„Zachowaj Radość Życia״

Załącznik do uchwały Nr 51/VI/2015 Rady Gminy Czerwonak z dnia 19 marca 2015r.

GMINNY PROGRAM POMOCY

DOROSŁYM OSOBOM NIEPEŁNOSPRAWNYM

I STARSZYM MIESZKAŃCOM GMINY CZERWONAK

„ZACHOWAJ RADOŚĆ ŻYCIA”

na lata 2015 – 2020

GMINNY PROGRAM POMOCY DOROSŁYM OSOBOM NIEPEŁNOSPRAWNYM I STARSZYM MIESZKAŃCOM GMINY CZERWONAK „ZACHOWAJ RADOŚĆ ŻYCIA” NA LATA 2015 – 2020 ______

Spis treści

Wprowadzenie ……..…………………………………………………………………………………...... 3

Podstawa prawna ……………………………………………………………………………………...... 4

I. Osoby starsze

1. Rządowy Program Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2014-2020 ……... 4

2. Założenia Długofalowej Polityki Senioralnej w Polsce na lata 2014–2020 ……...... 5

3. Osoby 45+ w Wielkopolsce …………………………………………………………………...... 5

II. Osoby z niepełnosprawnościami

1. Definicja …………………………………………………………………...... 6

2. Aktywizacja zawodowa …………………………………………………………………...... 6

2.1. Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej 6 oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych …………………………………………………………………......

2.2. Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym ……...... 7

3. Osoby z niepełnosprawnościami w województwie wielkopolskim ……...... 8

3.1. Sytuacja demograficzna …………………………………………………………………...... 8

3.2. Aktywizacja zawodowa …………………………………………………………………...... 8

III. Gmina Czerwonak

1. Ogólne informacje o gminie Czerwonak …………………………………………………………………...... 9

2. Dostępne formy pomocy i wsparcia osób starszych i z niepełnosprawnościami .... 13

IV. Założenia

1. Cel główny …………………………………………………………………...... 15

2. Cele szczegółowe z wykazem zadań ……………………………...... 15

V. Pozostałe zagadnienia Programu

1. Finansowanie …………………………………………………………………...... 19

2. Ewaluacja …………………………………………………………………...... 19

3. Zakończenie …………………………………………………………………...... 19

GMINNY PROGRAM POMOCY DOROSŁYM OSOBOM NIEPEŁNOSPRAWNYM I STARSZYM MIESZKAŃCOM GMINY CZERWONAK „ZACHOWAJ RADOŚĆ ŻYCIA” NA LATA 2015 – 2020 ______

WPROWADZENIE

Problemy zdrowotne osób w podeszłym wieku, leczenie oraz pielęgnacja osób starszych będą we współczesnym świecie coraz bardziej aktualne. Według WHO społeczeństwo jest stare, kiedy subpopulacja osób w wieku podeszłym, czyli w wieku 65 i więcej lat (65+) przekracza 10%. Ten procent społeczeństwo polskie osiągnęło w 1989 roku. Z danych Eurostatu wynika, iż w 2020r. osoby po 60. roku życia w Polsce będą stanowić blisko 25% ludności, a Prognoza Ludności na lata 2008–2035 GUS wskazuje, że najbliższe lata będą cechowały się przyrostem ludności w najstarszych grupach wieku. Szacuje się, że w 2030r. odsetek osób w wieku 85 lat i więcej będzie wynosić 2,1%. Zagadnienie starzenia są niezmiernie skomplikowane, a starzenie się ludności niesie za sobą ogrom konsekwencji ekonomicznych, społecznych i zdrowotnych. W rozwiniętych gospodarczo krajach Unii Europejskiej około 15% populacji to osoby niepełnosprawne. Według wyników Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2011r. liczba osób niepełnosprawnych w Polsce ogółem wynosiła na koniec marca 2011r. około 4,7 mln., tym samym stanowiła 12,2% ludności kraju. Udział mężczyzn wśród osób niepełnosprawnych wynosił 46,1% wobec 53,9% dla kobiet. Najczęstszą przyczynę niepełnosprawności stanowią schorzenia układu krążenia, narządów ruchu oraz schorzenia neurologiczne. Warto jednak zauważyć, że niepełnosprawni z uszkodzeniami narządu wzroku i słuchu, z chorobą psychiczną i upośledzeniem umysłowym stanowią równie liczebną grupę osób o obniżonej sprawności w codziennym funkcjonowaniu. Względem tych osób wymagane jest dostosowanie właściwego podejścia w edukacji, na rynku pracy i w życiu codziennym. Z upływem lat pogarsza się poziom zdrowia i sprawność osób starszych oraz maleje w związku z tym ich samodzielność. To wraz z sytuacją osób niepełnosprawnych powodują, że nasila się potrzeba korzystania z pomocy lub wręcz opieki ze strony osób trzecich oraz ponoszenia znacznych kosztów na lekarstwa i pomoc medyczną. Dodatkowo zmiany dotyczące demografii, obyczajowości i stylu życia powodują, że sprostanie tym wszystkim wyzwaniom nie jest możliwe bez znaczącego systemowego wsparcia finansowego i organizacyjnego. Doświadczenie zdobyte z dotychczasowej realizacji działań Programu „ZACHOWAJ RADOŚĆ ŻYCIA” skłaniają do uaktualnienia kierunków działań na rzecz starszych i niepełnosprawnych mieszkańców gminy Czerwonak. Główny cel niniejszego Programu to dążenie do pełniejszego udziału osób starszych i dorosłych niepełnosprawnych w życiu społecznym oraz zapewnienie im niezbędnego wsparcia. Program ma przyczynić się do kształtowania właściwych postaw wobec osób o ograniczonej samodzielności. Gminny Program Pomocy Dorosłym Osobom Niepełnosprawnym i Starszym Mieszkańcom Gminy Czerwonak jest zgodny z najważniejszymi dokumentami rządowymi wytyczającymi kierunki polityki społecznej, a także koresponduje z opublikowanymi rekomendacjami opracowania Osoby 45+ w Wielkopolsce oraz ze Strategią Rozwiązywania Problemów Społecznych w Gminie Czerwonak na lata 2015-2020.

