STUDIUM UWARUNKOWAŃ i KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SUSIEC (Województwo Lubelskie)

ZAŁ ĄCZNIK NR 1 DO UCHWAŁY NRXXVI/164/10 RADY GMINY SUSIEC z dnia 30 kwietnia 2010 r.

Cz ęść I

CEL, ZAKRES I PODSTAWY PRAWNE STUDIUM

Tomaszów Lubelski 2009 2

SPIS TRE ŚCI:

CZ ĘŚĆ I : CEL, ZAKRES I PODSTAWY PRAWNE STUDIUM 1. CHARAKTER PRAWNY STUDIUM...... 7 2. CEL I ZAKRES STUDIUM...... 12 3. WYTYCZNE Z OPRACOWA Ń WY śSZEGO RZ ĘDU ...... 13 4. STUDIUM, JAKO ELEMENT PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO...... 15

CZ ĘSC II : DIAGNOZA ORAZ UWARUNKOWANIA ROZWOJU I ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SUSIEC / srodowisko spoleczno-gospodarcze/ 5. POŁO śENIE ADMINISTRACYJNE GMINY SUSIEC...... 19 5.1 OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO...... 19 5.2 OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA POWIATU TOMASZOWSKIEGO...... 22 5.3 OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY SUSIEC...... 23 5.3.1 Gmina Susiec w liczbach: ...... 24 6. DIAGNOZA STANU ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO GMINY SUSIEC...... 24 6.1 DEMOGRAFIA...... 24 6.1.1 Struktura ludno ści według płci i wieku...... 26 6.1.2 Ruch naturalny i migracyjny...... 26 6.1.3 Rynek pracy...... 27 6.2 POTENCJAŁ EKONOMICZNO-GOSPODARCZY...... 28 6.3 PRODUKCJA śYWNO ŚCI...... 29 6.3.1 Gleby...... 29 6.3.2 Powierzchnia i uŜytkowanie gruntów...... 29 6.3.3 Rolnictwo...... 30 6.4 INFRASTRUKTURA TECHNICZNA...... 31 6.4.1 Komunikacja...... 31 6.4.2 System zaopatrzenia w wod ę ...... 34 6.4.3 Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków...... 36 6.4.4 Energetyka ...... 37 6.4.5 Telekomunikacja...... 39 6.4.6 Gospodarka odpadami ...... 39 6.5 INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA...... 41 6.5.1 Administracja i edukacja...... 41 6.5.2 Ochrona zdrowia i opieka społeczna...... 43 6.5.3 Kultura, obiekty sportu i rekreacji...... 43 6.5.4 Obiekty ł ączno ści...... 44 6.5.5 Cmentarze...... 44 6.5.6 Tereny zieleni urz ądzonej i rekreacyjnej...... 44 6.6 WYBRANE ASPEKTY WYMOGÓW BEZPIECZE ŃSTWA LUDZI I ŚRODOWISKA...... 45 6.6.1 Zagro Ŝenia...... 47 6.6.2 Ochrona przeciwpo Ŝarowa...... 47

3

CZ ĘSC II : DIAGNOZA ORAZ UWARUNKOWANIA ROZWOJU I ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SUSIEC / srodowisko przyrodnicze/ 7. CHARAKTERYSTYKA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO I GOSPODARCZE UśYTKOWANIE JEGO ZASOBÓW...... 50 7.1 BUDOWA GEOLOGICZNA, ...... 50 7.1.1 Charakterystyka kopalin...... 52 7.1.2 Udokumentowane i wst ępnie rozpoznane zasoby surowców mineralnych: ...... 54 7.1.3 Wydzielenia zło Ŝowe -istniej ące wyrobiska...... 55 7.2 RZE ŹBA...... 56 7.3 GLEBY...... 58 7.3.1 Klasyfikacja bonitacyjna gleb...... 58 7.3.2 Kompleksy rolniczej przydatno ści gleb oraz trwałych u Ŝytków zielonych...... 58 7.4 WODY ...... 59 7.4.1 Wody podziemne, charakterystyka poziomów wodono śnych...... 59 7.4.2 Źródła...... 62 7.4.3 Wody powierzchniowe...... 64 7.5 KLIMAT...... 65 7.5.1 Agroklimat...... 66 7.6 FLORA I FAUNA...... 67 8. WALORY PRZYRODNICZO-KRAJOBRAZOWE GMINY...... 70 8.1 WALORY PRZYRODY NIEO śYWIONEJ...... 71 8.1.1 Walory przyrody o Ŝywionej...... 71 8.1.2 Walory krajobrazowe...... 71 8.1.3 Szlaki turystyki pieszej i rowerowej...... 72 8.1.4 Ście Ŝki dydaktyczne...... 73 9. PRZYRODNICZE OBSZARY I OBIEKTY CHRONIONE ...... 73 9.1 OBSZARY NATURA 2000...... 73 9.1.1 Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków NATURA 2000 –PLB060008 Puszcza Solska ...... 73 9.1.2 Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków NATURA 2000 –PLB060012 Roztocze ...... 74 9.1.3 Obszar wa Ŝny dla Wspólnoty Uroczyska Puszczy Solskiej / projektowane powi ększenie/ ..... 74 9.2 PARKI KRAJOBRAZOWE ...... 76 9.2.1 Krasnobrodzki Park Krajobrazowy ...... 76 9.2.2 Park Krajobrazowy Puszczy Solskiej...... 76 9.2.3 Otuliny parków krajobrazowych...... 77 9.3 REZERWATY PRZYRODY...... 77 9.3.1 Rezerwat krajobrazowy ścisły „Nad Tanwi ą ...... 77 9.3.2 Rezerwat krajobrazowy ścisły/cz ęś ciowy "Czartowe Pole" ...... 78 9.3.3 Rezerwat torfowiskowy cz ęś ciowy "Nowiny" ...... 78 9.4 POMNIKI PRZYRODY ...... 79 9.5 OSTOJE ZWIERZ ĄT...... 80 9.6 LASY OCHRONNE...... 80 10. OBSZARY I OBIEKTY PRZYRODNICZE PLANOWANE DO OBJ ĘCIA OCHRON Ą PRAWN Ą...... 81 10.1 POMNIKI PRZYRODY...... 81 10.2 ZESPOŁY PRZYRODNICZO-KRAJOBRAZOWE...... 83 10.3 UśYTKI EKOLOGICZNE...... 84 10.4 STANOWISKA DOKUMENTACYJNE...... 84 11. POŁO śENIE GMINY W KRAJOWYCH I REGIONALNYCH STRUKTURACH EKOLOGICZNYCH...... 84 11.1 KRAJOWA SIE Ć OSTOI PTAKÓW...... 84

4

11.2 KRAJOWY SYSTEM OBSZARÓW CHRONIONYCH...... 84 11.3 REGIONALNY SYSTEM OBSZARÓW CHRONIONYCH...... 85 11.4 REGIONALNY SYSTEM OCHRONY WÓD...... 85 12. POŁO śENIE GMINY W MI ĘDZYNARODOWYCH STRUKTURACH EKOLOGICZNYCH ...... 85 12.1 MI ĘDZYNARODOWY REZERWAT BIOSFERY "ROZTOCZE I PUSZCZA SOLSKA"...... 85 12.2 TRANSGRANICZNY OBSZAR CHRONIONY "ROZTOCZE"...... 86 13. POŁO śENIE GMINY W EUROPEJSKIM SYSTEMIE OBSZARÓW EKOLOGICZNYCH...... 86 13.1 EUROPEJSKA SIE Ć EKOLOGICZNA NATURA 2000...... 86 13.2 KRAJOWA SIE Ć EKOLOGICZNA ECONET - POLSKA -JAKO ELEMENT EUROPEJSKIEGO SYSTEMU ECONET...... 87 14. STAN ŚRODOWISKA W ŚWIETLE WYNIKÓW BADA Ń PA ŃSTWOWEGO MONITORINGU ŚRODOWISKA...... 88 15. ZASADY FUNKCJONOWANIA SYSTEMU EKOLOGICZNEGO GMINY...... 92 15.1 FUNKCJONOWANIE EKOSYSTEMÓW...... 92 15.2 STRUKTURA EKOLOGICZNA GMINY...... 92 15.3 ZAGRO śENIA SYSTEMU EKOLOGICZNEGO GMINY...... 92 16. POTENCJAŁY ROZWOJOWE GMINY...... 93 17. ZAGRO śENIA I KONFLIKTY...... 93 18. UWARUNKOWANIA ROZWOJU GMINY ...... 94 18.1 PRZYRODNICZE UWARUNKOWANIA ROZWOJU GMINY...... 94 18.1.1 Uwarunkowania wynikaj ące ochrony środowiska...... 94 18.2 UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE ILO ŚCI I JAKO ŚCI ZASOBÓW I WALORÓW ŚRODOWISKA ORAZ WARUNKÓW FIZJOGRAFICZNYCH...... 106 18.2.1 Rolnicza przestrze ń produkcyjna...... 106 18.2.2 Zasoby wodne ...... 107 18.2.3 Zasoby le śne...... 107 18.2.4 Zasoby surowców naturalnych...... 108 18.2.5 Walory turystyczne...... 108 18.3 UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE ISTNIEJ ĄCYCH PRZEOBRA śEŃ I PROCESÓW DEGRADACJI ŚRODOWISKA...... 109

CZ ĘSC II : DIAGNOZA ORAZ UWARUNKOWANIA ROZWOJU I ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SUSIEC / srodowisko kulturowe/ 19. DAWNE PRZYNALE śNO ŚCI ADMINISTRACYJNE...... 112 20. HISTORYCZNE UKSZTAŁTOWANIE SIECI DRO śNYCH I OSADNICZYCH ...... 112 21. ZASOBY WARTO ŚCI ...... 113 21.1 URBANISTYKA I ARCHITEKTURA REZYDENCJONALNA ORAZ ZIELE Ń I WODA URZ ĄDZONE ...... 113 21.2 ARCHITEKTURA SAKRALNA ...... 113 21.3 ARCHITEKTURA PRZEMYSŁOWA, U śYTECZNO ŚCI PUBLICZNEJ I INNA ...... 114 21.4 CMENTARZE ...... 115 21.5 RURALISTYKA I BUDOWNICTWO WIEJSKIE ...... 116 21.5.1 Układ wsi ...... 116 21.5.2 Typy siedlisk ...... 116 21.5.3 Budownictwo wiejskie ...... 117 21.6 ARCHEOLOGIA ...... 117 22. WALORYZACJA ...... 119 22.1 OCENA WALORYZACYJNA KRAJOBRAZU KULTUROWEGO GMINY ...... 119

5

22.2 WALORYZACJA STANOWISK ARCHEOLOGICZNYCH...... 120 22.3 POWI ĄZANIA FUNKCJONALNO – PRZESTRZENNE I WIDOKOWE ORAZ DOMINANTY ...... 121 23. DIAGNOZA...... 122 23.1 KOLIZJE ...... 122 23.2 STREFOWANIE KONSERWATORSKIE ...... 122 23.3 OGÓLNE ZASADY OCHRONY W POSZCZEGÓLNYCH STREFACH KONSERWATORSKICH...... 123 24. WNIOSKI KONSERWATORSKIE ...... 124 25. WYKAZ ZABYTKÓW ZAEWIDENCJONOWANYCH I PRAWNIE CHRONIONYCH ...... 124 25.1 OBIEKTY WPISANE DO REJESTRU ZABYTKÓW ...... 124 25.2 OBIEKTY B ĘDĄCE W EWIDENCJI KONSERWATORSKIEJ ...... 125 25.3 STANOWISKA ARCHEOLOGICZNE ...... 125 26. KATALOG WARTO ŚCI KULTUROWYCH W POSZCZEGÓLNYCH MIEJSCOWO ŚCIACH ...... 126

CZ ĘŚĆ III: KIERUNKI ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SUSIEC 27. POLITYKA PRZESTRZENNA GMINY...... 131 27.1 PODSTAWOWE PROBLEMY ROZWOJU...... 131 28. ELEMENTY STRATEGII ROZWOJU GMINY SUSIEC ...... 132 28.1 ANALIZA SWOT ...... 132 28.2 CELE STRATEGICZNE GMINY SUSIEC...... 133 28.3 CELE ROZWOJOWE GMINY SUSIEC...... 135 28.4 UWARUNKOWANIA ROZWOJU GMINY...... 136 28.4.1 Poło Ŝenie geograficzne gminy w regionie: ...... 136 28.4.2 Cechy środowiska przyrodniczego: ...... 136 28.4.3 Cechy środowiska kulturowego: ...... 137 28.4.4 Uwarunkowania społeczne: ...... 137 28.4.5 Uwarunkowania wynikaj ące z zagospodarowania gminy: ...... 137 28.4.6 Uwarunkowania polityczno-prawne: ...... 137 28.4.7 Bariery rozwojowe ...... 138 28.5 PRZESTRZENNA POLITYKA GMINY SUSIEC...... 139 28.6 POLITYKA PRZESTRZENNA DLA POSZCZEGÓLNYCH OBSZARÓW...... 140 29. KIERUNKI ROZWOJU STRUKTURY FUNKCJONALNO-PRZESTRZENNEJ ...... 142 29.1 KIERUNKI ZMIAN W STRUKTURZE PRZESTRZENNEJ GMINY ORAZ W PRZEZNACZENIU TERENÓW ...... 142 29.2 KIERUNKI I ZASADY KSZTAŁTOWANIA TERENÓW ZABUDOWANYCH ...... 143 29.3 KIERUNKI I ZASADY OCHRONY WARTO ŚCI I ZASOBÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO...... 146 29.4 KIERUNKI I ZASADY OCHRONY DÓBR KULTURY ...... 150 29.5 KIERUNKI I ZASADY ROZWOJU ROLNICTWA I JEGO OTOCZENIA ...... 152 29.6 KIERUNKI ZAGOSPODAROWANIA TURYSTYCZNEGO ...... 152 29.7 KIERUNKI I ZASADY ROZWOJU PRZEMYSŁU, DROBNEJ WYTWÓRCZO ŚCI I PRZEDSI ĘBIORCZO ŚCI ...... 153 29.8 KIERUNKI I ZASADY ROZWOJU KOMUNIKACJI ...... 154 29.9 KIERUNKI I ZASADY ROZWOJU INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ ...... 155 29.9.1 Gospodarka wodna...... 155 29.9.2 Systemy kanalizacyjne i oczyszczalnia ścieków...... 155 29.9.3 Usuwanie odpadów stałych...... 155

6

29.9.4 Kierunki i zasady rozwoju elektroenergetyki...... 156 29.9.5 Kierunki i zasady zaopatrzenia w ciepło...... 156 29.9.6 Kierunki i zasady rozwoju gazownictwa...... 156 29.9.7 Kierunki i zasady rozwoju telekomunikacji...... 157 29.10 DZIAŁANIA PLANISTYCZNE...... 157 29.10.1 Tereny wymagaj ące zmiany opracowa ń planu zagospodarowania przestrzennego...... 157 30. UZASADNIENIE ROZWI ĄZAŃ PRZYJ ĘTYCH W STUDIUM ...... 158 31. PODSUMOWANIE STRATEGICZNEJ OCENY ODDZIAŁYWANIA DO ZMIANY „STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SUSIEC”………………………………………………………168

CZ ĘŚĆ GRAFICZNA Uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego - mapa skala 1:10 000 Kierunki zagospodarowania przestrzennego - mapa skala 1:10 000

7

CEL, ZAKRES i PODSTAWY PRAWNE STUDIUM

1. CHARAKTER PRAWNY STUDIUM. Obowi ązek opracowania Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy wprowadziła ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym (z 1999 r. Dz.U. Nr 15, poz. 139). Kontynuuje go ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 80, poz.717 z pó źniejszymi zmianami) i nakłada na wszystkie gminy w Polsce obligatoryjny obowi ązek wykonania Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy . Okre śla równie Ŝ tryb i zakres rzeczowy wykonania Studium. Warunkiem podj ęcia prac nad Studium jest odpowiednia uchwała Rady Gminy. Studium sporz ądzane jest prze wójta, burmistrza, lub prezydenta miasta, a przygotowywane przez uprawnionego projektanta (samodzielnie b ądź w wi ększym zespole). Wójt, burmistrz, lub prezydent miasta, jest zobowi ązany do przedstawienia Studium do zaopiniowania organom, które s ą uprawnione do uzgadniania projektów planów miejscowych. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego uchwala Rada Gminy. Stosownie do wymaga ń okre ślonych w/w ustaw ą (zgodnie art. 10 ust 1 i ust.2.) w Studium powinny by ć uwzgl ędnione uwarunkowania wynikaj ące z:
dotychczasowego przeznaczenia, zagospodarowania i uzbrojenia terenu,
stanu ładu przestrzennego i wymogów jego ochrony,
stanu środowiska, w tym stanu rolniczej i le śnej przestrzeni produkcyjnej, wielko ści i jako ści zasobów wodnych oraz wymogów ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego,
stanu dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej,
warunków i jako ści Ŝycia mieszka ńców, w tym ochrony ich zdrowia,
zagro Ŝenia bezpiecze ństwa ludno ści i jej mienia,
potrzeb i mo Ŝliwo ści rozwoju gminy,
stanu prawnego gruntów,
wyst ępowania obszarów i terenów chronionych na podstawie przepisów odr ębnych,
wyst ępowania terenów naturalnych zagro Ŝeń geologicznych,
wyst ępowania udokumentowanych złó Ŝ kopalin oraz zasobów wód podziemnych,
wyst ępowania terenów górniczych wyznaczonych na podstawie przepisów odr ębnych,
stanu systemu komunikacji i infrastruktury technicznej, w tym stopnia uporz ądkowania gospodarki wodno-ściekowej, energetycznej oraz gospodarki odpadami,
zada ń słu Ŝą cych realizacji ponadlokalnych celów publicznych, W Studium okre śla si ę w szczególno ści:
kierunki zmian w strukturze przestrzennej gminy oraz w przeznaczeniu terenów,
kierunki i wska źniki dotycz ące zagospodarowania oraz uŜytkowania terenów, w tym tereny wył ączone spod zabudowy,
obszary i zasady ochrony środowiska i jego zasobów, ochrony przyrody, krajobrazu kulturowego i uzdrowisk,

8

obszary i zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej,
kierunki rozwoju systemów komunikacji i infrastruktury technicznej,
obszary, na których rozmieszczone b ędą inwestycje celu publicznego o znaczeniu lokalnym,
obszary, na których rozmieszczone b ędą inwestycje celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym zgodnie ustaleniami planu zagospodarowania przestrzennego województwa i ustaleniami programów zawieraj ącymi zadania rz ądowe,
obszary, dla których obowi ązkowe jest sporz ądzenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego na podstawie przepisów odr ębnych, w tym obszary wymagaj ące przeprowadzenia scale ń i podziału nieruchomo ści, a tak Ŝe obszary rozmieszczenia obiektów handlowych o powierzchni powy Ŝej 2.000 m² oraz obszary przestrzeni publicznej,
obszary, dla których gmina zamierza sporz ądzi ć miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, w tym obszary wymagaj ące zmiany przeznaczenia gruntów rolnych i le śnych na cele nierolnicze i niele śne,
kierunki i zasady kształtowania rolniczej i le śnej przestrzeni produkcyjnej,
obszary nara Ŝone na niebezpiecze ństwo powodzi i osuwania si ę mas ziemnych,
obiekty lub obszary, dla których wyznacza si ę w zło Ŝu kopaliny filar ochronny,
obszary pomników zagłady i ich stref ochronnych oraz obowi ązuj ące na nich ograniczenia prowadzenia działalno ści gospodarczej, zgodnie przepisami ustawy dnia 7 maja 1999 r. o ochronie terenów byłych hitlerowskich obozów zagłady,
obszary wymagaj ące przekształce ń, rehabilitacji lub rekultywacji,
granice terenów zamkni ętych i ich stref ochronnych,
inne obszary problemowe, w zale Ŝno ści od uwarunkowa ń i potrzeb zagospodarowania wyst ępuj ących w gminie , Kwestie zwi ązane z zakresem rzeczowym Studium reguluj ą równie Ŝ przepisy szczególne, zawarte w ustawach:
Ustawa z dnia 3 pa ździernika 2008r o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko /Dz.U.2008.r. Nr 199, poz. 1227/,
Ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r./ Dz. U. z 2008 r., Nr 25, poz. 150- jednolity tekst z pó źniejszymi zmianami/,
Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r. /Dz. U. z 2003 r. Nr 80, poz.717 z pó źniejszymi zmianami/,
Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody /Dz. U. z 2004 r. Nr 92, poz.880 z pó źniejszymi zmianami/,
Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i le śnych /Dz. U. z 1995 r. NR 16., poz.78 z pó źniejszymi zmianami/,
Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami /Dz. U. z 2003r. Nr 162, poz. 1563/,
Ustawa z dnia 28 wrze śnia 1991 r. o lasach /Dz. U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435 - tekst jednolity /,

9

Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze /Dz. U. z 1994 r. Nr 27, poz.96/,
Ustawa z dnia 6 lipca 2001 o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju /Dz. U. Nr 97 poz.1051/,
Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo Wodne /Dz. U. z 2005 r. Nr 239 poz.2019-tekst jednolity z pó źniejszymi zmianami/.
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach /Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz.628/,
Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wod ę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków /Dz. U. z 2001 r., Nr 72, poz.747/,
Ustawa o utrzymaniu porz ądku i czysto ści w gminie z dnia 13 wrze śnia 1996r. /Dz.U. z 2005 r., Nr 236, poz. 2008-tekst jednolity/,
Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 maja 2003 r. w sprawie przyj ęcia „Polityki Ekologicznej Pa ństwa na lata 2003-2006 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2007-2010” /M.P. z 2003 r. Nr 33, poz. 433/,
Rozporz ądzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r. w sprawie okre ślenia rodzajów przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowa ń zwi ązanych z kwalifikowaniem przedsi ęwzi ęć do sporz ądzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko /Dz. U. z 2004 r. Nr 257 poz.2573/,
Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji /Dz. U. z 2002, Nr 87, poz. 76/,
Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 30 pa ździernika 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pół elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów /Dz. U. z 2003r. Nr 192, poz.1883/,
Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku /Dz.U z 2007r. Nr 120, poz.826/,
Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006. w sprawie warunków, jakie nale Ŝy spełni ć przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego /Dz. U. 2006r. nr 137, poz.984/,
Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki z dnia 9 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów i ilo ści substancji niebezpiecznych, których znajdowanie si ę w zakładzie decyduje o zaliczeniu go do zakładu o zwi ększonym ryzyku albo zakładu o du Ŝym ryzyku wyst ąpienia powa Ŝnej awarii przemysłowej Dz.U.U.02.58.535, 2006.03.11zm. Dz.U.06. 30.208/,
Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 listopada 2005r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiada ć bazy i stacje paliw płynnych, ruroci ągi przesyłowe dalekosi ęŜ ne słu Ŝą ce do transportu ropy naftowej i produktów naftowych i ich usytuowanie /Dz.U.2005, 243,2063 z p.zm./,
Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko wyst ępuj ących ro ślin obj ętych ochron ą /Dz. U z 20064 r. Nr 137, poz.984/,
Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko wyst ępuj ących grzybów obj ętych ochron ą /Dz. U z 2004 r. Nr 168, poz.1765/,

10

Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 28 wrze śnia 2004 r. w sprawie gatunków dziko wyst ępuj ących zwierz ąt obj ętych ochron ą /Dz. U z 2004 r. Nr 220, poz.2237/,
Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 /Dz. U z 2004 r. Nr 229, poz.2313 z p.zm./,
Mi ędzynarodowa konwencja ochrony ro ślin. Rzym.1951.12.06 /Dz.U z 2007r. Nr 73, poz.485- tekst jednolity/,
Konwencja Bo ńska– konwencja w sprawie ochrony w ędrownych gatunków zwierz ąt ustanowiona 23 czerwca 1979r. w Bonn /Dz.U. z 2003r. Nr 2 poz.17/,
Konwencja Ramiarska- konwencja o obszarach wodno-błotnych maj ących znaczenie mi ędzynarodowe, zwłaszcza, jako środowisko Ŝyciowe ptactwa wodnego. Ramsara.1971.02,02 /Dz.U. z 1978r. Nr 7 poz.24/,
Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego. Pary Ŝ.1972.11.16 /Dz.U z 1976r. Nr 32, poz.190/,
Europejska Konwencja o ochronie dziedzictwa archeologicznego. La Valetta. 1992.01.16 /Dz.U. z 1996 r. Nr 120 poz.564/,
Europejska Konwencja Krajobrazowa. Florencja.2000.10.20. /Dz.U z 2006r. Nr 14 poz.98/,
Ramowa konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu. Nowy Jork. 1992.05.09 /Dz.U z 1996 Nr 53, poz.238/,
Protokół z Kioto do Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu.Kioto.1997.12.11 /Dz.U z 2005r. Nr 203, poz. 1684/, W Studium wymagane jest uwzgl ędnienie uwarunkowa ń, celów i kierunków polityki przestrzennej pa ństwa na obszarze województwa, co oznacza konieczno ść zgodno ści studium gminnego z planem zagospodarowania przestrzennego województwa lubelskiego. Ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym precyzuje niezb ędny i minimalny zakres zawarto ści Studium i nie narzuca ogranicze ń, co do merytorycznego zakresu analiz i regulacji przeprowadzanych w ramach Studium. Oznacza to znaczne zró Ŝnicowanie zakresu merytorycznego Studium, wynikaj ące ze specyfiki gminy i przyj ętej metodologii sporz ądzania opracowania dla ró Ŝnych gmin. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego nie jest aktem prawa miejscowego (art. 9 ust. 5). Studium stanowi przede wszystkim niezb ędn ą podbudow ę planów miejscowych. Ponadto ustawa z dnia 3 pa ździernika 2008 r. o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko /Dz.U.2008.r. Nr 199, poz. 1227/ zaliczyła Studium do dokumentów wymagaj ących udziału społecze ństwa ( art.39) oraz wprowadziła obowi ązek przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania ustale ń projektu Studium na środowisko ( art.46). Rozumie si ę przez to post ępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko skutków realizacji Studium, obejmuj ące w szczególno ści:
uzgodnienie stopnia szczegółowo ści informacji zawartych w prognozie oddziaływania na środowisko,
sporz ądzenie prognozy oddziaływania na środowisko,
uzyskanie wymaganych ustaw ą opinii,
zapewnienie mo Ŝliwo ści udziału społecze ństwa w post ępowaniu;

11

Zgodnie z art. 55. 1. w/w ustawy organ opracowuj ący projekt Studium, bierze pod uwag ę ustalenia zawarte w prognozie oddziaływania na środowisko oraz opinie organów (Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska, Wojewódzki Inspektor Sanitarny) oraz rozpatruje uwagi i wnioski zgłoszone w zwi ązku z udziałem społecze ństwa. Projekt Studium nie mo Ŝe zosta ć przyj ęty, je Ŝeli ze strategicznej oceny oddziaływania na środowisko wynika, Ŝe mo Ŝe on znacz ąco negatywnie oddziaływa ć na obszar Natura 2000, o ile nie zachodz ą przesłanki, o których mowa w art. 34 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Zgodnie z art. 34. 1w/w ustawy, jeŜeli przemawiaj ą za tym konieczne wymogi nadrz ędnego interesu publicznego, w tym wymogi o charakterze społecznym lub gospodarczym, i wobec braku rozwi ąza ń alternatywnych, wła ściwy miejscowo regionalny dyrektor ochrony środowiska, mo Ŝe zezwoli ć na realizacj ę planu lub działa ń, mog ących znacz ąco negatywnie oddziaływa ć na cele ochrony obszaru Natura 2000 lub obszary zgłoszone do Komisji Europejskiej ( wa Ŝne dla Wspólnoty), zapewniaj ąc wykonanie kompensacji przyrodniczej niezb ędnej do zapewnienia spójno ści i wła ściwego funkcjonowania sieci obszarów Natura 2000. W przypadku, gdy znacz ące negatywne oddziaływanie dotyczy siedlisk i gatunków priorytetowych, zezwolenie, o którym mowa w ust. 1, mo Ŝe zosta ć udzielone wył ącznie w celu:
ochrony zdrowia i Ŝycia ludzi;
zapewnienia bezpiecze ństwa powszechnego;
uzyskania korzystnych nast ępstw o pierwszorz ędnym znaczeniu dla środowiska przyrodniczego;
wynikaj ącym z koniecznych wymogów nadrz ędnego interesu publicznego, po uzyskaniu opinii Komisji Europejskiej.” Do przyj ętego dokumentu (Studium) zał ącza si ę pisemne podsumowanie zawieraj ące uzasadnienie wyboru przyj ętego dokumentu w odniesieniu do rozpatrywanych rozwi ąza ń alternatywnych, a tak Ŝe informacj ę, w jaki sposób zostały wzi ęte pod uwag ę i w jakim zakresie zostały uwzgl ędnione:
ustalenia zawarte w prognozie oddziaływania na środowisko;
opinie wła ściwych organów (Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska, Wojewódzki Inspektor sanitarny)
zgłoszone uwagi i wnioski;
wyniki post ępowania dotycz ącego transgranicznego oddziaływania na środowisko, je Ŝeli zostało przeprowadzone;
propozycje dotycz ące metod i cz ęstotliwo ści przeprowadzania monitoringu skutków realizacji postanowie ń dokumentu. Organ opracowuj ący projekt dokumentu przekazuje przyj ęty dokument wraz z w/w podsumowaniem, wła ściwym organom (Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska, Wojewódzki Inspektor sanitarny). Ponadto organ opracowuj ący projekt dokumentu jest obowi ązany prowadzi ć monitoring skutków realizacji postanowie ń przyj ętego dokumentu w zakresie oddziaływania na środowisko.

12

2. CEL I ZAKRES STUDIUM. Opracowywane „Studium” obejmuje całkowit ą aktualizacj ę istniej ącego Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Susiec uchwalonego uchwał ą nr XXVII/204/2002 w zwi ązku z przemianami zachodz ącymi w zagospodarowaniu przestrzennym gminy, oraz wniosków w sprawie jego zmiany. Zmiana Wynika równie Ŝ z wej ścia nowej Ustawy o Planowaniu i Zagospodarowaniu Przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r. oraz Rozporz ądzenia Ministra Infrastruktury z dnia 28 kwietnia 2004 r. w sprawie zakresu projektu studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz nowych potrzeb rozwojowych gminy. Zmiana „Studium” została przyj ęta uchwał ą rady gminy Susiec Nr XIV/91/08 dnia 29 sierpnia 2008 roku w sprawie przyst ąpienia do sporz ądzania zamiany „Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Susiec” Uchwała ta stanowi podstaw ę prawn ą niniejszego opracowania. W uchwale przyj ęto zakres ustale ń zgodnie z art.10 ust.1 i 2 ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 80, poz.717 z pó źniejszymi zmianami). Zakres zmiany obejmuje obszar całej gminy w jej granicach administracyjnych. Zmiana studium nast ępuje w takim samym trybie, w jakim jest uchwalana. Dotychczas obowi ązuj ące Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Susiec uchwalonego uchwał ą nr XXVII/204/2002 stanowiło podstaw ę do opracowywania obecnie obowi ązuj ącego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Susiec uchwalonego uchwał ą Nr VII/44/2003 Rady Gminy Susiec z dnia 30 pa ździernika 2003r, który jest ogólnie obowi ązuj ącym przepisem prawa miejscowego. Ustalenia zmiany studium nie mog ą narusza ć ustale ń w/w planu. Zakres prac: 1. DIAGNOZA STANU ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO GMINY SUSIEC. 2. DIAGNOZA STANU ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO. 3. DIAGNOZA STANU ŚRODOWISKA KULTUROWEGO. 4. UWARUNKOWANIA ROZWOJU GMINY. 5. POLITYKA PRZESTRZENNA GMINY. 6. KIERUNKI ROZWOJU STRUKTURY FUNKCJONALNO - PRZESTRZENNEJ. Opracowanie podzielono na 3 cz ęś ci: I cz ęść – CEL, ZAKRES i PODSTAWY PRAWNE STUDIUM. II cz ęść – DIAGNOZA i UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO: 1. DIAGNOZA STANU ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO GMINY SUSIEC. 2. DIAGNOZA STANU ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO. 3. DIAGNOZA ŚRODOWISKA KULTUROWEGO III cz ęść – KIERUNKI ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO – POLITYKA PRZESTRZENNA GMINY SUSIEC.

13

Wymienione wy Ŝej tematy zostały szczegółowo opracowane w cz ęś ci tekstowej Studium. Do tekstu doł ączono mapy tematyczne.

3. WYTYCZNE Z OPRACOWA Ń WY śSZEGO RZ ĘDU Wnioski Zarz ądu Województwa Lubelskiego wynikaj ące z „Planu zagospodarowania przestrzennego województwa lubelskiego” zatwierdzonego Uchwał ą Nr XLV/597/02 Sejmiku Województwa Lubelskiego z dnia 29 lipca 2002r., (DZ. Urz. Województwa Lubelskiego Nr 107 z dnia 9 wrze śnia 2002r., poz. 2449). W zakresie ochrony środowiska przyrodniczego w celu lepszego dostosowania zagospodarowania przestrzennego do cech naturalnych i odporno ści środowiska na antropopresj ę ustala si ę zasady gospodarowania przestrzeni ą polegaj ące na:
szczególnej ochronie i oszcz ędnym wykorzystaniu przestrzeni niezurbanizowanej,
segregacji funkcji w celu wykluczenia lub zminimalizowania prawdopodobie ństwa wyst ąpienia sąsiedztwa kolizyjnych funkcji terenu,
wzmocnieniu lub przywróceniu środowisku przyrodniczego odporno ści na nasilaj ącą si ę antropopresj ę,
harmonizowaniu układów osadniczych i infrastruktury technicznej z sieci ą ekologiczn ą,
obj ęciu statusem obszarów ochronnych zlewni wód powierzchniowych, - ochronie dolin rzecznych i pozadolinnych podmokło ści przed odwodnieniem a meandruj ących odcinków rzek uporz ądkowanie przed regulacj ą - uporz ądkowanie gospodarki wodno-ściekowej - eliminacja ognisk zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych - wykluczenie lokalizacji obiektów uci ąŜ liwych dla środowiska
ochronie obszarów Natura 2000, parków krajobrazowych, rezerwatów przyrody,
ochronie GZWP nr 407 Chełm – Zamo ść ,
ochronie zasobów le śnych, przez wył ączenie spod zalesie ń - lądowych niele śnych siedlisk przyrodniczych - siedlisk ze stwierdzonymi stanowiskami ro ślin chronionych - drugorz ędnych form rze źby o du Ŝym znaczeniu krajobrazowym (kraw ędzie, osta ńce) - krajobrazu rolniczego o wybitnych walorach kulturowych tj. z historycznie ukształtowanymi rozłogami pól. W celu ochrony zasobów le śnych przyjmuje si ę zasady: - dostosowania zagospodarowania rekreacyjnego lasów do ich pojemno ści turystycznej, - przyjaznego lasom zagospodarowania terenów przyległych do lasu, głównie przez wyznaczenie tzw. stref ochrony warunków siedliskowych drzewostanu, wykluczaj ących lokalizacj ę obiektów i prowadzenie działalno ści o du Ŝej uci ąŜ liwo ści dla ekosystemów le śnych, - ochrony integralno ści przestrzennej kompleksów le śnych i dro Ŝno ści o le śnych ci ągów ekologicznych przez eliminacj ę barier antropogenicznych i obiektów destrukcyjnych naruszaj ących struktur ę przestrzenn ą ekosystemów, a w przypadku prowadzenia przez nie dróg – budow ę przej ść dla zwierz ąt (kładek, przepustów)
ochronie korytarza ekologicznego lasów Łosinieckich, przez: zakaz:

14

- składowania odpadów komunalnych, przemysłowych i energetycznych, lokalizowania wylewisk gnojowicy i nieczysto ści oraz grzebowisk zwierz ąt, - lokalizacji zabudowy mieszkaniowej, - eksploatacji surowców mineralnych, nakaz: - likwidacji obiektów destrukcyjnych, - poszerzenia (lub wykonywania) przepustów w przecinaj ących korytarze nasypach drogowych i kolejowych, zalecane jest: - kształtowanie pasmowych struktur przyrodniczych (zalesie ń, zadrzewie ń), prowadzenia dróg po estakadach,
kształtowaniu harmonijnego krajobrazu przyrodniczego przez obj ęcie ochron ą przed zniszczeniem nale Ŝy obj ąć wszystkie przyrodnicze elementy krajobrazu wiejskiego. Ochron ą nale Ŝy obj ąć : - zadrzewienia - enklawy ro ślinno ści zbli Ŝonej do naturalnej, - drobnoprzestrzenn ą struktur ę lasów, - naturalne i sztuczne zbiorniki wodne
udokumentowane zło Ŝa surowców mineralnych podlegaj ą ochronie przed zagospodarowaniem mog ącym utrudni ć ewentualne podj ęcie eksploatacji, W zakresie rozwoju turystycznych nale Ŝy kształtowa ć przestrze ń przez:
rewitalizacj ę zagospodarowania turystycznego,
podnoszenie wizerunku turystycznego miejscowo ści,
kreowanie o środków rekreacyjno-turystycznych,
realizowanie agroturystyki w obr ębie istniej ącej zabudowy,
realizowanie zabudowy letniskowej
rozwój zaplecza obsługuj ącego turystyk ę,
zwi ększenie dost ępno ści komunikacyjnej obszarów i podj ęcie kompleksowych działa ń w zakresie infrastruktury, W zakresie rozwoju rolnictwa proponowane kierunki rozwoju to:
wielofunkcyjny i zrównowa Ŝony rozwój o środków wiejskich i o środka gminnego,
gruntowna modernizacja rolnictwa i jego obsługi
wspieranie rozwoju rolnictwa ekologicznego oraz agroturystyki
podnoszenie poziomu wykształcenia mieszka ńców wsi
tworzenie miejsc pracy poza rolnictwem
rozwój drobnego przetwórstwa rolno-spo Ŝywczego
zagospodarowanie gleb nieprzydatnych dla rolnictwa
przeciwdziałanie rozpraszaniu zabudowy mieszkaniowej i zagrodowej oaz wprowadzaniu nowej zabudowy na zwarte kompleksy le śne W zakresie infrastruktury transportowej:
ustalenia studium winny umo Ŝliwi ć uzyskanie b ądź zachowanie odpowiednich parametrów technicznych i u Ŝytkowych sieci dróg publicznych i linii kolejowej W zakresie infrastruktury technicznej
zapewnienie bezawaryjnego dost ępu do wody pitnej dobrej jako ści

15

uporz ądkowanie gospodarki wodno-ściekowej przez budow ę systemów kanalizacji sanitarnej i oczyszczalni ścieków
rozbudow ę sieci gazowej średniego ci śnienia i zastosowanie gazu do celów grzewczych i bytowych W zakresie elektroenergetyki
przez południowo-wschodni ą cz ęść gminy przebiega ć b ędzie odcinek planowanej linii 400kV relacji Zamo ść -Jarosław

4. STUDIUM, JAKO ELEMENT PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO. Planowanie miejscowe, według przepisów Ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym, obejmuje dwa rodzaje opracowa ń:
studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, w którym okre śla si ę lokalne uwarunkowania, cele rozwojowe oraz kierunki polityki przestrzennej gminy, przy uwzgl ędnieniu uwarunkowa ń, celów i kierunków polityki przestrzennej pa ństwa na obszarze województwa,
miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, który ustala zasady zagospodarowania i zabudowy terenu, stosownie do polityki przestrzennej gminy, ustalonej w wyniku Studium. Studium stanowi element w planowaniu miejscowym. Obligatoryjny obowi ązek wykonania Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego wprowadza ustawa z dnia 7 lipca 1994 roku o zagospodarowaniu przestrzennym, a kontynuuje ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r. w przeciwie ństwie do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego sporz ądzane na szczeblu gminy Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego nie jest aktem prawa miejscowego. Nie ma mocy aktu powszechnie obowi ązuj ącego i nie mo Ŝe stanowi ć podstawy do wydawania decyzji administracyjnych o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Studium jest aktem polityki przestrzennej gminy, co oznacza kształtowanie i wykładni ę polityki rozwoju przestrzennego gminy. Ko ńcowe ustalenia Studium (okre ślenie kierunków, celów i polityki przestrzennej), stanowi ące tre ść uchwały Rady Gminy, mog ą zachowa ć aktualno ść znacznie dłu Ŝej ni Ŝ ko ńcowe rozwi ązania zawarte w planie miejscowym. Stwarza to szansę dokonywania zmian planów miejscowych, w ramach ustalonych w Studium celów rozwoju i kierunków polityki przestrzennej. Studium opracowywane jest dla całego obszaru gminy. Studium pełni dwie podstawowe funkcje:
regulacyjn ą (stanowi ące), która wyra Ŝa si ę w ustaleniach dotycz ących istotnych uwarunkowa ń, celów rozwoju i kierunków polityki przestrzennej, obowi ązuj ących jedynie organy samorz ądu gminy,
informacyjn ą, która polega na dostarczeniu organom samorz ądowym informacji umo Ŝliwiaj ących prowadzenie polityki ofertowej, promocyjnej oraz tworzenie korzystnej dla gminy struktury podmiotów gospodaruj ących. Ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym tylko w sposób ogólny okre śla problematyk ę, jaka powinna by ć przedmiotem opracowania Studium. Zakres problematyki Studium dla poszczególnych gmin (art. 10 ust. 1 i 2) wynika z potrzeb miejscowego planowania.

16

W procesie przygotowania Studium, wyró Ŝni ć mo Ŝna trzy etapy prac obejmuj ące:
diagnoz ę zewn ętrznej i wewn ętrznej sytuacji gminy,
okre ślenie problemów wymagaj ących rozwi ązania i uwarunkowa ń ich rozwi ązania,
sformułowanie ko ńcowych rozwi ąza ń, czyli okre ślenie polityki przestrzennej gminy. W procesie kształtowania polityki rozwoju podstawowym wyznacznikiem mo Ŝliwo ści rozwoju oraz czynnikiem decyduj ącym i weryfikuj ącym rozwi ązania przestrzenne musi by ć środowisko przyrodnicze . Oznacza to, Ŝe rozwój społeczno-gospodarczy musi nast ępowa ć w harmonii ze środowiskiem przyrodniczym, tzw. rozwój zrównowa Ŝony (ekorozwój) . Znajduje to wyraz w ustawie o zagospodarowaniu przestrzennym, która „okre śla zakres i sposoby post ępowania w sprawach przeznaczania terenów na okre ślone cele oraz ustalania zasad ich zagospodarowania, przyjmuj ąc ład przestrzenny i zrównowa Ŝony rozwój za podstaw ę tych działa ń.” (art. 1 ust. 1). Zasady ochrony zasobów naturalnych, w tym ochrony środowiska przyrodniczego, na szczeblu gminy okre śla Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy i opracowane na jego podstawie miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. Wyniki Studium by ć pomocne przy podejmowaniu stara ń o subwencje przeznaczone na zaspokojenie najpilniejszych potrzeb, np. w zakresie uzbrojenia technicznego, rehabilitacji zabudowy, ochrony środowiska przyrodniczego, itp.

