel lang­ een reeds bestaand scenario naar eigen zamer je nu verder moet hinken. Je ziet Scenario willen en inzicht aan te passen. En dat het, van alles komt aan bod. laatste zal zeker niet kunnen op de com­ In het algemeen kun je twee dingen aan­ puter. Alhoewel, eens zal de Dungeon & Een RPG speler speelt meestal meerde­ schaffen voor een RPG. Aan de ene Dragons Omcial Construction Kit on­ re personae tijdens een spel. Tijdens het kant heb je spelregels, welke naast de getwijfeld verschijnen. spelen neem je actief deel aan de ge­ vaardig- en kundigheden welke perso­ beurtenissen, jouw personae leven een nae binnen de wereld van dit RPG heb­ Advanced D&D leven geheel door jou bestuurd. Erva­ ben kunnen, ook de opbouw van de we­ ringen opgedaan tijdens het avontuur reld/omgeving be-/omschrijven waar­ Het hierboven genoemde Advanced kunnen een persona - indien deze het binnen het RPG zich dient af te spelen. Computer D&D Heroes of the Lance is avontuur weet te overleven - krachti­ Daarnaast kun je complete scenario's een onderdeel van de RPG Dragonlan­ ger, intelligenter, behendiger etcetera kopen; deze geven aan langs welke ver­ ce serie. Het avontuur speelt zich af op maken. Magische krachten kunnen toe­ haallijn een bepaald RPG gespeeld de wereld van Krynn. Driehonderd jaar of afnemen, de zwaard arm wordt ster­ dient, of beter gezegd zou kunnen wor­ geleden overspoelde de Toorn der Go­ ker, enzovoorts. De personae reageren den. De scenario's geven het basisver­ den de planeet Krynn tijdens het alles op elkaar en moeten gezamenlijk het haal waarbinnen de spelers/personae vernietigende Cataclysme. avontuur tot een goed eind weten te hun RPG beleven. De Koningin van het Duister probeert brengen. Een goede Game master ontwikkelt haar macht nu over de planeet uit te vanuit deze basis gegevens een totaal ei­ breiden door zoveel mogelijk draken - Game master gen wereld en uitdagingen voor zijn spe­ kwaadaardig uiteraard - uit hun duis­ lers. Je ziet dat spelers jarenlang bij de­ tere slaap te wekken en de Draconians Alhoewel spelers essentieel zijn voor zelfde Game Master blijven omdat hij te creëeren. Haar uiteindelijke doel: een RPG is de spelleider absoluut on­ iedere keer weer nieuwe uitdagingen uit Krynn in haar macht krijgen. misbaar. Hoe je hem ook noemt, Kee­ zijn hoed weet te toveren. De 'Companions of the Lance' probe­ per, Dungeon Master of Game master, ren haar dit onmogelijk te maken. Hel­ hij - of zij - is degene die verantwoor­ Anderzijds, echt goede Game masters den (Heroes) worden ze uiteraard pas delijk is voor de gang van zaken binnen zijn zeldzaam, dus spelers gaan op zoek na hun slagen. Indien zij falen zal de Ko­ het spel. en komen vaak- teleurgesteld thuis. Het ningin door het Ravijn in deze wereld Niet alleen beslist deze figuur uiteinde­ leuke van een RPG is namelijk dat een komen; een eeuwige duisternis zal val­ lijk wat de afloop/uitkomst is van be­ persona bij jou hoort, tijdens je spellen len over Krynn. Samen met haar Draco­ paalde gebeurtenissen, hij is ook verant­ ontwikkelt j epersonazich en j e kunt dus nians zal zij heersen over het grootste woordelijk voor het organiseren/struc­ met de gegevens vanje persona - de tij­ Rijk van het Kwaad aller tijden. tureren/opzetten van de wereld waar de dens al die spellen ontwikkelde kundig­ spelers zich in bewegen. heden - rustig bij een wildvreemde De wereld van Krynn is ontstaan op ver­ Game master gaan spelen. Indien moge­ zoek van RPG spelers die meer draken Een slechte Game master kan je gehele lijk wordt jouw persona volledig geac­ wilden - rare wensen houden sommi­ spel verzieken; de door hem uitgedach­ cepteerd en kun je gewoon meespelen. gen er op na. Het basis-idee dat ten te spelwereld kan niet goed van opzet Natuurlijk zijn hier restricties aan, je grondslag ligt aan het gehele DragonIa­ zijn, waardoor het voor spelers buiten­ kunt je niet met een twaalfde graads bar­ ce universum werd door TSR ontwik­ gewoon moeilijk wordt om te overleven. baar met ontluikende magische talenten keld en al snel ontstond een complete

MSX/MS-DQS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 14- - Niveau Afstand Plaats Soort Tips zijn recensie. Nu moet me allereerst van Stage Distance het hart dat ook ik Elite een eersteklas spel vind dat het meer dan verdient door 17 Water iedereen gespeeld te worden. 18 815 Links Goedkoop 440 Links Duur Onze gewaardeerde wiebelende mede­ 433 Rechts Goedkoop werker is Elite ooit begonnen op een BBC, vervolgens overgeschakeld op de 19 Water Spectrum en uiteindelijk terechtgeko­ m~n op de Commodore 64. Nu had-ie 20 Water B dat ding toch staan en dankzij Elite was 21 984 Rechts Cadeau's die grap die voor een computer door­ 850 Links Duur gaat tenminste nog ergens goed voor. 385 Links Duur Ik heb hem eens goed aan de tand ge­ 179 Rechts Goedkoop voeld over hoe hij nu Elite voor MS­ 22 933 Rechts Duur DOS en MSX eigenlijk getest heeft. 866 Rechts Goedkoop En wat blijkt? Hij heeft het spel op bei­ 835 Links Goedkoop de computers wel gespeeld - geruime 270 Links Duur tijd zelfs - maar is inhoudelijk uitge­ gaan van zijn ervaringen op de BBC en 23 Water de C64. Hij had beter moeten weten, im­ 24 1105 Links Duur Kaart kopen mers ook hij was op de hoogte van de gi­ 585 Rechts Goed gantische bug met betrekking tot de docking computer op de BBC versie, Tips voor Penguin Adventure, deel 3 welke in de C64 versie uiteindelijk ver­ holpen is. wereld, bestaande uit het spel en de op­ althans, met de Atari ST-versie. En of Zijn opmerkingen derhalve betreffende volgende modules, tot zelfs complete Heroes of the Lance voor EGA geschikt enterende piraten en de al dan niet boeken aan toe. Deze 'fantasy' boeken is kan ik ook niet zeggen. rampzalige samenwerking met andere geven een perfecte achtergrond waarte­ handelaren zijn gebaseerd op zijn erva­ gen het spel te spelen is. Op zich echter In dat opzicht hopelijk de volgende keer ringen met de andere versies. Hij is er - zijn deze boeken ook uitstekend te lezen meer; in ieder geval is dit een spelrecen­ misschien ten onrechte, maar persoon­ zonder ooit deel te nemen aan een Dra­ sie die ik niet aan de joystick wiebelaar lijk begrijp ik zijn enthousiasme - van gonlance RPG. zal overlaten. Hij is me voor geweest met uitgegaan dat deze elementen ook in de Ultima V, maar daar had hij dan ook MSX en MS-DOS versies zaten, zeker Het grote verschil tussen de RPG Dra­ eindredactionele hulp bij. toen Firebird, de uitgever van het spel, gonlance en de computerversie ervan is hem mededeelde dat het spel identiek dat de computerversie meer actie-ge­ Belofte was aan de C64 versie. richt is. In zekere zin kun je het spel ver­ gelijken met het beroemde Barbarian Maakt schuld. Dus wordt het hoog tijd Volgens J oost Peetoom is dit echter on­ (op Amiga en ST) van het Engelse merk dat hier het laatste deel van de Penguin juist. Volgens hem is er weinig interac­ Psygnosis. Het spel is echter veel uitge­ Adventure Trilogie gepubliceerd wordt. tie met andere handelaren en enteren is breider en bezit een uitgebreid scala aan En alhoewel ik menig briefj e ontving van er al helemaal niet bij (Waar klaag je mogelijkheden. mensen dat ik toch wel wat te veel aan­ dan over, Joost, wees blij!). De computer houdt alle administratie dacht schonk aan het arme beestje, geef Nu hoeft het niet zo te zijn dat onze wie­ bij zoals de toegebrachte schade, het ik daar geen gehoor aan. Voor mij blijft belaar ongelijk heeft, misschien zit het werpen van de dobbelsteen etcetera. Penguin Adventure een van de mooiste allemaal wel degelijk in het spel maar is Het spel wordt bestuurd met behulp van Konami ROM's aller tijden. Joost - ondanks zijn rang van 'compe­ 'icons' en menu's welke op eenvoudige Zo, en dat moet voorlopig het laatste tent' - daar nog niet aan toe. Iemand wijze op te roepen zijn. woord met betrekking tot ons kleine anders daar iets aan toe te voegen? Wanneer de MS-DOS versie verschij­ pinguin vrindje zijn. Joost Peetoom heeft overigens een pro­ nen zal en wat de prijs zal zijn is nog niet bleem waar ikzelf geen antwoord op exact bekend. Een MSX versie zit er niet Elite weet; ik citeer: 'Wie is er ooit een Corio­ m. lis ruimtestation dat zich in de buurt van Al geruime tijd speel ik nu de Atari ST Gniffel, gniffel, gnuif, gnuif, hoe zalig is een ster bevindt, binnengekomen en kan versie (drie disks!!) en ik moet zeggen, het om de joystick wiebelaar op een mij vertellen wat ik daar aan kan tref­ het spel bevalt me meer dan goed. Het foutje te betrappen. fen'; einde citaat. Kan iemand even zou echter niet echt eerlijk zijn nu uitge­ Van Joost Peetoom uit Nieuwe Pekela E.H.B.O.'en? breid in te gaan op het spel en de manier kreeg ik een uiterst lovende en hulpvol­ waarop het via het scherm tot je komt. le brief over Elite. Naast een hele stapel Overigens bedankt voor de tip wat be­ De MS-DOS versie, en daar gaat het tips had Joost ook wat op- en aanmer­ treft uiterst zuinig brandstofgebruik, hier uiteindelijk om, zal zich waarschijn­ kingen op diverse uitspraken, welke Joost; voorlopig hou ik hem nog even lijk niet kunnen meten, grafisch gezien onze geachte wiebelvrind gedaan had in voor mezelf.

MSX!MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 15- Flintstones plaatst. Ik denk dat ik velen met deze hij me met vuurtrollen om de oren. Laten mooi getekende kaart van het door het we maar hopen dat de spelleider die hij Geruchten bereiken me dat in het nieu­ Nederlandse softwarehuis Radarsoft daar zo ongetwijfeld ten onrechte aanvalt we Grandslam spel Flintstones grappen gemaakte spel Eindeloos een eindeloos zijn overschot aan vuurtrollen niet op de en grollen verborgen zitten. Nu vind ik plezier doe. redactie loost, bij wijze van wraak. het op zich al een grandioos spel; de gra­ phics zijn zeker voor MSXl méér dan Wetende dat ik nu heiligschennis bega, Maar goed, één voordeel heb ik. De laat­ uitstekend. Natuurlijk, het zijn geen ga ik toch nog even achter de ST zitten ste slag is altijd mijn. Want hoewel deze MSX2 graphics maar ondanks dat alles­ Dragonlancen. Tot het volgende Onge­ rubriek gezien de onverklaarbare popula­ zins de moeite waard. Persoonlijk heb ik luk! riteit tot nog toe - ik popel om de uitsla­ nog niets aparts kunnen ontdekken en gen van de enquête uit dit nummer onder ook Grandslam zegt van niets te weten, Noot van de hoofdredacteur: ogen te krijgen - niet gewipt kan worden, maar dat laatste is een uiterst bekend zijn onterechte aantijgingen jegens mijn antwoord. Zo heeft Konami ooit be­ Wat heet, inperken. Schrappen, die hap. persoontje kan ik nog altijd schrappen. weerd dat ze van codewoorden voor Ne­ Wat deze hobbyist me durft aan te leveren, En dat doe ik dan ook! mesis 11 niets afwisten. onder het mom van zinvolle copy, is wer­ kelijk ten hemel schreiend. Hebben we nu Eindeloos een computerblad, of wat? Al dat geneu­ zei over D&D's! Ook al had Noam Schipper uit Heeze Inderdaad, deze man berijdt bij voorkeur niet zo deze rubriek opgehemeld (dank, zijn eigen stokpaardjes. Omtrent een ze­ dank, dank, de tranen van ellende kere Larry, bijvoorbeeld, waar de laatste sprongen de h * *rdos in d' ogen, al gerui­ nummers veel over te doen is geweest. En me tijd probeert hij excuses te vinden nu hij het eens niet over dergelijke schun­ om de ruimte voor E.H.B.O. in te per­ nige adventures heeft - die in ieder geval ken), dan nog had ik zijn/haar - geef het voordeel hebben dat ze op een orden­ dat nou eens aan! - perfecte kaart ge- telijke computer worden gespeeld - slaat

~E~H[)El.OOS~

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 16- 4

Master Bridge en Eindeloos Bridge

De Nederlandse software­ Het grote voordeel van de computer - een vijfkaart nodig is. Dat betekent, dat uitgever Bridgesoft speciali­ namelijk dat zo'n ding voor van alles en een opening van 1 klaver of 1 ruiten wel nog wat inzetbaar is - is meteen ook de eens op een driekaart kan gebeuren! seert zich, zoals de naam al achilleshiel van de redactie van MCM. Het betekent ook, dat iemand die ge­ aangeeft, in Bridge-pro­ Want daardoor krijgen we van alles ter wend is ACOL te spelen grote moeite gramma's. In MeM nummer­ recensie, vanaf belasting-programma's zal hebben zich aan te passen - als dat tje 13 bekeken we 'Bridge tot en met kaartspelen. al wenselijk is. Spelenderwijs' voor MSX. Gelukkig hebben deze bridge-pro­ gramma's ons er echter niet onder kun­ Bieden Inmiddels zijn er twee nieu­ nen krijgen: onze MSX machinetaal­ we programma's versche­ specialist is verwoed bridger. Kortom, Master Bridge kiest de benadering van nen, dit keer voor de PC: een gedegen recensie van deze beide be­ de 'vaste spellen'. Het programma beval 'Eindeloos Bridge' en 'Mas­ naderingen van het Bridge-spel! 55 voor-gekozen spellen, waarbij de ge­ ter Bridge'. Elk van beide bruiker steèds de Zuid-hand voor zijn Mapje rekening neemt, zowel wat spelen als benadert het 'edelste aller bieden betreft. De andere drie wind­ kaartspelen' op een eigen Beide programma's worden geleverd op richtingen zijn in handen van de compu­ manier, waardoor de pro­ één 5.25 inch disk, opgeborgen in een ter. Elk spel moet goed geboden wor­ gramma's aanzienlijk van el­ mapje, waarin zo op het oog absoluut den; daarnaast bevat het een specifiek kaar verschillen. geen ruimte is voor een gebruiksaanwij­ speel-probleem, dat de speler moet zing van enige omvang. Dat vermoeden zien op te lossen. blijkt juist: de handleidingen zijn klein. Het programma start op met een hoofd­ Geen van beide programma's verwacht scherm, waar een spelnummer gekozen een grafIsche kaart: de schermopbouw kan worden tussen 11 en 65. Dit spel is puur tekst. Als er een CGA-kaart wordt vervolgens geladen. Dan ver­ aanwezig is, maken ze er. gebruik van, schijnt het speel-scherm. Hierop staan maar dat is niet essentieel. Beide pro­ de kwetsbaarheid, het spelnummer, de gramma's vereisen minimaal 256K ge­ deler en een open zuidhand. Zuids kaar­ heugen. ten liggen onder in beeld naast elkaar; elke kaart bestaat uit een rechthoek met Master Bridge daarin een symbool voor de kleur, de eerste letter van de naam van de kleur Dit is een Engelstalig programma, be­ en de waarde. doeld voor de 'enigszins gevorderde' speler. Naast een korte, wervende tekst De computer neemt bij het bieden op de achterkant van het mapje bestaat West, Noord en Oost voor zijn rekening. de gebruiksaanwijzing uit één A5-blad­ Biedingen worden ingevoerd met letters zijde. Daarop staat, dat Master Bridge en cijfers. Daarbij moet de speler - een niet beveiligd is, met welk biedsysteem beetje - Engels denken, want de letters het programma werkt alsmede de tekst: voor de kleuren zijn bijvoorbeeld S voor Gebruik: MASTERBRIDGE is zo ont­ Spades (Schoppen), D voor Diamonds worpen dat alle gebruiksaanwijzingen (Ruiten) of N voor No Trump (Sans op het scherm staan.' Atout). Indien gewenst kan de compu­ Dat klopt dan ook wel, maar die 'ge­ ter een voorstel doen, of de hele bieding bruiksaanwijzingen' zijn ten eerste kort afmaken. en ten tweede in het Engels. In onze Als de computer het niet eens is met het ogen was het een kleine moeite geweest bod, dan meldt hij dat met 'Not my choi­ het programma te vertalen - zoveel ce. Try again'. Het bod moet dan op­ tekst staat er immers niet in - of een nieuw gedaan worden. Als het bod goed korte Nederlandse samenvatting van de is - dat wil zeggen: als de computer er mogelijkheden bij~e sluiten. tevreden mee is - verschijnt er 'That's Het bied-systeem dat Master Bridge right'. gebruikt is overigens niet ACOL, dat - onder andere door de televisie-cursus Spelen Bridge - zo'n beetje tot standaard is geworden, vooral onder beginnende Als het bieden beeindigd is, begint het BRIDGE OP DE PC IN TWEE spelers. Master Bridge gebruikt 'Stan­ spelen. De speler vóór de dummy mag VARIANTEN dard American', waarbij voor een ope­ uitkomen en de kaarten van de dummy ning in een hoge kleur altijd minstens komen open 'op tafel' te liggen. Als NZ

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 17- Board 11

E-W Uulner3lle. South dealer N I!/l!'!!W1/!liJ_ma"iI WtE 5 p=Pass d=Double r=Redouble h=Help ?=SuQQeruCl'lS a=Auto~atlc biels De conputer deelt olies. Or a nuw. followed by: c=clubs UkriJQt een uoorstel uoor uw bod d=diaKonds IIIII aaaaa III h=hearts s=spades U bent ZUID. n=No TrlJ1)

Master Bridge, speelscherm Eindeloos Bridge, instelmenu de bieding hebben gewonnen, speelt de gebruik van het programma eenvoudig Verder staan er een aantal teksten op de computer als OW tegen; als OW het en snel. Toch hebben we wat kritiek. diskette, die meer uitleg geven. Onder contract hebben, speelt de computer zo­ Soms moet er op de spatiebalk gedrukt andere over het samenstellen en bieden wel de leider en de dummy als de noord­ worden als dat helemaal niet nodig is - van handen 'tegen de computer', als een hand. 'Een kaart spelen' gebeurt door na elk bod van de speler bijvoorbeeld, soort biedwedstrijd dus. Die informatie de kaart met de cursortoetsen te selec­ ook als dat 'right' is. En het beeld is niet moet eigenlijk op de printer afgedrukt teren en op de spatiebalk te drukken. helemaal stabiel: als de pijltoetsen ge­ worden om nuttig te zijn: tijdens het Kaarten die niet gespeeld mogen wor­ bruikt worden om 'tussen de kaarten programma kun je immers niet even een den zijn ook niet selecteerbaar: op deze heen en weer te springen', dan flikkert disk-fIle bekijken. manier is verzaken onmogelijk. de tekst onderin beeld, omdat die steeds Hier zijn verschillende mogelijkheden: opnieuw wordt neergezet. Maar goed: Bediening de computer kan de juiste kaart aanbe­ dat zijn kleine puntjes. Op de spelkwa­ velen - en spelen - of er kunnen 1, 2 liteit hebben we niets aan te merken: de De makers van Eindeloos Bridge heb­ of 4 slagen worden teruggenomen. Ver­ speel-beslissingen die de computer ben ernaar gestreefd de bediening van der kan de automatische piloot worden neemt lijken steeds bijzonder logisch - het hele programma vrijwel helemaal te ingeschakeld: de computer speelt dan en op verzaken of 'per ongeluk' een laten verlopen via de Return-toets en de alle handen, totdat er op een toets ge­ hoge kaart weggooien hebben we hem spatiebalk. Dat is gedaan om te voorko­ drukt wordt. niet kunnen betrappen. Wat bieden be­ men dat de speler zijn ogen van het Ook hier meldt de computer het, als een treft kunnen we erg weinig zeggen, om­ scherm af moet nemen: één hand op het kaart niet naar zijn zin is. Soms geeft hij dat we het 'Standard American'-sys­ toetsenbord is voldoende. te kennen dat 'deze kaart niet in aan­ teem niet kennen - en voor ACOL­ Een dergelijke aanpak heeft zijn voor­ merking komt' - lees: deze beslissing is spelers is dat systeem eerder delen: inderdaad kan de blik op het erg slecht. Maar soms zijn het ook dui­ verwarrend dan leerzaam. scherm gericht blijven en is de bedie­ delijke aanwijzingen: 'probeer te snij­ ning van het programma erg eenvoudig. den!' Het bieden en spelen gaat, met een Eindeloos Bridge Anderzijds is die bediening soms rond­ dergelijke begeleiding, lijken op het op­ uit omslachtig. Bijvoorbeeld tijdens het lossen van een puzzel. En dat is de be­ Dit programma kiest, zoals gezegd, voor bieden. Er verschijnt dan een bod in doeling: de 'enigszins gevorderde een heel andere benadering. Hier geen beeld, dat naar keuze '?' of een voorstel bridgespeler' - dit staat letterlijk op de voor-gekozen spellen: Eindeloos van de computer is. Met een druk op achterkant van de map - kan hiermee Bridge schudt en deelt de spellen zelf. Return wordt het bod geaccepteerd: zijn bied- en speeltechniek oefenen. Hij De mogelijkheden zijn indrukwekkend: een druk op de spatiebalk verhoogt het of zij krijgt daarbij kritiek en hulp van de iedere hand kan door de computer of bod. Een citaat uit de handleiding: computer. door de mens geboden of gespeeld wor­ 'Drukt u per ongeluk te ver door, houdt Aan het eind van het spel verschijnt er den. Ook kunnen handen door de spe­ dan de balk ingedrukt tot na 7 SA het ge­ nog een mededeling, waarin het pro­ ler samengesteld worden: de computer wenste bod opnieuw verschijnt.' bleem van dit spel nog eens wordt sa­ 'schudt' dan de overige. Op deze manier Bij het eerste bod moet in zo'n geval het mengevat, bijvoorbeeld (vertaald): kan de computer een partijtje tegen hele traject tussen 1 Klaver en 7 SA 'Door te snijden op de hartenvrouw kan zichzelf bieden en spelen, of alleen bie­ doorlopen worden! Toegegeven: het het contract gemaakt worden.' den, of drie tegen één spelen. systeem werkt inderdaad met twee toet­ De handleiding is wel aan de korte kant sen, maar we hadden daar toch graag Gebruiksgemak voor zoveel mogelijkheden. Zegge en een derde bij gezien, om een bod terug schrijve vijf kantjes tekst, waarvan één te gaan. En zo gek is dat niet, want het Het idee om de computer alleen die over het biedsysteem. Maar Eindeloos kiezen van een kaart verloopt op een kaarten selecteerbaar te laten maken, Bridge biedt wel volgens ACOL en die soortgelijke manier en daarbij wordt de die ook werkelijk gespeeld mogen wor­ ene pagina bevat op zich genoeg infor­ backspace-toets gebruikt om de keuze den is natuurlijk prima. Dat maakt het matie over dat systeem. weer ongedaan te maken.

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 18- -

Menu's Raad en daad de oude beschadigd is. Gelukkig is het programma wel vanaf harddisk te draai­ Ook de bediening van de rest van het Eindeloos Bridge neemt de speler veel en: het vraagt alleen voor hèt begin van programma is gemakkelijk. Er zijn ver­ minder bij de hand dan Master Bridge. het eerste spel even om de originele dis­ schillende menu-schermen, waarop Er is bijvoorbeeld geen mogelijkheid kette in drive A te plaatsen. Niet echt weer met de spatiebalk en de Return­ om de computer een voorstel te laten ideaal, maar in ieder geval acceptabeler toets keuzes gemaakt worden. Alleen is doen bij het spelen: elke hand wordt óf dan allerlei andere oplossingen. het soms niet helemaal duidelijk wat be­ door een mens, óf door de computer ge­ paalde keuzes tot doel hebben, al wordt speeld. Zelf spelen en de computer toch Conclusie dat meestal snel duidelijk. Dat is ook even om raad vragen is er niet bij. weer te wijten aan de (te) korte handlei­ Dat geldt ook voor het bieden. De com­ Master Bridge is meer een bridge-cur­ ding. Helaas wordt in de menu-scher­ puter doet ófbij elk bod een voorstel, of sus dan Eindeloos Bridge. De tips en men de backspace-toets ook niet ge­ bij geen enkel bod. Altijd een voorstel opmerkingen van Master Bridge zijn bruikt: het is dus niet mogelijk om een vonden wij erg vervelend, omdat de spe­ leerzaam, maar beperken het geheel keuze ongedaan te maken of te verbete­ ler dan vanzelf op het goede idee ge­ ook nogal: het spel moet precies zo ge­ ren. En dat vereist dus enige nauwkeu­ bracht wordt zonder daar zelf over na te speeld worden als de computer dat wil. righeid - na een verkeerde keuze moet denken. Maar als het automatische Eindeloos Bridge daarentegen biedt af­ het hele scherm opnieuw 'doorlopen' voorstel wordt uitgeschakeld, is het he­ wisseling en vrijheid van keuze in bieden worden. lemaal niet meer mogelijk om hulp te en spelen, maar levert geen kritiek of krijgen. commentaar. Als er tijdens het spelen op PI gedrukt Eindeloos Bridge is dan ook meer een Naar onze mening is Eindeloos Bridge wordt, verschijnt er een klein keuze­ spel, maar dan met serieuze mogelijkhe­ wat sterker dan Master Bridge, vooral menu. Hiermee kan het biedverloop ge­ den. De variatie is oneindig (einde­ wat het bieden betreft. Maar daar moe­ toond worden, of het afspelen opnieuw loos!): elk spel is nieuw. Het program­ ten we bijzeggen, dat we ACOL--aan­ gestart worden. Ook kan men 'claimen'; ma is dan ook meer geschikt om erva­ hangers zijn, zodat we het bieden van hiermee wordt het spel afgebroken en ring op te doen door gewoon te spelen. Master Bridge niet altijd even goed be­ mag men opgeven, hoeveel slagen men Toch is het leerzaam: aan het eind van grijpen. Toch is het afwijkende biedsys­ nog denkt te halen. De computer neemt het spel verschijnen de kaarten van alle teem van dit programma een serieuze dit voor zoete koek aan - valsspelen is spelers op tafel en kan de speler het spel handicap voor de ACOL--speler, die we dus makkelijk! nog eens op zijn gemak doornemen. dit pakket dan ook niet kunnen aanbe­ Bij het kiezen van een kaart kunnen ook Desgewenst kan hij het dan opnieuw velen. Maar de meer all-round-speler weer alleen die kaarten gespeeld wor­ spelen, om een andere tactiek te probe­ zal er veel plezier aan beleven, als hij of den, die toegestaan zijn. De spatiebalk ren, iets wat Master Bridge niet kan. zij tenminste de Engelse bridge-termen selecteert steeds een andere kaart. Daar kent. En wat het spelen betreft is er na­ is over nagedacht: de eerste keus is Beveiliging tuurlijk niets te merken van het 'andere' steeds de laagste kaart. Daarna komt de biedsysteem: dan komen de afspeel-tips hoogste en dan verder naar beneden. En Helaas is Eindeloos Bridge beveiligd te­ van Master Bridge van pas. inderdaad blijkt dat in de meeste geval­ gen copiëren. In het mapje is een kaart Eindeloos Bridge is minder streng en len de hoogste of de juist laagste kaart bijgesloten, waarmee om een vervan­ daardoor misschien wat minder educa­ gespeeld wordt. gings-diskette gevraagd kan worden als tief. Maar het programma is wel leuker in het gebruik - vinden wij. En het is in Board 11 ieder geval gevarieerder: leerzaam op zijn eigen manier. Wat het gebruiksgemak betreft: Master III1IIII aIIII Bridge is niet zo extreem gebruiksvrien­ delijk als Eindeloos, maar is daardoor E-W Uulnerable, South dealer wel vrij snel te bedienen. Eindeloos N 1!m.I!im, :t;m-:pnJiI Bridge is een ietsje omslachtig in het·ge­ W+E bruik, maar zeker erg makkelijk. Maar S PASS 1 • PASS 1NT als de makers het gebruik van de back­ PASS PASS PASS space-toets overal hadden toegestaan, was het programma op dat punt perfect geweest. Alleen, Bridgesoft, die handleidingen ...

Master Bridge prijs: f 49,­ III II aaaaa III Eindeloos Bridge prijs: f 144,-

11 Press Space-Bar 11 Uitgegeven door: Bridgesoft Master Bridge, spelsituatie Postbus 1308 1400 BH Bussum

MSX!MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 . - 19- Twin, niet helemáál als twee druppels water

Het verschijnsel spreads­ heet is oud en vertrouwd in ------.--- de software wereld. Het is IN IN UIT UIT KET U dan ook een toepassing bij HAX MIN HA)( HIN RAD KB ARTIKEL uitstek voor PC's, het uit­ ------._------voeren van veel en ingewik­ 13,00 6.00 -3,00 1.00 f9,00 Schroeuen 6.00 1.00 f6,OB SpiJKers keld rekenwerk is één van 12,09 8,BB tOB fO,BB Scharnieren de eerste dingen waaraan 12,00 9,90 8,BB 7,OB tOB f2,BB Bouten 12,00 9,00 8,00 4,00 B,OB f5,00 Hoeren men denkt bij het woord 12,09 10,00 9,BO 6,OB B,BO f4,BB Pluggen computer. De Fransen noe­ 18,00 9,00 9,BB 4,00 0,00 f5,BO Haken men het apparaat dan ook 19,B0 9,00 1O,BO 1,00 B,0O f8,BB Nippels 11,00 9,00 5,BO 0,00 B,OO f9,00 Stoppen 'ordinateur', wat gewoon re­ 13,OB 8,00 7,00 1,00 0,00 n,BO Kranen kentuig betekent. 9,00 8,00 3,00 1.00 0,00 n,oo Douchekoppen Zwanehalzen Na de eerste belangrijke 214,01 237,26 274,24 1I!11!Iil 488,57 Geisers spreadsheet VisiCalc werd Zeepbakjes Lotus 1-2-3 ontwikkeld en 31-Hei-88 B9:20 PH- dit programma is al sinds 1i;;e_'lJiu:allitiia:;lm-m~lbM.I:J

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 20- - =

~-FUNCTIES: ALLE HOGELIJKHEDEN (1) Pagina 2 uan 3 kenformulier aan elkaar gerelateerd Rekenfuncties Goni~etrische functies worden. ~ABS(n) Absolute waarde uan n @ACOS(n) Arc-cosinus uan n Naast het eigenlijke werk met het reken­ @EXP(n) e tot de Macht n @ASIN(n) Arc-sinus uan n formulier zijn er natuurlijk nog de nor­ @INHn) Het gehele deel uan n @ATAN(n) Arc-tangens uan n @U!(n) Natuurlijke log uan .n @ATAN2(x.y) 2 Pi * arc-tangens male huishoudelijke karweien, zoals het @LOG(n) Log-1B uan n ~COS(n) Cosinus uan n opsplitsen en samenvoegen van bestan­ @HOD(x.y) De rest uan x/y ~SIN(n) Sinus uan n den, het vertalen van files van en naar @ROUND(x,n) x afgerond op n plaatsen ~AN(n) Tangens uan n andere programma's en het printen van achter de kOMMa Logische functies bestanden. @SDRHn) De wortel uan n ~AND(lijst) TRUE als alle TRUE @RAND willekeurige n (O(n(l) ~FALSE Geeft FALSE @NA 'Niet beschikbaar' (NA) ~IF(a.ul,u2) Als a TRUE dan ui, Het Twin-menu ~ERR 'Fout' (ERR) anders u2 Keuzefuncties ~ISERR(n) TRUE als n ERR beuat In het voorgaande hebben we eigenlijk @HLOOKUP(Xiblokirel.pos) Horizontaal ~ISNA(n) TRUE als n NA beuat al een globaal menu-overzicht van Twin opzoeken in tabel ~NOT(n) Tegengestelde uan n gegeven. Dit menu is verregaand verge­ @CHOOSE(a,VO.Vl .... Vn) Geeft Va ~OR(list) TRUE als Minst.l TRUE lijkbaar met dat van 1-2-3. Ook de func­ @VLOOKUP(xjblokjrel.pos) Verticaal ~TRUE Geeft TRUE opzoeken in tabel tietoetsen roepen dezelfde commando's N.B. ·rel.pos· (relatieue positie) is: aantal cellen uanaf begin uan het blok. aan. Als we de menu's naast elkaar leg­ gen krijgen we al een aardige indruk van ~ Terug Help Henu's Toetsen Wijzigen Intro Applicaties de overeenkomsten en verschillen tus­ ooorgaan naar uolgende help-pagina sen de beide programma's. Enkele han­ Hu/pscherm met functies digheden die Lotus 1-2-3 heeft inge­ bouwd en die het werkgemak vergroten, verkenning. Voor wie in de diepte wil, ginnende spreadsheetgebruiker mee ontbreken in Twin. Zo missen we de mo­ geeft het te weinig informatie, geconfronteerd wordt. Het moet al gelijkheid om zonder het programma te In plaats van in de handleiding het ant­ doende geleerd worden. verlaten even naar DOS uit te stappen, woord op problemen op te zoeken, kan Een deel van de commando's in een en een commando om formules te ver­ de functietoets F1 gebruikt worden, die spreadsheet, ook in Twin, heeft tot doel wijderen met behoud van de laatst ver­ een hulpscherm tevoorschijn roept. Als een optimale opmaak met de minste in­ kregen uitkomst. Dit kan echter wel men een bepaald hoofdmenu-onder­ spanning te verkrijgen. Zulke comman­ weer via een omweg, deel heeft geactiveerd, wordt informatie do's dienen onder andere voor het co­ Ook ontbreekt een optie om in lege vel­ over het desbetreffende onderdeel ge­ piëren van cellen, het instellen van de den een nulwaarde in te voeren, evenals geven. manier van weergeven van getallen en een commando om de spreadsheet te De andere functietoetsen dienen voor van de tekstopmaak, het opsplitsen van 'kantelen'. Het gemis van deze mogelijk­ vaak terugkomende commando's, zoals het scherm enzovoorts. heden en van een aantal andere kleinig­ GOTO en RECALC. De functietoetsen heden doet echter niet veel af van de herbergen overigens maar een klein Hierbij is het werken met blokken van bruikbaarheid van het programma. aantal commando's, vrijwel alles gaat belang. Zonder blokken - rechthoekige via de menu's. Leuk is de F10 toets, die groepen cellen, die in hun geheel in één Functies onmiddellijk de laatst gemaakte grafiek keer bewerkt kunnen worden - zouden laat zien. spreadsheets onhandelbaar zijn. Blok­ Belangrijk bij het rekenwerk is, dat men bewerkingen zijn bijvoorbeeld het als de formules kan vereenvoudigen door Het rekenformulier geheel verplaatsen van de groep cellen, hierin functies op te nemen: korte in­ of gegevens binnen een blok manipule­ structies die een - soms zeer ingewik­ Een Twin-rekenformulier bestaat in ren. Om het rekenformulier op orde te kelde - standaardberekening uitvoeren. eerste opzet uit cijfermateriaal, formu­ houden zijn verder commando's aanwe­ Twin bezit een heel scala van deze func­ les en begeleidendè tekst, opgeslagen in zig voor het sorteren of opzoeken van ties en komt ook hierin sterk overeen cellen die gerangschikt zijn in 8192 re­ gegevens. met 1-2-3. Daarnaast kent het pro­ gels (rijen) en 255 kolommen. Geschikt Als we eenmaal een goed doorwrocht gramma een aantal logische functies zo­ voor verwerking in een spreadsheet zijn formulier ontworpen hebben, dan be­ als @AND, @OR en @NOT, die 1-2- bijvoorbeeld fmanciële gegevens, ver­ gint datgene waar een spreadsheet uit­ 3 mist. Deze beschikt echter over het ge­ koopcijfers enzovoorts, dus vooral ruw eindelijk voor bedoeld is, namelijk het heel genomen over een uitgebreider cijfermateriaal dat als basis dient voor rekenen. Dit wordt gedaan aan de hand palet van functies en heeft bovendien verdere berekeningen. van zelf opgebouwde formules, die aan mogelijkheden om regressie-analyses Vóór die berekeningen uitgevoerd kun­ een cel gekoppeld zijn. Het rekenwerk uit te voeren en met matrixen te reke­ nen worden, moeten de gegevens wel kan bestaan uit het simpele optellen van nen. eerst in een geschikte opmaak in het re­ een kolom getallen, tot het uitvoeren Het gemis van dergelijke functies vormt kenformulier opgeslagen worden. Ei­ van ingewikkelde bewerkingen waarbij bij huis- tuin- en keukengebruik van genlijk is dit het moeilijkste waar de be- cellen uit verschillende delen van het re- een spreadsheet geen probleem.

MSXlMS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 21- Pas als men aan geavanceerde toepas­ Macro's Snelheid singen - zoals het doorrekenen van fi­ nanciële modellen - gaat denken Uit de laatste opmerking blijkt dus al Spreadsheets zijn niet direct program­ wordt dit soort functies interessant. dat Twin de mogelijkheid biedt macro's ma's die vreselijk snel zijn. Het soort be­ te gebruiken. Er is prima in Twin te wer­ werkingen dat ermee wordt uitgevoerd Uitwisselbaarheid ken zonder deze faciliteit, maar zodra zijn nu eenmaal tijdrovend en af en toe het gebruik van bepaalde rekenformu­ een tijdje wachten tot het programma Om te voorkomen dat dit een bespre­ lieren een dagelijkse routine gaat vor­ een opdracht heeft uitgevoerd is onver­ kingwordt van 1-2-3 in plaats van Twin, men, worden macro's onmisbaar. mijdelijk. Gelukkig stelt Twin het ge­ stappen we over naar een ander terrein, Een macro is in feite een serie opdrach­ duld van de gebruiker niet al te zeer op de import en export faciliteiten. Deze ten die tot één enkele is samengebun­ de proef. zijn vooral daar van belang, waar spre­ deld. Met één toetsaanslag wordt deze Om te kijken hoe lang Twin over een adsheets een deeltoepassing vormen, serie achter elkaar afgewerkt. aantal veel voorkomende handelingen als een schakel in de hele keten van ge­ Ideaal dus voor het snel en foutloos uit­ doet, hebben we een aantal test spreads­ gevens-opslag en -verwerking en in si­ voeren van een reeks handelingen die heets gemaakt. tuaties waarin meerdere personen af­ steeds weer in dezelfde vorm terugke­ De grootte van deze testsheets zijn res­ wisselend met meer programma's wer­ ren. pectievelijk 75 rijen X 100 kolommen ken. (265Kb), 50 X 50 (88Kb) en 25 X 25 Met het toepassen van macro's kan men (24Kb). Twin kan bestanden verwerken die in heel ver gaan. Ze kunnen gebruikt wor­ In deze testformulieren zijn de cellen andere programma's zijn aangemaakt. den als handige hulpmiddeltjes, maar gevuld met een simpele formule: verme­ Ze moeten dan eerst in dat programma ook om een soort programma binnen nigvuldig een buurcel met 1,01. Een op in DIF formaat omgezet worden. Twin op te zetten, dat is gericht op een deze manier volgepropt formulier van Dit kan dan door Twin worden inge­ specifieke taak. Hierin kunnen bijvoor­ 75 X 100 cellen is voor Twin wel onge­ voerd. beeld menu's worden samengesteld, en veer het maximum dat het kan behap­ zo kunnen gebruikersvriendelijke toe­ pen. Het opvragen van een dergelijk be­ Andersom, een Twin bestand naar een passingen gemaakt worden, waardoor stand gaat dan ook wel wat tijd kosten, ander programma exporteren kan ook, ook anderen, die niets van spreadsheets evenals functies zoals sorteren. Het her­ als dit programma DIF bestanden kan afweten, met dit aangepaste rekenfor­ berekenen van het werkblad gaat be­ verwerken. Men moet daarbij het pro­ mulier kunnen omgaan. hoorlijk snel, hetgeen is af te lezen in fi­ gramma waarmee uitgewisseld wordt, guur 2. Hierin hebben we de benodigde wel goed kennen, want dit soort bewer­ De reden overigens dat het exporteren tijd voor opvragen van het file, sorteren kingen kan in nogal wat gepuzzel ont­ van macro's naar 1-2-3 problemen kan en herberekenen uitgezet voor de drie aarden. De mogelijkheid tot vertalen opleveren, is dat Twin een aantal toets­ testsheets. Dezelfde sheets hebben wc van bestanden met formules en al hangt symbolen kent die in 1-2-3 ontbreken, ook door 1-2-3 laten bewerken. af van het bestemmings-programma. zoals bijvoorbeeld {pgup} en {tab}. Het is hieruit wel duidelijk dat Twin bij Twin heeft opdrachten om formules in een printbestand te zetten en ze vervol­ gens te exporteren. Ook echte ASCII-bestanden kunnen Snelheid van enkele functies In probleemloos worden ingelezen. J am­ mer alleen dat als ASCII wegschrijven Ü \W ~Uîl ®Uîl ~c~c~ niet tot de mogelijkheden behoort. TWIN 1-2-3 Heel gemakkelijk gaat het uitwisselen van 1-2-3 bestanden, deze kunnen di­ _VII) rect worden ingevoerd en hoeven niet vooraf bewerkt te worden. Twin bestan­ - den worden op hun beurt ook zonder te­ opvraqen 75xl00 gensputteren door 1-2-3 geaccepteerd. sort~reT' - herbereKenen De Nederlandse decimale komma - wordt netjes in de Angelsaksische punt opvragen vertaald, en zelfs worden guldentekens 50x50 ~orTeren in dollartekens veranderd. Maar ver­ ~ herberekenen wacht niet, dat het bedrag volgens de - laatste wisselkoers wordt omgerekend. - Een aan het bestand gekoppelde grafiek ~ opvragen 2Sx25 of aparte grafiekenbestanden worden - sorteren -r herberekenen evenwel niet vertaald. - I I I I I I Wees bij exporteren overigens voor­ o 10 20 30 40 50 60 70 zichtig met macro's! Deze worden ver­ tijd in seconden taald en werken ook in 1-2-3, maar er kunnen onverwachte dingen gebeuren. Figuur 2, een in Twin gemaakt diagram van de snelheidstest

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 22- - TOETSEN EN DE WERKSTAND ('KLAAR') Terwijl de meeste menu-onderdelen lo­ SOMMige toetsen hebben speciale functies, wanneer ze gebruikt worden in de gisch van opbouw zijn en de weg zich werkstand ('KLAAR'). Alle ouerige toetsen worden beschouwd als letterlijke nog wel tot op zekere hoogte vanzelf inuoer uoor de huidige cel. wijst, is het hoofdstuk Printen tamelijk gebruikers-onvriendelijk. En juist hier o De schuine streep naar rechts (I) geeft het Rek~nblad HoofdMenu. Uan hieruit kunt u keuzes Maken (directe cOMMando's of volgende Menu's). geeft de handleiding net weer niet die o De Fl-toets (HELP) geeft hulp in alle uoorkoMende gevallen. informatie die men nodig heeft. o De F2-toets (WIJZIG) zet 'wijzigen' aan en uit. (Wijzigen in cellen.) o De F3-toets (NAAM) in de wijs-stand geeft een lijst uan alle bloknaMen. o De F4-toets (ABS) in de wijs-stand Maakt cel-adressen absoluut. Conclusie o De FS-toets (GANAAR) brengt u naar het opgegeven cel-adres. o De F6-toets (VENSTER) laat u heen en weer schakelen tussen twee uensters. Over het geheel genomen is Twin een o De F7-toets (ZOEK) herhaalt het laatstgegeuen ZOEK-cOMMando. zeer bruikbare spreadsheet, des te meer o De FB-toets (TABEL) herhaalt het laatstgegeuen TABEL-coMMando. als ook de prijs in aanmerking wordt ge­ o De F9-toets (REKEN) herberekent het rekenblad. nomen. Het bezit ruim voldoende re­ o De F1B-toets (GRAFIEK) uertoont de laatst-gedefinieerde grafiek opnieuw. kenmogelijkheden en functies om goed Een tekst-vooruoegsel (', ", ", \) of een letter wordt geïnterpreteerd als mee uit de voeten te kunnen. 'tekst'. +, -, Ot een cijfer wordt geïnterpreteerd als 'getal of forMule'. Gunstige eigenschappen zijn de uitwis­ selbaarheid van bestanden met andere ~ Terug Help Menu's Toetsen Wijzigen Intro Applicaties programma's, mogelijkheid om macro's nooroaan naar uoloende helD-Daoina te maken en goede grafische faciliteiten. Het hulpscherm Het zou wellicht een aardig idee zijn om deze functies wat langzamer is dan 1-2- acht corpsen - lettergroottes - en drie Twin in een PC Privé project op te ne­ 3. In de praktijk - waar men meestal fonts - lettertypes - ter beschikking. men, mede gezien de compatibiliteit ook niet zulke volgeladen bestanden Om een andere combinatie van drie met het in professionele omgevingen maakt - is de snelheid van het pro­ fonts te gebruiken moet men wel terug zeer populaire Lotus 1-2-3. gramma zeker goed te noemen. naar DOS, om die font jes voor Twin Het programma is in het Nederlands De tijden in de grafiek moeten overi­ klaar te zetten. Een vreemde beperking. verkrijgbaar, met Nederlandse handlei­ gens niet absoluut genomen worden. Ze Op deze manier staan dan echter wel in ding en werkt op PC's en compatibles zijn geklokt op een 8MHz XT compati­ totaal elf fonts ter beschikking. waarbij het minimaal 320Kb geheugen ble, als u zelf een snellere computer be­ nodig heeft. zit, zal het rekenen natuurlijk minder Bij een klein corps - kleiner dan 4 - tijd vergen. valt echter het verschil tussen de fonts De installatie-procedure is eenvoudig. weg. Dit in ieder geval op het scherm en Een Hercules, CGA of EGA graphics Wie een echte snelheidsduivel eist kan bij een afdruk die met een matrix-prin­ card is aan te bevelen en er is mogelijk­ een - dure - coprocessor installeren. ter is gemaakt. heid om een coprocessor te installeren. Twin is daarop voorbereid. Op een afdruk uit een laserprinter is het Een harde schijf is aan te bevelen, maar Bewerkingen waarbij gerekend wordt verschil wel te zien, maar de meeste ge­ ook op een systeem met twee 360K flop­ (het pure herberekenen, maar ook be­ bruikers van Twin zullen daar weinig py's is Twin goed bruikbaar. werkingen van grafieken), gaan hier een aan hebben. Wie goedkoop uit wil zijn en zijn talen aantal malen sneller mee, maar andere goed beheerst kan in plaats van de hier bewerkingen worden niet beïnvloed. Printen besproken Nederlandstalige Twin ook De totale tijdwinst is dus afhankelijk van voor een geheel gelijke Engelstalige uit­ de toepassing en zal niet altijd spectacu­ Het afdrukken van een spreadsheet voering kiezen. lair zijn. geeft vaak wat onhandige resultaten, Eveneens in het Engels is de nieuwere doordat het qua vorm meestal niet pre­ versie, Twin Il. Deze beide pakketten Grafieken cies op een normaal vel papier past. Om hebben we echter niet zelf onder ogen er toch nog een redelijk ogend geheel gehad. Overigens is figuur 2 geconstrueerd in van te maken, heeft Twin enkele op­ Twin, zodat we meteen een indruk krij­ maakfaciliteiten. Twin Nederlands gen van de grafische mogelijkheden van Er moet worden opgegeven welk deel Prijs: f 194,- ex. BTW het pakket. Er kan snel een simpele ba­ van het bestand men afgedrukt wil zien sis-grafiek worden opgezet, waarbij en naar wens wordt het rekenformulier Twin Classic (Engelstalig) acht keuzemogelijkheden ter beschik­ in genummerde bladzijden opgedeeld. Prijs: f 109,- ex. BTW king staan wat betreft het uiterlijk ervan, Het kader met de ce1coördinaten kan zoals staafdiagram (horizontaal en ver­ worden weggelaten. Twin Il (Engelstalig) ticaal), taartdiagram, enzovoorts. Aan het drukwerk kunnen kop-en voet­ Prijs: f 254,- Daarna kan het assenstelsel worden teksten worden toegevoegd. aangepast en nog wat verfraaiingen wor­ In plaats van de celinhoud - zoals we Verdere informatie: den toegevoegd. die op het scherm te zien krijgen - af te Sotha Software Met enig manipuleren is het mogelijk laten drukken, kan men ervoor kiezen Amstel14lf bijschriften en labels aan te brengen en dat de achterliggende formules worden 1018 EP Amsterdam voor een kopje boven de grafiek staan geprint. Tel.: 020-252749 of 256831

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 23- ENQT, een enquête data-entry programma Nee, niet weer een lezersen­ \, a'~a .._: \ quête. Maar wel een enquê­ te-programma, geschikt \~\ \ voor zowel MSX als PC. Het is geschreven in Basic - niet erg lang, maar behoor­ lijk krachtig! Een diskdrive is overigens wel vereist...

\. \. \.,

. I , : "1' I".! i. \\ \ ! \ , \i \ i i i

Dit programma is feitelijk vanuit een gen, terwijl vragen met een half-open praktijk-situatie ontstaan. We hebben antwoord al helemaal tot extra werk namelijk in de loop der tijden de nodige voor de bediener leiden. ervaring opgedaan met lezers-onder­ zoeken, waarbij we dan zelf de enquête­ Voorbeeld formulieren met behulp van een daar­ voor geschikt programma in een be­ Om dat met een voorbeeldje te verdui­ stand omtoverden. Hoewel, toveren, het delijken: in ons lezersonderzoek werd was eerder moeizaam typewerk ... onder andere gevraagd welke andere computerbladen men leest. Nu, dat kun­ Daarbij bleek telkens weer dat pro­ nen er heel wat zijn. Zoveel, dat we niet grammatuur die uitermatè geschikt is in staat waren om daar binnen Reflex voor het verwerken van enquête-gege­ een volledige lijst van te maken. En aan­ vens tot nette resultaten schromelijk te­ gezien het pure waanzin zou zijn om die kort schiet als het om het simpele invoe­ namen van die bladen voluit in een be­ ren van de gegevens gaat. stand op te nemen moesten ze nog tot In ons geval gebruikten we Reflex, een een getal gecodeerd worden ook! op zich uitstekend bruikbaar stuk ge­ reedschap dat heel wat mogelijkheden Oftewel,. de ongelukkige die deze half­ biedt om de fraaiste grafieken te maken open vraag zat in te kloppen moest tel­ op grond van de vragenlijsten. kens als er een nieuw blad genoemd Maar tijdens het invoeren van de formu­ werd daar een nummer aan toekennen lieren was de ellende haast niet te over­ en dat nummer meteen op een kladje zien. opschrijven. Om de volgende keer wel VRAGENLIJSTEN VOOR Zo is het niet mogelijk om een program­ het goede nummer weer te gebruiken, MSX EN PC ma zoals Reflex onder het intikken me­ bij het volgende formulier. Het kan wel, teen eventuele fouten te laten ondervan- maar is behoorlijk omslachtig. Boven-

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 24- dien ontbreekt iedere vorm van fout­ Data-entry presenteert is het ook uiterst bruikbaar controle, want Reflex 'weet' niet welke om de geënquêteerden zelf hun ant­ nummers nu wel al aan bladnamen ver­ Al die zaken samen maakten dat we woorden te laten intikken. Nu zullen we bonden zijn en welke niet! langzaam maar zeker een behoorlijke ons volgende lezersonderzoek natuur­ interesse voor 'data-entry' begonnen te lijk niet zo afnemen, dat zou onhandig Maar ook als dat wel van tevoren duide­ ontwikkelen. Een vak apart, zo bleek. zijn. In veel gevallen moet de eerste stap lijk is blijken veel van dergelijke pro­ Om het invoeren van enquête - en an­ toch een gewoon formulier zijn. gramma's niet in staat om tijdens het in­ dere - gegevens zo pijnloos mogelijk te Maar als u per ongeluk een enquête wil voeren al alarm te slaan, als men een on­ maken bleek er echter weinig te bestaan opzetten binnen een bedrijf, of een an­ mogelijk gegeven invoert. Het zou aan programmatuur. Weliswaar kent dere plek waar de te enquêteren perso­ ideaal zijn als men kan stellen dat een een peperduur PC-pakket zoals SPSS nen toch zelf aanwezig zijn, dan is Enqt bepaalde vraag als antwoord alleen - Statistical Package for the Social de oplossing. maar de cijfers 0, 1 of 2 kan krijgen - Sciences - een aparte data-entry mo­ Laat ze maar zelf achter het toetsenbord waarbij we ons even niet druk maken om dule, maar die is zacht gezegd aan de plaatsnemen, waarna Enqt de vragen op wat die getallen nu precies betekenen - kostbare kant. Onze conclusie was dat een logische manier presenteert en de en alle andere antwoorden worden ge­ we er dan maar zelf eentje moesten gaan antwoorden meteen keurig opslaat! weigerd. ontwikkelen, en dat programma - be­ Dat houdt in dat men eventuele invoer­ hoorlijk opgepoetst - treft u bij deze Veelzijdig fouten meteen - met het desbetreffen­ dan ook in MCM aan. de formulier nog op tafel - kan verbe­ De taak van een enquête-programma is teren. Een controle achteraf is vaak wel Voor alle duidelijkheid: Enqt is geen op zich eenvoudig: schotel de gebruiker mogelijk, maar dan moet men later als­ volledige enquête-verwerker. Het pro­ - de respondent - een reeks vragen nog het juiste formulier vinden en de gramma is zeker niet in staat om u aller­ voor, neem de antwoorden op en be­ data verbeteren. Weerzinwekkend on­ lei keurige cijfertjes voor te toveren, waar ze. handig. waaruit allerlei verbanden blijken. Daar Maar voordat zo'n programma een bestaan heel wat uitstekende program­ beetje toepasbaar is, moeten er toch wat Lachen ma's voor, nog afgezien van onze eigen extra's inzitten. Verschillende vraagty­ ontwikkelingen in die richting. Maar die pes is wel een minimum - en voorwaar­ Helemaal lachen wordt het met veel zijn voorlopig nog niet klaar om in delijke vragen zou toch wel erg handig programmatuur als men voorwaardelij­ MCM gepubliceerd te worden. zijn. ke vragen wil gebruiken. U kent dat wel, Enqt heeft dat alles - en meer. zo in de trant van: Enqt is veeleer een voorbrander, een Het programma kent vijf verschillende programma dat het mogelijk maakt om vraagtypes, voorwaardelijke vragen - Vraag 5 Houdt van computers? de gegevens die later, door bijvoorbeeld één voorwaarde per vraag - en zoge­ lJa Reflex - of welk analyse-programma naamde 'uitgebreide vragen', waarbij de 2 Nee dan ook - verwerkt zullen worden, zo lijst met antwoorden tijdens het enquê­ moeiteloos mogelijk in te voeren. teren kan worden uitgebreid. Vraag 6 Indien u vraag 5 met ja beant­ Of, wat dat betreft, welke gegevens dan Vragen kunnen 'verplicht' gemaakt woord hebt, deze vraag overslaan. ook. Want ook de meeste database-pro­ worden, zodat ze moeten worden inge­ gramma's blinken nu niet bepaald uit vuld. Waarom houdt u van computers: door nette invoer-controles. Wat ze 1 Ze zijn leuk echter wel bijna allemaal kunnen is een De vraag-definities worden gelezen uit 2 Ze zijn handig extern bestand importeren, oftewel een DATA-regels; de antwoorden op de 3 De buren hebben er ook eentje met behulp van Enqt opgebouwd file in vragen worden op diskette opgeslagen, het interne formaat omzetten. zodat ze met een ander programma ver­ Dergelijke, vaak voorkomende structu­ Kortom, Enqt is een programma dat op werkt kunnen worden. ren, laten zich dus niet handig oplossen zichzelf vrij nutteloos is - zo zit er nog met behulp van de ons bekende pro­ niet eens een routine in waarmee u de Vraagtypes gramma's. ingevoerde gegevens kunt afdrukken - En dat vereist dan weer extra aandacht maar dat pas in samenwerking met an­ Enqt kent vijf vraagtypes: alfanumeriek, van de arme, die de zaak zit in te tikken. dere programma's zijn volle kracht ont­ numeriek, multiple choice, lijstvragen Niet leuk, want de kans dat er foutjes ge­ plooit. en uitgebreide vragen. maakt worden is recht evenredig met de hoeveelheid niet-essentiële zaken die er Beeldscherm-enquête Alfanumerieke vragen zijn vragen waar­ op het scherm verschijnen. op maar één antwoord mogelijk is; dat Met andere woorden, zo'n voorwaarde­ Pas nadat Enqt klaar was kregen we nog antwoord is een letter-reeks, die verder lijke vraag zou alleen dan mogen ver­ een gouden inval. Doordat het pro­ op geen enkele manier gecontroleerd schijnen als ze inderdaad beantwoord gramma namelijk een ingebouwde vra­ wordt. De maximale lengte van de let­ moet worden. genlijst met zo min mogelijk poespas terreeks is per vraag instelbaar.