GMINNY PROGRAM POMOCY DOROSŁYM OSOBOM NIEPEŁNOSPRAWNYM I STARSZYM MIESZKAŃCOM GMINY CZERWONAK „ZACHOWAJ RADOŚĆ ŻYCIA” NA LATA 2015 – 2020 ______

Podstawa prawna

 Ustawa z dnia 8 marca 1990r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2013r., poz. 594 ze zm.)  Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2013r., poz.885, ze zm.)  Ustawa z dnia 12 marca 2004r. o pomocy społecznej (j. t. Dz. U. z 2013r., poz. 182 ze zm.)  Ustawa z dnia 29 lipca 2005r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. z 2005r. Nr 180, poz. 1493 ze zm.)  Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. 2011r. Nr 127, poz. 721 ze zm.)  Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. z 2011 Nr 43, poz. 225 ze zm.)  Ustawa z dnia 27 kwietnia 2006r. o spółdzielniach socjalnych (Dz. U. z 2006r. Nr 94, poz. 651 ze zm.)  Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 2011r. Nr 231, poz. 1375 ze zm.)  Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2008r. Nr164, poz. 1027 ze zm.)  Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2014r., poz. 1118 ze zm.)  Ustawa z dnia 25 lutego 1964r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2012r., poz. 788 ze zm.)

I. OSOBY STARSZE

1. Rządowy Program Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2014-2020

Program ASOS jest ogólnopolskim programem przeznaczonym dla osób starszych oraz współpracy międzypokoleniowej. Realizacja poprzedniego Programu ASOS na lata 2012-2013 pozwoliła na stworzenie podstaw polityki senioralnej w Polsce. Polityka senioralna jest to ogół celowych działań organów administracji publicznej wszystkich szczebli oraz innych organizacji i instytucji, które realizują zadania i inicjatywy kształtujące warunki godnego i zdrowego starzenia się. ASOS jest odpowiedzią w obszarze planowania i kształtowania polityki w związku ze zmieniającą się sytuację demograficzną. Celem Programu jest poprawa jakości i poziomu życia osób starszych dla godnego starzenia się poprzez aktywność społeczną. Program ma przyczynić się do pełniejszego korzystania z potencjału społeczno-zawodowego osób starszych, aby mogły one pełnić różne role społeczne w życiu publicznym.

Istotną konsekwencją demograficzną starzenia się społeczeństwa jest coraz częstsze samotne zamieszkiwanie osób starszych – tzw. singularyzacja starości. Wg prognoz GUS, w 2030r. ogółem 53,3% gospodarstw jednoosobowych będzie prowadzona przez osoby w wieku co najmniej 65 lat, w tym 17,3% przez osoby w wieku 80 lat i więcej. W ramach Europejskiego Roku Aktywności Osób Starszych i Solidarności Międzypokoleniowej 2012 Komisja Europejska wyznaczyła Wskaźnik Aktywnego Starzenia się (AAI), który identyfikuje potencjał 4

GMINNY PROGRAM POMOCY DOROSŁYM OSOBOM NIEPEŁNOSPRAWNYM I STARSZYM MIESZKAŃCOM GMINY CZERWONAK „ZACHOWAJ RADOŚĆ ŻYCIA” NA LATA 2015 – 2020 ______

osób starszych w obszarze zatrudnienia, życia społecznego, samodzielności egzystencjalnej oraz możliwości aktywnego starzenia się. Przy założeniu, że 100 opisuje sytuację idealna, tzn. 100- procentową realizację zadań wszystkich obszarów oraz 100-procentową partycypację osób starszych we wszystkich obszarach, dla Polski wskaźnik ten wynosi 27,3 i w rankingu krajów UE Polska zajmuje ostatnie 27 miejsce. ASOS opiera się na koncepcji aktywnego starzenia się (active ageing) WHO, która zakłada zapewnienie jednostce możliwości bycia jak najdłużej społecznie produktywną. Oznacza zachowanie zarówno dobrostanu psychicznego i fizycznego, jak i aktywności zawodowej, społecznej oraz niezależności i samodzielności. Jeśli chodzi o społeczna produktywność, to definiowana jest jako każda aktywność, która wytwarza dobra i usługi, niezależnie, czy jest opłacana, czy nie. Ze względu na rosnącą liczbę osób w wieku 50+ w kolejnych latach w tej grupie można upatrywać zwiększania się potencjalnych zasobów aktywności społecznej. Aktywność osób starszych może dotyczyć różnych potrzeb i interesów, i obejmować edukację (formalną, pozaformalną i nieformalną; przykładem Uniwersytety Trzeciego Wieku) aktywność obywatelską (w tym ważny poziom e-wykluczenia), kwestię opieki zdrowotnej (częstość występowania chorób przewlekłych wymusza zwiększone korzystanie ze świadczeń zdrowotnych), jak też jakość życia, w tym samodzielność w codziennym funkcjonowaniu.

2. Założenia Długofalowej Polityki Senioralnej w Polsce na lata 2014–2020

Założenia Długofalowej Polityki Senioralnej w Polsce na lata 2014–2020 (ZDPS) to dokument przyjęty Uchwałą Nr 238 Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2013r. Polityka senioralna rozumiana jest tutaj szeroko, jako ogół działań, w okresie całego życia człowieka, prowadzących do zapewnienia warunków wydłużenia aktywności, zarówno zawodowej, jak i społecznej, oraz samodzielnego, zdrowego, bezpiecznego i niezależnego życia osób starszych. ZDPS, choć mają charakter ramowy, to jednocześnie stanowią konkretny zestaw koniecznych działań w obszarze polityki senioralnej w Polsce, który jest kierowany do szerokiego grona odbiorców. Celem polityki senioralnej w Polsce będzie wspieranie i zapewnienie możliwości aktywnego starzenia się w zdrowiu oraz możliwości prowadzenia w dalszym ciągu samodzielnego, niezależnego i satysfakcjonującego życia, nawet przy pewnych ograniczeniach funkcjonalnych.