17

STUDIUM UWARUNKOWAŃ i KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SUSIEC (Województwo Lubelskie)

Cz ęść II

DIAGNOZA ORAZ UWARUNKOWANIA ROZWOJU I ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SUSIEC /ŚRODOWISKO SPOŁECZNOGOSPODARCZE/

Tomaszów Lubelski 2009

18

WST ĘP

Studium uwarunkowa ń i kierunków rozwoju gminy Susiec stanowi kompleksowe opracowanie, składaj ące si ę dwóch cz ęś ci: I. Diagnoza stanu aktualnego i uwarunkowa ń rozwoju. II. Strategii rozwoju gminy Susiec i kierunków zagospodarowania przestrzennego. W cz ęś ci I gmin ę zaprezentowano na tle powiatu tomaszowskiego i województwa lubelskiego. Diagnoza stanu aktualnego została sporz ądzona z podziałem na obszary funkcyjno- tematyczne, obejmuj ące dane zakresu: demografii, lokalnego Ŝycia gospodarczego i rynku pracy, transportu i łączno ści, edukacji, kultury, sportu i rekreacji, zdrowia i opieki społecznej oraz środowiska przyrodniczego. Analiza powy Ŝszych danych pozwala na ocen ę obecnego stanu i dotychczasowych tendencji rozwojowych gminy. Pozwala jednocze śnie na wskazanie głównych trendów i kierunków rozwoju na przyszło ść . Strategia rozwoju gminy Susiec przedstawia ogólne cele rozwojowe gminy, które zapewniaj ą rozwój społeczno-gospodarczy całej gminy. Obok nadrz ędnych celów strategicznych wyodr ębnia cele poboczne, zajmuj ące drugie miejsce pod wzgl ędem hierarchii wa Ŝno ści i kolejno ści wykonania. Cele te zostały wygenerowane na podstawie dokonanej w cz ęś ci i diagnozy stanu aktualnego oraz analizy SWOT, przeprowadzonej w cz ęś ci II. Analiza SWOT poprzez wyodr ębnienie czynników zewn ętrznych i wewn ętrznych oraz wywieraj ących pozytywny lub negatywny wpływ na gmin ę, wykazuje cztery kategorie czynników, które bezpo średnio b ądź po średnio wpływaj ą na funkcjonowanie gminy:
wewn ętrzne pozytywne – mocne strony gminy,
wewn ętrzne negatywne – słabe strony gminy,
zewn ętrzne pozytywne – szanse dla gminy tkwi ące w jej otoczeniu,
zewn ętrzne negatywne – zagro Ŝenia dla gminy tkwi ące w jej otoczeniu.

WYKAZ WYKORZYSTANYCH ŹRÓDEŁ I MATERIAŁÓW INFORMACYJNYCH

Materiały wyj ściowe w zale Ŝno ści od sposobu ich zbierania mo Ŝna podzieli ć na trzy zasadnicze grupy: a) inwentaryzacj ę terenow ą bezpo średni ą, b) inwentaryzacj ę po średni ą terenow ą, c) dane i materiały przekazane prze instytucje.

Inwentaryzacja terenowa bezpo średnia dotyczy obiektów budowlanych, u Ŝytkowania terenu oraz jego zagospodarowania. Sporz ądzona jest na podkładach mapowych sytuacyjno- geodezyjnych w skali 1:10 000. Inwentaryzacja po średnia terenowa sporz ądzona została w oparciu materiały zebrane w instytucjach i organach administracji. Dane i materiały przekazane przez instytucje do sporz ądzenia niniejszego opracowania dotycz ą zagadnie ń demograficznych, zatrudnienia, profilu usług i produkcji, itp.

19

DIAGNOZA i UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO

I. DIAGNOZA STANU ROZWJU SPOŁECZNO - GOSPODARCZEGO GMINY SUSIEC

5. POŁO śENIE ADMINISTRACYJNE GMINY SUSIEC. Gmina Susiec, pod wzgl ędem administracyjnym, nale Ŝy do powiatu tomaszowskiego w województwie lubelskim. Reforma administracyjna kraju wdro Ŝona 1 stycznia 1999 roku wprowadziła nowe szczeble samorz ądowe: samorz ąd powiatowy i samorz ąd wojewódzki. Reaktywowała jednocze śnie dniem 1 stycznia 1999 roku powiat tomaszowski.

5.1 OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO. Województwo lubelskie od 1 stycznia 1999 roku jest jednym z 16 nowych województw i trzecim, co do wielko ści regionem na mapie administracyjnej Polski. Zajmuje powierzchni ę ponad 25 tys. kilometrów kwadratowych, co stanowi 9,17% ogólnej powierzchni kraju. W jego skład wchodz ą 24 powiaty: 4 grodzkie i 20 ziemskich oraz 213 gmin, w tym 40 miejskich. Najwi ększ ą powierzchni ę ma powiat lubelski (134,82 tys. ha), natomiast najmniejsz ą powiat włodawski (42,794 tys. ha). Pod wzgl ędem fizjograficznym obejmuje tereny w 13 makroregionach (Nizina Środkowomazowiecka, Wzniesienia Południowomazowiec kie, Nizina Południowopodlaska, Wy Ŝyna Kielecka, Wy Ŝyna Lubelska, Roztocze, Kotlina Sandomierska, Nizina Północnopodlaska, Przedpolesie Zachodnie, Polesie Zachodnie, Polesie Woły ńskie, Wy Ŝyna Woły ńska, Kotlina Pobu Ŝa), które dziela si ę a Ŝ na 46 mezoregionów. Pod wzgl ędem liczby mieszka ńców województwo lubelskie lansuje si ę na siódmym miejscu w kraju (ponad 2,2 mln ludno ści), jednak g ęsto ść zaludnienia jest do ść niska i wynosi 89,27 osób na kilometr kwadratowy, przy średniej krajowej wynosz ącej 124 osoby na kilometr kwadratowy. Połowa mieszka ńców województwa mieszka na wsi. Wska źnik urbanizacji dla województwa lubelskiego wynosi 46,4% (w Polsce 61,9%). Sie ć miast w województwie lubelskim jest najrzadsza w Polsce. Spo śród 213 gmin samorz ądowych, zaledwie 40 to gminy miejskie, co stawia Lubelszczyzn ę na 12 miejscu pod tym wzgl ędem w kraju. Jednocze śnie bior ąc pod uwag ę udział ludno ści wiejskiej w ogólnej liczbie mieszka ńców województwa Lubelszczyzna zajmuje trzeci ą pozycj ę w Polsce liczb ą ponad 4,2 tys. wsi (7,41% ogólnej ich liczby w kraju). Obszar województwa cechuje poza tym du Ŝy odpływ ludno ści (głównie wy Ŝszym wykształceniem), zwłaszcza terenów wiejskich – aŜ w 12 powiatach ziemskich notuje si ę ujemny przyrost naturalny. Lubelszczyzna posiada cenne zasoby naturalne. Pocz ąwszy od złó Ŝ surowców mineralnych, o znaczeniu krajowym, regionalnym i lokalnym, m.in. w ęgla kamiennego (udokumentowane zło Ŝa licz ą około 8 480 mln ton), ropy naftowej, gazu ziemnego, w ęgla brunatnego, po ziemi ę krzemionkow ą, piaski szklarskie i formierskie. Du Ŝą rol ę dla regionu

20 odgrywa te Ŝ eksploatacja wapieni, wykorzystywanych do produkcji cementu, oraz kamienie drogowe i budowlane. Poza tym województwo posiada wysokie walory środowiska naturalnego, zarówno krajobrazowe: malowniczy przełom Wisły w okolicach Kazimierza Dolnego, dolina Bugu, Polesie Lubelskie, Roztocze, Pojezierze Ł ęczy ńsko - Włodawskie, miasto Nał ęczów z parkiem zdrojowym, jak i przyrodnicze: obszary NATURA 2000 (21 wyznaczonych obszarów specjalnej ochrony ptaków, 48 specjalnych obszarów ochrony siedlisk o statusie obszarów wa Ŝnych dla Wspólnoty Europejskiej oraz 60 proponowanych specjalnych obszarów ochrony siedlisk), dwa parki narodowe, 86 rezerwaty przyrody, siedemna ście parków krajobrazowych oraz 17 obszarów chronionego krajobrazu. Ogólnie ponad 1/5 regionu obj ęta jest ró Ŝnymi formami ochrony przyrody. Pomimo tak du Ŝej powierzchni Lubelszczyzny obj ętej ochron ą środowiska naturalnego znaczny jej obszar (zwłaszcza tereny o du Ŝym stopniu urbanizacji) jest zdegradowany pod wzgl ędem przyrodniczym i krajobrazowym. W województwie odnotowuje si ę jeden najni Ŝszych w kraju współczynników zalesienia (lasy zajmuj ą 22,6% powierzchni, na dzie ń 31.12.2007 roku). Zabytki kultury Lubelszczyzny skupione s ą głównie w Lublinie, Zamo ściu, Chełmie i Kazimierzu Dolnym. Do najciekawszych nale Ŝą :
zespół staromiejski kaplic ą zamkow ą w Lublinie,
zespół urbanistyczny w Zamo ściu (Stare Miasto wpisane na list ę UNESCO),
zespół pałacowo-parkowy w Puławach,
zespół urbanistyczny w Kazimierzu Dolnym,
zespół pałacowo-parkowy w Kozłówce,
zespół klasztorny Katedra Mariack ą w Chełmie i podziemia kredowe. Je Ŝeli chodzi o gospodark ę, region lubelski ma charakter typowo rolniczy. UŜytki rolne zajmuj ą 62,7 % powierzchni województwa. Pochodzi st ąd ponad 15 % krajowej produkcji buraków cukrowych, 16 % owoców, 10% warzyw i około 11% zbó Ŝ. Województwo lubelskie jest najwi ększym krajowym producentem chmielu (prawie 80% produkcji krajowej). Ogólnie na obszarze województwa istnieje 289,8 tys. gospodarstw rolnych, przewag ą gospodarstw małych. Na 1000 ha u Ŝytków rolnych przypada 25 osób, przy średniej krajowej wynosz ącej 20 osób). W rolnictwie zatrudnionych jest 53% osób zawodowo czynnych (w kraju 26%). Pozostała cz ęść ludno ści województwa pracuje w budownictwie, usługach rynkowych oraz usługach nierynkowych. W 2008 roku stopa bezrobocia na Lubelszczy źnie wynosi 11, 3 %, jest, wi ęc równa stopie bezrobocia w kraju. Liczba bezrobotnych jest zró Ŝnicowana przestrzennie – najkorzystniejsza sytuacja wyst ępuje w Lublinie i powiecie lubelskim, natomiast du Ŝo gorzej jest w byłych miastach wojewódzkich, tj. Hrubieszowie, Włodawie, Chełmie. W śród bezrobotnych a Ŝ 90,7% nie posiada prawa do zasiłku. Wi ększo ść poszukuj ących zatrudnienia mieszka na wsi. Lubelszczyzna w 2008 r. wytworzyła 3,9 % Produktu Krajowego Brutto. W sierpniu 2008 roku na terenie województwa działało 153, 5 tyś podmiotów gospodarcze zajmuj ące si ę głównie handlem i naprawami, działalności ą produkcyjn ą i budownictwem. 77,4 % to osoby fizyczne prowadz ące działalno ść gospodarcz ą, 11,6% spółki (w tym 5,1% to spółki handlowe, 6,4% spółki cywilne). Liczba podmiotów gospodarczych z udziałem kapitału zagranicznego w 2007 r. wyniosła 6.

21

Obszar województwa od 1995 r. posiada dodatnie saldo wymiany towarowej zagranic ą. Lubelszczyzna eksportuje przede wszystkim wyroby chemiczne (głównie nawozy sztuczne), artykuły spo Ŝywcze (przetwory owocowe), wyroby przemysłu elektromaszynowego, a tak Ŝe meble i węgiel. Znaczn ą cz ęść importu stanowi ą samochody i maszyny oraz tworzywa sztuczne. Głównymi odbiorcami obok Niemiec, Włoch, Stanów Zjednoczonych s ą pa ństwa Europy Wschodniej, przede wszystkim Ukraina i Rosja. Pozytywn ą cech ą województwa lubelskiego jest dobrze rozbudowane szkolnictwo wy Ŝsze. Lublin jest najwi ększym o środkiem akademickim we wschodniej cz ęś ci kraju, posiada jeden najwy Ŝszych w kraju wska źników liczby studentów i pracowników naukowych w przeliczeniu na liczb ę mieszka ńców. Funkcjonuje tu pi ęć wy Ŝszych uczelni takich jak: Katolicki Uniwersytet Lubelski, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Uniwersytet Medyczny, Politechnika Lubelska i Uniwersytet Przyrodniczy. Na terenie województwa działa wiele o środków pełni ących rol ę fili w/w uczelni a tak Ŝe uczelni prywatnych tj. Szkoła Wy Ŝsza w Puławach, Lubelska Szkoła Biznesu, Wy Ŝsza Szkoła Przedsi ębiorczo ści i Administracji w Lublinie, Wy Ŝsza Szkoła Zarz ądzania i Administracji, Wy Ŝsza Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna w Zamo ściu, Wy Ŝsza Szkoła Umiej ętno ści Pedagogicznych i Zarz ądzania w Rykach, Wy Ŝsza Szkoła Zarz ądzania i Przedsi ębiorczo ści w Chełmie. Obok szkół wy Ŝszych na terenie tego regionu funkcjonuj ą samodzielne instytuty naukowo- badawcze: Instytut Wychowania Fizycznego w Białej Podlaskiej oraz Instytut Upraw, Nawo Ŝenia Gleboznawstwa w Puławach, Instytut Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej w Lublinie, Instytut Medycyny Wsi im. Witolda Chod źki. Województwo dysponuje rozbudowan ą baz ą placówek ochrony zdrowia. Szpitale ogólne działaj ące na obszarze województwa w 2007 r. posiadały 10826 łó Ŝka szpitalne (50, 7 łó Ŝka na 10 ty ś mieszka ńców) Baza szpitalna jest skoncentrowana głównie w stolicy województwa Lublinie, 33, 5% łó Ŝek w szpitalach ogólnych i 42, 5% wszystkich lekarzy. Infrastruktura techniczna Lubelszczyzny nie jest dobrze rozwini ęta. Długo ść sieci wodoci ągowej rozdzielczej wynosi w województwie wg danych z 2007 roku 18274, 1 km, kanalizacyjnej 3841, 3 km W województwie lubelskim głównym źródłem zanieczyszcze ń wód powierzchniowych s ą ścieki odprowadzane punktami zrzutowymi z zakładów komunalnych i przemysłowych. Na terenie województwa działa 239 oczyszczalni ścieków. Na terenie województwa w 2007 roku znajdowały si ę 122 składowiska, na których składowane były odpady komunalne. Jedynie 27 składowiska spełniały wymagania techniczne. Lubelszczyzna le Ŝy w strefie przygranicznej. Takie poło Ŝenia stwarza szanse rozwoju dla całego regionu. Zlokalizowane s ą tutaj wa Ŝne przej ścia graniczne polsko-białoruskie (drogowe – Kuryki, Tereszpol, Sławatycze oraz kolejowe Terespol) i polsko-ukrai ńskie (drogowe – Dorohusk, Zosin, Hrebenne i Hrubieszów), a tak Ŝe polsko-ukrai ński punkt graniczny w Uśmierzu. Ruch graniczny to w znacznej cz ęś ci obsługa transportu o skali kontynentalnej pomi ędzy pa ństwami Unii Europejskiej i Europ ą Wschodni ą. Województwo stara si ę zacie śni ć wi ęzy nie tylko gospodarcze, ale równie Ŝ społeczno- kulturowe sąsiadami (Białorusi ą i Ukrain ą), czego efektem jest m.in. Zwi ązek Transgraniczny „Euroregion BUG”. Współpraca krajami europejskimi, oraz obsługa kontaktów Wschód-Zachód mo Ŝe stanowi ć istotny bodziec rozwoju województwa. Ponad połowa głównych dróg przebiegaj ących prze Lubelszczyzn ę zwi ązana jest obsług ą przej ść granicznych. Szczególnym elementem

22 województwa lubelskiego jest Linia Hutniczo-Siarkowa si ęgaj ąca do Stawkowa na Śląsku. Przez województwo lubelskie przebiega te Ŝ kilka wa Ŝnych szlaków o randze ponadnarodowej łącz ących zachodni ą i wschodni ą Europ ę.

5.2 OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA POWIATU TOMASZOWSKIEGO. Powiat tomaszowski jest jednym 24 powiatów województwa lubelskiego o powierzchni 1 488 km 2 i ogólnej liczbie ludno ści około 89 tys. (według danych z 31.12. 2007 r.). Pod wzgl ędem administracyjnym w skład powiatu wchodzi 13 gmin samorz ądowych, w tym jedna miejska – Tomaszów Lubelski, jedna miejsko-wiejska w Tyszowcach i jedena ście wiejskich (Tyszowce, Łaszczów, Telatyn, Ulhówek, Jarczów, Lubycza Królewska, Beł Ŝec, Krynice, Tanawatka, Susiec, Rachanie). Gminy podzielone s ą na 224 sołectw, obejmuj ących 251 wsi. Najmniejsz ą gmin ą jest gmina Beł Ŝec (29 km 2), za ś najwi ększa to gmina Lubycza Królewska (212 km 2). Powiat tomaszowski nale Ŝy do najsłabiej zaludnionych obszarów kraju, na l km 2 przypadaj ą 59 osoby, podczas gdy średnio w kraju wska źnik ten wynosi 122 osoby na km 2, a w województwie lubelskim 86 osób na km 2. Obejmuje cz ęść makroregionu fizjograficznego Roztocze (mezoregionu Roztocze Środkowe), cz ęść makroregionu Kotlina Pobu Ŝa ( mezoregion Równina Bełzka), cz ęść makroregionu Wy Ŝyna Lubelska ( mezoregion padół zamojski) oraz cz ęść mezoregionu Wy Ŝyna Woły ńska (mezoregiony Grz ęda Sokalsk ą i Kotlina Hrubieszowska). Południowo- wschodnia cz ęść granicy powiatu na odcinku 38,7 km jest jednocze śnie granic ą Polski Ukrain ą. Zlokalizowane s ą tutaj dwa przej ścia graniczne: drogowe mi ędzynarodowe Hrebenne – Rawa Ruska i kolejowe Hrebenne – Rawa Ruska. Na terenie powiatu istniej ą bardzo korzystne warunki do produkcji rolniczej, szczególne w cz ęś ci wschodniej, gdzie wyst ępuj ą gleby lessowe, czarnoziemy na lessach i rędziny. Gleby te zaliczane s ą do kompleksów o najlepszej przydatno ści rolniczej, a ich koncentracja w powiecie wynosi 67%. Na ogóln ą powierzchni ę gruntów (148892 ha) u Ŝytki rolne zajmuj ą 104 189 ha, (czyli 70 %), w tym grunty orne to 85923 ha – 82,3 % u Ŝytków rolnych. W strukturze zasiewów dominuj ą zbo Ŝa zajmuj ące około 60% powierzchni. Uprawia si ę tu buraki cukrowe – 10,3%, ziemniaki – 6% oraz ro śliny oleiste, głównie rzepak stanowi ący 1,7%, pozostał ą powierzchni ę zajmuj ą ro śliny przemysłowe (tyto ń, pastewne, str ączkowe, jadalne i warzywa). Du Ŝą rol ę odgrywa hodowla, łowiectwo i le śnictwo. Wiod ącą form ą władania ziemi ą w powiecie Tomaszowskim jest sektor prywatny. Średnia wielko ść gospodarstwa wynosi 6,1 ha. Gminy i zwi ązki mi ędzygminne s ą wła ścicielami 3872 ha gruntów, z czego 3,6 % przekazały na wieczyste u Ŝytkowanie. Na terenie powiatu wyst ępuj ą wspólnoty gruntowe wsi, które dysponuj ą nieruchomo ściami rolnymi o powierzchni 1293 ha. Nieruchomo ści o powierzchni 4185 ha stanowi ą własno ść spółdzielni. Powiat tomaszowski charakteryzuje si ę niskim stopniem uprzemysłowienia i urbanizacji. Dobre warunki do produkcji rolniczej sprzyjaj ą równie Ŝ powstawaniu firm i zakładów działaj ących w otoczeniu rolnictwa. Oprócz kilku du Ŝych zakładów produkcyjnych (m.in. Cukrownia Wo Ŝuczyn, Tomaszowska Spółdzielnia Mleczarska, Zakład Mleczarski w Łaszczowie, Przetwórnia Owoców i Warzyw SV Poland Sp. o.o. w Tomaszowie Lubelskim, Zakłady Zbo Ŝowe PZ w Lubyczy Królewskiej, itp.) s ą to przewa Ŝnie zakłady małe – jedno lub kilkuosobowe, cz ęsto rodzinne. Zakłady te nie s ą jednak w stanie skupi ć

23 i zagospodarowa ć cało ści produktów rolnych, powoduj ąc tym samym ogromna nadwy Ŝkę towarow ą. Powiat posiada sprzyjaj ące warunki do rozwoju kultury ludowej. Funkcjonuje tu miejski dom kultury, 9 wiejskich o środków kultury, 4 kina stacjonarne, 13 bibliotek gminnych, biblioteka pedagogiczna, muzeum regionalne. Głównym o środkiem kulturalnym jest miasto Tomaszów Lubelski. Obsług ę zdrowotn ą powiatu realizuje l samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej, 3 przychodnie, 16 o środków zdrowia, kilka niepublicznych zakładów opieki zdrowotnej oraz 79 prywatnych gabinetów praktyk lekarskich. Powiat tomaszowski zachował w du Ŝej mierze naturalny charakter środowiska. Zlokalizowany tu przemysł tylko w minimalnym stopniu oddziałuje negatywnie na przyrod ę. Walory przyrodnicze i krajobrazowe Roztocza stwarzaj ą korzystne warunki do rozwoju turystyki i wypoczynku. Na terenie gminy Lubycza Królewska istnieje Południoworoztocza ński Park Krajobrazowy obejmuj ący swoim zasi ęgiem cz ęść województwa lubelskiego i podkarpackiego. Na Roztoczu Środkowym znajduj ą si ę obszary prawnie chronione. Mi ędzy innymi są to: Krasnobrodzki Park Krajobrazowy (gminy Susiec i Tomaszów Lubelski) oraz Park Krajobrazowy Puszczy Solskiej (w gminie Susiec). Ogółem powierzchnia parków krajobrazowych w powiecie wynosi 14 248 ha, co stanowi 9,58% ogólnej powierzchni powiatu. Na ich obszarze wydzielono 9 rezerwatów przyrody. Walorem, który odgrywa znaczn ą rol ę w powiecie s ą równie Ŝ lasy, szczególnie roztocza ńskie kompleksy Puszczy Solskiej. W strefie kraw ędziowej Roztocza gdzie w skałach o ró Ŝnej odporno ści przełamuj ące si ę rzeki stworzyły niewielkie wodospady zwane „szumami” lub „szypotami”, utworzono rezerwaty krajobrazowe „Nad Tanwi ą” i „Czartowe Pole”. Nieska Ŝone środowisko przyrodnicze powiatu tomaszowskiego oraz malowniczo poło Ŝone gospodarstwa rolne powinny sprzyja ć rozwojowi ró Ŝnych form wypoczynku, agroturystyki, turystyki zorganizowanej szczególnie na terenach roztocza ńskich.

5.3 OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY SUSIEC. Gmina Susiec poło Ŝona jest na pograniczu makroregionów fizjograficznych Kotliny Sandomierskiej oraz Roztocza. Granica fizjograficzna, która jest jednocze śnie fragmentem granicy geologicznej pomi ędzy płytow ą Europa Wschodnia i fałdow ą Europa Zachodni ą, jest wyra źnie widoczna w terenie i ma charakter strefy o kierunku NW- SE. Zachodni i południowo zachodni obszar le Ŝy w granicach Płaskowy Ŝu Tarnogrodzkiego – mezoregionie Kotliny Sandomierskiej, natomiast północno-wschodni w na Roztoczu Środkowym, a niewielki południowo-wschodni fragment obszaru znajduje si ę w granicach Roztocza Wschodniego – mezoregionach Roztocza. Od północy graniczy z Gmin ą Krasnobród, od zachodu Gmin ą Józefów, od wschodu Gmin ą Tomaszów Lubelski, natomiast od południa gmin ą Narol i Łukowa. W krajobrazie tzw. roztocza ńskiej cz ęś ci gminy dominuj ą wzgórza pokryte wapiennymi i piaszczystymi osadami, poprzecinane rozległymi dolinami, natomiast na obszarze Równiny Biłgorajskiej pola wydmowe i obni Ŝenia mi ędzywydmowe z kompleksami le śnymi i torfowiskowo-bagiennymi Puszczy Solskiej. Najwy Ŝsze wzniesienie to Wapielnia (385 m n.p.m.).

24

W gminie wyst ępuj ą gleby brunatne, r ędziny oraz gleby rdzawe i bielicowe. Dominuj ą gleby kompleksu Ŝytniego dobrego i słabego IV-VI klasy bonitacyjnej. Ponad 48% powierzchni gminy zajmuj ą lasy. S ą to lasy pa ństwowe i prywatne. W strukturze rodzajowej drzewostanów dominuje sosna, nast ępnie jodła, świerk, buk, brzoza i inne gatunki. Du Ŝa lesisto ść gminy jest powodem wyst ępowania specyficznego mikroklimatu wyra Ŝaj ącego si ę przede wszystkim dłu Ŝszym czasem zalegania pokrywy śnie Ŝnej, pó źniejszym terminem ruszania wegetacji, ni Ŝszymi temperaturami zim ą i wy Ŝszymi latem. Obszar gminy le Ŝy w dorzeczu Tanwi oraz jej dopływów. W Majdanie Sopockim znajduje si ę zalew, pozostałe zbiorniki wód stoj ących to tzw. oczka wodne wyst ępuj ące w innych rejonach gminy. Na terenie gminy wyst ępuj ą kopaliny u Ŝyteczne, tj. zło Ŝa wapieni w rejonie Nowin oraz piasku – kopalnia w Zawadkach. W obr ębie gminy znajduj ą si ę dwa parki krajobrazowe:
Krasnobrodzki Park Krajobrazowy,
Park Krajobrazowy Puszczy Solskiej. Na terenie parków i nie tylko wyst ępuje wiele gatunków ro ślin chronionych i rzadko spotykanych zwierz ąt. Znajduj ą si ę tutaj trzy rezerwaty przyrody: Rezerwat „Czartowe Pole”, Rezerwat „Nad Tanwi ą”, Rezerwat „Nowiny”. Walory klimatu oraz pi ękno krajobrazu s ą powodem odwiedzania Gminy Susiec przez wielu turystów, zwłaszcza w okresie letnim. Mimo to sytuacja gospodarcza gminy jest bardzo trudna. Wi ększo ść mieszka ńców utrzymuje si ę pracy na roli. Du Ŝy odsetek ludno ści pozostaje bez pracy – stopie ń bezrobocia wynosi 17,4%

5.3.1 Gmina Susiec w liczbach:
powierzchnia gminy: 190,5 km 2,
ludno ść : 8 171 osób,
liczba sołectw: 21,
uŜytkowanie gruntów: uŜytki rolne: 7 752 ha, lasy: 10 275 ha,
liczba gospodarstw rolnych 2 016,
liczba gospodarstw domowych 301,
wsie zwodoci ągowane 17,
wsie zgazyfikowane 12.

6. DIAGNOZA STANU ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO GMINY SUSIEC.

6.1 DEMOGRAFIA. Zagadnienia ludno ściowe dla gminy Susiec opracowane zostały na podstawie danych Urz ędu Gminy w Su ścu oraz Głównego Urz ędu Statystycznego. Powierzchnia gminy Susiec wynosi 19 052 ha i obejmuje 20 jednostek osadniczych. Na terenie gminy zamieszkuje ogółem 7895 osób, w tym 3880 kobiet.

25

Tab.1 Liczba ludno ści w poszczególnych miejscowo ściach Lp. Miejscowo ść Liczba mieszka ńców 1. Ciotusza Nowa 525 2. Ciotusza Stara 304 3. Grabowica 518 4. Huta Szumy 181 5. Kunki 479 6. Łasochy 100 7. Łosiniec 610 8. Łuszczacz 458 9. Majdan Sop. I 519 10. Majdan Sop.II 606 11. Maziły 224 12. Nowiny 274 13. Oseredek 576 14. Paary 580 15. Ró Ŝa 180 16. Rybnica 240 17. Wólka Łosiniecka 358 18. Zawadki 121 19. Susiec 1318 Razem 8171 Źródło: Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Susiec 2007-2013

Rys.1 Liczba ludno ści w poszczególnych miejscowo ściach gminy Susiec.

Wielko ści poszczególnych wsi są zró Ŝnicowane. Najmniejsz ą wsi ą s ą Łasochy licz ące 100 mieszka ńców, najwi ększ ą za ś Susiec-Skwarki – 1 318 mieszka ńców. Grup ę wsi o liczbie mieszka ńców wahaj ącej si ę w przedziale 100-300 osób stanowi ą wsie: Huta Szumy, Maziły,

26

Nowiny, Ró Ŝa, Rybnica. Grup ę wsi wi ększych licz ących 300-500 osób stanowi ą: Ciotusza Stara, Kunki, Łuszczacz, Wólka Łosiniecka. Grup ę wsi licz ących 500-1000 mieszka ńców tworz ą: Ciotusza Nowa, Grabowica, Łasiniec, Oseredek, Paary. Majdan Sopocki i i II jest drug ą, co do wielko ści wsi ą w gminie i liczy 1 141 mieszka ńców. Gęsto ść zaludnienia w osobach na km 2 w gminie Susiec kształtowało si ę nast ępuj ąco: w 1998 roku wynosiło 42 osoby na km 2 , w 1999 – 41,6, w 2000 41,0, w 2006 – 41,8. Liczba ta nie ulegała istotnym zmianom.

6.1.1 Struktura ludno ści według płci i wieku. Struktura ludno ści według wieku i płci jest jedn ą najbardziej istotnych charakterystyk populacji. Warunkuje ona intensywno ść procesów demograficznych, a w konsekwencji tempo rozwoju ludno ści.

Tab.2 Tendencje demograficzne ludno ści gminy Susiec w latach 2006-2008 Rok Ogółem Ludno ść w wieku Ludno ść w Ludno ść w Kobiety przedprodukcyjnym wieku wieku na 100 % produkcyjnym poprodukcyjnym męŜ czyzn % % 2006 7761 20,7 60,1 19,2 98 2007 7749 21,1 59,7 19,2 98 2008 7729 21,7 59,0 19,2 99 Źródło: Dane Głównego Urz ędu Statystycznego

Rys. 2 Tendencje demograficzne ludno ści gminy Susiec w latach 2006 - 2008

W latach 2006-2008 liczba ludno ści zamieszkuj ącej gmin ę Susiec zmniejszyła si ę 7761do 7729 osób. Malej ący wska źnik demograficzny jak i restrukturyzacja rolnictwa spowoduje dalszy ubytek mieszka ńców gminy Susiec.

6.1.2 Ruch naturalny i migracyjny. Czynnikiem oddziałuj ącym najsilniej na przemiany demograficzne, liczb ę ludno ści i struktur ę były ruchy naturalne (biologiczne) i migracyjne. Przyrost naturalny w gminie Susiec wynosił w roku 2005 -4,35 ‰. Saldo migracji kształtowało si ę na poziomie od -3,0 do

27

-4,5. Saldo migracji świadczy po średnio o stopniu atrakcyjno ści danego obszaru lub jego braku. Przyczyn ą nadmiernych procesów odpływowych był znacznie ni Ŝszy ni Ŝ w okolicznych miastach poziom społeczno-gospodarczy i gorsze warunki Ŝycia ludno ści. Nie bez znaczenia dla migracji jest równie Ŝ mo Ŝliwo ść podj ęcia pracy w mie ście. Najwi ększa ruchliwo ść migracyjna cechuje ludno ść w wieku 16-29 lat oraz 30-59 lat, najmniejsza – ludno ść w wieku ponad 60 lat. Ponadto migruj ą głównie osoby wykształceniem wy Ŝszym (migracje poza obszar gminy). Wśród ludno ści utrzymuj ącej si ę pracy poza rolnictwem notuje si ę dodatnie saldo migracji wahadłowych (dojazdy do pracy).

6.1.3 Rynek pracy. Na terenie gminy Susiec wyst ępuj ą głównie drobne zakłady o charakterze usługowym, usługowo-rzemie ślniczym. Cz ęsto są to firmy rodzinne, zatrudniaj ące niewiele osób. Wi ększe zakłady pracy zlokalizowane na terenie gminy Susiec to:
Zakład Usługowo – Produkcyjny „DREWMET”,
Piekarnia Chmiel St. i S-ka,
Przedsi ębiorstwo Handlowo – Usługowe „ROLMOS”,
Kopalnia Piasku Zawadki,
Masarnia Wiktor Hałasa – Kunki,
Urz ąd Gminy i jednostki podległe (szkoły, GOK, GZUK),
Bank Spółdzielczy Tomaszów Lubelski, O/Susiec,
Firma Handlowo Usługowa o Wytwórcza „EUROCAMP” S.J. Susiec,
Kolejowe Przedsi ębiorstwo Turystyczno Wypoczynkowe NATURA – TOUR Sp. o.o.
Ośrodek Wypoczynkowy „ROZTOCZE” w Su ścu. Na dzie ń 31 sierpnia 2008 roku w Powiatowym Urz ędzie Pracy w Tomaszowie Lubelskim zarejestrowanych było 425 osób bezrobotnych terenu gminy Susiec, w tym 37 osób to bezrobotni uprawnieni do pobierania zasiłku, 227 osoby to kobiety, 124 osoby to młodzie Ŝ w wieku 18-24 lata. Bezrobotni pozostaj ący be pracy powy Ŝej 12 miesi ęcy to 188 osób.

Tab. 3 Stopa bezrobocia w gminie Susiec w latach 2006-2008 31 IX 2006 31 IX 2007 31 VIII 2008 bezrobotni ogółem 641 579 425 Kobiety 314 296 227 bezrobotni uprawnieni do zasiłku 35 39 37 bezrobotni zwolnieni przyczyn 15 8 1 dotycz ących zakładu bezrobotni pozostaj ący w ewidencji 361 332 188 powy Ŝej 12 miesi ęcy młodzie Ŝ 18-24 lat 200 157 124 Źródło: Dane Powiatowego Urz ędu Pracy w Tomaszowie Lubelskim

28

Rys. 3 Stopa bezrobocia w gminie Susiec w latach 2006 - 2008 r.

6.2 POTENCJAŁ EKONOMICZNO-GOSPODARCZY. Na terenie gminy nie ma wi ększych obiektów przemysłowych, wyst ępuj ą jedynie drobne zakłady o charakterze usługowym. Szczególnie w ostatnich latach nast ąpił dynamiczny rozwój drobnych form przedsi ębiorczo ści, głównie niewielkich zakładów usługowych, usługowo-rzemie ślniczych, cz ęsto rodzinnych. W 2007 roku w gminie Susiec były zarejestrowane 424 podmioty gospodarcze. Struktura rodzajowa podmiotów gospodarczych, przedstawia si ę nast ępuj ąco (dane Urz ędu Gminy w Su ścu): 1. Przemysłowe: - tartaki w Su ścu, Hucie Szumy, Łasochach, Łosi ńcu, Ró Ŝy, Nowinach; - młyny w Rybnicy, Ciotuszy Starej, Kniaziach; - piekarnia w Su ścu; - 2 apteki w Su ścu; - zakład cukierniczy w Su ścu; - zakład produkcji odzie Ŝy w Su ścu; - wytwórnia prefabrykatów stropowych w Łosi ńcu; - le śnictwo: Kunki, Łuszczacz, Susiec. 2. Usługowe, funkcjonuj ące prawie w ka Ŝdej wsi: - mechanika pojazdowa, - wulkanizacja, - transport, - szklarstwo, - fryzjerstwo w Łosi ńcu. 3. Budowlane, funkcjonuj ące prawie w ka Ŝdej wsi: - usługi murarskie,

29

- usługi stolarskie, - usługi remontowo – budowlane, - usługi instalacji elektrycznych, 4. Handlowe, funkcjonuj ące prawie w ka Ŝdej wsi: - sklepy art. spo Ŝywczo – przemysłowymi, materiałami budowlanymi, - handel obwo źny. 5. Gastronomiczne: Paary, Majdan Sopocki, Susiec. 6. Hotelarskie: Susiec, Majdan Sopocki

6.3 PRODUKCJA śYWNO ŚCI.

6.3.1 Gleby. Na obszarze Gminy Susiec dominuj ą gleby bielicowe na podło Ŝu wapiennym IV klasy bonitacyjnej. Stanowi ą one kompleks Ŝytni bardzo dobry i dobry. Punktowo, w wi ększych kompleksach wyst ępuj ą r ędziny i gleby brunatne (na wapieniu lekkie) w okolicach wsi Oseredek i Nowiny, klasy bonitacyjnej III. Kompleks rolniczej przydatno ści – pszenny wadliwy. Nadaj ą si ę one bardziej pod upraw ę Ŝyta, lecz wysoko ść planów uzale Ŝniona jest przede wszystkim od ilo ści i rozkładu opadów. Ponadto na obszarze całej gminy wyst ępuj ą gleby pseudobielicowe i brunatne (piaszczyste gliniaste) V i VI klasy bonitacyjnej. Kompleks Ŝytni dobry i Ŝytni słaby. Cz ęść obszarów gleb wymaga melioracji. Zagro Ŝenie powierzchni ziemi procesami erozji na terenie gminy dotyczy około 10 % gruntów ornych. Obszar gminy Susiec został zaliczony do 3 stopnia zagro Ŝenia erozj ą. Skutkiem tych procesów jest degradacja gleb i zmiana rze źby terenu. Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej opracowana prze JUNG w Puławach dla gminy Susiec wynosi 63,1 punkta co oznacza, Ŝe do produkcji rolnej warunki środowiska s ą średnio korzystne. Na ocen ę 63,1 punkta składa si ę:
wska źnik jako ści i przydatno ści rolniczej gleb 44,5
agroklimat 11,0
rze źba terenu 4,3
warunki wodne 3,3 Dla Polski wska źnik ten wynosi 65,8. W porównaniu powy Ŝszym w gminie Susiec rolnicza przestrze ń produkcyjna jest ni Ŝsza ni Ŝ średnia kraju – 65,8.

6.3.2 Powierzchnia i uŜytkowanie gruntów. Wg danych głównego Urz ędu Statystycznego (stan na dzie ń 31.12.2007 r.) ogólna powierzchnia gminy wynosi 19 076 ha, czego 40,6 % stanowi ą u Ŝytki rolne. Struktura uŜytków rolnych kształtuje si ę nast ępuj ąco:
grunty orne, stanowi ą 36,6% u Ŝytków rolnych,
sady – 0,1% u Ŝytków rolnych,
łąki i pastwiska – 4,7% u Ŝytków rolnych,
lasy – 53,4% u Ŝytków rolnych,
pozostałe grunty i nieu Ŝytki – 4,7% u Ŝytków rolnych

30

Bonitacja klasyfikacyjna u Ŝytków rolnych kształtuje si ę nast ępuj ąco:
klasa III-IV, stanowi 65,4 % ogólnej liczby u Ŝytków rolnych (na terenie gminy nie wyst ępuje i i II klasa, a klasa III stanowi tylko 4,1 % u Ŝytków rolnych),
klasa V-VI, natomiast 34,6 % ogólnej liczby u Ŝytków rolnych.

6.3.3 Rolnictwo. Rolnictwo na terenie gminy rozwija si ę w oparciu o indywidualne gospodarstwa rolne. UŜytki rolne w gminie zajmowały 7825 ha, co stanowiło 41,1% powierzchni ogólnej gminy. Podstawowe dane statystyczne cechuj ące rolnictwo gminy Susiec przedstawione zostan ą w poni Ŝszych tabelach.

Tab.4 Struktura u Ŝytków rolnych w gminie Susiec Pozostałe Pow. ogółem UŜytki rolne w ha Lasy grunty ha Ogółem Grunty Sady Łąki trwałe Pastwiska orne trwałe 19052 7825 6909 20 529 367 10179 3402 % 41,1 36,3 0,1 3,0 1,9 53,4 17,9 Dane: Program Ochrony Środowiska – aktualizacja 2009

Rys.4 Struktura u Ŝytków rolnych w gminie Susiec

Ogółem w gminie jest 1866 gospodarstw rolnych. Struktura obszarowa gospodarstw przedstawia si ę nast ępuj ąco:

31

Tab. 5 Struktura gospodarstw rolnych w gminie Susiec Grupy obszarowe u Ŝytków rolnych w ha Liczba gospodarstwa do 1 ha 312 1-5 ha 1036 5-10 ha 440 10 – 15 ha 54 15 ha i wi ęcej 24 Ogółem 1866 Źródło: Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Susiec 2007-2013

Rys.5 Struktura gospodarstw rolnych w gminie Susiec

Średnia wielko ść gospodarstwa w gminie wynosi 4,14 ha u Ŝytków rolnych. Gospodarstwa o wielko ści do 5 ha stanowi ą 55 % gospodarstw gminy, natomiast powy Ŝej 15 ha jest 1 % gospodarstw.

6.4 INFRASTRUKTURA TECHNICZNA.

6.4.1 Komunikacja. Dost ępno ść komunikacyjna gminy Susiec jest dobra. Drogi krajowe nie wyst ępuj ą na terenie gminy. Przez teren gminy przebiega jeden odcinek drogi wojewódzkiej 853 Ulów – Ciotusza Stara, długo ści 8 300 mb. Droga ma nawierzchni ę bitumiczn ą w stanie złym. Droga umo Ŝliwia poł ączenia w kierunku północ-południe, sąsiaduj ącymi gminami, jak i innymi regionami. Długo ść całkowita dróg powiatowych wynosi 91 670 mb, w tym o nawierzchni twardej bitumicznej 73 340 mb. Stan nawierzchni przedstawia si ę nast ępuj ąco: 30 % - stan dobry, 20 % - dostateczny a 50 % zły. Zdecydowana wi ększo ść dróg wymaga natychmiastowego remontu w zakresie wzmocnie ń nawierzchni i wznowienia rowów przydro Ŝnych przepustami.

32

Tab. 6 Wykaz dróg powiatowych w gminie Susiec. Lp. Nr Klasa Lokalizacja drogi drogi 2. 2953 L L od miejscowo ści Susiec-Skwarki do gr. Gminy w kierunku na Borowiec 3. 3550 L Z wojewódzkiej 853 w miejscowo ści Ciotusza Stara- Majdan Sopocki 4. 2952 L Z od miejscowo ści Skwarki-Susiec-Oseredek do gr. gminy w miejscowo ści Hamernia 5. 3549L Z Wierzchowina-Nowiny-Grabowica-Kunki do gr. Gminy 6. 3551 L L wojewódzkiej 853 w miejscowo ści Ciotusza Nowa- Grabowica do miejscowo ści Skwarki 7. 3261L Z wojewódzkiej 853 w miejscowo ści Łasochy –Zagóra- Łuszczac do gr. gminy 8. 3548 L Z od miejscowo ści Łosiniec-Smereczyna do drogi w miejscowo ści Maziły 9. 3546 L G Huta Ró Ŝaniecka Susiec-Skwarki-Sikliwce-Łosiniec do gr. gminy w kierunku Tomaszowa 10. 3552L Z od Skwarki-Rybnica-Paary do gr. gminy w miejscowo ści Kocudza w kierunku Narola 11. 3545L L Paary - Maziły do granicy gminy w kierunku na Rabinówk ę 14. 3547 L L wojewódzkiej 853 do gr. gminy w kierunku Pasiek Źródło: Rejon Dróg Powiatowych w Tomaszowie Lubelskim .

