Przedsiębiorstwo Usługowo-Produkcyjne SIGMA BP Sp. z o.o 39-400 , ul. Sienkiewicza 23 .

Rekultywacja i zagospodarowanie terenów pogórniczych siarki w rejonie Tarnobrzega

konferencja n/t

Ochrona środowiska jako warunek rozwoju rejonu tarnobrzeskiego

Tarnobrzeg, 3 czerwca 2009 r.

dr inż. Józef Kirejczyk, mgr inż. Tomasz Burchard, inż. Zbigniew Pantula W drugiej połowie 1991 r. korzystna koniunktura siarki na rynkach światowych uległa załamaniu. Zwiększona podaż taniej siarki z odzysku (siarka uzyskiwana w procesie oczyszczania ropy i gazu ziemnego) oraz ogólnoświatowa recesja gospodarcza spowodowały gwałtowny spadek cen siarki. Zahamowało to dalszy rozwój górnictwa siarki w Polsce doprowadzając najpierw do radykalnego obniżenia wydobycia a następnie zamknięcia kopalń.

 W roku 1971 zamknięto pierwszą kopalnię odkrywkową siarki „Piaseczno”.  W roku 1992 zatrzymano wydobycie rudy w kopalni odkrywkowej „Machów”.  W roku 1993 zaprzestano wydobycia siarki w doświadczalnej kopalni otworowej „Machów II”.  W roku 2001 zatrzymano wydobycie w kopalni otworowej siarki „Jeziórko”.

Wydobycie siarki z kopalń tarnobrzeskich w latach 1961-2001 łącznie 89,371 mln ton

Kopalnie otworowe -74,875 mln ton

Kopalnie odkrywkowe -14,496 mln ton Stan robót likwidacyjnych i rekultywacyjnych

Zakończono likwidację doświadczalnej kopalni otworowej „Machów II” i zrekultywowano jej tereny pogórnicze. Kontynuowane są prace likwidacyjne i rekultywacyjne w otworowej kopalni „Jeziórko”. Prowadzone są prace likwidacyjne wyrobisk odkrywkowych „Machów” i „Piaseczno”. Na złożoność i wysokie koszty przedsięwzięcia składa się nie tylko skala robót ale też konieczność skutecznej likwidacji zagrożenia siarkowodorowego związanego z izolacją trzeciorzędowego piętra wód złożowych w likwidowanych wyrobiskach. Lokalizacja wyrobisk górniczych „Machów” i „Piaseczno”

Wyrobisko górnicze Kopalni Siarki Piaseczno „Machów” jest Wisła zlokalizowane przy drodze Tarnobrzeg- Mielec biegnącej wzdłuż Wisły, w odległości około 500 m od osiedla Machów Miechocin miasta Tarnobrzega. Po drugiej stronie Wisły, w odległości ok. 1,5 km, znajduje się wyrobisko byłej kopalni siarki „Piaseczno”.

Z uwagi na bliskie położenie i połączenia hydrogeologiczne likwidacja obu wyrobisk musi być skojarzona Tereny pogórnicze odkrywkowej kopalni siarki „Piaseczno”

Po zakończeniu działalności górniczej (1982 r) pozostały: • Wyrobisko górnicze o głębokości i powierzchni 160 ha. • Zrekultywowane zwałowisko zewnętrzne nadkładu o powierzchni 120 ha. • Zrekultywowane zwałowisko wewnętrzne o powierzchni 54 ha. • Hałda piasków szklarskich wydobytego spod złoża siarki – 3,2 mln ton.

Na dnie wyrobiska utworzył się zbiornik wodny o pow. 60 ha i głębokości 24 m. Odbudowa pierwotnych stosunków wodnych po zaprzestaniu odwadniania likwidowanych wyrobisk „Machów” i „Piaseczno” spowoduje, że na około 3 tys. ha terenów przyległych do wyrobiska w Piasecznie koniecznym będzie budowa systemu odwadniającego celem ochrony tych terenów przed podmakaniem. Koszt budowy tego systemu może przekroczyć kwotę 30 mln zł. Są to typowe szkody górnicze.