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 25- Numerieke vragen kennen ook maar ment):' verschijnt, om aan te geven dat gels zijn de namen van twee files. De één antwoord: een getal. Enqt kan con­ er hier meerdere antwoorden gegeven eerste - in de listing heeft deze de troleren of dat getal binnen zekere, per mogen worden, gescheiden door kom­ naam DATA.DAT - wordt gebruikt om vraag op te geven grenzen valt. ma's. Het antwoord '1,2,7a' kiest dus de de antwoorden van elke respondent in codes '1', '2' en '7A'. Een code '999' be­ op te slaan. Het tweede bestand - Multiple choice-vragen bieden de een tekent weer een nieuw element. Deze LIJST.DAT - bevat alle gegevens over keuze uit een lijst antwoorden. Hieruit code mag ook meerdere keren in het de tot dan toe opgebouwde lijsten van kan er één gekozen worden. antwoord voorkomen: '3,999,999' selec­ antwoorden voor· uitgebreide of lijst­ teert antwoord '3', maar laat de gebrui­ vragen. Voordat het enquêteren kan be­ Lijstvragen lijken sterk op multiple­ ker meteen twee nieuwe codes invoeren. ginnen controleert Enqt of deze beide choice-vragen: één antwoord uit een Deze worden meteen als antwoord be­ bestanden bestaan en leest de gegevens lijst van mogelijke antwoorden. Door schouwd voor deze respondent, die dus uit het lijstbestand in. In GW-Basic een speciaal antwoord te geven (keuze in dit voorbeeld drie antwoorden gege­ kunnen deze namen ook een pad bevat­ 999), kan er een antwoord-mogelijk­ ven heeft op deze vraag. ten, bijvoorbeeld: heid aan de vraag worden toegevoegd. Enqt laat een BEEP horen als de invoer Deze extra keuze verschijnt dan vanaf op één of andere manier niet correct is. 'C:\BASIC\DATA.DAT'. dat moment steeds bij deze vraag. Dat kan zijn omdat er geen antwoord gegeven werd, hoewel dat hier verplicht Daarna volgt een lijst met vraag-defini­ Uitgebreide vragen zijn gelijk aan lijst­ was (daarop komen we nog terug), of ties, afgesloten met een regel met alleen vragen, maar er zijn meerdere antwoor­ omdat het gegeven antwoord niet in de de data '***'. Elke regel is als volgt op­ den mogelijk. De lijst van antwoorden is keuze-lijst voorkwam. Ook het invoeren gebouwd: ook uitbreidbaar. van letters bij een numerieke vraag, of het invoeren van een getal dat buiten de [vraagnurnmer], [vraag], [i], [voorwaar­ Enquêteren grenzen ligt wordt piepend afgekeurd. de], [type][lengte]/[min]/[max], [code], De cursor springt in al deze gevallen te­ [antwoord], [code], [antwoord], ... De eigenlijke enquête is in feite heel rug naar het begin van de invoer-stip­ eenvoudig. Elke nieuwe respondent pellijn, zodat het antwoord opnieuw ge­ De vragen krijgt zijn eerste vraag op een leeg geven kan worden. scherm. Afhankelijk van het type van de Het vraagnummer is niet echt een num­ vraag verschijnen er een aantal ant­ Stoppen mer: het is meer de naam van de vraag. woord-mogelijkheden, of alleen een Deze mag 4 letters of cijfers lang zijn, stippellijn waarop het antwoord kan Na elke afgenomen enquête verschijnt zodat de naam 'lOAl' toegestaan is. Dit worden ingevuld. Bij de laatste soort, de de vraag 'Resultaten wegschrijven? vergemakkelijkt latere verwijzingen open vragen - eigenlijk alleen de alfa­ (J/n)'. Wordt hierop geantwoord met naar deze vraag - zie bij de voorwaar­ numerieke en numerieke vragen- geeft een 'J' of met de return-toets, dan wor­ den. Het vraagnummer wordt bij het en­ de stippellijn precies de maximale leng­ den de gegevens van de zojuist afgeno­ quêteren afgedrukt vóór de vraag. te van het antwoord aan. Als het om een men enquête weggeschreven naar de numerieke vraag gaat, mogen er alleen data-ftle, waarvan de naam ook in de De vraag zelf is een tekst, eventueel tus­ cijfers ingevoerd worden, alsmede een DATA-regels staat - daarover zome­ sen aanhalingstekens, die nodig zijn punt of een minteken. Voor alfanume­ teen meer. Wordt er met 'N' geant­ wanneer er 'vreemde tekens' in de vraag rieke vragen mag alles ingevuld worden. woord, van gaat Enqt gewoon verder staan, zoals de komma. Deze vraag Bij de gesloten vragen - multiple choi­ met de volgende respondent. wordt letterlijk afgedrukt tijdens het en­ ce, lijst- en uitgebreide vragen - ver­ Om nu te stoppen met invoeren is een quêteren. Hij mag breder zijn dan het schijnt er een lijst met keuzes. Achter de druk op de ESC-toets voldoende. scherm, maar dat wordt overgelaten aan multiple-choice-vraag komt de vraag Dan verschijnt er onderin beeld 'Echt de zorg van de samensteller van de vra­ 'Keuze:'. Hierachter moet het antwoord stoppen? (JiN)'. Na een 'N' gaat het en­ genlijst. Het toevoegen van spaties kan - maximaal één - worden ingevuld. quêteren ongestoord verder; na 'J' wor­ helpen om de scherm-layout netjes te Na een lijst-vraag verschijnt er 'Keuze den eerst alle gewijzigde lijsten naar houden: een kwestie van uitproberen. (999 = nieuw element):'. Ook hier is disk weggeschreven alvorens het pro­ maar één antwoord mogelijk. Als dat gramma stopt. Indien gewenst mag de vraag gevolgd '999' is, kan de antwoord-lijst worden Het is dus belangrijk om via de ESC­ worden door een letter 'i' tussen kom­ uitgebreid. De vraag 'Nummer van het toets te stoppen, omdat anders de gege­ ma's, die aangeeft dat het veld verplicht nieuwe element:' verschijnt. Hierachter vens niet weggeschreven worden. De moet worden ingevuld. Als de 'i' aanwe­ kan een drie-letterige code worden op­ lijst-gegevens worden weggeschreven zig is, zal Enqt protesteren wanneer bij gegeven, die voor het nieuwe element naar het lijst-bestand. Ook hierop ko­ het enquêteren een 'leeg antwoord' ge­ zal gelden. Alle cijfers en letters zijn toe­ men we zo terug. geven wordt. gestaan en kleine letters worden auto­ matisch naar hoofdletters vertaald. Gel­ De DATA-regels Ook de voorwaarde is facultatief. Deze dige codes zijn dus '1', '001', 'A' of'10A'. is opgebouwd uit de letter 'V', gevolgd Het programma controleert of de codes De eigenlijke vragenlijst zelf, dat wil door de naam van een vraag, een' = ,­ niet al bestaan voor deze vraag en pro­ zeggen de vragen en hun antwoorden, teken en een antwoord. 'VlOa = 3' bete­ testeert als dat wel zo is. maar ook de overige gegevens over de kent dus, dat deze vraag als voorwaarde De uitgebreide vraag werkt net zo. De vragen, liggen vast in DATA-regels. heeft, dat op vraag lOa het derde ant­ regel 'Keuze(n) (999 = nieuw ele- De eerste elementen in de DATA-re- woord gegeven is. De vraag wordt dus

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 26- - .za •

alleen gesteld, als aan deze voorwaarde de regel mag steeds tussen twee velden gemaakt worden door er een REM-te­ voldaan is. Alleen bij alfanumerieke vra­ gesplitst worden - dus niet midden in ken voor te zetten (het enkele aanha­ gen is de vorm iets anders: na het' = ,­ de vraag! lingsteken) . teken volgt dan een letter-reeks. Bij­ voorbeeld: 'V10a= MCM'. De vraag Bestanden De grootte van de arrays, die Enqt ge­ wordt dan alleen gesteld als het ant­ bruikt, moet ook aangepast worden. Re­ woord op vraag lOa 'MCM' was. Deze Zoals gezegd maakt Enqt twee bestan­ gelUO bevat de juiste variabele-detini­ controle maakt verschil tussen kleine­ den aan, waarvan de namen ook in de ties voor de PC, regel 130 is voor MSX. en hoofdletters! DATA-regels zijn opgenomen. Het MXVRAAG is het maximaal aantal eerste bestand - DATA.DAT in het vragen in de enquête; MXLIJST is het Hierachter volgt het type van de vraag. voorbeeld - bevat de gegeven antwoor­ maximaal aantal lijsten; MXANTW is Dit kan zijn 'A' voor alfanumeriek, 'N' den. De structuur van dit bestand is ui­ het maximale aantal antwoorden per voor numeriek, 'M' voor multiple choi­ terst eenvoudig. De antwoorden van lijst. XE en YE zijn de coördinaten ce, 'L' voor lijst en 'U' voor uitgebreid. elke respondent worden opgeslagen in waarop de 'Echt stoppen?'-vraag ver­ Achter de 'gesloten' vragen van het type één regel, gescheiden door komma's. schijnt en BB, tenslotte, is de scherm­ 'M', 'L' en 'U' volgt dan het aantal ant­ Alle antwoorden bestaan uit nummers, breedte. Deze laatste mag overigens woorden, bijvoorbeeld 'U3'. die aangeven welk antwoord gekozen voor MSX2 in BB = 80 veranderd wor­ In het geval van alfanumerieke vragen werd. Een 1 betekent dus het eerste ant­ den in regel 130. geeft het getal achter de 'A' aan, uit hoe­ woord, enzovoort. Bij uitgebreide vra­ veel letters het antwoord maximaal mag gen zijn meerdere antwoorden moge­ Het derde verschil zit 'm in de LOCA­ bestaan, zoals in 'A2Q'. Type 'N', ten­ lijk, die dan gescheiden door spaties in TE-opdracht. Dit is een uiterst verve­ slotte, is een geval apart: hierachter vol­ de file staan, zoals in '1 3 7'. Alfanume­ lend verschil, dat alleen nogal onelegant gen drie getallen. rieke antwoorden staan letterlijk in het kan worden opgelost. Op de PC ver­ Het eerste is het aantal cijfers in het ant­ bestand, omgeven door dubbele aanha­ wacht het LOCATE-commando eerst woord. Dan komt, gescheiden door een lingstekens. Dit alles kan gemakkelijk de regel - de Y-coördinaat - en dan schuine streep 'j' de minimale waarde gecontroleerd worden door het aange­ pas de kolom, de X-coördinaat. In van dit veld. Daar weer achter komt dan maakte bestand eens te bekijken, bij­ MSX-Basic is dat precies andersom! de maximale waarde. voorbeeld met het TYPE-commando in Bovendien telt de MSX zijn coördina• Een leeftijds-vraag zou dus van type MS(X)-DOS. ten vanaf 0 en de PC vanaf 1... 'N3/l/120' kunnen zijn. Overigens mag Dit is opgelost door een subroutine te het antwoord ook een gebroken getal Als een antwoord-nummer 0 is, bete­ maken die de cursor positioneert. Ei­ zijn, dus 'N5/0.0l/lOS is ook toege­ kent dat, dat de vraag oftewel niet ge­ genlijk zijn het er zelfs twee: regel staan. steld is, of niet beantwoord is. 1830/1840 en 1860/1870. Van elk LO­ CATE-commando is er weer een Een grens met waarde 0 houdt in, dat Deze structuur moet zonder enig pro­ MSX- en een PC-versie. Enqt plaatst hierop niet getest wordt. Na type bleem te lezen zijn door de meeste da­ de cursor op een bepaalde positie door 'N3/0/100' mag dus alles worden inge­ taverwerkings-programma's; in nood­ eerst XL en YL een waarde te geven en vuld, dat uit maximaal 3 cijfers bestaat gevallen zijn ze in ieder geval toeganke­ dan regel 1850 met een GOSUB aan te en kleiner of gelijk is aan 100. Als de bei­ lijk vanuit Basic, zodat de nodige roepen. Nogmaals: niet echt elegant, de grenzen worden weggelaten, komt conversie geen probleem zou mogen maar het werkt wel! dit overeen met twee grenzen van 0, zo­ zijn. In een volgend nummer van MCM De laatste verandering heeft niet met dat er geen controle plaatsvindt op de zal een gegevens-verwerkings-pro­ verschillen tussen PC en MSX te maken. grootte van het antwoord. gramma geplaatst worden, dat de door Regel 190 zorgt ervoor dat de vraag-de­ Enqt aangemaakte bestanden kan le­ tinities worden afgedrukt op het De regel wordt afgesloten met een reeks zen. scherm, voordat de enquête begint. Dit code en antwoordparen, ook weer is speciaal bedoeld voor het foutvrij krij­ steeds gescheiden door komma's. Een Aanpassen gen van de vragenlijst. Als er een fout in code is maximaal drie letters lang en de DATA-regels zit, zal Enqt dat zo wordt gebruikt om tijdens het enquête­ Door de grote onderlinge overeenkom­ goed mogelijk rapporteren, bijvoor­ ren voor dat antwoord te kiezen; het ant­ sten tussen MSX- en GW-Basic bleek beeld met 'Onbekend vraagtype bij woord zelf wordt achter de code op het het mogelijk Enqt zo te schrijven, dat vraag .. .'. Toch kunnen er fouten in de scherm gezet. De reeks 'J,Ja,N,Hele­ het programma - met een paar kleine lijst sluipen, die niet voorzien waren. maal niet' levert dus op het scherm: aanpassingen - zowel op MSX1- en Door regel 190 intact te laten kan de lijst MSX2-computers als op PC-compati­ gecontroleerd worden en kan de fout J Ja bles loopt. Het programma moet hier­ hopelijk snel opgespoord worden. Als N Helemaal niet voor op een aantal plaatsen aangepast de lijst eenmaal in orde is, kan deze re­ worden. gel inactief gemaakt worden door er een Afhankelijk van het vraagtype zijn nu 'J', Het eerste probleem is de geheugen­ REM voor te zetten. Er is bewust niet 'N' (multiple choice, lijstvraag) of zelfs ruimte. Op een MSX moet de string­ gekozen voor een oplossing met een 'J,N' - bij een uitgebreide vraag - gel­ ruimte expliciet aangegeven worden. vraag (bijvoorbeeld 'Vragenlijst uit­ dige antwoorden. Dit gebeurt in regel 80. Deze regel moet draaien? (JIN)'), omdat dat op den duur worden opgenomen in de MSX-versie; irritant is, wanneer het programma al­ De gegevens over één vraag hoeven ove­ in de PC-versie mag hij worden wegge­ leen nog wordt gebruikt om een bepaal­ rigens niet in één DATA-regel te staan: laten. Hij kan natuurlijk ook 'inactief de enquête mee af te nemen. Bovendien

MSXlMS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 27- moet het programma toch veranderd als voor MSX hebben moeten opnemen, In een volgend nummer van MCM zul­ worden, als er een nieuwe vragenlijst in twee aparte kolommen. De eerste ko­ len we zelf een programma opnemen wordt samengesteld. lom is voor MSX, de tweede voor Pc. dat de gegevens van Enqt kan verwer­ De oude DATA-regels worden dan im­ ken en uitdraaien. mers gewoon verwijderd en vervangen Uitbreiden door nieuwe. Daarbij kan het MERGE­ Experimenteer ondertussen met de vra­ commando gebruikt worden om het Natuurlijk is Enqt geen professioneel gen in het voorbeeld en probeer de ver­ hoofdprogramma (de regels 10 tot en enquête-programma. Maar ondanks schillende mogelijkheden eens rustig met 2120) en de DATA-regels apart op zijn relatief kleine omvang is het in staat uit, want het zijn er nogal wat! diskette op te slaan en pas vlak voor de om redelijk complexe vragenlijsten op Toch zijn er nog een aantal uitbreidin­ eigenlijke enquête samen te voegen. te stellen en af te nemen. Het program­ gen denkbaar. Betere voorwaarden, bij­ Op die manier kan er een soort biblio­ ma leent zich dan ook prima voor uit­ voorbeeld met EN en OF erin. Of het theek van DATA-regels - vragenlijsten, breidingen met een specifiek doel. Het 'invoegen' van eerder gegeven antwoor­ eigenlijk - op diskette opgebouwd wor­ formaat van de gegevens-file kan ook den in de vraag, zoals in 'En waarom den. aangepast worden (subroutine vanaf re­ hebt u een < lA> gekocht?'. Het feit dat de listing voor zowel MSX gel 1920) om te voldoen aan de eisen van En: als u interessante toevoegingen ge­ als PC bestemd is houdt ook in dat we in elk willekeurig data-verwerkings-pro­ maakt hebt, aarzel dan niet ze op te stu­ de listing zowel de checksums voor PC gramma. ren naar de redactie!

10 REM ENQT 0 588 20 REM Enqueteprogramma in GW- en MSX-Basic 0 368 30 REM 0 378 40 REM MSX/MS-DOS Computer Magazine 0 51 50 REM 0, 380 60 1 Deel I: initialisatie ***************************************************** 0 426 70 1 *** deze regel alleen voor MSX: *** 01 266 80 1 CLEAR 9000 0, 507 90 DEFINT B-Z: DEFDBL A 1 153 100 1*** deze regel voor de PC: *** 0' 820 110 MXVRAAG=100: MXLIJST=10: MXANTW=50: XE=I: YE=24: BB=80 119 567 120 1 *** deze regel voor MSX: *** o 414 130 1 MXVRAAG=10: MXLIJST=10: MXANTW=10: XE=0: YE=23: BB=40 1 MSX2: BB=80 o 399 140 DIM NUr-+1ER$(MXVRAAG), VRAAG$(MXVRAAG), TYPE$(MXVRAAG), LT(MXVRAAG), ALG(MXVR AAG), AHG(MXVRAAG), LIJST(MXVRAAG), VVRAAG(MXVRAAG), VANTW$(MXLIJST) 90 530 150 DIM VANTW(MXL1JST), U1TG(MXL1JST,MXANTW), 1NVUL(MXVRAAG), LNUM$(MXL1JST, MXA NTW), LVRAAG$(MXL1JST, MXANTW), ANTW(MXVRAAG), ANTW$(MXVRAAG) 172· 732 160 KEY OFF: W1DTH BB 237 829 170 1 Deel 11: hoofdprogramma - lees gegevens in ******************************* 0 661 180 GOSUB 370 1 lees data 180 12 190 GOSUB 780 1 draai data uit 156 44 200 GOSUB 1880 1 controleer de file 84 844 210 GOSUB 2010 1 lees de lijst-file in 55 7 220 1 *** hoofdprogramma: doe de enquete *** 0 399 230 RESP=l 180 508 240 GOSUB 970 1 voer enquete uit op respondent nummer resp 230 790 250 PRINT: PRINT IIGegevens wegschrijven? (Jin) 11; 79 359 260 S$=CHR$(ASC(INPUT$(1)) AND &HDF): IF S$<>IIJII AND S$<>CHR$(13) AND S$<>IIW TH EN 260 64 728 270 IF S$=IIJII OR S$=CHR$(13) THEN PRINT IIJII: GOSUB 1920 ELSE PRINT IIN II 122 370 280 RESP=RESP+1: A=FRE(III1): GOTO 240 o 400 290 1 *** einde programma: normaal via ESC in invoer-routine *** o 575 300 IF LA=0 THEN 360 ELSE OPEN LNAAM$ FOR OUTPUT AS 1 118 510 310 FOR 1=0 TO NVRAAG-l: IF TYPE$(I)<>IIL II AND TYPE$(I)<>IIU II THEN 350 76 292 320 L=LIJST(I): IF LT(I)=0 THEN PRINT #1,110 11 : GOTO 350 ELSE PRINT #l,LT(I)II,II;: FOR J=l TO LT(!): PRINT #1,CHR$(34)LNUM$(L,J)CHR$(34)1I,IICHR$(34)LVRAAG$(L,J)CHR$ (34); 17i 937 330 IF J<>LT( I) THEN PRINT #1,11,11; 137 , 673 340 NEXT J: PRINT #1,1111 99, 203 350 NEXT I: CLOSE 198 182

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 28- 360 END 1841 720 370 • Deel 111: lees de enquete-gegevens in ************************************ 01 730 380 READ FLNAAM$. LNAAM$ • De naam van de data-file en lijst-file 491 785 390 NVRAAG=0: NLIJST=0 94 ~ 734 400 READ NUM-4ER$(NVRAAG): IF NUM-4ER$(NVRAAG)=I***" THEN 470 127 343 410 READ VRAAG$(NVRAAG): VVRAAG(NVRAA~)=-I: INVUL(NVRAAG)=0 52 996 420 READ TYPE$: T$=CHR$(ASC(TYPE$) AND &HDF): TYPE$(NVRAAG)=T$ 126 958 430 LT(NVRAAG)=VAL(MID$(TYPE$,2)) 2301 766 440 ON INSTR("UMANLVI",T$) GOTO 510.560.610.630.660.710.480 1931 657 450 PRINT "Verkeerd vraagtype bij vraag INUM-4ER$(NVRAAG)": "T$: STOP 172 156 460 NVRAAG=NVRAAG+l: GOTO 400 77! 701 470 RETURN 204 r 44 480 • *** inlezen data - I: invullen verplicht *** 01 60 490 INVUL(NVRAAG)=I: GOTO 420 202 , 570 500 RETURN 191 ; 31 510 • *** inlezen data - U[aantal],[nummer].[antw]: uitgebreide. vraag *** 0 ~ 446 520 LIJST(NVRAAG)=NLIJST 193, 441 530 FOR 1=1 TO LT(NVRAAG): READ LNUM$(NLIJST,I), LVRAAG$(NLIJST,I): NEXT 57 577 540 NLIJST=NLIJST+1 971 153 550 GOTO 460 106 458 560 • *** inlezen data - M[aantal],[nummer],[antw]: multiple choice *** 01 590 570 LIJST(NVRAAG)=NLIJST 2031 451 580 FOR 1=1 TO LT(NVRAAG): RE AD LNUM$(NLIJST,I), LVRAAG$(NLIJST,I): NEXT 671 587 590 NLIJST=NLIJST+1 1071 163 600 GOTO 460 97 449 610 • .*** inlezen data - A[lengte]: open alfanumerieke vraag *** o 374 620 GOTO 460 101! 453 630 • *** inlezen data - N[lengte]/[minimum]/[maximum]: numeriek *** 0' 466 640 I=INSTR(TYPE$,"I"): IF I THEN ALG(NVRAAG)=VAL(MID$(TYPE$,1+1)): TYPE$=MID$(T. ,î YPE$,I+l): I=INSTR(TYPE$,"I"): IF I THEN AHG(NVRAAG)=VAL(MID$(TYPE$,I+1)) 1251 253 650 GOTO 460 107i 459 660 • inlezen data - L[aantal],[nummer],[antwoord]: liJst-vraag *** 01 460 670 LIJST(NVRAAG)=NLIJST 2041 452 680 FOR 1=1 TO LT(NVRAAG): READ LNUM$(NLIJST.I), LVRAAG$(NLIJST,I): NEXT 68! 588 690 NLIJST=NLIJST+1 1081 164 700 GOTO 460 981 450 710 • *** inlezen data - V[vraag]=[antwoord]: voorwaarde *** 0; 896 720 I=INSTR(TYPE$,"="): IF 1=0 THEN PRINT "Missende voorwaarde in vraag "NUM-4ER$ ! (NVRAAG): STOP 851 821 730 V$=MID$(TYPE$,2,I-2) 224'I 864 740 FOR J=0 TO NVRAAG-l: IF NUM-4ER$(J)=V$ THEN 760 ELSE NEXT 235 1 179 698 750 PRINT "Ongedefinieerde voorwaarde in vraag "NUM-4ER$(NVRAAG): STOP 210 I 760 VVRAAG(NVRAAG)=J: IF TYPE$(J)<>"A" THEN VANTW(NVRAAG)=VAL(MID$(TYPE$,I+l)) E I

LSE VANTW$(NVRAAG)=MID$(TYPE$,I+1) 84!I 220 770 GOTO 420 68t 420 780 • Deel IV: uitdraaien vragen *********************************************** 01 760 790 FOR VRAAG=0 TO NVRAAG-l 80: 144 800 PRINT USING "Vraag: ###i Type: !" iVRAAG+1,TYPE$(VRAAG)i 119 ~ 807 810 ON INSTR("AN",TYPE$(VRAAG)) GOSUB 920.940 79 1 519 820 PRINT 1391 211 830 IF VVRAAG(VRAAG)<>-1 THEN PRINT USING 11 Voorwaarde: vraag ### = ";VVRAA G(VRAAG)+I;: IF TYPE$(VVRAAG(VRAAG))<>"A" THEN PRINT USING "###";VANTW(VRAAG) EL f SE PRINT VANTW$(VRAAG) 90 202 840 PRINT USING 11 \ \ &";NUM-4ER$(VRAAG), VRAAG$(VRAAG) 234\ 570 850 IF INSTR("MLU",TYPE$(VRAAG)) THEN GOSUB 890 7, 919 860 PRINT: NEXT VRAAG 801 952 870 PRINT "Druk op een toets ... ";: A$=INPUT$(I): PRINT 188 ~ 564

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 29- 880 RETURN 210 ! 50 890 1 *** uitdraaien - multiple choice, lijst, uitgebreid *** 0' 130 900 FOR 1=1 TO LT(VRAAG): PRINT USING 11 \ \ &";LNUM$(LIJST(VRAAG),I),LVRAA G$(LIJST(VRAAG), I): NEXT I 129 761 910 HETURN . 1971 37 920 1 *** uitdraaien - alfanumeriek **~ 0! 322 930 PRINT USING ", Lengte: ###";LT(VRAAG);: RETURN 331 769 940 1 *** uitdraaien - numeriek *** o 939 950 PRINT USING ", Lengte: ###; Min: ###; Max: ###" ; LT(VRAAG),ALG (VRAAG), AHG(VRA AG) ; 201 ! 921 960 RETURN 207 1 47 970 1 Deel V: neem de enquete af *********************************************** 01 602 980 eLS: PRINT IRespondent"RESP 204 ' 420 990 FOR V=0 TO NVRAAG-1: ANTW(V)=0: ANTW$(V)="": IF TYPE$(V)="U" THEN UITG(LIJST (V),l)=-l 145 ,' 577 1000 IF VVRAAG(V)<>-l THEN GOSUB 1090 71 567 1010 PRINT: PRINT USING "\ \ &";NUM'-1ER$(V),VRAAG$(V) 691 389 1020 ON INSTR( "MANLU" , TYPE$(V)) GOSUB 1150,1210,1250,1290,1380 o 240 1030 PRINT 246 1 830 1040 NEXT V 234! 330 1050 RETURN 1381 746 1060 1 *** enquete - druk de mogelijke antwoorden af *** 01 226 1070 L=LIJST(V): FOR 1=1 TO LT(V): PRINT USING 11 \ \ &";LNUM$(L,I),LVRAAG$(L ! , I): NEXT I 110 t 990 1080 RETURN 147 1 755 1090 I' *** enquete - onderzoek de voorwaarde voor deze vraag *** o 943 1100 T$=TYPE$(VVRAAG(V)) 1251 813 1110 IF INSTR("NML",T$) THEN IF ANTW(VVRAAG(V))=VANTW(V) THEN RETURN ELSE RETURN t 1040 33 393 1120 U=l 186 , 978 1130 IF T$="U" THEN IF UITG(LIJST(VVRAAG(V) ),U)=-l THEN RETURN 1040: ELSE IF UIT G(LIJST(VVRAAG(V)),U)=VANTW(V) THEN RETURN ELSE U=U+1: GOTO 1130 171 867 1140 IF ANTW$(VVRAAG(V))=VANTW$(V) THEN RETURN ELSE RETURN 1040 215 287 1150 1 *** enquete - multiple choice *** 0, 244 1160 GOSUB 1060 113 ' 769

1170 PROMPT$="Keuze: ": IL=3 247 1! 871 1180 GOSUB 1560: GOSUB 1780: IF INV$="" THEN IF INVUL(V) THEN 1190 ELSE 1=0: GOT ! o 1200 ELSE FOR 1=1 TO LT(V): IF INV$=LNUM$(LIJST(V),I) THEN 1200 ELSE NEXT I 135 ~ 455 1190 BEEP: GOSUB 1820: GOTO 1170 195 659 1200 ANTW(V)=I: RETURN 33; 441 1210 1 *** enquete - alfanumeriek *** 0, 710 1220 PROMPT$="": IL=LT(V): GOSUB 1560 69 , 53- 1230 IF INV$="" AND INVUL(V) THEN BEEP: GOSUB 1820: GOTO 1220 193[ 601 1240 ANTW$(V)=INV$: RETURN 200 1 752 1250 1 *** enquete - numeriek *** 01 143 1260 PROMPT$="": IL=LT(V): GOSUB 1670 1521 136 1270 A=VAL(INV$): IF (INV$="" AND INVUL(V)) OR (ALG(V)<>0 AND A0 AND A>AHG(V)) THEN BEEP: GOSUB 1820: GOTO 1260 65: 257 1280 ANTW(V)=A: RETURN 201 f 353 1290 1 *** enquete - lijstvraag *** 0, 9 1300 GOSUB 1060 991 755 1310 PROMPT$="Keuze (999 = nieuw element): ": IL=3 201 948 1320 GOSUB 1560: GOSUB 1780 253' 13 1330 IF INV$="" THEN IF INVUL(V) THEN 1360 ELSE 1=0: GOTO 1370 105: 73 1340 IF INV$=1999" THEN GOSUB 1480: I=LT(V): GOTO 1370 6! 814 1350 FOR 1=1 TO LT(V): IF INV$=LNUM$(LIJST(V),I) THEN 1370 EL SE NEXT I 224 848 1360 BEEP : GOSUB 1820: GOTO 1310 189, 189

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 30- I 1370 ANTW(V)=I: RETURN 561 464 1380 I *** enquete - uitgebreide vraag *** o 870 f 1390 GOSUB 1060: PRINT 11 Keuze(n) (999 = nieuw element): ": PROMPT$="": IL=34 152 520 1400 GOSUB 1560: GOSUB 1780: IF INV$="" THEN IF INVUL(V) TH EN 1470 ELSE 1460 ELS I EA$="": U=1 233, 505 1410 I=INSTR(INV$ 1" 1"): IF 1=0 THEN AB.$=INV$ ELSE AB$=LEFT$(INV$ I I-I): INV$=MID$ (INV$ I 1+1) 41 937 1420 IF AB$=1999" THEN T2$=INV$: GOSUB 1480: INV$=T2$: A8$=LNUM$(LIJST(V),LT(V)) I : GOTO 1450 38 918 1430 FOR J=1 TO LT(V): IF LNUM$(LIJST(V),J)=A8$ THEN 1450 188 236 1440 NEXT J: GOTO 1470 . 94' 942 1450 UITG(LIJST(V),U)=J: U=U+l: IF 1<>0 THEN 1410 35 715 1460 UITG(LIJST(V)/U)=-I: RETURN 177 737 1470 BEEP: XP=I: GOSUB 1820: GOTO 1400 187 195 1480 I *** enquete - voeg een element toe aan een lijst *** 0 667 1490 PRINT: PRINT 11 Numner van het nieuwe element: ": IL=3: PROMPT$="" 94 358 1500 GOSUB 1560: GOSUB 1780: IF INV$="" THEN 1550 41 417 1510 IF LT(V»0 THEN FOR J9=1 TO LT(V): IF LNUM$(LIJST(V), J9)=INV$ THEN 1550 EL SE NEXT 177 1 1520 PRINT: LT(V)=LT(V)+I: LNUM$(LIJST(V), LT(V))=INV$ 146 306 1530 PRINT 11 Antwoord voor dit element: ": PROMPT$=" ": IL=34: GOSUB 1560: LV RAAG$(LIJST(V) I LT(V))=INV$ 126 214 1540 LA=I: RETURN 165 405 1550 BEEP: GOSUB 1820: GOTO 1500 94 558 1560 I Deel VI: invoer-routines - strings ************************************** 0 614 1570 XP=POS(0): YP=CSRLIN: A$="II 156' 388 1580 PRINT 11 "i: IF PRO'1PT$<>"1 THEN PRINT PROMPT$; 92 884 1590 XL=POS(0): YL=CSRLIN: PRINT STRING$(IL /" ")i: GOSUB 1850: L=0 66 234 1600 Al$=INPUT$(I): IF Al$=CHR$(8) THEN IF L<>0 TH EN A$=LEFT$(A$/L-1): L=L-l: XL . =POS(0)-1: YL=CSRLIN: GOSUB 1850: PRINT 11 "i: XL=POS(0)-I: YL=CSRLIN: GOSUB 1850 : GOTO 1600 ELSE GOTO 1600 - 28 332 1610 IF Al$=CHR$(27) THEN GOSUB 2080: GOTO 1600 112 392 1620 IF A1$=CHR$(13) THEN INV$=A$: RETURN 150 166 1630 IF L=IL THEN BEEP ELSE A$=A$+A1$: PRINT A1$i: L=L+l: GOTO 1600 17 113 1640 GOTO 1600 198 830 1650 I *** invoer-routines - een enkel karakter *** 0. 946 1660 INV$=INPUT$(I): RETURN 19J 25 1670 I *** invoer-routines - getallen *** 0 516 1680 YP=CSRLI N: XP=POS (0): A$= 1111 206· 414 1690 PRINT 11 "i: IF PROMPT$<>"" THEN PRINT PROMPT$; 97 889 1700 XL=POS(0): YL=CSRLIN: PRINT STRING$(IL /" ");: GOSUB 1850: L=0 43 211 1710 A1$=INPUT$(1): IF A1$=CHR$(8) THEN IF L<>0 THEN A$=LEFT$(A$,L-1): L=L-1: XL 1 =POS(0)-1: YL=CSRLIN: GOSUB 1850: PRINT "_"i: XL=POS(0)-1: YL=CSRLIN: GOSUB 1850 : GOTO 1710 EL SE GOTO 1710 229· . 45 1720 IF A1$=CHR$(27) THEN GOSUB 2080: GOTO 1600 117 397 1730 IF A1$=CHR$(13) THEN INV$=A$: RETURN 155, 171 1740 IF L=IL THEN BEEP: GOTO 1710 255 47 1750 IF INSTR(10123456789.-" /A1$)=0 THEN BEEP: GOTO 1710 212, 348 1760 PRINT A1$;: L=L+1: A$=A$+Al$ 50 746 1770 GOTO 1710 . 234 866 1780 I *** hulp-routine - maak Inv$ hoofdletters *** 0 816 1790 TEMP$="" 22 886 1800 FOR 19=1 TO LEN(INV$): A9$=MID$(INV$,I9,1): IF A9$>=l a" AND A9$<=I Z" THEN A 9$=CHR$(ASC(A9$) AND &HDF) 3 843 1810 TEMP$=TEMP$+A9$: NEXT: INV$=TEMP$: RETURN 106 786 1820 I *** hulp-routine - herstel cursor-positie *** 0, 686 1830 I LOCATE XP/YP /1: RETURN I Voor MSX 0 728

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 31- , 1840 LOCATE YP,XP,l: RETURN I Voor ,PC 203 ! 635 1850 I *** hulp-routine - plaats cursor *** o 608 1860 I LOCATE XL,YL,l: RETURN I Voor MSX o 597 1870 LOCATE YL,XL,l: RETURN I Voor PC 881 520 1880 I Deel VII: bestandsonderhoud ********************************************* 01 21 1890 I *** bestanden - controleer of FLNAAM$ bestaat, creeer zonodig *** o 576 1900 OPEN FLNAAM$ AS #1: CLOSE 247 ! 407 1910 RETURN 144, 752 1920 I *** bestanden - schrijf de gegevens naar het disk-bestand *** 0' 763 1930 OPEN FLNAAM$ FOR APPEND AS #1 32, 128 1940 FOR 1=0 TO NVRAAG-1 36 724 1950 IF INSTR( "NML" , TYPE$(I)) THEN PRINT #1 ,ANTW( I);: GOTO 1990 247 871 1960 U=l 214 1 6 1970 IF TYPE$( I)="U" THEN IF UITG(LIJST( I), U)=-l THEN 1990 ELSE PRINT #l,UITG(LI JST(I),U);II 11;: U=U+1: GOTO 1970 63 943 1980 PRINT #l,ANTW$(I); 253 ' 381 1990 IF I<>NVRAAG-1 THEN PRINT #1,11,11; 88 840 2000 NEXT I: PRINT #1,1111: CLOSE #1: RETURN 131' 683 2010 I *** bestanden - lees de lijsten in *** o 322 2020 ON ERROR GOTO 2070 198 838 2030 OPEN LNAAM$ FOR INPUT AS 1 101 333 2040 FOR 1=0 TO NVRAAG-1: IF TYPE$(I)<>IIL II AND TYPE$(I)<>IIU II THEN 2050 ELSE L=LI JST(I): INPUT #l,LT(I): IF LT(I»0 THEN FOR J=l TO LT(I): INPUT #l,LNUM$(L,J),LV ! RAAG$(L,J): NEXT J 48 288 2050 NEXT I 95 191 2060 CLOSE: ON ERROR GOTO 0: RETURN 235: 731 2070 RESUME 2060 200' 880 2080 I Deel VIII: onderbroken met ESC ****************************************** o 915 2090 Y=CSRLIN: X=POS(0): IF Y=>YE THEN PRINT: Y=Y-1 64 336 2100 BEEP: XL=XE: YL=YE: GOSUB 1850: PRINT IIEcht stoppen? (J/N) 11;: S$=CHR$(ASC( INPUT$(1)) AND &HDF): IF S$<>IIJII THEN GOSUB 1850: PRINT STRING$(BB-1,32);: XL=X: , YL=Y: GOSUB 1850: RETURN 89 825 2110 IF S$=IIJII THEN PRINT S$: GOTO 290 221 765 2120 GOSUB 1850: PRINT STRING$(BB-1,32);: XL=X: YL=Y: GOSUB 1850: RETURN 246 158 2130 I Deel IX: data *********************************************************** 0' 349 2140 DATA data.dat, lijst.dat 23i 381 2150 DATA 1,Wat is uw naam? ,i,a30 9, 841 2160 I Deze vraag als het antwoord 'Pietje Puk ' is: 0: 156 2170 DATA 1a,Wat grappig! Echt waar?,v1=Pietje Puk,m2,J,Ja,N,Nee 187; 843 2180 DATA 2,Hoe oud bent u? ,i,n3/1/100 218 58 2190 I Deze vraag als het antwoord 111 is: 0, 637 2200 DATA 2a,IIZo, dus U bent 1 jaar oud! Bent u: lI ,v2=1,m2,1,Een leugenaar,2,Bijz onder voorlijk 110' 342 2210 DATA 3,Bent u abonnee van MCM? ,i,m2,J,Ja,N,Nee 15: -671 2220 I.Het antwoord was INee I : 0, 840 2230 DATA 3a,Waarom niet? ,i,v3=2,m3,W,Weet niet,G,Geen idee,A,Anders 137 945 2240 DATA 4,Welke andere bladen leest u?,u4,1,Het grote computerblad,2,Alles ove r uw computer,3,Computer en tuinman,4,Reader 's Computer 112: 768 2250 I Leest IComputer en tuinmani: 0: 51 2260 DATA 4a,Bent u soms tuinman?,i,v4=3,m2,J,Ja,N,Nee 74' 762 2270 DATA 5,Waarom leest u MCM?,13,I,Uit interesse,W,Voor mijn werk,P,Voor mijn plezier 25 137 2280 I Leest MCM voor voor het werk: 01' 282 2290 DATA 5a,Waar leest u MCM?,v5=2,m3,1,Thuis,2,Op het werk,3,Beide 0' 856 2300 DATA *** 248 600 *** TOTAAL-CHECKSUM (alleen voor PC): 117195 *** 1

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 32- Patience op de PC, deel 2

Beloofden we bij deel één 1 4 3 1 3 2 1 3 dat het spel van de tweede aflevering wat ingewikkel­ FlFlFlfHlFlFlFlFl der zou zijn? Ja, ten onrech­ ~~~~~~~~ te, zo bleek. Want toen dit tweede spel ten redactie verscheen bleek de maker het nog één keertje eenvou­ M fHlru.l B • 8 • f7l B • fTl dig gehouden te hebben. A t U ~ ~ ~.9 ii 8 • ~ Eerst nog wat extra kaart­ t A B • 11 9 8 11 routines, zo kregen we te ~ B Ij Ii 8 verstaan, dan kon het lasti­ Ii B ger werk losbranden ... Dus, deze keer is het twee­ de spel ook één van de sim­ Patience, rang bij rang peler patience-varianten. Rang bij rang is feitelijk In het vorige nummer zijn we van start zen we er nog eens op dat beslist niet van gegaan met onze patience-reeks. Elke de gegeven regelnummering mag wor­ slechts een variant op het aflevering in deze reeks zal een listing den afgeweken, anders gaat dat MER­ soort bij soort-spel uit deel bevatten, waardoor één of twee spellen GEn fout. één. aan het reeds bestaande programma Immers, tijdens dat samenvoegen zal Maar de extra kaart-routi­ worden toegevoegd. De hier afgedrukte een regelnummer in het tweede pro­ nes magen er wel zijn! Dat listing is dan ook niet als zelfstandig pro­ gramma een regel in het al geladen pro­ gramma te runnen, maar moet worden gramma, die hetzelfde nummer heeft, beloofd wat voor deel drie. geMERGEd met het programma van gewoon overschrijven. de vorige aflevering. Het spelen Wie die listing niet bezit, heeft dan ook niets aan het hierbij afgedrukte pro­ Ook nu geldt weer dat de spelcursor kan gramma. Niet proberen, want dat levert worden verplaatst met de cursortoetsen alleen maar teleurstellingen op. en met de spatiebalk de aangewezen kaart gekozen kan worden. Tevens kan Mergen weer de ESC-toets worden gebruikt om opnieuw te beginnen of om naar het Wie dat programma al wel bezit, die kan spelmenu te gaan. de volgende aanwijzingen opvolgen, om tot een te runnen programma te komen. Rang bij rang Tik de listing van deze keer in - met ICPPC, natuurlijk - en save dit als een De patience van deze aflevering lijkt ASCII-file met de opdracht: veel op het eerste spel. Er wordt weer met 32 kaarten gespeeld, SAVE "PA TI.ASC",A die in een rij van 8 gedekte stapeltjes van elk 4 kaarten worden gelegd. Hieronder Vervolgens laadt u het programma van ziet u een in het begin nog lege rij van 8 de eerste aflevering - gewoon met vakjes, waar de kaarten naartoe ver­ LOAD "PATl.BAS" - en voegt nu de plaatst moeten worden. En wel zodanig, beide programma's samen met: dat in het linkervakje de vier azen ko­ men, daarnaast de vier heren, enzo­ MERGE "PATI.ASC" voorts, enzovoorts.

Hierna kunt u het aldus ontstane pro­ Nieuwe routines gramma weer opslaan met: Omdat er nu meer kaarten tegelijkertijd TWEEDE PATIENCE SPEL IN SAVE "PAT2.BAS". Dit is dan een af­ op het scherm getoond moeten worden, GW-BASIC gerond en zelfstandig te runnen pro­ maken we gebruik van kleinere speel­ gramma. Hopelijk ten overvloede wij- kaarten. De subroutines voor het atbeel-

MSX/M8-00S Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 33- den van deze kaarten en bijbehorende vakjes zijn te vinden in de regels 4000 tot en met 4540. Nieuw hierbij is dat open kaarten half over elkaar worden gelegd waarvoor met name de regels 4500 - 4540 zorgen.

Het spel zelf wordt afgehandeld in de programmaregels 12000 tot en met 12890, deZe behoeven geen verdere toe­ lichting.

Wijzigingen Een paar regels dienen om programma­ regels uit het vorige programma aan te passen, hetgeen met de boven beschre­ ven methode om de programma's te mergen een veiliger weg biedt dan het door u te laten wijzigen van die regels in het oude programma. 650 om het spelmenu aan te passen. ge de kleinere speelkaarten worden in Zo vermijden we tikfouten. Zo dienen Regel 1840 moet worden aangepast, de regels 1930 tot en met 1960 nieuwe de regels 430 Urn 450 en de regels 630 en omdat er nu acht stapeltjes zijn. Vanwe- tekenstrings gedefinieerd.

10 REM PAT2, voegt tweede patience-spel aan PATI - MOM 24 - toe 973 20 REM 377 30 REM MSX/MS-DOS Computer Magazine 50 40 REM 379 50 REM GW-Basic versie, alleen voor PCls 934 60 REM 381 70 REM Dit programma kan niet afzonderlijk gebruikt worden. Het is alleen 966 80 REM bruikbaar samen met PATl, uit MCM nummer 24! 69 90 REM 384 430 PRINT TAB(20) "Rang bij rang";TAB(50) "<2>" 366 440 PRINT: PRINT TAB(20) IEinde";TAB(50) " 11 410 630 X=ASC(X$)-48: IF X2 THEN 620 ELSE SPELNR=X 463 650 ON X GOSUB 11010,12010 i 744 1840 DIM AANT1(7),AANT2(7) 112 1930 V1$=CHR$(218)+STRING$( 4,196 )+CHR$(191): V2$=CHR$(179)+" "+CHR$(179) . 613 1940 V3$=CHR$(192)+STRING$( 4, 196)+CHR$(217): V4$=CHR$(179)+"* *"+CHR$(179) 949 1950 V5$=CHR$(195)+STRING$( 4, 196)+CHR$(180) : 991 1960 RETURN 767 4000 I leeg vakje maken/vakje leeg maken, KOL,REG ****************************** 765 · 4010 LOCATE REG,KOL,0: PRINT Vl$: LOCATE REG+1,KOL: PRINT V2$ 560 4020 LOCATE REG+2,KOL: PRINT V2$: LOCATE REG+3,KOL: PRINT V2$ 884 4030 LOCATE REG+4,KOL: PRINT V3$ . 407 4040 RETURN 746 4100 I gedekte kaart maken, KOL,REG ******************************************** 671 4110 LOCATE REG,KOL,0: PRINT VI$: LOCATE REG+I,KOL: PRINT V4$ 682 4120 LOCATE REG+2,KOL: PRINT V2$: LOCATE REG+3,KOL: PRINT V4$ 6 4130 LOCATE REG+4,KOL: PRINT V3$ 409 4140 RETURN 748 4200 I kader laten knipperen KOL,REG ******************************************* : 186 4210 COLOR WIT+16: LOCATE REG,KOL,0: PRINT V1$ . 225 4220 FOR 1=1 TO 3 716 4230 LOCATE REG+I,KOL: PRINT CHR$(179);: LOCATE ,KOL+5: PRINT CHR$(179) 933 4240 NEXT: LOCATE REG+4,KOL: PRINT V3$: COLOR WIT 509 4250 RETURN 753

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 -34- 4300 1 knipperen uitzetten/kader tekenen *************************************** 80 4310 COLOR WIT: LOCATE REG,KOL,0: PRINT V1$ 360 4320 FOR 1=1 TO 3 718 4330 LOCATE REG+I,KOL: PRINT CHR$(179);: LOCATE ,KOL+5: PRINT CHR$(179) 935 4340 NEXT: LOCATE REG+4,KOL: PRINT V3$ 289 4350 RETURN 755 4400 1 symbolen in kader plaatsen, KOL,REG,CARD ******************************** 363 4410 GOSUB 1010: 'kaartberekening 20 4420 LOCATE REG+1,KOL+1,0: PRINT RR$ ! 407 4430 COLOR FC,BC: LOCATE REG+1,KOL+4: PRINT. KK$ 907 4440 LOCATE REG+3,KOL+1: PRINT KK$ 298 4450 COLOR WIT,BLAUW: LOCATE REG+3,KOL+4: PRINT RR$ 787 4460 RETURN 760 4500 1 leeg vakje maken op bestaand vakje, KOL,REG ***************************** 779 4510 LOCATE REG,KOL,0: PRINT V5$: LOCATE REG+1,KOL: PRINT V2$ 694 4520 LOCATE REG+2,KOL: PRINT V2$: LOCATE REG+3,KOL: PRINT V2$ 894 4530 LOCATE REG+4,KOL: PRINT V3$ 417 4540 RETURN 756 12000 1 rang bij rang ********************************************************** 907 12010 CLS: N=32: GOSUB 1410: 132 kaarten schudden 27 12020 GOSUB 12810: 'speeldveld tekenen en initialisatie 102 12030 CURSKOL=STKOL+2+D*CURSPOS: LOCATE 10,CURSKOL,1,0,7 196 12040 GOSUB 1210: IF X=8 THEN RETURN 485 12050 ON X GOTO 12110,12120,12160,12160,12210,12030,12010 3 12100 1 cursor bewegingen ****************************************************** 407 121~ CURSPOS=CURSPOS-1: GOTO 12130 539 12120 CURSPOS=CURSPOS+1 575 12130 IF CURSPOS<0 THEN CURSPOS=CURSPOS+8 168 12140 IF CURSPOS>7 THEN CURSPOS=CURSPOS-8 412 12150 GOTO 12030 410 12160 BEEP: GOTO 12040 438 12200 1 actie ****************************************************************** 282 12210 IF RR<>7-CURSPOS THEN BEEP: GOTO 12030 , 685 12220 AANT1(VAKNR)=AANTl(VAKNR)-1: AANT2(CURSPOS)=AANT2(CURSPOS)+1 ! 336 12230 LOCATE 1,STKOL+2+D*VAKNR: PRINT USINGI#";AANTl(VAKNR) 979 12240 AANTAL=AANTAL+1: REG=3: KOL=STKOL+D*VAKNR 960 12250 IF AANTl(VAKNR)<>0 THEN GOSUB 4110 ELSE GOSUB 4010 ,i 126 12260 REG=ll: KOL=STKOL+D*CURSPOS: VAKNR=CURSPOS . 831 12270 IF AANT2(VAKNR)<>1 THEN REG=REG-2+2*AANT2(VAKNR): GOSUB 4510 ! 6 12280 GOSUB 4410: IF AANTl(VAKNR)=0 TH EN 12410: 'einde spel 556 12300 REG=3: CARD=KAART(4*VAKNR+AANTl(VAKNR)-1): GOSUB 4410: GOSUB 4210 I 87 12310 GOTO 12030 400, 12400 1 einde spel *************************************~*********************** 474 12410 IF AANTAL=32 THEN EINDE=l EL SE EINDE=-l 882 12420 GOSUB 1610: IF X=7 THEN 12010 ELSE RETURN 752 12800 1 initialisatie en speelveld rang bij rang ******************************* 131 12810 COLOR ·WIT,BLAUW,BLAUW: CLS: 0=8: STKOL=10 255 12820 AANTAL =0: FOR 1=0 TO 7: AANTl ( 1) =4: AANT2 ( 1) =0 :NEXT 194 12830 FOR 1=0 TO 7: LOCATE 1,STKOL+2+I*D,0: PRINT "4": NEXT 572 12840 REG=3: FOR KOL=STKOL TO STKOL+7*D STEP 0: GOSUB4110: NEXT 882 12850 REG=11: FORKOL=STKOL TO STKOL+7*D STEP 0: GOSUB 4010: NEXT I 829 12860 FOR 1=0 TO 7: LOCATE 12,STKOL+1+D*I: PRINT RANG1$(7-1):NEXT 663 12870 CARD=KAART(3): REG=3: KOL=STKOL: GOSUB 4410: GOSUB 4210 100 12880 CURSPOS=0: CURSKOL=STKOL+2: VAKNR=0 390 12890 RETURN 547 *** TOTAAL-CHECKSUM: 45935 ***

MSXlMS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 35- Datamaker , voor MSX en PC

De gereedschapskist van Datmak is een eigen ontwikkeling van programma - of welke gegevens dan de echte liefhebber kan de redactie van MSX/MS-DOS Com­ ook - in data-regels in een Basic-pro­ puter Magazine. In de dagelijkse prak­ gramma op te nemen en vervolgens nooit te vol zitten. Allerlei tijk komt het maar al te vaak voor dat we door dat stukje Basic op hun plek te la­ handige - en soms minder een bepaald machinetaal-programma ten zetten. handige - tools en utility's willen publiceren. kunnen het leven in compu­ Om dat echter als assembler te doen is Op die manier hebben we in het verle­ terland een stuk veraange­ niet altijd de beste oplossing. Vaak gaat den al heel wat programma's gebracht. het er alleen maar om dat het uiteinde­ Waarbij aangetekend dient te worden namen. Vandaar dat we der­ lijke programma beschikbaar is als lis­ dat die Basic-Iaders - zoals dergelijke geliJke programma's altijd ting, waar zoveel mogelijk mensen mee programma's in het jargon heten - graag publiceren, ze zijn uit de voeten moeten kunnen, en dan is steeds gewiekster geworden zijn. zeer populair. assembler-source niet de aangewezen Zo hebben we tegenwoordig de vaste Dit gereedschapje is wel weg. gewoonte om voor iedere data-regel een eigen checksum in zo'n lader op te heel universeel: het maakt Assembleren nemen. Basic-Iaadprogramma's Dat scheelt in de typefouten, en een van willekeurig welk diskbe­ Die source moet namelijk, voordat ze ML-programma dat niet honderd pro­ stand dan ook. De enige be­ gebruikt kan worden, eerst geassemb­ cent in orde is kan nu eenmaal tot ver­ perking is de grootte. leerd worden. Daar heeft men dan weer velende problemen leiden. een assembler voor nodig, liefst exact Meestal zal uw computer er door op tilt dezelfde als waar de source voor be­ gaan, waarna u niets anders rest dan de stemd is, en de nodige ervaring in het ge­ reset. Maar niemand kan garanderen bruik van die assembler. dat zo'n op hol geslagen programma niet 'eventjes' een diskette wist. Bovendien, COMMAND.COM wordt ook niet als assembler-listing verspreid. Per computer Bij sommige programma's gaat het al­ leen maar om het gebruik, en zal de in­ In het begin gebruikten we meestal vrij wendige opbouw de gebruiker verder primitieve hulp-programma's - die koud laten. In dergelijke gevallen zijn er vaak per keer even snel geschreven wer­ dan ook twee oplossingen, waarvan de den - om dergelijke laders aan te ma­ eerste, op een diskette zetten en op die ken. Maar met de komst van checksums manier verspreiden, verreweg het han­ per regel werd dat toch steeds lastiger. digste is. Vandaar: Datmak. Een programma dat kant-en-klare Ba­ Spijtig sic-Iaders genereert van welk diskette­ bestand dan ook. Tenminste, zolang het Jammer genoeg kunnen we die weg niet niet te groot is, want aangezien Datmak bewandelen, als tijdschrift. Het is tot die lader rechtstreeks op de disk aan­ nog toe ondoenlijk om in ieder nummer maakt - als ASCII-bestand - is het domweg een diskette mee te hechten, en zeer wel mogelijk om een lader van dat zal voorlopig wel zo blijven ook. Na­ 128Kb te maken. En die zal zowel op een tuurlijk kunnen we dergelijke program­ MSX als op een PC niet meer te gebrui­ ma's wel via onze programma-servite ken zijn, wegens geheugentekort. verspreiden, maar dan is het alleen maar beschikbaar voor diegenen die er het De andere beperking - alleen geldig geld voor over hebben om zich de disk voor de MSX-versie - van Datmak zit of tape aan te schaffen waar het gewen­ hem erin dat het programma niet met ste programma op te vinden is. een cassette kan samenwerken. De reden is simpel: Datmak moet twee ~apier bestanden gelijktijdig kunnen openen, en dat gaat nu eenmaal niet op een cas­ Vandaar dat we de tweede manier - sette. die inderdaad onhandiger is-toch maar Bovendien opent Datmak het te verta­ gebruiken. Namelijk als listing publice­ len bestand of programma als random­ MAAK BASIC-LOADERS VAN ren. En dan niet een assembler-source, bestand met een veldlengte van één, om ML, MS-DOS EN MSX maar als Basic-programma. Niets weer­ allerlei nare zaken zoals ASCII End­ houdt ons er namelijk van om een ML- Of-File tekens te vermijden.