Drogi gminne na terenie gminy Susiec maj ą długo ść całkowit ą 44 300 mb w tym: - 11 200 mb – o nawierzchni bitumicznej, - 1 400 mb – o nawierzchni betonowej, - 14 900 mb – o nawierzchni gruntowej wzmocnionej niesortem lub ŜuŜlem, - 16 900 mb – o nawierzchni gruntu rodzimego, - most drewniany na rzece Tanew w złym stanie technicznym w ci ągu drogi gminnej nr 111714 L Paary – Huta Szumy i wymaga budowy od podstaw. Stan nawierzchni bitumicznych i betonowych jest średni, natomiast drogi o pozostałych nawierzchniach wymagaj ą budowy od podstaw poprzez wykonanie podbudowy i poło Ŝenie nawierzchni bitumicznej.

Tab.7 Wykaz dróg gminnych. Lp. Nr drogi Przebieg drogi

1. 110863 L dr. pow. 3285 L w Zielonym – dr. pow.3261 L w Łuszczczu przez wie ś Zielone i Przejma 2. 111709 L dr.pow.3551 L Ciotusza Nowa – dr. pow. 3549 Kunki 3. 111710 L dr. woj. 853 Łasochy – dr. pow. 3549 L Kunki 4. 111711 L skrzy Ŝowanie dr. pow. 3546 L i dr. pow. 2952 L – dr. gm. 111728 L 5. 111712 L dr. pow. 3549 L Majdan Sopocki – dr. pow. 2952 L Oseredek 6. 111713 L dr. pow. 3551 L Susiec – dr. gm. 111728 L

33

7. 111714 L dr. pow. 3552 L Paary – dr. gm. 111732 L Huta Szumy 8. 111715 L dr dr. gm. 111718 L – gr. gminy Krasnobród (Husiny) 9. 111716 L dr. gm. 111734 L Nowiny – gr. gminy Józefów (Hamernia) 10. 111717 L dr. woj. 853 Ciotusza Nowa – dr. pow. 3551 L 11. 111718 L dr. pow. 3261 L Łuszczacz – Wioska – dr. woj.853 Ciotusza Stara 12. 111719 L dr. pow. 3261 L Zagóra – do ko ńca zabudowy 13. 111720 L dr. pow.3549 L Kunki – do ko ńca zabudowy 14. 111721 L dr. pow. 3549 L Kunki – do ko ńca zabudowy 15. 111722 L dr. pow. 3545 L Maziły – do ko ńca zabudowy 16. 111723 L dr. pow. 3545 L Maziły – do ko ńca zabudowy 17. 111724 L dr. pow. 3545 L Świdy – do ko ńca wsi Kol. Łosiniec 18. 111725 L dr. gm. 111726 L – Koszele – do ko ńca zabudowy 19. 111726 L dr. pow. 3546 Sikliwce – dr. pow. 3546 L Koszele 20. 111727 L dr. pow. 3546 L Rybnica – do ko ńca zabudowy 21. 111728 L dr. pow. 2952 L Susiec – dojazd do stacji kolejowej 22. 111729 L dr. gm. 111713 L Susiec – dojazd do stacji kolejowej 23. 111730 L dr dr. pow. 3548 L Kniazie – dr. pow. 3546 L Wólka Łosiniecka 24. 111731 L dr. pow. 3546 L Łosiniec – dr. pow. 3548 L Dmitroce 25. 111732 L dr. pow. 3546 L Rebizanty – Korkosze – Huta Szumy – Banachy – gr. gminy Narol 26. 111733 L dr. pow. 2952 L Susiec Zagórze – dr. pow. 2953 L Susiec 27. 111734 L dr. pow. 3549 L Nowiny – dr. pow. 3550 L Majdan Sopocki 28. 111735 L dr. pow. 2550 L Majdan Sopocki dr. gm.011717 L Ciotusza Nowa 29. 111736 L dr. woj. 853 Ciotusza Stara – Podrusów – dr. pow. 3550 L Majdan Sopocki- Podrusów 30. 111737 L dr. pow. 3551 L – dojazd do wysypiska śmieci 31. 111738 L dr. pow. 3550 L Majdan Sopocki – dr. gm. 111734 L 32. 111739 L dr. woj. 853 Ciotusza Stara – gr. gminy Józefów (Husiny) 33. 111740 L dr. pow. 2952 L Susiec (ul. Tomaszowska) – dr. gm. 111713 L Susiec (ul.Długa) 34. 111741 L dr. pow. 2952 L Susiec – dojazd do o środka zdrowia (ul. Partyzantów) 35. 111742 L dr. pow. 2952 L Susiec – dojazd do stawu „Morskie Oko” 36. 111743 L dr. woj. 853 Ciotusza Nowa – dr. gm. 111718 L Ró Ŝa Wioska 37. 111744 L dr. pow. 3549 L Grabowica – dr. gm. 111735L Kol. Ciotusza Nowa 38. 111745 L dr. pow. 3548 L Zawadki – do ko ńca zabudowy w kierunku m. Pasieki 39. 111746 L dr. gm. 111710 L Łasochy – do ko ńca zabudowy 40. 111747 L dr. pow. 3548 L Łosiniec – gr. gminy Tomaszów Lubelski (Pasieki) Źródło: Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Susiec 2007-2013

Baza komunikacyjna gminy jest do ść dobrze rozwini ęta. Komunikacja pasa Ŝerska na trasach lokalnych i poza gminnych prowadzona jest przez PPKS Tomaszów Lubelski oraz przez przewo źników prywatnych. Susiec ma poł ączenia autobusowe z Tomaszowem Lubelskim, Biłgorajem, Zamo ściem, Lublinem. Na terenie gminy znajduj ą si ę jedynie przystanki autobusowe (27 wiat przystankowych – zadaszonych) – gmina nie posiada dworca Ponadto przez gmin ę przebiegaj ą linie kolejowe: normalna i jednotorowa. Stacja kolejowa

34 znajduje si ę w Su ścu (Skwarki), natomiast przystanki kolejowe w Nowinach i Maziłach. Linia kolejowa ł ączy Susiec Lublinem, Warszaw ą, Zamo ściem, Rzeszowem, Krakowem, Wrocławiem i Raw ą Rusk ą na Ukrainie. autobusowego.

Rys. 6. Komunikacja gminy Susiec

6.4.2 System zaopatrzenia w wod ę Wodoci ągi posiadaj ą nast ępuj ące miejscowo ści: 1. Wodoci ąg „Ciotusza Nowa”: - sie ć wodoci ągowa rur PCV o średnicy 90 – 160 mm, obejmuje wsie: Ciotusza Nowa, Ciotusza Stara, Kunki, - długo ść sieci 14 610 mb, długo ść przył ączy 7 644 mb. - uj ęcie składa si ę z dwóch studni gł ębinowych podstawowej i awaryjnej. Średni dobowy pobór wynosi 107 m3/dob ę. 2. Wodoci ąg „Grabowica” - Majdan Sopocki I, Majdan Sopocki II, sie ć wodoci ągowa rur PCV o średnicy 90 – 160 mm, obejmuje wsie: Grabowica,

35

- długo ść sieci 8 800 mb, długo ść przył ączy 12 133 mb. - uj ęcie składa si ę z dwóch studni gł ębinowych podstawowej i awaryjnej. Średni dobowy pobór wynosi 150 m3/dob ę. 3. Wodoci ąg „Łuszczacz” - sie ć wodoci ągowa rur PCV o średnicy 90 –160 mm, obejmuje wsie: Łuszczacz, Ró Ŝa, - długo ść sieci 4 627 mb, długo ść przył ączy 4 252 mb. - uj ęcie składa si ę z dwóch studni gł ębinowych. Średni dobowy pobór wynosi 58 m3/dob ę. 4. Wodoci ąg „Łosiniec” - sie ć wodoci ągowa rur PCV 90 – 160 mm, obejmuje wsie: Łosiniec I, Łosiniec II, Maziły, Wólka Łosiniecka, Zawadki, - długo ść 17 370 mb, długo ść przył ączy 9 180 mb. - uj ęcie składa si ę z dwóch studni gł ębinowych. Średni dobowy pobór wynosi 65 m3/dob ę. 5. Wodoci ąg „Susiec” - sie ć wodoci ągowa rur PCV 90 – 225 mb, obejmuje wsie Susiec, Oseredek, Rybnica, - długo ść sieci 18 049 mb, długo ść przył ączy 7 370 mb. - uj ęcie składa si ę z dwóch studni gł ębinowych. Średni dobowy pobór wynosi 182m3/dob ę. 6. Wodoci ąg „Paary”. - sie ć wodoci ągowa rur PCV 90- 160 mm, obejmuje wsie: 2/3 wsi Paary. - długo ść sieci 5978 mb, długo ść przył ączy 200 - 2545 mb - uj ęcie składa si ę z dwóch studni gł ębinowych. Średni dobowy pobór wynosi 100m3/dob ę. Poza tym w Gminie Susiec wyst ępuj ą studnie

Tab. 8 Studnie na terenie gminy Susiec lp. Miejscowo ść Rok budowy Gł ęboko ść Wydajno ść w m³ Pozwolenie wodno prawne studni studni mb wa Ŝne do Nr Data 1. Ciotusza SI-1994SII- 70 Q max-149m 3/d RLO 6223/54/ 31.12. Nowa 1994 70 Q śr.-107m 3/d 2005 2015 Q max/h -28m 3 2. Grabowica SI-1981 65 Qmax-290m 3/d RLO 31.12. SII-2000 80 Q śr –207m 3/d 6223/55/ 2015 Q max/h -22m 3 05 3. Łuszczacz SI1986 106 Q max-78m 3/d RLO-6223/56/ 31.12. SII-1986 41 Q śr –60m 3/d 05 2015 Q max/h -12m 3 4. Łosiniec SI – 1995 50 Q śr–145m 3/d RLO-6223/45/ 30.09 SII-1995 50 Q max/h -11m 3 06 2016

5. Susiec SI – 1987 60 Q max.– 337m 3/d RLO-6223/48/ 29.06. SII-1991 65 Q śr.– 241m 3/d 06 2016 Q max/h -21m 3 6. Paary SI –2000 80 Q max. –496m 3/d RLO-6223/36/ 31.12. SII-2000 80 Q śr. – 418m 3/d 04 2014 Q max/h -33m 3 Źródło: Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Susiec na lata 2007-213

36

Hydrofornie i uzdatnianie wody w:
Ciotuszy Nowej,
Grabowicy,
Łuszczaczu,
Łosi ńcu,
Su ścu. We wszystkich hydroforniach zainstalowane s ą hydrofory. Innego uzdatniania wody nie prowadzi si ę. W zakresie inwestycji wodoci ągowych planowana jest budowa wodoci ągu w Hucie Szumy, Nowinach i Łasochach, modernizacja stacji wodoci ągowych w Grabowicy i Łuszczarzu oraz rozbudowa sieci wodoci ągowej w miejscowo ści Majdan Sopocki Pierwszy. Wodoci ągi obsługuje Gminny Zakład Usług Komunalnych w Su ścu. Pozostała ludno ść korzysta uj ęć lokalnych, najcz ęś ciej studni kopanych. Budynki uŜyteczno ści publicznej oraz cz ęść budownictwa indywidualnego posiada lokalne instalacje wodoci ągowe.

6.4.3 Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków. 6.4.3.1 Odprowadzanie ścieków. Kanalizacja w chwili obecnej wyst ępuje w:
Majdanie Sopockim II: - kolektor sanitarny PCV Ø 200 2 896 mb - ruroci ąg PE Ø 63 312 mb - przykanaliki PCV Ø 160 2 305 mb - przepompownia 1 szt. - przył ącza domowe 167 szt.
Su ścu: - kolektor PCV Ø 200 400 mb - przył ącza 4 szt. Sieć kanalizacyjna na terenie gminy ma długość 17,2 m. Przył ączonych jest do niej 363 gospodarstw. Nadal istnieje konieczno ść budowy kanalizacji sanitarnej lub przydomowych oczyszczalni ścieków w 18 miejscowo ściach terenu gminy. 6.4.3.2 Oczyszczanie ścieków. Na terenie gminy Susiec oczyszczalnie ścieków posiadaj ą: - Majdan Sopocki II – Majdan Sop. II. Oczyszczalnia ścieków mechaniczno - biologiczna oparta na systemie osadu czynnego i ci ągłym systemie napowietrzania o przepustowo ści 110 m 3/d – zmodernizowana w 2003 roku. Oczyszczalnia posiada pozwolenie na u Ŝytkowanie nr NB.7352/5/13/03 z dnia 03.02.2004 roku oraz pozwolenie wodno prawne nr RLO-6223/211/03 z 28.07.2003 roku. Oczyszczone ścieki odprowadzane s ą do ziemi. Przył ącza kanalizacyjne miejscowo ści: Majdan Sopocki II i Stanicy Harcerskiej, ponadto dowo Ŝone s ą ścieki transportem asenizacyjnym z miejscowo ści Majdan Sopocki, Grabowica, Ciotusza Nowa, Ciotusza Stara, Nowiny, Susiec. Średnio oczyszczalnia oczyszcza ok. 30-40 m3 ścieków na dob ę.

37

- Susiec – Oczyszczalnia mechaniczno – biologiczna oparta na systemie osadu czynnego i systemie napowietrzania SBR o przepustowo ści 305 m 3/d – wybudowana w 2003 roku. Oczyszczalnia posiada pozwolenie na u Ŝytkowanie nr NB.7352/5/42/03 dnia 20.10.2003 roku oraz pozwolenie wodno prawne nr RLO-6223/25/2003 dnia 02.09.2003 roku. Przystosowana jest do przyj ęcia ścieków miejscowo ści Susiec, Rybnica i Oseredek oraz 50 m 3/d dowo Ŝonych innych miejscowo ści. Oczyszczone ścieki odprowadzane s ą do rzeki Jele ń. Oczyszczalnia ta jest integralnym elementem wyznaczonej Rozporz ądzeniem Nr 16 Wojewody Lubelskiego z dnia 15 maja 2007 r. aglomeracji ściekowej „Susiec” obejmuj ącej miejscowo ści Susiec, Oseredek, Rybnica. Do ko ńca 2015 r. aglomeracja wyposa Ŝona zostanie w sie ć kanalizacyjn ą obejmuj ącą cały obszar aglomeracji. Aktualnie w granicach wyznaczonej aglomeracji z sieci kanalizacyjnej korzysta 1326 mieszka ńców. Dla aglomeracji planowana jest budowa sieci kanalizacyjnej o długo ści 13km, co umo Ŝliwi pozostałym mieszka ńcom w liczbie 1610 odprowadzanie ścieków w sposób zorganizowany. Oczyszczalnia w Su ścu jest obiektem nowym, natomiast w Majdanie Sopockim obiekt jest całkowicie zmodernizowany. Skuteczno ść oczyszczania ścieków jest wysoka. Oczyszczalnie obsługuje Gminny Zakład Usług Komunalnych w Su ścu. Planowane oczyszczalnie według koncepcji gospodarki ściekowej w gminie.
Wólka Łosiniecka – oczyszczalnia o przepustowo ści ok. 100 m 3/dob ę, przył ącza docelowe miejsc. Łosiniec, Wólka Łosiniecka;
Paary – oczyszczalnia, przył ącza docelowe miejsc. Paary i Huta Szumy;
Ciotusza Stara - oczyszczalnia, przył ącza docelowe dla miejsc. Ciotusza Stara, Ciotusza Nowa, Kunki;
Majdan Sopocki II – oczyszczalnia ścieków dla miejsc. Majdan Sopocki II, Majdan Sopocki I, Grabowica;
Nowiny – oczyszczalnia dla m. Nowiny. Konieczne jest rozwi ązanie problemu oczyszczania ścieków w pozostałych miejscowo ściach w obszarze gminy – poprzez budow ę oczyszczalni ścieków wraz z kanalizacj ą sanitarn ą oraz realizacj ę przydomowych oczyszczalni ścieków. W zamierzeniach Gminy znajduje si ę pomoc w budowie przydomowych oczyszczalni ścieków dla pozostałych miejscowo ści (Ró Ŝa, Łuszczacz, Łasochy, Zawadki, Maziły) oraz w innych miejscowo ściach w przypadku zabudowy rozproszonej i odległej.

6.4.4 Energetyka 6.4.4.1 Elektroenergetyka Linie energetyczne Podstaw ą zasilania obszaru gminy w energi ę elektryczn ą jest napowietrzny system sieci niskiego i średniego napięcia oraz trafostacji 15/04 kV. Gruntowa modernizację linii niskiego napi ęcia przeprowadzono w miejscowo ści Grabowica i Ciotusza Stara. Nale Ŝy równie Ŝ przeprowadzi ć modernizacj ę sieci elektroenergetycznej w Su ścu, Rybnicy. Istnieje równie Ŝ konieczno ść uzbrojenia nowopowstałych terenów budownictwa jednorodzinnego, letniskowego i usług w sieci SN i NN oraz budowy stacji transformatorowych SN/NN. W pasach drogowych nale Ŝy przewidzie ć miejsce pod infrastruktur ę techniczn ą w tym sieci elektroenergetyczne do zasilania odbiorców oraz planowanych stacji.

38

Aktualnie nie przewiduje si ę nowych inwestycji na terenie gminy Susiec w zakresie linii WN. W ramach istniej ącej sieci energetycznej przewiduje si ę mo Ŝliwo ść remontu modernizacji i rozbudowy. Oświetlenie placów i ulic. W chwili obecnej o świetlenie funkcjonuje w 21 sołectwach na terenie gminy. Ogółem zainstalowanych jest 485 opraw. Wskazana jest wymiana opraw rt ęciowych b ędących własno ści ą Zamojskiej Korporacji Energetycznej w miejscowo ści Susiec I, Oseredek i Majdan Sopocki, zwi ększenie ilo ści czynnych opraw w miejscowo ści: Paary, Łuszczacz, Majdan Sopocki i Zawadki oraz wykonanie o świetlenia w przysiółkach miejscowo ści: Ró Ŝa, Rybnica-Le śniczówka, Rybnica-Sikliwce, Ciotuszy Nowa- od drogi wojewódzkiej do mostu, Huta Szumy –Banachy, Wólka Łosiniecka- Kolonia Świdy, Rebizanty – zachodnia cze ść i cz ęś ci wsi Ciotusza Stara. Projektowana linia energetyczna 400kV Przez teren gminy Susiec przebiega ć ma trasa dwutorowej linii energetycznej najwy Ŝszych napi ęć 400 kV. o przebiegu Lublin – Zamo ść – Jarosław-Rzeszów. Linia ta przebiega w pobli Ŝu wschodnich granic Krasnobrodzkiego Parku Krajobrazowego oraz Parku Krajobrazowego Puszczy Solskiej oraz przez ostoj ę ptasi ą Natura 2000 PLB060012 „Roztocze”. 6.4.4.2 Zaopatrzenie w gaz. Gmina Susiec jest wyj ątkowo dobrze zaopatrzona w gaz (37,5% gospodarstw gminy jest zgazyfikowana). Na terenie gminy znajduje si ę 12 km sieci wysokiego ci śnienia, 2 stacje redukcyjne oraz 63,263 km sieci średniego ci śnienia. Z gazu do celów grzewczych i bytowych korzysta 1136 odbiorców. Zgazyfikowanych jest 12 miejscowo ści gminy Susiec: Susiec, Grabowica, Majdan sopocki i i II, Oseredek, Rybnica, Łosiniec, Wólka Łosiniecka, Maziły, Paary, Kunki, Łasochy. Istnieje konieczno ść doko ńczenie gazyfikacji gminy, budowy sieci gazowej w miejscowo ściach Ciotusza Stara, Ciotusza Nowa, Ró Ŝa, Nowiny, Huta Szumy, Rebizanty oraz uzbrojenia nowych terenów zabudowy. Dostawc ą gazu jest Karpacka Spółka Gazownictwa Sp. z o.o. w Tarnowie Oddział Zakład Gazowniczy w Sandomierzu. 6.4.4.3 Ciepłownictwo. Budynki uŜyteczno ści publicznej i budynki indywidualne zaopatruj ą si ę w energi ę ciepln ą indywidualnie, wykorzystuj ąc w tym celu głównie piece w ęglowe, piece gazowe, piece centralnego ogrzewania opalane koksem lub gazem, jak te Ŝ u Ŝywaj ąc do ogrzewania energii elektrycznej. W gminie nie ma wi ększej kotłowni lokalnej. 6.4.4.4 Alternatywne źródła energii Odnawialne źródła energii wykorzystuj ą energi ę wiatru, promieniowania słonecznego, geotermiczn ą, spadku wód, oraz biomas ę. Gmina Susiec jest jednym z obszarów posiadaj ących korzystne warunki wyst ępowania wód geotermalnych w utworach jurajskich i kredowych dla gł ęboko ści 500-100 m ppt. W utworach tych wyst ępuj ą wody o temperaturach

39

30-58 ºC. Zasoby kredowe maj ą 62 mlm tph. Wody te maj ą 38ºC i głęboko ść 1270 m. Utwory jurajskie o temperaturze 49 ºC maj ą 41,1 mln pth i 1620 m. Najlepsze zasoby wodno energetyczne w gminie ma rzeka Tanew (127,90 GWh) i stanowi potencjalny obszar rozwoju energetyki wodnej. Wojewódzki program rozwoju odnawialnych źródeł energii dla województwa lubelskiego zakłada potencjaln ą lokalizacj ę elektrowni wodnej w Rybnicy. Gmina Susiec nale Ŝy do obszarów o dobrych potencjalnych warunkach wykorzystania energii solarnej (nasłonecznienie) powy Ŝej 950 kW/m². Energi ę słoneczn ą wykorzystuje si ę głównie do podgrzewania wody w miejscowo ściach Łuszczacz i Susiec. Ograniczenia rozwoju energetyki odnawialnej w gminie Susiec wynikaj ą z obowi ązku ochrony obszarów cenionych przyrodniczo. Wyklucza si ę tego rodzaju inwestycje na terenie parków narodowych, rezerwatów przyrody. Ograniczenia inwestycji wyst ępuj ą w parkach krajobrazowych i obszarach chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000.

6.4.5 Telekomunikacja. W gminie Susiec stelefonizowane s ą nast ępuj ące miejscowo ści: Susiec, Oseredek, Rybnica, Łosiniec, Wólka Łosiniecka., Maziły, Paary, Huta Szumy, Grabowica, Majdan Sop. I, Majdan Sop. II., Nowiny. Na terenie gminy znajduj ą si ę cztery automatyczne centrale cyfrowe w Su ścu, Łosi ńcu, Grabowicy, Majdanie Sopockim i Paarach. Jedynie centrali w Su ścu mo Ŝliwy jest dost ęp do Internetu za po średnictwem ł ącza stałego w technologii ADSL. Linia światłowodowa biegnie Tomaszowa Lub, do Su śca i Grabowicy. Podkre śli ć nale Ŝy, i Ŝ spo śród 19 miejscowo ści na terenie gminy a Ŝ 7 z nich nie posiada bezpo średniego dost ępu do sieci telefonii stacjonarnej oraz szerokopasmowego Internetu. Gmina znajduje si ę równie Ŝ w zasi ęgu wszystkich sieci telefonii komórkowej.

6.4.6 Gospodarka odpadami W zakresie gospodarki odpadami w czerwcu 2001 roku zako ńczona została modernizacja gminnego składowiska odpadów komunalnych. W ramach modernizacji składowiska wykonano: - poletko składowe o pojemno ści 12 480 m 3 - ogrodzenie, - budynek portierni, - brodzik dezynfekcyjny, - studnie odciekowe. Na terenie gminy odpady komunalne zbierane s ą a nast ępnie wywo Ŝone w kontenerach typu KP – 7. Systemem zorganizowanego odbierania i selektywnej zbiórki odpadów obj ętych jest 63% mieszka ńców gminy. Na składowisku prowadzona jest uproszczona segregacja odpadów poprzez wybieranie złomu, szkła i makulatury. Wszystkie miejscowo ści terenu gminy wyposa Ŝone s ą w powy Ŝsze kontenery. Ogółem rozstawionych jest 58 szt. pojemników. Gospodark ą odpadami zajmuje si ę Gminny Zakład Usług Komunalnych w Su ścu. Zgodnie z planem gospodarki odpadami województwa lubelskiego składowisko jest planowane do zamkni ęcia po 2014 r. Docelowym rozwi ązaniem będzie powstanie Zakładu Zagospodarowania Odpadów (ZZO Mircze - Rogó źno), wyposa Ŝonego w lini ę do segregacji

40 odpadów lub w urz ądzenia do doczyszczania surowców wtórnych ze zbiórki selektywnej, urz ądzenia do konfekcjonowania surowców, instalacj ę do zagospodarowania odpadów organicznych, tymczasowe pomieszczenia do magazynowania odpadów niebezpiecznych, składowisko odpadów resztkowych. Na obszarze gmin nale Ŝą cych do ZZO odbywa ć si ę ma zbiórka segregacyjna. Zało Ŝono, Ŝe z poszczególnych gmin odpady wysegregowane b ędą kierowane do ZZO, natomiast odpady niesegregowane będą deponowane na lokalnych składowiskach. Wg planu gospodarki odpadami dla województwa lubelskiego, budowa zakładu planowana jest na lata 2008-2019. Inwestycje proekologiczne w Gminie Susiec. 6.4.6.1 Inwestycje zrealizowane:
wodoci ągi wiejskie w 17 sołectwach,
sie ć gazowa średniego cisnienia w 12 sołectwach,
kotłownie gazowe w obiektach u Ŝyteczno ści publicznej – 5,
kanalizacja sanitarna w Majdanie Sopockim dla 160 gospodarstw,
kanalizacja sanitarna w Su ścu
Budowa sieci wodoci ągowej w Paarach
kontenery KP-7 – 60 szt. 6.4.6.2 Inwestycje planowane:
rozbudowa oczyszczalni ścieków i kanalizacji sanitarnej w ramach wyznaczonej aglomeracji Susiec
budowa kolektora tłocznego w miejsc. Majdan Sopocki
budowa kanalizacji w miejsc. Majdan Sopocki
budowa wodoci ągu w miejsc. Nowiny
budowa kanalizacji w miejscowo ści Rybnica

41

Rys. 7. Infrastruktura techniczna gminy Susiec

6.5 INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA. W celu zaspokojenia podstawowych potrzeb, jak te Ŝ indywidualnych upodoba ń i stylu Ŝycia, mieszka ńcy gminy Susiec korzystaj ą urz ądze ń infrastruktury społecznej. Infrastruktur ę społeczn ą tworzy zespół usług zaspokajaj ących szeroki wachlarz potrzeb społecznych pocz ąwszy od miejsca urodzenia – szpitala, poprze edukacj ę, kultur ę, ochron ę zdrowia, zakupy codzienne, a Ŝ po urz ądzenia słu Ŝą ce poprawie kondycji fizycznej.

6.5.1 Administracja i edukacja. Budynek Urz ędu Gminy wybudowany w latach 1972-73, nast ępnie rozbudowany w latach 1977-78. Znajduj ą si ę w nim pomieszczenia biurowe Rady Gminy, Zarz ądu Gminy, Urz ędu Gminy, Gminnego O środka Pomocy Społecznej, Urz ędu Stanu Cywilnego, Zarz ądu

42

Gminnego Zwi ązku Ochotniczych Stra Ŝy Po Ŝarnych, Rewiru Policji wraz mieszkaniem słu Ŝbowym dla Policji. Edukacja.

Stan placówek edukacyjnych w gminie Susiec przedstawia poni Ŝsza tabela.

Tab.9 Edukacja w gminie Susiec w 2007 roku. Wyszczególnienie Wychowanie Szkoły Gimnazja Biblioteki przedszkolne podstawowe Placówki 8 8 2 5 Dzieci 118 497 122 - Źródło: Dane Głównego Urz ędu Statystycznego

Szkoły Podstawowe, Gimnazja Publiczne: - Szkoła Podstawowa oraz Gimnazjum Publiczne w Su ścu wraz blokiem Ŝywieniowym i pi ęcioma mieszkaniami słu Ŝbowymi wybudowana w latach 60-tych, rozbudowana w latach 1986-89. Budynek posiada kotłownie ekologiczn ą opalan ą gazem ziemnym. Planuje si ę wymian ę pokrycia dachowego, stolarki okiennej i drzwiowej oraz wykonanie elewacji w budynku byłego przedszkola. Przewidywana jest równie Ŝ modernizacja bloku Ŝywieniowego. - Szkoła Podstawowa oraz Gimnazjum Publiczne w Majdanie Sopockim wraz blokiem Ŝywieniowym (stołówka, jako oddzielny obiekt) wybudowana w latach 60-tych. Obiekt ten jest planowany do rozbudowy (budowa hali gimnastycznej, budowa bloku Ŝywieniowego oraz boiska sportowego) - Szkoła Podstawowa w Łosi ńcu wraz blokiem Ŝywieniowym - wybudowana w latach 1991-95. Budynek posiada kotłowni ę ekologiczn ą opalan ą gazem ziemnym. Planowana jest rozbudowa obiektu (modernizacja bloku Ŝywieniowego, budowa Sali gimnastycznej, budowa boiska sportowego oraz ogrodzenie szkoły) - Szkoła Podstawowa w Kunkach wraz dwoma mieszkaniami słu Ŝbowymi – wybudowana w latach 1982-84. Budynek posiada kotłowni ę ekologiczn ą opalan ą gazem ziemnym. Planuje si ę wymian ę stolarki okiennej, modernizacj ę wn ętrza budynku oraz budow ę boiska sportowego. - Szkoła Podstawowa w Grabowicy wraz zapleczem kuchennym i pomieszczeniami dla OSP – wybudowana w latach 1994-96. Budynek posiada kotłowni ę ekologiczn ą opalan ą gazem ziemnym. Planowana modernizacja obiektu ma obejmowa ć budow ę boiska sportowego oraz wykonanie odwodnienia terenu. - Szkoła Podstawowa w Łuszczaczu wraz zapleczem kuchennym wybudowana w latach 1997-2000. Budynek posiada ogrzewanie akumulacyjne elektryczne. w obiekcie planowane jest ogrodzenie i zagospodarowanie terenu, wyko ńczenie wn ętrza. - Szkoła Podstawowa w Ciotuszy wybudowana w latach 60-tych, posiada kotłowni ę opalan ą w ęglem. Obiekt jest planowany do modernizacji (wymiana pokrycia dachowego, wymiana stolarki drzwiowej i podłóg oraz ogrodzenie szkoły) - Szkoła Podstawowa w Oseredku wybudowana w latach przedwojennych (przed 1939 r.).

43

- Szkoła Podstawowa w Paarach wybudowana w latach przedwojennych (przed 1939 r.). Planowana jest modernizacja obiektu (wymiana okien oraz budowa boiska sportowego). - Szkoła Podstawowa w Nowinach wraz dwoma mieszkaniami słu Ŝbowymi (pomieszczenia szkolne nieu Ŝytkowane - likwidacja szkoły), wybudowana w latach 1980- 1983. - Szkoła Podstawowa w Maziłach, wybudowana w latach przedwojennych – adaptowana obecnie na pomieszczenia mieszkalne (likwidacja szkoły). Przedszkola Samorz ądowe: - Przedszkole w Majdanie Sopockim, wybudowane w latach przedwojennych – na ten cel adaptowano pomieszczenia po byłej Gromadzkiej Radzie Narodowej. - Przedszkole w Su ścu wybudowane w latach 70-tych - adaptowano na ten cel pomieszczenia budynku mieszkalnego, nast ępnie w latach 1988-89 rozbudowano obiekt i utworzono dodatkowo 3 (pomieszczenia) oddziały. Budynek posiada kotłowni ę ekologiczn ą opalan ą gazem ziemnym.

6.5.2 Ochrona zdrowia i opieka społeczna. - Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej - Malicka Mirosława Susiec. Zakres usług - lekarz rodzinny (podstawowa opieka zdrowotna) - Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej - Długosz Władysława Zakres usług - lekarz rodzinny ( podstawowa opieka zdrowotna) - Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej - Steczkiewicz Darius Zakres usług - lekarz rodzinny ( podstawowa opieka zdrowotna) - Szpital Powiatowy w Tomaszowie Lubelskim, który dysponuje liczb ą 556 łó Ŝek.

6.5.3 Kultura, obiekty sportu i rekreacji. Na terenie gminy znajduje si ę Gminny O środek Kultury w Su ścu – wybudowany w latach 1990-99. w obiekcie mie ści si ę biblioteka, pomieszczenia biurowe dla GOK, kawiarnia zapleczem kuchennym, sala widowiskowa (taneczna) zapleczem kuchennym oraz klub anonimowych alkoholików. Znajduje si ę tu izba pami ęci oraz izba dawnych sprz ętów gospodarczych i narz ędzi rolniczych. Swoj ą siedzib ę ma tutaj Szkoła Muzyczna „Casio” i Stra Ŝacka Orkiestra D ęta. Na terenie gminy znajduj ą si ę równie Ŝ świetlice wiejskie, wybudowane w latach 1975 – 2000, w nast ępuj ących miejscowo ściach: Łuszczacz, Kunki, Ciotusza Nowa, Ciotusza Stara, Majdan Sopocki, Nowiny, Oseredek, Rybnica, Łosiniec, Maziły, Paary. Poza tym istnieje Gminny O środek Sportu, wybudowany w latach 1982-84. Teren ośrodka zajmuje 4 ha powierzchni, na której utworzono boiska sportowe, sanitariaty zewn ętrzne, budynek socjalny szatni ą i sal ą widowiskow ą. Ponadto w gminie funkcjonuje kilka ogólnodost ępnych boisk sportowych: w Su ścu, Kunkach i Łosi ńcu. Przy wi ększo ści szkół podstawowych znajduj ą si ę boiska szkolne, słu Ŝą ce młodzie Ŝy szkolnej. W gminie funkcjonuj ą równie Ŝ 2 sezonowe o środki wypoczynkowe, b ędące własno ści ą Zwi ązku Harcerstwa Polskiego, poło Ŝone we wsi Majdan Sop. II. (Stanica Harcerska „NAD SOPOTEM” i Stanica Harcerska „WODNA”). W skład Stanicy Harcerskiej „Nad Sopotem” wchodzi:
15 domków pi ętrowych po 13 miejsc w ka Ŝdym – razem 195 miejsc,

44

Pole namiotowe – 250 miejsc,
Budynek stały kuchni ze stołówk ą – mo Ŝliwo ść wydania 500 posiłków,
Pawilon sanitarno – higieniczny,
Obiekty sportowe, Powierzchnia stanicy wynosi 5,80 ha. Natomiast Stanica Harcerska „WODNA” obejmuje nast ępuj ące obiekty:
6 domków typu „Szałas” po 25 miejsc,
Pole namiotowe – 100 miejsc,
Budynek stały kuchni i stołówki z mo Ŝliwo ści ą wydania 150 posiłków,
Pawilon sanitarno – higieniczny,
Boisko do piłki siatkowej. Powierzchnia Stanicy wynosi 2,90 ha.

6.5.4 Obiekty ł ączno ści. Na terenie gminy znajduj ą si ę 3 placówki Poczty Polskiej: w Su ścu (Skwarki) o powierzchni uŜytkowej powy Ŝej 50 m 2, w Majdanie Sopockim o powierzchni uŜytkowej 16 m2 oraz w Łosi ńcu o powierzchni uŜytkowej 17 m 2. Placówki te zajmuj ą pomieszczenia w budynkach przeznaczonych dla innych celów, s ą to przewa Ŝnie budynki prywatne.

6.5.5 Cmentarze. Na terenie gminy znajduj ą si ę trzy cmentarze czynne w:
Su ścu – cmentarz katolicki o powierzchni 1,5 ha,
Łosi ńcu – cmentarz katolicki i prawosławny o powierzchni 2,5 ha,
Majdanie Sopockim – cmentarz katolicki o powierzchni 1,0 ha, oraz w Łosi ńcu cmentarz wojskowy 1939 roku zamkni ęty. Cmentarze obj ęte s ą ochron ą, zarówno istniej ące nagrobki jak i drzewostan. Sprawy ochrony obiektów zabytkowych reguluje Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami /Dz. U. z 2003r. Nr 162, poz. 1563/, Art. 3 ust. 1 rozporz ądzenia ministra gospodarki komunalnej z dnia 25 sierpnia 1959 r. w sprawie okre ślania, jakie tereny pod wzgl ędem sanitarnym s ą odpowiednie na cmentarze (Dz. U. Nr 52, poz. 315), nakłada obowi ązek ustanowienia stref ochronnych: 150 m odległo ść cmentarza od zabudowa ń mieszkalnych, od zakładów produkuj ących artykuły Ŝywno ści, zakładów Ŝywienia zbiorowego b ądź zakładów przechowuj ących artykuły Ŝywno ści oraz studzien, źródeł, strumieni, słu Ŝą cych do czerpania wody do picia i potrzeb gospodarczych. Odległo ść ta mo Ŝe by ć zmniejszona do 50 m pod warunkiem, Ŝe teren w granicach od 50 do 150 m odległo ści od cmentarza posiada sie ć wodoci ągow ą i wszystkie budynki korzystaj ące z wody s ą do tej sieci podł ączone.

6.5.6 Tereny zieleni urz ądzonej i rekreacyjnej. Na terenie gminy nie ma obszarów zieleni urz ądzonej ogólnodost ępnej. Po dawnych parkach dworskich pozostały jedynie ślady. Wg rejestru zabytków są to:
Ciotusza Stara – pozostało ść po parku przyfolwarcznym, gdzie na powierzchni całkowitej 2 ha znajduje si ę około 60 drzew oraz krzewy. Jest to obiekt zabytkowy.

45

Susiec – pozostało ść parku, gdzie na powierzchni całkowitej 1,5 ha znajduje si ę kilkadziesi ąt drzew. Jest to obiekt zabytkowy.
Susiec – tereny zieleni wypoczynkowe o powierzchni 0,83 ha Ziele ń urz ądzona znajduje si ę przy niektórych obiektach u Ŝyteczno ści publicznej, tj. przy Urz ędzie Gminy w Su ścu (Skwarki), O środku Zdrowia w Su ścu, itp.

6.6 WYBRANE ASPEKTY WYMOGÓW BEZPIECZE ŃSTWA LUDZI I ŚRODOWISKA. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Susiec oraz miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego gminy Susiec muszą uwzgl ędnia ć m.in. wymogi dotycz ące bezpiecze ństwa ludzi i środowiska przed zagro Ŝeniami okre ślanymi, jako nadzwyczajne zagro Ŝenia czasu pokoju, które mog ą wyst ąpi ć w ka Ŝdej niemal chwili. Bardzo cz ęsto zwi ązane s ą one niefortunn ą lokalizacj ą zakładów, dróg i innych obiektów lub niewła ściwa eksploatacj ą, a co za tym idzie wzrastaj ącą liczb ą awarii, katastrof zwi ązanych rozwojem cywilizacyjnym. Szczególne niebezpieczne mog ą by ć antropogeniczne ska Ŝenia wód podziemnych GZWP Nr 408 Niecka Lubelska (Chełm-Zamo ść ) zaliczonego do zasobów strategicznych Lubelszczyzny lub wód powierzchniowych środkami chemicznymi, zwłaszcza ropopochodnymi zagra Ŝaj ące zdrowiu ludzi i niszcz ące Ŝycie biologiczne w rzekach, po Ŝary lasów totalnie niszcz ące maj ątek i Ŝycie biologiczne (obszary siedliskowe i ptasie Natura 2000, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe), przemysłowe zanieczyszczenie powietrza powoduj ące uszkodzenia drzewostanów, radykalne zmiany stosunków wodnych powoduj ące (w wyniku przesuszenia lub podtopienia albo zalania terenów) szkody gospodarcze i zmiany biocenotyczne, działania uruchamiaj ące zjawiska erozji wodnej (degradacja gleb i powierzchni ziemi), segmentacja i nadmierne rozdrobnienie ekosystemów naturalnych oraz powstawanie barier antropogenicznych uniemo Ŝliwiaj ących przemieszczanie si ę fauny (drogi, linie kolejowe, zwarte- cz ęsto obustronne pasy zabudowy nadrzecznej itp.) powi ększanie terenów budowlanych kosztem terenów o dominuj ącej funkcji ekologicznej, w tym miejsc rozrodu i regularnego przebywania, tras migracyjnych oraz Ŝerowisk (wyznaczanie terenów pod lokalizacje elektrowni wiatrowych, kopalni surowców naturalnych, eksploatacji torfu, lokalizacji zbiorników wodnych z funkcja rekreacyjna w terenach ekologicznych itp.). Ro śnie równie Ŝ zagro Ŝenie spowodowane kl ęskami Ŝywiołowymi lub anomaliami pogodowymi, czego przykładem był huragan, który w czerwcu 1997 roku spowodował ogromne straty w gminach byłego województwa zamojskiego oraz katastrofalna powód ź w południowo-zachodniej cz ęś ci kraju 1999 roku. Wydarzenia takie pokazuj ą jak wa Ŝna jest realizacja planowej i długotrwałej działalno ści w zakresie wła ściwego zagospodarowania przestrzennego terenu uwzględnieniem aspektów ochrony zdrowia i Ŝycia ludno ści. Wi ększo ść potencjalnych zagro Ŝeń bezpiecze ństwa ekologicznego mo Ŝe by ć eliminowana na poziomie Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego metoda separacji przestrzennej funkcji o ró Ŝnym stopniu uci ąŜ liwo ści oraz wyznaczenia i ochrony planistycznej systemu przyrodniczego gminy (ekologiczne obszary węzłowe, w ęzły ekologiczne, korytarze ekologiczne). Na poziomie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego formułowane są natomiast środowiskowe uwarunkowania ustalonych funkcji terenu. Istnieje równie Ŝ mo Ŝliwo ść , poprzez wprowadzenie odpowiednich

46 zakazów, eliminacji przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko (i zdrowie ludzi). Studium, mimo, Ŝe nie jest przepisem prawnym gminy daj ącym podstaw ę dalszych decyzji w zakresie zagospodarowania przestrzennego terenu powinno zawiera ć koncepcj ę (kierunki) rozwi ąza ń w zakresie bezpiecze ństwa ludzi w rozumieniu lokalnym, a przy uzgodnieniach organami nadrz ędnymi równie Ŝ aspekty bezpiecze ństwa ponadlokalnego, jak i krajowego. W my śl Ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska./ Dz. U. z 2008 r., Nr 25, poz. 150- jednolity tekst z pó źniejszymi zmianami/, na etapie funkcjonowania ustale ń miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, sporz ądzonych dla terenach funkcyjnych wyznaczonych w Studium:
w celu przeciwdziałania nadzwyczajnym zagro Ŝeniom środowiska wójt, burmistrz albo prezydent miasta, na którego terenie znajduje si ę instalacja mog ąca spowodowa ć nadzwyczajne zagro Ŝenie środowiska (tj. instalacje zlokalizowane w obiektach lub miejscach stałych /instalacje stacjonarne/ słu Ŝą ce do produkcji, przetwarzania, sprzedawania, gromadzenia, przesyłania b ądź wykorzystywania lub usuwania substancji niebezpiecznych w takiej formie i ilo ści, Ŝe stwarza to ryzyko powa Ŝnych awarii lub katastrof udziałem tych substancji), obowi ązani są do sporz ądzenia planu operacyjno-ratowniczego na wypadek wyst ąpienia takiego zagro Ŝenia, poza terenem, do którego jednostka organizacyjna eksploatuj ąca t ę instalacj ę posiada tytuł prawny.
jeŜeli nadzwyczajne zagro Ŝenie swoim zasi ęgiem mo Ŝe przekracza ć granice jednej gminy plan operacyjno-ratowniczy, sporz ądza wojewoda na wniosek wójta, burmistrza albo prezydenta lub wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska, a je Ŝeli zagro Ŝenie wykracza poza teren województwa – Komendant Główny Pa ństwowej Stra Ŝy Po Ŝarnej na wniosek wojewody lub Głównego Inspektora Ochrony Środowiska.
jednostka organizacyjna obowi ązana jest do przedstawienia dokumentacji umo Ŝliwiaj ącej sporz ądzenie planów operacyjno-ratowniczych.
koszt sporz ądzenia planu i dokumentacji ponosi jednostka organizacyjna, której działalno ść stwarza mo Ŝliwo ści wyst ąpienia nadzwyczajnego zagro Ŝenia środowiska.
uŜytkownicy instalacji mog ących spowodowa ć nadzwyczajne zagro Ŝenie środowiska są obowi ązani do przeprowadzenia okresowych kontroli i weryfikowania wyników raportu wyników raportu bezpiecze ństwa, okresowego weryfikowania planu operacyjno-ratowniczego podejmowanych na własnym terenie działa ń na wypadek nadzwyczajnych zagro Ŝeń.
plan operacyjno-ratowniczy uzgadnia si ę wójtem, burmistrzem albo prezydentem miasta, na którego terenie znajduje si ę instalacja mog ąca spowodowa ć nadzwyczajne zagro Ŝenie środowiska, oraz wła ściw ą Komend ę Rejonow ą PSP.
minister Gospodarki okre śli w drodze rozporz ądzenia wymagania, jakim powinien odpowiada ć plan operacyjno-ratowniczy podejmowanych na własnym terenie działa ń na wypadek nadzwyczajnych zagro Ŝeń oraz szczegółowe zasady jego weryfikacji.
inwestor i uŜytkownik instalacji mog ącej spowodowa ć nadzwyczajne zagro Ŝenia środowiska s ą obowi ązani przed oddaniem jej do eksploatacji do sporz ądzenia raportu bezpiecze ństwa (dokument zawieraj ący charakterystyk ę jako ściow ą i informacj ę o ilo ści substancji niebezpiecznych składowanych w zakładzie, wykorzystywanych lub

47

uzyskiwanych w procesie produkcji oraz plan operacyjno-ratowniczy podejmowanych na własnym terenie działa ń na wypadek nadzwyczajnych zagro Ŝeń).