GMINNY PROGRAM POMOCY DOROSŁYM OSOBOM NIEPEŁNOSPRAWNYM I STARSZYM MIESZKAŃCOM GMINY CZERWONAK „ZACHOWAJ RADOŚĆ ŻYCIA” NA LATA 2015 – 2020 ______

II. OSOBY Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIAMI

1. Definicja

Zgodnie z definicją sformułowaną przez Światową Organizację Zdrowia (WHO): „Osoba niepełnosprawna to osoba, u której istotne uszkodzenia i obniżenie sprawności funkcjonowania organizmu powodują uniemożliwienie, utrudnienie lub ograniczenie sprawnego funkcjonowania w społeczeństwie, biorąc pod uwagę takie czynniki jak płeć, wiek oraz czynniki zewnętrzne”. Bieżące statystyki demograficzne, jak i medyczne wyraźnie wskazują na prognozowany, procentowo znaczny wzrost udziału osób z niepełnosprawnością w stosunku do wszystkich obywateli Rzeczypospolitej Polskiej. Wynika to bezpośrednio z intensywnie postępującego procesu starzenia się społeczeństwa – w starszym wieku choroby przewlekłe i ich powikłania są najczęstszą przyczyną utraty sprawności psychofizycznej i niesamodzielności, jak i ze znacznego rozwoju medycyny – niepełnosprawność wskutek wad wrodzonych, chorób przewlekłych, wypadków czy urazów. Potrzebne jest strategiczne myślenie w celu integracji osób z niepełnosprawnością i ich rodzin z pozostałą częścią społeczeństwa. Podkreślić należy, że stygmatyzacja dotyka nie tylko ludzi z różnego rodzaju dysfunkcjami, ale również ich rodziny, wywołując zjawisko tzw. niepełnosprawnych rodzin. Życie rodzin podporządkowane jest sposobowi funkcjonowania osoby z niepełnosprawnością, przyczyniając się do ich izolacji. W Polsce stosowane są dwie definicje dotyczące osób z niepełnosprawnościami. Pierwsza to definicja wynikająca z przepisów prawa (tzw. niepełnosprawność prawna) W Polsce niepełnosprawność prawna była i jest orzekana przez różne instytucje i dla różnych celów. Obecnie obowiązują dwa rodzaje orzecznictwa tj. dla celów rentowych – prowadzone przez ZUS oraz dla celów pozarentowych – orzecznictwo prowadzone przez zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności. Wydane orzeczenia o niepełnosprawności nie są względem siebie równorzędne. To powoduje brak podstaw do rzetelnej i wiarygodnej informacji o tym, ile osób w Polsce faktycznie posiada orzeczenie o niepełnosprawności prawnej. Druga definicja to tzw. niepełnosprawność biologiczna, która jest dużo szersza, stosowana w statystyce GUS. Definicja statystyczna ujmuje nie tylko osoby niepełnosprawne prawnie, ale również osoby, które co prawda orzeczenia o niepełnosprawności nie posiadają, lecz deklarują, że mają ograniczenia w wykonywaniu wybranych czynności. Niepełnosprawność biologiczna informuje jedynie o subiektywnej deklaracji osoby, że ma (odczuwa) całkowicie lub poważnie ograniczoną zdolność wykonywania czynności stosownie do swojego wieku. Niepełnosprawność nabyta, zwłaszcza w późniejszym wieku wiąże się z koniecznością nauczenia się nowego sposobu funkcjonowania, a także przymusza do emocjonalnego zaakceptowania nowej sytuacji życiowej. Ma to też bezpośrednie przełożenie na decyzje dotyczące kształcenia.

GMINNY PROGRAM POMOCY DOROSŁYM OSOBOM NIEPEŁNOSPRAWNYM I STARSZYM MIESZKAŃCOM GMINY CZERWONAK „ZACHOWAJ RADOŚĆ ŻYCIA” NA LATA 2015 – 2020 ______

2. Aktywizacja zawodowa

2.1. Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych

Ustawa ta najszerzej zajmuje się kwestiami osób niepełnosprawnych, definiuje wiele pojęć wykorzystywanych do ustalania uprawnień. Rehabilitacja osób niepełnosprawnych oznacza zespół działań, w szczególności organizacyjnych, leczniczych, psychologicznych, technicznych, szkoleniowych, edukacyjnych i społecznych, zmierzających do osiągnięcia, przy aktywnym uczestnictwie tych osób, możliwie najwyższego poziomu ich funkcjonowania, jakości życia i integracji społecznej. Rehabilitacja zawodowa ma na celu ułatwienie osobie niepełnosprawnej uzyskania i utrzymania odpowiedniego zatrudnienia i awansu zawodowego przez umożliwienie jej korzystania z poradnictwa zawodowego, szkolenia zawodowego i pośrednictwa pracy. Rehabilitacja społeczna ma na celu umożliwianie osobom niepełnosprawnym uczestnictwa w życiu społecznym. Ustawa określa mechanizmy mające na celu wsparcie zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Na jej mocy funkcjonują: - Warsztat Terapii Zajęciowej (WTZ) – jest wyodrębnioną organizacyjnie i finansowo placówką, stwarzającą osobom z niepełnosprawnościami, niezdolnym do podjęcia pracy, możliwość rehabilitacji społecznej i zawodowej w zakresie pozyskania lub przywracania umiejętności niezbędnych do podjęcia zatrudnienia; - Zakład Aktywności Zawodowej (ZAZ) – jest wyodrębnioną organizacyjnie i finansowo jednostką tworzoną w celu zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami posiadających znaczny lub umiarkowany stopień niepełnosprawności, u których stwierdzono autyzm, upośledzenie umysłowe lub chorobę psychiczną. ZAZ przeznacza uzyskane dochody na zakładowy fundusz aktywności oraz zapewnia doraźną i specjalistyczną opiekę medyczną, poradnictwo i usługi rehabilitacyjne. Rolą zakładów aktywności zawodowej jest wypełnienie luki istniejącej w systemie rehabilitacji osób z niepełnosprawnościami pomiędzy warsztatem terapii zajęciowej a otwartym lub chronionym rynkiem pracy. - Zakład Pracy Chronionej (ZPCh) – jest przedsiębiorstwem przystosowanym do zatrudnienia osób niepełnosprawnych, stwarza warunki do pracy zarobkowej z jednoczesnym zapewnieniem pracownikom doraźnej i specjalistycznej opieki medycznej, poradnictwo i usługi rehabilitacyjne. Spółdzielnia Inwalidów – ma status zakładu pracy chronionej. Spółdzielnia socjalna – ma dwa podstawowe cele: wspólne prowadzenie przedsiębiorstwa oraz włączenie spółdzielców w życie społeczne i zawodowe, odbudowanie ich umiejętności tworzenia i podtrzymywania relacji zarówno w pracy, rodzinie jak i w szerszej grupie społeczności lokalnej. Spółdzielnia socjalna, powstała w wyniku przekształcenia spółdzielni inwalidów lub spółdzielni niewidomych mającej status pracodawcy prowadzącego zakład pracy chronionej, uzyskuje status pracodawcy prowadzącego zakład pracy chronionej. Na mocy Ustawy działa Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON). Fundusz posiada osobowość prawną i jest państwowym funduszem celowym, w rozumieniu przepisów o finansach publicznych. Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych jest istotną częścią systemu wsparcia osób niepełnosprawnych, jego środki przeznaczane są na rehabilitację zawodową i społeczną osób niepełnosprawnych oraz ich zatrudnianie.