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 36- Gebruik 80 spaties gewoon kunnen voorstellen gen; de lader zoals Datmak die aflevert door tachtig keer de code 20 - Datmak is simpel. Het programma is de simpelheid zelf in werkt met hexadecimale data - in de het gebruik. Als het eenmaal gestart is data-regels te plaatsen. Vier regels ach­ Tenslotte zal het de gebruiker vragen om de naam ter elkaar met steeds dezelfde code, dus. van het om te zetten bestand. Daarbij Dat leek ons echter een minder goed Achter dit artikel windt u twee listings, mag men - voor MS-DOS - natuur­ idee. Intikken is dan soms wel noodza­ één voor de PC en één voor MSX. Die lijk ook een pad opgeven, en bij zowel kelijk, maar laten we het tot een mini­ PC-variant leent zich desgewenst uit­ MSX als MS-DOS kan op dit punt een mum beperken. stekend voor compilatie met Quick-Ba­ andere drive aangewezen worden. Vandaar dat Datmak, zodra het meer sic. Na een snelle controle of dit bestand wel dan drie dezelfde bytes tegenkomt, gaat Wie het programma wil doorgronden bestaat zal Datmak vervolgens vragen comprimeren. Dat is een heel simpel zal het nodige commentaar in de listing hoe de te maken lader mag gaan heten. systeem, waarbij twee sterretjes, '**', in aantreffen. Waarbij we u zouden aanra­ Alweer, pad- en drive-informatie wor­ de data-regel aangeven dat de volgende den om de GW-Basic listing te gebrui­ den zonder meer geaccepteerd. twee hex-getallen een reeks voorstellen. ken, aangezien daar lange en dus begrij­ Desgewenst kan de lader zelfs rechts­ Het eerste byte na die sterren-vlag geeft pelijker variabelenamen zijn toegepast. treeks op cassette worden aangemaakt, het aantal, de tweede byte het eigenlijke Verder zijn beide programma's vrijwel door voor die naam 'cas:' te vermelden. byte. In de praktijk scheelt zelfs die sim­ gelijk. pele compressie al een slok op een bor­ Mocht u, als MSX'er, alleen een casset­ Dan begint het eigenlijke converteren. rel. Probeer maar eens wat kleine be­ terecorder bezitten, dan is het in princi­ Eerst wordt de kop van de lader - het standjes te vertalen, vooral DOS-be­ pe mogelijk om Datmak - voor Mlr­ eigenlijke Basic-programma, dat straks standen. De resulterende lader bevat programma's tenminste - ook te ge­ de data weer naar een bestand omzet - heel wat gecomprimeerde bytes! bruiken. Als u namelijk de Clear-grens geschreven. In die kop staat ook de laag genoeg stelt en bovendien het be­ naam van het programma, dat in de la­ Laden maar weer gin-adres van het te vertalen program­ der gezet wordt. Als men dan later de ma kent, dan kunt u dit in die vrije ruim­ Basic-Iader runt zal die oorspronkelij­ Die laders, die Datmak aanmaakt, zijn te laden met een BLOAD commando ke naam weer gebruikt worden. volledig op zichzelf staande Basic-pro­ met offset. Eenmaal in het geheugen Wel even op letten, want zo kan men tij­ gramma's. Laden - kost even tijd, want kan Datmak het vervolgens lezen, met dens een testje heel makkelijk het oors­ ze zijn ASCII-files - runnen en presto: Peek-opdrachten. pronkelijke bestand overschrijven, zo is uw oorspronkelijke bestand is weer aan­ Echter, vanïdee tot praktijk is in dit ge­ tijdens het ontwikkelen van Datmak wel gemaakt. We hebben deze laders be­ val nog een flinke weg. Wie wil mag pro­ gebleken. wust simpel gehouden, zo zult u geen beren om Datmak op die manier aan te Staat die Basic-kop er eenmaal, dan zal tellertjes op het scherm zien die aange­ passen en eens naar ons op te sturen. Datmak het oorspronkelijke bestand ven hoeveel bytes er nog te gaan zijn. Wij vonden het in ieder geval zo wel gaan lezen en byte voor byte als data-re­ Wie wil kan dat zelf later nog aanbren- mooi. gels weer wegschrijven. Om de twintig data-eenheden wordt de huidige regel afgesloten met de interne checksum en zal de volgende regel worden gestart. Die regels toont Datmak overigens ook op het scherm, met daarbij een tellertje dat aangeeft hoever het programma is. Gaat u gerust even een kopje koffie drinken, het kan even duren.

Compressie En dat is dan Datmak. Op één klein maar belangrijk detail na, want het pro­ gramma probeert wel om uw bestanden wat te comprimeren. Veel files, of ze nu ML-programma's bevatten of iets anders, hebben namelijk de eigenschap dat er hele reeksen gelij­ ke bytes in voorkomen. Dat zijn dan bij­ voorbeeld interne buffers, of zelfs stuk­ ken tekst met daarin de nodige spaties. Nu zou Datmak natuurlijk een reeks van

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25· september 1988 - 37- 10 REM DATMAK, data maker o 460 I TB = gelijke byte-teller 0 20 REM o 470 I RG$ = complete data-regel 0 30 REM MSX/MS-DOS Computer Magazine o 480 ' 0 40 REM o 490 DA$="": VB$="": TB=0 221 50 REM Bestemd voor MSXl en MSX2, o 500 LOCATE 0,11: PRINT "Reeds gedaan: 60 REM ret diskdrive o bytes 11 51 70 REM o 510 FOR N=1 TO FL 186 80 REM door Wammes Witkop &RWL o 520 GET #I,N: HB$=FNI$(I$) 224 90 REM o 530 IF HB$<>VB$ THEN GOTO 580 100 MAXFILES=2: CLEAR 800: DEFINT A-Z 44 I niet in reeks 66 110 WI=37 I breedte scherm 168 540 IF TB=0 THEN DA$=LEFT$(DA$,LEN( 120 RL=20 I aantal eenheden/regel 37 DA$)-3) I begin reeks 133 130 RN=1000 I eerste reg. nr. data 64 550 TB=TB+l: IF TB<>255 THEN GOTO 6 140 ST=10 I stapgrootte reg.nr.'s 70 30 I bouw reeks 79 150 WIDTH WI: KEY OFF: ON ERROR GOTO 560 DA$=DA$+"**,"+FNH$(TB)+","+HB$+ 1420 142 11,11: VB$="II: TB=0 I reer dan 255 160 DEF FN PC$(X$)=SPACE$((WI-LEN(X$) bytes 10 )/2)+X$ 6 570 I nu is dus HB$<>VB$ 222 170 DEF FN H$(X)=RIGHT$(10"+HEX$(X),2 580 IF TB=0 THEN GOTO 610 -(LEN(HEX$(X»>2)*8) 212 I geen reeks 28 180 DEF FN I$(X$)=RIGHT$(10"+HEX$(ASC 590 IF TB=1 THEN DA$=DA$+VB$+","+VB (X$) ),2) 119 $+",": TB=0: GOTO 610 I 2 gelijken 205 190 DEF FN C(X$)=ASC(LEFT$(X$,1»+2*A 600 DA$=DA$+I**,I+FNH$(TB+l)+I,"+VB SC(RIGHT$(X$,I» 37 $+",": TB=0 I einde reeks 168 200 I o 610 VB$=HB$: DA$=DA$+HB$+",II 210 I hoofdprogramma *************** o I maak data 3 220 I o 620 IF LEN(DA$)>RL*3+3 THEN GOSUB 7 230 GOSUB 890 I schermopbouw 207 50 I regel vol? 174 240 LOCATE 0,8 : INPUT "Welk bestand 630 LOCATE 16,11: PRINT USING "#### omzetten";Fl$ 158 ##";N I teller loopt 162 250 LOCATE 0,10: PRINT "Bestand Wordt 640 NEXT N 6 gezocht .... 11 94 650 IF TB<>0 TH EN IF TB=1 THEN DA$=DA 260 FC$=Fl$: GOSUB 1360 25 $+VB$+","+VB$+"," ELSE DA$=DA$+"**,"+ 270 LOCATE 0,8 : PRINT SPACE$(3*WI) 129 FNH$(TB+l)+","+VB$+",11 280 LOCATE 0,8 : INPUT "Geef naam te I stop re maken lader";F2$ 64 eks 252 290 LOCATE 0,10: PRINT "Bestanden wor 660 GOSUB 750: IF DA$<>"" THEN GOTO 6 den geopend .... " 68 60 I schrijf rest 208 300 OPEN Fl$ AS #1 LEN=1 152 670 CLOSE 249 310 FIELD #1, 1 AS 1$ 119 680 I 0 320 OPEN F2$ FOR OUTPUT AS #2 232 690 I netjes stoppen, on error af ** 0 330 LOCATE 0,8 : PRINT SPACE$(3*WI) 122 700 I 0 340 LOCATE 0,4 : PRINT "Bestand: 1I;F1 710 ON ERROR GOTO 0: KEY ON 90 $;11 wordt vertaald" 122 - 720 LOCATE 0,20: PRINT "Klaar" 204 350 LOCATE 0,5 : PRINT "naar Basic-la 730 END 182 der: 11 ;F2$ 38 740 I 0 360 FL=LOF(l) 124 750 I maak data's ret checksum ***** 0 370 GOSUB 970 I schrijf kop loader ~ ~' 0 380 LOCATE 0,10: PRINT USING IIBestand 770 DT$=LEFT$(DA$,RL*3): DA$=RIGHT$(D slengte: ###### bytesll;FL 218 A$,LEN(DA$)-LEN(DT$» 4 390 I o 780 CK=0 _243 400 I vertalen ********************* o 790 FÖR Nl=1 TO LEN(DT$) STEP 3. 62 410 I o 800 CK=CK+FNC(MID$(DT$,Nl,2» 221 420 I N = nUmIrer byte in file o 810 NEXT NI 29 430 I HB$ = huidige byte, hex, 2 chr o 820 RG$=MID$(STR$(RN),2,10)+" DATA "+ 440 I VB$ = vorige byte, hex, 2 chr o DT$+HEX$(CK) 229 450 I DA$ = data-regel in aanbouw o 830 PRINT #2,RG$ 199

MSX/M5-00S CompuM Magazine nummer 25 - september 1988 -38- 840 LOCATE 0,15: PRINT SPACE$(255) 94 1170 PRINT #2, "190 RESTORE" 84 850 LOCATE 0,15: PRINT RG$ 31 1180 PRINT #2, "200 PRINT: PRINT 11 ;CH 860 RN=RN+ST 74 R$(34); liAan het werk .. , 11 ;CHR$(34) 212 870 RETURN 208 1190 PRINT #2, "210 READ F1$,RL,FL: N 880 1 0 =0: NC=0" 203 890 1 schermopbouw ***************** 0 1200 PRINT #2, "220 READ A$: N=N+1: N 900 1 0 C=NC+1: IF NMODRL=0 TH EN READ CR$" 154 910 CLS . 7 1210 PRINT #2, "230 IF A$<>";CHR$(34) 920 PRINT FN PC$("MSX/MS-DOS Computer ;1**";CHR$(34);" THEN LSET I$=CHR$(VA Magazine's") 235 L( 11 ;CHR$(34); "&H" ;CHR$(34); "+A$)): PU 930 PRINT FN PC$(ldatamaker") 134 T #1: GOTO 290" 63 940 PRINT 144 1220 PRINT #2, "240 READ A$: N=N+1: B 950 RETURN 205 T=VAL(I;CHR$(34);I&H";CHR$(34);"+A$): 960 1 0 IF r-M)[)RL=0 THEN READ CR$" 21 970 1 schrijf lader-kop ************ 0 1230 PRINT #2, "250 READ A$: N=N+1: B ~0 1 0 V=VAL(" ;CHR$(34); "&H" ;CHR$(34); "+A$): 990 PRINT #2, "10 REM BASIC-LOADER" 236 IF f'MlDRL=0 THEN READ CR$" 118 1000 PRINT #2, "20 REM" 178 1240 PRINT #2, "260 FOR N1=1 TO BT" 195 1010 PRINT #2, "30 REM Dit progranma 1250 PRINT #2, "270 LSET I$=CHR$(B is gegenereerd door datmak" 38 V): PUT #1" 228 1020 PRINT #2, "40 REM" 218 1260 PRINT #2, "280 NEXT NI: NC=NC+BT 1030 PRINT #2, "50 REM Het bevat de D -1" 45 ATA-weergave van het bestand ";F1$ 218 1270 PRINT #2, "290 IF NC0 THEN NEXT F EL SE PRINT roleerd";CHR$(34);": PRINT ";CHR$(34) PEEK(F+3)+256*PEEK(F+4)11 151 ; liEven geduld aub .... 11 ;CHR$(34) 131 1310 PRINT #2, "360 STOP" 29 1080 PRINT #2, "100 1 check data-rege 1320 PRINT #2, MID$(STR$(RN),2, 10); 11 1s *************" 162 DATA "'F1$'1, ". "'RL'" ", "'STR$(FL) 241 1090 PRINT #2, "110 READ A$: N=N+l: N 1330 RN=RN+ST 117 C=NC+1: IF VL=l THEN NC=NC+VAL("+CHR$ 1340 RETURN 141 l (34)+I&h +CHR$(34)+"+A$)-3: VL=0 ELSE 1350 1 o IF A$=I+CHR$(34)+I**I+CHR$(34)+" THE 1360 1 bestaat bestand al ? ******** o N VL=l" 62 1370 1 o 1100 PRINT #2, "120 CK=CK+ASC(LEFT$(A 1380 OPEN FC$ FOR INPUT AS #1 186 $,1) )+ASC(RIGHT$(A$, 1) )*2" 112 1390 CLOSE #1 222 1110 PR I NT #2, "130 I F Nf.'X)DRL =0 THEN 1400 RETURN 1 bestand bestaat 102 READ CR$: IF CK=VAL( 11 ;CHR$(34); "&H";C 1410 1 error-routine *************** o HR$(34);"+CR$) TH EN CK=0 ELSE GOTO 34 1420 IF ERR=53 AND ERL=1380 THEN 1450 0" 104 :' is fout veroorzaakt door niet best 1120 PRINT #2, "140 IF NC

MSX/M5-00S Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 39- 10 REM DATMAKPC, data maker 462 20 REM 377 30 REM MSX/MS-DOS Computer Magazine 50 40 REM 379 50 REM Bestemd voor PC, GW-Basic of Quick-Basic 366 60 REM 381 70 REM door Wammes Witkop &RWL 936 80 REM 383 90 DEFINT A-Z 922 100 SCBREEDTE=80 I breedte scherm 908 110 REGLEN=20 I aantal eenheden/regel 791 120 REGNUM=1000 I eerste reg. nr. data 884 130 STAP=10 I stapgrootte reg.nr.'s 523 140 KEY OFF: ON ERROR GOTO 1400 742 150 OEF FN PRTCNTR$(X$)=SPACE$((SCBREEOTE-LEN(X$))/2)+X$ 76 160 DEF FN MKHEXL$(X)=RIGHT$( "0"+HEX$(X), 2-(LEN(HEX$(X) »2)*8) 266 170 DEF FN MKHEX2$(X$)=RIGHT$("0"+HEX$(ASC(X$)),2) 117 180 DEF FN CHKSM(X$)=ASC(LEFT$(X$,l))+2*ASC(RIGHT$(X$,1)) 762 190 I 630 200 I hoofdprogramma *********************************************************** 961 210 I 615 220 GOSUB 880 I schermopbouw 476 230 LOCATE 9,1 : INPUT "Welk bestand omzetten";INFIL$ 182 240 LOCATE 11,1: PRINT "Bestand wordt gezocht .... " 490 250 TESTBEST$=INFIL$: GOSUB 1340 566 260 LOCATE 9,1 : PRINT SPACE$(3*SCBREEDTE) 254 270 LOCATE 9,1 : INPUT "Geef naam te maken lader";UITFIL$ 16 280 LOCATE 11,1: PRINT "Bestanden worden geopend .... " 544 290 OPEN INFIL$ AS #1 LEN=l 102 300 FIELD #1, 1 AS LEES$ 937 310 OPEN UITFIL$ FOR OUTPUT AS #2 837 320 LOCATE 9,1 : PRINT SPACE$(3*SCBREEDTE) 247 330 LOCATE 4,1 : PRINT "Bestand: ";INFIL$;" wordt vertaald" 464 340 LOCATE 6,1 : PRINT "naar Basic-lader: ";UITFIL$ 766 350 FILLEN=LOF(l) 429 360 GOSUB 960 I schrijf kop loader 882 370 LOCATE 11,1: PRINT USING "Bestandslengte: ###### bytes";FILLEN 489 380 I 630 390 I vertalen ***************************************************************** 380 400 I 615 410 I TELPOS = nummer byte in file 470 420 I HBYTE$ = huidige byte, hex, 2 chr 583 430 I VBYTE$ = vorige byte, hex, 2 chr 331 440 I DATA$ = data-regel in aanbouw 986 450 I TELIDEM = gelijke byte-teller 131 460 I KLAAR$ = complete data-regel 195 470 I 629 480 DATA$="": VBYTE$="": TELIDEM=0 177 490 LOCATE 12,1: PRINT "Reeds gedaan: bytes" 624 500 FOR TELPOS=l TO FILLEN 803 510 GET #l,TELPOS: HBYTE$=FN MKHEX2$(LEES$) 750 520 IF HBYTE$<>VBYTE$ THEN GOTO 570 I niet in reeks 48 530 IF TELIOEM=0 THEN DATA$=LEFT$(DATA$,LEN(DATA$)-3) I begin reeks 802 540 TELIDEM=TELIDEM+1: IF TELIDEM<>255 THEN GOTO 620 I bouw reeks 71 550 DATA$=DATA$+"**, "+FN MKHEXL$(TELIDEM)+", "+HBYTE$+" ,": VBYTE$="": TELIDEM=0 I meer dan 255 bytes 440 560 I nu is dus HBYTE$<>VBYTE$ 462

MSX/MS-OOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 -40- 570 . IF TELIDEM=0 THEN GOTO 600 ' geen reeks 984 580 IF TELIDEM=1 THEN DATA$=DATA$+VBYTE$+", "+VBYTE$+", ": TELIDEM=0: GOTO 600 ' 2 gelijken 496 590 DATA$=DATA$+"**,"+FN MKHEXL$(TELIDEM+l)+","+VBYTE$+",": TELIDEM=0 ' einde reeks 333 600 VBYTE$=HBYTE$: DATA$=DATA$+HBYJE$+"," , maak data 856 610 IF LEN(DATA$»reglen*3+3 THEN GOSUB 750 ' regel vol? 861 620 LOCATE 12,17: PRINT USING "######";TELPOS ' teller loopt 907 630 NEXT TELPOS 710 640 IF TELIDEM<>0 TH EN IF TELIDEM=1 TH EN DATA$=DATA$+VBYTE$+","+VBYTE$+"," ELSE DATA$=DATA$+"**,"+FN MKHEXL$(TELIDEM+l)+I,I+VBYTE$+II," , stop réeks 312 650 GOSUB 740: IF DATA$<>"" THEN GOTO 660 ' schrijf rest ! 826 660 CLOSE 63 670 ' 631 680 ' netjes stoppen,. on error af ********************************************** 375 690 ' 635 700 ON ERROR GOTO 0: KEY ON 408 710 LOCATE 21,1: PRINT "Klaar" 966 720 END 716 730 ' 624 740 ' maak data's met checksum ************************************************* · 462 750 ' 628 760 DATREG$=LEFT$(DATA$,reglen*3): DATA$=RIGHT$(DATA$,LEN(DATA$)-LEN(DATREG$» · 908 770 CHCKSM=0 37 780 FOR TELLER=1 TO LEN(DATREG$) STEP 3 76 790 CHCKSM=CHCKSM+FN CHKSM(MID$(DATREG$,TELLER,2» · 807 800 NEXT TELLER 499 810 KLAAR$=MID$(STR$(REGNUM),2,10)+" DATA "+DATREG$+HEX$(CHCKSM) 935 820 PRINT #2,KLAAR$ l 583 830 LOCATE 16,1: PRINT SPACE$(255) 920 840 LOCATE 16,1: PRINT KLAAR$ 351 850 REGNUM=REGNUM+STAP 455 860 RETURN 46 870 ' 633 880 ' schermopbouw ************************************************************* 28 890 ' 637 900 CLS 797 910 PRINT FN PRTCNTR$("MSX/MS-DOS Computer Magazine's") 453 920 PRINT FN PRTCNTR$(ldatamaker") 375 930 PRINT 214 940 RETURN 43 950 ' 630· 960 ' schrijf lader-kop ******************************************************** I 967 910 ' 634 980 PRINT #2, "10 REM BASIC-LOADER" 634 990 PRINT #2, "20 REM" I 556 1000 PRINT #2, "30 REM Dit programma is gegenereerd door datmak" 867 1010 PRINT #2, "40 REM" 807 1020 PRINT #2, "50 REM Het bevat de DATA-weergave van het bestand ";INFIL$ 622 1030 PRINT #2, "60 REM" 847 1040 PRINT #2, "70 RESTORE: READ INFIL$,REGLEN,FILLEN: TELPOS=0: CHCKSM=0: FILTE L=0: COMPRVLG=0: DREGNUM=";RIGHT$(STR$(REGNUM),LEN(STR$(REGNUM»-l) 403 1050 PRINT #2, "80 CLS: PRINT I;CHR$(34);"Deze Basic-lader maakt het bestand of progral1lJla I;CHR$(34);I;INFIL$;II;CHR$(34);" aan.";CHR$(34) 389 1060 PRINT #2, "90 PRINT: PRINT I;CHR$(34);"Dataregels worden eer.st gecontroleer d";CHR$(34);II: PRINT II;CHR$(34);IIEven geduld aub •.•. II ;CHR$(34) 264 1070 PRINT #2, 11100 ' check data-regels ****************************************

MSXlMS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 41- ****************11 463 1080 PRINT #2, 11110 READ BYTE$: TELPOS=TELPOS+1: FILTEL=FILTEL+1: IF COMPRVLG=l THEN FILTEL=FILTEL+VAL(II+CHR$(34)+II&h ll +CHR$(34)+"+BYTE$)-3: COMPRVLG=0 ELSE IF B YTE$=I+CHR$(34)+I**I+CHR$(34)+" THEN COMPRVLG=l" 913 1090 PRINT #2, "120 CHCKSM=CHCKSM+ASC(LEFT$(BYTE$,l))+ASC(RIGHT$(BYTE$,l))*2" 445 1100 PRINT #2, "130 IF TELPOS MOD REGLEN=0 THEN READ RCHCKSM$: IF CHCKSM=VAL(" iC HR$(34);I&H ll iCHR$(34);"+RCHCKSM$) THEN CHCKSM=0: DREGNUM=DREGNUM+ l iSTR$(STAP)i" ELSE GOTO 340" 629 1110 PRINT #2, "140 IF FILTELlI iCHR$(34);II**lI iCHR$(34);1I THEN LSET LEES$=CHR$(VA L(II;CHR$(34);II&H";CHR$(34)ill+BYTE$)): PUT #1: GOTO 290 11 177 1210 PRINT #2, 11240 READ BYTE$: TELPOS=TELPOS+1: BYTETEL=VAL(l iCHR$(34)i"&H"iCHR $(34);II+BYTE$): IF TEL POS MOD REGLEN=0 THEN READ RCHCKSM$II 618 1220 PRINT #2, 11250 READ BYTE$: TELPOS=TELPOS+1: BYTE=VAL(lI iCHR$(34)i ll &H"iCHR$(3 4);II+BYTE$): IF TELPOS MOD REGLEN=0 TH EN READ RCHCKSM$II 130 1230 PRINT #2, 11260 FOR TELLER=l TO BYTETEL II 921 1240 PRINT #2, 11270 LSET LEES$=CHR$(BYTE): PUT #1 11 851 1250 PRINT #2, 11280 NEXT TELLER: FILTEL=FILTEL+BYTETEL-1 11 72 1260 PRINT #2, 11290 IF FILTEL

MSXJMS-DOS Computer Magazine nummer 25· september 1988 - 42-

• KX7 -

MSX SEGA MS-DOS LEVERING DOOR GEHEEL NEDERLAND Vraag de gratis prijslijst

INSPECTEUR Z MSX TIPPARADE: (ook bekend onder de naam Bull and Mighty ... ) CALIFORNIA GAMES tape 39,95 cartridge van HAL CHUBBY GRISTLE tape 39,95 tijdelijk van 79,50 COLOSSUS 4.0 CHESS tape 39,95 voor 49,95 FOOTBALLFORTUNES tape 39,00 WORLDGAMES tape 39,95 REINIGINGS- EN ONDERHOUDS-SETS THE FLiNSTONES tape 35,00 MATCHDAYII tape 35,00 voorkom problemen en zorg voor preventief onderhoud. SUPERSTAR SOCCER tape 35,00 Reinigingsset voor 3.5" drives en beeldscherm: VENOM STRIKES BACK tape 29,95 bevat reinigingsdiskette, reinigingsvloeistof, schermreinigings­ BASKETMASTER BASKETBAL tape 39,95 doekjes en antistatische vloeistof. TIME AND MAGIK (level 9) tape 59,50 verpakt in een flip'n file box 24,95 Reinigingsset voor printer, keyboard en muis. Behalve software, verkoopt Time Soft ook accessoires, zoals bevat hoge druk spray, reinigingsvloeistof reinigingsdoekjes- en inktlinten. staven. 24,95 b.v. Uitgebreide schermreinigingsset. INKLINTEN VOOR PHILlPS VW0030, NMS1421, NMS1431, bevat antistatische reinigingsvloeistof, reinigingsdoekjes- en NMS1435, NMS1436 1895 hulpmiddelen verpakt in 5.25 flip'n file box 24,95 Ook voor boeken kunt u bij Time Soft terecht o.a. ' HET GROTE PEEKS, POKES EN TRUUKS BOEK met speeltips en maps voor meer dan 30 programma's 13,75

MSX-2 AANBIEDING T.N.T. Het grandioze aktie-spel met de hoge-resolutie graphics MS-DOS BUDGET SOFTWARE tijdelijk van 89,50 CALENDERS AND STATIONARY voor 34,95 GREETING CARDS SIGNS AND BANNERS MENU MASTER KRAKERS OP CARTRIDGE: STARTPACK 1 en 2 BATILE OF PEGUSS 79,50 VALUE CALC SPREADSHEET EGGERLAND MYSTERY 2 79,50 VALUE WORD TEKSTVERWERKING GUARDIC 99,00 ALTER EGO HYDLlDE 89,50 ANNALS OF ROME ARAMO 89,50 BORROWED TIME MIRAI 99,00 CHECKMATESCHAKEN TRITORN 89,50 CHESS WORLD CLASS SCHAKEN BUBBLE BOBBLE MSX-2 99,00 GATO DUIKBOOT SIMULATOR DEEP FOREST MSX-2 99,00 ICON GRAPHIC ADVENTURE DRAGON KING MSX-2 99,00 JEWELS OF DARKNESS ADVENTURES SKRAMBLE FORMATION MSX-2 99,00 LlTILE COMPUTER PEOPLE SUPER RAMBO MSX-2 99,00 MINDSHADOW SUPER TRITORN MSX-2 99,00 MIST MUSHROOM MANIA ORBITER SPACE SHUTILE SIMULATOR MSX BUDGET GAMES OP DISKETTE: PAK-BAK OH SHIT ZANAC S.o.1. MEANING OF LlFE PROTECTER SHANGHAI JET BOMBER ALPHAROID SILICON DREAMS ADVENTURES START WARS THEXDER SOKOBAN TIME CU RB POLICE ACADEMY SPACEATIACK MR.JAWS TRACER SANCTI ON SAILOR'S DELIGHT VOODOO ISLAND APEMAN STRIKES AGAIN WALL STREET 19,95 per 5.25" diskette EXTERMINATOR STAR FIGHTER PO LAR STAR 14,95 PER DISKETTE INFORMATIE EN BESTELLINGEN 020 - 6659393 GELUKKIG NOG STEEDS LEVERBAAR: Beukenweg 7 PHILlPS MSX MODEM NMS1255 TIME 1092 AX Amsterdam uitgevoerd als cartridge, met telefoonsnoer- en stekker. Tel: 020 - 6659393 Gebruiksvriendelijke communicatie-software op diskette. (bij het Onze Lieve Vrouwe compleet gebruiksklaar: SOA Gasthuis en het Oosterpark) Fractals

Sinds een jaar heeft ieder­ een het aldoor maar over fractals. De kleurige plaat­ jes van deze raadselachtige figuren zijn overal te vin­ den. Maar wat zijn dat nu ei­ genlijk, fractals? En is het ook mogelijk op een huis­ computer fractals te ma­ ken? Dat onze lezers daar nieuwsgierig naar zijn, is ons wel duidelijk geworden uit de vele brieven en tele­ foontjes die we hierover hebben binnen gekregen. Is het mogelijk? Jazeker. Langdurig? Ook dat!

Fractals zijn inderdaad een boeiend on­ Maar welk moment is nu beter geschikt derwerp. Een soort open h~ardvuur op om eens met dergelijk computer-vuur­ de computer, Wiskunde als abstracte werk uit te pakken dan ons jubileum­ kunst. Vandaar dat we er allang eens nummer? Om onze 'verjaardag' te vie­ een artikel in MSXJMS-DOS Compu- ren? Vandaar, een fractals-special - ONS JUBILEUMVUURWERK ter Magazine aan Wilden Wijden. De met veel foto's - in MCM nummer 25! vraag was alleen: wanneer. Met listings, om het zelf ook te kunnen. \

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 44- Oneindige recursie

Wat is een fractal eigenlijk? De beste omschrijving is waarschijnlijk: een fi­ guur, dat zichzelf steeds herhaalt. Elk deel van de fractal is gelijk aan het ge­ heel. Dat klinkt nogal cryptisch, maar het is in wezen eenvoudig. In de algoritme-cursus uit MCM 19 is ooit een aantal figuren aan bod geko­ men, waarvoor dit ook geldt. De 'sneeuwvlok' van Koch is daarvan een voorbeeld. Die 'vlok' bestaat uit een stelsel lijnen, die elk weer opgesplitst zijn in sneeuwvlokken, die weer uit lij ­ nen bestaan die weer ... enzovoorts.

In de algoritme-cursus wordt zo'n fi­ guur getekend met behulp van recursie. Maar de tekening is slechts een benade­ niet zeggen dat het op een MSX of een fractals is dat van doorslaggevend be­ ring van de ideale curve van Koch: die PC niet mogelijk is: het duurt alleen wat lang. Daarom gebruiken we geen kleur, heeft namelijk een oneindige recursie­ langer. Dat geldt natuurlijk voor de maar zetten we elk punt aan of uit. Ei­ diepte! Dat betekent ook, dat het onmo­ MSX weer meer dan voor de PC: de genlijk beschouwen we dit scherm dus gelijk is om de omtrek van een dergelij­ PC-familie is nu eenmaal sneller met re­ als monochroom: het kent maar twee ke sneeuwvlok te bepalen, want geen en­ kenen. Desondanks is het maken van kleuren. kele zijde ervan eindigt echt. Steeds is er fractals op een MSX zeer zeker de een nieuwe vlok op elke lijn, waarvan de moeite waard, omdat de grafische mo­ De laatste groep is de PC met een omtrek ook weer bepaald moet wor­ gelijkheden zoveel beter zijn. CGA-kaart. Scherm-mode 2 heeft 640 den ... bij 200 puntjes, maar helaas alleen zwart Deze eigenaardige eigenschappen van In de listings is dan ook rekening gehou­ en wit. Ook hier werken we dus mo­ fractals maken ze uit theoretisch-wis­ den met verschillende computer-confi­ nochroom. kundig oogpunt erg interessant, naast guraties. Allereerst de MSX2, die zon­ het feit dat ze leuke plaatjes opleveren. der meer de mooiste fractals kan ma­ Vlakke fractals ken, maar daar ook het langst mee bezig Kleur is. Door in scherm-mode 8 te werken De twee meest bekende typen vlakke zijn de fractals 256 bij 212 beeld-punten fractals zijn de Mandelbrot- en de Ju­ De curves uit de algoritme-cursus zijn groot, waarbij er maximaal 256 kleuren Ha-fractals. Deze zijn 'uitgevonden' natuurlijk al leuk, maar echt mooi wordt gebruikt kunnen worden. door de heren Mandelbrot en Julia, res­ het pas als er kleur bij komt kijken. Dat pectievelijk. De Fransman Gaston Julia kan bij de vlakke fractals. Deze zijn niet De PC-met-EGA-kaart is een goede schreef in 1919 een uitgebreide studie opgebouwd uit lijnstukken, zoals de cur­ tweede; vooral op de snellere PC's duurt over dit onderwerp, waarin hij het be­ ves, maar uit punten in een plat vlak. Het het maken van een fractal aanzienlijk grip introduceerde. Uiteraard ontbra­ 'maken van de fractal' komt dan neer op minder lang, terwijl EGA over een ho­ ken hem de (computer-)middelen om het uitrekenen van de kleur van elk punt gere resolutie beschikt, namelijk 640 bij 'zijn' fractals zichtbaar te maken! in dat vlak - en dat is vaak geen gerin­ 350 puntjes. Alleen is het aantal kleuren ge opgave. De meest gebruikte manie­ beperkt tot 16. Benoit B. Mandelbrot is een Frans­ ren om die kleur te berekenen zijn der­ Amerikaans wiskundige, die een paar mate reken-intensief dat het maken van De derde groep is MSX1. Scherm 2 jaar geleden de fractals opnieuw onder echt grote, veelkleurige fractals vaak op heeft als nadeel, dat niet elk puntje een de aandacht bracht en er zelf intensief mainframe-computers gebeurt. Dat wil eigen kleur kan hebben. En vooral bij mee bezig is geweest.

10 REM JUlIA - Julia-fractals o 486 20 REM MSX/MS-OOS Computer Magazine o 49 30 REM o 378 40 DEFINT A-Z: OEFSNG X,Y,Z: lOCATE 1,1,1 131 99 50 ClS: KEY OFF 158 838 60 PRINT 1115 dit een PC of een MSX [P/M]? 11; 153 297 70 A$=CHR$(ASC(INPUT$(l)) ANO &HOF): IF A$<>IIP II ANO A$<>IIM" THEN GOTO 70 93 621 80 PC=(A$=IIP II ): PRINT A$ 193 345 90 IF PC THEN GOTO 110 137 241 100 MN=(PEEK(&H20)=0): GOTO 180 225 385

MSX/MS·DOS Computer Magazine nummer 25 • september 1988 - 45- 110 PRINT "CGA of EGA [C/G]? "; 199! 327 120 A$=CHR$(ASC(INPUT$(l)) AND &HDF): IF A$<>"C" AND A$<>"E" THEN GOTO 120 29 , 957 130 CG=(A$="C"): PRINT A$ 97 529 140 IF CG THEN MN=-l: GOTO 180 190 582 150 PRINT "Kleur of monochroom [M/K]? "; 182; 374 160 A$=CHR$(ASC(INPUT$(1)) AND &HDF): lF A$<>"M" AND A$<>"K" THEN GOTO 160 129 81 170 MN=(A$="M"): PRINT A$ 71 759 1 180 I SC: scherm-nummer. MX,MY: pixels breed/hoog. 0 58 190 I NC: aantal kleuren. LK: laagste kleur-nummer 0: 535 200 IF PC THEN IF CG THEN SC=2: MX=640: MY=200: LK=l: NC=l ELSE SC=9: MX=640: MY =350: NC=16: LK=l . 20i 295 210 IF NOT PC THEN IF MN THEN SC=2: MX=256: MY=192: LK=15: NC=l ELSE SC=8: MX=25 6: MY=212: NC=256: LK=0 101 541 220 CX=MX/2: CY=MY/2 249, 305 230 PRINT l35 207 240 INPUT "Geef de minimale en maximale X-waarden ";X1, X2 175 159 250 INPUT "Geef de minimale en maximale Y-waarden ";Y1, Y2 72 312 260 INPUT "Geef de breedte van het scherm-venster ";Sl 203 227 270 INPUT "Geef de stapgrootte in pixels ";SP 208, 936 280 INPUT "Geef de maximale lus-grootte ";NI 208 608 290 INPUT "Geef de X- en Y-constante ";X0, Y0 107 227 300 SCREEN SC 94 982 310 IF NOT PC THEN IF MN THEN COLOR 1,1,1 ELSE COLOR 0,0,0 226 114 320 CLS 3. 795 330 N1=Sl/2: N2=N1*(MY/MX): ZK=(NI+1)/NC 114 ~ 10 340 FOR I=-N1 Ta NI STEP SP 59 123 350 FOR J=0 Ta N2 STEP SP 81 425 360 X=((N1-I)*X1+(N1+I)*X2)/(2*N1) 108 604 370 Y=((N2-J)*Y1+(N2+J)*Y2)/(2*N2) 44 796 380 FOR K=0 Ta NI-1 228' 148 390 Z=X: x=x*x-y*y+x0 210 , 858 400 Y=2*Y*Z+Y0 4 852 410 IF X*X+Y*Y>16 TH EN GOTO 430 165; 37 420 NEXT K 126 550 430 IF NOT MN THEN PSET (CX+I,CY-J),K/ZK+LK: PS ET (CX+I,CY+J),K/ZK+LK ELSE IF K MOD 2 THEN PSET (CX+I,CY-J),LK: PSET (CX+I,CY+J),LK 66 98 440 .NEXT J 23 399 450 NEXT I 212 1 540 460 BEEP 251 299 470 A$=INPUT$(l): IF A$<>CHR$(27) AND A$<>CHR$(13) THEN GOTO 470 236' 788 480 IF A$=CHR$(27) THEN GOTO 610 215 935 490 IF NOT PC THEN GOTO 590 169 465 500 IF CG THEN OEF SEG=&HB800: BSAVE"julscr.2",0,&H3FFF: GOTO 580 255 959 510 OPEN "julscr.9" FOR OUTPUT AS #1 160, 448 520 FOR 1=0 Ta MY-1 158- 422 530 FOR J=0 Ta MX-1 152 416 540 PRINT #l,CHR$(POINT(J,I)); 148 52 550 NEXT J 26 402 560 NEXT I 215 543 570 CLOSE #1 51 357 580 GOTO 610 77 ; 429 590 I Deze regels voor MSX (verwijderen voor bijv. Quick-Basic) 0 960 600 IF MN THEN BSAVE"julscr",0,&H17FF,S ELSE BSAVE "julscr",0,&HD3FF,S 19 491 610 IF NOT PC THEN COLOR 15,4 169, 537 620 SCREEN 0: END 123: 339 *** TOTAAL-CHECKSUM (alleen voor PC): 27931 *** I

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 46- De basis van deze fractals is zeer wis­ kundig, maar toch is het mogelijk er in niet-wiskundige termen over te praten. En voor het maken van een mooie frac­ tal is zelfs bijna geen programmeer­ techniek nodig!

Het principe berust op een transforma­ tie. Dit is een bewerking, die op een punt wordt uitgevoerd en die een tweede punt oplevert. Stel dat X en Y de twee coördinaten van het eerste punt zijn en X' en Y' de coördinaten van het nieuwe punt, dan geldt:

X' =fx(X,Y) Y'=fy(X,Y) waarbij fxO en fyO twee bewerkingen zijn op een paar (X,Y). Dit klinkt moei­ lijk, maar dat blijkt in de praktijk wel mee te vallen. Meestal wordt een variant gebruikt van het type Juliafractal, 'San Marco', gemaakt op PC

X' = x*x-y *y + XO het transformeren gestaakt: het aantal Deze gang van zaken houdt dus in, dat Y' =2*X*Y + YO 'geslaagde transformaties' is dan bepa­ er maar één Mandelbrot-fractal is. De lend voor de kleur van het punt. Het is verschillende plaatjes die ervan te ma­ waarbij XO en YO constanten zijn. (Het wiskundig bewezen, dat een punt 'naar ken zijn ontstaan alleen, door verschil­ verschil tussen de Julia- en de Mandel­ oneindig loopt', als de afstand van het lende delen van de fractal op verschil­ brot-fractals zit 'm in het precieze ge­ punt tot 0 groter wordt dan 4. Als dit ge­ lende schaal te tekenen! En het leuke is bruik van deze constanten). beurt wordt de lus afgebroken en is de juist, dat dat eindeloos goed gaat, omdat Door dit nieuwe punt op zijn beurt ook kleur bepaald. In monochroom wordt de fractal nu eenmaal 'eindeloos recur­ weer te transformeren wordt weer een het punt aangezet als de kleur oneven is, sieP is ... nieuw punt verkregen. anders niet. Dit kan in principe eindeloos herhaald De programma's worden. Nu blijkt, dat er twee soorten Julia en Mandelbrot punten bestaan. De eerste soort blijft al­ Dan zijn we eindelijk toe aan de listings. tijd 'in beeld', hoe vaak de transforma­ Bij de Julia-fractals zijn de bovenge­ We hebben een wat ongebruikelijke op­ tie er ook op toegepast wordt. noemde constanten XO en YO echt con­ lossing gekozen: elk van de beide pro­ Deze punten vormen samen de Mandel­ stant. Ze krijgen aan het begin van het gramma's - eentje voor de Julia- en brot -set (of de J ulia-set, afhankelijk programma een waarde, die dan niet eentje voor de Mandelbrot-fractals - van het fractal-type). meer verandert. De constanten zijn op werkt op zowel MSX als Pc. De overige punten worden vroeg of laat die manier bepalend voor de vorm van Welke machine u bezit, wordt u aan het 'aangetrokken tot oneindig' en vallen de fractal. begin van het programma gevraagd. Bo­ dan buiten het beeldscherm. vendien moet u opgeven wat voor vi­ Om nu te weten welke kleur een bepaald De functie van XO en YO is bij de Man­ deo-mogelijkheden u heeft. Immers, op punt heeft, wordt er een vast aantal ma­ delbrot-fractal iets anders. Bij elk punt een MSXl - of een PC met een CGA len geprobeerd de transformatie op het wordt voor XO en YO de cOÖlodinaten - werken de programma's mono­ punt uit te voeren. Op het moment dat van dat punt zelf genomen. chroom. het punt 'van het scherm af vliegt' wordt

10 REM MANDEL - Mandelbrot-fractals o 169 20 REM MSX/MS-DOS Computer Magazine o 49 30 REM o 378 40 DEFINT A-Z: DEFSNG X,Y,Z: lOCATE 1,1,1 131 99 50 ClS: KEY OFF 158 838 60 PRINT IIIs dit een PC of een MSX [P/MJ? 11; 153 297 70 A$=CHR$(ASC(INPUT$(1)) AND &HDF): IF A$<>IIPIl AND A$<>IIM" THEN GOTO 70 93 621 80 PC=(A$=IIP II ): PRINT A$ 193 345 90 IF PC THEN GOTO 110 137 241 100 MN=(PEEK(&H2D)=0): GOTO 180 225 385

MSX!MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 47- 110 PRINT "CGA of EGA [C/GJ? "; 199 327 120 A$=CHR$(ASC(INPUT$(l)) AND &HDF): IF A$<>"C" AND A$<>"E" THEN GOTO 120 29 957 l30 CG=(A$="C"): PRINT A$ 97 529 140 IF CG THEN MN=-l: GOTO 180 190 582 150 PRINT "Kleur of monochroom [M/KJ? "; 182 374 160 A$=CHR$(ASC(INPUT$(l)) AND &HDF): IF A$<>"W AND A$<>"K" THEN GOTO 160 129 81 170 MN=(A$="W): PRINT A$ 71 759 180 I SC: scherm-nummer. MX,MY: pixels breed/hoog. 0 58 190 I NC: aantal kleuren. LK: laagste kleur-nummer 0 535 200 IF PC THEN IF CG THEN SC=2: MX=640: MY=200: LK=l: NC=l ELSE SC=9: MX=640: MY =350: NC=16: LK=l . 207 295 210 IF NOT PC THEN IF MN THEN SC=2: MX=256: MY=192: LK=15: NC=l ELSE SC=8: MX=25 6: MY=212: NC=256: LK=0 101 541 220 CX=MX/2: CY=MY/2 249 305 230 PRINT l35 207 240 INPUT "Geef de minimale en maximale X-waarden ";X1, X2 175 159 250 INPUT "Geef de minimale en maximale Y-waarden ";Y1, Y2 72 312 260 INPUT "Geef de breedte van het scherm-venster ";Sl 203 227 270 INPUT "Geef de stapgrootte in pixels ";SP 208 936 280 INPUT "Geef de maximale lus-grootte ";NI 208 608 290 SCREEN SC 111 999 300 IF NOT PC THEN IF MN THEN COL OR 1,1,1 ELSE COLOR 0,0,0 224 112 310 CLS 1 793 320 N1=Sl/2: N2=N1*(MY/MX): ZK=(NI+1)/NC 112 8 330 FOR I=-N1 Ta NI STEP SP 57 121 340 . X0=( (N1-I)*X1 +(N1 +I)*X2)/(2*N1) 166 822 350 FOR J=0 Ta N2 STEP SP 81 425 360 Y0=((N2-J)*Y1+(N2+J)*Y2)/(2*N2) 118 918 370 X=X0: Y=Y0 1 33 380 FOR K=0 Ta NI-1 228 148 390 Z=X: x=x*x-y*y+x0 210 858 400 Y=2*y*z+Y0 4 852 410 IF X*X+Y*Y>16 THEN GOTO 430 165 37 420 NEXT K 126 550 430 IF NOT MN THEN PSET (CX+I,CY-J),K/ZK+LK: PSET (CX+I,CY+J),K/ZK+LK EL SE IF K MOD 2 THEN PS ET (CX+I,CY-J),LK: PSET (CX+I,CY+J),LK 66 98 440NEXT J 23 399 450 NEXT I 212 540 460 BEEP 251 299 470 A$=INPUT$(l):- IF A$<>CHR$(27) AND A$<>CHR$(l3) THEN GOTO 470 236 788 480 IF A$=CHR$(27) THEN GOTO 610 215 935 490 IF NOT PC THEN GOTO 590 169 465 500 IF CG THEN OEF SEG=&HB800: BSAVE l manscr.2",0,&H3FFF: GOTO 580 181 373 510 OPEN Imanscr.9" FOR OUTPUT AS #1 235 267 520 FOR 1=0 TO MY-1 158 422 530 FOR J=0 TO MX-1 152 416 540 PRINT #l,CHR$(POINT(J,I)); 148 52 550 NEXT J 26 402 560 NEXT I 215 543 570 CLOSE #1 5 357 580 GOTO 610 77 429 590 I Deze regels voor MSX (verwijderen voor bijv. Quick-Basic) 0 960 600 IF MN THEN BSAVE l manscr",0,&H17FF,S ELSE BSAVE Imanscr",0,&HD3FF,S 142 334 610 IF NOT PC THEN COLOR 15,4 169 537 620 SCREEN 0: END 123 339 *** TOTAAL-CHECKSUM (alleen voor PC): 26845 ***

MSX/MS·DOS Computer Magazine nummer 25· september 1988 - 48-

5 Dit alles wordt bepaald met maximaal bijvoorbeeld met Quick-Basic. Men De ESC-knop wordt gebruikt om te drie vragen. Eerst wil het programma dient dan wel de voor MSX specifieke stoppen. Als er echter op Return ge­ weten of het hier om een PC of een MSX regels te verwijderen, aangezien deze drukt wordt, wordt het plaatje op disk gaat. Mocht het een MSX wezen, dan waarschijnlijk fouten zullen opleveren (of eventueel op cassette) opgeslagen. weet het programma genoeg; het zoekt tijdens de compilatie. Hiervoor wordt voor MSX1, MSX2 en zelf wel uit of het een MSXl of een PC-CGA het BSA VE-commando ge­ MSX2 is. PC-gebruikers moeten nog De verdere werking van elk van de pro­ bruikt. Voor PC's met een EGA-kaart opgeven of ze een EGA of CGA kaart gramma's is hetzelfde. Nadat het pro­ wordt er een file op disk gecreëerd, die in hun machine hebben. In het geval van gramma eenmaal 'weet' op welke com­ met een ander programma kan worden een EGA-kaart wordt er nog gevraagd puter en met welke video-standaard het weergegeven op het beeldscherm. of u uw fractal monochroom of in kleur zal werken, moeten er een aantal gege­ Op deze weergeef-programma's, die er wenst. vens ingevoerd worden, waarna de bij­ ook weer in vier types zijn, komen we zo behorende fractal op het grafische nog terug. PC-eigenaren kunnen desgewenst - scherm getekend wordt. Als dit gebeurd voor de bij dit intensieve rekenwerk is, wachten de programma's op een De gegevens broodnodige snelheid - compileren, toetsdruk. In de regels 60 en 70 van de teken-pro­ I gramma's staan de 'definities' van het 10 REM SHOW2 - Laat een MSX1 scherm-2 gebruikte scherm type. -plaatje zien o Het scherm-nummer staat erin; de 20 REM MSX/MS-DOS Computer Magazine o maximale X- en Y-coördinaten; het 30 REM o aantal gebruikte kleuren en het nummer 40 INPUT "Geef de filenaam "jF$ 235 van de laagste kleur. Op basis van deze 50 SCREEN 2: COLOR 1,1,15: CLS 190 informatie en de ingevoerde gegevens 60 BLOAD F$,S: BEEP: A$=INPUT$(l) 237 wordt de fractal getekend. 70 SCREEN 0: COL OR 15,4,4 50 De gegevens-invoer verloopt via vijf of zes vragen.