6.6.1 Zagro Ŝenia. Zagro Ŝenia dla środowiska i zdrowia ludzi mog ą generowa ć awarie infrastruktury technicznej i komunalnej ( np. rozszczelnienie lub wybuch gazoci ągu, rozszczelnienie kolektora sanitarnego, awaria instalacji oczyszczalni ścieków), katastrofy drogowe lub kolejowe z udziałem substancji niebezpiecznych, awarie instalacji przemysłowych, znacz ące emisje zanieczyszcze ń gazowych i pyłowych oraz hałasu i promieniowania elektromagnetycznego do atmosfery. ZagroŜenia mog ą mie ć charakter lokalny lub ponadlokalny oraz charakter wewn ętrzny lub zewn ętrzny. Przykładowo zanieczyszczenia emitowane przez elektrociepłowni ę Połaniec nanoszone s ą z południowo-zachodnimi wiatrami na teren Lubelszczyzny, natomiast zanieczyszczenia wprowadzane do wód Tanwi i jej dopływów m.in. w obszarze gminy Susiec, przemieszczaj ą si ę z wodami do Sanu. Maj ąc na uwadze opisane zagro Ŝenia oraz wnioski Wojewódzkiego Inspektoratu Obrony Cywilnej:
bez wzgl ędu na typ zabudowy nale Ŝy wydzieli ć rezerwy terenów pod budow ę awaryjnych uj ęć wody, przyjmuj ąc dobow ą norm ę zu Ŝycia wody równ ą 7,5 litra na dob ę, w odległo ści do 800 metrów od budynków,
nale Ŝy tak projektowa ć i modernizowa ć drogi, aby miały szeroko ść uniemo Ŝliwiaj ącą ewentualne zagruzowanie, natomiast poł ączone traktami przelotowymi zapewniały sprawn ą ewakuacj ę ludno ści w okresie zagro Ŝenia,
trzeba wyznaczy ć bezpieczne trasy przejazdu dla pojazdów toksycznymi środkami przemysłowymi,
nale Ŝy uwzgl ędni ć alarmowanie ludno ści (w wypadku zagro Ŝeń) za pomoc ą syren alarmowych, słyszalnych do 300 metrów,
chroni ć przed likwidacj ą istniej ące studnie i przystosowa ć je do sprawnego uruchomienia eksploatacyjnego w razie wyst ąpienia sytuacji kryzysowych,
w rejonach budownictwa wielorodzinnego i jednorodzinnego zaleca si ę planowanie rezerwy pod brakuj ące budowle ochronne,
przy opracowywaniu planów obejmuj ących tereny, gdzie s ą urz ądzenia ochronne obrony cywilnej (w przypadkach kolizji projektowan ą infrastruktur ą) nie mo Ŝna dopu ści ć do likwidacji tych obiektów,
dąŜ yć do harmonijnej rozbudowy infrastruktury i słu Ŝby zdrowia, opieki społecznej, słu Ŝb dyspozycyjnych tj. pogotowie ratunkowe, rozbudowy systemów łączno ści całodobowej, co bezpo średnio wpływa na prowadzenie akcji ratunkowej. Identyfikacja zagro Ŝeń dla swojego terenu oraz opracowanie koncepcji ich likwidacji daje mo Ŝliwo ści przewidywania potrzeb ratowniczych, które oprócz wyposa Ŝenia lokalnych słu Ŝb ratowniczych wymagaj ą równie Ŝ usytuowania nowych dróg, dojazdów czy obiektów.

6.6.2 Ochrona przeciwpo Ŝarowa. Na terenie gminy funkcjonuje 12 posterunków Ochotniczej Stra Ŝy Po Ŝarnej w: Ciotuszy Nowej, Grabowicy, Kunkach, Łosi ńcu, Łuszczaczu, Majdanie Sopockim, Nowinach,

48

Oseredku, Paarach, Ró Ŝy, Rybnicy i Su ścu. Komenda Rejonowa Pa ństwowej Stra Ŝy Po Ŝarnej zlokalizowana jest na terenie miasta Tomaszowa Lubelskiego, oddalonego od Su śca o 15 km. Posiada ona szeroki zakres kompetencji, jest słu Ŝbą wiod ącą nie tylko w przypadku po Ŝaru, ale równie Ŝ bierze udział w ratownictwie chemicznym, komunikacyjnym, budowlanym, w przypadku miejscowych zagro Ŝeń radiacyjnych w ratownictwie osób i zwierz ąt.

49

STUDIUM UWARUNKOWAŃ i KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SUSIEC (Województwo Lubelskie)

Cz ęść II

DIAGNOZA ORAZ UWARUNKOWANIA ROZWOJU I ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SUSIEC /ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE/

Tomaszów Lubelski 2009

50

DIAGNOZA i UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SUSIEC

II. DIAGNOZA STANU ŚRODOWISKA PZYRODNICZEGO.

7. CHARAKTERYSTYKA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO I GOSPODARCZE UśYTKOWANIE JEGO ZASOBÓW. Stan środowiska przyrodniczego obszaru gminy Susiec charakteryzuje si ę w powi ązaniu terenami otaczaj ącymi, w celu zidentyfikowaniu przyrodniczych zwi ązków funkcjonalno- przestrzennych obszarami o szczególnych warto ściach przyrodniczych (ostoje NATURA 2000, rezerwaty przyrody, obszary funkcjonalne ECONET PL, obszary o ustalonym statusie ochronnym na podstawie ustawy o ochronie przyrody), znajduj ących si ę w otoczeniu oraz miejsca i roli w strukturze ekologicznej województwa lubelskiego.

7.1 BUDOWA GEOLOGICZNA, Według podziału fizjograficznego Lubelszczyzny (FIT 1971) gmina Susiec le Ŝy dwóch prowincjach fizycznogeograficznych:
w prowincji Wy Ŝyn Polskich, Podprowincji Wy Ŝyna Lubelsko-Lwowska, w makroregionie Roztocze, na pograniczu mezoregionu Roztocze Środkowe i mezoregionu Roztocze Wschodnie (granica pomi ędzy Roztoczem Środkowym a Roztoczem Wschodnim przebiega dolin ą Tanwi oraz obni Ŝeniem Narol - Beł Ŝec).
w prowincji Karpaty Zachodnie Podkarpaciem, podprowincja Północne Podkarpacie, makroregion Kotlina Sandomierska, mezoregion Równina Biłgorajska, oraz w dwóch jednostkach tektonicznych:
niecki brze Ŝnej
zapadliska przedkarpackiego. Północno-wschodnia cz ęść gminy Susiec poło Ŝona jest w obr ębie Roztocza Środkowego (wg J.Buraczy ńskiego –Tomaszowskiego) i niecki brze Ŝnej, natomiast południowo-zachodnia w obr ębie Równiny Biłgorajskiej i zapadliska przedkarpackiego. Pomi ędzy Wy Ŝyn ą Lubelsk ą i Roztoczem a Kotlin ą Sandomiersk ą istnieje pot ęŜ na dyslokacja tektoniczna Berdo-Narol o zrzucie rz ędu 1000m, która stanowi południowo- zachodni ą kraw ędź płyty wschodnioeuropejskiej przebiegiem tej dyslokacji pokrywa si ę południowa kraw ędź Wy Ŝyny Lubelskiej i Roztocza. Kraw ędź Roztocza przebiega prze teren gminy Susiec i dzieli ją na dwa ró Ŝne geologicznie obszary. Ma ona charakter strefy, wyciągni ętej w kierunku NW-SE. Składaj ą si ę na ni ą:
próg, którym opada wierzchowina Roztocza, zwany kraw ędzi ą wewn ętrzn ą,
pas obni Ŝeń o szeroko ści 1, 5-3km,
ła ńcuch wzgórz zewn ętrznych oddzielaj ących obni Ŝenie od Równiny Biłgorajskie, nale Ŝy jednak zaznaczy ć, Ŝe w okolicach Su śca jest on silnie zredukowany. Wysoko ść kraw ędzi wynosi około 60-80m. Jej pochodzenie tektoniczne potwierdzaj ą profile geologiczne studni (Grabowica, Susiec). W Grabowicy kreda wyst ępuje na powierzchni na wysoko ści około 300 m.n. p.m., natomiast w Su ścu te same utwory zalegaj ą

51 na wysoko ści 210 m.n.p.m. i są przykryte 50-ciometrowym nakładem utworów trzecio- i czwartorz ędowych. Podło Ŝe Kotliny Sandomierskiej buduj ą iły łupkowe i rakowieckie dolnego sarmatu oraz piaski i wapienie brze Ŝnej facji tortonu. Iły krakowieckie odsłaniaj ą si ę w kilku miejscach w przełomie Sopotu koło Hamerni, mi ędzy innymi w odległo ści 500 m na zachód od mostku przy le śniczówce. Utwory podło Ŝa pokryte s ą osadami czwartorz ędowymi, wykształconymi głównie w postaci piasków tworz ących rozległy poziom akumulacyjny, łagodnie nachylony ku południowemu-zachodowi: od kraw ędzi Roztocza ku dolinie Sanu. Piaski pokrywowe Kotliny Sandomierskiej s ą osadami wód wypływaj ących Roztocza w okresie górnego plejstocenu. Maj ą one mi ąŜ szo ść około 10 m. Oprócz piasków na pokryw ę plejstoce ńsk ą składaj ą si ę iły i mułki szaro-br ązowe oraz glina morenowa z głazami skał skandynawskich. Najmłodszymi utworami są piaski wydmowe oraz mady i piaski rzeczne. W podło Ŝu Roztocza Środkowego zalegaj ą głównie skały wieku górno kredowego, wykształcone, jako opoki, margle i gezy. Opoki kampanu i mastrychtu oraz gezy mastrychtu wyst ępuj ą w strefie kraw ędziowej Roztocza, odsłaniaj ąc si ę w poziomach wierzchowinowych oraz na stokach osta ńców np. Krzy Ŝowej Góry. Podło Ŝe obszaru poło Ŝonego na północny wschód od kraw ędzi buduj ą kruche margle dolnego mastrychtu do ść du Ŝą domieszk ą glaukonitu. Miejscami na skałach kredowych zachowały si ę niewielkie płaty utworów trzeciorz ędowych. Buduj ą one pas wzgórz zewn ętrznych strefy kraw ędziowej m.in. Wzgórza Nowi ńskie (Krzy Ŝowa Góra, śydowska, Spalona). Utwory kredowe i trzeciorz ędowe podło Ŝa s ą silnie sp ękane w kierunku poziomym i pionowym. Są to sp ękania ciosowe, regularne i wyra źne w opoce, nieregularne w marglach i wapieniach trzeciorz ędowych. Na Roztoczu Środkowym mamy do czynienia systemem szczelin o kierunkach NW-SE oraz NE-SW. Do kierunków sp ęka ń skał kredowych nawi ązuj ą główne formy morfologiczne Roztocza: kraw ędzie i doliny. Silniejsze zaburzenia w uło Ŝeniu wykazuj ą utwory kredowe i trzeciorz ędowe jedynie w strefie kraw ędziowej mi ędzy Nowinami i Paarami. Skały kredowe tej strefy zapadaj ą ku SW wzdłu Ŝ fleksur i uskoków. W zwi ązku tym na Równinie Biłgorajskiej w okolicach Su śca na powierzchni nie wyst ępuj ą gezy i margle. Na utworach kredowych i trzeciorz ędowych Roztocza zalegaj ą ró Ŝnej mi ąŜ szo ści utwory czwartorz ędowe. Najstarsze osady plejstoce ńskie wykształcone s ą w postaci Ŝwirów i głazów eratycznych, które s ą szcz ątkami utworów morenowych okresu zlodowacenia krakowskiego Wyst ępuj ą one sporadycznie w strefie przy krawędziowej na północny wschód od Su śca, na północ od Paar oraz na północ od Majdanu Sopockiego i wschód od Grabowicy. Wśród młodszych utworów przewa Ŝaj ą piaski, zalegaj ące w dolnych cz ęś ciach zboczy i w dnach dolin, o mi ąŜ szo ści dochodz ącej do 20m i wi ęcej. Piaski te do ść cz ęsto przewarstwiaj ą si ę Ŝwirami i okruchami miejscowych margli kredowych i skał trzeciorzędowych. Holoce ńskie utwory wyst ępuj ą głównie w dnach dolin rzecznych. S ą to piaski humusowe, mady piaszczyste i gliniaste oraz torfy. Osady holoce ńskie osi ągaj ą mi ąŜ szo ść kilku metrów. Budowa geologiczna warunkuje wyst ępowanie kopalin i mo Ŝliwo ści ich gospodarczego wykorzystania.

52

Rys. 8 Podział fizjograficzny gminy Susiec

7.1.1 Charakterystyka kopalin. Gezy i gezy piaszczyste (mastrycht) wyst ępuj ące w pasie wierzchowin roztocza ńskich (Wioska-Zagóra-Kunki-Grabowica-Łosiniec-Paary-Kocudza) Dominuj ący typ litologiczno-surowcowy utworów kredowych w tym rejonie stanowi ą gezy i gezy piaszczyste (mastrycht). Jest to kopalina wapienno-krzemionkowa o spoiwie ilasto-węglanowo-krzemionkowym. W przestrzennym układzie złoŜowym -drobno i średnioławicowa. Własno ści cech fizyko-mechanicznych wykazuj ą: wytrzymało ść na ściskanie -rzędu 12 MPA (po nasyceniu wod ą ok.25% mniejsz ą, a po zamro Ŝeniu -ok. 50%), porowato ść 40-47%, nasi ąkliwo ść wag.24-39%,Ci ęŜ ar obj.ca 2, 4 Mg/m3. Skład chemiczny zdominowany udziałem SiO2 do 70%, CaO 15-30%, Al2O3 2, 5-7, 0 %, Fc203 1, 0-3, 5%, MgO 0,8-1,5 %. Kopalina ma zastosowanie: do produkcji kamienia łamanego do budowli gospodarczych, modernizacji dróg gminnych oraz jako surowiec schudzaj ący w procesie produkcji cementu.

53

Wapienie trzeciorz ędowe - w strefie kraw ędziowej Roztocza Środkowego w pasie Nowiny -Oseredek. Wapienie trzeciorz ędowe (torton) rozpoznane w obszarze zło Ŝowym Nowiny charakteryzuj ą si ę zró Ŝnicowanym profilem litologiczno-surowcowym, wykształcone, jako wapienie detrytyczne, litotamniowe zwi ęzłe o wytrzymało ści na ściskanie 550 -750 Kg/cm2, porowato ści 4, 2-9, 7 %, nasi ąkliwo ści 1, 4-2, 8 %, ścieralno ści w bębnie Derala 6, 6-10, 0%, na tarczy Bohmego 0, 1-0, 2 cm, o ci ęŜ arze obj ęto ściowym 2, 43-2, 57 Mg/m³. Zakres zastosowania: kamie ń łamany budowlany, drogowy, produkcja kruszywa łamanego. Współwyst ępuj ące w dolnych profilach zło Ŝowych wapienie słabo zwi ęzłe o wytrzymało ści ca 40-100 Kg/cm3, porowato ści -32% i nasi ąkliwo ści 13, 8%, o ci ęŜ arze obj.1, 80 Mg/m³ dla celów budowlanych i drogowych nie przedstawiaj ą Ŝadnej warto ści. Piaskowce trzeciorz ędowe w strefie kraw ędziowej Roztocza Środkowego w pasie Nowiny-Oseredek. Piaskowce trzeciorz ędowe (torton) wst ępnie rozpoznane w najwy Ŝszych partiach wzniesie ń wychodni w rejonie Nowiny charakteryzuj ą si ę do ść du Ŝą zwi ęzło ści ą, cz ęsto o teksturze zbitej. Ich wytrzymało ść na ściskanie waha si ę w granicach 68-80 MPa, nasi ąkliwo ść wag. 1,2-2,2%, ścieralno ść w bębnie Devala 3,7-6,0%, współczynnik rozmi ękania 0,45-0,78% Du Ŝy współczynnik rozmi ękania powoduje w warunkach zawodnionych spadek wytrzymało ści nawet do 50 %. Zakres zastosowania: kamie ń łamany budowlany, drogowy (niedozowany do budów hydrotechnicznych) kamie ń do produkcji kruszyw łamanych. Piaski deluwialne - w pasie wierzchowinowym Łosiniec -Maziły Piaski deluwialne tu wyst ępuj ące tu wyst ępuj ące cechuje drobnoziarnisto ść , udział grupy frakcji ziaren do 0, 25 mm-ca 42-60%, przy zawarto ści pyłów mineralnych 3,5-12,5%. Zakres zastosowania-podrz ędne technologie robót gospodarczych. Piaski rzeczne . Piaski rzeczne tworz ące terasy nad zalewowe form dolinnych, wykształcone s ą reguły, jako piaski drobno i średnioziarniste . Udział grup frakcji ziaren waha si ę w szerokich granicach: do 0, 125mm od 8, 0-17, 5%, 0, 125-0, 25mm od18,0-41,9%.a 0, 25-1,00 mm od 39,0-70,0 % i powy Ŝej 1mm od 4 do 12 %, przy udziale pyłów mineralnych od 2,0-3,5%. Zakres zastosowania: piaski budowlane drogowe. Piaski eoliczne. Piaski eoliczne (w formach wydmowych) są piaskami kwarcowymi o zawarto ści SiO2 od 85 do 95%.Udział grup frakcji ziaren do 0, 125mm od 4, 5 do 13, 5%, od O, 125 -0,25mm od 15 do 42% oraz od 0, 25 -1, 0mm od 40-75%, przy zawarto ści pyłów mineralnych od 1, 5 do 2,5 %.Ich współczynnik ró Ŝnoziarnisto ści waha si ę w granicach od 1, 9 do 2,8. Zakres zastosowania -piaski budowlane i drogowe, piaski do budów technicznych (nasypów, zapór hydrotechnicznych, piaski do produkcji cegły wapienno-piaskowej i betonów komórkowy. Kopaliny wyst ępuj ące na terenie gminy Susiec, z wyj ątkiem trzeciorz ędowych wapieni zwi ęzłych i średniozwi ęzłych rejonu Oseredek – Nowiny - Hamernia zaliczane s ą do pospolitych, natomiast wapienie trzeciorz ędowe do złó Ŝ podstawowych (klasy 2b- rzadkich). Dalsza eksploatacja wapieni trzeciorz ędowych np. Krzy Ŝowa Góra w zasadniczy sposób naruszy walory krajobrazowe pasma wzgórz zewn ętrznej kraw ędzi Roztocza

54

Środkowego - unikatowego fragmentu granicy geologicznej uwidoczniaj ącej si ę w fizjografii terenu.

7.1.2 Udokumentowane i wst ępnie rozpoznane zasoby surowców mineralnych: Perspektywiczne obszary zło Ŝowe zostały wst ępnie rozpoznane pod wzgl ędem ilo ści i jako ści surowca i ustalono dla nich zasoby szacunkowe. Podj ęcie eksploatacji wymaga udokumentowania zło Ŝa i uzyskania koncesji na eksploatacj ę. Zło Ŝa udokumentowane posiadaj ą ustalone i zarejestrowane zasoby, cz ęsto w obr ębie obszaru perspektywicznego. Są lub mog ą by ć eksploatowane pod warunkiem uzyskania koncesji na eksploatacj ę. Zło Ŝa udokumentowane i perspektywiczne były w przeszło ści eksploatowane, cz ęsto pomini ęciem trybu koncesyjnego i w sposób dewastacyjny. Eksploatacja prowadzona była równie Ŝ w innych miejscach nagromadzenia surowców mineralnych. Pozostało ści ą s ą wyrobiska reguły niezrekultywowane i za śmiecone. Zło Ŝe piasków drobnoziarnistych "Zawadki " usytuowane we wschodniej cz ęś ci gminy na gruntach ornych wsi Zawadki, na południe od zachodniej zabudowy wsi, po południowej stronie drogi Zawadki- Kunki. Morfogenetycznie obszar zło Ŝowy zwi ązany jest akumulacj ą rzeczn ą, doliny Olszanki, tworz ąc gł ębokie zasypanie lokalnego obni Ŝenia wyerodowanego w podło Ŝu margli i opok kredowych. Powierzchnia bilansowa wynosi 78, 3 ha, zasoby zarejestrowane -2.248,2 tys. ton, (zło Ŝe aktualnie eksploatowane.) Zło Ŝe piasków średnio i drobnoziarnistych "Wólka Husi ńska " usytuowane jest w północno środkowej cz ęś ci gminy na gruntach wsi Podrusów i Ciotusza Stara, bezpo średnio od strony północnej graniczy ze zwart ą zabudow ą wsi. Morfogenetycznie obszar zło Ŝowy zwi ązany jest zespołem rozległych wydm podłu Ŝnych i poprzecznych piasków eolicznych, rozwini ętych na akumulacyjnej powierzchni piasków rzecznych. UŜytkowa mi ąŜ szo ści wynosi 6, 0 m, zasoby szacunkowe 1600tys. m3. (Liczne doły i podkopy w skarpach wydmowych). Zło Ŝe piasków średnio i drobnoziarnistych „Nowiny-Hamernia" usytuowane jest w północno-zachodnich granicach gminy na terenie lasu, bezpo średnio graniczy od strony północnej ze zwarta zabudow ą wsi Nowiny, po zachodniej stronie kolei PKP odcinek Susiec - Nowiny-Józefów. Morfogenetycznie obszar zło Ŝowy zwi ązany jest zespołem wym. podłu Ŝnych piasków eolicznych, rozwini ętych na powierzchni zasypania piasków akumulacji rzecznej. Powierzchnia perspektywiczna wynosi 1800 tys.m2, mi ąŜ szo ść u Ŝytkowa serii surowcowej 6m, zasoby szacunkowe 10800m3. Udokumentowane zło Ŝe znajduje si ę w zachodniej cz ęś ci obszaru perspektywicznego na gruntach le śnych wsi Nowiny. Zasoby zarejestrowane -1.362,6 tys. ton (zło Ŝe rezerwowe). Zło Ŝe wapieni litotamniowych, detrytycznych, piaszczystych i piaskowców „Nowiny" usytuowane w środkowo-północnej cz ęś ci gminy, na gruntach wsi Nowiny i Oseredek. Morfogenetycznie obszar zło Ŝowy tworz ą wychodnie w ęglanowych utworów tortonu, wykształcone, jako wapienie detrytyczne zbite, piaszczyste. Perspektywiczna powierzchnia zło Ŝowa wynosi 2300 tys.m2, a u Ŝytkowa mi ąŜ szo ść serii surowcowej -30 m. Zasoby szacunkowe wynosz ą 69000 tys.m3. Obszar perspektywiczny cz ęś ciowo rozpoznany w południowych granicach. Udokumentowane zło Ŝe wapieni litotamniowych "Nowiny" usytuowane jest po NE stronie drogi Oseredek-Nowiny, na SSE skłonie Krzy Ŝowej Góry.

55

Zasoby zarejestrowane 676 tys. ton. Zło Ŝe znajduje si ę w obszarze Parku Krajobrazowego Puszczy Solskiej i nie jest obecnie eksploatowane.

7.1.3 Wydzielenia zło Ŝowe -istniej ące wyrobiska. Wydzielenie zło Ŝowe Ciotusza Stara (piaski) -wyrobisko usytuowane na gruntach wsi Ciotusza Stara, bezpo średnio granicz ące jej północn ą zwart ą zabudow ą. Odkrywka dł. 140 m, wys. 2-3m, pow.350 m², wielko ść wyrobiska 0, 84 ha., zasoby szacunkowe 300 tys. ton. Wyrobisko wgł ębne tworz ące zespół dołów i zabierek wydobywczych. Zło Ŝe stanowi własno ść Pa ństwa i jest wyeksploatowane w 10%. Mo Ŝliwo ść powi ększenia zasobów zło Ŝa w kierunku północnym i północno-zachodnim. Wyrobisko jest silnie zanieczyszczone odpadami komunalnymi. Wydzielenie Ciotusza Stara (piaski) - wyrobisko usytuowane na gruntach wsi Ciotusza Stara, granicz ące jej południowo-zachodni ą zabudow ą. Odkrywka dł. 70 m, wys.3m, o pow.210 m². Wielko ść wyrobiska 0, 26 ha. Wyrobisko stokowo-wgł ębne., brak mo Ŝliwo ści powi ększenia (zabudowa, droga). Własno ść rolników. Wydzielenie Majdan Sopocki II (piaski)- wyrobisko na gruntach wsi Majdan Sopocki, bezpo średnio przylegaj ące do jej północno-wschodniej zabudowy. Odkrywka dł.110 m, wys.5, 0 m, powierzchnia 500m². Wielko ść wyrobiska 0, 40 ha. Wyrobisko stokowe. Zasoby szacunkowe 350 tys. ton. Zło Ŝe wyeksploatowane w 10 %. Istnieje mo Ŝliwo ść powi ększenia pola zło Ŝowego w kierunku wschodnim. Własno ść Pa ństwa. Wydzielenie Podrusów (piaski) -wyrobisko usytuowane jest na gruntach wsi Podrusów, granicz ąc jej zabudow ą i drog ą Ciotusza Stara -Majdan Sopocki II. Odkrywka dł. 26 m, wys.1, 8 m, powierzchnia 48 m. Wielko ść wyrobiska 0, 03 ha. Wyrobisko stokowo -wgł ębne tworz ą zespoły ukopów. Własno ść Pa ństwa. Brak mo Ŝliwo ści powi ększenia zasobów . Wydzielenie Majdan Sopocki II (piaski) -wyrobisko na gruntach wsi Majdan Sopocki II, w jej środkowo-zachodniej zabudowie. Odkrywka o dł. 32m wys. 3, 0 m, pow. 96 m2. Powierzchnia wyrobiska 0, 06 ha. Wyrobisko stokowe. Brak mo Ŝliwo ści powi ększenia. Wydzielenie Kunki (piaski) usytuowane na gruntach wsi Kunki, granicz ąc jej wschodni ą zabudow ą. Wyrobisko ma charakter owalny. Fronty robót w formie zabierek. Brak mo Ŝliwo ści powi ększenia ze wzgl ędu na zabudow ę i grunty le śne. Własno ść Pa ństwa. Wydzielenie Zawadki (piaski)- usytuowane na gruntach wsi Zawadki, około 100 m na zachód od jej zabudowy. Wyrobisko stokowe, ma charakter odosobnionych zabierek roboczych w skarpie. Brak mo Ŝliwo ści powi ększenia ze wzgl ędu na drog ę i las. Własno ść PPL. Wydzielenie Zawadki (piaski)- usytuowane na gruntach wsi Zawadki, granicz ąc jej zachodni ą zabudow ą. Wła ścicielem są Lubelskie Kopalnie Surowców Mineralnych. Odkrywka o dł.90m i wys.11 m, powierzchnia 990 m2. Wielko ść wyrobiska 0, 18 ha. Wyrobisko stokowo-wgł ębne. Wydzielenie Kniazie (piaski)-usytuowane na gruntach wsi Kniazie, granicz ąc jej północno-zachodni ą zabudow ą. Odkrywka o pow. 260 m 2 ma dł.60 m i wysoko ść 3-5 m. Wyrobisko ma charakter stokowo-wgł ębny i powierzchni ę 0, 24 ha. Własno ść PPL. Wydzielenie Łosiniec (piaski) -wyrobisko usytuowane jest na gruntach wsi Łosiniec - Mała Wólka, granicz ąc jej zabudow ą. Wyrobisko ma charakter stokowy o owalnych zarysach

56 o promieniu 35m i wysoko ści skarp 3-8 m. Wyeksploatowane w 95 %.Brak mo Ŝliwo ści powi ększenia ze względu na zabudow ę -rekultywacja. Własno ść prywatna. Wydzielenie Susiec (piaski) usytuowane w południowej cz ęś ci zabudowy Su śca. Odkrywka o pow. 78 m2 ma dł. 30 m i wysoko ść 2, 6 m. Wyrobisko ma charakter stokowo- wgł ębny o pow.0, 06 ha. Brak mo Ŝliwo ści powi ększenia ze wzgl ędu na zabudow ę. Własno ść prywatna. Wydzielenie Susiec (piaski) -wyrobisko usytuowane w granicach zachodnich zabudowy Su śca. Odkrywka o pow. 230m2 ma dł.46 m i wysoko ść osd. 2-7 m, średnio 5m. Wyrobisko ma charakter stokowy i pow.0, 07 ha. Brak mo Ŝliwo ści powi ększenia ze wzgl ędu na zabudow ę. Własno ść prywatna. Wydzielenie Oseredek (piaski ) -wyrobisko usytuowane jest na gruntach wsi Oseredek, granicz ąc jej zachodni ą zabudow ą. Odkrywka o pow.180 m2 ma dł.60 m i wysoko ść 3m.Wyrobisko ma charakter stokowo-wgł ębny i pow.0, 24 ha. Brak mo Ŝliwo ści powi ększenia ze wzgl ędu na zabudow ę i las. Własno ść prywatna. Wydzielenie Nowiny (wapienie litotamniowo-detrytyczne) -wyrobisko usytuowane jest na gruntach wsi Nowiny-Oseredek, ok.1, 2 km na zachód od Oseredka. Odkrywka o pow.4800 m2 ma dł.240m i wysoko ść 20 m. Wyrobisko o pow.3, 9 ha ma charakter wgł ębny. Zasoby udokumentowane 382, 1 t na pow. 25 ha. Istnieje mo Ŝliwo ść powi ększenia zasobów zło Ŝa. Własno ść Pa ństwa. Wydzielenie Nowiny (piaski) -wyrobisko usytuowane jest na gruntach wsi Nowiny ok.150 m na N od jej zabudowy w cz ęś ci środkowej. Odkrywka o pow.270m2 ma dł.68 m i wysoko ść 3-5 m. Wyrobisko ma charakter stokowy, pow. o 24 ha. Brak mo Ŝliwo ści powi ększenia -las. Wydzielenie Hamernia (wapienie litotamniowe - detrytyczne) -wyrobisko na gruntach wsi Hamernia ok. 600 m na południowy-zachód od jej zabudowy. Odkrywka o pow. 800 m2 ma dł.100 m i wys. 8 m. Wyrobisko ma charakter stokowy, pow.0, 1 ha. Istnieje mo Ŝliwo ść powi ększenia. Własno ść PPL. Wyrobiska w Podrusowie, w Majdan Sopockim II, w Kunkach, w Zawadkach, Łosi ńcu, Su ścu, Oseredku i Nowinach powinny by ć zrekultywowane, natomiast ściany kamieniołomów wapieni litotamniowych na gruntach wsi Hamernia i Nowiny powinny zosta ć obj ęte ochron ą w formie rezerwatów geologicznych lub stanowisk dokumentacyjnych. Ograniczenia w eksploatacji kopalin wynikaj ą przepisów o utworzeniu parków krajobrazowych i rezerwatów przyrody. Eksploatowane mog ą by ć wył ącznie zło Ŝa poło Ŝone poza obszarem rezerwatów i parków krajobrazowych, w pasie otulin pomi ędzy parkami, pod warunkiem, Ŝe eksploatacja nie będzie negatywnie wpływa ć na chronione ekosystemy.

7.2 RZE ŹBA. Zró Ŝnicowanie geologiczne obszaru gminy doprowadziło do wykształcenia si ę ró Ŝnych typów rze źby. Równin ę Biłgorajsk ą charakteryzuje prostota, a nawet prymitywizm urze źbienia. Charakterystycznymi formami tego obszaru s ą wydmy. Wydmy te maj ą stosunkowo du Ŝe rozmiary-najwi ększe formy osi ągaj ą wysoko ść do 20 m i 2-3 km długo ści. Są one wyra źne łukowate-paraboliczne, o stromym stoku zewn ętrznym i łagodnym wewn ętrznym.

57

Najwi ększe skupiska tego typu wydm znajduj ą si ę w kierunku południowo-zachodnim od Wzgórz Nowi ńskich, na południe od Oseredka oraz na zachód od Hamerni. Formy mniejsze maj ą charakter wydm poprzecznych i podłu Ŝnych do kierunku tworz ących je wiatrów i wyst ępuj ą głównie w dolinach rzecznych. W misach deflacyjnych oraz w miejscach nierównomiernej akumulacji piasku rozwin ęły si ę bagna i torfowiska. Gromadz ą one wody, sącz ące si ę prze piaszczysta pokryw ę a Ŝ ze stoków Roztocza. W okresie wiosny i bardziej wilgotnego lata s ą trudno dost ępne. Jednak nale Ŝy zaznaczy ć, Ŝe w ostatnich latach zmniejszaj ą one swoja powierzchni ę. Wody wypływaj ące z bagnisk daj ą pocz ątek małym potokom np. Studzienica wypływaj ąca bagniska na południowy zachód od Oseredka. Doliny rzek na odcinku Równiny Biłgorajskiej maj ą w profilu poprzecznym tylko dwa zasadnicze elementy: dno i zbocze. Brak jest teras nad zalewowych i erozyjnych poziomów zboczowych. W miar ę oddalania si ę od kraw ędzi Roztocza doliny rzeczne rozszerzaj ą si ę i maleje ich gł ęboko ść . Przykładem jest dolina Tanwi i Sopotu. Doliny tych samych rzek na odcinku roztockim są w ąskie, gł ęboko wci ęte, o stromych zboczach, osi ągaj ących wysoko ść kilkudziesi ęciu metrów i maja one wyra źne wykształcony system teras. Na szczególn ą uwag ę zasługuj ą przełomy Tanwi i Sopotu przez kraw ędź Roztocza. Ich geneza zwi ązana jest ze wzmo Ŝeniem erozji, wywołanym ruchami tektonicznymi w trzeciorz ędzie. Utwory kredowe i trzeciorz ędowe zapadaj ą uskokami pod pokryw ę akumulacyjn ą Kotliny Sandomierskiej. W dnach dolin zostały one odpreparowane i tworz ą niewysokie progi, prze okoliczn ą ludno ść zwane "szumami" lub "szypotami". Na Tanwi jest ich ł ącznie 47, maj ą one kierunek południowo - roztocki, najbardziej zbli Ŝony do południkowego. Azymuty omawianych progów wynosz ą 140 - 160 stopni. Załomy przebiegaj ą prawie prostolinijnie, równolegle do siebie. Tak ą sam ą genez ę maj ą progi na Jeleniu, dopływie Tanwi oraz górna seria progów na Sopocie. Powstały one na zalegaj ących nieomal poziomo ławicach wapieni kresowych o do ść jednolitym wykształceniu. Natomiast zasadniczo ró Ŝni si ę od wy Ŝej omówionych progów, druga od góry ich seria na Sopocie. Na dnie Sopotu ukazuj ą si ę tutaj ławice twardych wapieni i piaskowców trzeciorz ędowych. Są one bardzo silnie postrz ępione prze wod ę. Nie mo Ŝna si ę dopatrzy ć w ich uło Ŝeniu Ŝadnej regularno ści, poniewa Ŝ wytworzyły si ę na skałach o ró Ŝnym składzie i twardo ści. Erozja doprowadziła do silnego zniszczenia miejsc mniej odpornych i obecny układ jest tak chaotyczny, Ŝe nie mo Ŝliwe jest ustalenie liczby progów. Na Roztoczu Środkowym, oprócz dolin rzecznych, wyst ępuje g ęsta sie ć suchych dolin nieckowatych, rozcinaj ących stoki. Liczne s ą równie Ŝ młode rozci ęcia erozyjne-wąwozy, jednak Ŝe na terenie gminy Susiec spotykane s ą one rzadko. Najbardziej charakterystycznym rysem rze źby roztockiej cz ęś ci gminy s ą rozległe płaty wierzchowinowe, wyst ępuj ące w dwu poziomach: wy Ŝszym - od 340do 350m n.p.m. i ni Ŝszym -od 310 do 320 m n.p.m. Najrozleglejszy płat tego poziomu wyst ępuje pomi ędzy Sopotem a Potokiem Łosinieckim. Poziom wy Ŝszy znajduje si ę we centralnej cz ęś ci wału Roztocza i zajmuje mniejsze powierzchnie. Do niego przynale Ŝą wierzchowiny poło Ŝone w północnowschodniej cz ęś ci gminy, w pobli Ŝu wsi Łasochy, Łuszczacz, Ró Ŝa i Wioska. Wierzchowiny te maj ą wygl ąd rozległych, monotonnych równin, ponad które wznosz ą si ę jedynie osta ńce. Rozpatruj ąc rze źbę obszaru obj ętego granicami gminy Susiec, nale Ŝy stwierdzi ć, Ŝe jest ona monotonna na terenie Kotliny Sandomierskiej, natomiast bardzo Ŝywa -charakteryzuj ąca

58 si ę ró Ŝnorodno ści ą form na terenie Roztocza. Sprawia to, Ŝe cz ęść roztocza ńska gminy jest atrakcyjniejsza krajobrazowo. Są to równie Ŝ tereny atrakcyjne dla osadnictwa i rolnictwa, wra Ŝliwe jednak na erozj ę.

7.3 GLEBY. Gleby na obszarze gminy Susiec s ą zró Ŝnicowane, analogicznie do budowy geologicznej i pozostałych komponentów środowiska przyrodniczego. W cz ęści południowo-zachodniej gminy, a wi ęc na obszarze Kotliny Sandomierskiej, przewa Ŝaj ą gleby bielicowe lu źne wytworzone piasków akumulacyjnych. Są to najcz ęś ciej gleby darniowo-bielicowe, silnie zakwaszone (ph 4-5, 5), o próchnicy butwinowej. Proces bielicowania jest na ogół daleko posuni ęty. Gleby te s ą w gł ębi oglejone, na powierzchni zatorfione. Przy płytko stagnuj ącej wodzie gruntowej wykształciły si ę gleby bagienne. Na południe od Nowin i na Wale Huty Ró Ŝanieckiej wyst ępuj ą gleby bielicowe słabogliniaste. Woda gruntowa wyst ępuje w nich gł ębiej. Są to równie Ŝ gleby kwa śne (ph 4-4, 7), jednak Ŝyźniejsze od poprzednich. Na roztockim obszarze gminy zdecydowanie przewa Ŝaj ą gleby brunatne, wytworzone z gez formacji kredowej. Kredy tego typu pokrywaj ą wierzchowiny. Są to tzw. "rzekome rędziny", cechuj ące si ę brakiem w ęglanu wapnia. W dolinach rzecznych wyst ępuj ą gleby bielicowe lu źne, jedynie w okolicy Grabowicy wyst ępuje płat gleb bielicowych słabo gliniastych. W dolinie górnego Sopotu i Potoku Łosinieckiego wytworzyły si ę gleby mułowo- bagienne.

7.3.1 Klasyfikacja bonitacyjna gleb. Na terenie gminy Susiec nie wyst ępuj ą gleby I i II klasy bonitacyjnej. Gleby III klasy zajmuj ą jedynie 4,7 % gruntów ornych oraz 1, 2 % u Ŝytków zielonych. Zdecydowanie dominuj ą gleby IV klasy bonitacyjnej obejmuj ące 67, 7 % gruntów ornych oraz 12, 8 % uŜytków zielonych. Gleby chronione obejmuj ą 66, 5 % u Ŝytków rolnych gminy, w tym 72,4 % gruntów ornych (Klasa III-IV) oraz 14, 0% u Ŝytków zielonych. Wi ększo ść obszaru pokrytego glebami bielicowymi niskich klas bonitacyjnych zajmuj ą lasy. Porastaj ą one 53 % powierzchni gminy. Grunty orne stanowi ą jedynie 37,1 % obszaru gminy i znajduj ą si ę w przewa Ŝaj ącej wi ększo ści (65, 7%) na glebach niskiej, jako ści tzn. IV, V, VI klasy bonitacyjnej w obr ębie wierzchowin roztocza ńskich. Centrum wierzchowin zajmuj ą grunty IV klas. Otaczaj ą je grunty V klasy, a nast ępnie na granicy lasem znajduj ą si ę grunty VI klasy. Grunty III klasy bonitacyjnej znajduj ą si ę jedynie na niewielkich powierzchniach w pasie wierzchowinowym Nowiny-Oseredek, na północ od Oseredka, na północ od zachodniej zabudowy Majdanu Sopockiego, na południe od Ciotuszy Starej oraz na południe od Su śca -Zagóra. Łąki, pastwiska i pozostałe grunty zajmuj ą zaledwie 0,9%. Łąki wyst ępuj ą głównie w dolinach rzek na gruntach IV i V klasy, jedynie mały fragment ł ąk w dolinie Sopotu znajduje si ę na gruntach III klasy. Pastwiska zlokalizowane s ą na gruntach VI klasy.

7.3.2 Kompleksy rolniczej przydatno ści gleb oraz trwałych u Ŝytków zielonych. Kompleksy rolniczej przydatno ści gleb s ą odpowiednikiem siedlisk le śnych i okre ślaj ą mo Ŝliwo ści racjonalnego u Ŝytkowania gospodarczego gleb. Na glebach brunatnych

59 wykształciły si ę kompleksy: Ŝytni bardzo dobry (pszenno-Ŝytni), Ŝytni dobry oraz pszenny wadliwy. Na glebach bielicowych: kompleks Ŝytni bardzo dobry, natomiast na pseudobielicowych; kompleks pszenny wadliwy, kompleks Ŝytni dobry oraz kompleks zbo Ŝowo-pastewny. Na glebach piaskowych ró Ŝnych typów genetycznych: kompleks Ŝytni słaby i kompleks Ŝytni bardzo słaby. W gminie Susiec kompleksy pszenne b. dobry i dobry nie wyst ępuj ą, kompleks pszenny wadliwy zajmuje jedynie 12, 2 % u Ŝytków rolnych. Zdecydowanie dominuj ą kompleksy Ŝytnie obejmuj ące 86, 5 % u Ŝytków rolnych, w tym Ŝytni słaby stanowi aŜ 41, 4%. Kompleksy zbo Ŝowo pastewne mocny i słaby obejmuj ą jedynie 1, 3 % u Ŝytków rolnych. UŜytki zielone zaliczane s ą do dwóch kompleksów: średnich (13, 9 %) oraz słabych i bardzo słabych (86,1 %).