GMINNY PROGRAM POMOCY DOROSŁYM OSOBOM NIEPEŁNOSPRAWNYM I STARSZYM MIESZKAŃCOM GMINY CZERWONAK „ZACHOWAJ RADOŚĆ ŻYCIA” NA LATA 2015 – 2020 ______

2.2. Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym

Zapisy dotyczące wsparcia zatrudnienia m.in. osób niepełnosprawnych podlegających wykluczeniu społecznemu i ze względu na swoją sytuację życiową znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej, zawiera też Ustawa o zatrudnieniu socjalnym. Zatrudnienie socjalne jest rozumiane tutaj jako zapewnianie osobom, możliwości uczestnictwa w zajęciach reintegracji zawodowej i społecznej przez Centra Integracji Społecznej, Kluby Integracji Społecznej i zatrudnienie wspierane.

3. Osoby z niepełnosprawnościami w województwie wielkopolskim

3.1 Sytuacja demograficzna

Wyniki Narodowego Spisu Powszechnego (NSP) z 2011 r. wykazały, że w województwie wielkopolskim liczba osób, które zadeklarowały ograniczenie zdolności do wykonywania zwykłych czynności podstawowych dla swojego wieku i/lub posiadały ważne orzeczenie kwalifikujące je do zaliczenia do zbiorowości osób z niepełnosprawnościami, wynosiła 428,8 tys., co stanowiło 12,4% ludności województwa. Z przeprowadzonych w grudniu 2012r. badań „Kondycja społeczno-ekonomiczna powiatów wielkopolskich” (Instytut Pentor dla Obserwatorium Integracji Społecznej ROPS w Poznaniu) wynika, że w 23,8% wielkopolskich gospodarstw domowych funkcjonują osoby z różnymi niepełnosprawnościami. Gospodarstwa te zdecydowanie gorzej oceniają swoją kondycję ekonomiczną, częściej deklarują brak środków finansowych na codzienne potrzeby. Wiąże się to również z negatywnym postrzeganiem perspektyw życiowych w przyszłości.

2.2. Aktywizacja zawodowa

Według najnowszych danych Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Poznaniu w październiku 2013r. w województwie wielkopolskim zarejestrowanych było 8 668 bezrobotnych z niepełnosprawnościami i stanowiły 6,2% ogółu populacji zarejestrowanych bezrobotnych. Osoby z niepełnosprawnościami napotykają na szczególne trudności w znalezieniu swojego miejsca na rynku pracy. Trudności te to bariery architektoniczne, czy systemowe jak brak wystarczającego wsparcia i opieki specjalistycznej po otrzymaniu zatrudnienia. Istotne znaczenie mają również postawy samych osób niepełnosprawnych, ich rodzin, a także pracodawców. Po stronie osób niepełnosprawnych: zaniżona samoocena, postawa roszczeniowa, wyuczona bierność, brak pewności siebie, brak umiejętności społecznych; a w postawie rodziców/opiekunów i pracodawców to przede wszystkim obawa, brak wiary, że osoby z niepełnosprawnościami poradzą sobie z obowiązkami zawodowymi. W społeczeństwie bardzo silnie funkcjonuje stereotypowy, rozpowszechniony wizerunek osoby z niepełnosprawnościami, jako osoby o niskim wykształceniu i małej aktywności, mobilności i elastyczności oraz posiadającej przy tym liczne przywileje, a tym samym potencjalnie mało wydajnego, gorzej przystosowanego i funkcjonującego na stanowisku pracy. Zapewne wynika to z niedostatecznej nadal wiedzy w tym zakresie.

GMINNY PROGRAM POMOCY DOROSŁYM OSOBOM NIEPEŁNOSPRAWNYM I STARSZYM MIESZKAŃCOM GMINY CZERWONAK „ZACHOWAJ RADOŚĆ ŻYCIA” NA LATA 2015 – 2020 ______

W województwie wielkopolskim funkcjonuje:  9 Zakładów Aktywności Zawodowej,  197 Zakładów Pracy Chronionej, w tym 21 Spółdzielni Inwalidów,  23 Centra Integracji Społecznej,  27 Klubów Integracji Społecznej. (dane Wielkopolskiego Urzędu Wojewódzkiego w Poznaniu na dzień 01.12.2014 r.)

Na terenie powiatu poznańskiego działa:  7 Warsztatów Terapii Zajęciowej, w których z zajęć korzysta 225 uczestników,  1 Centrum Integracji Społecznej,  6 Klubów Integracji Społecznej. (dane Powiatowego Centrum Pomocy Społecznej w Poznaniu na dzień 31.12.2014r.)

III. GMINA CZERWONAK

1. Ogólne informacje o gminie Czerwonak

Gmina Czerwonak położona jest w województwie wielkopolskim na terenie Niziny Wielkopolskiej. Należy do jednej z gmin powiatu poznańskiego, jest położona w bezpośrednim sąsiedztwie Poznania.