10 REM SHOW8 - Laat een MSX2 scherm-8-plaatje zien o 20 REM MSX/MS-DOS Computer Magazine o 30 REM o 40 INPUT "Geef de filenaam "jF$ 235 50 SCREEN 8: COLOR 0,0,0: CLS 85 60 BLOAD F$,S: BEEP: A$=INPUT$(l) 237 70 SCREEN 0: COLOR 15,4,4 50

10 REM SHOWCGA - Inladen van een CGA-plaatje op de PC 642 20 REM MSX/MS-DOS Computer Magazine 49 30 REM 378 40 DEFINT A-Z: OEF SEG=&HB800 88 50 INPUT "Filenaam "jF$ 697 60 SCREEN 2: BLOAO F$,0: A$=INPUT$(l) 513 *** TOTAAL-CHECKSUM: 2367 ***

10 REM SHOWEGA - Inladen van een EGA-plaatje op de PC 734 20 REM MSX/MS-DOS Computer Magazine 49 30 REM 378 40 OEFINT A-Z: MX=640: MY=350 33 50 INPUT "Filenaam "jF$ 697 60 OPEN F$ FOR INPUT AS 1: SCREEN 9 351 70 FOR 1=0 TO MY-1: FOR J=0 TO MX-1: PSET (J,I),ASC(INPUT$(l,l)): NEXT J,I 549 80 CLOSE: A$=INPUT$(l) 129 *** TOTAAL-CHECKSUM: 2920 ***

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 49- De eerste vraagt naar de maximale en minimale waarde van de X-coördinaat; vraag 2 is hetzelfde voor de Y. Dit be­ paalt welk deel van het X-Y-vlak in beeld gebracht wordt. De meeste frac­ tals bevinden zich ongeveer tussen -2 en + 2, voor zowel X als Y, dus dat is een goede startwaarde. Antwoord dus op de eerste twee vragen om te beginnen

-2,2[Return]

Daarna wordt er gevraagd om de breed­ te van het scherm-venster. Indien ge­ wenst wordt slechts een gedeelte van het scherm gebruikt, om snelheid te winnen. De waarde moet liggen tussen 1 en de maximale schermbreedte, die weer af­ hangt van het schermtype. Geef hier de volle breedte van het scherm, ofbijvoor­ beeld 100. Monochroom zijn relatief lage waarden room en kleur gelijk. Dit betekent, dat voor de maximale lus-grootte, bijvoor­ de file na het aanmaken even een ande­ De vierde vraag gaat over de stapgroot­ beeld 5 of 10, al voldoende voor een - re naam moet krijgen, of dat de naam in te. Als hiervoor 1 gekozen wordt, zal het niet al te nauwkeurig - plaatje. de laatste regel van de listing even ver­ programma elk pixel binnen het opge­ anderd moet worden. geven venster tekenen - en berekenen. Bij J ulia-fractals volgt er nog een zesde Om dat te versnellen, kan ook een stap­ vraag, namelijk naar de waarden van de Voor MSX zijn er de programma's grootte van meer dan 1 worden opgege­ X- en Y-constanten XO en YO. Ver­ SHOW8 en SHOW2, die respectievelijk ven. schillende waarden leveren ook heel scherm-8- en scherm-2-plaatjes inla­ Bij een waarde van 5 wordt alleen elk verschillende fractals op. 0 voor XO en 1 den en tonen. Hun gebruik is simpel: op­ vijfde punt in de X- en Y-richting bere­ voor YO, bijvoorbeeld, leverde een hele starten en de juiste bestandsnaam inty­ kend, wat maar liefst 25 keer zo snel een mooie; XO = -0.75 en YO = 0 geeft de zo­ pen. De rest gaat vanzelf. compleet beeld oplevert. genaamde 'San Marco-fractal'. Het resultaat is natuurlijk niet zo gede­ Voor de PC zijn er ook twee program­ tailleerd, maar geeft wel een aardig idee Beelden inladen ma's: SHOWEGA en SHOWCGA. van de uiteindelijke fractal. Een waarde Deze tonen -:- verrassing! - CGA- en van 5 of 10 is vaak goed voor testwerk, Zoals gezegd kan elk beeld aan het eind EGA-plaatjes. Ook weer: filenaam op­ terwijl voor de 'echte' fractal natuurlijk worden opgeslagen. Hiervoor worden geven en de rest gaat vanzelf. 1 genomen moet worden. altijd de namen MANSCR en JULSCR gebruikt. De PC-versies plakken daar Kleurpaletten Vraag 5 vraagt om de lus-grootte. Dit is nog' .2' - voor CGA - of' .9' - voor het maximale aantal keren dat de trans­ EGA - achter. Op EGA is het mogelijk een set kleuren formatie geprobeerd wordt. Kleine De MSX-namen zijn voor monoch- te kiezen: de kleurwaarden van de 16 waarden zijn snel, maar leveren minder gedetailleerde plaatjes op. In kleur be­ paalt deze waarde Dok hoeveel kleuren er gebruikt zullen worden. Op een MSX2 is dus 256 een mooi aantal, zodat elke kleur aan bod komt. Maar dat duurt wel erg lang; een waarde van 16 levert al hele aardige resultaten - en dat duurt al meer dan twee uur!

Daarom hebben we een beetje vals ge­ speeld en een snelle PC/AT de MSX2- schermen met 256 kleuren laten maken. Alleen het overzetten van de plaatjes van een 1.2 Mb 5.25 inch AT-diskette naar een nOK 3.5 inch MSX2-disk was wat lastig; daar hadden we (inclusief de AT en de MSX2) maar liefst vier com­ puters voor nodig! Maar ja, dat is het voordeel van een goed uitgerust redactielokaal...

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 50- Kort Nieuws MSX-speltips in boekvorm Onlangs ontvingen we van de MSX­ club België-Nederland hun nieuwste uitgave; een heel boek vol spel-tips. PEEK's, POKE's en kaarten van aller­ lei spellen in een fraai boek bijeenge­ bracht. Veel van deze pagina's zijn al eerder in hun club-blad verschenen, maar er is ook het nodige nog nooit eer­ der gepubliceerde materiaal opgeno­ men. We telden in totaal maar liefst vijf­ tien kaarten, van wisselende kwaliteit. Alleen al de Metal Gear kaart beslaat tien pagina's A4, allemaal fraai gete­ kend! Aan de andere kant, de kaart van Knight Tyme is ronduit slecht. Alle zon­ M andelbrot fractal nestelsels staan er op, dat valt niet te ontkennen. Maar even nadenken om­ kleuren is te kiezen uit een 'palette' van 031XJ819. Dit boekje geeft een heldere trent de rangschikking had een heel wat 64 kleuren. Door hiervoor 16 bij elkaar uitleg van het verschijnsel fractal en be­ helderder plaatje kunnen opleveren, passende kleuren te kiezen, kan de frac­ vat een aantal zeer korte programmaat­ want wat er nu staat is voornamelijk een tal 'bijgekleurd' worden. Bekende pa­ jes in GW-Basic. Helaas zijn deze spe­ pannetje spaghetti. Lijntjes van ster letten zijn 'Vuur' (rood, oranje en geel­ ciaal geschreven voor Olivetti M24, naar ster aan alle kanten, precies zoals tinten), 'IJs' (wit en blauw) en 'Aarde' waardoor ze voor ieder ander compu­ iemand blijkbaar al spelende achter de (bruin en groen). Dit levert nog specta­ ter-type moeten worden aangepast. Ge­ verschillende verbindingen is gekomen. culaire plaatjes op. lukkig is dat niet zo moeilijk. Deze pro­ Maar goed, dat is deel-kritiek. Voor de gramma's hebben als basis gediend voor ware spellen-fanaat maakt zoiets niet Tenslotte de voorbeelden bij dit artikel. uit, die is wel wat gewend. En qua infor­ Verder bedanken we Kees Soeters uit matie heeft men zijn best wel gedaan in In 1987 is er een Nederlandstalig boek­ Den Helder, die ons twee MSX Turbo­ dit boek, 69 pagina's vol. En dan tellen je verschenen over Fractals. Het heet Pascal-programma's stuurde die ook we de cover - en de ruimte voor de 'Fractals - meetkundige figuren in ein­ Julia- en Mandelbrot-fractals aan­ 'persoonlijke highscores' niet mee. deloze herhaling' en is geschreven door maakten. Vooral de meegestuurde Bijster goedkoop is het allemaal niet, professor Hans Lauwerier van de Uni­ schermen - gemaakt in scherm 7 - wa­ f 13,75, maar gezien de kleine oplage is versiteit van Amsterdam en is uitgege­ ren prachtig; we hebben er hierbij een dat toch niet overdreven duur. Aanra­ ven door Aramith, ISBN 90-6834- aantal afgedrukt. der voor spelfanaten! Wie het bestellen wil: Julia fractal MSX-club België-Nederland pla Mottaart 20 3170 Herselt België

Voor Nederland: MSX-club België-Nederland pla Rinus Vijverberg De Klauwhaver 6 3069 DJ Rotterdam

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 51- MSX-BIOS tabel deel 3

Langzamerhand merk je dat In vorige afleveringen gaven we al de no­ Anders is dat met routines die bijvoor­ ze ongeduldig worden: de dige uitleg over het hoe en wat van de beeld even iets schoonmaken of initiali­ BIOS. Zo vertelden wij dat deze routi­ seren. Met een beetje handigheid zijn ware techneuten van het nes - waarvan we hier dus alleen de die vanuit Basic prima te gebruiken. In MSX-gebeuren. Een toene­ naam, aanroepadres, en zéér beknopte de MeM-nummers 16 en 18 besteed­ mend aantal brieven dringt uitleg geven - voornamelijk voor ma­ den we daar al de nodige aandacht aan. aan op de spoedige publica­ chinetaal programmeurs van belang Deze beide nummers zijn - nog! - via tie van méér BIOS-calls. En zijn. Desalniettemin kunnen ook pure de losse nummerservice te bestellen. dan liefst zo snel mogelijk Basic programmeurs af en toe een graantje meepikken van de veel snellere Vervolg die van MSX-2. In dit artikel­ werkwijze van de BIOS-routines. tje zult u die nog niet aan­ Dat hangt af van de werkwijze van de in­ Uw redactie buigt zich nu over MSX-2. treffen, maar in het volgen­ dividuele routine. Een routine die para­ Het is even vissen om de gegevens netjes de nummer hopelijk wel. meters nodig heeft, of een resultaat weg­ op een rij te krijgen. Dat steenkolen-en­ schrijft naar één van de Z8O-registers is gels waarmee de Japanners ons om de In dit verhaal dus alleen het vanuit Basic moeilijk te benutten. oren slaan is niet echt smakelijk. staartje van MSX-1, de 'ad­ ditional entries'. Het is een allegaartje van daarom niet minder nuttige BIOS routi­ BIOS TABEL DEEL 3 nes. De volgende routines zijn aanvullende entries

Naam: CHGCAP Adres: 0132 Functie: Verandert de status van de CAP lamp Param. : o in [Acc] zet de lamp uit, niet 0 aan Result. : Geen Wijzig.: AF

Naam: CHGSND Adres: 0135 Functie: Verandert de status van de 1 bit geluidspoort Param. : o in [Acc] om uit te zetten, niet 0 aan Result. : Geen Wijzig.: AF

Naam: RSLREG Adres: 0138 Functie: Leest het primaire slot register Parf'm. : Geen Result.: Resultaat in [Acc] Wijzig. : A

Naam: WSLREG Adres: 013B Functie: Schrijft naar het primaire slot register Param. : Waarde in' [Acc ] Result.: Geen Wijzig.: Geen

Naam: RDVDP Adres: 013E Functie: Leest het VDP status register Param. : Geen Result. : Data in [Acc] Wijzig. : A

Naam: SNSMAT Adres; 0141 Functie: Geeft de status van een gespecificeerde rij van de toetsenbord matrix Param.: Rij # in [Acc] VOER VOOR Result.: Status in [Acc], het corresponderend bit staat op 0 MSX-TECHNEUTEN wanneer een toets is ingedrukt Wijzig.: AF

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 52- Naam: PHYDIO Bovendien kunnen we ons niet aan de Adres: 0144 indruk onttrekken dat die boeken die we Functie: Voert 1/0 uit voor massa-opslag media zoals hebben het niet helemaal met elkaar diskettes Param. : ??? eens zijn. En dat soort zaken zetten we Result.: ??? liever even op een rijtje voordat we gaan Wijzig. : ??? publiceren. Opm. : In de minimum configuratie is alleen een hook Momenteel zit de machinetaal-redac­ beschikbaar teur over vele boeken tegelijkertijd ge­ Naam: FORMAT bogen, in een verwoede poging om hel­ Adres: 0147 Functie: Initialiseert massa-opslag media derheid in deze duisternis te brengen. Param. : ??? En, als deze schier alchemistische expe­ Result. : ??? rimenten niet al te veel tijd nemen, zult Wijzig. : ??? u in het volgende nummer al de eerste Opm. : In de mlnlmum configuratie is alleen een hook serie MSX2 BIOS-entries aantreffen. beschikbaar

Naam: ISFLIO Vervolg- vervolg Adres: 014A Functie': Controleert of 1/0 naar een randapparaat plaatsvindt Daarnaast zijn we nu begonnen om de Param. : Geen Result. : Niet 0 indien bezig, anders 0 systeem-variabelen eens uit te pluizen Wijzig. : AF - we moesten wel om klaarheid in die MSX2 calls te krijgen. En ook daar zul­ Naam: OUTDLP len we de lezer in mee laten delen, als Adres: 0140 we eenmaal zelf snappen wat wat is. Al­ Functie: Voert uit naar de printer Param. : Code in [Ace] weer, onze Japanse documentatie houdt Result. : Geen niet over, ook al is ze gelukkig wel En­ Wijzig. : F gelstalig. Opm. : Deze entry verschilt van LP TOUT in het volgende: 1) TABs worden geexpandeerd tot spaties, 2) Hiragana en graphics worden geconverteerd als een Die systeemvariabelen zijn overigens niet-MSX printer wordt gebruikt, heel leuk, voor de rechtgeaarde pro­ 3) Bij afbreken met Control-Stop wordt er een sprong grammeur. En bovendien ook vanuit naar 'Device 1/0 error' gemaakt. Basic makkelijk benaderbaar, even PEEKen of POKEn en de zaak is voor Naam: GETVCP Adres: 0150 de bakker. Functie: Geef pointer naar muziek-wachtrij Param. : Kanaalnummer in [Ace} Een ander onderwerp waar we ons op Result. : Pointer (adres van wachtrij) in [HL] voorbereiden zijn de hooks, de haken Wijzig. : [AF] die MSX kent. Zo'n hook is niets anders Opm. : Wordt alleen gebruikt om muziek te spelen op de achtergrond dan een klein stukje RAM, gevuld met in totaal vijf keer achter elkaar het ma­ Naam: GETVC2 chinetaal-equivalent van de RE­ Adres: 0153 TURN-opdracht. Functie: Geef pointer naar variabele in wachtrij nummer VOICEN (byte op adres FB38) De BIOS-routines - die in ROM staan Param. : Pointer in muziekbuffer in [L] en dus niet aan te passen zijn - roepen Result. : Pointer in [HL] op allerlei plekken die hooks aan, met Wijzig. : [AF] een machinetaal GOSUB opdracht, om Opm. : Wordt alleen gebruikt om muziek te spelen in de daarna gewoonlijk meteen weer terug­ achtergrond gestuurd te worden. Puur tijdverlies, op Naam: KILBUF het eerste gezicht. Adres: 0156 Functie: Maakt de toetsenbord buffer leeg Maar die hooks zijn wel de manier om Param. : Geen de BIOS naar eigen hand te zetten. In Result. : Geen Wijzig. : HL die vijf bytes is meer dan genoeg ruimte om een ML GOTO in te lassen. Met als Naam: CAL BAS gevolg dat zo'n BIOS-routine in feite Adres: 159 Functie: Voert far call (de inter-slot call) uit naar de BASIC door de programmeur onderschept kan interpreter worden. Param. : Adres in [IX] Als we zo'n eigen routine, die middels Result. : Afhandelen van aangeroepen functie de hook is aangeroepen, maar weer ne­ Wijzig.: idem tjes beëindigen met een RETURN valt Het volgende is een 'patch area' voor BIOS. Dit vereenvoudigt het programma dan weer terug in de het plaatsen van nieuwe entry vectors. BIOS ROM-routines, precies op de plek waar het gebleven was. . HOLE 90 Op die manier kan de MSX allerlei nieuwe trucjes worden bijgebracht.

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 53- .IW"'. I'. wel een beetje weg heeft van het aloude een spel waarover niet geklaagd kan Vortex Raider Jet Pac op de Spectrum computer Gaja, worden. grijze oudheid, ik weet het, maar mag ik ook eens de ware leeftijd laten blijken?) Fabrikant: Eurosoft Gekleed in een heldhaftig ruimtepak Distributeur: Premium III Distribution moet je je tegen een razendsnelle tegen­ stander zien te verdedigen. Ieder raak Computer: MSX schot van de tegenstander doet je ener­ Medium: cassette gie verliezen, waarbij nul energie resul­ RAM:64K teert in één leven minder. Alhoewel je Aantal spelers: 1 rondvliegt, is Vortex Raider in zekere Bediening: joystick/toetsenbord zin een platform spel aangezien her en Prijs: f 9,90 der in het veld niveau's zijn geplaatst waarop je kunt gaan staan. Gelukkig kan de vijand niet door deze platforms heen­ Basketmaster schieten, j ammer genoeg kun jij dat ech­ ter ook niet. Bewegingen zijn uiterst snel en soepel, de geluiden overtuigend, de achtergrondtekeningen - het spel kent vele velden, elk met een verschillende achtergrond - grafisch zeer fraai en kleurrijk. En daar zit nu het enige min­ puntje aan dit spel. De achtergrond te­ keningen zijn soms dermate uitbundig dat de locatie van de verschillende plat­ formen niet goed zichtbaar is, iets wat vaak zeer nadelig voor de score blijkt te Vortex Raider is uitgebracht door het zijn. Ook de tegenstander wil wel eens Nederlandse Premium III Distribution verloren gaan tussen de felle achter­ terwijl het copyright bij Eurosoft ligt. grond kleuren. Het spel werd geprogrammeerd door een zekere Dis'Pair, ongetwijfeld een Overigens valt ook hier weer op dat Eu­ pseudoniem, waarbij je je toch afvraagt ropese programmeurs, in tegenstelling waarom juist Dis'Pair. tot hun Japanse vakgenoten, blijkbaar Het blijkt een razendsnel actie spel dat de grootste moeite hebben veel-kleuren sprites te gebruiken. De sprit es in Vor­ tex Raider bestaan uit één kleur, terwijl SPELLEN GETEST VOOR bij veel activiteit op het scherm ook nog In deze wereld val je van de ene verba­ MSX EN MS-DOS eens flikkering optreedt. Aan de andere zing in de andere. Heb je net een pro­ kant, voor wat het kost is Vortex Raider duct van een Nederlands software huis

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 54- y:::

onder handen gehad waar een Engelse formatie zoals vrije en foute worpen, V was er dan uiteindelijk. Bijna twee en Duitse handleiding bijgevoegd is, 'fouls' in het jargon, op een status jaar wachten na het verschijnen van UI­ krijg je vervolgens een product van een scherm getoond worden. tima IV werden nu beloond met deze oer-Engels softwarehuis, waar een Ne­ zwarte A5 doos: rntima V - Warriors derlandse handleiding bijzit. Nu is dat Zoals gewoonlijk met Engelse MSX of Destiny. 'An adventure of epic pro­ Nederlands niet in alle opzichten vlek­ spellen - alhoewel dit spel door het portions' stond groot op de voorzijde keloos maar het is duidelijk wat je in dit Spaanse bedrijf Dynamic ontwikkeld van de verpakking. En zoals gewoonlijk spel moet doen om plezier te hebben. werd - is een en ander grafisch OK, bleken deze woorden profetisch te zijn; doch niet opwindend. Speler sprit es be­ de verpakking bevatte 4 tjokvolle disken Basketmaster is een basketbal simula­ staan uit één kleur en de vormgeving van met in totaal 115 files. Gelukkig was de tie; ware dat alles dan zou dit verhaal het veld is goed, doch zou beter kunnen. harddisk nog lang niet vol, dus als eer­ hiermee ophouden. Basketmaster is Aan de andere kant, de bewegingen zijn ste een en ander even snel volgens de echter meer dan dat, het spel speelt uit­ uiterst soepel en is alles goed bestuur­ handleiding op de harddisk geïnstal• stekend, de besturing reageert goed en baar; dit is de eerste goede basketbal si­ leerd. Ultima V is beveiligd, in mijn in alle opzichten kun je basketballen. mulatie die ik gezien heb voor MSX - ogen redelijk vriendelijk - alhoewel Dribbelen, 'passen' en de bal overlangs sorry Dunkshot - en dat is ook al heel anderen bij dit blad daar anders over in het net deponeren; gaje gang, alles is wat. Nee, Basketmaster zal de aandacht denken -, tijdens het opstarten heb je uitvoerbaar. Je moet wel even weten hoe geruime tijd vasthouden. even de originele disk A nodig. Naast de het moet maar dat leer je al snel. Grafisch is Basketmaster goed, alhoe­ vier disks bevat Ultima V zoals alle an­ wel geen Konarni kwaliteit. Wat geluid dere Ultima's een gigantische stapel pa­ Het is mogelijk tegen de computer te betreft valt er ook niet te klagen, ik moet pier. Niet alleen de handleiding, deze is spelen of tegen een menselijke tegen­ de handleiding gelijk geven wanneer ge­ kort en bondig; het grootste boekwerk stander. Je kunt op drie niveau's tegen sproken wordt over het 'gekrijs van de in de doos is The Book of Lore, 54 pagi­ de computer spelen: beginner, amateur menigte'. Het spel biedt genoeg uitda­ na's op geschept papier waarin alles aan of NBA. In het laatste geval speel je op ging en variatie om te blijven boeien. bod komt dat je moet weten om in dit prof niveau en, zeker wat mij betreft, Voor wat mij betreft is dit de beste bas­ spel succesvol te wezen. laat de computer geen spaan vanje heel. ketbal simulatie voor onze MSX compu­ Behandeld worden de geschiedenis en Alles wat in het echte leven is toegestaan ter - Dunkshot niet te na gesproken - legendes, topografie en geografie, poli­ kunje ook hier proberen. De computer­ zeker gezien de vele mogelijkheden. tieke situatie en structuur, de industri­ scheidsrechter straft overtredingen ech­ Petje af!! ële situatie en het marktgebeuren, de ter genadeloos af. Zo is het niet toege­ Fabrikant: Ocean Software kastelen, dorpen en steden, de bevol­ staan achteruit te lopen met de bal of de Importeur: HomeSoft king, hoe te reizen, astronomie, de taal tegenstander aan te raken (al dan niet en hoe deze genoteerd wordt, hoe men eerbaar). Computer: MSX strijdt in Britannia en welke wapens en Je kunt de bal afnemen, ermee dribbe­ Medium: cassette krijgstoerusting op dit moment in de len, het doelgebied afdekken en - pro­ RAM:64k mode zijn. beren - de bal te onderscheppen. Aantal spelers: 1/2 Ook wordt een opsomming gegeven van Houdt er rekening mee dat bijgehouden Bediening: joystick & toetsenbord alle wezens, al dan niet monsterachtig, wordt hoe vermoeid je bent, c.q. hoe ac­ Prijs cassette: f 35,- welke je op je verre reizen tegen kunt tief je nog reageren kunt op spelsitua­ Prijs diskette: nog niet bekend komen. ties. Je merkt het, aan alles is gedacht. Vervolgens komt de magie aan bod. Uit­ Basketmaster op MSX disk is nog niet gelegd wordt hoe machtig sommige syl­ .Te ziet het veld van opzij, aan de andere zeker, Basketmaster MS-DOS wordt laben zijn zodat je zelf je spreuken kunt zijde van het scherm, tegenover je dus, verwacht samen stellen; daarnaast worden magi­ zit het publiek. Je speelt tegen één an­ sche kruiden en voorwerpen besproken. dere speler, One on One zoals ze dat in Tot slot volgt een compleet overzicht Amerika noemen. Alleen bij One on Ultima V: Warriors of destiny van alle mogelijke spreuken op de diver­ One speel je samen op dezelfde basket se spelniveau's. terwijl hier iedere speler zijn eigen bas­ Achter het Book of Lore vind je dit ket heeft. Ieder spel duurt twee maal vijf spreukenoverzicht uitgewerkt in The minuten - echte minuten! - en het is Sp ell Book of the Eight Cirdes. Alle bloedig zweten om een punt te scoren. spreuken worden uitgebreid besproken, Leuk is, alhoewel afgekeken van het - van de benodigde ingrediënten tot de niet voor MSX uitgebrachte - Electro­ uitwerking. nic Arts basketbal spel One on One, het herhalen van goede worpen: instant re­ Naast dit alles bevat Ultima Veen zeer play zoals ze dat in de video wereld noe­ fraaie stoffen kaart van Britannia. Zoals men. Alsof je jezelf ziet op Studio Sp.0rt! zovele Ultima spelers bevestig OGk ik deze kaart op zachtboard om vervolgens .T e kunt overigens van het veld gestuurd met gekleurde spelden mijn vorderin­ worden c.q de wedstrijd verliezen om­ gen aan te geven. datje té veel overtredingen begaan hebt. Ultima V kunje eigenlijk nauwelijks re­ Mocht je kunnen blijven dan zal aan het Met gretige vingertjes werd het plastic censeren. Althans, het is bijna onmoge­ eind van iedere game alle relevante in- van de verpakking afgescheurd. Ultima lijk Ultima te duiden voor diegenen die

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 55- nu 'hunting' en je zult een levenswijs­ heid te horen krijgen. Zo kan je kame­ raad 1010 je adviseren dat je Shamino iets over zijn zwaard moet vragen. Wan­ neer je al met Shamino gesproken hebt, heb je natuurlijk die vraag niet gesteld - wist jij veel! - dus moet je hem op­ nieuw opzoeken en de vraag alsnog stel­ len. Soms zal jou een vraag gesteld wor­ den; denk na voordat je een antwoord geeft, je leven kan ervan afhangen! Ook de manier en toon waarop je met anderen spreekt is belangrijk; benje ar­ rogant en bars, dan zal men weinig in­ formatie verstrekken - of zelfs de ver­ keerde ben ik bang - of de volgende keer helemaal niets meer los laten. Het is aan te raden om meerdere malen met dezelfde mensen te praten, tijdens het spel kunnen inzichten en ideeën van sommige kooplieden bijvoorbeeld da­ nig veranderen. niet met het fenomeen bekend zijn. Ad­ vele malen groter dan voorheen, nieuwe Om Ultima V te kunnen spelen moet je venture Game is niet de goede bena­ monsters hebben hun intrede gedaan. minimaal 256K RAM vrij hebben; DOS ming, noch 'role playing game', alhoe­ De animatie is beter geworden, vloeien­ versies 2.1 tot en met 3.3 zijn bruikbaar. wel dit laatste dicht in de buurt komt van der maar nog steeds niet echt vergelijk­ Volgens de handleiding bepaalt Ultima Ultima (of eigenlijk omgekeerd, Role baar met sommige arcade actie spellen. zelf welke graphics adapter je gebruikt, Playing Games waren er eerder). Je kunt kiezen uit tien karakters, waar­ maar bij mij werkte dat helaas niet en Ook in Ultima V moet je Britannia van van je er maximaal 6 in een groep kunt moest ik zelf aangeven of ik Hercules het kwaad redden dat reeds in de vori­ onderbrengen. Ultima V telt meer dan monochroom (720x348), eGA of ge afleveringen de kop opstak. Je stelt 30 nederzettingen waarvan enkele 5 ni­ EGA/VGA (320x200, 16 kleuren) wilde zelf je karakter samen door een aantal veau's diep zijn; je kunt dus flink wat draaien. Ook Tandy wordt onder­ vragen van een waarzegster te beant­ speurwerk verwachten. steund, minimaal 384 K, 16 color mode. woorden. Je groep bestaat uit drie per­ Grootste vernieuwing of uitbreiding in Zoals reeds vermeld is Ultima op hard­ sonen, gezamenlijk trotseren jullie de het Ultima gebeuren is de conversatie. disk te installeren. gevaren. Ook in vorige Ultima's was het mogelijk en zelfs noodzakelijk te praten met de Zoals bij alle andere Ultima's zijn de Ultima V is een adventure game met inwoners van het land. Deze interactie graphics redelijk, doch niet opwindend. role playing game aspecten. Ik heb be­ bleef echter redelijk beperkt. In Ultima Zelfs in EGA modus heb ik betere gra­ grepen dat mijn geacht colleegsel van de V kun je met meer dan 200 wezens en phics gezien. Toch zijn de nieuwe Ulti­ E.H.B.O. deze keer wat aandacht aan personen in het spel praten, waarbij de ma V graphics aanzienlijk beter dan in 'role playing games' zal besteden, dus ik conversatie redelijk intelligent blijkt te de vorige Ultima's. Maar graphics zijn ga er vanuit dat hij dat ook (goed) doet. zijn, een enkele grommende orc daarge­ nooit de sterkste kant - noch noodzaak In veel opzichten is Ultima Veen direc­ laten. - geweest van dit soort spellen. Dat is te voortzetting van Ultima IV. Zo is het Die conversatie is noodzakelijk om Ul­ ook niet belangrijk, hoe vaak heb ik al zelfs mogelijk omje karakter uit Ultima tima V te kunnen spelen. De hints en niet betoogd dat wat mij betreft graphics IV - met alle opgebouwde ervarin­ tips van de inwoners en de kooplieden achterwege kunnen blijven wanneer het gen/mogelijkheden - over te zetten heb je nodig om je avontuur te kunnen spel inhoudelijk genoeg te bieden heeft? naar Ultima V. Het hoofdmenu kent voltooien. Over het algemeen is men re­ En dat laatste is zeker het geval bij Ulti­ hier zelfs een speciaal item voor: trans­ delijk behulpzaam maar om sommige ma. fer. antwoorden te krijgen zul je de goede vragen moeten stellen. Iedereen zal je Ultima V is een absolute must voor ie­ In Ultima reis je met twee vrinden door zijn/haar naam en beroep vertellen, dere Ultima aanhanger, het spel is tot in de gevaarlijke wereld van Britannia. soms zal men je ook vertellen wat je aan alle details perfect afgewerkt. Maan­ Doel van het spel is wederom het Kwaad iemand anders moet vragen. denlang (reële tijd, geen speltijd!) zul je in een van zijn vele vormen te verslaan. op weg zijn door Britannia, en mocht je De heerser over Britannia, Lord British Spreek bijvoorbeeld met Dupre die ten denken het allemaal wel te weten na de is dood, althans dat denkt men, jouw noorden vanje staat: Talk North (dit al­ delen één tot en met vier, dan staan je taak is Lord British weer onder zijn on­ les wordt ingevoer d door de T voor Talk enige aardige (!) verrassingen te wach­ derdanen te brengen. in te tikken en vervolgens cursor om­ ten. In een aantal opzichten wijkt Ultima V hoog te gebruiken om Noord aan te ge­ van zijn voorgangers af. Het spel is aan­ ven). Tik nu 'job' (baan). Dupre zal je Voor beginners op adventure gebied zal zienlijk uitgebreid, de dungeons zijn vertellen: 'I am hunting Gremlins'. Tik Ultima Veen aardige kluif zijn. Liever

MSX!MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 56- had ik dat je dan eerst een van de ande­ zeld gaat van Quasar. De vier spellen lijk te maken heeft men vanuit Neder­ re Ultima's speelde om te wennen aan zijn ook afzonderlijk op cassette lever­ land drives moeten opsturen naar Enge­ de Ultima wereld en speleisen. Mocht je baar. land. MSX2 computers overigens zijn in het toch willen proberen, geef dan niet Alle spellen zijn voorzien van een dui­ Engeland helemaal met een kaarsje te te vlug op; het spel is goed doch eist veel delijke Nederlandse handleiding, wat zoeken - en dan nog wel een hele gro­ van je. Menigeen zal de moed in de weer eens aangenaam is om te zien. te liefst, er schijnen niet meer dan zo'n schoenen zinken na het inkijken - nog Een aantal van de spellen is reeds in het 20 MSX2 computers in Engeland aan­ niet eens lezen! - van de bijgeleverde verleden besproken dus een korte be­ wezig te zijn. boekwerken. Ga echter door en je zult schrijving moet volstaan. beloond worden door dit grandioze Qua grafische kwaliteiten haalt Europe­ spel: Ultima V! Alhoewel grafisch en qua geluid geen an Games het uiteraard niet bij De­ Konami kwaliteit is Winter Olympics cathlon, maar gezien het feit dat De­ Absolute aanrader voor iedereen die een goedkope, maar uiterst speelbare cathlon niet meer te koop is - en dat wel eens wat meer wil dan schieten! versie van Wintergames en best de ook niet meer zal worden naar het zich moeite waard. Het is echter geen direc­ laat aanzien - is dit spel best een goe­ Fabrikant: Origin Systems te cloon van Wintergames, een aantal de vervanger. Daarbij komt dat Europe­ Importeur: HomeSoft onderdelen komt bij Wintergames niet an Games op een aantal onderdelen af­ eens voor. wijkt van Decathlon, waardoor het spel Computer: MS-DOS In Winter Olympics moet/kunje schans­ de moeite waard wordt en zeker be­ Medium: disk springen, afdalen op de ski, hardrijden staansrecht heeft. · European Games RAM: 256K op de schaats, bobsleeëen, slalommen kent de volgende onderdelen: hamer­ DOS: 2.1 of later en beoefen je de vreemde sport 'cur­ werpen, fietsen, schieten, zwemmen en Graphics: Hercules/CGAJEGANGA ling'. Deze, van oorsprong Schotse sport verspringen. Aantal spelers: 1 - althans dat zegt men - heeft als doel Bediening: joystick/toetsenbord een schijf zo dicht mogelijk bij het mid­ Ook Quasar is een recht toe recht aan Prijs: f 89,50 delpunt van een cirkel op de baan te la­ arcade shoot 'm up zoals dat heet. Ra­ ten komen. Het klinkt wat warrig, maar zendsnelle actie gepaard met redelijke eenmaal begonnen is het best een leuk graphics maken dat dit spel speelbaar Winter Olympics, European onderdeel. en genietbaar is. Ook op zichzelf staand Games Zeker als bonus is Cetus een aardige -als cassette derhalve - is Quasar de toegift. Ook op zichzelf blijft Cetus ech­ moeite van het aanschaffen waard. ter overeind, zeker gezien de prijsstel­ Kortom, elk van de besproken spellen ling. Persoonlijk vind ik de combinatie heeft voldoende te bieden om separaat sport/schieten een wat wrange, gezien op cassette aangeschaft te worden, ze­ de veiligheidsmaatregelen in Seoel, ker gezien de prijsstelling. Je hebt dan maar je even afreageren door zoveel wel te maken met het multi-Ioad feno­ mogelijk uit de lucht te blazen nadat je meen bij Wi~ter Olympics en European voor de zoveelste maal wéér geen Olym­ Games, en als iemand een broertje dood pisch record gebroken hebt is ook ple­ heeft aan wachten dan ben ik het wel. zant. Grafisch ziet een en ander er rede­ Het is dan ook te prijzen dat beide lijk uit, de bewegingen zijn soepel en de sportspellen op disk uitgebracht zijn actie is volop aanwezig. Kort samenge­ waarbij de toevoeging van de beide ar­ vat, een aardig arcade actie spel voor de cade actie spellen een aardig gebaar is . snelle vuurduim. Eerlijk gezegd zou ik zonder die bonus de diskjes toch wel aangeschaft hebben, Evenals Winter Olympics is ook Euro­ al was het alleen al vanwege dat multi­ pean Games multi-Ioad. Zeker op cas­ load. sette brengt dat redelijke wachttijden met zich mee. Bij multi load spellen wor­ 'Gouwe Ouwetjes' doen het nog best, den namelijk onderdelen van het spel, blijkt maar weer. Aanrader! naarmate je vordert, separaat ingela­ den. Het is dan ook plezierig dat men Fabrikant: Tynesoft Bijtijds voor de Olympische spelen beide spellen nu op disk uitgebracht Importeur: HomeSoft heeft het Engelse software huis Tyne­ heeft, alhoewel ik begrepen heb dat de Soft weer eens twee 'gouwe ouwe' opge­ Nederlandse importeur lang heeft moe­ Computer: MSX poetst en opnieuw uitgebracht. Nu is het ten zeuren voordat het zover was. Wat Medium: cassette of diskette wel zo dat beide ouwetjes nooit echt weg ik ervan begrijp is dat de doorsnee MSX RAM: 64k geweest zijn, maar tot op heden waren programmeur in Engeland geen kaas Aantal spelers: 1/2 deze programma's uitsluitend op cas­ gegeten heeft van MSX disk program­ Bediening: joystick & toetsenbord sette leverbaar. Zowel Winter Olympics meren. Een en ander is natuurlijk een Prijs cassette: f 14,95 per stuk als European Games zijn nu op disk uit­ uitvloeisel van het feit dat MSX in En­ Prijs diskette: f 24,95 per stuk gebracht met als bonus een extra spel. geland vrijwel onbekend is en dat dien­ Winter Olympics is gecombineerd met tengevolge MSX diskdrives nergens te Cetus en Quasar zijn ook afzonderlijk Cetus, terwijl European Games verge- koop zijn. Om deze disk versies moge- op cassette te koop.

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 57- Sneekie, een slang in uw PC

Spellen voor pC's in Basic zijn nogal zeldzaam, althans de goede spellen. Een PC J)M JON~AN. KéIV 11( leent zich nu eenmaal niet IJ lVIIFT VAN w PMK zo best voor allerlei trucs VAAl(. 6~.? die op bijvoorbeeld MSX wel mogelijk zijn. Bovendien, het grootste probleem is nog wel de vi­ deo-kaart. Op een EGA kun­ nen de mooiste zaken. Ech­ ter, een Hercules-kaart is nu wel prima voor monoch­ rome graphics, maar kleu­ ren, ho maar. Om over de Tekstscherm taal 32 velden gezichtjes te vinden. Zo'n nog primitiever video-kaar­ gezichtje is niet dodelijk, maar het kost ten, die soms in de PC-pri­ Sneekie werkt volledig met een stan­ wel punten, als men er doorheen loopt. daard-tekstscherm. Met andere woor­ vé machines gestopt wor­ den, het zal op iedere PC gespeeld kun­ De 32 velden bestaan uit een achttal den maar helemaal te zwij­ nen worden. Weliswaar zijn de kleuren schermontwerpen, ieder met hun eigen gen. wat beperkt - kortom, geen kleuren - specifieke problemen, die dan weer in Vandaar dat we dit spel, dat en heeft de maker de graphics simpel vier moeilijkheidsgraden verschijnen. op alle PC's, ongeacht wel­ gehouden - alleen maar gewone tekens Zo is het basisspel heel simpel, u be­ - maar anders had Sneekie slechts op weegt - met de cursor-toetsen - uw ke video-kaart, kan lopen bepaalde video-adapters kunnen wer­ slang en verder uit. Weliswaar wordt uw heel aardig vinden. ken. Door deze beperkingen is Sneekie sneekie steeds langer, maar die basis­ Een slangespel met een wel compatibel met iedere PC waar vorm is best speelbaar. Pas vanaf veld strategische inslag! GW-Basic op werkt. nummer 9 - hetgeen dus qua layout veld 1 is - wordt het lastiger. Dan blijkt Overigens, de inzender, de heer Her­ uw slang namelijk een eigen leven te Onlangs ontvingen we een brief van een bert Groot J ebbink, vroeg zich in zijn gaan leiden: het beest loopt verder in de lezer, die zich bitter beklaagde. Had hij begeleidende brief af of er op MS-DOS laatst aangegeven richting. Lastig, want net zijn MSX tegen een PC ingewisseld machines geen trucs met de tekenset uit de bedenktijd wordt nu cruciaal. - en, kwalijker, MCM tegen een ander te halen waren. Als hij immers in staat Weer acht velden verder gaan de al aan­ blad - toen wij ook aandacht gingen zou zijn om eigen tekens te defmiëren gestipte klavertjes een rol spelen: met besteden aan MS-DOS. zou Sneekie nog veel mooier zijn. J am­ regelmaat verschijnen er nieuwe hartjes Kortom, een abonnement genomen mer genoeg stuit dat echter op hetzelf­ of klavertjes, als u er ééntje heeft opge­ maar weer, hopen we. Zijn conclusie de bezwaar als het gebruik van kleur: op geten. En aangezien u alle klavers en was: 'Als ik het zo bekijk lijkt het wel als­ de sommige video-kaarten kan men in­ harten moet weghalen voor u een hoger of de MSX er voor de lol is en de PC om derdaad een eigen tekenset samenstel­ niveau bereikt... mee te werken'. len, maar dan is een programma gelijk De laatste serie van 8 levels ligt voor de Aangezien hij zich hiermee blijkbaar niet meer universeel. hand: en er verschijnen nieuwe hapkla­ niet kon verenigen heeft hij toen maar re brokjes, en uw slang beweegt continu. een spel voor de PC geschreven, en dat Fraai Lastig! aan ons opgestuurd. Ondanks die beperking is Sneekie ech­ Velden Waarna wij, op de redactie, daar vele ter een fraai spel. De bedoeling is sim­ uren mee zoet zijn geweest. Eerst om te pel; alle hartjes en klavertjes - overi­ Die ellende staat u dus op in totaal acht spelen, toen om het nog een beetje op te gens, die klavertjes verschijnen pas op verschillende schermen te wachten. poetsen. En nu staat dat spel, Sneekie, de hogere velden - met de slang op­ Sommige daarvan zijn simpel, andere dus als listing in het blad. eten. Die slang wordt echter wel steeds niet. Zo kunnen er lijnen verschijnen, langer, zodat men met enig overleg te waar u natuurlijk niet doorheen kunt. werk moet gaan. Het is maar al te ge­ Ook aardig zijn die schermen waarbij GW-BASIC SPEL VOOR makkelijk om jezelf als slang in een die lijnen gaan bewegen; de vorm veran­ MS-DOS hoekje klem te zetten. derd dan voortdurend. Stenen, die op Daarnaast zijn er in ieder van de in to- sommige schermen een hoofdrol spe-

MSXlMS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 58- len, zijn een probleem op zich. Sneekie deze met naam en adres in de listing, op u een level verder, de F9 zorgt boven­ kan namelijk slechts één steen voor zich zijn eigen verzoek. dien voor een extra leven. uit duwen, twee zijn te zwaar. Ook als er Aan zijn programma hebben we slechts Sneekie is een spel dat zich als GW-Ba­ iets anders achter een steen schuilt is het enkele zaken veranderd. Zo had zijn sic prima laat spelen, maar dan liefst wel gewicht teveel voor onze slang. Met be­ versie 16 niveau's, waar we er vier aan op een wat snellere machine. Op een leid en overleg te werk gaan, dus. toegevoegd hebben door het verschij­ 4.77 Megahertz XT is het eerlijk gezegd Helemaal onaangenaam zijn de hoogste nen van nieuwe hartjes en klavertjes wat traag. schermen, waarbij er pijltjes over het naar een nieuwe serie levels te verplaat­ beeld heen bewegen. Absoluut dodelijk, sen. Dat maakt het basis-spel een stuk Het programma laat zich echter pro­ die dingen! speelbaarder . bleemloos compileren met Quick-Ba­ sic, waarna er een ook op tragere XT's Tot slot Wat ook in de GW-Basic versie ontbrak zeer speelbaar spel ontstaat. - maar weer wel in de ook opgezonden Wie geen compiler bezit kan desge­ Sneekie is een leuk spel, waar we de in­ Quick-Basic versie te vinden was - is wenst de diskette bestellen waar Snee­ zender, de heer Herbert Groot J ebbink, het valsspelen. Hoewel het nergens op kie op staat, daar zullen we die gecom­ hartelijk voor danken. Overigens staat het scherm te vinden is: met de FlO gaat pileerde versie zeker op opnemen.

10 REM SNEEKIE 230 20 REM MSX/MS-DOS Computer Magazine 49· 30 REM GW-Basic versie 972 40 REM door Herbert Groot Jebbink 253 50 REM . Hazenhutweg 12 612 60 REM 7255 MN HENGELO : 863 70 REM 382 80 DEFINT A-Y: SCREEN 0: WIDTH 80: CLS: ZORE=0: RANDOMIZE TIMER: DEF SEG=&H0 823 90 IF PEEK(&H449)=7 THEN VIDEO=&HB000 ELSE VIDEO=&HB800 347 100 DEF SEG=VIDEO: CLS: DIM T(15000),S(168),B(10),D(80,3) 700 110 LOCATE 1, 1: PRINT CHR$(218);STRING$(78,CHR$(196));CHR$(191); 336 120 LOCATE 2, 1: PRINT CHR$(179) ;SPC(78) ;CHR$(179); 593 ll 130 LOCATE 2,17: PRINT 11**** Sneekie **** (c) juli 188 by HerbySoft ; 794 140 LOCATE 22, 1: PRINT CHR$(179) ;SPC(78) ;CHR$(179); 813 150 LOCATE 22, 6: PRINT 1110 punten -50 punten HighscorelI; 971 160 LOCATE 23, 1: PRINT CHR$(179);SPC(78);CHR$(179); 830 170 LOCATE 22,55: PRINT IILevel ScorelI; 323 ll 180 LOCATE 23, 6: PRINT 1125 punten Steen vastgelopen ; 758 ll 190 LOCATE 23,55: PRINT IlLives Bonus ; 151 200 LOCATE 24, 1: PRINT CHR$(192);STRING$(78,CHR$(196))iCHR$(217); 558 210 POKE 3396,1: POKE 3556,10: POKE 3526,5: POKE 3366,3 259 220 1 617 230 ZCORE=0: LIVE=3 131 240 FOR LEVEL=1 TO 32 845 250 FOR 1=1 TO 17: LOCATE 3+1,1: PRINT CHR$(179);SPC(78);CHR$(179): NEXT 324 260 LOCATE 3,1: PRINT CHR$(195);STRING$(78,CHR$(196));CHR$(180) 197 270 LOCATE 21,1: PRINT CHR$(195);STRING$(78,CHR$(196));CHR$(180) 437 280 T(1)=2000: T(2)=1840: BTEL=2: ETEL=1 453 290 POKE T(BTEL),219: POKE T(ETEL),186: POKE T(BTEL)+1,15 875 300 E=72: F=72: HART=0: KLAVER=0: BONUS=10000: OP=0: GOSUB 1190 579 310 ON LEVEL GOSUB 2320,2330,2340,2350,2360,2370,2380,2390,2410,2420,2430,244 0,2450,2460,2470,2480,2320,2330,2340,2350,2360,2370,2380,2390,2410,2420,2430,244 0,2450,2460,2470,2480 903 320 LOCATE 23,73: PRINT USING II######II;BONUS 818 330 LOCATE 23,61: PRINT USING II##II;LIVE:LOCATE 22,61: PRINT USING II##II;LEVEL 964 340 FOR 1=1 TO AANTAL 884 350 L=l: GOSUB 1150: L=3: GOSUB 1150: IF K1=1 THEN HART=HART+1 28 360 NEXT 56 370 FOR 1=1 TO 42: FOR 13=0 TO 3: S(I+I3*42)=PEEK(1497+I+I3*160): NEXT: NEXT 244 380 GOSUB 2280: LOCATE 11,37: PRINT IILevel II;LEVEL 634 390 LOCATE 12,32: PRINT lIDruk op een toets ll 495

MSXlMS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 59- 400 DEF SEG=0: POKE 1050,PEEK(10.52): DEF SEG=VIDEO: A$=INPUT$(1) 830 410 FOR 1=1 TO 42: FOR 13=0 TO 3: POKE 1497+I+I3*160,S(I+13*42): NEXT: NEXT 422 420 WHILE KLAVER+HART>0 148 430 A$=INKEY$: Z2=0: Zl=TIMER 123 440 WHILE A$=IIII AND Z20 TH EN BONUS=BONUS-BMIN 670 480 LOCATE 23,73: PRINT USING 11######11 ;BONUS 871 490 IF LEN(A$)<>l THEN GOTO 640 604 500 IF ASC(A$)<>27 THEN GOTO 910 820 510 FOR 1=1 TO 3 869 520 SOUND 2000,3: SOUND 3000,3: SOUND 4000,3: SOUND 3000,3 367 530 NEXT 982 540 IF PLAY(0)<>0 THEN GOTO 540 200 550 WHILE ETEL<=BTEL 126 560 Z=TIMER 170 570 Z1=TIMER-Z: IF Zl<.075 THEN GOTO 570 868 580 POKE T(ETEL),32: POKE T(ETEL)+1,7: SOUND 1500,.1 31 590 ETEL=ETEL+1: OP=BMIN*-l: GOSUB 1190 482 600 WEND 671 610 LIVE=LIVE-1: HART=0: KLAVER=0 156 620 IF LIVE=0 THEN LEVEL=32 ELSE LEVEL=LEVEL-1 634 630 GOTO 1080 585 640 IF LEN(A$)=2 THEN E=ASC(MID$(A$,2,1)) , 227 650 A=T(BTEL) 625 660 IF E=68 THEN GOTO 1080 168 670 IF E=67 TH EN LIVE=LIVE+1: GOTO 1080 242 680 IF E=80 THEN A=A+160 ELSE IF E=72 THEN A=A-160 269 690 IF E=77 THEN A=A+2 ELSE IF E=75 THEN A=A-2 809 700 D=PEEK(A) 213 710 IF D<>32 THEN GOTO 740 450 720 POKE T(ETEL),32: POKE T(ETEL)+1,7: SOUND 1500,.1: ETEL=ETEL+1 18 730 GOTO 920 554 740 IF D<>5 THEN GOTO 770 813 750 L=l: GOSUB 1150: GOSUB 2260 690 760 OP=25: GOSUB 1190: KLAVER=KLAVER-1: GOTO 920 131 770 IF D<>3 THEN GOTO 800 604 780 IF LEVEL>16 THEN L=5: GOSUB 1150: IF K1=1 THEN KLAVER=KLAVER+1 65 790 L=l: GOSUB 1150: GOSUB 2260: OP=10: GOSUB 1190: HART=HART-1: GOTO 9 20 208 800 IF D<>10 THEN GOTO 870 502, 810 . TA=A: IF E=80 THEN TA=TA+160 ELSE IF E=72 THEN TA=TA-160 105 820 IF E=77 TH EN TA=TA+2 ELSE IF E=75 THEN TA=TA-2 372 830 D=PEEK(TA) 946 840 IF D<>32 THEN GOTO 910 572 850 POKE TA,10: POKE T(ETEL),32: POKE T(ETEL)+1,7 799 860 SOUND 1500,.1: ETEL=ETEL +1: GOTO 920 498 870 IF D<>l THEN GOTO 900 600 880 FOR 1=50 TO 1 STEP -1: SOUND 600+75*1,.35: NEXT 643 890 OP=-50: GOSUB 1190: L=l: GOSUB 1150: GOTO 920 480 900 IF D=24 OR D=26 OR D=27 THEN GOTO 510 540 910 E=F: OP=BMIN*-l: GOSUB 1190: SOUND 1000,5: GOTO 1020 936 920 IF (E=77 AND F=77) OR (E=75 AND F=75) THEN POKE T(BTEL),205: GOTO 980 764 930 IF (E=80 AND F=80) OR (E=72 AND F=72) THEN POKE T(BTEL),186: GOTO 980 791 940 IF (E=80 AND F=77) OR (E=75 AND F=72) THEN POKE T(BTEL), 187: GOTO 980 793 950 IF (E=72 AND F=77) OR (E=75 AND F=80) THEN POKE T(BTEL),l88: GOTO 980 835

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 -60- 960 IF (E=80 AND F=75) OR (E=77 AND F=72) THEN POKE T(BTEL),201: GOTO 980 939 970 IF (E=72 AND F=75) OR (E=77 AND F=80) THEN POKE T(BTEL),200: GOTO 980 845 980 BTEL=BTEL+1: T(BTEL)=A: F=E: POKE T(BTEL),219 147 990 IF BTEL=15000 TH EN GOTO 510 892 1000 FOR I=BTEL ' TO ETEL STEP -2: POKE T(I)+l,15: POKE T(I~1)+l,7: NEXT 857 1010 , ON LEVEL GOSUB 1170,1170,1170,1170,2130,1830,1970,2130,1170,1170,1170, 1170,2130,1830,1970,2130,1170,1170,1170,1170,2130,1830,1970,2130,1170,1170,1170, 1170,2130,1830,1970,2130 925 1020 WEND 908 1030 WHILE BONUS>0 654 1040 OP=5: GOSUB 1190: BONUS=BONUS-5: LOCATE 23,74 53 1050 PRINT USING 1#####"jBONUS: SOUND 3000,.1 746 1060 WEND 920 1070 LIVE=LIVE+1 711 1080 NEXT LEVEL 284 1090 GOSUB 2280: LOCATE 11,33: PRINT "Einde" 835 1100 LOCATE 12,32: PRINT "Nog een keer (j/n)" 417 1110 DEF SEG=0: POKE 1050,PEEK(1052): DEF SEG=VIDEO 444 1120 A$=INPUT$(1): IF INSTR(IJjNn" ,A$)=0 THEN GOTO 1120 332 1130 IF A$="J" OR A$="j" THEN GOTO 230 ELSE CLS: PRINT "Bedankt voor het spelen u : END 354 1140 I 889 1150 K1=0: K=INT(RND*2720+480): IF K MOD 2=1 THEN K=K+1 833 1160 IF PEEK(K)=32 THEN POKE K,L: K1=1 217 1170 RETURN 754 1180 I 901 1190 ZCORE=ZCORE+OP: LOCATE 22,73: PRINT USING 1######"jZCORE 280 1200 IF ZCORE>ZORE THEN ZORE=ZCORE: LOCATE 22,46: PRINT USING 1######"jZORE 476 1210 RETURN 738 1220 I 885 1230 FOR 1=1 TO 39: LOCATE 8,1+1: PRINT CHR$(196): LOCATE 16,80-1: PRINT ,CHR$(19 6): NEXT 8 1240 FOR 1=0 TO 8 712 1250 LOCATE 21-1,11: PRINT CHR$(179): LOCATE 3+1,70: PRINT CHR$(179): LOCATE 2 1-1,26: PRINT CHR$(179) 958 1260 LOCATE 3+1,55: PRINT CHR$(179): LOCATE 15,22+1: PRINT CHR$(196): LOCATE 6 ,51+1: PRINT CHR$(196) 395 1270 LOCATE 15,7+1: PRINT CHR$(196): LOCATE 6,66+1: PRINT CHR$(196): LOCATE 18 ,7+1: PRINT CHR$(196) 648 1280 LOCATE 9,66+1: PRINT CHR$(196): LOCATE 18,22+1: PRINT CHR$(196): LOCATE 9 ,51+1: PRINT CHR$(196) 920 1290 FOR 11=6 TO 10 666 1300 LOCATE 11,5+1*4: PRINT CHR$(179): LOCATE 8+11,44+1*4: PRINT CHR$(179) 465 1310 NEXT 115 1320 LOCATE 8,5+1*4: PRINT CHR$(197): LOCATE 16,44+1*4: PRINT CHR$(197) 546 1330 NEXT 67 1340 LOCATE 3,70: PRINT CHR$(194): LOCATE 21,11: PRINT CHR$(193): LOCATE 3,55: PRINT CHR$(194) 541 1350 LOCATE 15,26: PRINT CHR$(197): LOCATE 6,55: PRINT CHR$(197): LOCATE 18,26: PRINT CHR$(197) 768 1360 LOCATE 9,55: PRINT CHR$(197): LOCATE 15,11: PRINT CHR$(197): LOCATE 6,70: PRINT CHR$(197) 4A9 1370 LOCATE 18,11: PRINT CHR$(197): LOCATE 9,70: PRINT CHR$(197): LOCATE 21,26: . PRINT CHR$(193) 867 1380 RETURN 761 1390 I 908 1400 FOR Y=4 TO 20 STEP 2: FOR 1=0 TO 1: Q=l: FOR A=1 ,TO 6 819