7.4 WODY Gmina Susiec poło Ŝona jest w obr ębie dwóch regionów hydrograficznych (Wilgat 1975r): Region Wy Ŝyna Lubelska i Roztocze, subregion Roztocze obejmuje północno -wschodni ą cz ęść gminy zaliczan ą do Roztocza Środkowego, Region Kotlina Sandomierska obejmuj ący południowo -zachodni obszar gminy zaliczany do Równiny Biłgorajskiej

7.4.1 Wody podziemne, charakterystyka poziomów wodono śnych.

7.4.1.1 Kredowy poziom wodono śny Niecki Lubelskiej.

Wody podziemne w utworach górnej kredy maj ą charakter szczelinowy Wyst ępuj ą one w sp ękanych marglach, wapieniach i opokach. Przepływ wody odbywa si ę szczelinami, których wielko ść i dro Ŝno ść jest ró Ŝna w zale Ŝno ści od litologicznego typu skał i genezy szczelin. Maksymalna strefa zawodnienia, ta, która ma znaczenie dla eksploatacji wód podziemnych posiada mi ąŜ szo ść od 100 do 150 m. Dolna granica kr ąŜ enia wód w skałach kredowych oceniana jest na 200-300 m. a w strefach dyslokacji nieci ągłych rozcinaj ących do ró Ŝnych gł ęboko ści skały w ęglanowe mo Ŝliwy jest zasi ęg kr ąŜ enia na 200-300 m. Na du Ŝych gł ęboko ściach na wskutek ci śnienia górotworu szczeliny ulegaj ą zacie śnieniu i utwory górno kredowe mo Ŝna traktowa ć, jako bezwodne. Najwi ększe dopływy s ą obserwowane w przedziale 30,0 - 70,0 m i takie gł ęboko ści maj ą w wi ększo ści studnie wiercone tego rejonu. Wody kredowe posiadaj ą swobodne lustro wody. Statyczne lustro wód kredowych wyst ępuje na bardzo zró Ŝnicowanych wysoko ściach. W dolinach rzecznych stwierdza si ę je ju Ŝ na gł ęboko ści kilku m p.p.t., natomiast na wysoczyznach nawet na gł ęboko ści prawie 100 m. Głównym źródłem alimentacji tego poziomu jest infiltracja opadów atmosferycznych przez cienk ą warstw ę utworów czwartorz ędowych lub bezpo średnio w utwory kredowe. Rejon Roztocza, z racji dobrych warunków infiltracyjnych i najwy Ŝszej sumy opadów stanowi główny obszar alimentacji dla całej Niecki Lubelskiej (GZWP Nr 406, GZWP Nr 407) . Przepływ wód kredowych odbywa si ę generalnie z południa (Roztocze) ku północy. Na obszarze Roztocza lustro wody wyst ępuje na rz ędnej 300,0-320, o m.n.p.m., w rejonie Zamo ścia na rz ędnej 200,0- 210,0 m n.p.m., a w północnej cz ęś ci Wy Ŝyny Lubelskiej na około 180,0 m n.p.m. Kredowy poziom wodono śny jest drenowany prze źródła, cz ęsto o du Ŝej wydajno ści lub prze ukryty drena Ŝ korytowy. Lokaln ą baz ę drena Ŝu stanowi

60 dolina Tanwi. Wody pi ętra kredowego s ą nara Ŝone na antropopresj ę. Zanieczyszczenia bakteriologiczne i chemiczne powierzchni terenu, po przej ściu prze stref ę aeracji i osi ągni ęciu powierzchni lustra wody, wykorzystuj ąc skomplikowany i trudny do rozpoznania system szczelin, mog ą migrowa ć na znaczne odległo ści.

7.4.1.2 Trzeciorz ędowy poziom wodono śny Roztocza i jego strefy kraw ędziowej.

Poziom ten wyst ępuje głównie wzdłu Ŝ południowej kraw ędzi Roztocza w pasie o szeroko ści kilku kilometrów. Warstw ą wodono śną s ą utwory tortonu wykształcone w postaci wapieni litotamniowych i detrytycznych, piaskowców wapnistych i piasków. Jest to kompleks o mi ąŜ szo ści nawet do 50,0 m. Warunki kr ąŜ enia wody s ą zbli Ŝone do stwierdzonych w skałach kredowych, zatem s ą to wód szczelinowo-warstwowe. Wody trzeciorz ędowe wyst ępuj ą na gł ęboko ści od kilku do kilkunastu m p.p.t. i nie s ą przykryte pakietem izoluj ącym. Cz ęsto s ą w bezpo średnim kontakcie hydraulicznym wyst ępuj ącymi wy Ŝej zawodnionymi piaskami czwartorz ędowymi. Zasilanie tego poziomu odbywa si ę poprze infiltracj ę wód opadowych oraz prze dopływ wód pi ętra kredowego. Wody podziemne tego poziomu spływaj ą Roztocza i Wy Ŝyny Lubelskiej w kierunku południowym. W strefie tektonicznej oddzielaj ącej zapadlisko przedkarpackie od obszaru wy Ŝynnego nast ępuje podziemny przepływ w kierunku zachodnim. Cz ęść tych wód, w warunkach du Ŝego naporu hydrostatycznego, przes ącza si ę przez bardziej zapiaszczone strefy iłów krakowieckich i wydobywa na powierzchni ę terenu w Kotlinie Sandomierskiej w strefie przylegaj ącej do obszaru wy Ŝynnego.

7.4.1.3 Trzeciorz ędowy poziom wodono śny Zapadliska Przedkarpackiego.

W obr ębie fizjograficznego regionu Równiny Biłgorajskiej, baz ę intensywnego kr ąŜ enia wód stanowi gruba seria iłów krakowieckich. Pokrywa ona płaszczem o zró Ŝnicowanej mi ąŜ szo ści wapienie trzeciorz ędowe osadzone na utworach jurajskich. W wapieniach tych istnieje poziom wodono śny o naporowym zwierciadle wody, powi ązany hydraulicznie z wodami kredowymi i trzeciorz ędowymi Roztocza.

7.4.1.4 Czwartorz ędowy poziom wodono śny Niecki Lubelskiej.

Zawodnione utwory czwartorz ędowe wyst ępuj ą w dolinach rzecznych lub lokalnie, niewielkimi płatami na wysoczyznach. Wody tego poziomu wyst ępuj ą na niewielkich gł ęboko ściach - od kilku m p.p.t. Pierwsza czwartorz ędowa warstwa wodono śna ma zwierciadło swobodne, a gł ębsze poło Ŝone pod przykryciem mułków lub iłów rzecznych, lekko napi ęte. Zasilanie poziomu czwartorz ędowego na wierzchowinach odbywa si ę prze infiltracj ę wód opadowych natomiast w dolinach rzecznych prze infiltracj ę wód opadowych oraz dopływ wody przyległych obszarów wierzchowinowych. Dzi ęki temu zasobno ść wodna jest lokalnie znacz ąca. W dolinach rzecznych praktycznie istnieje jeden kredowo- czwartorz ędowy zbiornik wód podziemnych.

7.4.1.5 Czwartorz ędowy poziom wodono śny Zapadliska Przedkarpackiego.

Czwartorz ędowy poziom wodono śny Zapadliska Przedkarpackiego wyst ępuj ący w południowo-zachodniej cz ęś ci gminy Susiec jest mniej zasobny ni Ŝ czwartorz ędowy

61 poziom wodono śny Niecki Lubelskiej. Jest to obszar o bardzo słabym zawodnieniu. W rynnach erozyjnych wyrze źbionych w stropowej serii iłów krakowieckich, wypełnionych osadami piaszczysto-Ŝwirowymi, istniej ą lokalne wody naporowe. Mi ąŜ szo ść poziomu wodono śnego jest uzale Ŝniona od urze źbienia stropu iłów i wykształcenia litologicznego warstw czwartorz ędowych i mo Ŝe dochodzi ć do 30-50 m, natomiast ich szeroko ść jest mała, najcz ęś ciej kilkaset metrów. Warstwy wodono śne przykryte s ą zwykle warstw ą glin, mułków piaszczystych lub piasków pylastych. Najwi ększe zasoby znajduj ą się w pradolinie i dolinie Tanwi. Zwierciadło jest współkształtne powierzchni ą terenu i obni Ŝa si ę w kierunku doliny Tanwi. Gł ęboko ść wyst ępowania zwierciadła wody jest mała, na du Ŝym obszarze poni Ŝej 2m, licznymi strefami stałych lub okresowych podmokło ści. Poziom ten jest zasilany przez infiltracj ę wód opadowych, w strefie kraw ędzi obszaru wy Ŝynnego mo Ŝliwy jest dopływ ze zbiornika kredowo-trzeciorz ędowego. Zasadnicze znaczenie dla zaopatrzenia ludno ści w wod ę ma kredowy poziom wodono śny ujmowany w wi ększo ści studni na terenie gminy. Rz ędna nawierconego zwierciadła kształtuje si ę w Su ścu na wys.256-257 m n.p.m., na wierzchowinie na wys.277 m n.p.m. (Grabowica).Wydajno ść eksploatacyjna studni waha si ę od 3, 5 m3/h (o środek NBP) do 110m3/h (baza PTTK). Tylko pojedyncze studnie czerpi ą trzeciorz ędowej warstwy wodono śnej strefy kraw ędziowej np. Szkoła w Su ścu. Wydajno ść eksploatacyjna tej studni wynosi 9, 8 m3/h, zwierciadło nawiercono w piaskowcu trzeciorz ędowym na gł ęboko ści 15, 30 m tj. na rz ędnej 244, 94 m.n.p.m., zwierciadło ustabilizowało si ę na rz ędnej 247, 86 m n.p.m. Wody czwartorz ędowe ujmowane s ą głównie w studniach kopanych w dolinach rzek i s ą zanieczyszczone antropogenicznie / spływy nawozów i środków chemicznej ochrony ro ślin z pól, spływy komunalne z terenów nieposiadaj ących kanalizacji, przesi ąki z rozszczelnionych szamb itd. Wody kredowe zaliczaj ą si ę do wód wysokiej, jako ści, nieznacznie zanieczyszczonych, o naturalnym chemizmie, odpowiadaj ące jako ściowo wodom do celów pitnych i gospodarczych. W celu zapewnienia wła ściwej ochrony wód podziemnych pod wzgl ędem zarówno ilo ściowym jak i jako ściowym, wydzielono na terenie kraju 180 Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP). Północno-wschodnia cz ęść gminy Susiec poło Ŝona jest w obr ębie GZWP Nr 407-Niecka Lubelska -Chełm -Zamo ść w Obszarze Wysokiej Ochrony. Oznacza to, Ŝe w północno - wschodniej cz ęś ci gminy nie mog ą by ć kontynuowane lub podejmowane działania, które stwarzaj ą zagro Ŝenia dla wód podziemnych, natomiast podmioty prowadz ące działalno ść gospodarcz ą generuj ąca ścieki, odpady lub stwarzaj ące nadzwyczajne zagro Ŝenia dla środowiska w przypadku awarii powinny by ć poddane przegl ądom ekologicznym. Szczególnie niebezpiecze ństwo dla wód podziemnych stwarzaj ą rozszczelnione cysterny paliwami, rozszczelnione szamba, niewła ściwe zrealizowane lub niewła ściwie eksploatowane składowiska odpadów itp. Obszarami bardzo wra Ŝliwymi na zanieczyszczenia s ą wierzchowiny Roztocza, gdzie gleby wykształciły si ę bezpo średnio na silnie sp ękanych utworach kredowych, umo Ŝliwiaj ących szybk ą infiltracj ę w gł ąb zanieczyszcze ń wraz wodami opadowymi. Obszarami szczególnie wra Ŝliwymi na zmiany stosunków wodnych s ą obszary torfowiskowe Puszczy Solskiej oraz torfowiskowe doliny rzek.

62

Zakłócenia stosunków wodnych powoduj ą wielkoobszarowe odwodnienia uŜytków rolnych i lasów oraz realizacja inwestycji liniowych podziemnych na obszarach torfowiskowych.

7.4.2 Źródła. Na terenie gminy Susiec, zwłaszcza w obr ębie jej cz ęś ci roztocza ńskiej maj ą miejsce liczne i obfite wypływy wód podziemnych na powierzchni ę. Łącznie zarejestrowano 19 źródlisk, tego 8 w zlewni Sopotu oraz 11 w zlewni Tanwi. Źródliska maja du Ŝe walory krajobrazowe, przyrodnicze i hydrologiczne. Niektóre nich s ą u Ŝytkowane gospodarczo prze miejscow ą ludno ść . W zlewni górnego Sopotu zinwentaryzowano 23 źródła, tego 8 na obszarze gminy Susiec. Dwa wypływy s ą przykryte wodami zalewu w Majdanie Sopockim. Zdecydowana wi ększo ść źródeł tworzy grupy wypływów. Najpowszechniejsze s ą ró Ŝnej wielko ści źródliska, w których w niszy wyst ępuje najcz ęś ciej kilka wypływów zarówno wstępuj ących jak i zst ępuj ących. Cz ęsto nie mo Ŝna wyró Ŝni ć wypływu głównego. Typowym przykładem jest podzboczowa, amfiteatralna nisza źródliskowa o średnicy 5m w Ciotuszy Nowej. Naliczono w niej kilkana ście wypływów szczelinowych i pulsuj ących. Spotyka si ę te Ŝ przykłady linijnych wypływów np. w Majdanie Sopockim II spod cmentarza tzw. "trupie wody". Źródła wyst ępuj ą przede wszystkim w dolinie Sopotu lub w bocznych dolinkach. Obszary wierzchowinowe i ich zbocza pozbawione są wypływów. Źródła znajduj ące si ę na terenie gminy Susiec drenuj ą tzw. roztocza ński poziom wodono śny. Tylko źródło w Husinach (gm. Krasnobród) zasilane jest lokalnie wyst ępuj ącego, zawieszonego poziomu czwartorz ędowego. Natomiast źródła w II przełomie Sopotu w Hamerni zasilane s ą trzeciorz ędu. Wydajno ść źródeł jest zró Ŝnicowana od 0, 2 l/s do 97, 1 l/s. Źródła poło Ŝone w przełomowych odcinkach Sopotu oraz znajduj ące si ę poza roztocza ńsk ą cz ęś ci ą zlewni to wypływy bardzo małe, przewa Ŝnie o wydajno ści do 1l/s. Natomiast źródła poło Ŝone w górnym biegu to wypływy o du Ŝych wydatkach - powy Ŝej 40l/s. Sumaryczna wydajno ść wszystkich źródeł w zlewni górnego Sopotu w maju 1994 r. wynosiła 374/l/s. o warto ści tej zdecydowały najwi ększe wypływy: w Husinach, Ciotuszy Nowej, Majdanie Sopockim i i II (be źródeł zalanych wodami zbiornika). Łączny ich wydatek o warto ści 348, 9 l/s stanowi 93 % zarejestrowanego wypływu wody podziemnej. Udział wód źródlanych w zasilaniu górnego Sopotu wynosi średnio 66% i jest zró Ŝnicowany: Sopot do Ciotuszy charakteryzuje si ę a Ŝ 98 % udziałem wód źródlanych w odpływie, natomiast Sopot do Hamerni poni Ŝej odcinka przełomowego 56,8%. Źródłami zasługuj ącymi w pierwszej kolejno ści na ochron ę s ą: - zespół wypływów w Majdanie Sopockim, obok starego młyna o wydajno ści 72,6 l/s. w niszy o średnicy 7m stwierdzono 8 wypływów, oprócz tego poza ni ą obserwowane s ą liczne wypływy podzboczowe i przykoryrtowe. Woda źródlana zasila staw. - linia wypływów spod cmentarza w Majdanie Sopockim II, tworz ąca najwi ększe źródlisko w zlewni Sopotu (97, 1 l/s).W dnie w ąwozu na odcinku około 100 m wyst ępuj ą liczne wypływy o zró Ŝnicowanym wydatku od 0, 5-10, 0 l/s. Wąwóz jest do ść stromy i mocno zaro śni ęty. Miejsca wypływów są trudno dost ępne. Źródlisko zbieraj ące wod ę spod cmentarza okre śla si ę, jako tzw. "trupie wody". Wyniki analiz przeprowadzonych w 1994 r. nie odbiegaj ą od innych.

63

W zlewni górnej Tanwi zinwentaryzowano w 1994 r. 44 czynne źródła oraz 7 miejsc, w których według materiałów archiwalnych istniały skoncentrowane wypływy wody, tego 11 na terenie gminy Susiec. Istnieje wyra źna asymetria w rozmieszczeniu źródeł i zró Ŝnicowanie ich wydajno ści. w strefie kraw ędziowej wypływaj ą źródła o małych wydajno ściach. Źródła najobfitsze znajduj ą si ę po prawej stronie zlewni Tanwi, ich sumaryczna wydajno ść daje prawie 70% odpływu źródlanego. Warstw ą wodono śną dla 22 źródeł s ą utwory mastrychtu, dla 14 kredowo-trzeciorz ędowy poziom wodono śny, natomiast dla 8 poziom kredowo- czwartorz ędowy. Wi ększo ść źródeł w zlewni górnej Tanwi zwi ązana jest dolinami rzecznymi, za ś w strefie kraw ędziowej gł ębokimi wąwozami wci ętymi w zrównania wierzchowinowe. Szczególn ą rol ę w zasilaniu górnej Tanwi odgrywaj ą rzeki Potok Łosiniecki i Jele ń. W Potoku Łosinieckim zarejestrowano 6 źródeł zgrupowanych w trójk ącie: Kunki, Podlesina Świdy. Stanowi ą one najwydajniejszy kompleks w roztocza ńskiej cz ęś ci dorzecza Tanwi, daj ący ł ącznie 185 l/s. Obfity dopływ do Tanwi daj ą równie Ŝ 2 źródła zasilaj ące strug ę Jele ń. Łączna ich wydajno ść w sezonie letnim przekraczała 100 l/s /1995 r. Udział wód źródlanych w odpływie górnej Tanwi wynosi 56,7%, natomiast udział wód podziemnych w odpływie Potoku Łosinieckiego w profilu Świdy wynosi 69, 7 %, a Jelenia u uj ścia 53,9%. Sezonowe i wieloletnie zmiany wydajno ści źródeł s ą zwi ązane głównie zasilaniem atmosferycznym i zasobno ści ą wód poziomu kredowego. Ich odzwierciedleniem jest zarówno odpływ rzeczny jak i stany wód podziemnych. Zanik źródeł w strefach dolinnych wynika przede wszystkim przeprowadzonych melioracji dolin rzecznych, którego doprowadziły do zwi ększonego drena Ŝu i obni Ŝenia zwierciadła wód podziemnych. Wody źródlane s ą wodami wodorow ęglanowo-wapniowymi i odpowiadaj ą normom stawianym wodom przeznaczonym do picia. Tab. 10 Źródła na terenie gminy Susiec Lp. Miejscowo ść Wyd. Temp Minera Wys. Poło Ŝenie Warst Sposób Uwagi zlewnia l/s st. C lizacja n.p. morfologiczne wa wypływu mg/l m. wodo no śna 1 Rebizanty 03 9,5 - 246 podzboczowe K szczelinowo uŜytkowane Tanew warstwowe 2 Rebizanty 0,5 9,0 - 246 podzboczowe K szczelinowo- uŜytkowane Tanew warstwowe 3. Rebizanty 0,3 9,3 - 246 podzboczowe K szczelinowo uŜytkowane Tanew warstwowe

4. Rebizanty 0,4 9,0 375 245 podzboczowe K szczelinowo- kilka wypływów na Tanew warstwowe dł.30 m u Ŝytkowane 5. Kunki Tanew 5,0 - 357 296 dolinne K warstwowe podpi ętrzone prze obudow ę betonow ą 6. Zawadki 29,2 8,9 348 290k podzboczowe K szczelinowo kwalifikuje si ę do Tanew warstwowe ochrony pomnikowej 7. Łosiniec 39,2 9,0 367 275 podzboczowe K szczelinowo kwalifikuje si ę do Tanew warstwowe ochrony pomnikowej 8. Świdy Tanew 126, 8,6 372 265 podzboczowe K szczelinowo kwalifikuje si ę do 0 warstwowe ochrony pomnikowej 9. Łosiniec 0,4 - - 285 dolinne K warstwowe podpi ętrzone prze Smreczyna obudow ę Tanew

64

10. Skwarki 54,0 9,4 373 259 podzboczowe K szczelinowo wypływy w stawie, Tanew warstwowe podpi ętrzone tam ą mły ńsk ą pomnik przyrody 11. Susiec Tanew 43,0 9,4 477 263 podzboczowe K szczelinowo odpływ podpietrzony, warstwowe kwalifikuje si ę do ochrony pomnikowej 12. Ciotusza 64,5 8,4 387 288 podzboczowe K szczelinowe wykorzystywane Nowa pulsuj ące gospodarczo Sopot 13. Majdan 72,6 9,0 424 280 podzboczowe K szczelinowe zespół wypływów Sopocki I pulsuj ące obok młyna Sopot 14 Majdan 42,0 8,6 419 270 podzboczowe K szczelinowe zespół 6-ciu Sopocki I pulsuj ące wypływów Sopot 15. Majdan podzboczowe K zalane wodami Sopocki II zbiornika Sopot 16. Majdan podzboczowe K zalane wodami Sopocki II zbiornika Sopot 17. Majdan 97,1 8,6 386 270 podzboczowe K szczelinowe wypływy w dnie Sopocki II i dolinne pulsuj ące wąwozu spod Sopot cmentarza 18. Nowiny 2,0 8,4 502 259 dolinne K pulsuj ące Sopot 19. Nowiny 5,6 8,8 536 258 podzboczowe K szczelinowe I odcinek przełomowy Sopot i przykorytow pulsuj ące Sopotu e

7.4.3 Wody powierzchniowe. Sie ć wód powierzchniowych, któr ą na terenie gminy tworz ą głównie rzeki, jest rzadka, pomimo g ęstej sieci dolinnej. Przyczyn ą jest silne sp ękanie skał podło Ŝa kredowego, sprzyjaj ące infiltracji wody opadowej. Niestety na terenie gminy nie ma stacji wodowskazowych, co utrudnia charakterystyk ę hydrologiczn ą rzek. Najwi ększ ą rzek ą jest Tanew (rzeka II rz ędu) uchodz ąca do Sanu w jego dolnym biegu. Powierzchnia jej całego dorzecza obejmuje 2339 km2, czego na bezpo średni ą cz ęść roztocza ńsk ą przypada 239, 9km2 (10,3%). Strona prawa dzi ęki dopływom Łukawica, Krwawica oraz Potok Łosiniecki i Jele ń jest dwukrotnie wi ększa od lewej. W strefie kraw ędziowej Roztocza bior ą pocz ątek cieki uchodz ące do Wirowej, lewostronnego dopływu Tanwi. Tanew, bierze pocz ątek na Roztoczu Południowym w pobli Ŝu Wielkiego Działu. Ze źródeł we wsiach D ębina Wielka i Wola Wielka bij ących na wysoko ści 290 m n.p.m. (woj. podkarpackie). Przepływa ona prze południowe tereny gminy Susiec. Rzeka nie była regulowana. Przeci ętna szeroko ść koryta wynosi 3-5 m. Dolina Tanwi ma szeroko ść średnio 1, 5-2 km, ma ona zało Ŝenia tektoniczne i jej powstanie datowane jest na dolny torton. We wschodniej cz ęś ci gminy ma ona kierunek północnozachodni i znajduje si ę pomi ędzy kraw ędzi ą wewn ętrzn ą i zewn ętrzn ą Roztocza Środkowego. Zbocza s ą strome i wysokie. U ich stóp ci ągn ą si ę po obu stronach zrównania stokowe, wskutek czego dno doliny kształtem przypomina płask ą nieck ę. Wypełniaj ą j ą piaski, poro śni ęte przez las sosnowy.

65

W pobli Ŝu Rebizant Tanew przyjmuje dwa wi ększe dopływy prawostronne: Potok Łosiniecki i Jele ń. Maj ą one charakter górskich potoków, płyn ących podobnie jak Tanew w dolinach wąskich i gł ęboko wci ętych. W pobli Ŝu uj ścia Jelenia dolina Tanwi zmienia kierunek północnozachodniego na południowozachodni. Zmienia si ę równie Ŝ jej charakter, w miar ę oddalania si ę od kraw ędzi Roztocza staje si ę szersza i płycej wci ęta. Tanew jest główn ą rzek ą gminy, jej średni przepływ wynosi u uj ścia 15, 3 m³/s. Drug ą, co do wielko ści rzek ą jest Sopot, (rzeka IV rz ędu) przepływaj ący przez północne obszary gminy kierunku północnowschodniego w kierunku południowozachodnim. Źródła Sopotu znajduj ą si ę w Husinach, na wys.293,5m n.p.m., w gminie Krasnobród. Dorzecze Sopotu zajmuje powierzchni ę 122, 6 km². Płynie w górnym biegu po południowym skłonie Roztocza i przełamuje si ę przez jego stref ę kraw ędziow ą. Uchodzi do Tanwi, około 200 m powy Ŝej wodowskazu IM i GW w Osuchach. Od źródeł w Husinach dolina jest szeroka (200 m) a dno stanowi ą podmokłe ł ąki. W pobli Ŝu Ciotuszy Starej dolina zw ęŜ a si ę i jest gł ębiej wci ęta. Rzeka silnie meandruje. Poni Ŝej tej miejscowo ści dolina ponownie rozszerza si ę, a na blisko 50-metrowym odcinku Sopot zanika (brak tu wyra źnego odpływu powierzchniowego, a istnieje jedynie odpływ podziemny). Po poł ączeniu drugim mniejszym strumieniem rzeka płynie znowu w ąskim korytem w szerokiej dolinie. Koło Majdanu Sopockiego rzeka została spi ętrzona. W efekcie spi ętrzenia powstał zbiornik wykorzystywany do celów retencyjnych, rekreacyjnych i wędkarskich o powierzchni lustra wody 20 ha. W pobli Ŝu Nowin dolina zw ęŜ a si ę do około 100 m i coraz wyra źniej zaznacza si ę forma koryta. Rzeka przecina kraw ędź Roztocza i dalej płynie w kierunku południowo-zachodnim, po Równinie Biłgorajskiej szerok ą, płytk ą dolin ą. Średni przepływ w Hamerni okre ślony przez Instytut Geologiczny w latach 1969-1971 wynosił 0, 9m³/s

7.5 KLIMAT. Pod wzgl ędem klimatycznym Roztocze wyodr ębnia si ę od przyległych obszarów tj. Kotliny Sandomierskiej i Wy Ŝyny Lubelskiej. tego te Ŝ powodu przy rozpatrywaniu zagadnie ń klimatycznych bywa traktowane, jako granica dziedzin klimatycznych b ądź, jako oddzielna dziedzina klimatyczna. Według "Atlasu Klimatycznego woj. lubelskiego" Roztocze Środkowe nale Ŝy do klimatycznej dziedziny tomaszowskiej, od południowego-zachodu przylega do niej dziadzina biłgorajsko-janowska. Granica mi ędzy tymi regionami przebiega północnego-zachodu na południowy-wschód, zgodnie kierunkiem kraw ędzi Roztocza. Obszar gminy Susiec le Ŝy na terenie obu w/w jednostek klimatycznych. Roztocza ńska cz ęść gminy - charakterystyka wg stacji Tomaszów Lubelski. Pozostała wg stacji Sandomierz. Zachodnia cz ęść gminy charakteryzuje si ę wy Ŝszymi temperaturami rz ędu 0,5 -1,0 stopnia oraz ni Ŝszymi opadami. Średnia wieloletnia temperatura lipca wynosi dla cz ęś ci zachodniej +18 ºC, dla cz ęś ci wschodniej +17, 4 ºC, natomiast średnia wieloletnia stycznia 4° C w cz ęś ci zachodniej i -6 °C w cz ęś ci wschodniej. Średnia temperatura roczna w cz ęś ci zachodniej wynosi 7, 4 ºC, natomiast we wschodniej 7, 0 ºC. Du Ŝa ró Ŝnica mi ędzy średni ą temperatur ą stycznia i lipca wskazuje na kontynentalizm klimatu zwi ększaj ący si ę w kierunku wschodnim. Średnia roczna suma opadów dla Roztocza wynosi 700-750 mm, natomiast dla terenów przyległych 600-650mm. Czas zalegania pokrywy śnie Ŝnej wynosi od 70 dni w zachodniej cz ęś ci gminy do 90 i wi ęcej we wschodniej. Jest to najdłu Ŝszy okres zalegania pokrywy śnie Ŝnej na Lubelszczy źnie. Trwała pokrywa śnie Ŝna pojawia si ę średnio

66 w trzeciej dekadzie grudnia i trwa do pierwszej dekady marca. Najkorzystniejsze warunki punktu widzenia rekreacji zimowej wyst ępuj ą w cz ęś ci roztocza ńskiej gminy w okresie stycze ń-luty. Na szczególn ą uwag ę zasługuje luty, w którym oprócz grubej pokrywy śnie Ŝnej, stwierdza si ę stosunkowo du Ŝe jak na t ę por ę roku warto ści usłonecznienia wzgl ędnego 28- 30%. Średnio dla całego roku wynosi ono 36-39%. Najwy Ŝsze warto ści notowane s ą w okresie letnim: 46-50% i wiosn ą: 38-41%. Roztocze jest obszarem uprzywilejowanym w tym wzgl ędzie- wyst ępuj ą tutaj najwy Ŝsze w skali całego kraju warto ści usłonecznienia. Cech ą niekorzystn ą s ą znaczne pr ędko ści wiatrów na wierzchowinach, zwłaszcza w okresie zimowym oraz cz ęste wyst ępowanie bur zwłaszcza w lipcu. Przez teren gminy przebiega szlak gradowy - około 20 % wszystkich burz stanowi ą burze gradowe. Latem przewa Ŝaj ą wiatry kierunku zachodniego, zim ą kierunku wschodniego. Warunki klimatyczne s ą modyfikowane lokalnymi warunkami fizjograficznymi; rze źbą terenu, gł ęboko ści ą zwierciadła wód gruntowych, obecno ści ą wód powierzchniowych, szat ą ro ślinn ą, rodzajem podło Ŝa oraz zagospodarowaniem terenu. Du Ŝe deniwelacje terenu, du Ŝe kompleksy le śne, wody powierzchniowe powoduj ą kształtowanie si ę swoistych mikroklimatów. Niekorzystne warunki mikroklimatyczne wyst ępuj ą w dolinach rzecznych i zagł ębieniach terenu ze wzgl ędu na cz ęste zjawisko inwersji termicznej (grawitacyjny spływ chłodnego powietrza ze stoków w kierunku dolin), częstsze przymrozki i mgły, słabe warunki przewietrzania. Du Ŝe kompleksy le śne i tereny je otaczaj ące maj ą bardzo korzystny mikroklimat ze wzgl ędu na łagodzenie ekstremalnych temperatur. Osłabianie pr ędko ści wiatrów, utrzymywanie du Ŝej wilgotno ści wzgl ędnej powietrza, zacienienie, łagodzenie spływów powierzchniowych wód opadowych itp. Najkorzystniejsze warunki mikroklimatyczne punktu widzenia gospodarki i osadnictwa maj ą obszary wierzchowinowe oraz południowe i zachodnie stoki wyniesie ń.

7.5.1 Agroklimat. Agroklimat gminy Susiec charakteryzuj ą nast ępuj ące wska źniki: - okres gospodarczy temperaturami wy Ŝszymi od 2,5 °C -232 dni (Łaszczów 237 dni, Nisko 246 dni), - okres wegetacyjny temperaturami wy Ŝszymi od 5 °C-207 dni (Łaszczów 211 dni, Nisko 217 dni.), - średnia temperatura okresu wegetacyjnego IV-X/ -14, 6·C (Le Ŝajsk -15, 3 ºC, Lubaczów 14,3ºC), - średnia liczba dni przymrozkami w okresie wegetacyjnym IV-X 21, 4 dni (Nisko 13, 7 dni, Horyniec Zdrój -23, 1 dni), - średnie opady okresu wegetacyjnego - 480mm (Poturzyn -410 mm, Biszcza-382 mm), - deszcze nawalne huraganami i gradem- w czerwcu i lipcu, rzadko powoduj ące szkody w uprawach rolniczych. Gmina Susiec nale Ŝy do gmin o korzystnym agroklimacie, zdarzaj ą si ę tu jednak oprócz intensywnych opadów, czerwcowe przymrozki. Wi ększa ni Ŝ na terenach przylegaj ących do Roztocza od południowego- zachodu i północnego -wschodu jest liczba dni przymrozkami w kwietniu i wrze śniu.

67

7.6 FLORA I FAUNA. Gmina Susiec poło Ŝona jest w obr ębie jednego działu geobotanicznego -Wy Ŝyn Południowopolskich, w dwu krainach geobotanicznych:
Kotliny Sandomierskiej, okr ęg Równiny Biłgorajskiej, podokr ęg Puszcza Solska (południowo-zachodnia cz ęść gminy),
Roztocza ńskiej, okr ęg Roztocza Środkowego i Południowego, podokr ęg Zwierzyniecki i podokr ęg Narolski Podobnie wg regionalizacji przyrodniczo-le śnej znajduje si ę w obr ębie krainy Małopolska, w dwóch dzielnicach:
Roztocza , mezoregion Roztocza Środkowego (północno-wschodnia cz ęść gminy),
Niziny Sandomierskiej, mezoregion Puszczy Solskiej (południowo-zachodnia cz ęść gminy). Jedynie w regionalizacji zoogeograficznej cały obszar gminy znajduje si ę w jednym okr ęgu -subpontyjski, w pobli Ŝu jego zachodniej granicy. Zró Ŝnicowanie geobotaniczne i przyrodniczo-le śne jest pochodn ą zró Ŝnicowania litologicznego, hydrologicznego i klimatycznego. Powoduje, Ŝe obszar gminy Susiec cieszy si ę wyj ątkowo du Ŝą bioró Ŝnorodno ści ą. Lasy zajmuj ą 55, 6% powierzchni gminy Susiec. Jest to bardzo wysoki wska źnik, przy lesisto ści woj. lubelskiego 21, 90% oraz lesisto ści kraju wynosz ącej 28,1%. Ponadto zgodnie uproszczonymi planami urz ądzania lasów niestanowi ących własno ści Pa ństwa oraz wnioskami zło Ŝonymi do Studium na terenie gminy jest 804, (02 ha 4, 2 % pow. gminy) gruntów do zalesie ń (Zawadki 31, 70 ha, Wólka Łosiniecka 48, 72 ha, Ciotusza Nowa 57, 84 ha, Ciotusza Stara 60, 15 ha, Grabowica -37, 11 ha, Kunki 35, 41 ha, Nowiny-62, 30ha, Maziły -14, 83 ha, Majdan Sopocki-82, 56 ha, Łosiniec 35, 70 ha, Paary 56, 88 ha, Susiec-10, 46 ha, Skwarki 21, 38 ha, Rybnica 22, 35ha, Oseredek 182, 37 ha, Huta Szumy 36, 86 ha i Łasochy 7, 30 ha 0.W przypadku realizacji zalesień lesisto ść gminy przekroczy 60 %. Na cz ęś ci Równiny Biłgorajskiej znajduj ącej si ę w granicach gminy Susiec, bór świe Ŝy i bór wilgotny s ą dominuj ącymi siedliskami. Na glebach bielicowych, zazwyczaj silnie zakwaszonych, przy wyst ępowaniu 1-go poziomu wody gruntowej na gł ęboko ści około 2 m wykształcił si ę głownie typ siedliskowy boru świe Ŝego. W składzie gatunkowym wyst ępuj ą: sosna oraz od 10 do 15 % brzozy i dębu czerwonego. Niekiedy ro śnie te Ŝ świerk i topola osika. W podszycie dominuje jałowiec i jarz ąb zwyczajny, a w miejscach wilgotniejszych kruszyna. W runie charakterystycznymi gatunkami są; borówki czernica, brusznica i wrzos. Przy płytszym poziomie wody gruntowej, zwłaszcza poni Ŝej 1m, wykształcił si ę bór wilgotny, w którym gatunkiem dominuj ącym jest równie Ŝ sosna i świerk, ponadto wyst ępuje w domieszce około 20-30% brzozy. W podszycie jest znacznie wi ęcej ni Ŝ w borze świe Ŝym kruszyny. W runie do najcz ęś ciej spotykanych nale Ŝą : bagno, borówka bagienna i brusznica. Mniejsze powierzchnie zajmuje bór bagienny, który wykształcił si ę na glebach bagiennych, cz ęsto w gł ębi oglejonych, na powierzchni zatorfionych, przy płytko stagnuj ącej wodzie gruntowej. W składzie gatunkowym oprócz sosny, 5-10% domieszki brzozy, pojawia si ę olsza czarna. W podszycie mo Ŝe by ć wierzba uszata i rokita, w runie; mchy torfowe, bagno zwyczajne, Ŝurawina i wełnianka. Niewielkie powierzchnie zajmuje bór mieszany świe Ŝy. Ten typ siedliska wytworzył si ę przy gł ębszym wyst ępowaniu wody gruntowej,

68 znacznie poni Ŝej 2 m, na piaskach przewarstwionych piaskami gliniastymi lub warstewkami gliny, a tak Ŝe na piaskach słabogliniastych. Są to równie Ŝ gleby kwa śne, zbielicowane, jednak wyra źnie Ŝyźniejsze od gleb w omówionych siedliskach. W borze mieszanym świe Ŝym oprócz sosny wyst ępuje około 30% d ębu. Mo Ŝe wyst ąpi ć świerk, brzoza, buk, jodła, modrzew, osika ni Ŝej w warstwie okapowej: grab, dąb, lipa, buk, klon. U podszycie dominuje leszczyna i kruszyna, rzadziej spotyka si ę trzmielin ę. W sąsiedztwie boru mieszanego świe Ŝego wyst ępuje bór mieszany wilgotny. Siedliska obu typów borów wyst ępuj ą w bezpo średnim s ąsiedztwie kraw ędzi Roztocza, na obszarach silnie zawydmionych, głównie na południe od Su śca i Oseredka. Lasy porastaj ące Równin ę Biłgorajsk ą maj ą charakter kompleksu puszcza ńskiego -Puszcza Solska. Na roztocza ńskim obszarze gminy, na północny wschód od kraw ędzi Roztocza zdecydowanie przewa Ŝaj ą siedliska lasu mieszanego i lasu świe Ŝego. Niewielkie powierzchnie zajmuje bór mieszany świe Ŝy. Około 40 % składu gatunkowego drzew stanowi ą; d ąb, buk, grab, brzoza, osika, lipa, klon, jawor, jesion, wi ąz, dzikie gatunki owocowe. drzew iglastych oprócz sosny wyst ępuje jodła, modrzew, świerk. W podszycie podobnie jak w borach mieszanych dominuje leszczyna, kruszyna i trzmielina. W runie typowy jest szczawik zaj ęczy, majownik dwulistny, marzanka wonna. Na Ŝyznych glebach brunatnych wykształciły si ę siedliska lasu świe Ŝego charakteryzuj ące si ę drzewostanem li ściastym: około 60% d ębu i około 40 % innych li ściastych jak: buk, grab, jesion, olsza czarna, wi ąz, osika, brzoza, klon, jawor i dzikie gatunki owocowe. W podszycie dominuje leszczyna, kruszyna i trzmielina, a w ni Ŝej poło Ŝonych siedliskach; porzeczka, czeremcha, malina, bez koralowy i bez czarny. W runie: marzanka wonna, Ŝonkil zwyczajny, perłówka jednokwiatowa, czosnek nied źwiedzi i inne. Jest to tzw. sucha d ąbrowa. W dolinach rzecznych oraz w sąsiedztwie ł ąk i torfowisk wyst ępuj ą olsy oraz fragmentarycznie łęgi np. w dnie doliny Sopotu w rezerwacie "Czartowe Pole". W dolinie Tanwi i jej dopływów woda gruntowa utrzymuje si ę tu płytko. Na drzewostan olsów składa si ę głównie olsza czarna domieszk ą brzozy, miejscami jesionu, świerku i sosny. W podszycie wyst ępuje kruszyna, porzeczka czarna, czeremcha i krzaczasta forma wierzby. W runie wyst ępuj ą głównie turzyce, pokrzywa i mietlica. Drzewostan ł ęgów tworzy głównie olsza czarna. Prawie zupełnie brak warstwy krzewów, ale bardzo bujnie rozwini ęta jest warstwa ziół, pokrywaj ąca zwykle całe płaty powierzchni. Rzadko ści ą s ą równie Ŝ mchy. Ł ęgi rozwijaj ą si ę równie Ŝ na zboczach dolin w miejscach źródliskowych. W obr ębie dolin rzecznych oraz w sąsiedztwie ł ąk i torfowisk wyst ępuj ą zbiorowiska olsowe oraz fragmentarycznie zbiorowiska łęgowe np. w dnie doliny Sopotu w rezerwacie "Czartowe Pole". Wśród zbiorowisk ro ślinnych le śnych na szczególn ą uwag ę zasługuje wy Ŝynny bór jodłowy mieszany z dorodnymi jodłami, cz ęsto powy Ŝej 3m obwodu na wys.1, 3 m, osi ągaj ącymi prawie 40 m wysoko ści. Wyst ępuje na zboczach dolin rzecznych w rezerwatach „Czartowe Pole " i "Nad Tanwi ą”. Najwi ększe obszarowo i najbardziej typowo wykształcone płaty tego zespołu w okolicach Maził i Paar zostały zniszczone w wyniku huraganów. Fragmentarycznie, we wschodniej cz ęś ci gminy, na szczytach lub zboczach wzniesie ń i jarów śródle śnych o ró Ŝnej ekspozycji i nachyleniu wyst ępuje buczyna karpacka. Zbiorowiska le śne gminy Susiec cechuje ogromne zró Ŝnicowanie i bogactwo gatunków. Lasy s ą administrowane Przez Nadle śnictwo Tomaszów w cz ęś ci wierzchowinowej Roztocza oraz przez Nadle śnictwo Józefów w cz ęś ci kraw ędziowej Roztocza oraz obszaru

69 puszcza ńskiego Równiny Biłgorajskiej. Przeci ętny wiek drzewostanów Nadle śnictwa Józefów wynosi 56 lat, natomiast Nadle śnictwa Tomaszów 65 lat (RDLP-52 lata). Przeci ętna zasobno ść drzewostanów Nadle śnictwa Józefów wynosi 200m3/ha, natomiast Nadle śnictwa Tomaszów 273m3/ha (RDLP -204m3/ha). Lasy pełni ą funkcje gospodarcze (produkcja drewna, hodowla zwierzyny łownej) oraz ekologiczne i rekreacyjne. W podmokłych obni Ŝeniach mi ędzy wydmowych mniejsze lub wi ększe kompleksy tworz ą kontynentalne torfowiska wysokie. Niekiedy torfowiska wyst ępuj ą w mozaikowatym układzie z borem bagiennym. W silnie podtopionej strefie okrajkowej torfowisk wysokich wykształciły si ę płaty torfowisk przej ściowych dwóch zespołu; przygiełki białej (bezdrzewne zbiorowisko o strukturze bezk ępkowej) oraz turzycy nitkowatej. Ciekawa mozaika zbiorowisk torfowisk niskich przej ściowych i łąk suchych wykształciła si ę w rejonie Oseredka w rejonie źródliskowym potoku Studzienica. Obszar ten jest bardzo cenny ze wzgl ędu na wyst ępowanie wielu chronionych i rzadkich ro ślin. W przeciwie ństwie do zbiorowisk le śnych i torfowiskowych bardzo słabo rozwini ęte na obszarze gminy s ą zbiorowiska ł ąkowe. Porastaj ą one głównie doliny rzeczne Tanwi, Potoku Łosinieckiego i Sopotu oraz obszary śródle śne na południe od Oseredka i Su śca. Pozostałe obszary zajmuj ą zbiorowiska ro ślinne pól uprawnych. Na terenie gminy Susiec zdecydowanie dominuj ą zbiorowiska le śne i torfowiskowe skoncentrowane głównie w południowo-zachodniej cz ęś ci gminy. Niewielki udział maj ą zbiorowiska ł ąkowe w dolinach rzek. W cz ęś ci północno-wschodniej zbiorowiska le śne tworz ą mozaik ę polami uprawnymi i pastwiskami. Na terenie gminy stwierdzono wyst ępowanie w lasach, na torfowiskach oraz łąkach szeregu ro ślin chronionych: podrze ń Ŝebrowiec, widłak go ździsty, widłak jałowcowy, widłak spłaszczony, widłak torfowy, widłak wroniec, tojad dzióbaty, rosiczka okr ągłolistna, po średnia i długolistna, rojnik pospolity, pomocnik baldaszkowaty, lilia złotogłów, kosaciec syberyjski, storczyk szerokolistny, storczyk plamisty, storczyk drobnokwiatowy, storczyk krwisty, podkolan zielonawy, kruszczyk szerokolistny, kruszczyk błotny, buławnik wielkokwiatowy, listera jajowata, taj ęŜ a jednostronna, konwalia majowa, bluszcz pospolity, mącznica lekarska, kopytnik pospolity, Ŝłobik koralowy, kukułka plamista, wawrzynek wilczełyko, widlic spłaszczony, rosiczka długolistna, rosiczka po średnia, rosiczka okr ągłolistna, turówka le śna, bagno zwyczajne, gnie źnik le śny, grzybie ń biały, grzybie ń północny, podkolan biały paprotka zwyczajna, pierwiosnka wyniosła, porzeczka alpejska, kalina koralowa, barwinek pospolity, kosaciec syberyjski. Najwi ększe zgrupowania ro ślin chronionych wyst ępuj ą w rez. "Czartowe Pole”, „Nad Tanwi ą" i "Nowiny ",. Zbiorowiska ro ślinne determinuj ą typy fauny. Fauna puszcza ńska utrzymuje si ę w Puszczy Solskiej. Wyst ępuj ą tu wszystkie lepiej poznane kr ęgowce le śne, ł ącznie z najbardziej wska źnikowym dla tej kategorii ekologicznej gatunkiem, jakim jest głuszec oraz łosiem i wilkiem. Fauna le śno-bagienna wyst ępuje w dolinie Tanwi, Sopotu i Studzienicy Nad rzekami wi ększe lub mniejsze powierzchnie zajmuje te Ŝ fauna ł ąkowo-zaro ślowa oraz wodna i wodno-błotna. Na terenie gminy znajduje si ę jedna z 7-iu ostoi faunistycznych na obszarze b. woj. zamojskiego, wyodr ębnionych prze PAN IOP w Krakowie -dolina Tanwi mi ędzy Rebizantami a Borowcem. Cz ęść swych stanowisk l ęgowych ma tu roztocza ńska populacja pliszki górskiej. Lasy s ą zasobne w zwierzyn ę łown ą. Gospodark ę łowieck ą prowadz ą koła łowieckie lub Lasy Pa ństwowe w wydzielonych obr ębach hodowlanych.