Gmina Czerwonak w liczbach:

obszar: 82,2 km2 liczba mieszkańców: 25 558 osób /2014r. średnia gęstość zaludnienia: 311 osób/km2 liczba wsi: 17 liczba sołectw: 11 liczba osiedli: 3 (Źródło: Urząd Gminy w Czerwonaku)

Strukturę terytorialną gminy Czerwonak tworzy 17 wsi: Annowo, Bolechowo, Bolechowo- Osiedle, Bolechówko, Czerwonak, Dębogóra, Kicin, Koziegłowy, Ludwikowo, Mielno, Miękowo, Owińska, Potasze, Promnice, Szlachęcin i Trzaskowo, w których na dzień 31 grudnia 2014 roku zamieszkiwało 25 558 osób. Liczba ludności w gminie Czerwonak, z podziałem na poszczególne miejscowości, na przestrzeni lat 2009 – 2014 przedstawia się następująco:

Tabela nr 1. Liczba ludności w gminie Czerwonak w latach 2009-2014 (porównawczo)

LP. MIEJSCOWOŚĆ 2009 2011 2014 1. Annowo 73 70 73 2. Bolechowo 301 303 295 3. Bolechowo Osiedle 1 004 1 105 1 153

GMINNY PROGRAM POMOCY DOROSŁYM OSOBOM NIEPEŁNOSPRAWNYM I STARSZYM MIESZKAŃCOM GMINY CZERWONAK „ZACHOWAJ RADOŚĆ ŻYCIA” NA LATA 2015 – 2020 ______

4. Bolechówko 471 526 569 5. Czerwonak 5 547 5 652 5 685 6. Dębogóra 109 138 180 7. Kicin 1 373 1 455 1 576 8. Kliny 171 209 235 9. Koziegłowy 11 327 11 399 11 458 10. Ludwikowo 9 9 9 11. Mielno 224 320 256 12. Miękowo 333 373 459 13. Owińska 2 253 2 190 2 150 14. Potasze 377 431 488 15. Promnice 771 812 882 16. Szlachęcin 32 34 31 17. Trzaskowo 52 57 59 Razem 24 427 24 993 25 558 Źródło: Urząd Gminy w Czerwonaku

Jak wynika z tabeli, ogólna liczba mieszkańców gminy Czerwonak od kilkunastu lat nieustannie wzrasta. Największy przyrost liczby ludności w przeciągu lat 2009-2014 odnotowano w następujących miejscowościach: Kicinie (o 203 osoby), Bolechowie Osiedlu (o 149 osób), Czerwonaku (wzrost o 138 osób) i Koziegłowach (wzrost o 131 osób). Największy spadek liczebności mieszkańców odnotowano w Owińskach (103 osoby). W miejscowościach Annowo i Ludwikowo liczba mieszkańców utrzymuje się na porównywalnym poziomie.

Tabela nr 2. Mieszkańcy gminy Czerwonak w strukturze wieku i płci w 2014 roku P Ł E Ć Przedziały KOBIETY MĘŻCZYŹNI N wiekowe L % L % L % 0 – 3 435 1,70 520 2,03 955 3,73 4 – 6 510 1,99 522 2,04 1 032 4,03 7 – 15 1 204 4,71 1 297 5,08 2501 9,79 16 – 18 367 1,44 388 1,52 755 2,96 19 – 40 4 442 17,38 4 329 16,94 8 771 34,32 41 – 65 4 826 18,88 4 333 16,95 9 159 35,83 66 i więcej 1 412 5,53 973 3,81 2 385 9,34 L 13 196 12 362 25 558 N % 51,63 48,37 100,00

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Gminy w Czerwonaku

W roku 2014 najliczniejszą grupą w strukturze wiekowej były osoby między 41 a 65 rokiem życia, które stanowiły 35,83 % wszystkich mieszkańców gminy Czerwonak. Osoby w wieku 19-40 lat stanowiły drugą w kolejności grupę. Najmniej było mieszkańców w wieku 16-18 lat. Dzieci i młodzież w wieku

GMINNY PROGRAM POMOCY DOROSŁYM OSOBOM NIEPEŁNOSPRAWNYM I STARSZYM MIESZKAŃCOM GMINY CZERWONAK „ZACHOWAJ RADOŚĆ ŻYCIA” NA LATA 2015 – 2020 ______

od 0 do 18 roku życia stanowiła w 2014 roku 1/5 (20,51%) wszystkich osób zamieszkujących gminę Czerwonak. Poniższa tabela przedstawia strukturę ludności gminy Czerwonak w okresie między 2009 a 2014 rokiem. Jak widać w każdej z kategorii odnotowano wzrost liczby osób. Ludność w wieku produkcyjnym (19-65) stanowiła najliczniejszą kategorię spośród mieszkańców gminy. Osoby w wieku przedprodukcyjnym stanowiły drugą, co do wielkości grupę, a niemal co dziesiąty mieszkaniec gminy był w wieku poprodukcyjnym.

Tabela nr 3. Struktura wieku ludności gminy Czerwonak w latach 2009-2014 (porównawczo) R O K Przedziały wiekowe 2009 2011 2014 Ludność w wieku przedprodukcyjnym (wiek 0 – 18) 5 210 5 35 5 243 Ludność w wieku produkcyjnym (wiek 19 – 65) 17 546 17 840 17 930 Ludność w wieku poprodukcyjnym (wiek 66 i więcej) 1 671 1 778 2 385

OGÓŁEM 24 427 24 993 25 558

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Gminy w Czerwonaku

Przyrostem naturalnym określa się różnicę pomiędzy urodzeniami a zgonami w danej populacji. Jeśli więcej jest urodzeń, wskaźnik jest dodatni, jeśli więcej jest zgonów niż urodzeń, wskaźnik jest ujemny. W gminie Czerwonak wygląda to następująco:

Tabela nr 4. Przyrost naturalny (wskaźnik na 1 000 mieszkańców) w gminie Czerwonak w latach 2009-2014 (porównawczo) Rok Wskaźnik Liczba osób Liczba ludności 2009 8,31 203 24 427 2011 5,84 146 24 993 2014 5,01 128 25 558

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Gminy w Czerwonaku

W okresie, który został poddany analizie, wskaźniki przyrostu naturalnego (na 1000 mieszkańców) miały wartość dodatnią. Jednak w ostatnich latach wykazuje on tendencję malejącą.