MSX/MS-OOS Computer Magazine nummer 25 • september 1988 - 61- 1410 . IF Q=l THEN Q=0: Y=Y+1 ELSE Q=l: Y=Y-1 916 1420 IF Y<21 THEN X=17+A+40*1: GOSUB 1480 850 1430 NEXT: NEXT: NEXT 120 1440 11=7 ' 811 1450 FOR X=2 TO 78 STEP 2: FOR 1=0 TO 1 417 1460 Y=7+8*1: GOSUB 1480: Y=8+8*1: X=X+1: GOSUB 1480: Y=9+8*1: X=X-1: GOSU B 1480 915 1470 NEXT: NEXT: RETURN 660 1480 POKE (Y-1)*160+(X-1)*2,10: RETURN 309 1490 I , 910 1500 FOR 1=2 TO 79: FOR 11=1 TO 2: LOCATE 3+6*11, I: PRINT CHR$(196): NEXT: NEXT 421 1510 FOR 1=4 TO 20: FOR 11=1 TO 7 652 1520 LOCATE 3,10*11: PRINT CHR$(194): LOCATE 21,10*11: PRINT CHR$(193) , 381 1530 LOCATE I , 10*I1 : PRINT CHR$(179) . 646 1540 FOR 12=1 TO 2 915 1550 LOCATE 3+6*12,10*11: PRINT CHR$(197): LOCATE 3+6*12,80: PRINT CHR$ (180) . 869 1560 LOCATE 3+6*12, 1: PRINT CHR$(195) 355 1570 NEXT: NEXT: NEXT: RESTORE 1500 463 1580 FOR 1=1 TO 13: REAO C1,C2,C3,C4 , 174 1590 LOCATE C1,C2: PRINT 11 11: LOCATE C1,C2-1: PRINT CHR$(180) 110 1600 LOCATE C1,C2+2: PRINT CHR$(195): LOCATE C1,C2+1: PRINT 11 11 86 1610 LOCATE C3+2,C4: PRINT CHR$(194): LOCATE C3+1,C4: PRINT 11 11 428 1620 LOCATE C3,C4: PRINT 11 11: LOCATE C3-1,C4: PRINT CHR$(193) 634 1630 NEXT: RETURN: OATA 15,5 738 1640 OATA 6,10,9,35,6,20,9,75,6,40,9,55,6,70,9,65,18,10,15,55,18,20,15,65,18,30 774 1650 DATA 15,75,18,40,9,45,12,20,9,15,12,30,9,15,18,50,9,15,6,50,9,15,18,60 169 1660 I . 905 1670 FOR 1=1 TO 9: B(I)=6+1 102 1680 LOCATE 3,8*1: PRINT CHR$(194) . 415 1690 FOR 11=4 TO 20: LOCATE 11,8*1: PRINT CHR$(179): NEXT 540 1700 LOCATE 21,8*1: PRINT CHR$(193): LOCATE B( 1)-1,1*8: PRINT II~ 651 1710 FOR 11=0 TO 2: LOCATE B(I)+11,1*8: PRINT 11 ": NEXT 225 1720 LOCATE B(I)+3,1*8: PRINT CHR$(194) 674 1730 NEXT: RETURN 977 1740 1 ! 901 1750 GOSUB 1670 870 1760 FOR 11=4 TO 20 STEP 2: FOR 12=0 TO 9 907 1770 Y=11: X=12*8+3: GOSUB 1480: Y=11: X=12*8+5: GOSUB 1480 ! 612 1780 IF Y<20 THEN Y=I1+1: X=I2*8+4: GOSUB 1480 i 569 1790 NEXT: NEXT: RETURN . 672 1800 I . 891, 1810 FOR 1~2 TO 79 STEP 2: 0(1,1)=5+INT(RNO*14): 0(1,2)=32: NEXT: GOSUB 1830: RE TURN 459 1820 I 897 1830 FOR 1=2 TO 78 STEP 2 224 1840 12=(0(.1,1)-1)*160+(1-1)*2 ; 988 1850 IF 0(1,1)=4 THEN POKE 12,0(1,2): POKE 12+1,7: 0(1,1)=21: 12=12+2720 i 66 1860 IF PEEK(12-160)=219 THEN RETURN 510 f 568 1870 IF PEEK(12-160»100 THEN GOTO 1900 ' 713 1880 IF 0(1,1)<>21 THEN POKE 12,0(1,2): POKE 12+1,7 622 1890 0(1,1)=0(1,1)-1: 0(I,2)=PEEK(l2-160): POKE 12-160,24: POKE 12-159,15 707 1900 NEXT: RETURN 972 1910 I • 896 1920 FOR 1=4 TO 20: FOR A=0 TO 1 : 983 1930 0(I+A*20,1)=RNO*38*2+2+A: 0(I+A*20,2)=32 664 1940 NEXT: NEXT 339

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 62- 1950 0(12,1)=14: 0(13,1)=6: 0(32,1)=65: 0(33,1)=55: GOSUB "1970: RETURN I 156 1960 I 911 1970 FOR 1=4 TO 20 . 625 1980 12=(1-1)*160+(0(1,1)-1)*2 2 1990 IF 0(1,1)=79 THEN POKE 12,0(1,2): POKE 12+1,7: 0(1,1)=1: 12=12-156 187 2000 0=PEEK(12+2): lF 0=219 THEN RETURN 510 755 2010 IF 0=27 TH EN POKE 12+2,0(1+20,2): 0(1+20,2)=26 J 484 2020 IF 0>100 THEN GOTO 2050 : 388 2030 lF 0(1,1)<>1 THEN POKE 12,0(1,2): POKE 12+1,7 I 469 2040 0(1,1)=0(1,1)+1: 0(1,2)=PEEK(12+2): POKE 12+2,26: POKE 12+3,15 246 2050 L=I+20: 12=(1-1)*160+(0(L,1)-1)*2 392 2060 IF 0(L,1)=2 THEN POKE I2,0(L,2): POKE 12+1,7: 0(L,1)=80: 12=12+156 124 2070 0=PEEK(I2-2): lF 0=219 TH EN RETURN 510 812 2080 lF 0>100 OR 0=26 THEN GOTO 2110 959 2090 lF 0(L,1)<>80 THEN POKE 12,0(L,2): POKE 12+1,7 898 2100 O(L,l)=O(L,l)-l: 0(L,2)=PEEK(I2-2): POKE 12-2,27: POKE 12-1,15 737 2110 NEXT:RETURN 960 2120 I 884 2130 FOR 01=1 TO 9 J 700 2140 02=(B(01)-1)*160+(01*8-1)*2: IF B(01)<>4 THEN GOTO 2190 701 2150A=PEEK(02+2080)+PEEK(02+2240)+PEEK(02+2400) 30 2160 lF A<>96 THEN GOTO 2240 781 2170 POKE 02+2560,179: POKE 02+2080,179: POKE 02+2240,179: POKE 02+2400,179 579 2180 POKE 02,32: POKE 02+160,32: POKE 02+320,32: POKE 02+1920,179 I 891 2190 A=PEEK(02)+PEEK(02+160)+PEEK(02+320) 618 2200 . IF A<>96 THEN GOTO 2240 765 2210 IF B(01)<>4 THEN POKE 02-160,179 ' 184 2220 POKE 02,193: POKE 02+160,32: POKE 02+320,32: POKE 02+480,32 153 2230 POKE 02+640,194: B(Ol)=B(Ol)+l: IF B(01)=17 THEN B(01)=4 545 2240 NEXT: RETURN 971 2250 I 895 2260 PLAY "mb 11 : SOUNO 2500,.1: SOUNO 3500,.1: SOUNO 5000,.1: RETURN 330 2270 J 901 2280 LOCATE 10,30: PRINT CHR$(201);STRING$(19,CHR$(205»;CHR$(187) 94 2290 LOCATE 11,30: PRINT CHR$(186);SPC(19);CHR$(186): LOCATE 12,30: PRINT CHR$(l 86);SPC(19);CHR$(186) 757 2300 LOCATE 13,30: PRINT CHR$(200);STRING$(19,CHR$(205»;CHR$(188): RETURN 538 2310 I 885 2320 Z=999; AANTAL= 75: BMIN=10: RETURN ! 122 2330 Z=999: AANTAL= 75: BMIN=10: GOSUB 1230: RETURN 161 2340 Z=999: AANTAL= 75: BMIN=10: GOSUB 1500: RETURN 161 2350 Z=999: AANTAL= 50: BMIN=10: GOSUB 1400: RETURN 971· 2360 Z=999: AANTAL= 50: BMIN=10: GOSUB 1670: RETURN 350 2370 Z=999: AANTAL= 50: BMIN=10: GOSUB 1810: RETURN 183 2380 Z=999: AANTAL= 50: BMIN=10: GOSUB 1920: RETURN 269 2390 Z=999: AANTAL= 50: BMIN=10: GOSUB 1750: RETURN 316 2400 I ' 884 2410 Z= .4: AANTAL=125: BMIN= 5: RETURN 652 2420 Z= .6: AANTAL=125: BMIN= 5: GOSUB 1230: RETURN 711 2430 Z= .6: AANTAL=125: BMIN= 5: GOSUB 1500: RETURN 711 2440 Z= .9: AANTAL=100: BMIN= 5: GOSUB 1400: RETURN 551 2450 Z= .9: AANTAL=100: BMIN= 5: GOSUB 1670: RETURN 930 2460 Z=l : AANTAL=100: BMIN= 5: GOSUB 1810: RETURN 523 2470 Z=l : AANTAL=100: BMIN= 5: GOSUB 1920: RETURN 609 2480 Z=1.2: AANTAL=100: BMIN= 5: GOSUB 1750: RETURN 962 *** TOTAAL-CHECKSUM: 140933 ***

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 63- OLO

Waarom is ons ook een De manieren die we tot nog toe gezien OLD de zaak weer in orde brengen. Er raadsel, maar een feit is en hebben om na zo'n stommiteit het pro­ zijn in het verleden wel momenten ge­ gramma weer te redden varieerden van weest dat OLD heel erg goed van pas blijft dat vele MSX'ers altijd onhandig tot ronduit onwerkbaar. Een gekomen zou zijn, op de redactie. weer op zoek zijn naar een POKE'je hier, een PEEK'je daar, nog manier om een Basic-pro­ even in de heksenketel roeren en abra­ Het is echter wel zaak om OLO nu in te gramma 'terug te halen'. cadabra, je programma is er weer. Of tikken, en niet pas als het nodig is. Im­ Om, na een NEW-opdracht, niet, natuurlijk. Nog veel vervelender is mers, OLD is zelf ook een Basic-pro­ de gerede kans dat je met dergelijke gramma, een Basic-Ioader althans, en die opdracht weer onge­ 'getover' soms een programma slechts dat zou het te redden programma fali­ daan te kunnen maken. Per­ deels kan redden. Het lijkt in orde, tot kant overschrijven. soonlijk zijn we van mening je probeert het te gebruiken. Dan pas dat het handiger is om voor­ komt de aap uit de mouw. Techniek zichtig om te gaan met Controle OLD is, zoals reeds gezegd, machine­ NEW, en dat zo'n alO-routi­ taal. Maar om OLD te maken hebben ne eigenlijk onzin is. Maar Dat is dan ook meteen het nadeel van we voor Basic gekozen. Die Basic-Ioa­ ja, de klant is koning ... een programma op die manier terugha­ der zet de ML van OLD op een veilige len van de blijkbaar toch niet eeuwige plek - om precies te zijn: de plek waar jachtvelden. Het is niet met zekerheid te ook de PLAY -wachtrij is - en biedt u zeggen of de interne structuur echt weer daarna de keuze om OLD of naar disk in orde is. Want in zo'n Basic-program­ of naar cassette weg te schrijven. Pas ma zit wel wat meer dan alleen maar de dan wordt het eigenlijke Mlr-program­ Basic-tekst die we met het LIST-com­ ma aangemaakt, dat u later kunt gebrui­ mando te zien krijgen. Allerlei wijzer­ ken om na een ongelukje de zaak weer tjes - die bijvoorbeeld voor iedere re­ te herstellen. gel aangeven waar de volgende regel Het feit dat OLD in die PLA Y-ruimte precies in het geheugen staat - moeten staat is niet voor niets: daardoor kan ook de juiste waarden bevatten. Boven­ OLD ieder Basic-programma, ook de dien zijn er ook nog een aantal systeem­ langste, weer feilloos redden. variabelen, die ook belangrijk zijn. Voor oplettende lezers wordt het mis­ De simpele POKE-magie houdt daar schien eentonig, maar we willen toch allemaal geen rekening mee, die zet al­ nog één ding kwijt over OLD. Uit pure leen maar de eerste paar bytes weer zelfbescherming. goed. Met als gevolg dat er daarna soms Als u OLD zojuist heeft ingetikt en ge­ een half programma alsnog naar disk of SAVEd, en het nu wil gaan gebruiken tape geschreven wordt. om de ML aan te maken, dan kan het ge­ beuren dat u de boodschap: OLD is een klein maar krachtig machi­ netaal-programma, dat niet alleen die FOUT GEVONDEN IN DATA-RE­ eerste paar bytes weer terugzet, maar GEL xxx ook het hele programma meteen even controleert. Oftewel, als OLD een pro­ te zien krijgt. Die melding betekent pre­ gramma heeft gered, dan is het ook ze­ cies wat er staat, namelijk dat u, hoogst­ ker in orde. Alle pointers, alle systeem­ persoonlijk, een fout gemaakt heeft. variabelen zijn weer gegarandeerd in Niets om u over te schamen. Maar zeker orde. Wegschrijven of meteen weer pro­ ook geen reden om de redactie te bel­ beren, alles kan. len, te schrijven of persoonlijk te bezoe­ ken. Want u heeft die fout gemaakt, niet Nuttig wij. En u zult hem zelf moeten opzoeken en verbeteren. Hoewel we in de inleiding wat grappen maakten over het nut van een dergelijk programma is dat natuurlijk onzin. OLD kan erg goed van pas komen, bij­ voorbeeld als er door een slordige ma- UNNEW UTILITY VOOR MSX noeuvre met machinetaal een reset ver­ oorzaakt is. Want ook na die reset kan

MSXlMS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 -64- 10 REM OlD 0 PUT$(l) 204 20 REM 0 320 IF A$='T' TH EN NM$=lcas:old" 32 30 REM terughalen Basic programmals 0 330 IF A$=12" THEN NM$=lold.bin" 246 40 REM Voor alle MSX-computers 0 340 IF NM$="II THEN BEEP: GOTO 310 33 50 REM 0 350 PRINT 140 60 REM MSX/MS-DOS Computer Magazine 0 360 PRINT "OlD wordt nu weggeschreven 70 REM 0 ! OlO kan gebruikt worden met: 80 REM door RWl, april 1988 0 BlOAD ";CHR$(34);NM$;CHR$( 90 REM 0 34);I,R": PRINT 90 100 SCREEN 0: WIDTH 37: KEYOFF: COlOR 370 BSAVE NM$,&HF975,&HFA67 104 15,1,1: DEFINT A-Z: RESTORE: AD=&HF9 380 PRINT "Klaar! Druk een toets: "; 135 75: DIM X(2) 229 390 IF INKEY$o"1 THEN GOTO 390 ElSE 110 DEFFND(X$)=VAl(l&h"+X$) 242 A$=INPUT$(l): ClS: GOTO 270 143 120 PRINT IOlD I;CHR$(13);CHR$(10);"== 400 REM 0 =": PRINT 46 410 REM Nu komt de DATA met de 0 130 PRINT "OlD is een programma dat g 420 REM eigenlijke Machinetaal 0 eschikt is voor alle MSX 1 en 2 compu 430 REM (247 bytes) 0 ters.": PRINT 56 440 REM 0 140 PRINT "Het is een programma waann 450 DATA uCD9000 DD2A76 F6D023 002300 ee u ver- loren Bas;c programmals (d 230023 D07E00 B7CA24 FADD23 88F0AC" 21 oor reset of het NEW-commando) weer 460 DATA "060000 7E00B7 200FOD 6E01DD terug kunt halen. u: PRINT 93 660270 B42812 2B7EB7 280000 E7576F" 38 150 PRINT "OLD ;s helemaal in machine 470 DATA "2310E7 DD2BDD 2276F6 C311FA taal ge- schreven, en is dus erg sn DDE5DO E5E123 DD2A76 F6DD75 0CAFCB" 0 el. Vrijweldirect na het laden zal de 480 DATA "000074 01E123 2B7EB7 204923 oude Basiclisting weer over het sche 4E7923 46B028 11AFE5 ED42E1 FE2FCC" 189 nn ro llen. ": PRINT 117 490 DATA "303A23 7E23B6 283460 6918E2 160 PRINT "Eerst programma inlezen:": 232322 C2F622 C4F622 C6F6AF ECE09A II 110 PRINT u regels nog te gaan";CHR$ 500 DATA "CDC300 2135FA 7EB728 06CDA2 (13) ; 52 002318 F611F0 FB2163 FA0105 639EFE" 139 170 FOR F=0 TO 10: PRINT 11-F;CHR$(13 510 DATA "00ED53 FAF3ED B0ED53 F8F3C9u ) ; 39 2A76F6 5E2356 2BD5DD E1EBED 0C6BB4 207 180 READ A$ 71 520 DATA "527CFE 01DABD F92A76 F63600 190 FOR G=0 TO 7: FOR H=0 TO 2 46 233600 AFCDC3 00214B FA18BE 2A7833" 142 200 P0 THE 000000 000000 000000 000000 075400" 90 N PRINT "FOUT GEVONDEN IN DATA REGEL ";F*10+450: STOP 224 240 NEXT F: lOCATE 0,CSRlIN-1 117 250 PRINT "OLD staat nu helemaal in h et ge- heugen, druk een toets. >".• 142 260 IF INKEY$o"1 THEN GOTO 260 ElSE A$=INPUT$(l): ClS 193 270 PRINT "OlD staat van &hF975 t/m & hFA67 in het geheugen. Het startadr es is ook &hF975.": PRINT 89 280 PRINT "U kunt nu:" 104 290 PRINT "1) OlO op cassette wegschr ll ijven : PRINT "2) OlO op disk wegschr ijven": PRINT 156 300 PRINT "Maak uw keuze: "; 236 310 IF INKEY$o"1 TH EN 310 ELSE A$=IN

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 65- - FileMove: een tweede DOS-utility in Turbo C Wie wil kan MS-DOS zelf Na FileFind - in MCM nummer 22 - Echter, er is wel één beperking: FileMo­ van allerlei aardige en nutti­ presenteren we dit keer een tweede ve kan alleen op één en dezelfde disk DOS-utility, weer geschreven in Turbo werken, we kunnen geen bestand ver­ ge uitbreidingen voorzien. C. Dit keer gaat het om FileMove, een plaatsen van de ene naar de andere Niets is makkelijker dan programma om files op een disk te ver­ drive. Via de 'hand'-methode kunnen dat, door de manier waarop plaatsen van de ene directory naar de files ook van de ene disk naar de ande­ DOS met zijn commando's andere. In het gebruik lijkt het program­ re verplaatst worden; met FileMove is omgaat. Immers, als DOS ma sprekend op het REN-commando dat onmogelijk, want de file zelf blijft ge­ in MS-DOS, dat gebruikt wordt om de woon op dezelfde disk staan. eenmaal heeft vastgesteld naam van één of meer bestanden te ver­ dat een bepaald door de ge­ anderen. Het programma bruiker ingetikt woord niet de naam van een intern Rename De afgedrukte listing bevat het pro­ commando is, dan gaat ons gramma FMOVE.C, dat gecompileerd In wezen is het rename-commando ook moet worden tot het bestand operating system gewoon het 'werkzame bestanddeel' van File­ FMOVE.EXE. Het is geschreven in op zoek naar een extern Move, of preciezer gezegd: de DOS­ Turbo C, maar zal zonder al te veel aan­ commando met die naam. call 'rename' . In tegenstelling tot het passingen ook te gebruiken zijn met een Met andere woorden, een MS-DOS rename-commando, is deze andere C-compiler. Het moeilijke punt .COM of een .EXE bestand, DOS-functie in staat de naam van een is de DOS-call 'rename' . file met bijbehorend pad te wijzigen. ergens in het gedefinieerde Door nu de file \ WP\EEN.DOC de FMOVE kan nu als DOS-utility ge­ zoekpad . Of zelfs een sim­ nieuwe naam \ TEKST\EEN\1.TXT te bruikt worden, dat wil zeggen: net zoals pele.BAT file, ook die kun­ geven, wordt het bestand in feite ver­ de 'ingebouwde' MS-DOS-comman­ nen als DOS-commando's plaatst van de directory \ WP naar de di­ do's als Copy en Del. Zoals gezegd lijkt worden opgeroepen. rectory \ TEKST\EEN. FileMove in het gebruik erg op het DOS-commando 'ren', maar het ver­ De meest gebruikte manier om een toont ook veel overeenkomst met' copy'. reeks files te verplaatsen bestaat uit een Het exacte gebruik is als volgt: copy-opdracht, gevolgd door een dele­ te-opdracht. FMOVEFILEI < FILE21 DIR > De files worden dus eerst gecopieerd, en dan pas verwijderd van hun oors­ 'filel' en 'file2' zijn hierbij file-specifica­ pronkelijke plaats. Behalve dat deze ties, al of niet met de 'wildcards' * en ?, methode bewerkelijk is, zijn er nog ver­ dus bijvoorbeeld 'C: \ WP\ *.DOC'. De schillende andere nadelen. kreet 'dir' is een naam van een directo­ Ten eerste kan de opdracht - vooral op ry, waarbij geen wildcards toegestaan floppy - nogal lang duren. Het kost im­ zijn: bijvoorbeeld '\WP'. Het eerste ar­ mers gewoon tijd om een file te copië­ gument is verplicht en moet dus een ren: grote files nemen daarbij natuurlijk file-specificatie zijn; het tweede is niet weer meer tijd in beslag dan kleine. verplicht en mag zowel een file- als een directory-specificatie zijn. Daarnaast moet er voldoende ruimte op de disk aanwezig zijn om twee exempla Gebruiks-voorbeelden ren van de file te bevatten: het origineel en de copie, voordat de eerste weer ge­ Omdat er zoveel verschillende moge­ wist wordt. Tenslotte is het een risico: de lijkheden zijn, hier een paar voorbeel­ oorspronkelijke file wordt gecopieerd, den. opnieuw geschreven dus, wat zou kun­ nen lijden tot disk-fouten. FMOVE TEST.DOC \ TEXT\TESTI.TXT Anders verplaatst de file TEST.DOC uit de hui­ FileMove werkt anders. Bij het ver­ dige directory naar de directory \ TEXT EXTRA MS-DOS plaatsen van een file met de rename­ en wijzigt daarbij de naam in MOGELIJKHEDEN IN DOS-functie wordt niet de file zelf, TESTI.TXT. TURBO C maar alleen zijn directory-entry ver­ plaatst. Dit is sneller, korter en veilig. FMOVE TEST. * \ TEXT

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 66- verplaatst alle mes die voldoen aan mes verloopt - net als bij FileFind in Daarna wordt getest, of het tweede ar­ TEST. * naar de directory \ TEXT. MCM nummer 22 - via de DOS-func­ gument wildcards bevat. Als dat niet het ties findfirstO en findnextO. geval is, wordt onderzocht of het dan FMOVE TEST. * \TEXT\TEST2.* Tijdens het verplaatsen worden de na­ soms een directory is. men van de mes afgedrukt. Zo nee, dan verschijnt er de melding verplaatst alle mes die voldoen aan de Als er een fout optreedt, verschijnt er 'geen directory!'. Een foutmelding 'File beschrijving TEST. * naar de directory '* * * mislukt * * *, achter de naam, an­ bestaat' geeft aan, dat de nieuwe naam \ TEXT, waarbij de naam veranderd ders niets. voor de me al in gebruik is. wordt in TEST2, maar de extensie be­ Aan het einde verschijnt er een mede­ Is het wel een directory, dan plakt File­ houden blijft. deling over het verplaatste aantal mes. Move er '\ *. *, achter.

FMOVE \ WP\ *.DOC Interpreteren Als de commando-regel al deze tests overleeft, wordt de hoofdlus aangeroe­ verplaatst alle mes met extensie DOC Het zwaarste probleem in het program­ pen. uit de directory \ WP naar de huidige di­ ma is vreemd genoeg het inlezen en in­ rectory - denk aan het Copy-comman­ terpreteren van de commando-regel of Fouten do! command-line. In C wordt die doorgegeven via de va­ FileMove werkt - naar ons weten - Ook complexere 'hernoemingen' als riabelen argc - het aantal gegeven ar­ foutloos en is uiterst betrouwbaar. gumenten - en argv[], een array van De enige twee fouten die er tijdens het FMOVE\WP\B?T* .D?? strings. verplaatsen kunnen optreden zijn, dat \TEXT\ *.TX? FileMove test eerst of het aantal argu­ de 'nieuwe naam' al bestaat, of de doel­ menten één of twee is, wat overeenkomt directory niet klopt. werken; hier wordt dus bijvoorbeeld de met argc= =2 en argc= =3. In deze gevallen wordt het verplaatsen file \ WP\BETER.DOC 'verplaatst' Als er maar één argument was, wordt niet uitgevoerd en blijft de me op zijn naar \TEXT\BETERTXC - als dat het tweede automatisch op '*. *' gezet. oude plaats staan. Dit wordt gemeld met ooit nodig mocht zijn. '*** mislukt ***'. Ook disk-fouten en De DOS-functie fnsplitO in de functie dergelijke worden goed afgehandeld. Opbouw split_fnO wordt vervolgens gebruikt om het vuile werk te doen en beide argu­ Al met al zijn we zelf wel tevreden over De hoofdlus van het programma is vrij menten te splitsen in een drive, pad, FileMove. Het werkt veel en veel handi­ simpel: op alle files die voldoen aan de naam en extensie. ger dan het copiëren, gevolgd door een eerste me-specificatie wordt een ver­ Als de drives niet gelijk zijn verschijnt del, de standaard-methode onder DOS. vangings-bewerking uitgevoerd die de de foutmelding 'Drives niet gelijk'. Veel plezier met uw nieuwe MS-DOS nieuwe naam oplevert. commando! Met behulp van de DOS-functie rena­ Als de eerste menaam niet goed is, ver­ meO wordt de nieuwe naam toegekend schijnt die menaam met de foutmelding aan de oude me. Het opsporen van die 'geen menaam' erachter.

/* FMOVE.C - FileMove - een programma om een of meer files te 231 verplaatsen op dezelfde disk 657 o MSX/MS-DOS Computer Magazine 903 136 */ o #inelude 321 #inelude 732 #inelude 647 #inelude 395 #inelude , 53 o struet feb feb_van, feb_naar; 1* twee file-eontrol-bloeks */ 111' o struet ffblk ffblk; 583 o struet. fs { /* voor fn_split() */ 357 ehar drive[MAXDRIVE]; I 754 ehar dir[MAXDIR]; ! 23

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 67- char name[MAXFILE]; 1338 char ext[MAXEXT]; 511 } filespec[2]; 368 f 0 void stop(message) /* breek het programma af met een foutmelding */ 1' 769 char *message; ! 720 { I 123 puts(message); I 559 exit(1) ; 458 1 } 1 12~ int split_filen(i, p) /* splits een argument op */ 1 57 int i; i 453 char *p; ; 891 { f 123 register char *s; 805 1 0 s = p; j 829 while (*s) { /* maak eerste hoofdletters van het argument */ ~ 399 *s = toupper(*s); · 124 s++; 1 798 } . ! 692 return fnsplit(p, filespec[i].drive, filespec[i].dir, I 459 filespec[i].name, filespec[i].ext); /* en splits */ i 80 } I 125 I 0 void main(argc, argv) /* het hoofdprogramma */ , 389 int argc; 1 711 char **argv; ; 853 { · 123 int vlag[2], i, found, total=0, j; t 322 char naarc, vanc, *s, newname[80], oldname[80]; ; 816 char *alles = "*.*"; I 816 · 0 if (argc == 2) argv[2] = alles; 1 408 else if (argc != 3) stop("Gebruik: fmove "); : 518 ~ 0 vlag[0] = split_filen(0, argv[l]); /* splits eerste argument */ 598 1 if (fil~spec[0].drive[0] == 1\0 ) filespec[0].drive[0] = IA1+getdisk(); I 575 if (!(vlag[0] & FILENAME» { /* geen filenaam gegeven */ i 617 printf( "%s: geen filenaam\n", argv[l]); : 237 exit(1) ; · 831' } 692 . 0 strcpy(oldname, argv[2]); · 592 if ( ( (naarc = argv[2][strlen(argv[2])-1]) == 1\\1) :: (naarc == 1:1» I 865 strcat(oldname, "*.*"); ! 318 else if (naarc == I. I) strcat(oldname, "\\*.*"); ! 174 vlag[l] = split_filen(l, oldname); . /* splits tweede argument */ ; 304 if (filespec[1].drive[0] == 1\0 1) filespec[1].drive[0] = IA1+getdisk(); 639 if (filespec[0].drive[0] != filespec[1].drive[0]) î 592 stop("Drives niet gelijk"); /* verschillende drives! */ ! 283 I 0 if (!(vlag[l] & WILDCARDS» { /* geen wildcards in 2e argument */ j 821 found = findfirst(oldname, &ffblk, FA DIREC); /* bestaat file? */ I 912 if «found == 0) && (ffblk.ff_attrib ;= FA_DIREC» { 284 strcat(oldname,"\\*.*"); /* file bestaat en is directory */ 143 tX __ _

L

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 68- split_filen(l, oldname); 546 } else { 407 if (found == 0) { 50 printf("%s: file bestaat", oldname); 494 exit(1); 441 } else I 783 if (vlag[0] & WILDCARDS) stop("Meer files naar enkele"); 425 547 } } 692 o strepy(newname, filespee[I].name); 428 streat(newname, filespee[I].ext); 337 parsfnm(newname, &feb_naar, 1); 384 o found = findfirst(argv[1], &ffblk, 0); /* begin met zoeken */ 676 o while(! found) { /* files gevonden */. 46 parsfnm(ffblk.ff_name, &feb_van, 1); 574 o s = filespee[1].name; 294 /*, stel nieuwe naam samen */ 859 for (i=0; i<11; i++) { 797 if (i==8) s = filespee[I].ext + 1; 60 va ne = feb van. feb name[i]; 786 naare = feb naar. feb name[i]; 747 *s++ = ( naare == I?T ? vane : naare); 752 . } /* for */ 212 o strnepy(filespee[0].name, feb van. feb name, 8); 468 strnepy(filespee[0].ext+1, feb van. feb name+8, 3); 935 fnmerge(oldname, filespee[0].drive, filespee[0].dir, 754 filespee[0].name, filespee[0].ext); 107 fnmerge(newname, filespee[1].drive, filespee[I].dir, 35 filespee[1].name, filespee[1].ext); 163 o s = oldname; /* druk oude naam af zonder de spaties erin */ 615 i = 0; 768 while (*s) { 104 if (*s 1= 1 I) puteh(*s); else i++; 829 s++; 346 } 547 o if (rename(oldname, newname)) { /* verplaatsen file gelukt? */ 427 for (j=0; j

MSXlMS-DOS Computer Magazine nummer 25 • september 1988 - 69- Shareware, Publie Domain en dergelijke ... Ook deze keer weer de no­ De kosten bedragen f 10,- per 5.25 inch Starwars, B4 uit het vorige nummer is on­ dige, met de hand geplukte, diskette, 35 inch kost f 12,50 per schijf. dertussen door de auteur ge-update, zo­ dat een nog betere versie is ontstaan. PO- en ShareWare-schij­ Voor abonnee's gelden speciale prijzen: f 7,50 voor 5.25 en f 10,- voor 3.5 inch. In de beschrijving V"fl B1 (Diskhulp, ven. Shipdata - het bedrijf Bij de bestelling moet het abonnee-num­ MSXsim-1 en -2 alsmeo~ Finan) zijn en­ dat voor ons de PO verzorgt mer - dat u op uw adres-etiket kunt vin­ kele fouten geslopen waarop de desbe­ - stelt zich ten doel Public den - worden opgegeven, wil men voor treffende inzender ons terecht heeft ge­ Oomaln-, Shareware- en deze speciale abonnee-prijzen in aan­ wezen. MSXsim1 en MSXsim2 zijn ont­ merking komen. Bij elke zending wordt wikkeld door studenten van de TH Us er Supported software te f 2,50 in rekening gebracht voor verzend­ Twente en door Dhr. van Vlodrop - en verspreiden tegen zo laag kosten, ongeacht het aantal bestelde dis­ niet van Vlodorp, onze excuses! - om­ mogelijke kosten. De verant­ kettes. Overigens, MSX-PD wordt al­ gewerkt voor MSX2. Met deze program­ woordelijkheid voor het ge­ leen op het standaard-formaat, 3.5 inch ma's kunnen processen gesimuleerd wor­ bruik van de aangeleverde geleverd. Om ervoor te zorgen dat ieder­ den, met behulp van een aantal functie­ een er gebruik van kan maken hebben we blokken. Uitplotten kan met een software ligt bij de gebrui­ ervoor MSX voor gekozen om die disket­ MSX-plotter op veel hogere resolutie ker. tes allemaal single-sided te maken. In de dan mogelijk is op het beeldscherm, met Het MSX-PO ligt - tot onze toekomst zullen er ook cassettes met Pu­ 750 punten langs de Y-as. spijt - weer even stil. Het blic Domain programma's verschijnen. uitzoeken van al die pro­ Bestellen kunt u door het verschuldigde MS-DOS aanbod bedrag over te maken op giro 12 93 280 gramma's schijnt een be­ ten name van Shipdata Amsterdam, of Ook deze keer weer een aantal uitge­ hoorlijke klus te zijn, en we bankrekeningnummer 547802013 van de zochte diskettes voor MS-DOS. De wachten liever eventjes tot ABN, de Algemene Bank Nederland. schijven van deze maand: dat goed gedaan is, dan dat Vergeet niet de gewenste diskettes te ver­ we nu met kwalitatief minde­ melden, alsmede uw eigen volledige Utilities: Virus taal kit adres. Wij verzenden uw bestelling op de re diskettes uitkomen. Vol­ dag waarop wij uw betaling ontvangen. Wie veel met software omgaat, die van gend nummer is er weer Opgelet: een giro-overschrijving duurt anderen afkomt, moet er wel zorg voor MSX PO, beloofd is beloofd! circa 10 dagen, bank-overschrijvingen dragen, dat zijnJhaar systeem virusvrij kunnen zelfs 15 dagen onderweg zijn. Het blijft. Een eehte bescherming tegen virus­ snelst gaat het door toezending van een sen is niet te geven. Op deze diskette wor­ volledig ingevulde betaal-cheque - ver­ den een aantal programma's aangebo­ geet niet de andere gegevens op de geven. den, die in ieder geval een aantal proble­ Telefonische reacties - géén bestellin­ men kunnen vermijden. Check en gen - kunt u iedere dinsdagmiddag Novirus testen de Command.com en bij­ doorbellen op 020 - 737386. Dan zijn we behorende systeemfIles op hun grootte. bereikbaar, voor al uw vragen over de in Check gaat bovendien nog de versies na. samenwerking met MSXlMS-DOS Een probate hulp tegen het Com­ Computer Magazine aangeboden PD­ mand. cam-virus. en shareware-software. Eventuele klach­ Bij het uitproberen van programmatuur ten kunt u dan ook kwijt. Stuur echter staat bovendien onze harddisk altijd in de nooit zonder meer uw bestelling onge­ protected mode, zodat er niet naar ge­ frankeerd retour, dergelijke zendingen schreven kan worden. Dit laatste heeft al weigeren we. Vermeldt altijd de volledi­ heel wat narigheid voorkomen. ge bestelnummers. Dat nummer bevat Soms levert het wat ergernis op, bijvoor­ namelijk alle informatie die we nodig beeld bij het starten van WordPerfect, hebben om uw diskettes zo snel mogelijk die een niet beveiligde schijf eist. Het ma­ te versturen. In dat nummer staat name­ ken van een eenvoudige batchfIle kan dit lijk het getal na de schuine streep, de 'f, probleem oplossen. De protectie wordt voor het formaat, terwijl het laatste num­ aangezet met 'prot on', met 'prot off' mer het aantal diskettes aangeeft. wordt ze weer ongedaan gemaakt. De in­ stelling wordt uitgelezen door alleen MSX-PD 'prot' in te voeren. Programma's, die re­ sident geladen zijn in het geheugen kun­ Het aanbod van nieuwe MSX public do­ nen met de TSR - Terminate and Stay MCM'S PUBLIC DOMAlN mmnJshareware ontbreekt deze keer, Resident - hulp-programma's op deze AANBOD, MSX en MS-DOS maar dat zal het volgende nummer wor­ schijf beheerd worden. Programma's in den ingehaald. Er wordt aan gewerkt. het geheugen kunnen hiermee worden

MSXlMS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 -70 - bijgehouden, gemarkeerd, of aan-en uit­ Utilities: Hard disk utilities Turbo Pascal met source, zoals Life, gezet, en verwijderen zonder reset is eve­ Demo, Character Display. Ook wat Ba­ neens mogelijk. Een extra controle is ook Op deze verzameldiskette staan een aan­ sic: Mazemaker, Muziek met songs, Cij­ de bepaling van het vrije geheugen. tal utilities, die handig zijn voor gebruik ferraadspel, Life, diverse games. bij een harddisk. Zelfhebben we veel ple­ Bestelnummer: A29/5-1 voor 5.25 inch Verder: Dosedit met documentatie. Met zier beleeft aan het maken van hidden di­ diskette of A29!3-1 voor 3.5 inch. de cursortoetsen kunt u in de history van rectories, waardoor files beveiligd kun­ MS-DOS commando's bladeren. Een nen worden tegen onbevoegd gebruik. Ontspanning: Flipperkast erg handige, haast onmisbare utility, die File-attributen wijzigen kan eveneens. niets met virussen te maken heeft. De schijf bevat een schat aan program­ Vijf prachtige flipperkasten voor de lezer Tenslotte, voor de compleetheid: ma's: van sorteren van directories op alle van dit blad. Mystery, Pinbali, Wizzard, Arcmaster, het programma voor iede­ mogelijke manieren tot parkeren van Twilzone en Rain. Met Twilzone kan met reen die met .ARC bestanden te maken koppen en bepalea van de werkelijke twee ballen tegelijk geschoten worden. heeft. vrije schijfruimte. Een vervanging van het Rain overdrijft helemaal. Het verhaal Bestelnummer: A24/5-1 voor 5.25 inch DOS path commando, undelete - het gaat, dat het spel door een toetsenbord­ en A24!3-1 voor 3.5 inch terughalen van gewiste bestanden, zelfs fabrikant uit ... is gemaakt om zijn omzet een style editor voor DOS commando's te verhogen. De verslaving gaat ten top Utilities: Still River Shell treffen we erop aan. Als meerdere men­ als men door moet spelen zonder shift­ sen dezelfde computer gebruiken kan toetsen of bloedende vingers. Het spel De Still River Shell is een prachtige ver­ een 'system use logging' programma het werkt op CGA, en met emulator ook op vanging van de DOS commandoregels. gebruik bijhouden en de computer afge­ HGC. Via een uitgebreid menu zijn haast zon­ grendeld worden voor onbevoegd ge­ Bestelnummer: A30/5-1 voor 5.25 disk, der typewerk de meeste MS-DOS-beve­ bruik met password-protectie. A30!3-1 voor 3.5 inch. len in te voeren. Bestelnummer: A27/5-1 voor 5.25 inch, Na opstarten van de shell komt men in dat A27!3-1 voor 3.5 inch. Spreadsheet Qubecalc menu, waar men door de directories kan scrollen en aangeven wat men wil met een Ontspanning: Anagrammen Dit is een prachtig voorbeeld van profes­ enkele toets druk. Bevelen kunnen ook in­ sionele shareware. Qubecalc is een drie­ getyped worden. op deze diskette twee leuke program­ dimensionele spreadsheet - rijen, ko­ De shell houdt een history bij van de laat­ ma's: Namegram en Break Down. lommen en pagina's - waardoor de data ste 20 DOS--commando's, die ook weer Bij Namegram kan men een naam of van worksheets geïntegreerd kunnen opgeroepen kunnen worden. woord invoeren en aan de hand van ge­ worden. De werkwijze doet sterk aan Lo­ Copiëren, wissen, listen en verplaatsen comprimeerde woordenlijsten gaat het tus denken. Ook macro's zijn mogelijk. van mes is uiterst eenvoudig. Ook het ver­ programma na wat voor anagrammen er Door de driedimensionale aanpak biedt velende op diskette zetten van grote di­ van de naam, respectievelijk het woord, het pakket echter extra mogelijkheden, rectories - die meerdere diskettes ver­ gemaakt kunnen worden. Een prachtige die bij Lotus of andere - dure - pro­ eisen - is een handige utility van deze toepassing, die regelmatig lachsalvo's op­ grammatuur moeilijk te verwezenlijken shell. wekt.Break Down is ook heerlijk nutte­ zijn. Het spreadsheet is uiterst flexibel. loos. Een ingevoerde tekst wordt afge­ Kolommen kunnen in rijen of pagina's De zich op schijf bevindende handleiding broken in losse woorden, die weer sa­ omgevormd worden, grafieken zijn mo­ is circa 60 pagina's groot en geeft een goe­ mengevoegd worden tot zinnen, zonder gelijk, vul-commando's zijn niet beperkt de indruk van de mogelijkheden. Regis­ dat er van al te veel 'zin' sprake is. Dit tot een stap van vaste grootte, maar kun­ tratie van de Still River Shell is mogelijk geeft aanleiding tot een flinke brok onzin. nen ook exponentiële of goniometrische door de auteur te betalen voor zijn share­ Als toegift wordt u nog in staat gesteld uw factoren bevatten, etcetera. ware. Men krijgt dan nog additionele in­ computer 'The wild west is where I wan­ Het programma wordt uitvoerig beschre­ formatie over de shell, waardoor men ook na be' te laten spelen, of wat dacht u van ven in een boek van 'Markt und Technik': de fijne kneepjes zonder problemen kan de Wilhelm TeIl ouverture van Rossini. Qubecalc, Die Tabellenkalkulation, R. beheersen. Misschien iets van Bach of Sousa? Kost, M&T 1988. Bestelnummer: A25/5-1 op 5.25 inch dis­ Bestelnummer: A2B/5-1 voor de grote en Een serieus gebruiker van dit program­ kette of A25!3-1 voor 3.5 inch. A2B!3-1 voor de kleine flop. ma raad ik zeker aan zich te laten regi­ streren, en niet alleen omdat dat wel zo Utilities: Printer utilities Ontspanning: Spacewar netjes is. Men krijgt dan de laatste versie, inclusief de context-afhankelijke hulp­ Op deze diskette staan een aantal utili­ Spacewar is een klassieker onder de com­ schermen en een uitgebreide handleiding ties, die bij printers gebruikt kunnen wor­ puterspelen. Oorlog te voeren met ruim­ met nog meer informatie dan op deze dis­ den. teschepen, in de oude SF-traditie. Perry kette. Ook een conversieprogramma van Zo kan men er een programma op vin­ Rhodan is er niets bij! Men kan schieten Lotus naar Qubecalc hoort bij het officie­ den, dat banieren print, een programma met phasars en torpedo's, de vliegsnel­ le pakket. Op deze manier is men ook om dwars te printen - handig bij lange heid regelen, het schip naar hyperspace verzekerd van alle updates en steunt zo regels, een printerspooler, programma's verplaatsen of zelfs onzichtbaar maken. het shareware-principe. om grafisch het scherm te printen of prin­ Er zijn nog diverse opties aanwezig. De prijs voor registratie bij FormalWare tersettings te wijzigen etcetera. Op de diskette staat zowel het program­ bedraagt $ 69.95. Bestelnummer: A2fJ/5-1: 5.25 inch dis­ ma voor Color Graphics als dat voor Her­ Bestelnummer A31/5-1 op 5.25 inch en kette, A2fJ!3-1 voor 3.5 inch. cules. Als toegift diverse programma's in A31!3-1 voor 3.5 disk.

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 71- Cassene-bestanden, lastige materie

Toen we onlangs het pro­ Wat we wisten, namelijk dat het weg­ beIen als integers gedefinieerd. Dat is gramma Teken uit MCM 20 schrijven van binaire gegevens naar cas­ heel nuttig om de snelheid van het pro­ sette een netelig probleem was, werd gramma te verhogen, maar betekent wel eens onder handen namen weer eens grondig bevestigd tijdens dat de FOR-NEXT lus onmiddellijk - na een klacht over de onze zoektocht naar de fout. Voor ge­ een foutmelding oplevert. Immers, de cassette-routines - kwa­ wone machinetaal-programma's is het maximale waarde van een integer is men we In een waar moeras allemaal nog wel overzichtelijk. Het 32767, aanzienlijk minder dan de boven­ van problemen terecht. Na BSA YB- en het BLOAD-commando waarde 54271. Jammer genoeg alleen doen al het lastige werk voor ons. Maar waren zowel de schrijf- als lees-routi­ lang puzzelen hebben we zodra we geen stuk geheugen recht­ nes in Teken voorzien van een fout-af­ de zaak in orde gekregen, streeks willen dumpen, is Leiden in last. vang. Die melding verscheen domweg maar leerzaam was het wel. niet op het scherm; het programma viel Zo leerzaam zelfs dat we Speciaal weer terug in de hoofdlus. onze ervaringen maar eens In het geval van Teken hebben we zelfs Overigens, als de artiest die dit stukje op een rijtje gezet hebben met een bijzonder geval te maken, als programmering bedacht heeft zich na voor u, want iedere MSX1 het om casseUe-routines gaat. Immers, zijn vakantie weer op de redactie meldt, of MSX2 programmeur/pro­ er moet een beeldscherm worden weg­ dan zullen er wel even wat harde woor­ grammeuse, die zich met geschreven en teruggelezen. Voor disk­ den vallen. tape bezig houdt, zal vroe­ gebruikers zijn daar kant en klare Ba­ sic-opdrachten voor, maar de cassette Simpel ger of later tegen vergelijk­ wordt door MSX-Basic niet onder­ bare narigheid aanlopen. steund. De oplossing leek dan ook heel eenvou­ Het is dus zaak om daar alsnog zelf een dig: de FOR-NEXT teller als een gewo­ oplossing voor te bedenken, in stan­ ne - double precision - variabele de­ daard-Basic. Machinetaal routines zou­ finiëren. Zo gezegd, zo gedaan. Om bij den weliswaar de makkelijkste oplos­ een eerste test te ontdekken dat het sa­ sing bieden, maar zijn in het geval van ven wel erg lang duurde. Zolang, dat een Teken niet echt handig inpasbaar. C90 cassette - de langste die tegen­ woordig te koop is - te kort bleek. Slordig Even nadenken bracht ook in die duis­ Nu lijkt het op het eerste gezicht nog ternis helderheid. Immers, de met niet zo lastig. In het geval van Teken VPEEK uit VRAM gehaalde waarden werken we namelijk met schermtype 7, worden rechtstreeks geprint naar het en dat is een 'mapped' scherm. Met an­ bestand. Ze worden dan ook als keurige dere woorden, een schermbeeld type 7 getallen, cijfermatig weergegeven, ge­ is in het video-geheugen gewoon één scheiden door spaties, op de band gezet. aansluitend stuk data, met de respecta­ Iedere byte uit VRAM neemt dan mini­ bele lengte van 54272 bytes. Er is geen maal twee bytes in het bestand in, een sprake van allerlei verschillende tabel­ cijfer en een spatie. De meeste bytes be­ len, die stuk voor stuk uit het VRAM ge­ staan zelfs uit drie cijfers en een spatie. vist moeten worden. Dat scheelt een slok op een borrel. Oftewel, de oplossing is: ASCII OPEN "CAS:SCHERM7" FOR OUT­ De volgende stap was dan ook om die PUT AS #1 bytes inderdaad ,als bytes naar het be­ FOR 1=0 TO 54271 stand te sturen. Dat kan op zich heel PRINT #1, VPEEK(I); simpel, door de regel: NEXTI CLOSE #1 PRINT #1, VPEEK(I);

Hetgeen inderdaad de - verkeerde - te vervangen door: oplossing is, die ook in Teken ver­ scheen. Jammer genoeg kleven daar PRINT #1, CHR$(VPEEK(I»; MSX-CASSETTE echter twee levensgrote fouten aan, zo BESTANDEN UITGEPLOZEN bleek. De uit VRAM ge VPEEKte getallen Om te beginnen, in Teken zijn alle varia- worden nu als ASCII-tekens wegge-

MSXlMS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 72- schreven, zodat ieder byte in VRAM afgehandeld. Om problemen zoals deze Algemeen overeenkomt met één enkele byte op de te voorkomen is het dan ook nodig om tape. Zonder scheidende spaties. speciale codeer-trucs uit te halen tij­ Het hier beschreven geval is in feite een dens het lezen en schrijven van zo'n be­ algemeen voorkomend probleem. Nu paste een schermbeeld makkelijk op stand dat alle ASCII-waarden kan be­ Ook bij disk-bestanden kan men door een C60 cassette. Alleen, bij teruglezen vatten. die speciale betekenis van sommige AS­ bleek het beeld verminkt binnen te ko­ CII-waarden als programmeur op het men. Trager verkeerde been gezet worden. In feite is het een tweesnijdend zwaard, Tijdrovend Het vervelende van zo'n extra codeer­ dat de BIOS allerlei handelingen voor slag is echter dat het er allemaal niet ons verricht tijdens het lezen van bestan­ Voor alle duidelijkheid, op dit moment sneller op wordt, maar daar valt niets den. was er dus een redactielid al de nodige aan te doen. Kortom, de uiteindelijke - uren bezig. Want iedere test waarbij werkende - lees- en schrijfroutines Wie bijvoorbeeld ooit wel eens gepro­ dergelijke lappen bestand van of naar voor cassette zien er als volgt uit: beerd heeft om een machinetaal-pro­ cassette moeten kost een hoop tijd. Na­ gramma op disk te lezen met een Basic­ tuurlijk probeer je als rechtgeaard pro­ OPEN ICAS:SCHERM7" FOR OUT­ programma, die zal daarbij naar alle grammeur zoiets, als het fout gelopen is, PUT AS #1 waarschijnlijkheid ook ontdekt hebben nog een keertje. Immers, het feit dat de FOR 1=0 to 54271 dat het bestand voortijdig een 'INPUT computer altijd gelijk heeft - en dus DO = VPEEK(I) PAST END' foutmelding gaf. fouten de tweede keer keurig herhaalt IF DO=O OR DO+26 THEN Of, als men met behulp van de EOF­ - is moeilijk te verkroppen. DO$ = CHR$(O) + CHR$(DO + 64) functie het bestands-einde had getest, ELSE DO$ = CHR$(DO) dat het bestand korter leek dan de tel­ En inderdaad, ook bij een tweede po­ PRINT #1, DO$; ling in bytes - die MSX-DOS ons geeft ging bleef het probleem van het ver­ NEXTI - zou doen vermoeden. minkt teruglezen onverkort gehand­ CLOSE #1 haafd. Alweer, ook hier is die CHR$(26) de Even nadenken - wat we beter in eer­ In de speciale gevallen dat de schuldige. Zodra de BIOS die ASCII­ ste instantie hadden kunnen doen, na­ ge VPEEKte byte de waarde 0 of 26 waarde tegenkomt tijdens het lezen van tuurlijk - legde al gauw de kern van het heeft, wordt er dus een twee-bytes code een sequentieel bestand neemt het bè­ probleem bloot. Basic en de BIOS heb­ weggeschreven. De eerste byte is daar­ drijfssysteem aan dat er verder geen ben zo hun eigen manier om sommige bij een soort vlag, die aangeeft dat de data meer kunnen komen. ASCII-waarden te interpreteren. Zo volgende byte gecodeerd is. Teruglezen staat de ASCII waarde 26 - CON­ gaat met: Met disk-bestanden valt daar overigens TROL-Z - voor EOF, End Of File. In wel omheen te komen. Als we zo'n be­ goed Nederlands: Einde Bestand. Als OPEN "CAS:SCHERM7" FOR IN­ stand, dat alle ASCII-waarden kan be­ de MSX onder het lezen van een nor­ PUT AS #1 vatten, openen als random~file - met maal, sequentieel bestand die waarde FOR 1=0 to 54271 een veld-lengte van 1 - dan kunnen we tegenkomt zal de computer aannemen DO$ = INPUT$(l,l) vervolgens byte voor byte, ongeacht de dat er niets meer achter kan komen en IF ASC(DO$) = 0 THEN waarde, inlezen. bij een volgende lees-operatie de fout­ DO = AS C(INPUT$ (1, 1) )-64 melding 'INPUT PAST END' geven. ELSE DO = ASC(DO$) Alleen, het is dan volledig aan de pro­ Blijkbaar kwam - dom toeval - er in VPOKEI,DO grammeur om zelf in de gaten te houden ons test-bestand geen CHR$(26) voor, NEXTI hoe lang het bestand is, met de LOF­ maar ook CHR$(Q) wordt wat bijzonder CLOSE #1 functie.