70

Rys.9. Podział geobotaniczny gminy Susiec

8. WALORY PRZYRODNICZO-KRAJOBRAZOWE GMINY. Walory przyrodniczo - krajobrazowe s ą sum ą walorów przyrody nieo Ŝywionej, oŜywionej oraz tzw. fizjonomii krajobrazu, czyli harmonii pomiędzy antropogenicznymi i naturalnymi elementami krajobrazu. Wybitne walory przyrodniczo-krajobrazowe potwierdza fakt wysokiej lokaty obszaru gminy w europejskich (NATURA 2000, ECONET), mi ędzynarodowych (Mi ędzynarodowy Rezerwat Biosfery "Roztocze i Puszcza Solska", Transgraniczny Obszar Chroniony "Roztocze"), krajowych i regionalnych programach i strukturach ekologicznych (2 parki krajobrazowe, 3 rezerwaty przyrody). Wska źnikiem atrakcyjno ści przyrodniczej i krajobrazowej jest równie Ŝ turystyka. Susiec znany był, jako miejscowo ść letniskowa ju Ŝ w okresie mi ędzywojennym. W okresie powojennym wyznaczono i oznakowano na Zamojszczy źnie, popularyzuj ąc w ró Ŝnych przewodnikach turystycznych liczne szlaki turystyki pieszej. Wi ększo ść szlaków skupiała si ę w Su ścu, jako miejscowo ści bazowej.

71

Atrakcyjno ść przyrodniczo-krajobrazow ą gminy pot ęguje s ąsiedztwo rozległych terenów Roztocza Środkowego i Południowego oraz Równiny Biłgorajskiej poro śni ętej lasami puszcza ńskimi, o walorach rangi europejskiej. Centralne poło Ŝenie gminy daje jej uprzywilejowana pozycj ę w zakresie mo Ŝliwo ści organizowania rekreacyjnego i krajoznawczego korzystania walorów przyrodniczo- krajobrazowych.

8.1 WALORY PRZYRODY NIEO śYWIONEJ. Podstawowym walorem przyrody nieo Ŝywionej wyró Ŝniaj ącym teren gminy jest unikatowy w skali kraju i prawdopodobnie Europy, fragment granicy geologicznej pomi ędzy fałdow ą Europa Zachodni ą i płytow ą Europ ą Wschodni ą, wyra źnie czytelnej w krajobrazie, jako kraw ędź południowo-zachodnia Roztocza, na 50 kilometrowym odcinku od Frampola do Płazowa. W gminie Susiec kraw ędź ma charakter strefy, na któr ą składaj ą si ę: próg, którym opada wierzchowina Roztocza (kraw ędź wewn ętrzna, pas obni Ŝeń o szeroko ści 1,5 - 3km) oraz ła ńcuch wzgórz zewn ętrznych, oddzielaj ących obni Ŝenie od Równiny Biłgorajskiej (Wzgórza Nowi ńskie). Równie wyj ątkowymi są przełomy rzek roztocza ńskich prze stref ę kraw ędziow ą Roztocza z odsłoni ętymi progami w skalistym dnie, chronione w rezerwatach krajobrazowych "Czartowe Pole" i "Nad Tanwi ą”, wodospad na rzece Jele ń dopływie Tanwi chroniony, jako pomnik przyrody oraz liczne obszary źródliskowe o znacz ących wypływach dla zasilania rzek i efektownych niszach źródliskowych. Niew ątpliwym walorem przyrody nieo Ŝywionej jest du Ŝa zasobno ść i dobra, jako ść wód podziemnych oraz korzystny dla osadnictwa, rolnictwa i rekreacji klimat roztocza ńskiej cz ęś ci gminy.

8.1.1 Walory przyrody o Ŝywionej. Wybitnym walorem przyrody o Ŝywionej s ą lasy zajmuj ące 53% pow. gminy, skoncentrowane głównie w kompleksie puszcza ńskim z licznymi torfowiskami oraz ostojami rzadkiej i chronionej flory i fauny. Wyst ępuj ą tu siedliska priorytetowe (m.in. 91P0- wy Ŝynny bór jodłowy mieszany) oraz gatunki ro ślin i zwierz ąt priorytetowe w skali Europy (m.in. głuszec) Oprócz spełniania funkcji gospodarczych, pełni ą liczne funkcje ekologiczne, wpływaj ąc zasadniczo na stosunki wodne, stosunki termiczne, klimat i walory rekreacyjne gminy.

8.1.2 Walory krajobrazowe. O walorach krajobrazowych gminy decyduje przede wszystkim zró Ŝnicowanie geologiczne, geomorfologiczne, klimatyczne, hydrologiczne, florystyczne i faunistyczne obszaru gminy skutkuj ące du Ŝą mozaik ą bardzo ró Ŝnorodnych siedlisk i ró Ŝnorodno ści ą gatunkow ą oraz harmonia mi ędzyantropogenicznymi i naturalnymi elementami krajobrazu. Najwy Ŝsze walory przyrodniczo- krajobrazowe ma strefa kontaktu dwu makroregionów: Kotliny Sandomierskiej oraz Roztocza z przełomami rzek oraz przylegaj ącymi obszarami puszcza ńskimi. S ą one sum ą wysokich walorów przyrody nieo Ŝywionej, o Ŝywionej oraz fizjonomii krajobrazu. W/w strefa ma charakter osi krajobrazowej przebiegaj ącej NW na SE. Na zachód od tej strefy, w obr ębie Równiny Biłgorajskiej zdecydowanie dominuj ą walory przyrody o Ŝywionej wysokiej rangi (Puszcza Solska z torfowiskami, wydmami,

72 ostojami zwierz ąt i ro ślin chronionych). Ni Ŝsze walory krajobrazowe ma strefa obejmuj ąca północno-zachodnie i zachodnie obszary gminy z monotonnymi zrównaniami wierzchowinowymi, u Ŝytkowanymi rolniczo. W obr ębie tej strefy znacznie wy Ŝsze walory przyrodnicze i krajobrazowe maj ą doliny rzek, w wi ększo ści zalesione, licznymi wypływami podzboczowymi wód podziemnych, pełni ące funkcje lokalnych korytarzy ekologicznych umo Ŝliwiaj ących przemieszczanie si ę flory i fauny pomi ędzy le śnym korytarzem roztocza ńskim oraz le śno torfowiskowym korytarzem Puszczy Solskiej. Walory przyrodniczo-krajobrazowe Roztocza i Puszczy Solskiej oraz walory kulturowe zadecydowały o wyznaczeniu i oznakowaniu licznych szlaków turystyki pieszej i rowerowej ora ście Ŝki dydaktycznej. Niektóre szlaki zaczynaj ą si ę lub ko ńcz ą w Su ścu, a jeden nich w cało ści znajduje si ę na terenie gminy.

8.1.3 Szlaki turystyki pieszej i rowerowej. Przez obszar gminy Susiec prowadz ą nast ępuj ące szlaki turystyki pieszej:
Szlak Ziemi Józefowskiej o dł.42,5km, oznaczony kolorem zielonym. Zaczyna si ę w Józefowie przy schronisku PTSM. Prowadzi do pomnika M., Romanowskiego, Osuch, prze rez."Czartowe Pole", Długi Kąt, gdzie ko ńczy si ę na stacji PKP.
Szlak Walk Partyzanckich o dł.61 km, oznaczony kolorem czarnym. Prowadzi Tomaszowa Lubelskiego dworca PKS prze Pasieki, Łosiniec (cmentarz wojenny), Susiec- Borowe Młyny-Osuchy, Sigl ę i do Górecka Ko ścielnego.
Szlak Kraw ędziowy o dł. 52, 5 km oznaczony kolorem czerwonym. Rozpoczyna si ę w Su ścu na dworcu PKP, prowadzi przez Oseredek - Błodek (pomnik), rezerwat "Czartowe Pole", Józefów, Górecko Ko ścielne, Górecko Stare, Floriank ę, Sochy do Zwierzy ńca, gdzie ko ńczy si ę na stacji PKP.
Szlak im. W. Podobi ńskiej o dł.56 km oznaczony kolorem zielonym. Szlak zaczyna si ę w Zamo ściu na dworcu PKP, prowadzi przez śdanów, Lipsko, Suchowol ę, Hutki, Krasnobród, Krasnobród-Podklasztor, wzgórze Wapielnia -Łasochy do Su śca (ko ńczy si ę na dworcu PKP).
Szlak Szumów o dł.17 km (tzw. „p ętelka”) oznaczony kolorem niebieskim. Zaczyna si ę w Su ścu na dworcu PKP, prowadzi do wodospadu ma rzece Jelen, przez wzgórze Ko ściółek, wodospady na Tanwi w rez."Nad Tanwi ą" -Sikliwce, powrotem do Su śca.
Szlak Południowy o dł.17 km, oznaczony kolorem Ŝółtym. Rozpoczyna si ę w Su ścu na dworcu PKP. Prowadzi do wodospadu na rzece Jele ń, wodospadów w rezerwacie "Nad Tanwi ą" i do Narola.
Szlaki turystyki pieszej w ostatnich latach ciesz ą si ę znacznie mniejszym zainteresowaniem. Jest wi ększe zapotrzebowanie na wyznaczenie i spopularyzowanie (foldery) szlaków rowerowych. Kilka szlaków wycieczek rowerowych zostało opisanych w przewodnikach turystycznych. Proponowana przez E. Słoniewskiego w przewodniku "Wędrówki po szlakach turystycznych Roztocza" PTTK, Oddział Zamo ść , 1997 r. trasa rowerowa o długo ści ok.70 km prowadzi ze Szczebrzeszyna, przez Topólcz ę, Zwierzyniec, Floriank ę, Górecko Stare, Górecko Ko ścielne-, Sigł ę, -Józefów, Długi Kąt, Ciotusz ę Star ą-Majdan Sopocki, Nowiny, rez."Czartowe Pole", Oseredek, Susiec, Rebizanty, Korkosze, Młynki do Narola.

73

W przewodniku "Najlepsze wycieczki na rowerze górskim. „Roztocze” A. Kłosi ńskiego, PPWK Wrocław, Adventure AW sc.Gliwice. Opisane trzy trasy wycieczek rowerowych tzw. pętelek, zaczynaj ących si ę i ko ńcz ących w Su ścu.: - trasa wycieczki "ODDECH PUSZCZY" o dł.70, 3 km prowadzi Su śca do Oseredka, Hamerni, Józefowa, Tarnowoli, Górecka Ko ścielnego, Siły, Kozaków Osuchowskich, Osuch, Fryszarki, Borowca i powrotem do Su śca. - trasa wycieczki „ZŁOTY PIACH” o dł.54, 5 km rozpoczyna si ę w Su ścu, prowadzi prze Oseredek, Hamerni ę, Józefów, Górecko Ko ścielne, Tarnowol ę, Józefów, Pardysówk ę Hamerni ę, Nowiny-Oseredek i do Su śca, - trasa wycieczki "WIATR WE WŁOSACH" o dł.46, 6 km prowadzi Su śca do Wólki Łosinieckiej, Łosi ńca, Pasiek, Ulowa prze Wapielnia (387m n.p.m.), do Łasoch, Ciotuszy Nowej, Majdanu Sopockiego, Nowin, Oseredka i do Su śca.

8.1.4 Ście Ŝki dydaktyczne. W miejscach koncentracji wypoczynku pobytowego wczasowego i weekendowego coraz wi ększe zapotrzebowanie jest na krótkie ście Ŝki przyrodniczo-krajoznawcze, dostosowane do zró Ŝnicowanych mo Ŝliwo ści wędrowania ró Ŝnych grup wiekowych turystów i ró Ŝnorodne tematycznie. W 1998 r. została wyznaczona, opisana i urz ądzona ście Ŝka przyrodniczo-dydaktyczna "Nad Tanwi ą". Ście Ŝka zaczyna si ę na parkingu śródle śnym w pobli Ŝu rzeki Tanew. Prowadzi prze bór sosnowy, ł ąkę śródle śną, bór świe Ŝy Do wodospadów na Tanwi w rezerwacie "Nad Tanwi ą”, nast ępnie wzdłu Ŝ Tanwi łęgiem jesionowo-olsowym do pomnika poświ ęconego Le śnikom Patriotom. (Miejsce przeprawy prze rozbiorow ą granic ę J. Piłsudskiego). Ście Ŝka składa si ę XIV przystanków dydaktycznych oznakowanych tablicami informacyjno-dydaktycznymi. Walory ście Ŝki prezentuj ą folder wydany w 1998 r. prze Nadle śnictwo Józefów i Zespół Zamojskich Parków Krajobrazowych. Trwaj ą te Ŝ prace nad wyznaczeniem ście Ŝki w rez."Czartowe Pole".

9. PRZYRODNICZE OBSZARY I OBIEKTY CHRONIONE

9.1 OBSZARY NATURA 2000 .

9.1.1 Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków NATURA 2000 –PLB060008 Puszcza Solska o pow. 74 818,9 ha Obszar wyznaczony został rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004r. w sprawie obszarów specjalnej poło Ŝony w strefie kontaktu Roztocza i Kotliny Sandomierskiej z przełomami rzek spływaj ących z Roztocza, z siedliskami borowymi: od boru suchego i świe Ŝego do bagiennego. Bardzo liczne tereny bagienno-torfowiskowe w południowej i zachodniej cz ęś ci ostoi decyduj ą o du Ŝej warto ści przyrodniczej tego obszaru. Ostoja obejmuje ponadto kompleks stawów rybnych w rejonie Rudy Ró Ŝanieckiej. Jest to ostoja ptasia o randze europejskiej E 74. Wyst ępuje co najmniej 30 gatunków ptaków z zał ącznika I Dyrektywy Rady 79/409/EWG, 13 gatunków z Polskiej Czerwonej Ksi ęgi (PCK). Wyst ępuje tu 135 gatunków l ęgowych ptaków; w tym jedno z nielicznych w Polsce stanowisk l ęgowych gado Ŝera. W okresie l ęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji

74 krajowej (C6) nast ępuj ących gatunków ptaków: bocian czarny, gado Ŝer, głuszec, orlik krzykliwy, puchacz, trzmielojad i lelek; w stosunkowo wysokim zag ęszczeniu wyst ępuje bielik, cietrzew, Ŝuraw, derkacz i zimorodek. Bardzo wa Ŝna w skali regionu ostoja puszcza ńskiej fauny kr ęgowców, z licznymi zagro Ŝonymi i rzadkimi gatunkami; jedyne znane w Polsce stanowisko pluskwiaka Nobis major (Anaptus major). Zachodni i południowo- zachodni obszar gminy Susiec o pow. 8.544,3 ha znajduje si ę w jego granicach. Podstaw ę kwalifikacji obszaru stanowiły nast ępuj ące gatunki ptaków; b ączek, b ąk, bielik, błotniak łąkowy, błotniak stawowy, bocian czarny, cietrzew, derkacz, dzi ęcioł czarny, dzi ęcioł zielonosiwy, gado Ŝer, g ąsiorek, głuszec, jarz ąbek, jarz ębatka, kropiatka, lelek, muchołówka mała, orlik krzykliwy, ortolan, podró Ŝniczek, puchacz, puszczyk uralski, świergotek polny, trzmielojad, włochatka, zimorodek i Ŝuraw.

9.1.2 Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków NATURA 2000 –PLB060012 Roztocze Obszar wyznaczony został rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 5 wrze śnia 2007r zmieniaj ącym rozporz ądzenie w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków NATURA 2000/ Dz.U. z 2007 r. nr 179 poz.1275/ obejmuje w granicach gminy Susiec o pow. 10.320,8 ha . Jest to rozległy obszar w granicach dwóch województw: lubelskiego i podkarpackiego /103503,3ha/ obejmuj ący Lasy Zwierzyniecko-Kosobudzkie oraz całe Roztocze Środkowe i Południowe. W ostoi wyst ępuje co najmniej 27 gatunków ptaków z Zał ącznika I Dyrektywy Ptasiej, 4 gatunki z Polskiej Czerwonej Ksi ęgi (PCK). W okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej (C6) nast ępuj ących gatunków ptaków: dzi ęcioł białogrzbiety, dzi ęcioł zielonosiwy, puchacz, puszczyk uralski, trzmielojad; w stosunkowo wysokim zag ęszczeniu wyst ępuje bocian biały i orlik krzykliwy, a tak Ŝe przepiórka (c. 1% populacji krajowej). Obowi ązuje ochrona populacji dziko wyst ępuj ących ptaków oraz utrzymanie ich siedlisk w niepogorszonym stanie. Spo śród ptaków wymienionych w Zał ączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG wyst ępuj ą: b ąk, b ączek, czapla biała, bocian czarny, bocian biały, podgorzałka, trzmielojad, kania czarna, bielik, błotniak stawowy, błotniak zbo Ŝowy, błotniak łąkowy, orlik krzykliwy, orzełek włochaty, sokół wędrowny, jarz ąbek, głuszec, kropiatka, zielonka, derkacz, Ŝuraw, rybitwa rzeczna, rybitwa białow ąsa, rybitwa czarna, puchacz, puszczyk uralski, zimorodek, dzi ęcioł zielonosiwy, dzi ęcioł czarny, dzi ęcioł średni, dzi ęcioł białogrzbiety, lerka, świergotek polny, podró Ŝniczek, jarz ębata, muchołówka mała, muchołówka białoszyja, g ąsiorek, ortolan, dzi ęcioł białoszyi.

9.1.3 Obszar wa Ŝny dla Wspólnoty Uroczyska Puszczy Solskiej / projektowane powi ększenie/ Obszar poło Ŝony jest w strefie kontaktu Roztocza i Kotliny Sandomierskiej z przełomami rzek spływaj ących z Roztocza. Ostoja stanowi znacz ącą cz ęść jednego z najwi ększych kompleksów le śnych w Polsce. Stwierdzono tu wyst ępowanie 16 typów siedlisk przyrodniczych z Zał. I DS, 1 gatunek ro śliny oraz 18 gatunków zwierz ąt z Zał. II DS. Szczególnie warto ściowe s ą siedliska podmokłe (torfowiska, bory i lasy bagienne oraz łęgi).Uroczyska Puszczy Solskiej znalazły si ę w projekcie sieci Natura 2000 z uwagi na wyst ępowanie 16 typów siedlisk przyrodniczych, zagro Ŝonych w skali europejskiej, które zajmuj ą ł ącznie 14200 ha. Wi ększo ść siedlisk zwi ązanych jest z lasami sosnowymi, w śród których wyró Ŝniaj ą si ę piaszczyste wydmy, u podnó Ŝa których wytworzyły si ę w

75 bezodpływowych zagł ębieniach torfowiska oraz naturalne zbiorniki wodne. Najwa Ŝniejszymi siedliskami w obszarze s ą: bory bagienne (lasy sosnowe z typow ą ro ślinno ści ą: bagnem zwyczajnym oraz borówk ą łochyni ą, zwan ą równie Ŝ pijanic ą), torfowiska wysokie i przej ściowe (wyró Ŝnia je obecno ść charakterystycznych mchów - torfowców, a tak Ŝe rosiczek, turzyc - wszystko rosn ące w nasi ąkni ętym niczym g ąbka gruncie) oraz bory jodłowe. Dwa pierwsze siedliska wyró Ŝniaj ą si ę rang ą priorytetow ą zarówno w kontek ście warto ści przyrodniczej jak równie Ŝ potrzeb ochrony. Wa Ŝne siedliska skupiaj ą si ę równie Ŝ wzdłu Ŝ cieków puszcza ńskich, które płyn ą naturalnymi korytami. S ą to: ł ęgi (lasy olchowo- jesionowe wzdłu Ŝ rzek, towarzysz ące im ziołoro śla nadrzeczne, za ś w samych rzekach wytworzyła si ę specyficzna ro ślinno ść podwodna. Poza lasami, istotnymi dla tego obszaru s ą siedliska podmokłych ł ąk, w tym m.in. ł ąki trz ęś licowe, które łatwo mo Ŝna odró Ŝni ć pó źnym latem, gdy Ŝ przebarwiaj ą si ę na rudy kolor. Uroczyska Puszczy Solskiej to najwaŜniejsza na Lubelszczy źnie ostoja wilków i rysi. Stale przebywaj ą tu 4 watahy wilków oraz 2-3 rodziny rysi - zwierz ąt zagro Ŝonych w Polsce wygini ęciem. Ponadto, stwierdzono w ostoi 16 dalszych gatunków zwierz ąt: motyla przeplatk ę aurini ę, wa Ŝki - trzepl ę zielon ą i zalotk ę wi ększ ą, minoga strumieniowego, głowacza białopłetwego, piskorza i koz ę, traszk ę grzebieniast ą, liczn ą populacj ą gin ącego kumaka nizinnego, Ŝółwia błotnego, nietoperze - mopka oraz nocki: Bechsteina i du Ŝego oraz bobra i wydr ę. Z ro ślin zagro Ŝonych w skali europejskiej zanotowano rzadki gatunek mszaka – sierpowa błyszczącego. Z innych gatunków godny uwagi, wymieni ć nale Ŝy: 3 gatunki rosiczek, kosa ćca syberyjskiego, kukułk ę Fuchsa, mącznic ę lekarsk ą, widłaki: torfowca, wro ńca i spłaszczonego. Ostoja jest jednym z najwa Ŝniejszych w Polsce obszarów wa Ŝnych dla ochrony torfowisk wysokich oraz borów i lasów bagiennych. Ponadto, Puszcza Solska jest bardzo wa Ŝną w skali regionu ostoj ą puszcza ńskiej fauny kr ęgowców, z licznymi zagro Ŝonymi i rzadkimi gatunkami m. in. wilkiem i rysiem. Znajduje si ę tu tak Ŝe jedno z nielicznych w kraju stanowisk motyli Cenonympha hero i Lopinga achine (zał ącznik IV Dyrektywy Rady 92/43/EWG). Jedyne znane w Polsce stanowisko pluskwiaka Nobis major (Anaptus major). Obszar o pow. 70 780 ,4 ha został zgłoszony do Komisji Europejskiej. Do siedlisk priorytetowych zaliczane są wydmy śródl ądowe z murawami napiaskowymi; naturalne, dystroficzne zbiorniki wodne; górskie i ni Ŝowe murawy bli źniczkowe (Nardion - płatybogate florystycznie); zmiennowilgotne ł ąki trz ęś licowe (Molinion), ni Ŝowe i górskie świe Ŝe ł ąki u Ŝytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris); torfowiska wysokie z ro ślinno ści ą torfotwórcz ą (Ŝywe); torfowiska wysokie zdegradowane, lecz zdolne do naturalnej i stymulowanej regeneracji; torfowiska przej ściowe i trz ęsawiska (przewa Ŝnie z ro ślinno ści ą z Scheuchzerio- Caricetea), grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio- Carpinetum); bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis, Vaccinio uliginosi-Pinetum, Pino mugo-Sphagnetum, Sphagno girgensohnii-Piceetum i brzozowo- sosnowe bagienne lasy borealne); ł ęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy źródliskowe); wyŜynny jodłowy bór mieszany (Abietetum polonicum), sosnowy bór chrobotkowy (Cladonio-Pinetum ichrobotkowa posta ć Peucedano-Pinetum). W 2009 został sporz ądzony projekt powi ększenia w/w obszaru do pow. 70780 ha. Dodatkowo weszły następuj ące siedliska: starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion, nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion fluitantis; ziołoro śla

76 górskie (Adenostylion alliariae) i ziołoro śla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium); obni Ŝenia na podło Ŝu torfowym z ro ślinno ści ą ze zwi ązku Rhynchosporion; Ŝyzne buczyny (Dentario glandulosae-Fagenion, Galio odorati-Fagenion).

9.2 PARKI KRAJOBRAZOWE

9.2.1 Krasnobrodzki Park Krajobrazowy Krasnobrodzki Park Krajobrazowy został utworzony rozporz ądzeniem nr 10 Wojewody Lubelskiego z dnia 14 kwietnia 2005 w sprawie Krasnobrodzkiego Parku Krajobrazowego (Dz. Urz. Woj.Lubel.05.83.1685). Obejmuje obszar o powierzchni 9.390 ha i poło Ŝony jest w województwie lubelskim w powiecie zamojskim na terenie gmin: Adamów, Krasnobród w powiecie biłgorajskim na terenie gminy Józefów oraz w powiecie tomaszowskim na terenie gmin: Susiec (1020ha), Tomaszów Lubelski. Otulina Parku, o powierzchni 30.794 ha, poło Ŝona jest w województwie lubelskim w powiecie zamojskim na terenie gmin: Adamów, Krasnobród w powiecie biłgorajskim na terenie gminy Józefów oraz w powiecie tomaszowskim na terenie gmin: Susiec, Krynice, Tarnawatka, Tomaszów Lubelski. Szczególnym celem ochrony Parku jest zachowanie walorów przyrodniczych, krajobrazowych, kulturowych, historycznych i turystycznych środowiska. Krasnobrodzki Park Krajobrazowy obejmuje poło Ŝone w centrum Roztocza pasmo wzgórz wapiennych, pokrytych cz ęś ciowo utworami piaszczystymi, osi ągaj ącymi wysoko ści 360 m n.p.m. ich zboczy wypływaj ą źródła Szumu, Sopotu i Potoku Łosinieckiego. Wzgórza porastaj ą wododziałowe lasy mieszane, ze znacznym udziałem jodły i lokalnie buka. Są one mocno rozczłonkowane przez pola, co stanowi dodatkowe urozmaicenie krajobrazu. Lasy stanowi ą 60,6 % powierzchni parku. Główne funkcje Parku to turystyka, lecznictwo uzdrowiskowe i gospodarka le śna.

9.2.2 Park Krajobrazowy Puszczy Solskiej. Jest poło Ŝony na obszarze dwóch województw: lubelskiego i podkarpackiego. W cz ęś ci poło Ŝonej w woj. lubelskim, podobnie jak KPK został utworzony rozporz ądzeniem nr 15 Wojewody Lubelskiego z dnia 17 maja 2005 w sprawie Parku Krajobrazowego Puszczy Solskiej (Dz. Urz. Woj.Lubel.05.132.2416). Park Krajobrazowy Puszczy Solskiej poło Ŝony jest w woj. lubelskim w gminach: Aleksandrów, Józefów, Łukowa, Obsza i Susiec oraz obszar o powierzchni 7675 ha, w woj. podkarpackim na obszarze gmin Narol i Cieszanów. Łączna powierzchnia Parku wynosi 28, 987 ha. Jest to typowy park le śny -lasy stanowi ą 85, 6% jego powierzchni. Na terenie gminy Susiec PKPS obejmuje obszar 7900, 7 ha w południowo-zachodniej cz ęś ci gminy. Park został utworzony w celu ochrony unikalnych walorów przyrodniczych, krajobrazowych, historycznych i kulturowych Roztocza Środkowego i Równiny Biłgorajskiej, spo śród których na szczególn ą uwag ę zasługuj ą kompleksy borów sosnowych, bagiennych i wilgotnych, kompleksy wydm śródl ądowych oraz przełomy dolin rzecznych prze stref ę kraw ędziow ą Roztocza Środkowego. Pomimo, Ŝe Park ma charakter le śny, drzewostany nie są tu głównym walorem przyrodniczym, dominuj ą tu, bowiem do ść młode monokultury sosnowe, ale bardzo liczne śródle śne torfowiska bagna i bory bagienne poło Ŝone w południowej i zachodniej cz ęś ci Parku. Stanowi ą one wielki, naturalny, ekologiczny układ

77 retencyjny, reguluj ący stosunki wodne, a po cz ęś ci i klimatyczne znacznej cz ęś ci doliny Tanwi i Kotliny Sandomierskiej. Najwi ększ ą osobliwo ści ą Parku i równocze śnie elementem unikalnym w skali kontynentu jest kraw ędź tektoniczna oddzielaj ąca dwie jednostki geologiczne buduj ące Zapadlisko Przedkarpackie i Wy Ŝyny Środkowopolskie. Wychodzi tu na powierzchni ę granica geologiczna pomi ędzy Europ ą Zachodni ą (fałdow ą) a Europ ą Wschodni ą (płytow ą), dodatkowo zaznaczaj ąca si ę w rze źbie terenu du Ŝą wyrazisto ści ą. Jest to równocze śnie jedna najwyra źniejszych granic fizjograficznych na terenie Polski. Elementem rze źby o najwy Ŝszych walorach krajobrazowych s ą miejsca "przełamywania " si ę roztocza ńskich dopływów Tanwi przez kraw ędź Roztocza Środkowego. Wytworzyły si ę tu w wyniku erozji wgł ębnej liczne progi skalne. Park charakteryzuje si ę równie Ŝ mnogo ści ą i ró Ŝnorodno ści ą flory i fauny. Ostoje ma tu m.in. głuszec i cietrzew. Teren Parku jest prawie nie zamieszkały. Prowadzona jest tu gospodarka le śna. Prze teren Parku prowadz ą liczne szlaki turystyczne.

9.2.3 Otuliny parków krajobrazowych. Otuliny parków krajobrazowych nie s ą obszarami chronionymi w rozumieniu ustawy o ochronie przyrody i na ich terenie nie wprowadzono specjalnych zakazów w korzystaniu przestrzeni i środowiska przyrodniczego. Zgodnie przepisami ustawy otulina jest stref ą ochronn ą wyznaczon ą indywidualnie dla okre ślonej formy ochrony przyrody zabezpieczaj ąca ją przed zagro Ŝeniami zewn ętrznymi. Na terenie otulin nie mog ą by ć podejmowane działania negatywnie wpływaj ące na ekosystemy parków krajobrazowych np. zmieniaj ące stosunki wodne zanieczyszczaj ące wody powierzchniowe lub podziemne, emituj ące hałas powy Ŝej dopuszczalnych norm itp. Zakres oddziaływania oceniany b ędzie na podstawie ocen oddziaływania na środowisko na etapie opracowywania b ądź zmian miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego oraz wydawania decyzji (np. ustalaj ących warunki i zabudowy i zagospodarowania terenu, koncesji na eksploatacj ę kopalin, pozwole ń wodno prawnych itd.). Teren gminy pomi ędzy Parkiem Krajobrazowym Puszczy Solskiej oraz Krasnobrodzkim Parkiem Krajobrazowym poło Ŝony jest w otulinach w/w Parków, które obejmuj ą 8.970 ha.

9.3 REZERWATY PRZYRODY.

9.3.1 Rezerwat krajobrazowy ścisły „Nad Tanwi ą Rezerwat został utworzony zarz ądzeniem Nr 355 Ministra Le śnictwa i Przemysłu Drzewnego dnia 18 lipca 1958 r. /M.P 1958 r. Nr 62, poz.355 / w celu zachowania w stanie naturalnym malowniczego i charakterystycznego krajobrazu dolin potoków Tanwi i Jelenia licznymi wodospadami w skalistym korycie potoku oraz lasem mieszanym udziałem jodły na granicy jej naturalnego zasi ęgu. Obejmuje obszar o pow.41, 33 ha w Nadle śnictwie Józefów Obr ęb Susiec, na terenie le śnictwa Wapniarka, Rybnica i Borowiec, w gminie Susiec, pow. tomaszowski. W jego skład wchodz ą nast ępuj ące oddziały: 79dfg, 180dfghij, 181abcd, 182abcdf, 183abc, 179dghj, 200b. Rezerwat le Ŝy w strefie kraw ędziowej Roztocza Środkowego południowozachodnia kraw ędź Roztocza powstała na linii sp ęka ń tektonicznych, wzdłu Ŝ których w okresie fałdowania Karpat wyd źwigni ęciu uległo podło Ŝe kredowe Roztocza, pokryte wówczas płytkimi osadami mórz trzeciorz ędowych. Kraw ędź Roztocza jest jedynym na terenie Polski

78 wyra źnie zaznaczaj ącym si ę w fizjografii terenu odcinkiem granicy geologicznej dziel ącej Europ ę zachodni ą - fałdow ą od Europy Wschodniej - płytowej. Jest to obszar o wybitnym unikatowym krajobrazie w skali kraju i kontynentu. Powstanie przełomu Tanwi przez stref ę kraw ędziow ą zwi ązane jest ze wzmo Ŝeniem erozji wywołanym ruchami tektonicznymi w trzeciorz ędzie. Utwory kredowe i trzeciorz ędowe zapadaj ą uskokami pod pokryw ę akumulacyjn ą Kotliny Sandomierskiej. W dnach dolin zostały one odpreparowane i tworz ą niewysokie progi. Tzw. "szumy" lub "szypoty". Na Tanwi jest ich 47. Dna dolin porastaj ą drzewostany olszowe, zbocza drzewostany jodłowe, które w partiach wierzchowinowych przekształcaj ą si ę w drzewostany sosnowe. Wyst ępuje tu wiele gatunków ro ślin i zwierz ąt chronionych.

9.3.2 Rezerwat krajobrazowy ścisły/cz ęś ciowy "Czartowe Pole" Rezerwat został utworzony zarz ądzeniem Nr 236 Ministra Le śnictwa i Przemysłu Drzewnego dnia 21 lipca 1958 r. /M.P. 1958 r. Nr 63, poz.363, M.P 1964 r. Nr 65, poz.386/ w celu zachowania w stanie naturalnym krajobrazu malowniczo ukształtowanego odcinka doliny potoku Sopot w miejscu jego przełomu przez stref ę kraw ędziow ą Roztocza Środkowego pi ęknymi wodospadami na ławicach piaskowca trzeciorz ędowego. Obejmuje obszar o pow.63, 71 ha Nadle śnictwa Józefów, Obr ęb Józefów, Le śnictwa Karczmiska i Hamernia gm. Susiec, pow. tomaszowski i gm. Józefów pow. biłgorajski. Ochron ą ścisł ą obj ęte jest 26, 66 ha, natomiast cz ęś ciow ą 37, 05 ha. Geneza wodospadów jest taka jak w rezerwacie "Nad Tanwi ą",. Ich odmienno ść krajobrazowa wynika odmienno ści skał odsłoni ętych w wyniku wzmo Ŝonej erozji. W rezerwacie "Nad Tanwi ą" wodospady s ą na ławicach kredowych, natomiast w rezerwacie Czartowe Pole" na ławicach piaskowców trzeciorz ędowych o ró Ŝnej odporno ści na erozj ę wodn ą. Dno doliny porasta naturalny las łęgowy, zbocza za ś bór jodłowy domieszk ą świerka i sosny, który na wierzchowinie przechodzi w bór sosnowy. Na obszarze rezerwatu wyst ępuje wiele chronionych i rzadkich ro ślin i zwierz ąt.

9.3.3 Rezerwat torfowiskowy cz ęś ciowy "Nowiny" Rezerwat został utworzony Zarz ądzeniem Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Le śnych i Le śnictwa dnia 26 listopada, 1990 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody /M.P. Nr 48 poz. 366/ w celu zachowanie ro ślinno ści wodnej i torfowiskowej śródle śnych bagienek udziałem gatunków chronionych. Obejmuje obszar lasu o powierzchni 3, 80 ha w le śnictwie Hamernia Nadle śnictwa Józefów, poło Ŝony w gm. Susiec, pow. tomaszowski woj. lubelskie, oznaczony w planie urz ądzenia gospodarstwa le śnego na lata 1976-1987 jako oddziały 297c, 302b, f, g. Rezerwat le Ŝy w strefie kraw ędziowej Roztocza Środkowego subregionie- Padół Józefowski. Wschodni ą cz ęść subregionu zajmuje obni Ŝenie wypełnione czwarto-rz ędowymi piaskami, które na du Ŝym terenie tworz ą wydmy. Poziom wód gruntowych wyst ępuje bardzo płytko, w zagł ębieniach, mi ędzywydmowych tworz ą niewielkie jeziorka i torfowiska. Rezerwat obejmuje szereg niewielkich oczek wodnych otoczonych torfowiskiem. Najwi ększe jeziorko o powierzchni ok.1 ha poło Ŝone jest w północno-zachodniej cz ęś ci rezerwatu. Jest to zbiornik o charakterze dystroficznym, bardzo płytki (max gł. 1 m). Poziom wody zmienia si ę w zale Ŝno ści od opadów. W jeziorku wyst ępuj ą dwa zespoły ro ślin wodnych-zespół

79

Nymphaeetum candidae, w którym zdecydowanie dominuj ą grzybienie północne Nymphaea candida oraz zespół oczeretu jeziornego Scirpetum lacustris. Brzegi jeziorka zajmuj ą torfowisko przej ściowe. Wykształciło si ę ono w postaci kilkumetrowej szeroko ści pasa cz ęś ciowo pływaj ącego na wodzie (tzw. spleja). Wyst ępuj ą tu dwa przenikaj ące si ę zespoły torfowiskowe - zespół przygiełki białej Rhynchosporetum albae i zespół turzycy bagiennej Caricetum limosae. Na granicy torfowiska przej ściowego i boru świe Ŝego w wąskiej strefie ro śnie kilka gatunków charakterystycznych dla boru bagiennego. Dwa niewielkie torfowiska w środkowej cz ęś ci rezerwatu stanowi ą pozostało ść jeziorek, które całkowicie zarosły ro ślinno ści ą torfowiskow ą. Otoczenie rezerwatu stanowi ą młode drzewostany sosnowe na siedlisku boru świe Ŝego. Najwi ększe zagro Ŝenie dla rezerwatu stanowi ą zmiany stosunków wodnych, zwłaszcza osuszenie. Du Ŝym zagro Ŝeniem jest równie Ŝ eutrofizacja.

9.4 POMNIKI PRZYRODY Na terenie gminy istnieje 6 pomników przyrody, w tym 4 to pojedyncze drzewa rodzimych gatunków (buk pospolity, jesion wyniosły oraz 2 lipy drobnolistne). Pomnikami przyrody jest równie Ŝ wodospad o wys. progu 152 cm na 4 km rzeki Jele ń oraz źródlisko rzeki Jele ń w Su ścu o pow.0, 08 ha tzw."Morskie Oko" spi ętrzone tam ą mły ńsk ą. Pomnikami przyrody s ą:
Buk pospolity (Fagus silvatica) o obw. 389 cm i wys. 25 m rosn ący na gruntach wsi Łuszczac na skraju lasu przy drodze Krasnobród-Łuszczacz, na działce stanowi ącej własno ść Marii Smol ą i Sabiny Kawka zam. Łuszczac / orzeczenie Nr 1 Wojewody zamojskiego dnia 24 marca 1987 r.( Dz. Urz. Woj. Zam. 1987 r. nr poz.37)
Jesion wyniosły (Fraxinus excelsior) o obw.350 cm i wys. 30 m rosn ący w Wólce Łosinieckiej na działce siedliskowej Wiktor Cie ćko, Wólka Łosiniecka 69 (orzeczenie nr 1 Wojewody Zamojskiego dnia 2 grudnia 1988 r. /Dz. Urz. Woj. Zam. 1988 r. Nr 16 poz.152/).
Lipa drobnolistna (Tilia cordata) o obw. 345 cm i wys. 25 m rosn ąca w Wólce Łosinieckiej Mariana Piskorskiego zam. Wólka Łosiniecka 68 (orzeczenie nr 1 Wojewody Zamojskiego dnia 2 grudnia 1988 r. /Dz. Urz. Woj. Zam. 1988 r. Nr 16 poz.152/).
Lipa drobnolistna /Tilia cordata/ o obw. 350 cm i wys. 30 m rosn ąca w Wólce Łosinieckiej na działce siedliskowej Edwarda Muca, zam. Wólka Łosiniecka 76 (orzeczenie nr 1 Wojewody Zamojskiego dnia 2 grudnia 1988 r. /Dz. Urz. Woj. Zam. 1988 r. Nr 16 poz.152/).
Wodospad o wys.152 cm i długo ści kraw ędzi 920 cm na 4 km rzeki Jele ń na gruntach (wodach) Pa ństwa administrowanych prze Wojewódzki Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń Wodnych w Lublinie (rozporz ądzenie nr 21 Wojewody Zamojskiego dnia 20 lipca 1992 r. /Dz. Urz. Woj. Zamojskiego 1992 r. Nr 15 poz.75/).
Źródlisko rzeki Jele ń o pow. 0,06 ha tzw. "Morskie Oko" w Su ścu –Skwarki (rozporz ądzenie nr 21 Wojewody Zamojskiego dnia 20 lipca 1992 r. /Dz. Urz. Woj. Zamojskiego 1992 r. Nr 15 poz.75/).