Przyglądając się grupie osób niepełnosprawnych w poszczególnych gminach, liczba ta jest zróżnicowana, co wynika z uwarunkowań społecznych i ekonomicznych. W gminie Czerwonak wskaźnik osób posiadających ważne orzeczenie o niepełnosprawności uplasował się na trzeciej pozycji w skali powiatu poznańskiego i wyniósł 3,81% (tabela nr 12). Najwyższy wskaźnik osób niepełnosprawnych odnotowano w gminie Stęszew (4,19%), natomiast najniższy w gminie Komorniki (2,40%). Tabela nr 5. Mieszkańcy gmin powiatu poznańskiego zarejestrowani w Powiatowy Rejestr Osób Niepełnosprawnych wg stanu na 31.12.2012r. Osoby zarejestrowane Lp. GMINA LICZBA LUDNOŚCI % w PRON 1. Stęszew 14 665 615 4,19

GMINNY PROGRAM POMOCY DOROSŁYM OSOBOM NIEPEŁNOSPRAWNYM I STARSZYM MIESZKAŃCOM GMINY CZERWONAK „ZACHOWAJ RADOŚĆ ŻYCIA” NA LATA 2015 – 2020 ______

2. Murowana Goślina 16 619 652 3,92 3. CZERWONAK 25 217 961 3,81 4. Mosina 28 783 1 068 3,71 5. Puszczykowo 9 805 362 3,69 6. Swarzędz 45 505 1 627 3,57 7. Buk 12 341 440 3,56 8. Luboń 30 227 1 056 3,49 9. Pobiedziska 18 528 635 3,43 10. Tarnowo Podgórne 22 567 698 3,09 11. Kórnik 21 825 638 2,92 12. Dopiewo 19 895 580 2,91 13. Rokietnica 13 586 379 2,79 14. Kostrzyn Wlkp. 17 301 479 2,77 15. Suchy Las 15 446 425 2,75 16. Kleszczewo 6 490 164 2,52 17. Komorniki 21 442 515 2,40

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z GUS oraz Powiatowego Zespołu ds. Orzekania o Niepełnosprawności w Poznaniu

Dla porównania, na dzień 31.12.2014r. w Powiatowym Rejestrze Osób Niepełnosprawnych w Poznaniu, zarejestrowanych było 1 123 mieszkańców gminy Czerwonak. Strukturę tej grupy, pod względem płci, wieku oraz czasu, na jaki wystawiono orzeczenie, przedstawia poniższa tabela.

Tabela nr 6. Niepełnosprawni mieszkańcy gminy Czerwonak wg wieku, płci, stopnia niepełnosprawności, czasu, na jaki wystawiono orzeczenie NIEPEŁNOSPRAWNI MIESZKAŃCY GMINY CZERWONAK

Lp. Zmienna N % Ogółem

0 – 16 lat 105 9,35

1. WIEK 17 – 65 lat 768 68,39 1 123

65 lat i więcej 25 22,26

Kobiety 577 51,38 2. PŁEĆ 1 123 Mężczyźni 546 48,62

Lekki 446 39,72

STOPIEŃ Umiarkowany 365 32,50 3. 1 123 NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI Znaczny 207 18,43

Dzieci do 16 roku życia 105 9,35

GMINNY PROGRAM POMOCY DOROSŁYM OSOBOM NIEPEŁNOSPRAWNYM I STARSZYM MIESZKAŃCOM GMINY CZERWONAK „ZACHOWAJ RADOŚĆ ŻYCIA” NA LATA 2015 – 2020 ______

CZAS WYDANIA Okresowe 576 51,29 4. 1 123 ORZECZENIA Stałe 547 48,71

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Powiatowego Zespołu ds. Orzekania o Niepełnosprawności w Poznaniu

2. Dostępne formy pomocy i wsparcia osób starszych i z niepełnosprawnościami

Przez podstawową opiekę zdrowotną należy rozumieć ogół działań w miejscu lub w pobliżu miejsca zamieszkania obywatela (potencjalnego pacjenta), realizowanych przez lekarza rodzinnego, pielęgniarkę środowiskowo-rodzinną i innych profesjonalistów medycznych. Zakres tych działań zależy od potrzeb oraz od możliwości organizacyjnych i ekonomicznych społeczeństwa. Centralną rolę pełni lekarz rodzinny, który jest odpowiedzialnym za współpracę zarówno z opieką zdrowotną specjalistyczną (otwartą i zamkniętą) jak i opiekę komunalną (społeczną), odpowiadając za: promocję zdrowia, prewencję chorób, diagnostykę oraz terapię i rehabilitację. Mieszkańcy na terenie gminy Czerwonak mają dostęp m.in. do następujących usług medycznych: - podstawowa opieka zdrowotna, - badania profilaktyczne, - badania laboratoryjne, - szczepienia ochronne, - opieka pielęgniarska domowa, - zabiegi pielęgniarskie w domu, - specjalistyczna opieka zdrowotna w ramach poradni: chirurgicznej, laryngologicznej, neurologicznej, dermatologicznej, alergologicznej, stomatologicznej, - szeroki zakres zabiegów rehabilitacyjnych. Jednostką organizacyjną gminy realizującą zadania pomocy społecznej zlecone gminie i zadania własne gminy jest Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Czerwonaku, którego siedziba mieści się w Czerwonaku, Plac Zielony 1. Punkt GOPS znajduje się w Koziegłowach, przy ul. Poznańskiej 15D/82. W roku 2014 Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Czerwonaku 495 osobom przyznał decyzją świadczenia. Wsparciem objętych zostało łącznie 498 rodzin, w tym 408 rodzin otrzymywało świadczenia, a 90 rodzin skorzystało wyłącznie z pomocy w postaci pracy socjalnej.

Tabela nr 7. Najczęstsze powody przyznania pomocy społecznej przez GOPS w 2014 roku Powody przyznania pomocy Liczba rodzin Liczba osób w rodzinach Długotrwała lub ciężka choroba 260 601 Niepełnosprawność 181 439 Ubóstwo 180 494

Źródło: Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Czerwonaku

Jak wskazuje powyższa tabela, długotrwała choroba i niepełnosprawność są wiodącymi powodami będącymi podstawą przyznana pomocy z GOPS.