10 REM TEKEN, een menugestuurd tekenprogramma voor MSX2 (128 Vram) o 20 REM oorspronkelijke versie o 30 REM MSX Computer Magazine o 40 REM o 50 CLEAR: MAXFILES=2: DEFINT A-Z: KEY(l) ON: KEY(2) ON 211 2670 I laden vanaf de cassette-recoder o 2760 OPEN II cas :II+B$ FOR INPUT AS#2 173 2770 INPUT#2,00: VPOKE 1,00: 1=1+1 4 2780 IF NOT(EOF(2)) THEN GOTO 2770 78 2790 CLOSE #2: B$=III1: RETURN 88 2810 I save file op cassette o 2890 OPEN II cas :II+B$ FOR OUTPUT AS#2: COPY (0,0)-(511,211),1 TO (0,0),0 115 2900 FOR 1=0 TO 54271!: OO=VPEEK(I): PRINT#2,DO: NEXT I 42 2910 CLOSE #2: B$=III1: RETURN 68

MSX!MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 73- 10 REM TEKEN, een menugestuurd tekenprogramma voor MSX2 (128 Vram) o 20 REM verbeterde cassette-routines o 30 REM MSX Computer Magazine o 40 REM o 50 CLEAR: MAXFILES=2: DEFINT A-Y: KEY(l) ON: KEY(2) ON 179 2670 1 laden vanaf de cassette-recoder !! verbeterd !! o 2760 OPEN "cas:"+8$ FOR INPUT AS#2 173 2770 FOR Z=0 TO 54271! 104 2771 DO$=INPUT$(l,2) 179 2772 IF ASC(DO$)=0 THEN DO=ASC(INPUT$(l,2))-64 ELSE DO=ASC(DO$) 45 2773 VPOKE Z,DO 93 2774 NEXT Z 62 2790 CLOSE #2: 8$=" 11 : RETURN 88 2810 1 save file op cassette !! verbeterd !! o 2890 OPEN Icas:"+8$ FOR OUTPUT AS#2: COPY (0,0)-(511,211),1 TO (0,0),0 ) 115 2900 FOR Z=0 TO 54271! 87 2901 DO=VPEEK(Z) 37 2902 IF DO=0 OR DO=26 THEN DO$=CHR$(0)+CHR$(DO+64) ELSE DO$=CHR$(DO) 196 2903 PRINT #2, DO$; 74 2904 NEXT Z 45 2910 CLOSE #2: 8$="11: RETURN f 68

Tenslotte

Het is en blijft een lastige materie, het behandelen van bestanden die meer dan alleen gewone teksten en cijfers kunnen bevatten. Zeker op cassette, waar we - voor zover wij weten - vanuit Basic geen enkele mogelijkheid hebben om over de EOF - CHR$(26) - heen te lezen. Wat heet, een programma-bestand is op tape zodanig van structuur dat we er vanuit Basic al helemaal niets mee kun­ c nen doen, tenzij het een als ASCII weg­ geschreven Basic-programma is. Im­ ~t-a.a~aa.rt- 1C:loMput-ar [§]h ops mers, alleen dan is het bestand verdeeld in blokken die in de buffer passen. Een I Ka.a.rba.r 8a.n I gewoon Basic-programma of een stuk ML staan als één groot blok op de band, met geen enkele mogelijkheid om dat blok stukje bij beetje - buffer voor buf­ fer - te lezen. Alles of niets, is het pa­ - r... ·nyl ~i 9 1r:;' 5 1 ·ctt""' i \.I(2. 8 Ji 5 12 ~~r'cm''', rool. + h.:;.y--c'd isk 2 ,9 rn\:. 8"'-<3" - Disk-bestanden kunnen we gelukkig wel altijd lezen. Maar ook daar zullen S CS pt.... c 'rr' ·o r j·spt-·î ...-is 54 .'~ (~UÎ' 8ft-·. we maatregelen moeten treffen om de - r' lfY,:3 d <2-~- k philip=- (1""'-:2-'-_.0-7,1 ) helpende hand van de BIOS te omzei­ S CS p rot't\otiG:.prU = = 4 .gc;HS) B f t ~. - Ci t j::z ·:::r", 12G',;:! pr'ir--,h:::r- len. De moraal: teveel hulp is ook lastig! SC~; pt-·vt',-',-ot-ia.p,-·i.);;::. 1Q.99'S> Bfr-·

- Pot"J.)G.,.-,Cod r,Gr 2d Cad p t.... o.errot\V·r... ~~ 'v 'C>Ot-- a. ~::2 .r .. i-=:.dG:.r" dia; .:zier-) l scr..... i .!2.u s Iy\}j l ba.:zÎ ·:=:r,t ....., c·'._Jda.r. t'(',(Z,t or.t l"varp,::u-·I_ \l ra t~.;3 cr',z ·:::;::· I it")f c·rT(,ori (2.brc'·:::+-·,I..-Jr··:2. c .. a r ) _.. .

sc:s ~

scs St . r"!i k l oo~· 1 .an k-a· rs;·troot 7:3 1 270::;,,:5) S t .Hiklaa=. .. T~.I (:;::O:~: ./ 776.26 . :38 SCS T u r·' r~,.-lout l C, tt '2 t-' s h-"c~ at 13 E., 23 1~;"S) T u r-'n l-lc>ut, T ·:J:.J (9 1 4 /' 42.7 1 .':'i ,~) SCS fYIGt""'k ; a.I'Y'.} 8t.... Q. d aba or. 891-893 .. 20GE:i n ·-·'.e:.rk.. a f'...... Tal 03 ...····6·-:17. 14.7 6 (ir. cc·rt,plc >< v ~:) n ~ ·./t:lrlc.~ Q· n B C} t-r~Q.)

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 74-

Ti MIX Doe Dag

Heel wat te doen, met andere woorden. Op zaterdag 24 september De MSX Doe Dag wordt georganiseerd door de gebruikersgroep MSX Groot En, mocht u even willen uitpuffen, er is is het zover. De MSX Doe Den Haag, in samenwerking met uw lijf­ ook een mogelijkheid om een kopje kof­ Dag, de dag dat bijna alles blad MCM. Dat houdt voornamelijk in fie - of iets anders - te nuttigen. wat er in Nederland aan dat wij als tijdschrift wat hand-en span­ MSX-spulletjes bestaat te diensten hebben verricht, en de zaal­ Sprekershoek zien zal zijn. In het vorige huur betalen. Het echte werk is hele­ maal door de mensen uit Den Haag ge­ Die lezingen, die in het programma nummer hebben we er al daan. Zij hebben alle bedrijven staan aangekondigd, worden gegeven wat over verteld. Wat heet, aangeschreven, alle gebruikersgroepen door een aantal top-experts uit de in MeM nummer 24 hebben benaderd en de hele rest van de organi­ MSX-wereld. De organisatie kon kie­ we zelfs een bon, waarmee satie op zich genomen. Een heidens kar­ zen uit vele sprekers, zowel particulie­ ren als mensen die in het bedrijfsleven u gratis de Doe Dag kunt be­ wei, waarvoor ze wel een applausje ver­ dienen. Petje af, dames en heren van met MSX bezig zijn. Uiteindelijk is daar zoeken, opgenomen. Want Groot Den Haag! het volgende rijtje uit komen rollen: volgens schema zouden we niet meer voor die datum Programma 11.00 Dhr. N. Jacobs: uitkomen. MSX-architectuur Echter, gezien het belang Al dat harde werken heeft echter zijn vruchten wel afgeworpen. Op 24 sep­ 12.00 Dhr. A. Simonis: van deze Doe Dag voor tember zal zo ongeveer alles en iedereen Slotselect en memory-mapping MSX-minnend Nederland die in Nederland iets met MSX te ma­ hebben we dat schema ken heeft aanwezig zijn. Hardware, soft­ 13.00 Dhr. A. van Kinderen: maar eens overhoop ge­ ware, demonstraties, lezingen, spel­ EPROM's programmeren haaid. Vandaar dat u nu al­ competities, boeken, tijdschriften - ja, onze collega-bladen zullen ook bijna al­ 14.00 Mw. M.l. l'Ortye (Postbank n.v.): weer een MSX/MS-DOS lemaal aanwezig zijn - en noem maar Girotel Computer Magazine in han­ op. Voor jong en oud, voor beginner en den heeft, met daarin de specialist, iedereen zal op de MSX Doe 15.00 Dhr. B. Nieland: laatste nieuwtjes over die Dag wel iets belangwekkends vinden. Datacommunicatie Doe Dag. Bovendien, aangezien er heel wat han­ delaren één of meer kramen hebben ge­ 16.00 Dhr. R.l.A. Suyker: nomen kunnen we hopen op wat aardig nog niet bekend stuntwerk met de prijzen van allerlei spulletjes. Neem uwportemonnaie mee, Overigens, de Uithof, waar dit alles maar bedenk u van tevoren wat u wil be­ plaatsvindt, is eigenlijk een schaatscen­ steden! Anders kan het geld wel heel trum. Men is dan ook ruim voorzien van snel gaan. Behalve tussen de vele stands tribunes, zodat er meer dan voldoende dwalen kunt u ook aan een aantal ande­ zitruimte is voor diegenen die één of re activiteiten deelnemen. Het officiële meer van deze praatjes wil bijwonen. programma luidt als volgt: Sony industrial 10.00 Officiële opening 10.30 Ludieke opening games corner Wat niet algemeen bekend is is het feit 11.00 Lezing dat MSX ook een aantal professionele 11.30 Games corner toepassingen kent. Daar is zelfs een spe­ 11.55 Verloting MCM floppy ciale MSX-computer voor ontworpen, 12.00 Lezing door Sony. Deze machine, de HB­ 13.00 Competitie club's F900g, is echter nooit in de detailhandel 13.55 Verloting MCM floppy verkrijgbaar geweest. 14.00 Lezing Op de Doe Dag pakt Sony echter eens 14.30 Games corner leuk uit met deze tak, een onderdeel van 14.55 Verloting MCM floppy Sony Industrial, het deel van Sony dat 15.00 Lezing zich uitsluitend op bedrijfsmatige elec­ 15.30 Games corner tronica richt. 15.55 Verloting MCM floppy Men laat onder andere zien op welke 24 SEPTEMBER: GROTE 16.00 Lezing wijze men een complete PIT tentoon­ MSX-DAG VOOR IEDEREEN 16.30 Sluiting games corner stelling heeft ingericht. De bezoekers 17.00 Officiële sluiting kunnen door middel van een scherm

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 75- aangeven over welk onderwerp of item Primeurs! 10.30 Opening Games Corner zij informatie willen. Die gegevens wor­ F1-Spirit Wedstrijd, De deelnemers den verwerkt door een Sony MSX2 Voor zover we nu weten zullen er de no­ zullen in een afvalsysteem tegen elkaar computer, die op zijn beurt een beeld­ dige echte nieuwigheden te zien zijn. Zo uitkomen tot aan de finale. plaatspeler aanstuurt. Voor dit projekt heeft System Technology beloofd een Demonstratie en Competitie speciale heeft Sony 100 MSX2's gebruikt, het is proto-type van een 20 Mb harddisk te games onder andere Arkanoid 11. zeker de moeite waard om hier zelf eens tonen en proberen de mensen van Groot te gaan kijken. Den Haag zelf een 2 Mb harde schijf - 12.00 Nieuwe Games van Homesoft en Daarnaast laat men nog meer industrie­ ook speciaal voor MSX - uit Japan te Premium demonstraties en competitie. ële toepassingen zien, zoals een com­ laten komen. pleet ingerichte werkplek voor het ma­ 13.00 Clubcompetitie. Vertegenwoordi­ ken van animatiefIlms; een installatie Ook al toegezegd is MSXDOS versie 2, gers van de aanwezige gg's zullen een om badge's te maken met behulp van di­ dat door Sparrowsoft gedemonstreerd onderlinge strijd leveren in 't spelen van gitalisatie en een volledig geautomati­ zal worden. Deze DOS-versie - we Konami's Soccer. seerd assemblage project. hebben op de redactie al een hele tijd een exemplaar uitgeprobeerd - is bij­ 14.00 Nemesis Special. Competitie en Girotel zonder uitgebreid. Subdirectories, demonstratie van Nemesis, Nemesis 2, harddisks, memory-mapper, een DOS Salamander en speciaal uit Japan: Pa­ Wie ook fraai uitpakken op de Doe Dag die de MSX-mogelijkheden waardig is. rodius, Konami's nieuwste uit de Neme­ zijn de mensen van de Postbank. Nu niet sis-Saga. meteen verbaasd kijken: daar is een goe­ Vervolgens zal FiloSoft met een nieuw de reden voor. Sinds enkele maanden is stukje software komen dat voor MSX 15.30 MSX2-ROM's. Competitie en het Girotel-project namelijk uit de test­ uniek genoemd mag worden. We klap­ demonstratie van Bubble Bobbie, Ando­ fase, deze service wordt nu aan iedereen pen weliswaar iets voortijdig uit de rogynus, Zanac-Ex, Skramble Forma­ aangeboden die er gebruik van wenst te school, maar het zal verdraaid veel op tion en vele andere spelen. maken. Met de eigen computer thuis­ het SideKick pakket lijken dat op PC's bankieren dus, op de meest letterlijke niet meer weg te denken is. De naam: 16.45 Sluiting. wijze. Saldi zijn direct opvraagbaar, FreeKick! Een kalender/agenda, een te­ overschrijvingen worden dezelfde nacht lefoonlijst/adressenboekje en een re­ In de loop van de dag kunnen er ook nog verwerkt, waarna de volgende mid­ kenmachine vormen voor zover we nu hele andere games - nieuwe of goeie dag alle overzichten alweer bijgewerkt weten de onderdelen van dit pakket. ouwe - te bewonderen zijn. zijn. Een mogelijkheid van Girotel die Maar, en dat is het belangrijkste, die men als 'gewone', papieren girogebrui­ programma's zullen gewoon ergens in Het prijzenpakket is een enorm te noe­ ker moet missen is het meegeven van het geheugen van uw MSX2 staan. Dus, men. Onze sponsors hebben flink uitge­ een datum bij een overschrijving. Erg als u een telefoonnummer nodig hebt pakt. Voor de goede orde: de jury beslist handig, vooral voor zakelijk gebruik. zijn een paar toetsdrukken genoeg, zelfs over de uitslag van de wedstrijden. als u middenin een ander programma Nu kan men natuurlijk met allerlei soor­ bezig bent. U hoeft niet eerst uit te stap­ Opgelet ten computers Girotel gebruiken, in pen, de juiste disk te zoeken en op te principe werkt Girotel namelijk volgens starten, uw bureau-hulpje is altijd me­ Nog één keer de precieze gegevens: de dezelfde standaard als Viditel. Maar in teen beschikbaar. Ideaal, mogen we wel MSX Doe Dag wordt georganiseerd de praktijk blijken juist MSX'en uiterst stellen. Op de Doe-Dag voor een spe­ door de gebruikersgroep MSX Groot geschikt voor dergelijke zaken. Zeker ciale introductieprijs voor het eerst te Den Haag, in samenwerking met als ze gecombineerd worden met de da­ koop! MSXJMS-DOS Computer Magazine. tacommunicatie-modules van Micro­ CD-sequential - het project van Pre­ Het spektakel vindt plaats in schaats­ Technology of Philips. De topmodellen mium lIl, waarbij MSX-programma's centrum De Uithof, Jaap Edenweg 10 te hebben zelfs het modem al ingebouwd. op Compact Disk worden vastgelegd - Den Haag. Vanaf het Centraal Station zal ook te aanschouwen zijn. Wie meer te Den Haag is de Uithof het makke­ Tijdens de Doe Dag kan men Girotel - wil weten, in het vorige nummer hebben lijkst te bereiken met lijn 6, doorrijden wat voor particulieren f 5,- per maand we er uitgebreid aandacht aan besteed. tot aan het eindpunt. kost - uitgebreid uitproberen. De MSX-computers staan voor u gereed. Tot zover een greep uit de primeurs, die De deuren openen op zaterdag 24 sep­ Mocht u besluiten - na die kennisma­ nu al bekend zijn. Maar wees niet ver­ tember om tien uur 's ochtends, om vijf king - dat u ter plekke een abonnement baasd als u nog veel meer nieuwe zaken uur is het feest weer voorbij. De toegang wil nemen, dan kan u ook nog meedoen aantreft ... bedraagt het luttele bedrag van f 2,50, aan een prijsvraag, door een slagzin af maar met de bon uit MSXJMS-DOS te maken. De prijzen mogen er zijn: Games corner Computer Magazine nummer 24 - het Een complete MiniHost, het MSX da­ vorige nummer - heeft u gratis toegang. tabank systeem van Micro Technology; Tijdens de MSX Doe Dag is er een spe­ Let wel, alleen de originele, uit het blad Vijf MSX-modem's met ingebouwde ciale stand ingericht voor de spel-lief­ geknipte bon wordt geaccepteerd. Deze programmatuur, ook van MT en hebbers. Op grote beeldschermen zal al kunt u bij de kassa's van de Uithoftegen Vijf MT-Base cartridges, het kaarten­ het spektakel te volgen zijn. Bij de stand uw toegangsbewijs omwisselen. bak-programma van, alweer, Micro­ kan men zich voor deelname aanmel­ Technology. den. Wat ons betreft: tot dan!

MSX/M8-00S Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 76- Overzicht standhouders Naam ...... Standnummer Naam ...... Standnummer

A.M.C.E. Company ...... 7 MSX Groot Den Haag ...... 2/4 Bosch Financieringen ...... 20 MSXlnfo ...... 27 C.U.C ...... 6 MSX Mozaïek ...... 22 Computer City ...... 33 MSX Nederland & België ...... 28 Computer Club Rijnmond ...... 30 P.T.C ...... 25 De Leke (België) ...... 23 Premium Software Distributie ...... 16 Filosoft ...... 19 Project Bureau Girotel ...... 10 HCC ...... 31 Quality Computer Sellers ...... 15 J. Hermans ...... 37 Salasan ...... 26 A. van Kinderen ...... 34 Soft Shop ...... 17 Kogevo ...... 14 Sony lndustrial ...... 18 Logo Centrum Ede ...... 13 Sparrow Soft ...... 5 MSX/MS-DOS Comp. Magazine ...... 1 System Technology ...... 8 Micro Technology ...... 9 Terminal Software Publications ...... 12 MSX GG Nijmegen ...... 36 TimeSoft ...... 3 MSX GG Oost-Gelderland ...... 29 Tron ...... 11 MSX GG Tilburg ...... 35 Tron G.G.P.c...... 24 MSX GG West-Brabant ...... 32 White Soft ...... 21

TRIBUNE VOOR PUBLIEK

,/ - - "-

16 17 18 19 20 21 22 23 INGANG ~' 9 10 26 25 37 ~ 11 1 1 11 ]1 8 28 29 30 12 35 36

2 15 34 11 I1 33 32 31

GAME~S 3 4 5. 6 7 CORNER I ~ ./

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 -77- de MSX2; 3D-Des, tekenen in 3 dimensies; Fi­ grek (educatief); Snake3, een leuk spelletje en Programma Service nog het een en ander. Alle MSX of PC programma's uit dit nummer gebruiksklaar, MCM/MSX-CJD6 omvat ondermeer: Alien, schieten maar; Dsktyp, ontrafel uw diskette; met een redactionele extra! De makkelijkste en snelste ma­ TypIes, leren typen op de MSX; Linlst en Varlst. helpen u om Basic programma's te doorgronden: nier om een eigen programma-bibliotheek op te bouwen. Dat Vissen, een prima spel! en natuurlijk de prachti­ bieden we u als extra service aan met onze Programma Ser­ ge Philips MSX2 Basic demo-programma's. vice. Bespaar u de moeite van het intikken van lange listings MCM/MSX-CJD7 omvat: Space, een winnaar (met alle risico's van fouten), en bestel alle programma's uit van een spel, grotendeels in MU; Dskidx, bekijk en begrijp track 0 van uw diskette's; Digklk, een dit nummer, gebruiksklaar. grappig computerklokje; CI'RL-P, een machine­ taal-screendumper in twee versies; Snabar, de Koppie een overzicht aan van de beschikbare cassettes en enige echte MSX-snackbar, educatief spel; de di­ diskettes. verse KORT & KRACHTIG programmaatjes; de Goed nieuws! Ons Koppie-programma, waar­ Iistingkjes uit onze ML-cursus en, als extra, het mee men op een MSX2 met zo min mogelijk disk­ MCM/MSX-CJDI met: de MCM-database; een uitstekende KUUB'ERT spel! jes wisselen een copietje kan maken, uit MCM IS, schuifpuzzel; een doolhofspel; een driedimensio­ heeft opvolging gekregen. De maker heeft twee naal tekenvoorbeeld; een logica-spel; het spel MCM/MSX-CJDS omvat: Supdir, een prachtig nieuwe Koppie's geschreven, Koppie64 en Kop­ 'verlicht de stad'; een gokspel en het beeldgrapje hulpprogramma voor diskgebruikers; MSXPRT, pie2D. 'Appel'. een machinetaal-programma dat van elke printer Koppie2D werkt met twee diskdrives, zodat men een MSX-printer maakt; Varln2, de ML-versie op een machine met twee drives nu niet meer de MCM/MSX-CJD2: SpriteEditor (hoofdprijs in van de Basic-hulpprogramma's Varlst en Linlst disk hoeft te verwisselen. Een hele verbetering. de eerste Sony MCM-programmeerwedstrijd); samen; Topografie, vlieg met een heli over Neder­ Koppie64 is speciaal gemaakt voor de eigenaars Copy en CrtDmp (utility's voor disk en plot­ land, prijswinnaar; Tellen en Tafels, educatieve van een vroege MSX2. Het oorspronkelijke Kop­ ter/printer); twee educatieve programma's (aard­ programma's; Trein, reis per trein door Neder­ pie vereist een machine met minimaal12SK RAM rijkskunde en astronomie); een disassembler; een land; en - als extra - het gedigitaliseerde por­ in een mapper; Koppie64 neemt ook met 64K ufo-schietspel; een variant op Galgje; Yathzee; tret van uw hoofdredacteur (alleen op disk en RAM, zonder mapper, genoegen. Wel vereist is het muziek-programma Bronksi en nog meer. slechts voor MSX2!) 12SK Video-RAM. MCM/MSX-CJD3: MSX-PEN (een tekstver­ MCM/MSX-CJD9 omvat: Drum, een fraaie MSX Deze beide Koppie's zullen niet in het blad ver­ werker, hoofdprijs in de tweede Sony MCM-pro­ drum-machine; Reflst, een handig hulpje voor schijnen, maar we hebben ze vanzelfsprekend wel grammeerwedstrijd); de Basic-utility Rem Space programmeurs; Break, een dijk van een doolhof­ op de nieuwe cassette/diskette gezet. Veel plezier Killer; een tekenprogramma; een 'kladblok' (ex­ spel, winnaar!; Linkik, een fraaie klok ermee! tra beeldscherm); de spellen Lockin' Man, Hor­ Repwek, een MSX-repeteerwekker; Watkik, een ror en Escape en tot slot het tekstadventure Mys­ computer-waterklok; maar liefst 7 MSX2 Kort & Op cassette/diskette MCM/MSX-24 vindt u: tel)'Town. Krachtigjes en de Iistingkjes van de zgO-<:ursus. Enqent, waarmee u de computer enquêtes kan la­ ten afnemen; MCM/MSX-CJD4: Schat Duiken, prima spel; MCM/MSX-CJDIO omvat: Joysor, een handige Datmak, de datamaker waarmee u ieder disk-be­ Tapdir, orde in uw cassette's; Bach, virtuoze or­ ML-utility; Sprite, uitstekende sprite-editor: stand in een Basic-Ioader kan omzetten; gelmuziek; TipsSS, helpt u met uw aangifte-biljet; Keuken, snel spel; Strkls, een Sinterklaas-surpri­ Julia, een programma om Julia-fractals mee te Letter, de MSX-karakter editor; Reuter, een on­ se; Sclptr, een·fraaie MSX2 scherm-tekenaar. maken; mogelijke driehoek; Snelli, een simpel maar snel Mandel, idem, maar dan voor Mandelbrot-frac­ spel; Beurs, speculeer op de effectenbeurs. MCM/MSX-CJDll omvat: MSXMEM, het ant­ tals; woord op al uw geheugen-vragen; Teller, een Old, het definitieve OId-programma, als u zich MCM-CJD5 omvat: Edit (een bestands-editor); handig hulpje voor al uw telwerk; Pucky, een dijk ooit eens met het NEW-<:ommandovergist heeft; Memmon voor nieuwsgierige aagjes; Colors voor van een Pacman-spel; Tstbld, nu ook een test- Wat kleine hulp-programmaatjes om op disk op­ geslagen fractals weer op het scherm te toveren; Koppie2D en Koppie64, de nieuwe disk-<:opieer programma's; Ja, ik maak gebruik van de Program­ Het nodige Lezers Helpen Lezers-materiaal, on­ der andere scroll-routines en BON ma Service. Stuur de op deze bon MCM's Invoer Controle Programma nummer 6. MCM/MSX Cass. nrs. aangegeven cassette(s )/diskette( s) à f 15,- / Bfr 300,- naar het volgende adres: Op disk MCM/PC-2 staan: Enqent, waarmee u de computer enquêtes kan la­ ten afnemen; MCM/MSX Disk 3.5 nrs Naam: Sneekie, het grote slangenspel, een echte hersen­ à f 30,- / Bfr 600,- breker; Adres: Datmak, de datamakerwaarmee u ieder disk-be­ stand in een Basic-Ioader kan omzetten; MCM/PC Disk 5.25 nrs Fmove, een filemove-utility in C. Met natuurlijk à f 27,50 / Bfr 550,- Postcode: ook de gecompileerde, gebruiksklare versie erbij; Julia, een programma om Julia-fractals mee te MCM/PC Disk 3.5 nrs. Woonplaats: maken; Mandel, idem, maar dan voor Mandelbrot-frac­ à f 30,- / Bfr 600,- tals; SVP Invullen in blokletters Wat kleine hulp-programmaatjes om op disk op­ Opsturen naar: Tijl Tijdschriften geslagen fractals weer op het scherm te toveren; Afdeling Lezersservice Ik heb een geldig betaalmiddel bijge­ Pat2, de tweede aflevering van ons patience-pro­ sloten (bijvoorbeeld een betaalkaart gramma enICPPCl, het PC Invoer Controle Pro­ Postbus 9943, 1006 AP, Amsterdam gramma. van bank of giro) en krijg mijn be­ Wilt u de bon niet uitscheuren? Maak stelling zo snel mogelijk toege­ Ook in de vorige nummers boden we u cassettes een fotocopie van deze pagina! stuurd. Alle prijzen zijn inclusief ver­ en diskettes met alle gepubliceerde programma's zendkosten. aan. Deze kunt u nog bestellen. Hieronder treft u

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 -78 - beeld zonder zender; Begadr, zoek de ML-adres­ BIOS vanuit Pascal te kunnen gebruiken en de Iis­ handig gebruik maakt van het Shell-commando; sen op disk; Kerst, een fraaie MSX kerstkaart en tings uit de algoritme-cursus, Mangala dus, een Taopzls, zes van onze zo gewilde T AO-puzzeltjes de Iistingkjes van de Z8O-cursus. lastig denkspel. Bovendien, alleen op diskette: de en Patl, de eerste afleveringvan het MCM patien­ Konami-demo, met fraaie gedigitaliseerde scher­ ce-programma. Verder nog: de Iistings behoren­ MCM/MSX-C/D12 met: Jake in the Caves, een men en muziek. de bij onze algoritme-cursus - een fraai pro­ uitstekend platform-spel; Print, afdrukken in ko­ gramma voor voortschrijdende gemiddelden dus lommen; Salber, reken uw salaris na en, als extra, MCM/MSX-C/D21 biedt: Drwms2, een handig - en niet te vergeten: ICPPC1, het PC Invoer alleen op cassette en diskette: Belast, een uitge­ MSX2 tekenprogrammaj Balwrp, een spel speci­ Controle Programma. breid belasting-programma. aal bedoeld voor gehandicapte kinderen, een win­ naar in de Konami-wedstrijd en een hele serie Prijzen MCM/MSX-C/D13 bevat: Ijsfabriek, een leer­ programmaatjes om eens met de stack te experi­ zaam spel; Viper, bestuur een slang; de Iistings be­ menteren. De MCM-cassettes - alleen voor MSX - kos­ horende bij de programmeer-cursus en de listink­ ten, inclusief verzendkosten, f 15,- per stuk. Dis­ jes uit de machinetaai-cursus. MCM/MSX-C/D22 met: Misat, oftewel MissiIe kettes kosten f 30,- voor 3.5 inch en f 27,50 voor Attack, een echt ouderwets arcade-spel met pri­ 5.25 inch, voor zowel MSX als PC, ook inclusief Op MCM/MSX-C/D14 vindt u: MCMPRT, de ma actiej Alarm, het voorbeeld-programma dat verzendkosten. aanvulling op MCMBASE; DRPASC, statistiek we hebben gemaakt om de Digiprop 1/0 module Lezers in België kunnen eveneens profiteren van in beeldj DEMOMUIS, BLOKMUIS en te demonstreren en het sorteer-programma dat de Programma Service. De prijzen in Belgische TEXTMUIS, kleine voorbeeldjes van muis-pro­ dit maal in de Z80 cursus is ontwikkeld, ook han­ Francs: cassette Bfr. 300, diskette 3.5 Bfr. 600, dis­ grammeringj DRAWMUIS, een muisgestuurd dig voor Basic-programmeurs. kette 5.25 Bfr. 550. tekenprogrammmaatjej FILEMUIS, een handig muisgestuurde bestands-hulpprogramma en de Op MCM/MSX-C/D23 vindt u: MCM2B2, Hoe bestelt u? programma's uit de algoritme-cursus: random­ MCM2B3 en MCM2B4, tezamen de selectie- en generatoren en random-testprogramma's. print-module van het MCM2B database pro­ 1. Gireer het juiste bedrag (met vermelding van grammaj Dipshit, een supersnel spel voor MSXl de juiste bestelcodes, zie de bon) naar postgiro­ MCM/MSX-C/D15 biedt u: MCMBCD, Het en MSX2; de Iistings behorende bij onze algorit­ nummer 4398560 t.n.v. Tijl Tijdschriften bv, afd. MSX Computer Magazine's BASICODE-3 pro­ me-cursus - een fraai programma voor voort­ lezersservice, Amsterdam. Uw overschrijving grammaj MSXBUG, een dijk van een (machine­ schrijdende gemiddelden dusj een hele vracht aan zegt ons precies wat we waarheen moeten zenden. taal) monitor, onmisbaar voor wie de MSX echt Kort & Krachtigjes en ook nog wat Lezers Hel­ 2. Of bestel schriftelijk: gebruik de bestelbon wil doorgronden. Ook voor MSX2 slotstructuren; pen Lezers listingwerk en MCM's Invoer Contro­ (kruis de juiste hokjes aan), en sluit een geldig be­ OTHELL, een lastig denkspel met de computer le Programma nummer 6. taalmiddel bij. Opsturen naar: Tijl Tijdschriften als tegenstanderj maar liefst tien KORT & bv, afd.lezersservice, postbus 9943, 1006 AP, Am­ KRACHTIGjes; de Iistings uit onze Z8O-cursus PC-diskettes sterdam. U krijgt uw bestelling zo snel mogelijk en de programma's uit de algoritme-cursus. thuisgestuurd. Bovendien hebben we - alleen op de diskette - Op disk MCM/PC-1 staan: Kalender, een kalen­ Schrijf uw naam en adres - en uw bestelling - wat gedigitaliseerde plaatjes gezet, beelden van der-generator in GW-Basic; Ffind, een filefind­ in duidelijke blokletters. Voor vragen over de de MCM-redactie aan het werk! programma in C, zowel de souree als de gebruiks­ MCM Programma Service kunt u terecht op het klare versiej Alldir, een stukje GW-Basic dat héél elefoonnummer: 020-5182711. MCM/MSX-C/D16 omvat: HAL, het Heel Apart Labyrint, een razend lastig doolhofspel met vele schermenj de listings uit onze Z8O-cursus, disk­ BRIDGE OP UW COMPUTER programmeren vanuit ML dus en alweer wat ge­ digitaliseerde prenten voor MSX2, Die beelden staan echter alleen op de diskette, voor cassette Nu kunt U zelf bepalen wanneer U wilt bridgen. Met de computer als partner zijn ze te lang. en tegenstander in uw eigen tempo volgens het ACOL systeem. Met computer bridge leer je snel door het spel echt te spelen! Op cassette/diskette MCM/MSX-C17 vindt u: MCM2B, onze database de luxe voor MSX2 com­ Voor MS-DOS en C64: puters, maakt gebruik van de Memory-Mapperj KOPPIE, een intelligente disk-copieerder die in EINDELOOS BRIDGE f 144,- (3.5" f 149,-) slechts vier keer wisselen een 720K disk kan over­ zetten, alleen geschikt voor MSX2j DISASS, een hele slimme disassembler, werkt samen met Produkt van drie jaar research. Zie recensie elders in dit blad. MSXBUG en de listings uit onze Z8O-cursus. MASTERBRIDGE de ideale engelstalige tutor f 49,- (3.5" f 54,-) Op MCM/MSX-C/D18 vindt u: BLAST, een spel dat u snel leert tikken; Schaak, een fraaie schaak­ leermeester, dat echter niet zelf kan spelenj een STATEN BANK WORLD TOP f 99,- (3.5" f 104,-) drietal mooie kerstliedjesj de listings uit onze al­ goritme-cursus en MCM's Invoer Controle Pro­ Laat u meespelen in een toernooi. Inclusief toernooi boek. gramma nummero 5. MCM/MSX-C/D19 bevat: Teken, ons MSX2 te­ Voor MSX en en C64: kenprogramma met al zijn extra's; Sa188, een han­ 1 2 dig programma om salaris-berekeningen mee uit te voeren; Tao, een fraaie - en lastige - schuif­ BRIDGE SPELENDERWIJS f 39,- disk, f 34,- cass. puzzel voor MSX2j De listings uit onze Z8O-cur­ sus en MCM's Invoer Controle Programma num­ Traningsprogramma dat tientallen uren educatieve ontspanning biedt. mer 5. Bovendien, alleen op cassette/diskette: Be­ last, een programma om uw belastinformulier 'Ideaal oefenmateriaal, van harte aanbevolen' (MSX Magazine jrg 3,13) mee in te vullen en Schaats, waarmee u schaats­ tournooien op de voet kunt volgen, door alle uit­ Bestellen: Telefonisch of schriftelijk (levering onder rembours, + f 5,-) of slagen op te slaan. Dit laatste programma is alleen door het betreffende bedrag over te maken op gironr. 4957071, banknr. geschikt voor een MSX2 met diskdrive! 554015919 tnv Bridgesoft Bussum. Prijzen zijn inclusief portikosten. Op MCM/MSX-C/D20 vindt u: Dsort, een han­ dig hulpprogramma om uw disk-directory's te BRIDGESOFT sorterenj Kalender, een snoepje van een kalen­ Koedijklaan 17 der-printer; Laserbikes, een snel actiespel voor 1406 KX Bussum twee spelersj de oplossing van onze TAO-puzzlej 02159-34905 (14-23 uur) een paar Turbo-Pascal programma's, om de

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 79- ters 'doen', MSX en MS-DOS, hebben Lezersonderzoek we besloten met ingang van dit jaar ook twee trofeeën toe te kennen, één voor het populairste MSX programma en 'Alweer een lezersonderzoek?', zullen de trouwe lezers nu één voor het meest genoemde PC pro­ denken, 'het vorige was amper een jaar geleden'. Ja, dat is gramma. Het programma dat u opgeeft moet wel officiëel in de handel zijn. Dus waar. Toch vinden we dat het weer tijd is voor een nieuwe niet een listing uit MCM zelf, hoe leuk lezersenquête, want er is het afgelopen jaar veel veranderd. we zo'n pluim op onze hoed ook zouden De beslommeringen in de uitgeverswereld hebben ook vinden. Het programma dat u het meest MCM niet ongemoeid gelaten. MSX Computer Magazine is aan het hart ligt mag een spel, een tekst­ MSX/MS-DOS Computer Magazine geworden, een combi­ verwerker, een handig stuk gereedschap of wat dan ook zijn. Het is echter de be­ blad dat niet uitsluitend aandacht meer besteedt aan MSX, doeling dat u slechts één programma maar ook MS-DOS computers behandelt. noemt. MSX-ers kiezen een MSX pro­ gramma, PC-gebruikers een MS-DOS Alle verwikkelingen het afgelopen jaar redactie kunt helpen enkele ideeën na­ programma. Wie beide computers heeft hebben weliswaar de nodige zorgen der vorm te geven. Wat denkt u bijvoor­ zal een keus moeten maken: wordt het voor de redactie met zich mee gebracht beeld van speciale thema-nummers, dat prachtige Konami-spel of die ver­ en voor vertragingen bij het verschijnen waarin een bepaald onderwerp van alle rekt handige PC utility? gezorgd, maar alles bij elkaar heeft het kanten belicht wordt? Om eerlijk te zijn, - naar onze bescheiden mening - tot ook naar de adverteerder toe willen we De trofeeën zullen worden uitgereikt een dikker en fraaier uitgevoerd blad ons presenteren. De advertentie-in­ aan de makers van het meest genoemde geleid. MCM is er echter voor de lezer komsten zijn voor een blad nu eenmaal programma, in beide categorieën. In de zelf. In tegenstelling tot de meeste ande­ van levensbelang. Daarom is er een ad­ voorafgaande enquêtes scoorde soft­ re bladen bepaalt de lezer - of lezeres vertentie-vraag opgenomen. Hoeveel ware van vaderlandse bodem hoog. Bei­ - wat er in MCM aan bod komt. Daar­ lezers op hun bedrijf of kantoor met een de keren werd een toepassing tot win­ om zijn we juist nu razend benieuwd computer werken en van uit dien hoof­ naar verkozen. Micro Technology won naar uw mening. Hoe bevalt M CM nieu­ de in computers zijn geïnteresseerd, wil­ met MT-Base en Filosoft wist daarna we stijl? Hoe denken de nieuwe PC-le­ len we ook graag weten. met Tasword de trofee voor zich op te zers over MCM? Hoe is ons lezerspu­ eisen. We zijn benieuwd wie er dit jaar bliek samengesteld na de gedaantever­ Apparatuur als winnaar uit de bus zal komen. wisseling? Wie van de lezers werken met beide computers en gebruiken de MSX Behalve vragen omtrent de inhoud van Privacy gewaarborgd als spelcomputer terwijl de PC als werk­ MCM zult u in deze enquête ook weer paard wordt ingezet? Allemaal vragen een aantal vragen aantreffen waarmee Natuurlijk worden alle formulieren met waarop we dolgraag een antwoord wil­ we willen peilen wat voor apparaten de grootst mogelijke discretie behan­ len hebben. Op grond van de resultaten onze lezers zo al in huis hebben of bin­ deld. Namen en adressen worden niet van deze enquête kunnen we het blad nenkort willen gaan aanschaffen. Van aan derden doorgegeven. De inzenders weer aan uw wensen aanpassen. de apparatuur die u - nog - niet bezit hoeven dus niet bang te zijn voor onge­ De uitkomsten van de enquête zijn soms zouden we graag weten of u de aankoop wenste mailings. U hoeft uw naam en heel verrassend. Toen uit de vorige en­ ervan overweegt in verband met onze adres overigens niet in te vullen, maar quête bleek dat de wat in het slop ge­ tests. We weten dan welke spulletjes we wie naam en adres niet vermeldt, kan raakte rubriek 'Lezers helpen lezers' op de testbank moeten leggen. Als maar ook niet meedingen naar een van die 25 toch onze populairste rubriek was, heb­ weinig mensen geïnteresseerd zijn in aanmoedigings-prijzen die we onder de ben we deze dan ook in ere hersteld. een computer-test heeft het niet veel zin inzenders verloten. Willen we het zoveel mogelijk mensen elk nummer een nieuwe computer te naar de zin maken, dan moeten we dus testen. De vraag of u al dan niet een vi­ MCM in de toekomst wel weten wat de interesses van onze le­ deo-recorder bezit is van belang, gezien zers nu precies zijn. Wilt u meer listings de mogelijkheid deze aan MSX compu­ Door de vragen te beantwoorden helpt om in te tikken, of wilt u juist dat we ters die daartoe zijn voorbereid te kop­ u mee de koers die MCM het komende meer uitleg bij de listings geven? Leest pelen. Ook het bezit van een Compact jaar gaat varen uit te stippelen. Vul dus u graag een software-test of ziet u liever Disk is interessant, nu de koppeling in die lijst! Een postzegel hoeft er niet een stukje hardware aan de tand ge­ CD-MSX tot stand is gekomen en de op. Als aansporing om aan het onder­ voeld? Er zijn ook enkele open vragen CD als massa-geheugen en snellader zoek mee te doen hebben we weer 25 om positieve kritiek aan te dragen, of een leuke rol voor MSX kan gaan spe­ MCM programma-diskettes of -cas­ desgewenst uw gram te spuien. Voor de len. settes naar keuze ter beschikking ge­ vergelijkbaarheid komen veel vragen steld, die onder de inzenders zullen­ overeen met die van vorige jaren, maar MCM Programma-trofee worden verloot. Geef wel even op welke er zijn enkele nieuwe vragen waarin u de diskette (of cassette) u zou willen ont­ Zoals inmiddels een goede gewoonte is vangen als u tot de gelukkigen behoort. geworden kunnen de lezers weer hun fa­ Kortom, doe mee met dit MCM-Iezers­ UW MENING GRAAG voriete commerciële programma aan­ onderzoek en help zo de inhoud van uw geven. Omdat we nu twee typen compu- lijfblad te bepalen.

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 80- 1. In MCM komen veel verschillende onderwerpen aan bod. Geef uw interesse aan voor elk van de hierna genoemde onderdelen door 1, 2 of 3 te omcirkelen, 1 = zeer geïnteresseerd, 2 = matig geïnteresseerd, 3 = niet geïnteresseerd

A Besprekingen computers ...... 1 2 3 B Besprekingen printers ...... 1 2 3 C Besprekingen andere hardware ...... 1 2 3 D Besprekingen spellen ...... 1 2 3 E Besprekingen educatieve programma's ...... 1 2 3 F Besprekingentoepassings-programma's ...... 1 2 3 (tekstverwerkers, databases) ...... 1 2 3 G Besprekingen utilities ...... 1 2 3 (Operating Systems, programmeertalen, et cetera) ...... 1 2 3 H Listings spellen ...... 1 2 3 I Listings educatieve programma's ...... 1 2 3 J L~st~ngs to~p~ssings-programma's ...... 1 2 3 K Llstmgs utlhtles ...... 1 2 3 L Basic- programmering, uitleg bij listings ...... 1 2 3 M Cursus Z80 machinetaal programmering ...... 1 2 3 N Cursus Algoritmen ...... 1 2 3 o DOS-commando's uitgediept ...... 1 2 3 P Open Kaart ...... 1 2 3 Q Shareware, Public Domain en dergelijke ...... 1 2 3 R Meningen en opinies van de redactie ...... 1 2 3 S Computer-communicatie ...... 1 2 3 T Boek-besprekingen ...... 1 2 3 U Brieven ...... 1 2 3 V Kort Nieuws ...... 1 2 3 W EHBO ...... 1 2 3 X Lezers helpen lezers ...... 1 2 3 Y Trukendoos ...... 1 2 3 Z Kort & Krachtig ...... 1 2 3

2. In MCM staan ook advertenties. Leest u die? 6. Indien u ontevreden bent over MCM, wilt u dan kort aangeven waarom? 1 altijd 3 soms 2 meestal 4 nooit

Welk soort advertenties ziet u het liefst in MCM opgenomen? Advertenties voor:

1 apparatuur, hardware, 3 boeken 7. Als we zo nu en dan een speciaal thema-nummer zouden 2 programmatuur, software uitbrengen, waarin alle kanten van een bepaald onderwerp belicht worden, wat zou dan het onderwerp van uw keuze zijn? 3. Hoe lang leest u gemiddeld in een nummer van MCM? Als u een nummer meerdere malen ter hand neemt, noemt u dan de totale leesduur. .... minuten 8. Lee~t u, naast MCM nog andere computerbladen? Zo ja, welke? Indien u de listings die in MCM verschijnen overneemt, specificeert u dan ook de tijd dat u gemiddeld met intikken bezig bent. Vermeldt u ook hier de totale typeduur . .... minuten

4. Zijn er, behalve uzelf, nog anderen die uw nummer van 9. Werkt u op uw kantoor of bedrijf met een PC? MCM lezen? Zo ja, hoe veel personen zijn dit? .... personen 1 ja, geregeld 3 nee, nooit 2 ja, af en toe

5. Hoe tevreden bent u over het algemeen over MCM? 1 zeer tevreden 3 niet echt tevreden 10. Zou u zich voor de aanschaf van een computer of een 2 tevreden 4 ontevreden randapparaat in MCM oriënteren?

Als u MCM een rapportcijfer zou moeten geven, welk cijfer 1 zeker zou dat dan worden? Van 1 (zeer slecht) tot 10 (zeer goed). 2 waarschijnlijk ( cijfer noteren) 3 waarschijnlijk niet

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 81- 11. Welke computer- en andere apparatuur heeft u thuis ter 17. Oriënteert u zich voor de aanschaf van een programma beschikking of zou u graag willen hebben? Graag in in MCM? onderstaande tabel omcirkelen 1 welke apparaten u bezit, 1 zeker 2 welke u overweegt aan te schaffen en 3 welke u zeker niet 2 waarschijnlijk zult kopen. Daarbij kunt u het merk van uw keuze invullen. 3 waarschijnlijk niet

Apparaat Merk 18. Welk bedrag geeft u, ten naaste bij, per jaar aan P-XT (8088 of 8086): 1 2 3 software uit? En hoeveel daarvan is voor PC-AT (80286 of 80386): 1 2 3 Shareware-ondersteuning, waarmee we bedoelen het PS/2-model 1 2 3 registreren bij de maker(s) van dergelijke MSX1 computer . . .. 1 2 3 Shareware-programmatuur? MSX2 computer: 1 2 3 ...... gulden; Cassette-datarecorder: 1 2 3 hiervan is ...... gulden voor Shareware-ondersteuning. Losse diskdrive: 1 2 3 Printer: ...... 1 2 3 Plotter: ...... 1 2 3 19. Wat is uw favoriete programma dat in aanmerking komt Monochrome monitor: 1 2 3 voor een MCM programma-trofee? Kleurenmonitor: 1 2 3 Modem: 1 2 3 Video-recorder: 1 2 3 Compact-disk: . 1 2 3 20. Wat is uw leeftijd?

1 16 jaar en jonger 5 35-49 jaar 12. Als u een PC en/of een MSX bezit, hoe lang heeft u deze 2 17-20jaar 6 50-64 jaar computer(s) dan al? 3 21-24 jaar 7 65 jaar of ouder PC ..... maanden MSX ..... maanden 4 25-34 jaar

13. Heeft u zich voor de aanschaf van uw huidige 21. Bent u: 1 vrouw 2 man computer(s) in MCM georiënteerd?

1 nee, toen las ik MCM nog niet 22. Welke opleiding heeft u gehad of volgt u momenteel? 2 nee, hoewel ik MCM toen wel las 3 ja, ik heb me in MCM georiënteerd 1 lager beroepsonderwijs (LTS, LEAO) 2 voortgezet algemeen onderwijs (MAVO, HAVO, lyceum, MEAO) 14. Hoeveel uur per week gebruikt u uw PC en/of uw MSX 3 hoger beroepsonderwijs (universiteit, TH, HTS) computer gemiddeld? PC: ...... uur MSX: ...... uur 23. Als een van de 25 prijzen - zie elders in dit blad voor een overzicht van de beschikbare MCM cassettes en 15. Wat zijn de bezigheden die u met uw computer verricht? diskettes - op mijn naam valt, stuur me dan nummer: .. , En hoeveel van de totale gebruikstijd neemt ieder van deze bezigheden in beslag? Graag zodanig invullen dat het totaal op 100% uitkomt. 24. Mijn naam is ...... Adres: ...... Bezigheid Percentage gebruikstijd Postcode en woonplaats: ...... A actie-spellen Badventures C andere spellen 25. Ik ben geen abonnee / wel abonnee sinds nummer ...... D tekstverwerking E boekhouding/administratie F computer-communicatie U kunt dit formulier in een open enveloppe zonder G programmeren postzegel opsturen aan: Handers MSX!MS-DOS Magazine I .... Antwoordnummer 16014 Totaal: . 100% 1000 SE Amsterdam

Hartelijke dank voor uw medewerking. Hebt u zelf nog 16. Hoeveel commerciële programma's bezit u, verdeeld suggesties voor de redactie van MCM qua inhoud, over de volgende categorieën? uitvoering, enzovoort? Geef ze dan - zo kort mogelijk - Soort Aantal hieronder weer.

A spellen B toepassingen (database, tekstverwerker, etc) C utilities (talen, assembler, etc) D anders:

MSX!MS-DOS Computer Magazine nummer 25· september 1988 - 82- - -

Cadeautjes voor nieuwe abonnees I

Een jaar lang Nederlands Populairste MSX/MS-DOS computerblad voor - Spel besprekingen slechts 50,-. Acht nummer boordevol met die informatie waar u behoefte - De trukendoos aan heeft! Heeft u een MSX of een PC, of bent u van plan er een aan - Kort en Krachtig te schaffen, neem dan nu een abonnement. - Brieven MSX/MS-DOS Computer Magazine staat elke keer vol actueel MSX en - Lezers helpen lezers MS-DOS nieuws. Techniek, achtergronden en listings, om zelf wat met - Veel leerzame listings van goede en terdege uitgeprobeerde program- de computer te ondernemen. Voor zowel MSX als PC-bezitters het enige ma's, in Basic, Pascal, C en Assembler doe-blad in Nederland! - En nog veel meer...

Kortom wie op de hoogte wil blijven van de nieuwste MSX en MS-DOS - Testen van nieuwe apparatuur - Software-test besprekingen ontwikkelingen leest MSX/MS-DOS Computer Magazine.

BOVENDIEN ...

Wie zich nu abonneert op MSXlMS­ ook met de nodige spelletjes, natuur­ toets-overlays! Wie kent het probleem toetsenbord leggen en u weet altijd DOS Computer Magazine krijgt er bo­ lijk. AI die programma's zijn dubbel niet: in ieder programma worden de welke toets u nodiq hepft. vendien een heel speciaal cadeautje gecontroleerd, bovendien hebben we functietoetsen weer anders gebruikt. En omdat er meer dan een soort toet­ bij. ons handige Invoer Controle Pro­ Om al die verschillende betekenissen gramma ook in dit boekwerk opgeno­ te onthouden, dat is geen doen. Kort­ sen bord is, hebben we ook meer dan Voor MSX-bezitters is dat ons nieuw­ men. Foutloos intikken dus om, losse spiekbriefjes, die vervol­ een soort overlay laten maken. Elders op deze pagina kunt u ze alledrie zien, ste listingboek, met een winkelwaar­ Tientallen gratis programma's, voor gens steeds weer zoekraken. kiest u maar welk type u wil hebben, oe van 17,95. Een pil met maar liefst iedere nieuwe abonnee! Het kan echter ook handig: namelijk A, B of C. Van dat type ontvangt u er 100 pagina's listings en de bijbeho­ met onze speciale kartonnen over­ vervolgens maar liefst ten stuks, als rende beschrijvingen, boordevol nut­ Voor PC'ers hebben we zo mogelijk lays, die precies om uw functietoetsen tige en leerzame programma's. Maar nog iets fraai ers in petto. Functie- heenpassen. Even beschrijven, op het cadeautje bij uw nieuwe abonnement.

DOE HET NU

Doe het makkelijk, gebruik de antwoordkaart elders in dit blad.