80

9.5 OSTOJE ZWIERZ ĄT. Ostoje zwierz ąt wyznaczane s ą w planach urz ądzania gospodarstwa le śnego Nadle śnictwa na podstawie przepisów ustawy o lasach. Ostoje obj ęte s ą ustawowym zakazem wst ępu i zaliczane tak jak rezerwaty do gospodarstwa specjalnego. W przypadku ostoi gatunku chronionego dodatkowo obowi ązuj ą przepisy ustawy o ochronie przyrody dotycz ące ochrony gatunkowej zwierz ąt, w szczególno ści dot. zasad gospodarowania w strefie rozrodu i regularnego przebywania gatunku. Na terenie gminy Susiec została wyznaczona jedna duŜa ostoja głuszca gatunku wpisanego do Polskiej Czerwonej Ksi ęgi Zwierz ąt Zagro Ŝonych Wygini ęciem Obejmuje ona na terenie Nadle śnictwa Józefów oddziały 104,114-117,125-130,149 Obrębu Józefów oraz oddz.7-13,31-35,45-49 Obr ębu Susiec. Ponadto ostoja obejmuje oddz.158,177,195,315- 316,321-322,326-327 w Obr ębie Susiec na obszarze sąsiedniej gminy Łukowa. Przepisy ustawy o ochronie przyrody (art.27b ust.3) zabraniaj ą dokonywania zmian polegaj ących na wycinaniu drzew i krzewów, prowadzeniu robót melioracyjnych, wznoszenia obiektów, urz ądze ń i instalacji oraz prowadzenia prac maj ących wpływ na ochron ę miejsc rozrodu i regularnego przebywania, a tak Ŝe zabraniaj ą przebywania ludzi be zgody wojewody.

9.6 LASY OCHRONNE. Na terenie gminy Susiec znajduje si ę 102,20 ha lasów ochronnych zarz ądzanych prze Nadle śnictwo Tomaszów, w tym lasy wodochronne- 40,98 ha i lasy stanowi ące fragmenty rodzimej przyrody -61,22 ha.

81

Rys.10. Przyrodnicze obszary i obiekty chronione

10. OBSZARY I OBIEKTY PRZYRODNICZE PLANOWANE DO OBJ ĘCIA OCHRON Ą PRAWN Ą.

10.1 POMNIKI PRZYRODY. Na ochron ę pomnikow ą zasługuje, co najmniej 12 obszarów źródliskowych, charakteryzuj ących si ę du Ŝymi walorami hydrologicznymi, przyrodniczymi i krajobrazowymi.

82

Tab.11. Obszary źródliskowe planowane do obj ęcia ochron ą na na ś

ść

ść enie enie Ŝ n.p.m. n.p.m. Poło Zlewnia Zlewnia Wyd.l/s Tempst. C mg/l Mineralizacja Wysoko morfologiczne morfologiczne Warstwa wodono Sposób wypływu Sposób wypływu Uwagi L.p. L.p. Miejscowo 1. Zawadki 29,2 8,9 348 290 podzboczowe K szczelinowo - Tanew warstwowe 2. Łosiniec 39,2 9,0 367 275 podzboczowe K szczelinowo - Tanew warstwowe 3. Świdry 126,0 8,6 372 265 podzboczowe K szczelinowo - Tanew warstwowe 4. Susiec 43,0 9,4 477 263 podzboczowe K szczelinowo odpływ podpietrzony, Tanew warstwowe 5. Majdan 72,6 9,0 424 280 podzboczowe K szczelinowe wypływów obok młyna Sopocki pulsuj ące w niszy o średnicy 7m, i Sopot woda źródlana zasila staw, którego kiedy ś nap ędzany był młyn 6. Majdan 97,1 8,6 386 270 podzboczowe K szczelinowe linia wypływów spod Sopocki II i dolinne pulsuj ące cmentarza na odcinku Sopot 100m w dnie w ąwozu, wąwóz jest do ść stromy i zaro śni ęty, miejsca wypływów trudno dost ępne 7. Nowiny źródełka w otoczeniu drzewostanu sosnowego w wieku ok.60 lat, w oddz.291a o pow.5, 12 ha, le śnictwo Kalina, Obr ęb Józefów, Nadle śnictwo Józefów, -na N od Nowin 8. Nowiny źródełka w otoczeniu drzewostanu sosnowego w wieku 8o lat w oddz.297 g o pow.3, 15 ha Le śnictwo Kalina, Obr ęb Józefów, Nadle śnictwo Józefów, na N od Nowin

83

9. Oseredek, źródło rzeki Studzienica Studzienica w otoczeniu drzewostanu składaj ącego si ę olszy, oddz.87b o pow.1, 70 ha le śnictwa Wapniarka Obr ęb Susiec Nadle śnictwo Józefów 10. Oseredek, dolinne źródełka zasilaj ące Studzienica Studzienic ę w obr ębie drzewostanu sosnowego, oddz.92c o pow.6, 07 ha le śnictwo Wapniarka, Obr ęb Susiec, Nadle śnictwo Józefów, 11 Oseredek źródełka zasilaj ące Studzienica Studzienic ę w obr ębie drzewostanu sosnowego oddz.93g o pow.3, 70 ha Le śnictwo Wapniarka, Obr ęb Susiec Nadle śnictwo Józefów 12 Rybnica źródło rzeki Niemoczka Niemoczka w otoczeniu drzewostanu olszowego w oddz.244b o pow.0, 96 ha, Le śnictwo Rybnica, Obr ęb Susiec, Nadle śnictwo Józefów,

10.2 ZESPOŁY PRZYRODNICZO-KRAJOBRAZOWE. Obecnie na terenie gminy Susiec nie ma tego typu chronionych obiektów. Proponuje si ę utworzenie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego na obszarze 18, 81 ha obejmuj ącego oddz.163d, 164 df, 181gjkl le śnictwa Wapniarka, Obr ęb Susiec Nadle śnictwa Józefów, p.n. "Ko ściółek" obejmuj ącego wzgórze o tej nazwie poło Ŝone przy uj ściu Jelenia do Tanwi, poro śni ęte starodrzewem jodłowo-sosnowym ponad 150-letnimi okazami jodeł i sosen oraz cennym, i zbiorowiskami olsowymi otaczaj ącymi wzgórze. Na wzgórzu znajduje si ę pomnik oraz krzy Ŝe drewniany i kamienny upami ętniaj ące walki partyzanckie w czasie II wojny światowej.

84

10.3 UśYTKI EKOLOGICZNE. Obecnie na terenie gminy nie ma u Ŝytków ekologicznych. Tą form ą ochrony nale Ŝy obj ąć śródle śne oczko wodne poro śni ęte ro ślinno ści ą wodn ą o pow. 7, 95 ha obejmuj ące oddz. 280b le śnictwa Karczmiska, Obr ęb Józefów, Nadle śnictwo Józefów.

10.4 STANOWISKA DOKUMENTACYJNE. Proponuje si ę obj ąć t ą form ą ochrony:
nieczynny kamieniołom o pow.0, 11 ha w oddz.241m le śnictwa Karczmisko Obr ęb Józefów Nadle śnictwo Józefów, około 600 m na zachód od zabudowy wsi Hamernia. Wyrobisko stokowe o dł.100m i wys.8 m, wapienie detrytyczno- litotamniowe /trzeciorz ęd/u Ŝytkowano do budowy okolicznych domów,
nieczynny kamieniołom o pow.3,9 ha, długo ść ściany 240 m, wysoko ść 20 m, wyrobisko wgł ębne na Krzy Ŝowej Górze, na gruntach Skarbu Pa ństwa, około 1,2 km na zachód od wsi Oseredek, wapienie litotamniowo-detrytyczne (trzeciorz ęd).

11. POŁO śENIE GMINY W KRAJOWYCH I REGIONALNYCH STRUKTURACH EKOLOGICZNYCH.

11.1 KRAJOWA SIE Ć OSTOI PTAKÓW. Program "Ostoje ptaków w Polsce" został podj ęty w 1993 r. przez Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków inspiracji Bird Life International. W kraju zidentyfikowano 118 ostoi. Najbli Ŝsze ostoje to: Lasy Zwierzyniecko-Kosobudzkie i Stawy Tarnawatka. Pierwsza ostoja obejmuje RPN i przyległe lasy. Jest ostoj ą fauny nizinno-wy Ŝynnej i puszcza ńskiej ze znacznym udziałem fauny górskiej, około 130 gatunków lęgowych i prawdopodobnie l ęgowych. Druga obejmuje du Ŝy kompleks stawów rybnych w strefie źródliskowej rzeki Wieprz oraz otaczaj ące ł ąki i mokradła, zajmuj ące dno doliny. Gniazduje tu około 100 ptaków. Gmina Susiec le Ŝy poza ostojami ptaków. Program ma charakter inwentaryzacyjny i waloryzacyjny. Ostoje głuszca znajduj ące si ę na terenie puszcza ńskim gminy nie zostały zaklasyfikowane do tego typu ostoi. Podlegaj ą one ochronie, jako miejsca rozrodu i regularnego przebywania na podstawie przepisów ustawy o ochronie przyrody (zakaz wst ępu be zgody Wojewody, zakaz dokonywania zmian polegaj ących na wycinaniu drzew lub krzewów, prowadzenia robót melioracyjnych wznoszenia obiektów, urz ądze ń i instalacji oraz prowadzenia prac maj ących wpływ na ochron ę miejsc rozrodu i regularnego przebywania) oraz ustawy o lasach (zaliczenie ostoi do gospodarstwa specjalnego tak jak rezerwatów i obj ęcie zakazem wst ępu).

11.2 KRAJOWY SYSTEM OBSZARÓW CHRONIONYCH. Krajowy system obszarów chronionych zgodnie ustaw ą o ochronie przyrody tworz ą parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe oraz obszary chronionego krajobrazu. Oraz łącz ące je korytarze ekologiczne. Tak, wi ęc elementami krajowego systemu obszarów chronionych s ą dwa parki krajobrazowe (Krasnobrodzki i Puszczy Solskiej) oraz 3 rezerwaty przyrody ("Nad Tanwi ą", "Czartowe Pole" oraz "Nowiny"). Funkcje ł ącz ących je korytarzy pełni ą pasma le śne oraz doliny rzeczne. Korytarze ekologiczne nie są form ą ochrony przyrody

85 w rozumieniu ustawy o ochronie przyrody. Wyznaczane s ą w praktyce w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego

11.3 REGIONALNY SYSTEM OBSZARÓW CHRONIONYCH. Regionalny system obszarów chronionych w woj. lubelskim tworz ą dwa parki narodowe, 17 parków krajobrazowych, 17 obszarów chronionego krajobrazu oraz 82 rezerwaty przyrody, 107 U Ŝytków ekologicznych, 2 zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, 5 stanowisk dokumentacyjnych i 1459 pomników przyrody. Ró Ŝnymi formami ochrony ł ącznie obj ęto 16,6% pow. województwa, natomiast po doliczeniu otulin parków narodowych i krajobrazowych powierzchnia wzrasta do 27,8 %. Do obszarów najcenniejszych w skali województwa nale Ŝą zespoły obszarów chronionych Roztocza oraz Polesia, które tworz ą parki narodowe parki krajobrazowe obszary chronionego krajobrazu i rezerwaty przyrody. Wysok ą rang ę przyrodnicz ą tych obszarów potwierdza fakt wł ączenia ich do krajowego oraz paneuropejskiego systemu obszarów chronionych (NATURA 2000, MRB) Gmina Susiec le Ŝy w obr ębie zespołu obszarów chronionych Roztocza. Elementami regionalnego systemu obszarów chronionych oraz zespołu obszarów chronionych Roztocza s ą dwa parki krajobrazowe (Puszczy Solskiej i Krasnobrodzki) oraz 3 rezerwaty przyrody („Nad Tanwi ą”, ”Czartowe Pole", "Nowiny"). System ten uzupełniaj ą pomniki przyrody. W obr ębie w/w obszarów obowi ązuj ą zakazy ustalone w rozporz ądzeniach o ich utworzeniu oraz w zatwierdzonych planach ochrony.

11.4 REGIONALNY SYSTEM OCHRONY WÓD. Północno -wschodnia cz ęść gminy le Ŝy w obr ębie zbiornika wód podziemnych Nr 407 Niecka Lubelska -Chełm -Zamo ść , w obszarze OWO (Obszar Wysokiej Ochrony). Oznacza to, Ŝe w obszarze tym nie mo Ŝe by ć podejmowana działalno ść stwarzaj ąca zagro Ŝenie dla wód podziemnych, natomiast prowadzona obecnie działalno ść musi by ć poddawana przegl ądom ekologicznym i ocenie wpływu na środowisko, w szczególno ści na zasoby wód podziemnych. Ponadto zaostrzone rygory wynikaj ą faktu poło Ŝenia gminy w obszarze źródliskowym oraz w zlewni chronionej górnej Tanwi.

12. POŁO śENIE GMINY W MI ĘDZYNARODOWYCH STRUKTURACH EKOLOGICZNYCH

12.1 MI ĘDZYNARODOWY REZERWAT BIOSFERY "ROZTOCZE I PUSZCZA SOLSKA". W europejskich systemach przyrodniczych szczególn ą pozycj ę zajmuj ą tzw. mi ędzynarodowe rezerwaty biosfery. Obejmuj ą one obszary, które w znikomym tylko stopniu uległy zmianom wskutek działalno ści człowieka. Stanowi ą one banki genów ro ślin i zwierz ąt, w których bada si ę procesy ekologiczne zachodz ące w całych ekosystemach. W województwie lubelskim utworzy został w 2002 r. rezerwat biosfery " Polesie Zachodnie”, wszcz ęta została równie Ŝ procedura w sprawie utworzenia Rezerwatu Biosfery

86

„Roztocze i Puszcza Solska" - podpisane zostało porozumienie pomi ędzy Wojewod ą Lubelskim, Rektorem UMCS oraz Dyrektorem Roztocza ńskiego Parku Narodowego w sprawie opracowania dokumentacji i wniosku. Roztocze jest regionem interesuj ącym pod wzgl ędem gemorfologicznym, krajobrazowym i biogeograficznym, le Ŝą cym na europejskim dziale wodnym mi ędzy zlewiskami Bałtyku i Morza Czarnego. Europejska ranga walorów przyrodniczych Roztocza oraz wzgl ędna harmonia i nieznaczna intensywno ść zagospodarowania wi ększo ści obszaru przemawiaj ą za utworzeniem w tym regionie rozległego Mi ędzynarodowego Rezerwatu Biosfery obejmuj ącego tak Ŝe przyrodnicze obszary chronione poło Ŝone po stronie ukrai ńskiej. Pierwsza koncepcja granic MRB "Roztocze i Puszcza Solska " na obszarze Polski została przedstawiona w pracy Tadeusza J. Chmielewskiego p.t. Projekt doskonalenia systemu obszarów chronionych Lubelszczyzny po zmianie podziału administracyjnego, Lublin, pa ździernik 1999. Cały obszar Gminy Susiec znajduje si ę w obr ębie projektowanego Mi ędzynarodowego Rezerwatu Biosfery "Roztocze i Puszcza Solska". Nadanie temu regionowi statusu Mi ędzynarodowego Rezerwatu Biosfery zintensyfikuje badania naukowe.

12.2 TRANSGRANICZNY OBSZAR CHRONIONY "ROZTOCZE". Ze wzgl ędu na konieczno ść zabezpieczenia przed degradacj ą terenów o istotnym znaczeniu dla dziedzictwa przyrodniczego Europy i bardzo atrakcyjnych dla zyskuj ącej na coraz wi ększym znaczeniu turystyki krajoznawczej, a tak Ŝe celowo ść skoordynowanego udost ępniania dla niej terenów poło Ŝonych po obu stronach wschodniej granicy, w 1992 r. W Instytucie Ochrony Środowiska w Warszawie powstała koncepcja transgranicznych obszarów chronionych. W jej ramach pomi ędzy Suwalszczyzn ą a Bieszczadami wyodr ębniono 8 takich obszarów, w tym TOCh "Roztocze" na pograniczu polsko-ukrai ńskim. Na terenie Lubelszczyzny obejmuje Roztocza ński Park Narodowy i 4 parki krajobrazowe (Szczebrzeszy ński, Puszczy Solskiej, Krasnobrodzki, Południoworoztocza ński), za ś po stronie ukrai ńskiej rezerwat przyrody "Roztocze" i projektowane parki krajobrazowe, charakteryzuj ące si ę wyj ątkowymi, w tej cz ęś ci kontynentu, walorami przyrodniczymi i krajobrazowymi. Przewiduje si ę, Ŝe w obr ębie TOCh-ów obowi ązywałyby zasady strefowego uŜytkowania, ustalane w planach zagospodarowania przestrzennego, uwzgl ędniaj ącego wymogi ochrony przyrody i krajobrazu oraz mo Ŝliwo ści rekreacyjno-gospodarczego uŜytkowania ich zasobów.

13. POŁO śENIE GMINY W EUROPEJSKIM SYSTEMIE OBSZARÓW EKOLOGICZNYCH.

13.1 EUROPEJSKA SIE Ć EKOLOGICZNA NATURA 2000. Natura 2000 jest obecnie najbardziej kompleksow ą i najlepiej legislacyjnie i politycznie przygotowan ą europejsk ą sieci ą ekologiczna maj ącą na celu zapewnienie trwałej egzystencji ekosystemom. Jej ogniwami są głównie wcze śniej wyznaczone ostoje CORINE, które spełniaj ą kryteria Natura 2000 tzn. wyst ępowanie na ich terenie gatunków lub siedlisk

87 obj ętych dyrektyw ą Rady Unii Europejskiej 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory tzw. dyrektywa Siedliskowa oraz dyrektyw ą Rady 79/409/EWG o ochronie dziko Ŝyj ących ptaków tzw. dyrektywa Ptasia. Dyrektywy stały si ę wi ąŜą ce po wst ąpieniu Polski do Unii Europejskiej. System obszarów Natura 2000 w stanu na maj 2009 r. obejmuje w Polsce 141 wyznaczonych ostoi ptasich, 364 ostoi siedliskowych maj ących status obszarów wa Ŝnych dla Wspólnoty) oraz 1656 projektowanych obszarów wa Ŝnych dla Wspólnoty ( konsultacje). W województwie lubelskim znajduj ą si ę 22 ostoje ptasie wyznaczone rozporz ądzeniem Ministra Środowiska, 48 obszarów siedliskowych uznanych za waŜne dla Wspólnoty (zgłoszonych do komisji Europejskiej) oraz 60 projektowanych obszarów wa Ŝnych dla Wspólnoty (konsultacje społeczne).Obszar gminy poło Ŝony jest obr ębie ostoi ptasich „Puszcza Solska”, PLB 060008, „Roztocze” PLB 060012, oraz ostoi siedliskowych „Uroczyska Puszczy Solskiej” PLH 060034 (projektowane powi ększenie). Planowane jest powi ększenie ostoi siedliskowej „Uroczyska Puszczy Solskiej”. W bezpo średnim s ąsiedztwie granicy gmin le Ŝy ostoja siedliskowa „Zaro śle”, PLH 060028. Obszar „Puszcza Solska” PLB 060008 obejmuje kompleks le śny borów, od suchego, do bagiennego, oraz obszary torfowiskowe. Na obszarze ostoi chronionych jest 30 gatunków ptaków zał ącznika i Dyrektywy Rady 79/409/EWG oraz 13 gatunków Polskiej Czerwonej Ksi ęgi. Obszar „Roztocze” PLB 060012 obejmuje lasy Zwierzyniecko - Kosobudzkie oraz Roztocze Środkowe. Jest to w 70 % obszar le śny. Wyst ępuje tu 27 gatunków zał ącznika do dyrektywy ptasiej oraz 4 gatunki Polskiej Czerwonej Ksi ęgi. Ostoja siedliskowa „Uroczyska Puszczy Solskiej” PLH 060034 obejmuje trzy fragmenty Puszczy Solskiej (Lasy Józefowskie i Dolina Tanwi, wielkie Bagno oraz Bagno Obary). S ą to bagienno wydmowe tereny wyst ępuj ące pomi ędzy kompleksami borów. Jest to wa Ŝny obszar ze wzgl ędu na ochron ę torfowisk wysokich i borów bagiennych. Wyst ępuje tu 13 zidentyfikowanych siedlisk w Zał ączniku i Dyrektywy Rady 92/43/ EWG. Planowane jest powi ększenie obszaru. Ostoja siedliskowa „Zaro śle” PLH 060028 obejmuje zespoły le śne Ŝyznej buczyny karpackiej, wy Ŝynnego boru bagiennego oraz fragmenty subkontynentalnego gr ądu lipowo- grabowego. Europejski system ochrony NATURA 2000 opiera si ę na ochronie gatunkowej i obszarowej.

13.2 KRAJOWA SIE Ć EKOLOGICZNA ECONET - POLSKA -JAKO ELEMENT EUROPEJSKIEGO SYSTEMU ECONET. W 1992 koncepcja Europejskiej Sieci Ekologicznej, ECONET została przyj ęta przez Rad ę Europy, jako idea paneuropejskiego systemu ochrony dziedzictwa przyrodniczego krajów Wspólnoty Europejskiej. W 1993 r. Rada Europy zwróciła si ę do Mi ędzynarodowej Unii Ochrony Przyrody o realizacj ę projektu zmierzaj ącego do poszerzenia sieci ECONET na kraje Europy Wschodniej i Centralnej oraz opracowanie koncepcji krajowych sieci ekologicznych i planów ochrony przyrody dla poszczególnych krajów. Celem projektu jest wspieranie polityki ekologicznej pa ństw. Jest prób ą poł ączenia w spójny paneuropejski system tych obszarów, których walory przyrodnicze i powi ązania ekologiczne tworz ą istot ę

88 dziedzictwa przyrodniczego Europy. Projekt ECONET - PL został opracowany w 1995 r. przez Fundacj ę, IUCN Poland i polega na ochronie przyrodniczych zwi ązków funkcjonalno- przestrzennych. Krajowa Sie ć Ekologiczna ECONET- PL jest spójnym przestrzennie i funkcjonalnie systemem reprezentatywnych i najlepiej zachowanych pod wzgl ędem bioró Ŝnorodno ści obszarów Europy. Składa si ę obszarów węzłowych, korytarzy ekologicznych i obszarów wymagaj ących unaturalnienia. Na terenie Polski wydzielono 46 obszarów węzłowych rangi mi ędzynarodowej oraz 28 obszarów węzłowych rangi krajowej. Cały obszar gminy znajduje si ę w obszarze w ęzłowym rangi krajowej Nr 21K - Południoworoztocza ńskim. Obejmuje obszar o pow. 1200 km2 na obszarze Roztocza i Kotliny Sandomierskiej 3 parkami krajobrazowymi i ich otulinami (Krasnobrodzkim, Puszczy Solskiej oraz Południoworoztocza ńskim) oraz 5 rezerwatów przyrody, krajobrazami naturalnymi: wy Ŝynnym w ęglanowym, wy Ŝynnym krzemianowym, wy Ŝynnym lessowym oraz tarasów wydmowych i den dolin. Obszar ten w znacznej cz ęś ci jest zalesiony, du Ŝym udziałem fitocenoz zbli Ŝonych do naturalnych. W cz ęś ci roztocza ńskiej dominuj ą subkontynentalne gr ądy w odmianie wy Ŝynnej, świetliste d ąbrowy i Ŝyzne buczyny karpackie oraz łęgi. W cz ęś ci pozostałej (Kotlina Sandomierska) zbiorowiska borowe w pełnej skali zmienno ści siedliskowej od boru suchego do boru bagiennego. Stosunkowo cz ęsto wyst ępuj ą tu torfowiska przej ściowe oraz kontynentalne wysokie. Stwierdzono tu wyst ępowanie 2 gatunków zagro Ŝonych w Europie oraz 11 gatunków zagro Ŝonych w Polsce. Granice ECONET - PL wyznaczaj ą przestrze ń do działa ń szerszych, ni Ŝ tylko zachowawcze. W zało Ŝeniu przestrze ń ta powinna by ć równie Ŝ traktowana priorytetowo w aktywnej polityce zrównowa Ŝonego rozwoju i w realizacji ró Ŝnych przedsi ęwzi ęć na rzecz ochrony ró Ŝnorodno ści biologicznej i krajobrazowej.

14. STAN ŚRODOWISKA W ŚWIETLE WYNIKÓW BADA Ń PA ŃSTWOWEGO MONITORINGU ŚRODOWISKA. Stan poszczególnych zasobów przyrody rozumiany jako standard jako ści powietrza, wody, powierzchni ziemi, gleb itp. jest zró Ŝnicowany, co potwierdzaj ą wyniki monitoringu pa ństwowego.
Powietrze. Wg danych zamieszczonych w „Raporcie o stanie środowiska województwa lubelskiego w 2007r.” (dane dla Zamo ścia) stan czysto ści powietrza w obszarze gminy Susiec jest dobry. Średnioroczne st ęŜ enia dwutlenku siarki oraz dwutlenku azotu kształtuj ą si ę znacznie poni Ŝej dopuszczalnych norm. Wg klasyfikacji ł ącznej wszystkich zanieczyszcze ń powietrza gmina Susiec znajduje si ę w strefie A, w której poziom st ęŜ eń zanieczyszcze ń w powietrzu zarówno z punktu widzenia ochrony zdrowia jak i ochrony ro ślin nie przekracza warto ści dopuszczalnych. Zanieczyszczenie powietrza mo Ŝe by ć zmniejszone poprzez zast ąpienie w ęgla kamiennego paliwami zawieraj ącymi znacznie mniej zanieczyszcze ń (gaz ziemny zawiera 67 razy mniej zanieczyszcze ń ni Ŝ w ęgiel kamienny), modernizacj ę systemów grzewczych oraz zwi ększenie lesisto ści gminy (pochłanianie dwutlenku w ęgla w procesie fotosyntezy). Gmina posiada dost ęp do gazu ziemnego, jednak Ŝe o powszechnym u Ŝyciu do celów grzewczych decyduje nie dost ępno ść , a struktura cen no śników energii cieplnej. Gaz ziemny jest jednym z dro Ŝszych no śników energii cieplnej.

89

Wody. Wody Tanwi w 2006r. w punkcie kontrolno-pomiarowym w Rebizantach, wg klasyfikacji ogólnej 5-stopniowej (klasa I- wody bardzo dobrej jako ści, klasa II – wody dobrej jako ści, klasa III- wody zadawalaj ącej jako ści, klasa IV - wody niezadawalaj ącej jako ści i klasa V- wody złej jako ści) zaliczały si ę do wód IV klasy- niezadawalaj ącej jako ści, podobnie jak w pozostałych punktach (Osuchy, Ksi ęŜ pol i Wólka Biska).O takiej klasyfikacji wód Tanwi decyduj ą takie wska źniki jak: zawarto ść fosforanów, barwa, zawiesina ogólna liczba bakterii typu kałowego i miano coli, ChZT-Mn, ChZT-Cr. Jest to wynik oddziaływania antropogenicznego. Wg bada ń prowadzonych w 2005r. w najbli Ŝszym punktach badawczych w Ciotuszy Starej i Majdan Sopocki wody źródlane ze wzgl ędu na zawarto ść azotanów, fenoli, amoniaku, siarczanów i in. pierwiastków zaliczały si ę do klasy II czyli wód dobrej jako ści. Ze wzgl ędu na zawarto ść fosforanów i ogólnego w ęgla organicznego, zakwalifikowano je do III klasy- wód zadowalaj ącej jako ści. Perspektywicznie, jako ść wód powierzchniowych i podziemnych w obszarze gminy uwarunkowana jest kompleksowym rozwi ązaniem problemów gospodarki wodno- ściekowej oraz zdolno ści ą środowisk wodnych do samooczyszczania si ę.
Powierzchnia ziemi i gleby. Powierzchnia ziemi jest w ró Ŝnym stopniu przekształcona przez czynniki antropogeniczne i naturalne. Do czynników naturalnych nale Ŝy głównie erozja wodna i wietrzna powierzchni ziemi i gleb. Na liniach spływu wód opadowych i roztopowych powstały gł ęboko wci ęte suche doliny lub w ąwozy. Na stokach o znacznym nachyleniu w wyniku spływu wód niszczony jest profil glebowy, maj ą miejsce te Ŝ obrywy, spływy, spełzywanie i osuwiska mas ziemnych. W przypadku mniejszych nachyle ń gleby s ą przemywane. Erozja wodna ze wzgl ędu na znaczne zró Ŝnicowanie hipsometryczne i powierzchniow ą budow ę geologiczn ą ma zró Ŝnicowan ą intensywno ść procesów erozyjnych. Erozj ą wodn ą obj ęte s ą grunty na stokach wierzchowinowych, rozcinanych suchymi dolinami lub wąwozami. Zjawisko erozji wodnej gleb w stopniu umiarkowanym i słabym (wg 6-ciostopniowej skali INUiG Puławy: nie wyst ępuje, słaba, umiarkowana, średnia, silna i bardzo silna) wyst ępuje w roztocza ńskiej cz ęś ci gminy. Degradowane s ą zwłaszcza gleby na terenach gruntów ornych. (erozja ma charakter umiarkowanej i średniej). Powierzchnia ziemi jest równie Ŝ w znacznym stopniu przekształcona w wyniku działalno ści człowieka. Antropogeniczne formy urze źbienia to; wyrobiska poeksploatacyjne, wąwozy drogowe, bardzo liczne miedze typu kraw ędzi, nasypy drogowe, rowy melioracyjne, stawy itp. Gleby charakteryzuj ą si ę słabym stanem fizyko-chemicznym. Gleby bardzo kwa śne i kwa śne stanowi ą 87,5% gleb. Nisk ą zawarto ść fosforu, potasu i magnezu w poziomie orno- próchnicznym posiada odpowiednio 83 %, 34% oraz 60% gleb. Gleby w gminie Susiec cechuj ą si ę tez nisk ą zawarto ści ą mikroelementów: np. boru 76% gleb, miedzi -88% gleb, molibdenu - 90% gleb.

90

Gleby zaliczaj ą si ę do średnich i niskich klas bonitacyjnych (IV-VI). III klasa bonitacyjna wyst ępuje sporadycznie.
Biocenozy. Struktura przyrodnicza gminy jest zdeterminowana przez struktur ę u Ŝytkowania gruntów. Grunty orne zajmuj ą jedynie 36,9% powierzchni gminy. W ich obszarze dominuj ą agrocenozy drobnoprzestrzenne pól uprawnych z miedzami i enklawami zakrzewie ń śródpolnych, z pojedynczymi skarpami i w ąwozami, w śród których spotyka si ę fragmenty biocenoz kserotemicznych. Biocenozy o charakterze naturalnym lub półnaturalnym (lasy, uŜytki zielone, wody) wyst ępuj ą na 59,9 % powierzchni Gminy Susiec, tym lasy obejmuj ą 55,6% pow. gminy i maj ą na przewa Ŝaj ącym obszarze charakter puszcza ński. Stan zachowania fitocenooz i zoocenoz jest bardzo dobry i dobry, kwalifikuj ący si ę do ochrony w ramach unijnego i krajowego systemu obszarów chronionych: ostoje NATURA 2000 ( PLB060008 Puszcza Solska,PLB0600122 Roztocze, PLH060034 Uroczyska Puszczy Solskiej), rezerwaty przyrody ("Czartowe Pole”, „Nad Tanwi ą”, „Nowiny”), parki krajobrazowe ( Puszczy Solskiej, Krasnobrodzki), projektowany Mi ędzynarodowy Rezerwat Biosfery „Roztocze i Puszcza Solska”. Do najcenniejszych nale Ŝą ekosystemy le śne oraz wodno-torfowiskowe. Pomimo dobrego zachowania zasobów wskazana jest renaturyzacja (np. zbiorowisk ro ślinnych dolin rzecznych) lub kompensacji utraconych walorów na wskutek wylesienia terenu i intensywnego u Ŝytkowania rolniczego oraz zmian stosunków wodnych w dolinach rzek na wskutek regulacji rzeki i melioracji. Zakres przekształce ń środowiska . Przekształceniu poddawane były i s ą nast ępuj ące składniki środowiska:
stosunki wodne w dolinie Tanwi w wyniku pi ętrzenia wody systemem stawów i zbiorników na dopływach ( Susiec, Majdan Sopocki) oraz melioracji szczegółowych,
powierzchnia ziemi w wyniku znacznego wylesienia, zagospodarowania rolniczego i zabudowy, uruchomienia procesów erozji, eksploatacji surowców naturalnych, budowy dróg, rowów melioracyjnych itp.
fitocenozy i zoocenozy naturalne w wyniku wylesienia znacznej cz ęś ci obszaru oraz melioracji i zagospodarowania pomelioracyjnego zostały przekształcone w biocenozy półnaturalne lub agrocenozy,
mikroklimat w wyniku zmniejszenia powierzchni lasów, obni Ŝenia poziomu wód w dolinach, zabudowy dolin rzecznych, suchych dolin i ich wylotów oraz emisji zanieczyszcze ń gazowych, hałasu i promieniowania elektromagnetycznego do atmosfery,
krajobraz naturalny w wyniku działalno ści człowieka (zabudowa i u Ŝytkowanie rolnicze przestrzeni) przekształcił si ę na znacznym obszarze w krajobraz antropogeniczny (naturalno-kulturowy i kulturowy).
powi ązania funkcjonalno-przyrodnicze w wyniku zabudowy dolin pełni ących funkcje korytarzy ekologicznych oraz przecinania poprzecznego korytarzy dolinnych drogami. Zakres degradacji zasobów środowiska. Degradowane s ą;
wody powierzchniowe i podziemne na wskutek przenikania na znacznych obszarach (wychodnie wodono śna kredowego na powierzchni ę topograficzn ą) do wód

91

zanieczyszcze ń antropogenicznych ( ścieki bytowe), w tym z rolniczej przestrzeni produkcyjnej (nawozy i środki chemicznej ochrony ro ślin) oraz z koron dróg,
powietrze atmosferyczne na wskutek znacznej emisji zanieczyszcze ń gazowych i pyłowych z tradycyjnych palenisk i kotłowni w ęglowych – brak sieci gazowej w cz ęś ci obszaru gminy oraz emisji zanieczyszcze ń gazowych z silników samochodowych i hałasu komunikacyjnego z dróg (du Ŝe ubytki w zadrzewieniach przydro Ŝnych lub ich brak),
powierzchnia ziemi i gleby na wskutek erozji wodnej oraz wadliwego układu pól i dróg rolniczych (wzdłu Ŝ stoków),
zbiorowiska ro ślinne na wskutek sukcesji naturalnej (zbiorowiska torfowiskowe w dolinach oraz kserotermiczne w enklawach śródpolnych) lub wadliwej gospodarki (lasy niestanowi ące własno ści Pa ństwa),
klimat akustyczny wzdłu Ŝ dróg publicznych, na wskutek stałego wzrostu ruchu na drogach,
mikroklimat na wskutek emisji zanieczyszcze ń do powietrza, hałasu drogowego i przemysłowego, promieniowania elektromagnetycznego,
krajobraz kulturowy, na wskutek wprowadzania zabudowy obcej dla lokalnych tradycji, Odporno ść środowiska przyrodniczego na degradacj ę. Odporno ść środowiska przyrodniczego na degradacj ę jest w obszarze gminy zró Ŝnicowana. Mał ą odporno ść maj ą:
lasy na siedliskach borowych na presj ę rekreacyjn ą oraz zanieczyszczenia powietrza (Wi ększ ą odporno ść na presj ę turystyczn ą i zanieczyszczenie powietrza maj ą lasy li ściaste),
siedliska hydrogeniczne na zmiany stosunków wodnych (nadmierne przesuszenie prowadzi do nieodwracalnych zmian),
wody powierzchniowe na zanieczyszczenia antropogeniczne (zakłócenie naturalnych procesów w ekosystemach wodnych przy obecnym stanie wód /IV klasa/ powa Ŝnie ogranicza proces samooczyszczania si ę wód).
wody podziemne na zanieczyszczenia antropogeniczne (zdecydowana wi ększo ść terenu gminy nale Ŝy do obszarów bardzo silnego i silnego zagro Ŝenia wód kredowych /obszarem najmniej zagro Ŝonym jest dolina Wieprza/):
obszary wychodni kredowych na powierzchni ę topograficzn ą nale Ŝą do obszarów bardzo silnego zagro Ŝenia, w którym czas przes ączania potencjalnych zanieczyszcze ń jest krótszy ni Ŝ 2 lata,
obszary, na których mi ąŜ szo ść nadległych utworów porowych jest mniejsza ni Ŝ 20 m lub słabo przepuszczalnych nie przekracza 2 m s ą obszarami silnego zagro Ŝenia, w których czas migracji zanieczyszcze ń do wód wynosi od 2 do 5 lat.
obszary z mi ąŜ szo ści ą nadkładu porowego powy Ŝej 20 m lub słabo przepuszczalnych od 2-10 m nale Ŝą do średnio zagro Ŝonych -czas przes ączalno ści od 5-25 lat,
obszary z mi ąŜ szo ści ą nadkładu porowego powy Ŝej 20 m z nadkładem utworów słabo przepuszczalnych 10-40 m nale Ŝą do słabo zagro Ŝonych z okresem przes ączalno ści powy Ŝej 25 lat. Najwi ększ ą zdolno ść do regeneracji maj ą zbiorowiska le śne. Procesy te w sposób naturalny przebiegaj ą jednak wolno. Odpowiednimi działaniami człowieka poszczególne fazy mog ą by ć skrócone. Brakiem zdolno ści do regeneracji cechuj ą si ę zbiorowiska

92 kserotermiczne. Regeneracja wód i powietrza mo Ŝe nast ępować tylko w sytuacji zmniejszania emisji zanieczyszcze ń antropogenicznych do atmosfery i do środowisk wodnych, natomiast regeneracja powierzchni ziemi i gleb przez odpowiednie zabiegi techniczne i ekologiczne oraz zabiegi agrotechniczne.

15. ZASADY FUNKCJONOWANIA SYSTEMU EKOLOGICZNEGO GMINY.

15.1 FUNKCJONOWANIE EKOSYSTEMÓW. Ekosystem jest podstawow ą jednostk ą funkcjonaln ą struktury ekologicznej danego obszaru, składaj ącą si ę biotopu (siedliska) i zasiedlaj ącej go biocenozy (zespół Ŝywych organizmów), w której zachodzą charakterystyczne procesy i przemiany energetyczne (obieg materii). Na obszarze gminy Susiec zdecydowanie dominuj ą ekosystemy le śne i le śno- torfowiskowe, odznaczaj ące si ę najwi ększym potencjałem ekologicznym. W obr ębie Kotliny Sandomierskiej obejmuj ą rozległy i zwarty obszar, w cz ęś ci roztocza ńskiej s ą rozczłonkowane i tworz ące mozaik ę agroekosystemami. Niewielki udział maj ą ekosystemy wodne zwi ązane bezpo średnio rzekami oraz naturalnymi lub sztucznymi zbiornikami wodnymi oraz ekosystemy ł ąkowe i pastwiskowe, utrzymywane dzi ęki działalno ści człowieka, który u Ŝytkuj ąc je powstrzymuje sukcesj ę naturaln ą w kierunku zbiorowisk le śnych. W strefie wierzchowinowej dominuj ą agrekosystemy o niewielkiej warto ści przyrodniczej i krajobrazowej, spełniaj ące głównie funkcje produkcyjne. Ekosystemy powi ązane s ą ze sob ą zale Ŝno ściami, wynikaj ącymi obiegu materii pod wpływem energii i przenikaj ą si ę na pograniczach. Zale Ŝno ści te manifestuj ą si ę w ró Ŝnych układach ponad ekosystemowych, a sposób ich funkcjonowania jest przedmiotem bada ń ekologii krajobrazu. Ponad ekosystemowe układy ekologogiczne wyst ępuj ą na ogół w postaci trzech typów strukturalnych: płatów i stref ekologicznych, pasm ekologicznych i węzłów ekologicznych.

15.2 STRUKTURA EKOLOGICZNA GMINY. Struktura ekologiczna gminy Susiec jest zró Ŝnicowana. Zachodnia cz ęść le Ŝy w obr ębie węzła ekologicznego I rz ędu (w uproszczeniu mo Ŝna uto Ŝsamia ć je ostojami przyrody), w le śno-torfowiskowym korytarzu ekologicznym (Puszcza Solska - Lasy Janowskie) rangi krajowej. Wschodnia cz ęść gminy ma charakter polno-le śnej strefy ekologicznej poło Ŝonej w zasi ęgu le śnego, roztocza ńskiego korytarza ekologicznego, przeci ętej pasmami ekologicznymi dolin dopływów Tanwi: Sopotu w północnej cz ęś ci oraz Wełnianki i Olszanki w południowej cz ęś ci gminy. Zalesione doliny rzek oraz śródpolne pasma lasów pełni ą funkcje bardzo wa Ŝnych, lokalnych korytarzy ekologicznych, umo Ŝliwiaj ących przemieszczanie si ę, głównie fauny w obr ębie krajowych korytarzy ekologicznych: puszcza ńskiego i roztocza ńskiego. Wszystkie korytarze ekologiczne be wzgl ędu na rang ę nale Ŝy obj ąć ochron ą planistyczn ą.

15.3 ZAGRO śENIA SYSTEMU EKOLOGICZNEGO GMINY. Gmina Susiec poło Ŝona jest na wa Ŝnych trasach w ędrówek zwierz ąt zwi ązanych siedliskami le śnymi, torfowiskowymi i wodnymi. W zwi ązku powy Ŝszym istotne jest

93 zachowanie dro Ŝno ści ekologicznej zwartych lasów, dolin rzecznych i śródpolnych pasm le śnych. Zagro Ŝeniem dro Ŝno ści systemu ekologicznego gminy jest osłabianie funkcji lokalnych korytarzy ekologicznych poprze ich przew ęŜ enia prze zabudow ę, powstawanie barier utrudniaj ących przemieszczanie si ę zwierz ąt (drogi, kolej, intensyfikuj ący si ę ruch turystyczny). Szczególnie du Ŝej antropopresji jest poddawany odcinek doliny Sopotu w Majdanie Sopockim, zabudow ą po obu stronach rzeki, zbiornikiem rekreacyjnym i baz ą turystyczn ą pobytow ą oraz wylesiona dolina Olszanki w rejonie Wólki Łosinieckiej i Łosi ńca. Na szczególn ą uwag ę zasługuje zarys polno- le śnego korytarza ekologicznego pomi ędzy Su ścem a Majdanem Sopockim omijaj ący od zachodu wie ś Grabowic ę. Wzmocnienie funkcji tego korytarza poprze zalesienia umo Ŝliwiałoby przemieszczanie si ę zwierz ąt korytarza roztocza ńskiego do puszcza ńskiego i odwrotnie, dolinami Sopotu i Wełnianki pomini ęciem silnie zmienionych antropogenicznie dolin rzecznych w Majdanie Sopockim i okolicach Łosi ńca. W przypadku du Ŝej intensyfikacji ruchu komunikacyjnego nale Ŝałoby udro Ŝni ć korytarze ekologiczne poprze wykonanie tuneli pod barierami antropogenicznymi (ruchliwa droga, tory kolejowe) w miejscach przemieszczania si ę zwierz ąt.