1 – obszar o głębokości do zwierciadła wody mniejszej niż 1 m, 2 – obszar możliwych podtopień, 3 – główne cieki i zbiorniki wód powierzchniowych, 4 – rowy drenażowe sieci podstawowej, 5 – łąki, mokradła i tereny bagienne zaznaczone ma mapie topograficznej z roku 1937, 6 – dawna sieć rowów i cieków odwadniających (według stanu z roku 1937). Zagospodarowanie terenów wokół wyrobiska „Piaseczno” (sady i pola uprawne) Sposób likwidacji wyrobiska „Piaseczno”

Likwidacja wyrobiska w Piasecznie polegać będzie na:  Izolacji skarp serii chemicznej w wyrobisku.  Profilowaniu skarp wyrobiska.  Likwidacji zbędnych instalacji i obiektów.  Wykonaniu układu napełniania wyrobiska:  Napełnianiu wyrobiska wodami czwartorzędowymi.  Napełnianiu wyrobiska wodami z Wisły.  Wykonaniu systemu melioracyjno-drenażowego dla ok. 3000 ha terenów przyległych do wyrobiska, zagrożonych podtapianiem.

Po napełnieniu wyrobiska wodą powstanie zbiornik o powierzchni ok. 160 ha, który zostanie zagospodarowany dla celów rekreacyjnych. Izolowanie skarp serii chemicznej w wyrobisku „Piaseczno”- marzec 2007 r. Wyrobisko „Piaseczno” – maj 2009 r. Pow. zbiornika - ok.160 ha Dług. linii brzeg. - 6,6 km Pojemność - 37mln m3 Maks. głębokość – 48 m

Plan zagospodarowania zbiornika „Piaseczno” Składowisko piasków szklarskich Możliwość wykorzystania wód siarczkowo-siarkowodorowych dla celów balneologii Wody siarczkowo-siarkowodorowe swoją nazwę zawdzięczają zawartym w niej związkom siarki: rozpuszczonemu gazowemu siarkowodorowi oraz produktom jego dysocjacji: jonowi wodorosiarczkowemu i jonowi siarczkowemu. Wody te znajdują zastosowanie w leczeniu wielu schorzeń reumatycznych. Trzeciorzędowe wody z rejonu Piaseczna są wodami siarczkowo-siarkowodorowymi o składzie zbliżonym do wód leczniczych występujących w polskich uzdrowiskach: Swoszowice, Busko-Zdrój, Solec, Horyniec. Likwidacja wyrobiska i rekreacyjny kierunek jego zagospodarowania skłania do rozważenia wykorzystania tych wód do celów balneologicznych. Do atrakcyjnych walorów przyszłego zbiornika wodnego należy zaliczyć jego otoczenie: zalesione tereny zwałowiska zewnętrznego i składowisko piasków szklarskich. Tereny pogórnicze odkrywkowej Kopalni Siarki „Machów” • Powierzchnia wyrobiska - 560 ha. • Głębokość wyrobiska – 80 ÷ 110 m. • Powierzchnia zwałowiska zewnętrznego (zrekultywowane) – 880 ha.

Wyrobisko kopalni „Machów” Zrekultywowane zwałowisko zewnętrzne

Zrekultywowany teren po klarowniku nr 1 Rekultywowany teren po składowisku keku Schemat likwidacji wyrobiska „Machów”

wał Wiślany półka abrazyjna Wisła 145,2 piaski czwartorzędowe

iły iły warstwa izolacyjna kek seria chemiczna seria chemicznazłoże piaski Baranowskie

Likwidacja wyrobiska polega na:

• uszczelnieniu dna wyrobiska 25-metrową warstwą izolacyjną, wykonaną z iłów krakowieckich, której celem jest niedopuszczenie do przebicia silnie zmineralizowanych wód trzeciorzędowych i ich mieszania się z wodami wypełniającymi przyszły zbiornik, • uformowaniu skarp wyrobiska w sposób zapewniający im trwałą stateczność w warunkach zalania zbiornika wodą wraz z wykonaniem elementów chroniących brzegi przed niekontrolowanymi procesami abrazyjnymi, mogącymi zagrozić obiektom zlokalizowanym w sąsiedztwie zbiornika, • budowie obiektów hydrotechnicznych umożliwiających napełnienie projektowanego zbiornika wodą z Wisły oraz służących do corocznej, częściowej wymiany wody, • likwidacji zbędnych obiektów technologicznych oraz uporządkowaniu i rekultywacji terenów zdegradowanych, przylegających bezpośrednio do wyrobiska, zgodnie z wymogami zatwierdzonego planu przestrzennego zagospodarowania.

