Sympozjum Historia I Sztuka
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
SYMPOZJUM HISTORIA I SZTUKA Magdalena Białonowska KILKA KART Z BIOGRAFII ANDRZEJA STANISŁAWA CIECHANOWIECKIEGO* Poniższy tekst powstał z okazji jubileu- nad złotnictwem krakowskim epoki szu 85-lecia urodzin profesora Andrzeja baroku rozpoczęte jeszcze w 1950 r., Stanisława Ciechanowieckiego i ma na które częściowo zostały opublikowane celu zarysować kilka faktów z jego dzia- w 1974 r.3. łalności poza Polską jako marszanda Pobyt Andrzeja Ciechanowieckiego i organizatora wystaw, gdyż ta aktyw- na Zachodzie rozpoczął się w 1958 r., ność być może jest mniej znana w kraju. kiedy to wyjechał na stypendium i posta- Andrzej Stanisław Ciechanowiecki nowił pozostać za granicą. Do kraju - kolekcjoner, marszand i mecenas kul- zaczął powracać dopiero po 19 latach, tury, założyciel Fundacji Zbiorów im. ale cały czas utrzymywał ścisłe kon- Ciechanowieckich, darczyńca wielu takty z naukowcami i przyjaciółmi muzeów - urodził się 28 września 1924 r. w Polsce. W latach 1958-1960 Andrzej w Warszawie, pochodzi z senatorskie- Ciechanowiecki przebywał na stypen- go rodu Ciechanowieckich, herbu dium British Council i Fundacji Forda Dąbrowa1. Odebrał staranne wykształce- w Anglii i w Stanach Zjednoczonych nie w Warszawie, a następnie w Krakowie oraz w Niemczech, gdzie w 1960 r. na - studiował w Akademii Handlowej Uniwersytecie w Tybindze obronił pracę w Krakowie oraz uzyskał magiste- doktorską na temat mecenatu arty- rium z historii sztuki na Uniwersytecie stycznego hetmana Michała Kazimierza 4 Jagiellońskim. W czasie wojny, w której Ogińskiego . Następnie w latach 1960- brał udział jako ochotnik w kampanii -1961 przebywał w Portugalii na stypen- wrześniowej i w powstaniu warszaw- dium Fundacji Gulbenkiana, gdzie pro- skim, widział ogrom zniszczeń rodzi- wadził studia nad meblarstwem portugal- mego dziedzictwa kulturowego, w tym skim - fragmenty tychże badań nauko- 5 dalszy pogrom kolekcji dzieł sztuki wych zostały opublikowane w 1964 r. i księgozbiorów. Po wojnie, w czasie stu- Wiosną 1961 r. Andrzej Ciechanowiecki diów w Krakowie, prowadził działalność na stałe osiadł w Londynie. Wówczas społeczną i na przełomie 1946 i 1947 r. jako uznany historyk sztuki znający języ- powołał do życia Klub Logofagów2. ki obce, mając szerokie stosunki towa- W 1950 r. jako asystent profesora Adama rzyskie, wszedł do grona wybitnych lon- Bochnaka podjął studia doktoranckie na dyńskich marszandów. Tam też stworzył Uniwersytecie Jagiellońskim, przerwane swoje kolekcje i na zachodnim rynku aresztowaniem w październiku tegoż sztuki poszukiwał poloników, które roku. Został zwolniony w 1956 r. i reha- kolekcjonował, aby je następnie przeka- bilitowany. Po wyjściu z więzienia pra- zać do Polski. cował jako kustosz muzeum w Łańcucie, W latach 1961-1965 był dyrektorem a także kontynuował prace badawcze i udziałowcem w nowo powstałej galerii * Z materiałów do pracy doktorskiej. 