Want alleen met die kaart heeft u recht op uw extra introductie-cadeautje. Vergeet niet aan te geven welk cadeau u wil ontvangen. En wacht niet te lang, want dit aanbod geldt alleen zolang de voorraad strekt. We hebben weliswaar heel wat boeken en overlays klaarliggen, maar het loopt storm ... commando af te schermen tegen al te impulsief gebruik. Brieven Het is ons in ieder geval wel eens ge­ beurd dat we per ongeluk 20 Megabytes op die manier naar de maan geholpen Problemen? hebben. Een ontnuchterende ervaring ... Turbo-Save MSX/MS DOS Computer Magazine geeft raad Laden van en saven naar tape kost tijd. In deze rubriek behandelen we en een betaalbaar speedsave programma die brieven die voor zo veel mo­ heb ik tot nog toe niet gevonden. Vandaar dat ik heel blij was toen ik in een ander gelijk lezers interessant zijn. Ge­ tijdschrift een 'Turbo-Save'-listing vond. zien de grote hoeveelheid post De uitleg was echter heel summier en toen die we ontvangen is het echter ik het programma bekeek bleek het om onmogelijk om alle brieven op slechts vijf POKE's te gaan: deze pagina's te antwoorden. POKE &HF406,23 Tot onze spijt kunnen we de POKE &HF407,31 meeste briefschrijvers niet eens POKE &HF408,06 persoonlijk antwoorden. POKE &HF409,15 Aarzel echter niet om ons een POKE &HF40A,36 brief te schrijven, als u ons uw De eerste vier waarden hebben te maken probleem wilt voorleggen. Ver­ met de frequenties, de vijfde is 1/256 hea­ meldt daar echter altijd uw tele­ der. Volgens het programma is de Bau­ foonnummer bij, zodat we u drate dan 4000, maar volgens mij is dat eventueel het antwoord kunnen niet zo, maar het gaat wel sneller dan zon­ doorbellen. der die POKE's. Andere mogelijke waarden zijn voor 1200 Mochten wij er ook niet uitkomen, dan verhuizen wij uw brief Baud: 83, 92, 38, 45 en IS; voor 2400 naar de 'lezers helpen lezers' rubriek. Misschien dat iemand Baud: 37, 45, 14, 22 en 31. anders wel een oplossing kan aandragen. Deze POKE's zouden - volgens het MSX ROM-BIOS Handboek - de fre­ Goede vraag. En, om met de deur in huis qtlenties van de signalen die naar de tape .COM, .EXE of .BAT? te vallen, de volgorde die u in uw uitge­ gestuurd worden verhogen; bij het laden breidere brief veronderstelde is onjuist. stelt de MSX-computer zelf vast welke Naast mijn MSXl krijg ik binnenkort de Baudrate gebruikt is, een aparte loader is beschikking over een PC/XT. Ter voorbe­ DOS hanteert de volgende prioriteiten­ niet nodig. Nog een voordeel: mijn tekst­ reiding ben ik al een tijdje in de boeken lijst: Eerst wordt er gekeken of er een verwerker - WDPRO van Kuma - gedoken. Bij het maken van een batch­ .COM versie is; werkt er ook mee. Gewoon eerst de programma om te voorkomen dat mijn Als dat niet het geval is, dat komt een POKE's geven en vervolgens WDPRO harde schijf per ongeluk door mijn huis­ eventuele .EXE aan de beurt; loaden en starten. Bestaan er ook speed­ genoten gefonnateerd zou worden kwam Mocht die er ook niet zijn, dan zal een saves - voor tape - die het nog sneller echter het volgende probbleem aan de .BAT batchfile uitgevoerd worden; doen? En hoe kan ik daaraan komen? orde: Bestandsnamen met de extensie Tenslotte, als er geen .BA T aanwezig is, .COM, .EXE of.BATworden alsexteme dan volgt een 'BAD COMMAND' fout­ David Griffioen, Amsterdam commando's gezien. Voor het uitvoeren melding. van een extem commando dient de naam Uw slimme plannetje om via een FOR­ Brrr... Eigenlijk zijn we hier op de re­ zonder de extensie ingetikt te worden. MAT.BAT de inderdaad levensgevaar­ dactie helemaal niet zo blij met al die Stel nu, dat er in een directory de volgen­ lijk FORMAT.COM of FOR­ speedsave-truuks. Want zo'n 'snelle de bestanden staan: MAT.EXE - welke, dat is afhankelijk cassette' is meteen ook een stuk lastiger FORMAT.BAT, FORMAT.COM en van uw DOS-versie - af te schermen in te lezen op een andere recorder. De­ FORMAT.EXE, gaat dus niet op. gene die bij ons de lezers-inzendingen hoe zit dat dan met de prioriteiten? Uw tweede plan echter, om FORMAT afhandelt beweert altijd dat de achter­ Welk van deze drie wordt na het comman­ te hernoemen als XFORMAT en mid­ stand daarbij - die maar nooit ingelo­ do FORMA T uitgevoerd? dels een batch-bestandje met de naam pen lijkt te worden - juist aan die pro­ FORMAT.BAT de zaak afte vangen is bleem-tapes ligt, en dat klopt ook wel. George Janse, Amhem wel uitvoerbaar. Maar goed. Om te beginnen, sneller dan Sterker nog, dat is de manier waarop 4000 Baud kan niet op een MSX. En ook een PCTOOLS dit probleem te lijf voor hen die minder bekend zijn met LEZERSBRI EVEN gaat. Overigens, het is inderdaad een deze materie: de Baud is een eenheid uitstekend idee om het FORMAT- waarin de snelheid van seriële over-

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 84- -

dracht wordt gemeten. Zo'n serieel sig­ technischer uit te drukken, iedere cyclus om signalen van 8000 en 16000 Hertz te naal kenmerkt zich door het feit dat de van zo'n twaalfhonderd Hertz-toon is genereren. Daar mag dan wel iets de bits stuk voor stuk worden overge­ één enkele O. Per seconde kunnen er hand mee gelicht worden, 16010 Hertz stuurd, hetgeen bij onze MSX'en - met dan ook 1200 nullen van de cassette ge­ zal ook nog wel als één herkend worden, een 8-bits tekenset - inhoudt dat er lezen worden, bij 1200 Baud. maar daar zijn grenzen aan. Waar die acht bits nodig zijn om één byte - één Natuurlijk kunnen de één-signalen niet grenzen liggen wordt grotendeels be­ enkele letter, cijfer etcetera - op te te­ sneller dan de nullen worden ingelezen, paalt door dat eerder genoemde stukje kenen. Een snelheid van 4000 Baud ook daarvan kunnen er 1200 per secon­ machinetaal in de BIOS, waar we dus komt overeen met 4000 bits per secon­ de worden gezien. Met andere woor­ eerlijk gezegd geen snars van begrijpen. de, dus ruwweg mag men stellen dat een den, omdat de één een 240O--Hertz sig­ Uitproberen is het devies! Baudrate van 1200 - de standaard-snel­ naal is wordt iedere één door twee cycli De tweede beperkende factor is echter heid waarmee een MSX cassette's be­ van de toon weergegeven. nog veel directer. Als we met 4000 Baud schrijft - overeenkomt met 120 tekens Bent u daar nog, na dit wat technisch in­ werken, dan is de toonhoogte van de één per seconde. Ruwweg, omdat er ook za­ termezzo? Mooi. al 8000 Hertz, een erg hoge toon. De ken zoals headers op de cassette gezet Dan gaan we nu weer terug naar de vijf meeste data-recorders zullen bij die moeten worden, die ook hun tijd eisen. POKE's, waar onze briefschrijver het toonhoogte al een hoop signaalverlies over had. Om het niet al te ingewikkeld geven, zoveel, dat het foutloos terugle­ Om die 4000 bits per seconde - zo'n te maken zullen we die vijfde POKE - zen van het signaal niet meer zeker is. 500 tekens per tel - te kunnen lezen of die met de lengte van de header, de Nu kunnen we dat wel weer ondervan­ schrijven zijn er twee signalen nodig, voorlooptoon, te maken heeft - zelfs gen door de simpele data-recorder te eentje om de nul voor te stellen en een maar negeren. De andere vier geheu­ vervangen door een HIFI-deck met andere om de één weer te geven. Daar­ genlocaties echter vallen in het systeem­ Dolby en dergelijke, maar dan lijkt het bij steekt er meteen een naar addertje gebied van de MSX. In feite zijn het ons dat men dat geld beter kan uitgeven onder het gras, als we het hebben over twee paren van ieder twee bytes, die te­ aan een disk-drive. Dan is men in één het begrip 'signaal'. zamen de lengte van de signalen voor de keer van alle problemen verlost. Data­ Als we om te beginnen het simpel voor­ nul en de één op de cassette bepalen. En recorders zijn goedkoop, maar hebben stellen, dan zijn die beide vereiste signa­ aangezien de MSX in staat is om - bin­ nu eenmaal hun grenzen. len gewoon toonhoogten. Uitgaande nen bepaalde grenzen - zichzelf in te van 1200 Baud wordt een 0 voorgesteld stellen op de Baudrate van een binnen­ Konami plagiaat? door een toon van 120n Hertz en een 1 komend signaal kunnen we, door deze door een toon van 2 "Hertz. Bij 2400 adressen om te POKE'n, onze eigen Tot mijn grote verbazing las ik in MeM Baud - de tweede _, de MSX stan­ save--snelheid bepalen. 23 betreffende de Konami-speloplossin­ daard ondersteunde cassette--snelheid Daarbij worden die twee--byte getallen gen wedstrijd uw commentaar, waarin - worden dat respectievelijk 2400 en gebruikt om de duur van het signaal te door u gesuggereerd werd dat er sprake 4800 Hertz. Alleen, daarmee zijn we er besturen, in een behoorlijk complex zou zijn van plagiaat. Door het feit dat nog niet. stukje BIOS-machinetaal. Omdat de ti­ mijn inzending met naam en toenaam in Stel je eens voor dat je een MSX voor de ming nauw luistert is de programmering één adem werd genoemd met andere in­ gek houdt en laat denken dat er een cas­ daar alles behalve overzichtelijk, men zenders, die naar uw mening gebruik heb­ sette ingelezen moet worden, om daar­ compenseert voor allerlei kleine afwij­ ben gemaakt van een elders gepubliceer­ na één lange toon van 1200 Hertz via de kinkjes die bijvoorbeeld kunnen ont­ de kaart, ontstaat de indruk dat zulks ook cassettepoort aan te bieden. Wat zal de staan doordat ook de Control-Stop bij mijn werk het geval zou zijn. Het is ech­ computer daar d~n van kunnen maken? toetscombinatie nog moet worden ge­ ter voor de volle honderd procent een ei­ Natuurlijk zal de machine - als we ten­ honoreerd. Anders zou de gebruiker gen product, waar heel veel tijd en inspan­ minste op 1200 Baud werken - begrij­ een save nooit kunnen onderbreken. ning mee gemoeid is geweest. Mijn uit­ pen dat het hier om het nul-signaal gaat, Het gevolg daarvan is, dat de samen­ gangspunt was de kaart, zoals die in het maar de hamvraag is 'hoeveel nullen'? hang tussen die te POKE'n waarden en spel op te roepen is, geheel in eigen stijl en Immers, als er meerdere nullen achter de Baudrate niet helder is. Daar hebben met gebruik van eigen creativiteit vonn ge­ elkaar op de tape staan worden die niet meer mensen last van gehad, blijkens geven, gebaseerd op de eigen spelervarin­ van elkaar gescheiden door een ander het feit dat het door de briefschrijver gen en de eigen belevingswereld, uitge­ signaal. uitgeprobeerde programma blijkbaar werkt in de begeleidende tekeningen. Ik Om dat uit te leggen moeten we even de 4000 Hertz niet kon halen. De door zou het zeer op prijs stellen als dit in uw een stukje natuurkunde boven tafel ha­ hem genoemde waarden voor 1200 en volgende nummer zou worden rechtgezet. len. Een geluid is namelijk niets anders 2400 Baud zijn wel correct, die staan dan een trilling in de lucht, waarbij het ook in de technische documentatie ver­ Richard Duijnstee, Gouda aantal trillingen per seconde de toon­ meldt. Na dit hele verhaal komen we nu hoogte bepaalt. Zo is een toon van 1200 dan eindelijk terug op de vraag van Da­ Hoewel er in principe niet gecorrespon­ Hertz een hoge E, een hoge toon op de vid, namelijk of het nog sneller kan dan deerd kan worden over het oordeel van viool, waarbij de lucht met een frequen­ 4000 Baud. Het antwoord daarop is ech­ de jury, willen we bij deze toch een uit­ tie van 1200 keer per seconde trilt. Bij ter niet eenduidig te geven. zondering maken. De inzending in 2400 Hertz - weet u nog, de waarde die Enerzijds hangt alles af van de nauw­ kwestie viel juist op door de fraaie teke­ de 1 voorstelt - is dat trillingsgetal 2400 keurigheid waarmee de MSX in staat is ningen. Het is niet onze bedoeling ge­ keer per seconde. om de signalen te timen. Stel dat we met weest deze inzending van de heer Duijn­ Voor onze MSX nu is ieder van die tril­ een snelheid van 8000 Baud zouden wil­ stee als plagiaat ten tonele te voeren. lingen één enkel getal. Of, om het wat len werken, dan moeten we in staat zijn Onze excuses.

MSXlMS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 85- Open Kaart

In deze rubriek wordt de we­ Deze tweede aflevering van Open Kaart kaart is nog steeds populair. Vooral om­ reld van de PC-uitbreidings­ behandelt een aantal algemene zaken dat deze kaart een goedkoop alternatief met betrekking tot video-standaarden. is voor liefhebbers van kleur. Er worden kaarten nader bekeken. En Tevens wordt de AGA-graphics adap­ namelijk 16 kleuren ondersteund. dan niet zozeer wat er aan ter - te vinden in de diverse PC-klonen De 'G' in CGA kan op twee manieren kaarten verkrijgbaar is, van Commodore - onder de loupe ge­ worden benut: lage-resolutie graphics maar meer de technische nomen. met vier kleuren, of hoge-resolutie gra­ kant ervan. Wij op de redac­ AGA staat voor Advanced Graphics phics met twee kleuren. Groot minpunt Adapter, deze adapter is in staat om van de kaart: de Y-resolutie is beperkt tie stuiten namelijk vaak op twee soorten monitoren te besturen: tot 200 punten. In de vierkleuren-mode kaarten met talloze dipswit­ Hercules (TTL) en CGA (RGB). Ook is de X-resolutie 320 punten, in de twee­ ches, zonder dat we precies deze termen komen in deze aflevering kleuren-mode is de X-resolutie 640 weten wat ze doen. Behalve aan de orde. punten. De Y-resolutie blijft in beide die dipswitches - kleine tui­ modes gelijk, de reeds genoemde 200 punten. melschakelaartjes, meestal Video-normen acht op een rij) - kan men PC's en software gaan vaak vergezeld De eerste CGA-kaarten hadden twee ook nog de zogenaamde van kreten zoals CGA, Hercules, VGA, uitgangen: een RGB- en een compo­ 'jumpertjes' aantreffen, een MDA etcetera. Deze termen duiden siet-uitgang. Tegenwoordig zijn ze variant hierop met precies verschillende video-standaarden aan, meestal gecombineerd in één enkele 9- dat wil zeggen defmities van beeld­ pins uitgang. De composiete uitgang dezelfde problemen: wat schermaansturing. U kiest uw video­ maakt het mogelijk om een 'gewone' doet het allemaal? Deze ru­ kaart afhankelijk van doel van aanschaf, huiscomputer monitor aan de PC te briek moet daar een oplos­ bijvoorbeeld tekstverwerking, grafisch hangen, of, indien gewenst, een moder­ sing voor bieden; van alle ontwerpen of DTP (desktop publis­ ne kleurentelevisie, eentje met externe populaire - en minder po­ hing). video-ingang. Daar houdt de keuze echter niet bij op: De RGB-uitgang voorziet in aansluiting pulaire - kaarten gaan we zoveel kaarten, zoveel monitoren! Een op een RGB-monitor, waardoor een uitzoeken wat die dipswit­ Hercules-kaart verwacht een speciale gescheiden overdracht van rood, groen ches, jumpertjes en andere TTL-monitor, een CGA-kaart ver­ en blauw (vandaar de naam RGB) zaken precies betekenen wacht - onder andere - een RGB­ wordt gerealiseerd; dit resulteert in een en hoe ze ingesteld kunnen monitor. En ondanks het feit dat de con­ aanmerkelijk beter beeld. Variatie die nectoren van deze monitoren identiek ook wel voorkomt: RGBI, de I staat dan worden. zijn (hoe verzinnen ze het!), is het zéér voor intensiteit. onverstandig om een TTL-monitor op een CGA-kaart aan te sluiten, of omge­ Hercules keerd! Het hoeft niet desastreus te zijn, maar het kán wel. Een van de eerste aanvallen op de IBM­ standaard kwam van Hercules. Hercu­ MOA les onderkende het probleem dat een maximale resolutie van 640 bij 200 MDA staat voor Monochrome Display beeldpunten eigenlijk niet geschikt was Adapter, de eerste video-standaard in voor representatieve graphics. Vandaar de vroegste PC's. Zoals de naam al doet dat de Hercules-kaart werd geïntrodu• vermoeden had de kaart geen kleur, be­ ceerd, een mateloos populaire kaart die langrijker echter was het gebrek aan door vele klonenbouwers is overgeno­ grafische mogelijkheden. De MDA­ men. De meeste klonen van dit moment standaard voorzag alleen in tekst, gra­ beschikken over een Hercules - of phics waren toendertijd door de heren daarmee compatible, ook kaarten wor­ van IBM nog niet uitgevonden ... den gekloond - kaart. eGA De Hercules-standaard ondersteunt 720 bij 348 punten, voldoende voor veel Een computer zonder grafische moge­ grafische toepassingen. Kleur is niet be­ lijkheden, dat kon natuurlijk niet zo blij­ schikbaar, de hogere resolutie heeft ven. Ook IBM zag dat in en al spoedig echter wel een mooiere letter tot gevolg PC, XT EN AT werd de CGA-kaart ingevoerd: Color met als consequentie dat het op een HARDWARE-CONFIGURATIE Graphics Adapter. Een inmiddels ach­ Hercules-kaart prettig tekstverwerken terhaalde video-standaard, maar de is. Een letter bestaat op een Hercules-

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 86- kaart namelijk uit 9 bij 14 punten, op de Dual-sync en multi-sync Wanneer de AGA-kaart op één van bo­ CGA-kaart is de letter uit 8 bij 8 punten venstaande configuraties wordt inge­ opgebouwd. De term multi-sync is al eerder in dit ar­ steld, blijft het noodzaak om de PC zelf tikel voorgekomen en kan in één adem óók te vertellen dat er in de kleuren- cq. Op een Hercules-kaart dient een zoge­ met de term dual-sync worden ge­ monochrome mode wordt gewerkt. naamde TIL-monitor te worden aan­ noemd. Al die verschillende monitoren Dit gaat met behulp van switch 5 op het gesloten, dat zijn de monochrome mo­ hebben verscheidene fabrikanten op het moederbord. Zet deze switch op On nitoren die tegenwoordig voor zo'n 250 idee gebracht om monitoren te maken voor kleur-gebruik en op Off voor mo­ gulden te koop zijn. TIL-monitoren die voor twee of meer video-standaar­ nochroom. zijn er in vele maten en kleuren, onder den bruikbaar zijn. Dual-sync monito­ De AGA-kaart kan desgewenst ook andere groen, amber en wit. ren kunnen doorgaans op MDA-, softwarematig worden omgeschakeld. CGA- en Hercules-kaarten worden Dit gaat met behulp van het bijgelever­ de programma VSET. Dergelijke instel­ EGA aangesloten, multi-sync monitoren wer­ ken meestal met MDA, CGA, Hercules lingen blijven echter niet bewaard, als IBM zelf zat ondertussen ook niet stil en en EGA. De allernieuwste generatie men de machine uitzet. introduceerde de EGA-kaart: Enhan­ multi-sync monitoren ondersteunt ced Graphics Adapter. daarnaast ook VGA. Meer Open Kaart Een MDA- en CGA-compatible kaart Hoewel dergelijke monitoren wat duur­ met meer grafische mogelijkheden: 64 der uitvallen dan vergelijkbare model­ Tot zover deze aflevering van Open kleuren en een resolutie van 640 bij 350 len die slechts één standaard aankun­ Kaart. Vergeet niet dat deze rubriek punten. nen, worden ze toch steeds populairder. ook voor vragen gebruikt kan worden, In deze hoge-resolutie mode zijn alle daarvoor staat onze postbus ter beschik­ kleuren beschikbaar, wat fraaie resulta­ De AGA-kaart king. ten oplevert. Bekende plaatjes uit de Deze postbus kan echter ook worden hoogtijdagen van de EGA-kaart zijn de De AGA-kaart is een grafische kaart gebruikt om uw informatie naar toe te baviaan, de fruitschaal en het die in diverse Commodore-klonen te sturen, dat wil zeggen informatie over (zwart/wit) dorpsgezicht; welke beurs­ vinden is. De AGA-kaart combineert kaarten waar wij misschien niet over be­ bezoeker kent ze niet? CGA en Hercules op één monitor, zon­ schikken. De EGA-kaart dient op (alweer) een der dat daar een speciale dual-sync mo­ Een copietje met daarop de dipswitch­ nieuwe monitor te worden aangesloten: nitor voor nodig is. Op de AGA-kaart standen en de functie van de kaart is de EGA-monitor. Dit omdat er weer kan daarnaast naar wens een TIL-, meestal al voldoende, en wie weet helpt een nieuwe aansturing wordt gebruikt, RGBI- of composiet-monitor worden u er een andere lezer mee. Alvast be­ de digitale RGB. Voor hen die het wis­ aangesloten. dankt. selen van monitor beu zijn werd de mul­ ti-sync monitor ontworpen - zie later. De AGA-kaart heeft 8 dip switches, waarvan switches 6 tot en met 8 niet om­ VGA gezet mogen worden. Hoe ze dienen te staan kunt u in figuur 1 zien. De nieuwste video-standaard is de De andere switches worden gebruikt om VGA: Video Graphics Array. VGA de AGA-kaart hardwarematig in een maakt weer gebruik van de oude ver­ bepaalde video-stand te zetten: zie fi­ trouwde analoge aansturing, met als ge­ guur 2. volg dat een EGA-monitor niet bruik­ baar is. Een VGA-monitor kost al gauw een kleine tweeduizend gulden. Voor Switch 11 Stand 1 die prijs krijgt de klant wel meer dan een kwart miljoen kleuren - 262.144 om pre­ cies te zijn - en een maximale resolutie 7 On van 840 bij 400 punten. De gebruikte let­ [JIJ[]8 On ter in de tekst-mode is daarnaast erg Figuur 1, de vaste in- mooi, zodat VGA een goede toekomst stellingen van de AGA- heeft. kaart.

Verder

Naast bovengenoemde video-stan­ Mode Sw-1 Sw-2 Sw-3 Sw-4 Sw-5 daards zijn er nog een aantal minder be­ kende, zoals PGA en PGc. Verder zijn Monochroom On Off On Off Off er een hoop afwijkende formaten ver­ Mono emulatie Off Off On Off Off krijgbaar, zoals A3- en A4-beeldscher­ Kleur Off On On Off Off men. Dergelijke specialistische video­ Composiet Off Off Off On Off/On· aansturingen zullen we in deze afleve­ • Off indien monochroom, On indien kleur. ring van Open Kaart verder negeren. Figuur 2, mogelijke instellingen van de Commodore AGA-kaart. Mogelijk iets voor een andere keer.

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 87- Iemand die een BASIC prog. van 30 Contact met MSX-ers door het hele I/U'tjes regels naar ML kan vertalen. tel. land. tel. 02510-35398 (vragen naar 058-151800. Bart). 1I/0'tjes zijn kleine advertenties voor parti­ Kontakt met MSX-er met belang­ Iemand die mijn NMS8245 kan uit­ culieren. Als u iets zoekt, of juist iets kwijt stelling voor fractals. W. W. Troost. breiden tot 256K zonder verlies van tel. 020-438106. slots, tegen vergoeding. tel. 04998- wilt, op computer-gebied, plaats dan een 95000. Wie breidt mijn Philips MNS8250 I/O'tje. Gebruik daarvoor de antwoordkaart uit tegen redelijke vergoeding? tel. Philips NMS1210 of 1211 RS232C uit dit blad. I/O'tjes zijn gratis voor abon­ 04120-42940 na 20u. interface met software. tel. 010- 4701534. nees, anderen betalen voor deze service MSX muis I 65,-. tel. 08360-28469 (Frank). Kontakt met MSX-2 gebruikers slechts f 5,-. door het hele land. W. v. Dijk, Pau­ De redactie behoudt zich het recht voor MSX-2 programmma voor compe­ lus Potterstr. 307, 2526 SX Den titiestanden en logo. tel. 05730- Haag, tel. 070-804700. I/O'tjes zonder opgaaf van redenen te wei­ 6907. Mensen met de Philips muziekmod. geren. Gezien de omvang van het illegale Gez: Sony HBF700P niet duurder voor uitw. muziekst. tel. 05407-2047 copiëren zullen alle aanbiedingen van soft­ dan f 800,-. tel. 02521-11840. (Michel). ware - ook als dit samen met hardware ge­ Wie kent methode om Toshiba kev­ Kontakt met MSX-2 gebruikers. tel. board aan te sluiten op Philips mu­ 02297-3443. beurt - worden geweigerd. ziekmodule? tel. 03472-1540. Slechts zelfgeschreven programma's mo­ Wie kan mijn NMS8245 uitbreiden Contact met MSX-2 gebruikers om­ tot 256K tel. 05759-4060 (Martijn). gen tegen een niet-commerciële prijs geving Heerlen, alleen disk (dubz.). Schrijf nar Joris, Einderstr. Ic, 6414 Hulp bij het laten samenwerken van worden aangeboden. NGHeerlen. Wordperf. en VW-0030 printer. vd. Ook andere commerciële advertenties wor­ Bosch, Haydnlaan 22, 2253 CV Gezocht: Demo program m's en ge­ Voorschoten. den geweigerd, evenals I/O'tjes met een digitaliseerde beelden. Stuur uw postbus- of antwoord-nummer. lijst naar H. Bergsma, F. Schurerwei Kontakt met MSX-2 gebruikers 6, 8915 DM Leeuwarden. omg. Eindhoven. tel. 040-534410. Vermeld altijd uw volledige adres op de ant­ Philips NMS1160 keyboard voor Gezocht kontakt met alle MSX-ers woordkaart, ook al wilt u slechts met uw te­ musicmodule. J. Leppers, Kelle­ (ook uit België). H. Bijkerk, Melis lefoonnummer in deze rubriek worden op­ nerstr. 164, 6042 XK Roermond. Stakelaan 1478, 2541 ES DEn Haag. tel. 070-291006. genomen. Kontakt met Midi / MSX-2 gebrui­ kers. Midi interface / muziek modu­ Music module voor een redelijke le tegen redelijke prijs. tel 030- prijs. Bellen naar Ennie, tel. 080- 523897. 223695. INPUT Jong MSX-erzoekt kontakt met an­ dere MSX-ers in West Vlaanderen. MSX printer geschikt voor Sony MSX8280 tegen redelijke prijs. tel. Printer voor mijn MSX-2. Max. tel. 065/514064 België. HBF9 MSX2 disk gebruikers. J. 08303-15126. 1250,-. tel. 043-479414 (Scott). Schoonakker, v. Blankenheimstr. SAM (Silicon Animation Machine) 154,3132 VD Vlaardingen. 'MSX-ERS die gebruik maken van MSX-l + datarecorder. Omgeving Atari sr. tel. 01640-45334 vragen een disk. tel. 053-772581. Deventer 05700-28165. naar Paul-Willem. MSX printer compl. met kabel rui­ len tegen synth. keyboard Yamaha Kontakt mit MSX usern aus den Kontakt met MSXl en MSX2 disk­ Kontakten met diskusers (MSX). PSSS70. tel. 010-4324937 na 18u. Niederlanden. Bin 13 Jahre. Jan Su­ gebruikers. tel. 020-903382. N. de Zeeuw, Europalaan 142,5623 etfeld, Hardenbergstr. 11 0-4720 AA Eindhoven (ook buitenland). Turbo Pascal programma's voor Beckum. Discdrive, printer, turbo 5000 voor tel. 040-451544. MSX op 3.5" disk. R. Camies, Mul­ Philips MSX1. Brouwerstr. 036 tatulistr. 27, 9602 Ba Hoogezand. Melos Echo Plus trt. Sematrans 202 Nieuwe Pekela. tel. 05978-45749. Gezocht kontakt met mede MSX-2 modem. Ruilen voor MT. Telcom. Michel. freaks in heel Nederland. Bel Nu!!! Kontakt met mede VG8235'ers in tel. 020-6659285. tel. 04709-3989 (Erik). Emmen. tel. 05910-21468 (Martijn). Is er iemand die liedjes op cassette Ik krijg mijn Eprom-I?rogrammer heeft voor MSX, zoja bel dan 01830- MSX printer VW0020 omg B.O.Z. MSX-Listingboek nr. 1 evt. te ruilen (Elektuur '87 maart) met werkend. 25636. tel. 01640-40689 vragen naar Falco. tegen List. boek nr. 2 (heb ik dub­ Wie kan mij helpen?? J. Kollner. tel. bel). tel. 079-416226. 04904-13276. Kontakt met Sony Hitbit F700D Contact met MSX-2 gebruikers MSX2 diskgebruikers gezocht. (disk 3.5") in Leiden en omg. A. Kontakten met mede MSX1 en 2 Leden MSX-c1ub (gratis) omg. Schrijf naar: Paul Bedaux, Gerrit­ Verhagen, Bosrode 27, 2317 BN diskgebruikers, liefst na 19u, tel. Gouda-Randstad. oa. clubdagen. tenweg 10, 5916 SB Venlo. tel. 077- Leiden. 071-317668. Bel 01827-2272, vragen naar Arjan 518180. Prosman. Prijsopgave en info over 256K mem. Kontakt met MSX2 diskgebruikers MSX2 Philips NMS8250, kleuren­ map. voor NMS8250. Schout Kelle­ omg. Delft. tel. 120336 Jan. Kontakt gezocht met MSX2-ers monitor. tel. 05197-1859. nerstr. 164, 6042 XK Roermond. (diskdrive) in Leeuwarden. tel. 058- Wie geeft mijn NMS8250 een 256K 129662 (Jan Hein). Wie kan mijn NMS8245 uitbreiden Sony HB 7ooP-ers in omg. Soest. mapper (verg.). J. Leppers, Kelle­ tot 256K tegen redelijke vergoe­ 02155-22529 vragen naar Jan-Cees. nerstr. 164, 6042 XK Roermond. Kontakt met MSX-2 diskdrive be­ ding. tel. 08373-12523 na 18u (Bart­ zitters. Marco Pont, Schavenmo­ Jan). Philips muis voor MSX. tel. OSS- MSX-k1eurenmonitor. Een losse lenstr. 47, 6824 AB Arnhem. tel. 410912. Philips diskdrive (OS, DO) MSX. 085-455468. C..ontact met PC gebruikers. tel. tel. 01802-3521 na 18u. 08370-10376. Kontakt met MSX mensen die ra­ Wie helpt mij aan een programma diokom. decoderen RTrY/CW Ik zoek de diskdrive interface van de om van disk naar tape te zetten en doen omg. Utr., A'foort, Zeist, Hilv. Sony HBD-50. tel. 070-521506, vra­ andersom ook? tel. 04116-75659. LEZERS tel. 03404-55771. gen naar Michel. ADVERTENTIES Commodore 64 met datarec. of Brother HR-5 printer, max. f 150,­ Ik betaal f 5,- voor een docking­ diskdr. Evt. ruilen voor MSX met MSX EN MS-DOS wil ik daarvoor bet. tel. na 18u. comp. en Elite (cass.). tel. 075- datarec. tel. 070-664378. 01652-15437. A. Jansen. 283922 na 19u, vraag naar Ed.

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 88- OUTPUT Camp. VG8020/40 printer Canon Zelfgem. programma om bv. Toshiba HX-MUI 901 muz. key­ T22A cas. D6450 1 500,-; tel. 03240- woordjes in te oefenen voor talens­ board, LOl cursus keyboard, Yashi­ Philips VG-8010 MSX camp., data­ 36426. tudie. Tel. 05220-54053. ca MSX1 camp., N1l curs. mach. rec., joystick. P.n.o.t.k. tel. 01107- taal, Philips dat. rec. tel. 070-502344. 2012 Eelke. Toshiba HX-10 (2 slots), datarec. Philips VG8020 met datarec. en Sony HBD-50 drive, div. bandjes. handleiding MSX-basicboek. Prijs MSX2 Philips VG8235 1 jr. oud met MSX 8020, datarec., boeken en joys­ prijs / 600,-; tel. 01819-17978 na 19 1500,-; tel. 070-249458 Frank. boeken. Prijs 1 999,-. tel. 020- tick. Tel. 078-177328 Arjan. uur. 425744. Aangeboden: USAS Rom-pack MSX VG8010, datarec., Arcade MSX VG8020, cas., listingsboek, (Konami) z.g.a.n. 1 50,-. tel. 03465- Sony MSX camp. HB501P en disk turbo joystick, VW0020 printer en handboeken, MSX-boeken. Prijs 67580 (Maarssen). HBD50 en printer PRN-C41 alles in lektuur 1 600,-; tel. 040-837247. 1500,-; tel. 04120-22773 alleen na 18 koop 1 1200,-. tel. 010-4559781. uur. 1 mnd. oude MSX2 8255, kl. moni­ NMS 8255 2 drives, VS0080, tor, joystick enz. met 100 disks en Philips 8255 MSX2, printer VW0020 en joystick 1 200,-; tel. 8250, 128K uitbr., datarec., man., handleidingen, vraagprijs 1 2500,-. NMS1431, kl. man. CM8802, boek, 04997-73100 na 18 uur. boeken, tijdschr. evt. ook apart tel. 058-128866. in één koop, 1 2500,-, ook los aang. 11450,-; tel. 08360-32674. tel. 04950-344921. Philips VG802Ocomputer, datarec., Wegens aanschaf NMS8250 aange­ joystick, basic leerboek. Vr.prijs Philips groen monitor (MSX). boden: NMS8245 met software, Een Philps spelcomputer G7200 + f 450,-; tel. 030-515879. I.z.g.s. 1 150,-. J .L. Leppers, Kelle­ boeken en garantie. tel. 070-834650. 3 spellen. tel. 02510-36243. nerstr. 164, 6042 XK Roermond. SVI-738 X'press, diskdrive, Kenwood 2000.0.30 converter Philips VG8020, datarec., joyst. I NMS1431 printer, 20 disk. en boe­ 8235 MSX-2 1 675,-; NC drive VClO.118.00 17300 telex converter jaar oud in org. verpakking + stof­ ken. Compl. 1 1600,-; tel. 010- 1600,-; tel. 02159-35446. Y AES4FC-700 antenne tuner, hoes. Vr. prijs 1 399,-. tel. 08360- 4280261. MSX2 8245 monitor gr., Philips 31050. Goldstar FC200 MSX camp. zonder joystick, Teletron 1200 modem, Da­ Philips NMS 8250, printer VW0020, joysticks, zonder rec. ivm aanschaf tarecorder Philips. tel. 05202-19468. Philips diskdr. VYOOlO/11, half jaar kl. monitor, datarec., muis, joystick MSX-2 1 200,-; tel. 010-4821913. gar. ivm. pc-privé. Pr. ca. 1525,-. tel. en boeken. Prijs 1 1600,-; tel. 010- Originele Maze of Gallious en 020-828273. 4749439. Div. progr.'s (zelfgemaakt) hypo­ Vampire killer. tel. 02286-2197. theek, autokosten, energieverbr., /40,- p. stuk. MSX2 MNS8220, 1300,-.40/80 gr. Sony HB201P, Philips NMS vaste lasten, database e.a. Tel. man. Slipstream 1 75,-. Kleuren­ 1510/00, Philips VW0030, prof. kl. 05220-54053. General Electric printer, MSX ka­ man. P AL/NTSC Novex 1 400,­ man .• boeken, tijdschriften en ka­ bel, papier,f250,-. tel. 08303-18552. (RGB niet Sony HD700D camp.). bels. P.n.o.t.k. 01862-3108. 50 Diskettes 3.5" voor / 350,-; tel. tel. 023-282758. 04765-3254. Nieuwe MSX2 NMS8255 jaar gar. JVC MSX camp., datarec., joyst., Slechts f 1195,-. Nieuwe modem Philips MSX2 camp. (Wegens tijd­ boeken. w.o. MCM's. Weinig gebr. MSX-1 VG8020, disk HBD50, prin­ NMSl255 slechts / 195,-. Kl. moni­ gebrek). Prijs /800,- (z.g.a.n.). tel. 1365,- tel. 020-716552. ter VW020, monitor Amber. Prijs tor CM8533 / 695,-. Printer 01727-5421. 1900,-; tel. 079-512127. NMS1421 met gar. 1 595,-. tel. 020- Sony MSX-2 F700 met ingeb. disk­ 464423. Sony MSX2 HB700P, Philips mono­ drive, kl. man., printer, GE muis, Vectrex Spelcam. ingeb. monitor, monitor, datarecorder, muis enz. in joyst. Prijs 1 1700,-; tel. 02290-31922 10 spelcas. en joystick 1 125,-; tel. Gedigitaliseerde plaatjes. 13 stuks één koop /1600,-. tel. 010-4219666. na 18 uur. 02526-86624. op een disk 1 15,- incl. disk en por­ to. tel. 03429-2747 tussen 18 en 21 MSXl computer Toshiba HX-1O Philips NMS8255, 2 dr. 256 K MSX-er ruimt op! Boeken, tijdschr. uur. 64K RAM, joystick, data rec. ca. Nieuw plm. {4500,- nu voor 11000,­ en diskettes. Tel. 01805-1522 na 19 (280,-. tel. 04928-1451 (vragen naar ; tel. 035-23 224 na 19 uur. uur. Sony MSX1 HB75P incl. HBD50 Niels). drive 1 650,- in t>erfecte staat mt. Philips MSX groen beeld man., MSX-1 computer VG-8020 1 300,-; telcom module meuw!! 1 199,-. tel. MSX2 NMS8220, datarecorder. NMSl255 modem, Toshiba Matrix tel. 045-218659. 043-472539 na 18 U. p.n.o.t.k. tel. 04937-2536, Bas v. Ge­ printer. Tel. 02907-4037. leuken, Kloosterweg 11, Someren. Daewoo quick-diskdrive. Tel. 020- D6450 datarec. z.g.a.n. i.v.m. disk Toshiba plotter/printer compleet. 415080. /90,-. tel. 02507-19173 na 16 U. Philips VG8020, Quick Disc t.e.a.b. Vaste prijS 1300,-; tel. 05178-16626. tel. 079-169203 na 19 U. vr. n. Rob. Machinetaal boeken o.a. Rodney MSX B-drive enkelzijdig met aan­ Goldstar FC-200 datarec. Philips, Zacks en MSX red baak. Tel. 020- sluitkabel, vr. prijs ( 250,-. Sony Philips monitor man. met geluid en joystick, boeken. P.n.o.t.k. tel. 415080. RGB-kabel voor HBF700, 1 39,50. kabels. J.L. Leppers, Kellenerstr. 05270-1247 Arjan. tel. 08860-73859. 164, 6042 XK Roermond. Toshiba keyboard, cartridge. Vrij­ Sony 3.5 inch diskdrive en interface. wel niet gebruikt / 200,-; tel. 020- MSX2 NMS8220 datar. 8 mnd. oud De Weerter uitvinder? Bekend via Vaste prijs 1 400,-; tel. 070-202254 415080. (z.g.a.n.) wegens aanschaf 8280, de wonderwereld. Info: P.O. box na 18.30 uur. prijS /475,-. tel. 04744-1788. 10022.60009A. tel. 04950-33281 in MCM uitgaven 1 t/m 22 en listing­ Weert. Jas Favie. MSX-2 Philips NMS 8220, datarec., boek. Vaste prijs / 60,-; tel. 020- NMS8220 MSX2 met 3.5 inch disk­ regelb. adapter. Alles in org. ver­ 415080. drive, interface, 10 diskettes, boek: MSX18020 + datrec. NMS1510 + pak. met kabels en boeken. Vr.prijs 1950,-. Inl. 020-954047. stofhoes + 3 cassettes, MSX boek. 1450,-. Harm Schouten, Ottersum­ MSX-2 Sony F700P, Philips nog 5 mnd. gar., wegens aanschaf seweg 39, 6591 CJ Gennep. VW0030 printer, Philips datarec. Sony MSX2 F700P monitor groen, MSX2, / 350,-. tel. 01833-1094. Tel. 08370-10376. joystick, tekentablet, 50 tijdschr. 10 B-drive Philips VY0010, keyboard disks. 1 900,-. tel. 040-523879. MSX2 Philips NMS 8220, datarec .. Toshiba HXMU901, MSX-boeken. Philips NMS 8220, 64 Ram uitbr. joystick, boek, tijdschriften, 8 mnd. Z.g.a.n. met garantie. Tel. 020- f 450,-; Philips diskdr. (VY0010), MSX1 Sony HB75P met handlei­ oud, in één koop 1 550,-. tel. 010- 828273. Interface 1 300,-; tel. 020-426335. ding. 1 350,-. tel. 02990-23009 na 18 432270. U. MSX VG8020/00 Philips, datarec. MSX printer NMS 1421, MSX-disk­ VG8235. Prijs 800,-. tel. 04959-3345. NMS 1510, handl., alles 1 300,-; tel. drive vyoon. Tel. 02157-1546. Sony HB-F9P camp., boeken, data­ 04490-16362 na 17 uur. rec., 2 joysticks 1 850,-. tel. 02207- Philips VG8020, datarec. D6450, MT-Telcom modem voor MSX-1 15639 na 18 U. joyst. Pr. 1400,-. tel. 04954-1980. NMS 8280 Philips MSX-2 met vi­ en 2. Nieuw in doos met gebr.aan­ deographics, compl. met kleuren wijzing en lidmaatseh. tlm 1-12-88. Sony HB-75P, HBD50 diskdrive, Philips geheugenuitbreiding monitor en muis. Tel. 02503-36740. Prijs f 250,-; tel. 030-552589 na 17 bitcorder SDCSOO, boeken. Bel: VU0034 64KRAM 1 100,-. tel. 074- uur 030-894426. 05158-1540 (Mark). 666179 vragen naar Emiel. Philips MSX-1 camp. VG8020-20, Philips printer VWOOIO, datarec. Org. Sonyapp. hitbit 201P, diskdri­ MSX 8250, 5 mnd. oud met joyst. en MSX printer Genera I Electric + Alles in één koop 1 550,-; tel. 05980- ve, cass.rec. Ook afzond. verk. 20 diskettes. Prijs 1 699,-. tel. 040- MSX aansluitkabel z.g.a.n. 1 150.-. 97267. /450,-; tel. 038-544275 na 18 uur. 424467. tel. 010-4793512.

MSXlMS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 89- Philips MSX2 VG8230 + boeken, 1 MSX1 comp., datarec., diskdrive, Yashica MSXl computer (64K), 3 Jaargangen HCC Nieuwsbrieven jaar oud. f 600,-. tel. 04998-74330. monitor voor f 895,-. tel. 05766- ant. kabel, boeken, t.e.a.b. tel. 035- + enkele Elektrons. Voor 5 dub­ 2801 (na 18 uur). 19973. belzijdige 3.5 disks. tel. 03404- MSX-Philips VG8020 met boek en 55771/50939. 3 demo cassettes. Prijs f 125,-. tel. Toshiba HX-10, diskdrive HX­ Spectravideo 728 en 738, Philips 08330-16233. F101, printer-plotter Sony Hit-bit monitor BM 7552 en printer MSX1 met datarec., softw., Philips PRN-C41, datarec. Prijs f 750,-. tel. VW0030. f 1500,-. tel. 070-544130 G7400 met 6 spel!. Ruilen tegen MSX 8250 modem. NMS 1250 muis. 010-4282732. na 18 uur. NMS 8245 of VG 8235. tel. 080- SBC 3810 datarec. TA 80 ease etc. 565032. evt. printer Oki 1825 mnd. oud. Al­ Printer VW0030. Vaste prijs f 500,­ Philips VG8020, monitor VW0040, les nwo tel. 02990-41563. . Vele boeken en tijdschr. (alle datarecorder, Sony joystick., div. Philips NMS8250 + joystick 6 mnd. MCM's!). tel. 03418-53788. maandbi. tel. 01184-64053. oud wegens aanschaf Pc. f. 800.-. SVI -738 diskdr. 80 koloms, joystick, tel. 03498-2101. cass. en disk., boeken, koffer. tel. MSXl, diskdr. Sony HBD-50, mo­ MSX2 Philips VG8020 data-recor­ 05437-73810. nitor (kleur), datarec., printer, boe­ der monitor Philips. Samen f 850,-. Philips MSX2 VG8235 f 800,-. KI. ken,joyst. één koop,f850,-. tel. 072- J.E. Daniel, Oudelandstr. 52B, 3073 mono CM8524 f 700,-. Datarec. Sony MSX2 HB700-D, printer 338026. LU Rotterdam. D6450 f 100,-. Printer NMSI431 NMS 1431, Sony HB-75, Sony drive f 700,-. tel. 070-637066. HBD-50 + interface. Vragen naar Te koop: Solid state (electronische MSX2, TV, printer VW0030, boe­ Sven: 02/5822597 (B). relais) 100VA optisch gescheiden ken,joystick enz. één koop. Vr. prijs Modem Teltron 1200MSX f 300,-. f 5,-. Bel 05910-40202 na 19 uur, f 1600,-. tel. 074-919433 na 18 uur. Telexdecoder f 100,-. tel. 070- Sony Hitbit, Philips VYOOlO, Sony Joost. 637066. Ditcorder, joystick, boeken 25 st. Philipss VG8020, datarecorder, Ar­ R.LB. Jonker, tel. 038-217033. Sony HB-75P, drive HBD-50, data­ cade-joystick, stofhoes (1 jaar oud). Philips VG 8235, kl. mon., dataree .. recorder NMS1510, joysticks, boe­ f 350,-. tel. 05115-1356. printer, modem, telexdecoder. tel MSX boeken: het MSX computer­ ken. t.e.a.b. tel. 070-20375. 070-637066. spelen boek, en fantastische spellen Sanyo MSX1 computer 64K, Philips voor MSX. tel. 05750-17633 (Ar­ Philips VG8020 MSX1 computer. datarecorder, 2 joysticks (SV1). Toshiba keyboard f 275,-. 6 mnd. jan). Prijs f 250,-. tel. 03417-51413. Prijs: f 300,-. tel. 05202-20381. oud. tel. 05945-15403 (na 18 uur). Zw/w TV. tel. 045-453488. Philips MSX2 NMS8250 computer, Philips NMS8250 + geheuge­ Goldstal' FC-200, 2 datarec., 2 joys­ ingeb. drive, printer, muis, joyst. nuitbr.!!, printer, monitor. Ook los ticks, ca. 50 cass., veel tijdschriften MSXl Sony 201-P. Als nieuw! f 1800,-. tel. 02975-68027 na 6 U. te koop. tel. 04954-1535 (Huub). f 550,-. tel. 01828-16678. f 350,-. tel. 075-158723. Sony HB75D, Phil. monitor, Phil. VW0020 voor J 150,- i.z.g.s. tel. Muziekmodule MU901 Toshiba. Philips VG8020 met datarec. adap­ datarec., joyst. 4 boeken, lOTDKB. 04116-74412. Tevens MSX-data­ Prijs f 150,- of ruilen v. printer met tor, handleid. z.g.a.n. Prijs t.e.a.b. f 800,-. tel. 02207-14349 na 6 U. bank Boxtel 24 online druk bezocht. bijbetaling. m.z. tel. 01892-12090. tel. 045-258100, vraag naar Ron. Sony HBD50, 3,5" diskdrive van Sony diskdrive dubbelzijdig. f 500,­ I.v.m. aanschaf pc Sony HBF700 Philips MSX2 VG8235. Richtprijs 360KB met interface. Vaste prijs . tel. 01828-11152. B. de Vroedt. incl. handl., disks, boeken, etc. etc. ca. f 600-650. Bel 04970-12718. f 400,-. tel. 070-202254 na 18.30. Slechts f 1000,-. tel. 01833-3481, Pa­ TRS 80 model 1.22 FDD's. tel. trick. C..anon T-22A thermisch MSX prin­ MSXl Toshiba HX10AA, datarec., 01844-2717. ter, papier. Prijs f 200,-. tel. 02285- boeken, 1 jaar oud. Vrprijs f 350,-. Philips VS0040 monitor (groen) 1 13306 na 18 uur (Jean-Paul). tel. 01660-4165. MSX 8020, datarecorder, joyball, 2 jr. oud. f 200,-. tel. 038-657501. cart., boeken. f 700,-. tel. 05980- Sony MSX2 700P, muis, datarec., 25 Sony HBF700P, muis, HIBRID, 99352. Philips komputer MSX2 VG8235. disks, boeken, tijdschriften. Prijs Philips kl.mon. 8833, disk., kabels, 2e diskdrive VY0011, samen f 850,­ f 1200,-. tel. 02299-623. handboeken, f 1500,-. tel. 01860- MSX2 (Philips) type NMS8245, . Groen monitor VS0040, printer 13030 vrag. naar Dick (niet op zon­ monitor BM 7552, TXD-1000 prin­ VW0020, samen f 550,-. MSX-Iogo MSXl Goldstar FC-200, datarec., dag). ter z.g.a.n. 6 mnd. oud. p.n.o.t.k. tel. insteekmodule f 100,-. W.A. V. boeken, kabels. tel. 04103-1258. 01804-16251. Lieshout, Tiel, tel. 03440-20370 na Monitor (groen) z.g.a.n. type 18 uur. Philips groen monitor (~eluid) in BM7502/009. Prijs f 175,-. tel. MSX Goldstar 64K incl. resetkn., prima staat, hoge resolutIe. Schout 08334-71617 Doesburg (Gld.) joystick, datarec. etc. f 325,-. tel. Sony HB-F700P, Philips kl. mono Kellenerstr. 164, 6042 XK Roer­ 01718-13873. Maart alles 15 z.g.a.n. CM8852, datarec., pl'. VW0030, lil. mond. Philips VG-8020 + datarec. f 350. Prijs notk. tel. 08891-72468. tel. 04902-40116. Vragen naar Je­ MSX1 Philips VG8020 80KRAM, MSX comp., discdrive, printer, mo­ roen. datarecorder NMS1515, boeken (1 Handboek MSX1 Basic (Groene­ dem, datarec. enz. in één koop! 1/2 jaar) wegens aanschaf pc. tel. veld) in goede staat. f 30,-. tel. 045- p.n.o.t.k. Bel: 053-338411, Laszlo de PC Tulip Compact-2, 2 drivers, 640 05490-22463. 219893, Hoensbroek Lb. Roo. Kb + monit. kompl. 1/2 jr. oud. W. V. tk. vr. prijs f 3000,-. Inl. Sticht. Sa­ B.G.G. Basic compiler. Alleen voor MSX2 VG8230, 2e drive, printer Philips NMS 8250 computer wegens turnus.02207-1732. MSX1. Op cassette incl. Duitse Trend IB80B, TV, datarec. Prijs aankoop nieuwe computer. Half handl. p.n.o.t.k. tel. 045-225787 na f 1400,-. tel. 05419-2476 na 18 uur. jaar oud, f 1100,-. Tel. 040-533079, Sanyo MPC-100 MSX computer, 18 uur. Koert. datarec. tel. 05944-1679. MSX1 computer (CF-2700) in goe­ MSX2 VG-8230, rec., ingeb. de staat. Datarecorder. tel. 04703- MSX-VG8230, diskdrive, printer Philips NMS8250, 2e dubbelzijdige diskdr., autofire, 10 diskettes in één 2276 (Alex). Trend JB80B, datarec. NMS1515, diskdrive, 60 dubbelzijdige disket­ koop f 675,-. tel. 01621-17193 TV monitor. Prijs f 1400,-. tel. tes. f 800,-. tel. 05161-1813: Jasja. Philips VY0010 drive en Philips da­ 05419-2476 na 18 uur. MSX VG8020/00 en kabel + hand­ tarecorder D6450 z.g.a.n. PrijS na­ Philips NMS8280, video gr. teken boeken. f 200,-. tel. 01623-15902. der overeen te komen. tel. 04750- MSX1 JVC HC-7GB met Aquarius tablet, PBNA kursus, f 2200,-. z.g.a.n. Ghost Busters en Les Flics. 22222. dat. rec. Beide z.g.a.n. + handboek MSX2. tel. 055-412788. f 475,-. tel. 03211-2780 na 18 uur. Canon V20, datarec. met een spec. MSX2 computer NMS8220, datare­ Philips NMS8250 + kleurenmoni­ zoeksysteem, printer. tel. 04954- corder NMS1510/00, monitor Printer VWOOlO f200,-, muziekmo­ tor CM8533, met ca. 50 diskettes, 1535 (Huub). BM7552 (monochroom). p.n.o.l.k. dule Philips F200 VG 8020 comp. boeken, muis, datarecorder, 2 joys­ tel. 03462-65315. f 300,- samen f700,- in org. verpak­ ticks, computerbak, computerburo Gen. Electric TXD-8100, hand­ king. tel. 03200-33362. en stoel. tel. 020-6684852 na 18 uur. boek, lint. Is 1 1/2 jaar oud. Alles Philips NMS8280 2 monitors RS232 Prijs f 1500,-.. voor maar f 300,-. Inl. na 15 uur: Viditel muziekmodule + 2 klavier­ MSX2 8250, printer 1431, muis, 01804-27447. verst. + boxen, plotter. tel. 05240- joystick, Turbo 5000, software, boe­ MSX2 VG8235, kleurenrnon. 14660. ken, Digiscit satelliet decoder. B. CM8533, printer VW0030, f 1150,-. VG8020 met datarec. en joystick vd. Kolk, Silene 120, Kampen. tel. B-drive VYOO11 J 250,-. MT-Tel­ J 450,-. tel. 04955-1549 vragen naar Te koop Philips matrix printer 05202-23976 na 18 uur. com f 200,-. tel. 033-802008. Ivo na 5 uur. VW0020. f 200,-. tel. 04997-73100.