Widok wyrobiska „Machów” – budowa iłowej warstwy uszczelniającej dno wyrobiska Napełnianie zbiornika „Machów”

Kanał odprowadzający

Zbiornik „Machów”

Budowla wlotowa Kanał wlotowy

Wisła Budowla wlotowa zbiornika „Machów” w budowie – sierpień 2002 r. Kanał wlotowy od strony Wisły Napełnianie zbiornika – przepust pod drogą z kanałem wlotowym Zbiornik „Machów” – maj 2009 r.

Gmina

Skarżysko Warszawa Kamienna TARNOBRZEG Piotrków Trybunalski STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNNEGO KierunkI i zasady polityki przestrzennej Gmina Gorzyce Gmina

Rzeszów

Grębów

Rozwadów OZNACZENIA Gmina - zagrożenia środowiskowe korytarze rozwoju infrastruktury technicznej do drogi krajowej rzeki pozaklasowe Kraków - Annopol obszar dużego zanieczyszczenia atmosfery związkami chemicznymi III. Ochrona środowiska kulturowego

strefa ochrony środowiska kulturowego

obiekty zabytkowe IV. Zasady użytkowania i zagospodarowania obszarów rolniczej przestrzeni produkcyjnej obszary preferowane do rozwoju intensywnego rolnictwa Stalowa Wola obszary o zróżnicowanych warunkach rozwoju rolnictwa ogrody działkowe Gmina Łoniów Gmina Grębów punkty poboru wód do oprysków

V. Obszary intensywnego rozwoju i przekształceń

obszary wielofunkcyjne - centrum miasta z preferowaną funkcją rozwoju usług publicznych

Rzeszów obszary wielofunkcyjne z preferowaną Radom funkcją do lokalizacji intensywnej I. Oznaczenia ogólne zabudowy mieszkaniowej

granica administracyjna miasta obszary wielofunkcyjne preferowane do Chmielów lokalizacji intensywnej zabudowy II. Obszary ochrony wartości i zasobów śr. przyrodniczego mieszkaniowej oraz inwestycji publicznych

- obiekty prawnie chronione obszary zabudowy mieszkaniowej Mielec ekstensywnej Rzeszów pomniki przyrody istniejące i projektowane obszary preferowane do lokalizacji zabudowy letniskowej oraz usług obsługi użytki ekologiczne turystyczno - rekreacyjnej Gmina Nowa Dęba granica terenu górniczego obszary przekształceń i rozwoju gospodarczego dla różnych inwestorów - obszary systemu ekologicznego potencjalne tereny atrakcyjności inwestycyjnej system terenów otwartych pozostających granice terenów do sporządzenia Gmina Baranów Sandomierski w dotychczasowym użytkowaniu miejscowych planów zagosp. przestrz. obszary lasów i projektowanych zalesień VI. Kierunki rozwoju komunikacji (zadrzewień) obszary zieleni urządzonej istniejącej droga ekspresowa i projektowanej tereny wód otwartych, istn. proj. drogi krajowe zbiornik retencyjno - rekreacyjny granica głównego zbiornika wód podziemnych istn. proj. ulice układu podstawowego wraz z obszarem wysokiej i najwyższej ochrony kierunek przesyłu wody pitnej linia kolejowa 3

Plan docelowego zagospodarowania zbiornika „Machów”

W zlikwidowanym wyrobisku powstanie zbiornik wodny, który wraz ze zrekultywowanymi terenami przyległymi zostanie zagospodarowany dla celów rekreacyjnych (plaże, pola namiotowe, przystań dla jachtów, kajaków, parkingi i obiekty obsługi turystów.