19 MAGDALENA BIAŁONOWSKA Mallett at Bourdon House, będącej filią wej Heim w Londynie, związanej począt- Mallett & Son specjalizującej się w angiel- kowo z Galerie Heim w Paryżu. W tym skiej sztuce dekoracyjnej. Działalność okresie poza prowadzeniem działalno- nowej galerii nastawiona była na kon- ści komercyjnej zorganizował 38 waż- tynentalną sztukę dekoracyjną. Do jej nych ekspozycji na poziomie wystaw repertuaru Andrzej Ciechanowiecki muzealnych, poświęconych przede wprowadził zapomnianą wówczas rzeź- wszystkim sztuce nowożytnej francu- bę, organizując ważne wystawy w tej skiej i włoskiej. Poza obiektami do sprze- dziedzinie oraz pisząc wstępy do ich kata- daży w Heim Gallery pokazywano rów- logów. Tutaj należy wymienić ekspozycje nież kolekcje muzeów europejskich oraz poświęcone XIX-wiecznej rzeźbie fran- kolekcje prywatne, przede wszystkim cuskiej. Pierwsza z nich, zatytułowana zbiory rysunków, którymi galeria zwykle The „Animaliers"6, obejmowała francu- nie handlowała, m.in. rysunki i bozzetta ską rzeźbę animalistyczną XIX w. i była to z Thorvaldsens Museum w Kopenhadze, pierwsza wystawa poświęcona artystom kolekcje rysunków z Musée des Beaux- rzeźbiarzom tworzącym w tym nurcie od -Arts w Lille oraz z muzeów w Angers, momentu ich śmierci. W tekście katalogu rysunki barokowe niemieckie z tamtej- z 1962 r.7 Andrzej Ciechanowiecki, okre- szych muzeów, amerykańskie z kolekcji ślając tę grupę rzeźbiarzy zapożyczonym Johna Davisa Hatcha, a także z polskich z francuskiego przymiotnikiem anima- kolekcji13. Ekspozycje organizowane liers, stworzył rzeczownik les animaliers dwukrotnie w ciągu roku były szeroko w języku francuskim oraz the anima- komentowane na łamach fachowych liers w angielskim i ten termin wszedł periodyków angielskich i kontynental- do języka obiegowego8. nych, takich jak: „Apollo", „The Burlington Magazine", „The Connoisseur", „Arts Kolejne wystawy XIX-wiecznej rzeźby 14 francuskiej w Mallett at Bourdon House Review" czy „Weltkunst" , a także przez to dwie ekspozycje retrospektywne: prasę codzienną, np. „The Times", „The Sculptures by Jules Dalou (1838-1902)9 Daily Telegraph". Wernisaże w Heim i Sculptures and Sketches by Jean Gallery na przestrzeni lat stały się wyda- Baptiste Carpeaux (1827-1875)10. Były rzeniem społeczno-towarzyskim, cieszy- to pierwsze wystawy tychże artystów, ły się zainteresowaniem nie tylko ze stro- jednych z największych rzeźbiarzy fran- ny historyków sztuki, kuratorów i mar- cuskich żyjących w XIX w., od momen- szandów, ale także londyńskiej socjety; tu ich śmierci11. Poza prezentowaniem na otwarcie wystaw przybywali niejed- XIX-wiecznej rzeźby francuskiej Andrzej nokrotnie przedstawiciele rodziny Ciechanowiecki zorganizował w Mallett królewskiej, dwukrotnie nawet sama at Bourdon House również ekspozycję królowa matka (il. 1). Wystawom towa- poświęconą rzeźbie w terakocie12. W ten rzyszyły naukowe katalogi opracowane sposób nie tylko wprowadził do reper- przy współpracy specjalistów poszcze- tuaru galerii rzeźbę francuską XIX w., gólnych dziedzin sztuki, m.in. takich ale przede wszystkim dzięki naukowo jak: prof. Roberto Longhi, prof. Urlich opracowanym wstępom do katalogów Middeldorf, prof. Carlo Volpe, prof. Ru- przypomniał szerszemu gronu naukow- dolf Wittkower, prof. Anthony Blunt, ców i kolekcjonerów o zapomnianych prof. Nicola Spinosa, dr Jennifer Montagu, zjawiskach w XIX-wiecznej rzeźbie fran- dr Ursula Schlegel. Cykl Heim Gallery cuskiej, jak i o rzadko podejmowanym catalogues to ilustrowane katalogi temacie rzeźby w terakocie. w typie katalogów muzealnych, w któ- rych obok fotografii i opisu obiektu znaj- Kolejny etap w karierze Ciechano- dowały się obszerne informacje na temat wieckiego stanowiły lata 1965-1986, artysty i proweniencji. Z porównania kiedy to był dyrektorem i udziałowcem, katalogów domów aukcyjnych bądź a w końcu właścicielem galerii handlo- 20 KILKA KART Z BIOGRAFII ANDRZEJA STANISŁAWA CIECHANOWIECKIEGO... 