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 90- Philips NMS1525, voeding, Lz.g.s. MSX modem Philips NMSl250. Sony color-printer-plotter type VG8020, datarec., joystick, boeken. f 100,-. tel. 01720-31507 na 6 uur. Prijs 1 150,-. tel. 085-812829. PRN C41 compleet met kabel tijdschriften. Vr. pro 1 450,-. tel. t.e.a.b. tel. 070-995348. 04955-1549 na 4u vragen naar Ivo. Philips VG8235 MSX2 computer Philips MSX2 VG8235 monochro­ met ingebouwde diskdrive. Prijs me monitor BM7552, MSX printer NMSl255 communicatie-module PBNA Basic op de MSX. Ruilen IC­ n.o.t.k. tel. 02232-1743 (Aad). NMS1431, alles in één koop. tel. 1300,-. J. de Geus, Brouwersberg 8, gen Pond Toepassing op MSX. tel. 03495-34482. 4707 SC Roosendaal, tel. 073-142299. 11 Floppy disks 1 2,50 p. st. tel. 0165056051. 04925-1364.8 inch. Sony HB-F700 MSX2 computer, in­ Robotarm ruilen voor 3.5" floppy geb. diskdrive, boeken. Pnjs 1 975,­ Sony HB700D MSX2. Prijs 1 850,-. diskdrive of Sanyo Lightpen. tel. MT-Telecom MSX modem. Niet · tel. 01184-64428. Philips 8245 tel. 05730-6907. 05486-16635. gebruikt. Prijs 1 250,-. tel. 05960- NMS. Ingebouwde diskdr. 720K, 24783. monitor Ancona groen beeld, MSX VG8020, datarec., voeding, MSX-2 VG 9823S met garantie voor handl. Prijs t.e.a.b. tel. 01719-15696 z.g.a.n. in doos. Prijs 1 500,-. tel. 1580,- tel. 010-4508429. In één koop 100 disks p.n.o.t.k. tel. na 6 uur. 053-330554. 075-171157. Philips VG8235 met diskdrive, Philips VG8235. Prijs 1 1000,-. tel. Redelijk ervaren programmeur boek, DOS. 1699,-. tel. 02977-27503 MT-Telcom. z.g.a.n. half jaar oud. 030-944954: Edward. maakt elk gewenst programma te­ (Jeroen). Prijs 1 230,-. tel. 02907-6483 (Ca­ gen redelijke verg. tel. 075-286071 miei). MSX2 computer VG8235 inclusief. of 075-284870. Datarecorder D64S0 Philips, prin­ J 50,- disks. t.e.a.b. tel. 04765-3254. ter VW0030 Philips. tel. 08370- VG 8235 met garantie. p.n.o.t.k. tel. Loek Penders, Korenbloemstr. 13 Teltron 1200 MS X-modem incl. 10376. 02940-10153 vragen naar Fred. M'bree. cartridge. Prijs 1 250,-. tel. 010- 4262065 (Leo). Philips NMS8250, Philips kl. moni­ Comp. boek: programmeren v.d. Philips MSX2 VG8235. Prijs 1 650,­ tor CM8802, nieuw in doos. Zéér zgO. Auteur: Rodnay Zaks. z.g.a.n. · tel. 040-533172. SonyMSX-1 HB10D, voeding, boe­ scherpe prijs, samen 1 1300,-. tel. van 1 60,- voor 1 30,-. tel. 03200- ken. 1 250,- of ruil tegen snelle prin­ 02230-43845. 22612. Goldstar met datarec. en boeken ter. tel. 043-479414 (Scott). geheel compleet 1 400,-. tel. 05998- Modem 1255 Philips, 1 300,-. tel. Philips MSX printer VW -0020. Prijs 36400. NMS8250 met ingeb. dubbel discdr. 04138-75606. 1399,-. tel. 08385-11470. 11250,-. Nog geen 3m. oud. tel. 079- MSX2 NMS8220, printer, diskdr., 169203 na 19u. vr. n. Rob. ZX Spectrum Comp., boeken, tijd­ Philips MSX2 VG8235, boeken, bij­ gr. mon., muis, boeken, tijdschr., schriften, comp. 128KR. p.n.o.t.k. behorende disks. Vraag naar Mar­ stofh. nu 1 1000,-. tel. 04990-75953. MSX-Iogo met boek. tel. 020- tel. 072-620687. cel. 1 900,-. tel. 020-191964. 903382. Philips MSX2 NMS8220 (met inge­ Datarecorder voor Commodore MSX1 VG8020, datarec., zw/w TV, bouwde designer) met monitor Teletron MSX moden versie 2.3 en 64/128. 1 50,-. MSX Listingboek I joyst., boek. 9000 Bfr (f 500). Lame­ BM7502 en datarecorder versie 3.0 op disk. Vrpr. 1325,-. tel. 1 10,-. tel. 02155-22529 vragen naar richs Guido, Nieuwstr. 37, 3610 Die­ NMS151O. ca. 1 1000,-. tel. 03462- 070-202254 na 18u. Jan-Cees. penbeek (België), tel. 011/324008. 65315 (Jochem). Edd42 tekenmodule. Nooit ge­ 3 Jrg. HCC Nieuwsbrieven + nog NMS8245 MSX2 comp., kleuren­ Diskdrive (360K) voor MSX comp. bruikt wegen aanschaf NMS8280 wat los spul voor 5 disks 3.5". tel. monitor, 2 joysticks, 45 diskettes, met ingeb FI en voed. (MSX DOS met videographics. tel. 030-765358 03404-55771/50939. diskettebak. p.n.o.t.k. tel. 04936- en CPM format) + 80 col. cart. (Thierry). 3298, Michael Harari, Dijkstr. 26, 1500,-. tel. 03402-42580. Philips VG8020, stofhoes, dtarcc., 5721 AP Asten. Zelfgemaakte programma's oa. da­ joystick. 7 mnd. 1300,-. tel. 02522- Tk: Sony PRNC41 printer/plotter tabase en sptaie/remwisser. Mar­ 15579. T.k. homecomp. Sony MSX Hitbit + 2 extra pennensets excl. kabel. tijn, tel. 05220-54053. HB75P, joyst. Sony (afstandbe­ Prijs 1150,-. tel. 01883-16729 te Hel­ Philps MSX-computer, datarec., stuurbaar), datacart. 1 500,-. tel. levoetsluis. VG8020 , dB.drive, print., mon., 20 joystick, printer. f 900,-. tel. 08886- 02296-1364. disks, datarec., intJace. 1 1300,-. Bel 2368. MSX printer Philips 1421-NMS. na 18u tel. 071-212200 naar Kaman. Philips NMS8280 Video computer, Vraagprijs J 500,- met garantie. tel. Sanyo MPC100 comp. 64K. 1250,-. VWOO30 printer en kleurenmoni­ 05410-12471, M. Kienhuis, Sper­ Goldstar comp. met kabels, Philips tel. 03440-18551. tor. Geen koopje! tel. 01184-64919. werstr. 2, 7574 BX Oldenzaal. VW0020 printer met papier 1 500,-. tel. 415637 Groningen. Atari 2600 spelcomputer incl. 3 spe­ I.v.m. aanschaf PC aangeboden Canon MSX1, Phili{>S datarec., stof­ len, joystick. z.g.a.n. vr. pro f 175,-. z.g.a.n. MSX2 Ph. NMS8255, MSX­ hoes, manuals, Joystick. Alles Toshiba MSX keyboard HX-MU tel. 08367-61401. printer (NLQ) VW0030, bijbeh. 1299,-. tel. 03465-64650. 900 en HX-MU 961 z.g.a.n. f 249,-. software op 3.5" disks. Tesamen tel. 05920-47927. MSX2: NMS8220, diskdr., print., gr. 12000,-. tel. 01612-3244. MSX2 VG8220 met cursusboek. tel. mon., muis, hoez., boek., tijdschr. 01877-3595. Sony F9P (MSX2), datarecorder, 4 Nieuwstaat: nu slechts 1 1000,-. tel. MSX1 SVI728 comp., Ph. datare­ mnd. garantie, in één koop 1 650,-. 04990-75953. corder D6450, MT-database car­ Sony HB75 comp., Ph. VY0010 dri­ tel. 02990-31758. Roland Muts. tridge in één koop. 1 500,-. tel. ve, MSX boeken, 2 datarec., joys­ Goldstar FC-200, quickdisk, datare­ 01612-3244. ticks. tel. 038-217033. MSX1, ddrive, printer, dat.rec., corder, 13 cass., 32 disks, boeken, 23 adapt, trackbalI, div. (disks enz.). MCM's. vr. prijs 11000,-. tel. 04132- MSX logo module incl. handboek Philips MSX-set comp. VG8020 t.e.a.b. ook los, voor bod/tech. spec. 67678. 1 140,-. bel 040-420906. diskdrive, NLQ printer, monitor, tel. 01640-45354. datarec. M. Eikhoudt. tel. 04920- 30 Electronische schakelingen om Commodore 14PS901 printer in 24979. Philips MSX: VG801O, datarec, zelf te solderen (eenmalig!). E. goede staat. Eventueel ruilen met printer VW0020, 1 700. tel. 085- Broers, Kollenburgseb. 21, 5062TII andere printer (MSX-compatible). MSX2 VG8235, printer, diskettes, 341355. Oisterwijk. tel. 05158-1614. boeken, joystick. Prijs 1 1000,-. tel. 05910-29358. Philips VG8020 MSX-1, groenmo­ MSX-computer + printer 1 550,-. Toshiba MSX2 comp., datarecor­ nitor, datarecorder, joystick, progr. tel. 05202-16670 na 18 uU. der. f 200,-. tel. 01644-2812. Philips NMS82206 mnd. oud 1 225,­ cass, div. maandbladen. tel. 01184- · tel. 04930-11682. 64053. Philips MSX VG8235. 1 750,-~ tel. Philips MSX1 VG8020, datr. 1 300,­ 079-515237. . VGB050 1 100,-. tel 04766-2152. MSX2 Philips 8235, printer 0030, G.E. TXP-1000 printer, ook met joystick, zJw-TV, interface, weinig hoes, term. of gewoon, hand 1., COMX printer/plotter PLSO. Prijs VG8020 MSX1 datarecorder. Prijs gebruikt, 1 1600,-. tel. na 18 u. 074- 700XA4. 1275,-. tel. 03417-59307 J 500,-. Aansluitbaar op MSX, 1395,-. tel. 01807-15016. 919433. (Ietze). lBM, Apple computers. Tel. 01650- 51135 na Su. Te koop/ ruil printer VW0020 1 jaar Philips G7000 spelcomputer, 2 joys­ MSX-2 VG8235, boeken, tijdschr., oud weinig gebruikt, tegen diskdr. ticks, 14 spelcassettes. tel. 030- org. MSXD OS-designer wegwijs op Philips muziekmodule, keyboard. MSX1 of f 450,-. tel. 05700-30988. 765358 ('lH.). MSX. Prijs 1 900,-. tel. 033-614898. z.g.a.n. 1450,-. tel. 03455-72050.

MSXlMS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 91- Sparrowsoft nergens te krijgen en toch het meest verkocht!!! We kunnen u de volgende msx specialiteiten leveren: MSX-2 Software Audio Oscilloscoop Cartridge 1 369,90 MSX-2 Palet Philips B Drive 1 489,90 Supertekenprogramma met meer dan 100.000 kleuren, meer dan Yamaha SFG/05 Muziekmodule 1550,00 een miljard tekstfonts!!! transparant copieren, spiegelen en sizing, De muziekmodule is een midi-interface/controller met multitembra­ perspektief (3D), file superimposing en nog veel meer. Ie achtstemmig polyfone syntheziserlsequencer. Disk 1 89,90 De software voor de de Yamaha cartridges is ook verkrijgbaar de MSX Superscreendumper prijs bedraagt 1 199,90 per cartridge. Afdruk van screen 2 Vm 8 ondersteunt msx, starlepson, general Er is keuze uit FM voicing, musicmacro, music composer, DX7 voi­ elektric en sony/toshiba plotters uitgerust met sparrowspoolers. cing en een midi recorder met 4 maal 4 tracks. Disk 1 89,90 MS-DOS Video Digitiser: . MSX-2 Mouse digitiser Maakt een grafisch werkstation van uw PC!!! digitaliseer met uw muis, 5 complete schaalmogelijkheden en com­ Met de videodigitiser kunt u afbeeldingen van een videorecorder patibel met msx-2 palet. gebruiken in uw desktop publishing systemen en grafische pro­ Disk 1 59,90 gramma's!!! Deze kaart past in het uitbreidingsslotvan uw PC (zowel Benny de kleurenkaraktereditor AT als Xl) de mogelijkheden passen niet in deze advertentie, voor de meest uitgebreide en complete karaktereditor, met 15 sets op meer informatie kunt u ons bellen of de recensie in dit blad lezen. schijf. De prijs is ex. BTW 1 550,00 en inclusief 1 660,00 Disk 1 49,90 Bovendien krijgt u voor deze prijs ook het screen master programma NIEUW!! erbij!!! Msx basic Kun MS-DOS software met deze supercompiler is machinetaal overbodig geworden. U Time Works DTP is het allerbeste DTP programma, het heeft alle start op met deze schijf en heeft slechts drie commando's nodig mogelijkheden van Ventura en Pagemaker en zelfs nog meer! Een om de compiler uw basic programma's tot 100 maal sneller te laten document kan tot 1000 pagina's groot zijn toch is de prijs gewoon werken!!! Geeft uw msx amiga allures!!! slechts 1499,90 Hij is geschreven door de heer Suzuki een van de senior program­ Uniprint is de uitprint en afdruk utility geschikt voor bijna iedere meurs van ascii die ook het msx systeem ontworpen hebben. Zien printer inclusief laser en posstscript printers. Maar liefst 64 grijstin­ is geloven!!! ten!!! Disk 1 99,90 De prijs is 1 149,90 MSX Catabase DE opvolger van Lotus 123 als beste programma voor de PC is met deze database die geschikt is voor zowel msx1 als msx2 kunt ongetwijfeld Logistrix. Het kan Lotus 123 en andere bestanden le­ u een catalogus van uw verzameling laten uitprinten. Meer dan 3000 zen en kan alles wat Lotus 123 kan en nog veel meer!!! stuks is geen bezwaar!!! Zo zijn er 2 miljoen cellen, en is er een time sheet!!! Disk 1 69,90 De prijs is 1 499,90 Msx Spellen van Gremlin Grafics 10 Great Games 149,90 Als echte prijsknaller is er de Zortech C Compiler voor de PC. Deze Jack The Nipper 11 139,90 compiler is de snelste compiler, wordt compleet met libraries gele­ Gary Lineker 149,90 verd en kan programma's tot 1MB maken. Er is een handleiding Maskll 145,90 van 350 bladzijden en er wordt een linker bijgeleverd die 200% Master of The Universe 45,90 sneller is dan de MS-DOS linker. Death Wish 111 139,90 De prijs is 1 299,90 Venums Revenge 49,90 Sparrowsoft speciale aanbieding: MSX Hardware Bij aankoop van een van onze MSX soft- en hardware titels kunt u Nieuw!!! De nieuwe MSX-DOS is uit!!! het MINI DTP programma in uw bezit krijgen voor slechts 1 25,­ MINI DTP is desktop publishing voor zowel msx1 als msx2 het is De nieuwe DOS komt niet alleen! Eigenlijk is er sprake van een nieu­ geschikt voor alle printers en voor de sony en toshiba plotters er we standaard, de MSX-PLUS, met deze nieuwe uitbreiding kan zijn 15 karaktersets standaard aanwezig en er is een randgenerator MSX voor professionele en zakelijketoepassingen gebruikt worden. voor style fonts, een stempeleditor en een karaktereditor. De norma­ Dit is mogelijk geworden door het grotere geheugen de MS-DOS le prijs bedraagt 1 79,90 (Disk) commando's en de mogelijkheid om een harde schijf van 20MB te gebruiken. Deze harde schijf zal in november te verkrijgen zijn. De WIJZE VAN BESTELLEN: MSX-PLUS uitbreiding is ook voor MSX-1 te gebruiken!!! U KUNT EEN BRIEF MET DAARIN UW BETAALMIDDEL (GIRO! Deze nieuwe versie heeft de volgende extra's: BANK/EUROCHEQUE) STUREN NAAR Ingebouwde memorymapper met 256K SPARROWSOFT Compatibel met MS-DOS Oezen, schrijven en formatteren) GRINTDIJK 13 Meer dan 150 nieuwe opdrachten 8493 RB TERHORNE Nieuw besturingssysteem voor de drives (sneller) OOK KUNT U OVERMAKEN OP GIRO 5480245TEN NAME VAN Werkt met harddisk en MSX~CD-ROM SPARROWSOFT, TERHORNE. Het besturingssysteem staat op cartridge U KUNT ONS OOK BELLEN: 05668-453 VOOR BESTELLINGEN Samen met de memorymapper en de 256KRAM ONDER REMBOURS (ALLEEN SOFTWARE!!!) MAAR HIER­ En de MS-DOS op schijf VOOR MOETEN WE WEL F10.- EXTRA REKENEN (ALLE ANDE­ Samen kosten ze nu 1599,- RE PRIJZEN ZIJN INKLUSIEF VERZENDKOSTEN) Wees er snel bij!!! MET DEZE ADVERTENTIE VERVALLEN ALLE VOORGAANDE!!!

- - Invoer controle Programma

Zelfs de meest zorgvuldig wat er echt ingetikt wordt. Om de ML helemaal te verwijderen geproduceerde en gedrukte Daardoor kunt u ook al eerder ingetik­ moet u de MSX resetten of even uitscha­ te programma-regels makkelijk contro­ kelen. listings sluiten niet uit dat leren. Gewoon de regel listen, dan de Lange listings intikken kost vaak meer er toch een fout kan wor­ cursor weer omhoog te brengen tot deze dan één zitting. Ook dat is geen enkel den gemaakt bij het intik­ zich ergens in de te checken program­ probleem, als u stopt moet u datgene ken. Verwisselde cijfers of maregel bevindt en op return of enter wat u tot dan toe ingetikt heeft gewoon verkeerde leestekens leI­ drukken. eventjes saven, zoals u altijd een Basic­ programma wegschrijft. den in het beste geval tot I CP/6 maakt natuurlijk onderscheid tus­ Alleen de Basic-tekst wordt dan be­ een foutmelding. Erger nog sen hoofd- en kleine letters en dat kan waard, niet het ICP/6. is het als een programma soms problemen opleveren. Bij het in­ Om de volgende keer weer door te gaan slechts schijnbaar goed, alt­ tikken van een programma zult u meest­ dient u eerst ICP/6 weer te laden en te hans zonder fouten die de al de Basic woorden in kleine letters in­ runnen, waarna u het programma waar tikken, maar bij het listen van een regel u aan bezig was weer kunt laden. Een computer zelf kan bespeu­ verschijnen ze juist wel in hoofdletters. kind kan de was doen! ren, werkt. ICP/6 gaat er van uit dat Basic woorden met hoofdletters geschreven moeten Gebruiksaanwijzing ICPPC/1 Om u te helpen dit soort problemen te worden, net zoals ze in de listings staan. voorkomen publiceert MSX/MS-DOS Zet daarom de Caps-lock op uw machi­ Het Invoer Controle Programma voor Computer Magazine bij alle listings een ne - waardoor alle letters hoofdletters de PC kan voor alle PC-listings in dit controlegetal oftewel checksum per worden - aan. Alleen als er gewone let­ blad gebruikt worden. Niet alleen Basic, programmaregel. ters in de listing staan moet u die Caps­ maar ook Pascal of C. Om het te kunnen Achter iedere programmaregel staat lock even uitzetten. gebruiken zult u eerst het ICPPC zelf als een checksum. Om deze te vergelijken Basic-programma moeten intikken, bij­ met uw zelf ingetikte programma dient Wat natuurlijk ook kan is de regel intik­ voorbeeld in GW-Basic. Als u daarna het bijgaande Invoer Controle Pro­ ken, op return drukken, dan de zojuist het programma runt, dan verschijnt gramma, kortweg ICP. ingevoerde regel opnieuw listen met eerst de ingebouwde gebruiksaanwij­ Met MCM is het Invoer Controle Pro­ LIST., de cursor weer in die regel plaat­ zing op het scherm, waarna het pro­ gramma het laatste programma dat u sen en nogmaals op return drukken. De gramma u vraagt waar het te controle­ zonder hulp moet intikken! tweede keer 'kijkt' ICP/6 naar de gelis­ ren bestand te vinden is. Daar moet u te regel en daar heeft uw MSX keurig niet alleen de naam, maar ook het even­ alle Basic woorden in hoofdletters ver­ tuele pad naar het bestand opgeven, an­ Gebruiksaanwijzing ICP/6 MSX taald. ders kan ICPPC uw bestand niet vinden. Voor REM-regels (die ook met het' te­ ICP/6 berekent voor iedere ingetikte ken aangegeven kunnen worden) wordt Een te controleren bestand moet in AS­ programmaregel een checksum, zodra u de checksum op nul gesteld. Slechts als CII staan. Normaal gesproken zal dat bij op de enter of return drukt. de REM of het '-tekentje niet meteen andere talen dan Basic altijd zo zijn. Een Deze checksum verschijnt dan linkson­ na het regelnummer staan tellen deze Basic-programma als ASCII wegschrij­ der op uw beeldscherm, op de positie regels wel mee. ven doet u met: waar anders de bij de Fl behorende tekst - COLOR - staat. Deze waarde ICP/6 is in feite een machinetaal-pro­ SAVE "PROG.ASC",A moet overeenkomen met het getal dat in gramma. De Basic-listing zet deze ML de listing bij de betreffende regel is af­ - die in de DATA staat - op de juiste Als ICPPC eenmaal het te checken be­ gedrukt, als dit niet het geval is heeft u plek in het geheugen, waarna het zich­ stand gevonden heeft zal het eerst de to­ een foutje gemaakt bij het intikken. zelf weer uitwist. Als u na het runnen van tale checksum berekenen en op het ICP/6 een LIST-commando geeft, dan scherm tonen. Dit duurt enkele secon­ In dat geval moet u de betreffende regel zult u zien dat het programma schijn­ den. Als dit getal gelijk is aan de totaal­ meteen verbeteren met behulp van de baar helemaal verdwenen is. De machi­ checksum zoals die onderaan de listing normale edit-mogelijkheden van uw netaal echter staat ergens hoog in het is afgedrukt bestaat er een grote kans MSX computer. U hoeft de regel dus geheugen voor u klaar, zoals u kunt zien dat u het programma in één keer fout­ niet opnieuw in te tikken, ICP/6 kijkt al­ aan de getallen links-onder . loos heeft ingetikt. Meestal zal er echter tijd naar de hele programmaregel zoals een andere waarde verschijnen, hetgeen die op het scherm staat, niet alleen naar Die ML kunt u eventueel uitzetten door betekent dat u toch één of meer foutjes de Fl in te drukken, en weer aanzetten gemaakt heeft. middels het commando: ICP VOOR FOUTLOOS Om te vinden waar precies kunt u dan INTIKKEN, MSX EN PC A=USR(O) de checksums per regel laten afdrukken op de printer, of regel voor regel op het

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 93- op de printer, of regel voor regel op het een goed werkend programma te krij­ Hulplijn scherm laten verschijnen met het bijbe­ gen. Overigens, als er een afwijking is horende controle-getal. tussen de door het ICP berekende In onze listings staan die getallen achter checksum en het bij de listing afgedruk­ MCM heeft een telefonniscthe hulp­ iedere regel. Bij niet-Basic program­ te getal, dan kunt u er vanuit gaan dat u dienst. Maar natuurlijk is het niet zo dat ma's is het controleren op het scherm inderdaad een fout gemaakt heeft. De u ieder moment van de dag of de nacht het makkelijkst, bij Basic kunt u - om­ kans dat er een fout in de listing zit is inderdaad iemand van de redactie aan dat iedere regel een eigen nummer heeft vrijwel uitgesloten! Het Invoer Contro­ de lijn zult krijgen. In principe krijgt u - het beste aan de hand van een afdruk le Programma is het laatste programma op nummer 020 - 860743 een antwoord­ nagaan waar de fout zit. Eenmaal gevon­ dat u zonder hulp zelf foutloos moet in­ apparaat aan de lijn. Op het bandje kunt den kunt u de fout verbeteren en I CPPC tikken, daarna kunt u altijd op onze au­ u dan beluisteren welke verbeteringen opnieuw op uw programma loslaten, net tomatische proeflezer terugvallen. er zijn in de programma's en artikelen zo lang tot de totaal-checksum klopt. van het laatste nummer. Bovendien Het kan even werk zijn, maar op die ma­ De Iistings vindt u op de hierna volgen­ krijgt u te horen op welk moment u wel nier bent u ervan verzekerd uiteindelijk de pagina's. een redactielid van vlees en bloed te spreken kunt krijgen, en voor welke on­ Hoe de listings in te tikken derwerpen. Zo ligt het in de bedoeling om binnenkort een speciaal vragenuur­ MSX/MS-DOS Computer Magazine publiceert alleen programma's die door de re­ tje in te stellen, met als enig onderwerp dactie uitgebreid getest zijn op hun deugdelijkheid. Om te voorkomen dat er bij het MSX Machinetaal. Voor de meest actu­ zetten alsnog fouten insluipen drukken we dat geteste programma vervolgens rechts­ ele informatie hierover: 020 - 860743. treeks af, met de laserprinter. De zo gemaakte listings zijn van een speciaal formaat, Let wel, dit telefoonnummer geldt al­ dat ontworpen is om fouten tijdens het intikken zoveel mogelijk te voorkomen. leen voor vragen die betrekking hebben In programma's is iedere letter, ieder cijfer en elk leesteken van belang. Ook alle op de inhoud van het blad! Voor alle an­ spaties dienen te worden ingetikt. De kleinste vergissing bij het intikken kan desa­ dere zaken, zoals de (abonnementen) streuze gevolgen hebben. administratie of de programma service Om verwarring tussen de hoofdletter '0' en het cijfer '0' te vermijden is de nul altijd moet u 020 - 5182828 bellen, dagelijks doorgestreept. tijdens kantooruren bereikbaar. Per regel drukken we precies zoveel tekens af als u op uw scherm ziet onder het in­ tikken. Op PC en MSX2 zijn dat er 80, op MSX1 37. Programmaregels die langer SPELREGELS zijn worden afgebroken, net zoals dit op het beeldscherm van uw computer gebeurt. De getallen die in een aparte kolom rechts naast de eigenlijke listing staan moet u Natuurlijk zijn er wel een aantal spelre­ niet intikken, dit zijn de controle-getallen die samen met het Invoer Controle Pro­ gels aan ons telefonische vragenuurtje gramma u het mogelijk maken om een listing in één keer foutloos in te tikken. verbonden. Zo is het niet mogelijk om vragen in te Een veel voorkomende fout tijdens het intikken is het vergeten van de RETURN, spreken op het antwoordmachien. Te­ die na iedere programmaregel moet worden ingetikt. Ook als de vorige regel pre­ rugbellen, daar beginnen we niet aan. cies 80 - of 37, bij MSX1 - tekens lang is, zodat de cursor al vooraan de volgende Als het bandje uw vraag niet beant­ regel staat, is dit absoluut noodzakelijk. Een voorbeeld hiervan kunt u in het ICP, woordt, dan moet u op het eerstvolgen­ MSX-versie, zelf zien; regel 170 is precies 37 tekens lang. Als u nu de RETURN de bemande vragenuurje nogmaals beI­ vergeet, dan zal het lijken of regel 180 gewoon in het programma staat. Bij het listen len. Bovendien zal het niet mogelijk zijn verschijnt deze regel normaal. om willekeurig iedere vraag telefonisch U kunt 180 dan echter niet apart listen, want volgens de computer maakt die regel af te handelen. gewoon deel uit van regel 170, een commentaar-regel. Dit leidt uiteindelijk tot een Het kan voorkomen dat vragen zo inge­ foutmelding: wikkeld enlof specialistisch zijn dat we NEXT WITHOUT FOR IN 250 u alsnog moeten verzoeken om ze schrif­ Want pas in regel 250 ontdekt de computer dat er een FOR-commando ontbreekt, telijk in te dienen. Anders zou de lijn te omdat regel 180 niet als zelfstandige regel in de computer is ingevoerd. lang bezet blijven en kunnen andere le­ zers ons niet meer bereiken. Stel uw vragen zo kort en bondig moge­ Belangrijk lijk, probeer de lijn zo kort mogelijk be­ zet te houden. Het is altijd razend druk Test een zojuist ingetikt programma nooit meteen uit. Save het eerst, voordat u RUN gedurende het vragenuurtje en we wil­ intikt. Sommige programma's zouden, als er fouten in schuilen, de computer op slot len zoveel mogelijk mensen kunnen hel­ kunnen zetten. En dan is de enige mogelijkheid om zelf weer de controle over de pen. Stel uw vraag onder vermelding van machine te krijgen een reset, of mogelijk zelfs uit en aanzetten. In beide gevallen blad- en paginanummer en zorg er voor bent u uw programma kwijt, waarvoor u zojuist een hele tijd had gespendeerd met dat u eventuele listings bij de hand hebt. intikken. Ook het uitproberen van nog niet helemaal ingetikte programma's is uit Leg pen en papier gereed. den boze! Tijdens het intikken is het eveneens verstandig om, zeker als het om langere listings En tenslotte, wordt niet boos als het gaat, zo nu en dan een copie te saven. Spanningspieken in het lichtnet kunnen er ook even wat moeite kost om ons te berei­ oorzaak van zijn dat uw computer zijn programma 'vergeet'. Of er struikelt iemand ken. Als we in gesprek zijn, dan is dat over het netsnoer, waardoor de stekker uit het stopcontact getrokken wordt. Beter om iemand anders ook te helpen. tien maal onnodig saven, dan een keer te weinig.

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 94- ICP/6 voor MSX probleem te vinden, namelijk dat het al­ ter dat de ingebouwde extra controle op leen op MSX2 gebeurde. Toen was de de machinetaal-data niet helemaal ICP/6 is bijna helemaal gelijk aan de vo­ oplossing snel gevonden. Immers, op goed was. In regel 210 vermenigvuldigen rige versie, we hebben slechts een paar een MSX2 kan men de scherm-instellin­ we nu de ASCII-waarde met de waarde schoonheidsfoutjes verbeterd. Wie al gen vastleggen, zodat die min of meer teller + 1. Want aangezien die teller als een goed werkende exemplaar van een permanent worden? En één van die in­ startwaarde 0 heeft werden in ICP/5 de van de vorige versies bezit hoeft ICP/6 stellingen is het afzetten van de functie­ eerste bytes niet gecontroleerd! natuurlijk niet alsnog in te tikken. toets teksten, inclusief het 'COLOR', Voor wie het weten wil, er zijn twee ver­ waar ICP zijn checksums zet. Maar goed, u hoeft ICP/6 niet in te tik­ schillen tussen deze versie en de vorige. Kortom, ICP/6 zet altijd het functie­ ken, als u al een werkende versie van één Zo bleek uit lezers-vragen dat men soms toetsen display aan, zodat de checksums van de eerdere ICP's heeft. Als het een­ totaal geen checksums te zien kreeg, een ook werkelijk te zien zijn. maal werkt is er tussen ICP/3, ICP/4, op het eerste gezicht onverklaarbare ICP/5 en ICP/6 geen verschil. ICP/2 fout. Pas na enig doorvragen bleek er De tweede wijziging in ICP/6 is nog een­ echter is een stuk trager, hoewel het de­ een logica in het voorkomen van dat voudiger, we kwamen er namelijk ach- zelfde checksums gebruikt.

230 IF A$="**" THEN READ A$: AB=B+VAL 10 1 ICP/6 voor MSX o ("&H"+A$): PQKE B+R,AB-(INT(AB/256)*2 20 1 o 56): R=R+1: PQKE B+R,INT(AB/256): GOT 30 1 MSX/MS-DOS Computer Magazine o o 260 78 40 1 copyright MBI Publications B.V. 240 IF A$=I*l" THEN READ A$: AB=B+VAL 1985 o ("&H"+A$): POKE B+R,AB-(INT(AB/256)*2 50 '********************************* o 56): GOTO 260 24 60 1 PAS TOP OF BASIC MEMORY AAN **** o 250 IF A$=1*2" THEN POKE B+R,INT(AB/2 70 CLEAR 200, (PEEK (&HFC4A)+256*PEEK (& 56): GOTO 260 168 HFC4B))-207 43 260 NEXT R 46 80 B=PEEK(&HFC4A)+256*PEEK(&HFC4B): D 270 1 CONTROLEER DATA-WAARDES ******* o EFUSR0=B+77 18 280 IF CS<>3396989# THEN CLS: PRINT 11 90 1 STEL SCHERM IN ***************** o U heeft een fout gemaakt in de data­ 100 SCREEN 0: WIDTH 37: COLOR 15,4,4: regels! ": PRINT: PRINT "Eerst ver bete KEY ON 78 ren! ": STOP 255 110 1 GEEF INSTRUCTIE OP SCHERM ***** o 290 1 ZET CHECKSUMROUTINE AAN ******* o 120 LOCATE 5,0: PRINT "MSX/MS-DOS CQ\1 300 A=USR0(0) 16 PUTER MAGAZI NE 11 149 310 PRINT: PRINT "Begint u maar met i 130 LOCATE 5,2: PRINT "INVOER CONTROL ntikken" 212 E PROGfW.Ml\/6" 67 320 NEW 44 140 LOCATE 0,5: PRINT "Dit progranma 330 1 MACHINECODE ******************* o maakt het mogelijk om de listings ui 340 DATA 21,5E,F5,7E,23,FE,20,20,FA,7 t dit blad foutloos in te voeren." 244 E,23,FE,20,28,FA,FE,27,28,D,FE,52,20, 150 PRINT "Bij het intikken van progr D,7E,FE,45,C0,23,7E,FE,4D,C0,E1,C3,** anma-regelsverschijnt, nadat u op 'RE ,9F,FE,72,C0,7E 61 TURN 1 of 1 ENTER 1 gedrukt heeft een 350 DATA FE,65,C0,23,7E,FE,6D,28,EF,C getallinksop de onderste regel." 210 9,36,27,1,6,0,21,**,47,11,7F,F8,ED,B0 160 PRINT "Dit getal moet gelijk zijn ,3E,C9,32,DB,FD,C3,**,CB,63,6F,6C,6F, aan de bijde listing afgedrukte chec 72,20,1,6,0 215 ksumwaarde.Als dit niet zo is, dan is 360 DATA 21,7F,F8,11,**,47,ED,B0,21,7 er een fout gemaakt bij het intik F,F8,36,27,21,83,F8,36,27,23,36,D,21, ken. 11 35 DB,FD,36,C3,23,36,*1,71,23,36,*2,C9,1 170 PRINT "Let op, Basic-woorden moet E,0,CD,**,00,21,5E 6 en met hoofdletters geschreven wo 370 DATA F5,6,1,7E,4F,FE,27,28,B1,18, rden!U 223 1,4E,3E,0,B9,28,16,C5,16,7,CB,39,30,1 180 1 INSTALLEER MACHINECODE ******** o ,80,15,28,4,CB,20,18,F4,83,5F,C1,4,23 190 FOR R=0 TO 206 143 ,18,E4,6B 47 200 READ A$ 247 380 DATA 11,80,F8,26,0,1,64,0,CD,**,B 210 CS=CS+(ASC(LEFT$(A$,1))+ASC(RIGHT 9,1,A,0,CD,**,B9,1,1,0,CD,**,B9,18,12 $(A$,1))*2)*(R+1) 97 ,37,3F,3E,0,ED,42,FA,**,C5,3C,18,F8,C 220 IF LEFT$(A$,1)<>I*" THEN PQKE B+R 6,30,12 57 ,VAL("&H"+A$): GOTO 260 126 390 DATA 13,9,C9,CD,C9,0,C9 12

MSX/M5-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 95- ICPPC/1 voor MS-DOS van Basic in omloop, allemaal met hun ten listings aankan. eigen editor, zodat zo'n ICP wel erg Vandaar dat we voor een andere oplos­ Het grootste probleem bij het ontwer­ flexibel had moeten reageren op de ge­ sing gekozen hebben. ICPPC gaat uit pen van het Invoer Controle Program­ bruikte Basic-versie. van een ASCII-bestand. Dat heeft één ma voor MS-DOS computers was het nadeel, het controleren gebeurt nu niet feit dat we dit programma voor alle lis­ Ten tweede, zodra men een Pascal-pro­ meer tijdens het intikken. tings wilden kunnen gebruiken. Niet al­ gramma invoert kan dat helemaal niet leen Basic-programma's, maar ook C en met een Basic-editor. Dat doet men of Maar door die keuze kunnen we nu wel Pascal, om maar twee andere talen te met een gewone tekstverwerker, of met alle programma's met ICPPC nalopen noemen. een speciale editor van de bewuste Pas­ op correctheid. Pascal, C, Basic of as­ Dat betekende dat we ICPPC niet als cal-implementatie. sembler, het maakt weinig uit. Ideaal onderdeel van de Basic-editor konden voor een blad als MCM, want we willen maken, de methode van het MSX ICP. In beide gevallen is het onmogelijk om ons zeker niet tot alleen Basic-program­ Ten eerste zijn er op PC erg veel vormen één enkele ICP te maken die alle soor- maatjes beperken.

10 1 ICPC/1 voor PC 934 20 1 398 30 1 MSX/MS-DOS Computer Magazine 101 40 1 copyright MBI Publications B.V. 1988 786 50 '**************************************************************************** 61 60 OEF SEG: CLEAR ,&HC000: DEFINT H, T 'initialisatie 887 70 OEF FN CNTR$(PARAM$)=SPACE$((80-LEN(PARAM$))/2)+PARAM$ 488 80 DIM SUMS(500,1) 519 90 TITEL$="MSX/MSDOS Computer Magazine's listingchecker, PC-versie 1.0" 301 100 KEY OFF: CLS 784 110 PRINT FN CNTR$(TITEL$): PRINT 109 120 GOSUB 560: OEF USR=&HC000 1 installeren machinetaal 210 130 PRINT "Dit programma maakt het mogelijk om de PC-listings uit dit blad fout l oos over tenemen. Daartoe staat er naast iedere programma-regel in dit tijdschri ft een zogenaamde checksum." 632 140 PRINT "Deze controle-getallen dienen gelijk te zijn aan de met behulp van di t programmaberekende checksums, zowel per regel als voor het hele programma. . 908 150 PRINT: PRINT "Om deze checksurns te kunnen berekenen dient het te controleren programma in een zogenaamd 'ASCII'-formaat op disk opgeslagen te worden. 11 119 160 PRINT "Bij Basic-programma's kan dat worden bewerkstelligd met het commando: l I jCHR$(10)+CHR$(13)j"SAVE I jCHR$(34)jlprgnaam.ext jCHR$(34)jl,A" i 986 170 PRINT: PRINT "Andere talen, zoals Pascal, worden automatisch in ASCII opgesl agen. Ook is het mogelijk om programma's in Basic of een andere taal met behulp van uw tekstver- werker in te voeren. 11 346 180 PRINT "Zorg er in zo'n geval wel voor dat het programma inderdaad als ASCII wordt op- geslagen, en niet in het interne tekstverwerkers-formaat! 11 562 190 GOSUB 740 292 200 1 checksum bepalen ********************************************************* 382 210 CLS: PRINT FN CNTR$(TITEL$): PRINT . 964 220 LOCATE 3,1: PRINT "Geef de naam van het te controleren bestand, inclusief ev entueel pad.": PRINT: INPUT BESTAND$ 530 230 OPEN BESTAND$ FOR INPUT AS #1 922 240 LOCATE 5,1: PRINT "programma: IjBESTAND$j" wordt gecontroleerd" 33 250 LOCATE 7,1: PRINT "Eerst totaal-checksum bepalen ... " 369 260 IF EOF(l) TH EN CLOSE: GOTO 300 304 270 LINE INPUT #1, LEES$: CTOT=CTOT+USR(VARPTR(LEES$)): SUMS(TEL,0)=VAL(LEFT$(LE ES$,INSTR(LEES$," "))): SUMS(TEL,l)=USR(VARPTR(LEES$)): TEL=TEL+1 495 280 IF SUMS(TEL-1,0)=0 THEN SUMS(TEL-1,0)=TEL 796 290 GOTO 260 443 300 LOCATE 7,1: PRINT "Totaal-checksum voor bestand IjBESTAND$;" is:";CTOT 802 310 LOCATE 9,1: PRINT "Als deze waarde overeen komt met de totaal-checksum zoals die bij het programma is afgedrukt, dan is het programma waarschijnlijk foutloo i

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 96- I singetikt." ! 637 320 PRINT "Mochten er echter onder het gebruik overklaarbare fouten optreden, co ntroleer dan alsnog op regel-niveau." I 456 330 LOCATE 14,1: PRINT "Ook op regel-niveau de checksums bekijken (jin)?": ANTW$ =INPUT$(1): IF INSTR( "Jj" ,ANTW$)=0 THEN KEY ON: CLS: END 720 340 LOCATE 14,1: PRINT "Eventueel kunt u nu de regel-checksums meteen laten afdr ukken, met het eventueleregelnummer erbij. Wilt u dit (jin)?": ANTW$=INPUT$(l): IF INSTR("Jj",ANTW$»0 TH EN GOTO 450 472 350 I per regel op scherm ****************************************************** 237 360 LOCATE 14,1: PRINT SPACE$(255) 895 370 LOCATE 17,1: PRINT STRING$(80,205); 808 380 LOCATE 22,1: PRINT STRING$(80,205); 757 390 OPEN BESTAND$ FOR INPUT AS #1 935 400 IF EOF(l) THEN CLOSE: KEY ON: CLS: END I 382 410 LINE INPUT #1, LEES$: STEL=STEL+1 830 420 LOCATE 18,1: PRINT SPACE$(255): LOCATE 18,1: PRINT LEES$ 878 430 LOCATE 16,1: PRINT USING "Checksum voor regel #####: ###";STEL, USR(VARPTR(L EES$)): GOSUB 740 380 440 GOTO 400 389 450 ' afdrukken **************************************************************** 258 460 LOCATE 17,1: PRINT "Checksums voor programma ";BESTAND$;" worden naar de pri nter gestuurd ... " . 248 470 FOR T=l TO TEL 940 480 IF (T-1) MOD 250=0 THEN LPRINT CHR$(12): LPRINT "Checksums voor programma ";BESTAND$;", totaal-checksum=";CTOT: LPRINT 667 490 . LPRINT USING "######: ### "; SUMS(T-1,0); SUMS(T-1,1); 564 500 . IF T MOD 5=0 THEN LPRINT 356 510 NEXT T 643 520 LPRINT CHR$(12) 917 530 END 716 540 I poken machinetaal ******************************************************** 886 550 I data poken vanaf &HC000, dit is willekeurig! I 604 560 FOR T=0 TO 50 707 570 READ HELP$ 131 580 HELP=VAL("&H"+HELP$) 197 590 CHECKSUM=CHECKSUM+(ASC(LEFT$(HELP$,l))+ASC(RIGHT$(HELP$,l))*2)*(T+1) 875 600 POKE &HC000+T, HELP 234 610 NEXT T 644 620 I controleer data-waardes 138 630 IF CHECKSUM<>231326! THEN PRINT "U heeft een fout gemaakt in de dataregels!" : PRINT: PRINT "Eerst verbeteren!": KEY ON: STOP 698 640 RETURN 40, 650 REM dataregels checksum 23 660 DATA 53, 8B, 37, 8A, 0C, 46, 8B, 34 578 670 DATA B5, 01, BF, 00, 00, 0A, C9, 74 272 680 DATA IE, BB, E8, 03, 8A, 04, F6, E5 476 690 DATA BA, 00, 00, F7, F3, 89, 00, 03 355 700 DATA C7, BA, 00, 00, F7, F3, 89, 07 265 710 DATA 46, FE, C5, FE, C9, 75, ES, SB 375 720 DATA 89, 3F, CB 156 730 I wacht op toets *********************************************************** 622 740 LOCATE 23,1: PRINT FN CNTR$("druk een willekeurige toets ... ") 333 750 DUMMY$=INPUT$(l) 982 760 LOCATE 23,1: PRINT FN CNTR$(SPACE$(30)) 709 770 RETURN 47 *** TOTAAL-CHECKSUM: 39895 ***

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 97- -

rende foutjes geslopen, waardoor het doorgaf, hoewel hij daarnaast ook enke­ OEPS 'speciaal' afdrukken niet kan werken. le suggesties voor verbeteringen had die De codes in de data-regels worden na­ echter de werking van het programma melijk verkeerd ingelezen. Door echter zouden verstoren. Waaruit maar weer twee regels aan te passen is dit te verhel­ blijkt dat een programma zonder de bij­ w~ doen ons uiterste best pen. behorende ontwikkelingsdocumentatie om een foutloos blad te pro­ - die de programmeur voor zichzelf 100 READOO$:!FOO$ < > "•• " natuurlijk wel bijgehouden heeft - duceren. Toch is een tijd­ THENES$ = ES$ + CHR$(VAL moeilijk te doorgronden is.' schrift ook maar mensen­ (OO$»:GOT0100 J aja, soms toch wel gevoelige mensen, werk en dat geldt zeker 110 READOO$:IFOO$ < > "**" die programmeurs ... voor de programma's die THENEZ$ =EZ$ + CHR$(VAL erin staan.Dus sluipen er (OO$»:GOT0110 Teken soms fouten in. In die data-regels moet dan bijvoor­ Vandaar deze vaste rubriek, beeld de ESCape als '27' of'&hlB" wor­ In nummer 20 hadden we een heel fraai oeps, waarin we niet alleen den ingevuld. Numeriek dus. tekenprogramma, speciaal voor MSX2. fouten rechtzetten, maar Met, als een soort extraatje, daarin rou­ ook verbeteringen zullen pu­ Kleine verbeteringen in MCM2B4: tines om die tekeningen ook op cassette In regel 340 moet en na LPRINTES$ en op te slaan. Want hoewel de meeste bliceren van eerder versche­ LPRINTEZ$ een puntkomma gezet MSX2 machines wel van een drive voor­ nen programma's en ande­ worden. zien zijn bestaan er nu eenmaal ook mo­ re zaken. Voor MCM2B3 geldt dat regel 310 mag dellen zonder diskdrive. En we willen nu verwijderd worden, deze is na het testen eenmaal compleet zijn, als service aan per ongeluk blijven zitten: onze lezers. MCM2B In de regels 530 en 540 dient er voor 00$ = INPUT$(l) een dubbele punt te Goed, dat blijkt dus niet zo slim geweest Blijkbaar hebben heel wat mensen pro­ komen. te zijn. Want die cassette-routine bevat blemen gehad met de selectie-en print­ Ook MCM2B2 is niet helemaal onge­ een hele domme fout. Bovendien, het routines van onze MSX2 database, schonden uit de strijd gekomen. In de feit dat die blunder pas zo'n half jaar la­ MCM2B. Veel daarvan zijn toch weer te regels 570 en 580 is de volgende cosme­ ter aan het licht komt bewijst dat er wijten aan tikfoutjes, maar er waren ook' tische verbetering mogelijk: zet voor blijkbaar nauwelijks behoefte aan· die wat kleine ongerechtigheidjes blijven RUN"MCM2BM" de commando's GO­ cassette-routines bestaat. Schijnbaar zitten in de listings. SUB640:POKE&HF3BO,80: werkt bijna iedereen met een drive, en In diezelfde 580 dient in terecht. Want op cassette is het saven Met name het afdrukken kan zo hier en !FOO$ = CHR$(27)THEN de variabe­ van zo'n tekening een langdurige ge­ daar problemen hebben opgeleverd. En le 00$ door 0$ vervangen te worden. schiedenis. dan wel op twee manieren. Zo hebben we wel wat mensen aan de Alleen ter verfraaiing: Die ene lezer die ons er echter van kon lijn gehad bij wie de melding 'Printer Hernoem regel 530 als 535 en voeg ver­ overtuigen dat er echt een foutje in niet gereed' niet van het scherm te bran­ volgens toe: schuilde - we vragen ons met schaam­ den was, ook al stond dat apparaat wel 530 LOCATE55,20:PRINTSPC(18): te af hoeveel mensen we tijdens vragen­ degelijk aan en online. Vooral de Gene­ LOCATE55,21:PRINTSPC(18) uurtjes met een kluitje in het riet ge­ ral Electric printer schijnt dit euvel te stuurd hebben, in de misplaatste zeker­ vertonen. Waar het precies aan ligt, Op veel plaatsen in de programma's is heid dat ook de cassette-routines geen idee. Mogelijk dat die afdrukker - om snelheid te winnen - na een foutloos waren - is echter op zijn wen­ niet alle Centronics-signalen geeft, mis­ NEXT de bijbehorende variabele weg­ ken bediend. De fout,is, na lang zoeken, schien ook zijn slechts gedeeltelijk be­ gelaten. Waar die snelheid niet cruciaal gevonden. En als de schrijver van Te­ drade printerkabels de schuld. was, is die variabele vaak ter wille van de ken, onze geliefde beeldscherm-artiest, Hoe dan ook, als u dit probleem heeft toch al lastige leesbaarheid wel neerge­ eenmaal terug is van vacantie zullen we ondervonden, verwijder dan regel 290 zet. Alleen, in regel 550 is dat ten on­ eens een hartig woordje met hem wisse­ uit de module MCM2B4. Dan is de prin­ rechte gidaan. Deze regel begint met len. Want die cassette-routines konden tercontrole geheel uitgeschakeld en is NEXTT, wat een onderdeel van de se­ met geen mogelijkheio werken, zo bleek het helemaal aan u om ervoor te zorgen lectielus is. Het valt aan te raden om dit tijdens onze.excursie in de listing. Een dat de zaak klaar staat. i~aar het werkt commando in NEXT te wijzigen, ofte­ leerzaam uitje, waar we elders in dit dan wel. wel die variabelenaam T alsnog te ver­ nummer een heel artikel aan gewijd Het tweede afdruk-probleem lag aan wijderen. hebben. Voor wie echter geen interesse ons. In datzelfde MCM2B4 zijn wat sto- Tot zover het commentaar van de ma­ heeft in de problemen die er bij het weg­ ker, op een aantal opmerkingen en Poen schrijven van beeld-schermen op tape brief die we hem hebben doorgespe.eld. de kop opsteken is de oplossing simpel:: VERBETERINGEN EN Maar ook zijn slot-opmerkingwillen we de regels in de listing op pagina 73 - in CORRECTIES MSX EN u niet onthouden: dat artikeltje dus - in het oorspronke­ MS-DOS 'Met dank aan Hans Pennings uit Box­ lijke programma verbeteren, en Teken tel, die een aantal van deze correcties is weer het heertje.

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 98- r ~'

e Red October is de meest• geavanceerde onderzeeër ter wereld. D Ontwikkeld en gebouwd door de Russen. U voert het com­ mando. Maar u bent van plan, met onderzeeër en al, over te lopen naar Amerika. Vanzelfsprekend doet u dat het liefst in het diepste geheim. Zelfs uw bemanning weet van niets! Rusland laat zich de Red October natuurlijk niet zonder slag of stoot ontvreemden en stuurt zijn gehele, geduchte vloot achter u aan. Aan u de taak uw missie tot een goed einde te brengen. Voortdurend staat u voor de keuze: confrontatie of omzeilen. The Hunt for Red October is gebaseerd op het succesvolle boek van 'Ibm Clancy. Een onderzee-simulatie die z'n weer­ ~ ~ ga niet kent. Een aktie-thrillerzal~ich op uw beeldscherm ontwikkelen. HOMESOFT® HOMESOFT. THUIS o P UW COMPUTER. lean UtN pc al telefoneren? dan wordt· het hoog tijd voor een +modem

+ SOFTWARE Het totale +Modern pakket bestaat uit de Modemkaart en twee programma's op diskette: Videotex voor Viditel / ComNet (Viewdata) en Terminal voor o.a. FIDO (Hobby Computer Club), MEMOCOM (PTT's Electronic Mail systeem) en voor het communiceren van PC 's onderling. Met de bijgeleverde software kunt u zelfs programma's en andere gegevens uitwisselen tussen PC's via de normale telefoonlijn! De Terminal software bevat het zgn. XMODEM protocol. + GRATIS LIDMAATSCHAP COMNET DATABANK De ComNet Databank met honderden gratis programma's voor uw PC, elektro­ nische post, prikborden (hulp bij computervragen) , laatste nieuws, hobby informatie, enz. De ComNet databank is een computersysteem met tientallen telefoonlijnen. Met behulp van het + Modem kan uw PC daar zo naar toe bellen en allerlei interessante informatie bekijken, maar ook kunt u via de in het Videotex programma ingebouwde Telesoftware ontvang methode allerlei programma's "inladen". De ComNet databank is 24 uur per dag te bereiken, 365 dagen per jaar! + ELECTRON IC MAIL Ingebouwde mogelijkheid tot het versturen van brieven of andere informatie die u met uw eigen tekstverwerker kunt voorbereiden. In samenwerking met ComNet biedt het + Modem een nieuwe "Electronic Mail" mogelijkheid. U kunt iedere willekeurige "file" (een brief, een programma, een bestand) nu via het + Modem en ComNet naar een andere gebruiker van ComNet sturen. ComNet heeft twee electron ic mail systemen: een zgn. Mailbox bericht: een bericht dat de grootte heeft van 1 Videotex beeld . Electronic Mail : een bericht dat zelfs meerdere bladzijden mag beslaan en dat u zelf samenstelde met iedere willekeurige tekstverwerker. + TELESOFTWARE Via uw telefoonlijn "i nladen" van programma's. In ComNet (waar u met de aankoop van het + Modem gratis lid van bent) staan honderden, gratis programma's. Van , ) I I'" ~ ""jJ~ d "I 9006a 1 () I. zakelijke tot spelprogramma's! Ondersteuning in optima forma! Via de -- Telesoftware mogelijkheid kunnen programma's foutloos worden overgebracht Verkrijgbaar via van ComNet (ook vanuit Viditel) naar uw eigen PC. De aangeboden programma's Philips dealers RADIO V.D.GALIEH zijn meestal geheel gratis. onder nr. NMS 1265 en via onafhankelijke ,,,.1 ;..o e ~ "() ., .... (. I)" mw...",,-Ie + ELEKTRONISCH BANKIEREN dealers onder HS)( COHPUTERS en SOFTWARE Gebruik het + Modem voor het raadplegen van uw bank- of girorekening, of zelfs de naam + Modem voor het overboeken van uw betalingsopdrachten! Bij de Postbank en de of rechtstreeks Amrobank kunt u nu al "Telebankieren"! Met het + Modem is het dubbel plezierig! bij Micro Technology b.V.

.1illIIIl!!I~

V L"" 'I I uw V I "'flOI' e n I " " I . I .nn. -~n n p c •• ml" ."to.­ t 349,inCIbtw \lnh •• " I . Technische gegevens: _-~---. e:~ - =~ ~ ...... - ...... er: - =m __ V23 full duplex 1200 baud ontv. / 75 baud zenden. -----_ ...... --...... V21 full duplex 300/ 300 baud originate V21 full duplex 300/ 300 baud answer - Direkt aansluitbaar aan het telefoonnet, terwijl tegelijk ook een telefoontoestel kan worden aangesloten. Ingebouwde RS232 Interface voor + Modem aansturing te gebruiken naast eventueel bestaande RS232 interface. Geen extra RS232 interface nodig! Een product van Micro Technology b.V. PC Insteekkaart, door ,iedereen zonder Weteringsingel6 -14, Papendrecht. technische kennis te installeren met behulp van een schrotlvendraaier. Tel. 078-410977, Telex 62425, Past in iedere PC waar ook standaard IBM compatible kaarten in passen. Fax 078-150849.

PRIJS WIJZIGING VOORBEHOUDEN