Parametry zbiornika : Powierzchnia - 455 ha Długość linii brzegowej - ok. 10 km

Pojemność maksymalna - 112 mln m Głębokość maksymalna - 42 m Tereny pogórnicze Kopalni Siarki „Jeziórko”

• Powierzchnia obszaru górniczego - 38,2 km2, • Powierzchnia objęta eksploatacją - 21,4 km2, • Ilość otworów eksploatacyjnych - 6048 szt.

Niekorzystne oddziaływanie eksploatacji na środowisko:

• zanieczyszczenie gleby siarką i jej związkami, • zanieczyszczenie wód powierzchniowych, • zanieczyszczenie wód podziemnych, • przeobrażenia powierzchni pól górniczych (deformacje górotworu), • zanieczyszczenie powietrza pyłami siarki, dwutlenkiem siarki i siarkowodorem.

Tereny pogórnicze otworowej Kopalni Siarki „Jeziórko”

Teren pola przed rekultywacją, widoczne zalewiska i zanieczyszczenia powierzchni siarką K.S. „Jeziórko” - zasięg niecki osiadania powierzchni terenu- max osiadanie do 6 m Rekultywacja terenów Kopalni Siarki „Jeziórko”

Technologia rekultywacji i zagospodarowania najbardziej zdewastowanych i zdegradowanych terenów pogórniczych przewiduje 5-letni cykl realizacji w trzech podstawowych fazach:

Faza podstawowa (techniczna) obejmująca wykonywanie prac związanych z likwidacją uzbrojenia górniczego, usunięciem skupisk ziemi zanieczyszczonej siarką, kształtowaniem rzeźby terenu wraz z formowaniem w największych obniżeniach terenu lokalnych zbiorników wodnych. Faza ta obejmuje również wykonanie neutralizacji i blokady występujących skażeń gleby oraz uregulowanie stosunków wodnych.

Faza biologiczna obejmuje wykonanie prac agrotechnicznych, nawożenia gleby i wysiew mieszanki traw oraz wykonanie zabiegów poprawkowych (podsiew uzupełniający).

Faza zagospodarowania terenu obejmuje nasadzenia drzew i krzewów oraz prace pielęgnacyjne. Występuje ona przeważnie w czwartym i piątym roku od rozpoczęcia rekultywacji. Instalacja rozprowadzania wapna poflotacyjnego na polu górniczym K.S. „Jeziórko” Kopalnia Siarki „Jeziórko” Techniczna faza rekultywacji – rozścielanie warstwy wapna w celu blokady zanieczyszczeń

Kopalnia Siarki „Jeziórko” Techniczna faza rekultywacji – formowanie zbiorników wodnych Kopalnia Siarki „Jeziórko” BiologicznaZabiegi faza rekultywacji agrotechniczne – prace agrotechniczne Kopalnia Siarki „Jeziórko” Techniczna faza rekultywacji – regulacja stosunków wodnych Kopalnia Siarki „Jeziórko” - zagospodarowanie łąkowe KopalniaKopalnia Siarki Siarki „Jeziórko” „Jeziórko” – rekultywacja – rekultywacja leśna leśna Kopalnia Siarki „Jeziórko” Zbiornik wodny na terenie zrekultywowanym

Zagospodarowanie terenów poeksploatacyjnych Kopalni Siarki „Jeziórko”

ciepłownia Olendry Zagospodarowanie terenów pogórniczych Kopalni Siarki "Jeziórko" -stan aktualny

granica Obszaru Górniczego Jeziórko IV

granica zasięgu eksploatacji

tereny zrekultywowane

ola tereny KiZPS "Siarkopol" w likwidacji a W ow Kopalnia Siarki "Jeziórko" - do rekultywacji tal - S eg brz tereny PRTG "Jeziórko" - do rekultywacji rno Ta ga zbiorniki wodne wykonane dro zbiorniki wodne - projektowane KL VIII zabudowa przemysłowa 4 rowy, kanały - wykonane rowy, kanały - planowane 5 rząpia 2 1

Akwen Hs130 6 F188 3 8 Kl II 7 M245

14 O72 11 10 S1046 13

E2001Rów nr 13 9 12

0 500 m 1 km 1,5 km 2 km

Dziękujemy za uwagę

Przedsiębiorstwo Usługowo-Produkcyjne SIGMA BP Sp. z o.o 39-400 Tarnobrzeg, ul. Sienkiewicza 23 .