GMINNY PROGRAM POMOCY DOROSŁYM OSOBOM NIEPEŁNOSPRAWNYM I STARSZYM MIESZKAŃCOM GMINY CZERWONAK „ZACHOWAJ RADOŚĆ ŻYCIA” NA LATA 2015 – 2020 ______

Z perspektywy osób starszych i niepełnosprawnych, jedną z istotnych form pomocy, którą można uzyskać w Ośrodku jest pomoc w postaci usług opiekuńczych – dotyczy osób, które z powodu wieku, choroby lub innych przyczyn wymagają pomocy innych osób, a są jej pozbawieni. Usługi opiekuńcze obejmują pomoc w zaspokajaniu codziennych potrzeb życiowych, opiekę higieniczną, zaleconą przez lekarza pielęgnację oraz w miarę możliwości zapewnienie kontaktów z otoczeniem w szczególności z rodziną, środowiskiem sąsiedzkim oraz klubem seniora (Ustawa o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004r.)

Tabela nr 8. Główne problemy zdrowotne klientów usług opiekuńczych w 2014 roku PROBLEMY ZDROWOTNE Liczba osób Zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa, zmiany reumatoidalne kości i stawów 33 oraz schorzenia układu krążenia i narządów wewnętrznych Choroby psychiczne, zaburzenia otępienne, stany depresyjne 27 Udar mózgu i choroby nowotworowe 20 Wzrok – osoby niewidome 2

Źródło: Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Czerwonaku

W roku 2014 z pomocy w formie usług opiekuńczych skorzystało 30 rodzin. Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Czerwonaku zatrudniał 7 opiekunek środowiskowych (na 6,5 etatu) w ramach umowy o pracę oraz okresowo w sumie 5 osób na podstawie umowy zlecenia. Na terenie gminy Czerwonak, w Owińskach, od sierpnia 2004r. działają Warsztaty Terapii Zajęciowej "Pawełek” przy Kole Wielkopolskiego Związku Inwalidów Narządu Ruchu. Z Warsztatów korzystają osoby w wieku 19 – 51 lat, z niepełnosprawnością intelektualną i fizyczną od umiarkowanej do znacznej. Uczestnicy mają do dyspozycji siedem pracowni: gospodarstwa domowego, plastyczno - ceramicznej, komputerowej, muzycznej, tkacko-krawieckiej, stolarskiej i wyrobu świec. Do dyspozycji na terenie warsztatów jest również psycholog oraz rehabilitant. Dofinansowania ze środków PRFON dla mieszkańców gminy Czerwonak w 2013 i 2014 roku przedstawiają się następująco:

Tabela nr 9. Dofinansowania ze środków PFRON dla mieszkańców gminy Czerwonak w 2013 i 2014 roku 2013 2014 RODZAJ DOFINANSOWANIA Liczba osób Kwota Liczba osób Kwota

Bariery architektoniczne 4 29 719,23 0 0,00

Bariery w komunikowaniu się 2 5 598,20 2 4 147,20

Bariery techniczne 2 10 000,00 4 8 054,40

Sprzęt rehabilitacyjny 5 4 807,00 6 9 036,00

Przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze 81 57 059,30 52 38 589,44

Turnusy rehabilitacyjne 19 27 913,00 18 27 060,00 OGÓŁEM 113 135 096,73 82 86 887,04

Źródło: Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Poznaniu

GMINNY PROGRAM POMOCY DOROSŁYM OSOBOM NIEPEŁNOSPRAWNYM I STARSZYM MIESZKAŃCOM GMINY CZERWONAK „ZACHOWAJ RADOŚĆ ŻYCIA” NA LATA 2015 – 2020 ______

Zarówno w 2013r. jak i w 2014r. największą część środków przekazano na przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze (w tym m.in. protezy kończyn, ortezy, wkładki ortopedyczne, aparaty słuchowe, okulary, pieluchomajtki, cewniki) oraz na turnusy rehabilitacyjne.

IV. Założenia

Głównym celem Gminnego Programu Pomocy Dorosłym Osobom Niepełnosprawnym i Starszym Mieszkańcom Gminy Czerwonak na lata 2015 – 2020 „ZACHOWAJ RADOŚĆ ŻYCIA” jest:

„Dążenie do pełniejszego udziału osób starszych i dorosłych niepełnosprawnych w życiu społecznym oraz zapewnienie im niezbędnego wsparcia”.

Cele szczegółowe z wykazem zadań:

Cel szczegółowy nr 1

Podniesienie stanu wiedzy społeczności lokalnej na tematy dotyczące problematyki starości i niepełnosprawności

Zadania: 1. Edukacja w zakresie problematyki osób starszych i niepełnosprawnych

Cel szczegółowy nr 2

Podniesienie aktywności oraz zapobieganie pogorszeniu sprawności osób starszych i niepełnosprawnych

Zadania: 1. Zwiększenie popularności aktywności fizycznej wśród osób starszych i niepełnosprawnych 2. Zwiększenie zainteresowania seniorów i osób niepełnosprawnych udziałem w życiu kulturalnym i społecznym 3. Podniesienie kwalifikacji zawodowych osób niepełnosprawnych i starszych w wieku aktywności zawodowej 4. Podtrzymywanie aktywności oraz integracja międzypokoleniowa i społeczna

GMINNY PROGRAM POMOCY DOROSŁYM OSOBOM NIEPEŁNOSPRAWNYM I STARSZYM MIESZKAŃCOM GMINY CZERWONAK „ZACHOWAJ RADOŚĆ ŻYCIA” NA LATA 2015 – 2020 ______

Cel szczegółowy nr 3

Wzmocnienie poczucia bezpieczeństwa osób starszych i niepełnosprawnych, w tym bezpieczeństwo socjalne

Zadania: 1. Organizacja usług z zakresu bezpieczeństwa socjalnego 2. Przeciwdziałanie przemocy wobec osób starszych i niepełnosprawnych

GMINNY PROGRAM POMOCY DOROSŁYM OSOBOM NIEPEŁNOSPRAWNYM I STARSZYM MIESZKAŃCOM GMINY CZERWONAK „ZACHOWAJ RADOŚĆ ŻYCIA” NA LATA 2015 – 2020 ______

Cel szczegółowy nr 1

Podniesienie stanu wiedzy społeczności lokalnej na tematy dotyczące problematyki starości i niepełnosprawności