1. Na fotografii (od prawej): Andrzej S. Ciechanowiecki, królowa matka, François Heim wraz z żoną. Zdję- cie wykonane podczas wernisażu letniej wystawy w Heim Gallery w maju 1973 r. pt. Paintings & Sculp- tures of the Italian Baroque. Fot. © J. Paul Getty Trust / From right: Andrzej S. Ciechanowiecki, Queen Mother, François Heim with wife. The photograph was taken in May 1973 during a private view of the summer exhibition at the Heim Gallery Paintings & Sculptures of the Italian Baroque. Photo © J. Paul Getty Trust innych galerii z połowy lat 60. XX w. czeniu. Wszystko to miało ewokować wynika, iż wydawnictwa Heim Gallery atmosferę epoki, z której pochodziły to publikacje nowatorskie, które dały prezentowane obiekty. początek naukowym katalogom przyję- O poziomie Heim Gallery oraz pozycji tym przez największe domy aukcyjne Andrzeja Ciechanowieckiego jako mar- Sotheby's i Christie's oraz galerie na szanda na międzynarodowym rynku całym świecie. Ponadto ze względu na sztuki 2. połowy XX w. świadczy fakt, iż wysoki poziom naukowy Heim Gallery klientami galerii były znaczące muzea catalogues uważane są za publikacje amerykańskie, angielskie, a także kon- referencyjne, cenione przez naukowców tynentalne - spośród tych ostatnich tak i antykwariuszy na całym świecie. znaczące placówki, jak Luwr oraz inne Wart nadmienienia jest również spo- muzea francuskie, np. w Lille czy Rouen, sób ekspozycji dzieł w Heim Gallery ponadto Rijksmuseum w Amsterdamie, (il. 2), gdzie wnętrze złożone z trzech Bayerischen Nationalmuseum w Mona- pomieszczeń miało korespondować chium oraz inne placówki niemieckie, z charakterem prezentowanych obiek- np. w Berlinie, Hamburgu i Düsseldorfie. tów. Timothy Clifford uznał ten sposób Spośród muzeów amerykańskich prezentowania za jeden z najciekaw- do klientów Heim Gallery należały: szych wśród wówczas działających lon- Metropolitan Museum of Art w Nowym dyńskich galerii komercyjnych15. Obrazy, Jorku, National Gallery w Waszyngtonie, rzeźby oraz dzieła sztuki dekoracyjnej Institute of Arts w Detroit, Art Institu- zestawione zostały w jednym pomiesz- te w Chicago, Museum of Fine Arts 21 MAGDALENA BIAŁONOWSKA 2. Wnętrze Heim Gallery przy 59 Jermyn Street w Londynie. Zdjęcie wykonane podczas zimowej wystawy w 1968 r. pt. French Paintings and Sculpture of the 18th Century. Po prawej stronie widoczny obraz autorstwa Nicolasa de Largilliére'a Portret Fryderyka Augusta, 1719 r. Fot. © J. Paul Getty Trust / Inside Heim Gallery at 59 Jermyn Street in London. The photograph was taken during the 1968 winter exhibition French Paintings and Sculpture of the 18th Century. On the right hand side Nicolas de Largilliére's Portrait of Frederick Augustus I, 1719. Photo © J. Paul Getty Trust 3. Gian Lorenzo Bernini, Błogosławiona Lodovica