Lp. Zadania / projekt Działania Wskaźniki Źródła pozyskiwania wskaźników

1. Edukacja w zakresie problematyki Udział i /lub organizacja spotkań, prelekcji, Liczba zorganizowanych zajęć, Dokumentacja merytoryczna i księgowa osób starszych i niepełnosprawnych warsztatów dla seniorów i osób spotkań aktywności; realizatorów niepełnosprawnych Liczba uczestników

Udział i /lub organizacja konkursów – pozytywny Liczba konkursów; Dokumentacja merytoryczna i księgowa wizerunek osoby starej i niepełnosprawnej Liczba uczestników realizatorów

Udział i /lub organizacja akcji, imprez, kampanii, Liczba podjętych inicjatyw; Dokumentacja merytoryczna i księgowa szkoleń, konferencji poszerzających świadomość, Liczba uczestników realizatorów uwrażliwiających nt. problematyki osób starszych i niepełnosprawnych (dot. m.in. zdrowia, aktywności, bezpieczeństwa; w tym badanie potrzeb i inne)

Opracowanie broszur, ulotek, zamieszczanie Liczba broszur, ulotek, artykułów, Dokumentacja merytoryczna i księgowa artykułów, informacji w prasie lokalnej i na informacji w prasie lokalnej, na realizatorów stronach internetowych stronach internetowych

Cel szczegółowy nr 2

Podniesienie aktywności oraz zapobieganie pogorszeniu sprawności osób starszych i niepełnosprawnych

Lp. Zadania / projekt Działania Wskaźniki Źródła pozyskiwania wskaźników

1. Zwiększenie popularności aktywności Przygotowanie oferty, współorganizacja zajęć Liczba zorganizowanych zajęć, Dokumentacja merytoryczna i księgowa fizycznej wśród osób starszych z zakresu aktywności fizycznej aktywności; realizatorów i niepełnosprawnych Liczba uczestników

2. Zwiększenie zainteresowania Pobudzanie kreatywności i twórczości Liczba zorganizowanych zajęć, Dokumentacja merytoryczna i księgowa seniorów i osób niepełnosprawnych amatorskiej, wspieranie rozwoju różnorodnych aktywności; realizatorów udziałem w życiu kulturalnym i form spędzania czasu wolnego Liczba uczestników społecznym

GMINNY PROGRAM POMOCY DOROSŁYM OSOBOM NIEPEŁNOSPRAWNYM I STARSZYM MIESZKAŃCOM GMINY CZERWONAK „ZACHOWAJ RADOŚĆ ŻYCIA” NA LATA 2015 – 2020 ______

3. Podniesienie kwalifikacji zawodowych Prowadzenie poradnictwa zawodowego Liczba odbytych spotkań; Dokumentacja merytoryczna i księgowa osób niepełnosprawnych i starszych Liczba uczestników realizatorów w wieku aktywności zawodowej Uczestnictwo, organizacja, prowadzenie szkoleń, Liczba zorganizowanych zajęć; Dokumentacja merytoryczna i księgowa warsztatów, zajęć, spotkań Liczba podjętych inicjatyw; realizatorów Liczba uczestników

4. Podtrzymywanie aktywności oraz Propagowanie idei wolontariatu wśród osób Liczba podjętych inicjatyw; Dokumentacja merytoryczna i księgowa integracja międzypokoleniowa starszych i niepełnosprawnych Liczba zawartych porozumień realizatorów i społeczna Uczestnictwo, organizacja, prowadzenie Liczba zorganizowanych zajęć, Dokumentacja merytoryczna i księgowa warsztatów, zajęć, spotkań, imprez, pikników aktywności; realizatorów Liczba uczestników

Cel szczegółowy nr 3

Wzmocnienie poczucia bezpieczeństwa osób starszych i niepełnosprawnych, w tym bezpieczeństwo socjalne

Lp. Zadania / projekt Działania Wskaźniki Źródła pozyskiwania wskaźników

1. Organizacja usług z zakresu Funkcjonowanie Zespołu Geriatrycznego Liczba spotkań; Dokumentacja merytoryczna i księgowa bezpieczeństwa socjalnego realizatorów

Organizacja usług opiekuńczych w miejscu Liczba podjętych inicjatyw; Dokumentacja merytoryczna i księgowa zamieszkania osoby zależnej Liczba osób, rodzin korzystających realizatorów

Wspieranie inicjatyw różnych szczebli Liczba podjętych inicjatyw Dokumentacja merytoryczna i księgowa samorządu, organizacji pozarządowych, realizatorów instytucji (w tym m.in. profilaktyczne programy zdrowotne)

2. Przeciwdziałanie przemocy wobec Podejmowanie działań prewencyjnych Liczba podjętych działań Dokumentacja merytoryczna i księgowa osób starszych i niepełnosprawnych i interwencyjnych (w tym procedura realizatorów Niebieskiej Karty)

GMINNY PROGRAM POMOCY DOROSŁYM OSOBOM NIEPEŁNOSPRAWNYM I STARSZYM MIESZKAŃCOM GMINY CZERWONAK „ZACHOWAJ RADOŚĆ ŻYCIA” NA LATA 2015 – 2020 ______

V. Pozostałe zagadnienia Programu

1. Finansowanie Programu

Niniejszy Program będzie realizowany z budżetu gminy Czerwonak, a także przy współudziale innych jednostek samorządu terytorialnego. Istnieje możliwość pozyskania środków w ramach innych mechanizmów finansowych.

2. Ewaluacja Programu

Przedstawiony Program ma charakter długofalowy i efekty realizowanych zadań w postaci poprawy wskaźników nie będą zauważalne natychmiastowo, lecz w przeciągu kilku lat, oraz będą uzależnione od liczby osób objętych oddziaływaniami, dlatego prowadzony będzie stosowny monitoring. Z realizacji celów i zadań Programu corocznie zostanie sporządzone sprawozdanie.

3. Zakończenie

Gminny Program Pomocy Dorosłym Osobom Niepełnosprawnym i Starszym Mieszkańcom Gminy Czerwonak „ZACHOWAJ RADOŚĆ ŻYCIA” ma charakter otwarty. W zależności od wniosków z realizacji oraz prowadzonego monitoringu wskaźników, Program może ulegać modyfikacjom.