16. POTENCJAŁY ROZWOJOWE GMINY.
zasoby surowców okruchowych i węglanowych mo Ŝliwe s ą do eksploatacji na terenie otulin parków krajobrazowych pod warunkiem rekultywacji terenu zgodnej z istniej ącym obecnie u Ŝytkowaniem.
korzystne warunki bioklimatyczne, szczególnie bardzo dobre warunki solarne oraz bardzo korzystny wpływ rozległych lasów na modyfikacj ę klimatów lokalnych, wybitne walory przyrodnicze i krajobrazowe czyni ą teren gminy bardzo atrakcyjnym dla ró Ŝnorodnych form rekreacji,
zasobne łowiska czyni ą teren bardzo atrakcyjnym dla łowiectwa,
duŜa zasobno ść oraz wysoka, jako ść wód kredowych, wysoka, jako ść wód źródlanych,
atrakcyjno ść wód powierzchniowych dla rekreacji, szczególnie zbiornika w Majdanie Sopockim, mo Ŝliwo ść wzrostu atrakcyjno ści poprzez realizacj ę projektowanego zbiornika retencyjnego w Rybnicy i Łosi ńcu,
kompleks lasów puszcza ńskich w zachodniej cz ęś ci gminy i mo Ŝliwo ść zwi ększenia lesisto ści w cz ęś ci wschodniej poprzez zalesianie gruntów nieprzydatnych rolniczo sprawia, Ŝe obszary te s ą bardzo atrakcyjne dla turystyki, rekreacji, łowiectwa, itp.

17. ZAGRO śENIA I KONFLIKTY.
nielegalna eksploatacja kopalin powoduj ąca dewastacj ę krajobrazu i złó Ŝ surowcowych.
zabudowa dolin osłabiaj ąca ich funkcj ę ekologiczne (korytarze ekologiczne, ostoje zwierzyny wodno-błotnej, głównie ptaków) i klimatyczne (uniemo Ŝliwiaj ąca system pionowej i poziomej wymiany powietrza)
duŜe zagro Ŝenie, jako ści wód podziemnych kredowych ze wzgl ędu na brak izolacyjnej pokrywy czwartorz ędowej na wierzchowinach Roztocza oraz łączno ść hydrauliczn ą poziomu kredowego i czwartorz ędowego w obr ębie dolin rzecznych. Szczególnie

94

niebezpieczne s ą rozszczelnione szamba lub zbiorniki paliw ciekłych (benzyna, olej) oraz spływ środków chemicznych pól.
lokalizowanie zabudowy letniskowej na terenach, poza istniej ącymi jednostkami osadniczymi, nieposiadaj ących infrastruktury (uj ęcie wody zbiornik bezodpływowy na nieczysto ści itp.), stwarza zagro Ŝenie, dla jako ści poszczególnych elementów środowiska, zwłaszcza wód oraz dla struktury ekologicznej gminy.
słaba, jako ść gleb, du Ŝe zagro Ŝenie erozj ą w cz ęś ci roztocza ńskiej gminy,
du Ŝa penetracja lasów prze turystów mo Ŝe stanowi ć zagro Ŝenie dla ostoi bardzo rzadkich zwierz ąt np. głuszca - ruch turystyczny powinien odbywa ć si ę po wyznaczonych szlakach turystycznych oraz ście Ŝkach dydaktycznych
konieczno ść zapewnienia swobodnego spływu wysokich wód w rzekach powoduje konieczność usuwania drzew i zakrzewie ń koryt do wysoko ści wody brzegowej, co powoduje naruszenie walorów krajobrazowych i przyrodniczych dolin rzecznych, zwłaszcza Tanwi,
zakaz eksploatacji kopalin na terenie parków krajobrazowych - nie mo Ŝe by ć eksploatowane zło Ŝe wapieni trzeciorz ędowych Oseredek-Nowiny.

18. UWARUNKOWANIA ROZWOJU GMINY

18.1 PRZYRODNICZE UWARUNKOWANIA ROZWOJU GMINY. Przyrodnicze czynniki kształtuj ące mo Ŝliwo ści rozwoju gminy stanowi ą:
zakres prawnej ochrony środowiska,
zasoby i walory środowiska oraz warunki fizjograficzne,
istniej ące przeobra Ŝenia i procesy degradacji środowiska.

18.1.1 Uwarunkowania wynikaj ące ochrony środowiska. Władze publiczne, w tym władze samorz ądowe gminy, maj ą konstytucyjny obowi ązek prowadzenia polityki zapewniaj ącej bezpiecze ństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom, ochrony środowiska i wspierania działa ń obywateli na rzec ochrony i poprawy stanu środowiska. Rozwój społeczno-gospodarczy gminy zgodnie przepisami ustawy Prawo ochrony środowiska powinien uwzgl ędnia ć zasady ochrony środowiska i zrównowa Ŝonego rozwoju oraz cele i priorytety ekologiczne, działania proekologiczne, mechanizmy prawno- ekonomiczne okre ślone w polityce ekologicznej pa ństwa oraz wojewódzkich i powiatowych programach ochrony środowiska. Prze rozwój zrównowa Ŝony rozumie si ę taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym nast ępuje proces integrowania działa ń politycznych, gospodarczych i społecznych, zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwało ści podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania mo Ŝliwo ści zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczno ści lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia jak i przyszłych pokole ń. Szczegółowe uwarunkowania zawarte s ą w ustawach ekologicznych i maj ą one charakter obowi ązków wynikaj ących wprost przepisów prawa, zakazów, nakazów lub ogranicze ń. Do najistotniejszych dla planowania rozwoju społeczno-gospodarczego i zagospodarowania przestrzennego gminy nale Ŝy obowi ązek ochrony zasobów przyrody (dziko wyst ępuj ących ro ślin i zwierz ąt, siedlisk przyrodniczych, przyrody nieo Ŝywionej

95 i krajobrazu), utrzymania procesów ekologicznych i stabilno ści ekosystemów, ci ągło ści istnienia gatunków ro ślin lub zwierz ąt wraz siedliskami, ró Ŝnorodno ści biologicznej oraz cennych obszarów i obiektów przyrodniczych poddanych ochronie szczególnej. W obszarze gminy Susiec znajduj ą si ę nast ępuj ące obszary i obiekty chronione oraz projektowane do obj ęcia ochron ą prawn ą na podstawie przepisów ustawy o ochronie przyrody;
Obszary i obiekty chronione. Obszary Natura 2000 Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków NATURA 2000 – PLB060008 Puszcza Solska o pow. 74 818,9 ha wyznaczony rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. W sprawie obszarów specjalnej poło Ŝony w strefie kontaktu Roztocza i Kotliny Sandomierskiej z przełomami rzek spływaj ących z Roztocza, z siedliskami borowymi: od boru suchego i świe Ŝego do bagiennego. Zachodni i południowo-zachodni obszar gminy Susiec o pow. 8.544,3 ha znajduje si ę w jego granicach. Podstaw ę kwalifikacji obszaru stanowiły nast ępuj ące gatunki ptaków; b ączek, b ąk, bielik, błotniak ł ąkowy, błotniak stawowy, bocian czarny, cietrzew, derkacz, dzi ęcioł czarny, dzi ęcioł zielonosiwy, gado Ŝer, gąsiorek, głuszec, jarz ąbek, jarz ębatka, kropiatka, lelek, muchołówka mała, orlik krzykliwy, ortolan, podró Ŝniczek, puchacz, puszczyk uralski, świergotek polny, trzmielojad, włochatka, zimorodek i Ŝuraw. Obowi ązuje ochrona populacji dziko wyst ępuj ących ptaków oraz utrzymanie ich siedlisk w niepogorszonym stanie. Ponadto, zgodnie z art. 33. 1. ustawy o ochronie przyrody zabrania si ę w w/w obszarze podejmowania działa ń mog ących, osobno lub w poł ączeniu z innymi działaniami, znacz ąco negatywnie oddziaływa ć na cele ochrony obszaru Natura 2000, w tym w szczególno ści: - pogorszy ć stan siedlisk przyrodniczych lub siedlisk gatunków ro ślin i zwierz ąt, dla których ochrony wyznaczono obszar Natura 2000 - wpłyn ąć negatywnie na gatunki, dla których ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000, - pogorszy ć integralno ść obszaru Natura 2000 lub jego powi ązania z innymi obszarami. Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków NATURA 2000 –PLB060012 Roztocze wyznaczony rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 5 wrze śnia 2007r zmieniaj ącym rozporz ądzenie w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków NATURA 2000 / Dz.U. z 2007 r. nr 179 poz.1275/ obejmuje w granicach gminy Susiec o pow. 10.320,8 ha (północno- wschodnia i wschodnia cz ęść gminy). Jest to rozległy obszar w granicach dwóch województw: lubelskiego i podkarpackiego /103503,3ha/ obejmuj ący Lasy Zwierzyniecko- Kosobudzkie oraz całe Roztocze Środkowe i Południowe. Spo śród ptaków wymienionych w Zał ączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG wyst ępuj ą: b ąk, b ączek, czapla biała, bocian czarny, bocian biały, podgorzałka, trzmielojad, kania czarna, bielik, błotniak stawowy, błotniak zbo Ŝowy, błotniak łąkowy, orlik krzykliwy, orzełek włochaty, sokół w ędrowny, jarz ąbek, głuszec, kropiatka, zielonka, derkacz, Ŝuraw, rybitwa rzeczna, rybitwa białow ąsa, rybitwa czarna, puchacz, puszczyk uralski, zimorodek, dzi ęcioł zielonosiwy, dzi ęcioł czarny, dzi ęcioł średni, dzi ęcioł białogrzbiety, lerka, świergotek polny, podró Ŝniczek, jarz ębata, muchołówka mała, muchołówka białoszyja, g ąsiorek, ortolan, dzi ęcioł białoszyi. Obowi ązuje ochrona populacji dziko wyst ępuj ących ptaków oraz utrzymanie ich siedlisk w niepogorszonym stanie. Ponadto, zgodnie z art. 33. 1. ustawy o ochronie przyrody zabrania si ę w w/w obszarze podejmowania działa ń mog ących, osobno lub w poł ączeniu z innymi

96 działaniami, znacz ąco negatywnie oddziaływa ć na cele ochrony obszaru Natura 2000, w tym w szczególno ści: - pogorszy ć stan siedlisk przyrodniczych lub siedlisk gatunków ro ślin i zwierz ąt, dla których ochrony wyznaczono obszar Natura 2000 - wpłyn ąć negatywnie na gatunki, dla których ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000, - pogorszy ć integralno ść obszaru Natura 2000 lub jego powi ązania z innymi obszarami. Obszar wa Ŝny dla Wspólnoty Uroczyska Puszczy Solskiej (projektowane powi ększenie) w strefie kontaktu Roztocza i Kotliny Sandomierskiej z przełomami rzek spływaj ących z Roztocza. Obejmuje zachodni i południowo-zachodni obszar gminy. Ostoja stanowi znacz ącą cz ęść jednego z najwi ększych kompleksów le śnych w Polsce. Do siedlisk priorytetowych zaliczane s ą wydmy śródl ądowe z murawami napiaskowymi; naturalne, dystroficzne zbiorniki wodne; górskie i ni Ŝowe murawy bli źniczkowe (Nardion - płaty bogate florystycznie); zmienno wilgotne ł ąki trz ęś licowe (Molinion), ni Ŝowe i górskie świe Ŝe ł ąki uŜytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris); torfowiska wysokie z ro ślinno ści ą torfotwórcz ą ( Ŝywe); torfowiska wysokie zdegradowane, lecz zdolne do naturalnej i stymulowanej regeneracji; torfowiska przej ściowe i trz ęsawiska (przewa Ŝnie z ro ślinno ści ą z Scheuchzerio-Caricetea), gr ąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum); bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis, Vaccinio uliginosi-Pinetum, Pino mugo-Sphagnetum, Sphagno girgensohnii-Piceetum i brzozowo- sosnowe bagienne lasy borealne); ł ęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy źródliskowe); wy Ŝynny jodłowy bór mieszany (Abietetum polonicum), sosnowy bór chrobotkowy (Cladonio-Pinetum i chrobotkowa posta ć Peucedano-Pinetum). W 2009 został sporz ądzony projekt powi ększenia w/w obszaru do pow. 70780 ha. Dodatkowo weszły następuj ące siedliska: starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion, nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion fluitantis; ziołoro śla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołoro śla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium); obni Ŝenia na podło Ŝu torfowym z ro ślinno ści ą ze zwi ązku Rhynchosporion; Ŝyzne buczyny (Dentario glandulosae-Fagenion, Galio odorati-Fagenion). Obowi ązuje ochrona siedlisk w niepogorszonym stanie. Ponadto, zgodnie z art. 33. 1. ustawy o ochronie przyrody zabrania si ę w w/w obszarze: - podejmowania działa ń mog ących, osobno lub w poł ączeniu z innymi działaniami, znacz ąco negatywnie oddziaływa ć na cele ochrony obszaru Natura 2000, w tym w szczególno ści: - pogorszy ć stan siedlisk przyrodniczych lub siedlisk gatunków ro ślin i zwierz ąt, dla których ochrony wyznaczono obszar Natura 2000 - wpłyn ąć negatywnie na gatunki, dla których ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000 - pogorszy ć integralno ść obszaru Natura 2000 lub jego powi ązania z innymi obszarami.

Parki Krajobrazowe Południowo-zachodnia cz ęść gminy le Ŝy w obr ębie Parku Krajobrazowego Puszczy Solskiej natomiast północno-wschodnie kra ńce w obszarze Krasnobrodzkiego Parku

97

Krajobrazowego. Parki nie posiadaj ą opracowanych planów ochrony. W przypadku ich opracowania ustalenia zawarte w planach ochrony b ędą wi ąŜą ce dla miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego i decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, a organ gminy b ędzie zobowi ązany do dokonania zmian w obowiązuj ącym planie miejscowym, w terminie jednego roku od dnia wej ście w Ŝycie aktu ustanawiaj ącego plan ochrony (1rt.13a ustawy o ochronie przyrody). Otuliny parków krajobrazowych nie s ą obszarami chronionymi w rozumieniu ustawy o ochronie przyrody i na ich terenie nie wprowadzono specjalnych zakazów w korzystaniu przestrzeni i środowiska przyrodniczego. Zgodnie przepisami ustawy o ochronie przyrody otulina jest stref ą ochronn ą wyznaczon ą indywidualnie dla okre ślonej formy ochrony przyrody zabezpieczaj ąca j ą przed zagro Ŝeniami zewn ętrznymi. Na terenie otulin nie mog ą by ć podejmowane działania negatywnie wpływaj ące na ekosystemy parków krajobrazowych np. zmieniaj ące stosunki wodne, zanieczyszczaj ące wody powierzchniowe lub podziemne, emituj ące hałas powy Ŝej dopuszczalnych norm itp. Zakres oddziaływania oceniany b ędzie na podstawie ocen oddziaływania na środowisko na etapie opracowywania zmian miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego oraz wydawania decyzji (np. ustalaj ących warunki i zabudowy i zagospodarowania terenu, koncesji na eksploatacj ę kopalin, pozwole ń wodno prawnych itd.). Plany ochrony parków krajobrazowych nie b ędą obejmowa ć ich otulin. Krasnobrodzki Park Krajobrazowy KPK został utworzony rozporz ądzeniem nr 10 Wojewody Lubelskiego z dnia 14 kwietnia 2005 r. w sprawie Krasnobrodzkiego Parku Krajobrazowego (Dz. Urz. Woj. Lubel.05.83.1685). Na terenie Parku obowi ązuj ą zakazy: - realizacji przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko w rozumieniu art. 51 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627, z pó źn. zm.); - umy ślnego zabijania dziko wyst ępuj ących zwierz ąt, niszczenia ich nor, legowisk, innych schronie ń i miejsc rozrodu oraz tarlisk i zło Ŝonej ikry, z wyj ątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonania czynno ści w ramach racjonalnej gospodarki rolnej, le śnej, rybackiej i łowieckiej; - likwidowania i niszczenia zadrzewie ń śródpolnych, przydro Ŝnych i nadwodnych, je Ŝeli nie wynikaj ą z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej lub zapewnienia bezpiecze ństwa ruchu drogowego lub wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy urz ądze ń wodnych; - pozyskiwania do celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniało ści, w tym kopalnych szcz ątków ro ślin i zwierz ąt, a tak Ŝe minerałów i bursztynu; - wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcaj ących rze źbę terenu, z wyj ątkiem prac zwi ązanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym, przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym lub budow ą, odbudow ą, utrzymaniem, remontem lub napraw ą urz ądze ń wodnych; - dokonywania zmian stosunków wodnych, je Ŝeli zmiany te nie słu Ŝą ochronie lub racjonalnej gospodarce rolnej, le śnej, wodnej lub rybackiej; - budowania nowych obiektów budowlanych w pasie szeroko ści 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych, z wyj ątkiem obiektów słu Ŝą cych turystyce wodnej, gospodarce wodnej lub rybackiej;

98

- likwidowania, zasypywania i przekształcania zbiorników wodnych, starorzeczy oraz obszarów wodno - błotnych; - wylewania gnojowicy, z wyj ątkiem nawo Ŝenia własnych gruntów rolnych; - prowadzenia chowu i hodowli zwierz ąt metod ą bez ściółkow ą; - utrzymywania otwartych rowów ściekowych i zbiorników ściekowych; - organizowania rajdów motorowych i samochodowych; - uŜywania łodzi motorowych i innego sprz ętu motorowego na otwartych zbiornikach wodnych. Park Krajobrazowy Puszczy Solskiej. PKPS jest Parkiem poło Ŝonym na obszarze dwóch województw: lubelskiego i podkarpackiego. Został utworzony rozporz ądzeniem nr 15 Wojewody Lubelskiego z dnia 17 maja 2005 r. w sprawie Parku Krajobrazowego Puszczy Solskiej (Dz. Urz. Woj. Lubel.05.132.2416. Na terenie Parku obowi ązuj ą zakazy: - realizacji przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko w rozumieniu art. 51 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627, z pó źn. zm.) - umy ślnego zabijania dziko wyst ępuj ących zwierz ąt, niszczenia ich nor, legowisk, innych schronie ń i miejsc rozrodu oraz tarlisk i zło Ŝonej ikry, z wyj ątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonania czynno ści w ramach racjonalnej gospodarki rolnej, le śnej, rybackiej i łowieckiej; - likwidowania i niszczenia zadrzewie ń śródpolnych, przydro Ŝnych i nadwodnych, je Ŝeli nie wynikaj ą z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej lub zapewnienia bezpiecze ństwa ruchu drogowego lub wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy urz ądze ń wodnych; - pozyskiwania do celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniało ści, w tym kopalnych szcz ątków ro ślin i zwierz ąt, a tak Ŝe minerałów i bursztynu; - wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcaj ących rze źbę terenu, z wyj ątkiem prac zwi ązanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym, przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym lub budow ą, odbudow ą, utrzymaniem, remontem lub napraw ą urz ądze ń wodnych; - dokonywania zmian stosunków wodnych, je Ŝeli zmiany te nie słu Ŝą ochronie lub racjonalnej gospodarce rolnej, le śnej, wodnej lub rybackiej; - budowania nowych obiektów budowlanych w pasie szeroko ści 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych, z wyj ątkiem obiektów słu Ŝą cych turystyce wodnej, gospodarce wodnej lub rybackiej; - likwidowania, zasypywania i przekształcania zbiorników wodnych, starorzeczy oraz obszarów wodno - błotnych; - wylewania gnojowicy, z wyj ątkiem nawo Ŝenia własnych gruntów rolnych; - prowadzenia chowu i hodowli zwierz ąt metod ą bez ściółkow ą; - utrzymywania otwartych rowów ściekowych i zbiorników ściekowych; - organizowania rajdów motorowych i samochodowych; - uŜywania łodzi motorowych i innego sprz ętu motorowego na otwartych zbiornikach wodnych

99

Rezerwaty przyrody. Rezerwat krajobrazowy ścisły "Nad Tanwi ą Rezerwat został utworzony zarz ądzeniem Nr 355 Ministra Le śnictwa i Przemysłu Drzewnego dnia 18 lipca 1958 r. /M.P 1958 r. nr 62, poz.355 / w celu zachowania w stanie naturalnym malowniczego i charakterystycznego krajobrazu dolin potoków Tanwi i Jelenia licznymi wodospadami w skalistym korycie potoku oraz lasem mieszanym udziałem jodły na granicy jej naturalnego zasi ęgu. Obejmuje obszar o pow.41, 33 ha w Nadle śnictwie Józefów Obr ęb Susiec, na terenie le śnictwa Wapniarka, Rybnica i Borowiec, w gminie Susiec, pow. tomaszowski. W jego skład wchodz ą nast ępuj ące oddziały: 79dfg, 180dfghij, 181abcd, 182abcdf, 183abc, 179dghj, 200b. Na terenie rezerwatu obowi ązuj ą zakazy: - usuwania drzew i pozyskiwania drewna, - zbioru ściółki le śnej, pasania zwierz ąt gospodarskich oraz wykonywania wszelkich czynno ści gospodarczych, - polowania, chwytania i zabijania dziko Ŝyj ących zwierz ąt, - niszczenia lub uszkadzania drzew i innych ro ślin, - niszczenia gleby, wydobywania skał, minerałów i kamienia oraz dokonywania zmian w biegu potoków i ukształtowaniu zboczy doliny, - zanieczyszczania terenu i wód potoków, wzniecanie ognia i zakłócanie ciszy, - umieszczanie tablic, napisów i innych znaków wyj ątkiem tablic i znaków zwi ązanych ochron ą terenu, - wznoszenia budowli oraz zakładania lub budowy urz ądze ń komunikacyjnych i innych urz ądze ń technicznych, - przebywania na terenie rezerwatu poza miejscami w tym celu wyznaczonymi prze konserwatora przyrody. Rezerwat posiada opracowany i zatwierdzony plan ochrony do roku 2009. Ustalenia planu ochrony s ą wi ąŜą ce dla planu miejscowego i decyzji ustalaj ącej warunki zabudowy i zagospodarowania terenu. Rezerwat krajobrazowy ścisły/cz ęś ciowy "Czartowe Pole" Rezerwat został utworzony zarz ądzeniem Nr 236 Ministra Le śnictwa i Przemysłu Drzewnego dnia 21 lipca 1958 r. /M.P. 1958 r. Nr 63, poz.363, M.P 1964 r. nr 65, poz.386/ w celu zachowania w stanie naturalnym krajobrazu malowniczo ukształtowanego odcinka doliny potoku Sopot w miejscu jego przełomu prze stref ę kraw ędziow ą Roztocza Środkowego pi ęknymi wodospadami na ławicach piaskowca trzeciorz ędowego. Obejmuje obszar o pow.63, 71 ha Nadle śnictwa Józefów, Obr ęb Józefów, Le śnictw Karczmiska i Hamernia, w gm. Susiec, pow. tomaszowski i gm. Józefów pow. Biłgorajski. Ochron ą ścisł ą obj ęte jest 26, 66 ha, natomiast c ościow ą 37, 05 ha. Na terenie rezerwatu obowi ązuj ą nast ępuj ące zakazy: - wycinania drzew i poboru u Ŝytków drzewnych /w cz ęś ci obj ętej ochron ą ścisł ą/, wyj ątkiem wypadków uzasadnionych potrzebami gospodarstwa rezerwatowego, - zbioru ściółki le śnej, pasania zwierz ąt gospodarskich oraz wykonywania wszelkich czynno ści gospodarczych, - niszczenia gleby, wydobywania skał i minerałów oraz dokonywania zmian w ukształtowaniu zboczy doliny potoku,

100

- łowienia ryb, polowania, chwytania, płoszenia i zabijania dziko Ŝyj ących zwierz ąt, niszczenia gniazd, wybierania jaj i piskl ąt wszystkich gatunków ptaków, - niszczenia lub uszkadzania drzew oraz innych ro ślin, - zanieczyszczania terenu i wód potoku, wzniecania ognia i zakłócania ciszy, - umieszczania tablic, napisów i innych znaków wyj ątkiem tablic i znaków zwi ązanych ochron ą terenu, - wznoszenia budowli oraz zakładania lub budowy urz ądze ń technicznych, - przebywania na terenie rezerwatu poza drogami i miejscami w tym celu wyznaczonymi prze konserwatora przyrody. Rezerwat posiada opracowany i zatwierdzony plan ochrony do roku 2009. Ustalenia planu ochrony s ą wi ąŜą ce dla planu miejscowego i decyzji ustalaj ącej warunki zabudowy i zagospodarowania terenu. Rezerwat torfowiskowy cz ęś ciowy "Nowiny" Rezerwat został utworzony Zarz ądzeniem Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Le śnych i Le śnictwa dnia 26 listopada 1990 r. W sprawie uznania za rezerwat przyrody /M. P. Nr 48 poz. 366/ w celu zachowanie ro ślinno ści wodnej i torfowiskowej śródle śnych bagienek udziałem gatunków chronionych. Obejmuje obszar lasu o powierzchni 3, 80 ha w le śnictwie Hamernia Nadle śnictwa Józefów, poło Ŝony w gm. Susiec, pow. tomaszowski woj. lubelskie, oznaczony w planie urz ądzenia gospodarstwa le śnego na lata 1976-1987 jako oddziały 297c, 302b, f, g. Na obszarze rezerwatu zabrania si ę: - wycinania drzew i krzewów oraz pobierania u Ŝytków drzewnych, wyj ątkiem wypadków uzasadnionych potrzebami gospodarstwa rezerwatowego, - zmiany stosunków wodnych, która mogłaby naruszy ć w sposób istotny warunki ekologiczne, - stosowania wszelkich środków chemicznych, - zanieczyszczania wody i terenu, wzniecania ognia oraz zakłócania ciszy, - niszczenia b ądź uszkadzania drzew i innych ro ślin, - pozyskiwania ściółki le śnej i wypasu zwierz ąt gospodarskich, - zbioru ziół leczniczych i innych ro ślin lub ich cz ęś ci oraz zbioru nasion i owoców wyj ątkiem nasion na potrzeby odnowienia lasu,/niszczenia gleby, pozyskiwania kopalin i torfu, - polowania, chwytania, płoszenia i zabijania dziko Ŝyj ących zwierz ąt, niszczenia gniazd, wybierania jaj, wybierania piskl ąt wszystkich gatunków ptaków, - umieszczania tablic, napisów i innych znaków, wyj ątkiem tablic i znaków zwi ązanych ochron ą rezerwatu, - wznoszenia budowli oraz zakładania i budowy urz ądze ń komunikacyjnych i innych - Urz ądze ń technicznych, - przebywania poza miejscami wyznaczonymi - zakładania obozowisk i biwaków, k ąpieli, uprawiania sportów wodnych, pływania - łodziami i innym sprz ętem wodnym. Rezerwat nie posiada opracowanego planu ochrony. Ograniczenia dla gospodarki przestrzennej wynikaj ące rozporz ądze ń o uznaniu za rezerwaty oraz planów ochrony dotycz ą

101 przede wszystkim terenów rezerwatów. Terenów sąsiednich dotycz ą ograniczenia w zakresie zmiany stosunków wodnych oraz prowadzenia ci ągów infrastruktury liniowej. Pomniki przyrody. Na terenie gminy istnieje 7 pomników przyrody, w tym 5 to pojedyncze drzewa rodzimych gatunków (buk pospolity, jesion wyniosły oraz 3 lipy drobnolistne). Ochrona drzew pomnikowym polega na zakazie ich niszczenia, wycinania oraz wnoszenia obiektów budowlanych w promieniu 15 m od drzewa. Pomnikami przyrody s ą równie Ŝ: wodospad o wys. progu 152 cm na 4 km rzeki Jele ń oraz źródlisko rzeki Jele ń w Su ścu o pow.0, 08 ha tzw."Morskie Oko" spi ętrzone tama mły ńsk ą. rozporz ądzenia o uznaniu za pomniki dwóch ostatnich obiektów wynikaj ą ograniczenia dotycz ące gospodarki przestrzennej m.in. w zakresie zmiany stosunków wodnych, wydobywania skał i minerałów oraz zmiany sposobu uŜytkowania terenu. Ostoje zwierz ąt. Ostoje zwierz ąt wyznaczane s ą w planach urz ądzania gospodarstwa le śnego Nadle śnictwa na podstawie przepisów ustawy o lasach. Ostoje obj ęte s ą ustawowym zakazem wst ępu i zaliczane tak jak rezerwaty do gospodarstwa specjalnego. W przypadku ostoi gatunku chronionego dodatkowo obowi ązuj ą przepisy ustawy o ochronie przyrody dotycz ące ochrony gatunkowej zwierz ąt, w szczególno ści dot. zasad gospodarowania w strefie rozrodu i regularnego przebywania garbunku. Na terenie gminy Susiec została wyznaczona jedna duŜa ostoja głuszca gatunku wpisanego do Polskiej Czerwonej Ksi ęgi Zwierz ąt Zagro Ŝonych Wygini ęciem Obejmuje ona na terenie Nadle śnictwa Józefów oddziały 104, 114-117, 125-130, 149 Obr ębu Józefów oraz oddz.7-13, 31-35, 45-49 Obr ębu Susiec. Ponadto ostoja obejmuje oddz.158, 177, 195, 315- 316, 321-322, 326-327 w Obr ębie Susiec na obszarze s ąsiedniej gminy Łukowa. Przepisy ustawy o ochronie przyrody /art.27b ust.3/ zabraniaj ą dokonywania zmian polegaj ących na wycinaniu drzew i krzewów,. prowadzeniu robót melioracyjnych, wznoszenia obiektów, urz ądze ń i instalacji oraz prowadzenia prac maj ących wpływ na ochron ę miejsc rozrodu i regularnego przebywania, a tak Ŝe zabraniaj ą przebywania ludzi be zgody wojewody.
Projektowane obszary i obiekty chronione. Pomniki przyrody. - źródło podzboczowe (290 m n.p.m.), szczelinowo-warstwowe, o wydajno ści 29,2 l/s w miejscowo ści Zawadki, - źródło podzboczowe (275 m n.p.m.), szczelinowo-warstwowe, o wydajno ści 39,2 L/s w miejscowo ści Łosiniec, - źródło podzboczowe (265 m n.p.m.), szczelinowo-warstwowe, o wydajno ści 126 l/s e miejscowo ści Świdry, - źródło podzboczowe (263 m n.p.m.), szczelinowo-warstwowe, o wydajno ści 43l/s w miejscowo ści Susiec, - źródlisko podzboczowe (280 m n.p.m.), szczelinowo-pulsuj ące, zło Ŝone 8 wypływów w niszy o średnicy 7m, o wydajno ści 72, 6 l/s w miejscowo ści Majdan Sopocki I, - źródlisko szczelinowo-pulsuj ące (270 m n.p.m.), szczelinowo-pulsuj ące- linia wypływów spod cmentarza na odcinku 100 m, w miejscowo ści Majdan Sopocki II, - źródło na północ od wsi Nowiny, w oddz. 291a (5, 12 ha), Le śnictwo Kalina, Obr ęb Józefów, Nadle śnictwo Józefów,

102

- źródło na północ od wsi Nowiny, w oddz.279g (3, 15 ha) Le śnictwo Kalina, Obr ęb Józefów, Nadle śnictwo Józefów, - źródło rzeki Studzienica, na gruntach wsi Oseredek oddz.87b (1, 70 ha), Le śnictwo Wapniarka, Obr ęb Susiec, Nadle śnictwo Józefów, - źródło dolinne na gruntach wsi Oseredek, zasilaj ące Studzienic ę, w oddz.92 c 6,07 ha) Le śnictwo Wapniarka, Obr ęb Susiec, Nadle śnictwo Józefów, - źródło dolinne na gruntach wsi Oseredek, zasilaj ące Studzienic ę w oddz., 93g (3,70 ha), Le śnictwo Wapniarka, Obr ęb Susiec, Nadle śnictwo Józefów. - źródło rzeki Niemoczka na gruntach wsi Rybnica, w oddz.244b (0, 96 ha), Le śnictwo Rybnica, Obr ęb Susiec, Nadle śnictwo Józefów, Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe. Projektowany zespół przyrodniczo-krajobrazowy p.n. "ko ściółek" obejmuje wzgórze o tej nazwie poło Ŝone przy uj ściu Jelenia do Tanwi - obszar 18, 81 ha obejmuj ący oddz.163d, 164 df, 181gjkl le śnictwa Wapniarka, Obr ęb Susiec Nadle śnictwa Józefów. UŜytki ekologiczne . Projektowany u Ŝytek ekologiczny obejmuj ący śródle śne oczko wodne poro śni ęte ro ślinno ści ą wodn ą o pow.7,95 ha obejmuj ące oddz. 280b le śnictwa Karczmiska, Obr ęb Józefów, Nadle śnictwo Józefów. Stanowiska dokumentacyjne. Projektowane stanowiska dokumentacyjne obejmuj ą: - stary kamieniołom o pow.0, 11 ha w oddz.241m le śnictwa Karczmisko Obr ęb Józefów Nadle śnictwo Józefów, około 600 m na zachód od zabudowy wsi Hamernia. - stary kamieniołom o pow.3, 9 ha, długo ść ściany 240 m, wysoko ść 20m, wyrobisko wgł ębne na Krzy Ŝowej Górze, na gruntach Skarbu Pa ństwa, około 1, 2 km na zachód od wsi Oseredek. Obowi ązek ochrony ró Ŝnej rangi korytarzy ekologicznych zapewniaj ących mo Ŝliwo ść przemieszczania si ę dziko Ŝyj ących zwierz ąt i ro ślin i stanowi ących powi ązania funkcjonalno - przestrzenne z obszarami przyrodniczymi rangi regionalnej, krajowej i europejskiej, znajduj ącymi si ę w obszarze gminy Susiec oraz bezpo średnim lub dalszym otoczeniu gminy oraz miejsc rozrodu i regularnego przebywania fauny - ostoje fauny wodno błotnej (ustawa o ochronie przyrody).: - le śno -puszcza ński korytarz ekologiczny rangi krajowej, - roztocza ński le śny korytarz ekologiczny rangi krajowej, - sie ć lokalnych korytarzy ekologicznych łącz ących korytarze wy Ŝszej rangi; - wodno - torfowiskowe korytarze dolin rzecznych: Tanwi i jej dopływów (Potok Łosiniecki, Jele ń, Studzienica, Sopot), - le śno - polne korytarz ekologiczny pomi ędzy Su ścem a Majdanem Sopockim omijaj ący od wschodu wie ś Grabowic ę.
Obowi ązek ochrony, utrzymania i racjonalnego zagospodarowania naturalnych zbiorowisk ro ślinnych a przede wszystkim lasów, torfowisk, bagien i muraw oraz ochrony naturalnych zbiorników wodnych i źródeł ( ustawa o ochronie przyrody, ustawa o ochronie gruntów rolnych i le śnych). W przypadku gminy Susiec obowi ązek dotyczy ochrony zbiorowisk le śnych, zbiorowisk wodno- torfowiskowych oraz łąkowo-torfowiskowych w dolinach rzek.

103

Obowi ązek ochrony wód, a w szczególno ści Głównego Zbiornika Wód Podziemnych Nr 407. Szczegółowe warunki i sposoby ochrony b ędą okre ślone w warunkach korzystania wód regionu wodnego oraz w warunkach korzystania wód zlewni ustalanych w drodze rozporz ądzenia prze dyrektora Regionalnego zarz ądu gospodarki wodnej. Do czasu wydania rozporz ądzenia nie powinny by ć lokalizowane i podejmowane działania negatywnie oddziałuj ące na ilo ść i jako ść wód podziemnych pi ętra kredowego (Prawo wodne, Prawo geologiczne i górnicze, ustawa o zasobach strategicznych kraju).
Obowi ązek ochrony uj ęć wód podziemnych w granicach stref ochrony bezpo średniej i pośredniej (ustawa Prawo wodne, ustawa Prawo geologiczne i górnicze, decyzje wojewody, decyzje starosty/.Ochronie strefowej) teren ochrony bezpo średniej i po średniej (podlegaj ą uj ęcia wód podziemnych kredowych i trzeciorz ędowych tj. 26 udokumentowanych studni gł ębinowych: -Susiec -szkoła podstawowa, uj ęcie wód trzeciorz ędowych, 1 otwór (1964 r.), wydajno ść eksploatacyjna 9, 8 m3/godz., -Majdan Sopocki -ośrodek zdrowia, uj ęcie wód kredowych, 1 otwór (1977) wydajno ść eksploatacyjna 14 m3/godz., -Susiec -ośrodek zdrowia -uj ęcie wód trzeciorz ędowych, 1 otwór (1966) wydajno ść eksploatacyjna 0, 8 m3/godz., -Susiec -baza produkcyjno-handlowa GS "SCh", uj ęcie wód kredowych, 1 otwór (1969 o wydajno ść eksploatacyjna 27m3) godz., -Susiec -restauracja GS "S Ch", uj ęcie wód kredowych, 1 otwór (1972), wydajno ść eksploatacyjna 9m3/godz., -Grabowica -wodoci ąg wiejski, uj ęcie wód kredowych, 1 otwór (1975), wydajno ść eksploatacyjna 30m3/godz., - Susiec -stanica PTTK, wodoci ąg wiejski, uj ęcie wód kredowych, 1 otwór (1984 wydajno ść 110 m3) godz. - Susiec -ośrodek wypoczynkowy PKP, uj ęcie wód kredowych, 2 otwory (1985), łączna wydajno ść eksploatacyjna 50m3/godz. -.Rybnica Zakład Usług Socjalnych WZKR, uj ęcie wód kredowych, 1 otwór, (1979, 1981), wydajno ść 18 m3/godz. -Susiec -ośrodek kolonijny NBP, uj ęcie wód kredowych, 1 otwór (1979) wydajno ść 15m3/godz. -Łasochy -wodoci ąg wiejski, uj ęcie wód kredowych, 1 otwór (1980), wydajno ść 9m3/godz. -Łuszczac -wodoci ąg wiejski uj ęcie wód kredowych, wodoci ąg wiejski, 2 otwory (1982), wydajno ść 6, 0 m3/godz. -Paary -Punkt Skupu Mleka, uj ęcie wód kredowych, 1 otwór (1985), wydajno ść 6m3/godz., -Susiec -Punkt Skupu Mleka, uj ęcie wód kredowych, 1 otwór (1985), wydajno ść 4, 7 m3/godz., -Ciotusza Stara -Punkt Skupu Mleka, uj ęcie wód kredowych, 1 otwór (1986), wydajno ść 4, 0m3/godz., -Kunki -Punkt Skupu Mleka, uj ęcie wód kredowych, 1 otwór (1986), wydajno ść 3, 1 m3/godz.,

104

-Majdan Sopocki -pole namiotowe ZHP, uj ęcie wód trzeciorz ędowych, 1 otwór (1986), wydajno ść 3, 0m3/godz., -Rebizanty -ośrodek wypoczynkowy WOW, uj ęcie wód kredowych, 1 otwór (1988), wydajno ść 29m3/godz., -Susiec -ośrodek wypoczynkowy Kbk uj ęcie wód kredowych, 1 otwór (1988), wydajno ść 4, 5 m3/godz., -Rybnica -ośrodek kolonijno-wypoczynkowy RDP, uj ęcie wód kredowych, 1 otwór (1988), wydajno ść 4, 5m3/godz., -Maziły -stacja PKP, uj ęcie wód kredowych, 1 otwór (1988), wydajno ść 5, 0m3/godz., -Majdan Sopocki -wiertnia "Narol", uj ęcie wód kredowych, 1 otwór (1990), wydajno ść 16, 0 m3/godz., -Susiec -ZUiPM (E. Gielniak), uj ęcie wód kredowych, 1 otwór (1993), wydajno ść 6, 0m3/godz., -Łosiniec -szkoła podstawowa, uj ęcie wód kredowych, 1 otwór (1993), wydajno ść 6, 5 m3/godz.,

-Kunki -ubojnia (W. Hałasa), uj ęcie wód kredowych, 1 otwór (1993), wydajno ść 6, 0m3/godz., -Łosiniec -wodoci ąg wiejski, uj ęcie wód kredowych, 1 otwór (1995), wydajno ść 50m3/godz.

Zasi ęg stref ochrony bezpo średniej został ustalony ustalany w pozwoleniach wodno prawnych wydawanych do 1998 r. wł ącznie prze Wojewod ę, natomiast w latach 199-2002 prze starostów powiatów na pobór wód ze studni i nie przekracza 10m /mie ści si ę w granicach ogrodzenia uj ęcia/. Strefy ochrony po średniej nie były wyznaczane.
Obowi ązek ochrony złó Ŝ kopalin polegaj ący na racjonalnym gospodarowaniu ich zasobami oraz uwzgl ędnieniem obecnych i przyszłych potrzeb eksploatacji. Na terenie gminy Susiec znajduj ą si ę nast ępuj ące udokumentowane zło Ŝa surowców naturalnych.: - zło Ŝe piasków drobnoziarnistych "Zawadki" usytuowane we wschodniej cz ęś ci gminy na gruntach ornych wsi Zawadki, na południe od zachodniej zabudowy po południowej stronie drogi Zawadki- Kunki. Powierzchnia bilansowa wynosi 78,3 ha, zasoby zarejestrowane -2.248,2 tys. ton, (zło Ŝe aktualnie eksploatowane). - zło Ŝe piasków "Hamernia -Nowiny" usytuowane w zachodnich granicach gminy na gruntach le śnych wsi Nowiny. Zasoby zarejestrowane -1.362,6 tys. ton (zło Ŝe rezerwowe). - zło Ŝe wapieni litotamniowych "Nowiny" usytuowane po NE stronie drogi Oseredek- Nowiny, na SSE skłonie Krzy Ŝowej Góry.Zasoby zarejestrowane 676 tys. ton. Zło Ŝe znajduje si ę w obszarze Parku Krajobrazowego Puszczy Solskiej. Ponadto znajduj ą si ę wydzielone obszary perspektywiczne wst ępnie rozpoznane mo Ŝliwo ści ą dokumentowania zasobów i ewentualnej eksploatacji, je Ŝeli nie koliduje to przepisami ochrony środowiska.: - obszar perspektywiczny piasków średnio i drobnoziarnistych "Wólka Husi ńska" Usytuowany na gruntach wsi Podrusów i Ciotusza Stara, bezpo średnio od strony

105

północnej graniczy ze zwart ą zabudow ą wsi. U Ŝytkowa mi ąŜ szo ści wynosi 6, 0 m, zasoby szacunkowe 1600 tys.m3. - obszar perspektywiczny piasków średnio i drobnoziarnistych "Nowiny- Hamernia" usytuowane w północno-zachodnich granicach gminy na terenie lasu bezpo średnio graniczy od strony północnej ze zwarta zabudow ą wsi Nowiny, po zachodniej stronie kolei PKP odcinek Susiec – Nowiny - Józefów. Powierzchnia perspektywiczna wynosi 1800 tys.m2, mi ąŜ szo ść u Ŝytkowa serii surowcowej 6m , (zasoby szacunkowe 10800m3), w tym zło Ŝe udokumentowane „Hamernia Nowiny” o zasobach zarejestrowanych - 1.362,6 Tys. ton (zło Ŝe rezerwowe). - obszar perspektywiczny wapieni litotamniowych, detrytycznych, piaszczystych i piaskowców „Nowiny" usytuowany w środkowo-północnej cz ęś ci gminy, na gruntach wsi Nowiny i Oseredek Perspektywiczna powierzchnia zło Ŝowa wynosi 2300 tys.m2, a uŜytkowa mi ąŜ szo ść serii surowcowej -30 m. Zasoby szacunkowe wynosz ą 69000 tys .m3 ., w tym udokumentowane zło Ŝe wapieni litotamniowych "Nowiny" usytuowane po NE stronie drogi Oseredek-Nowiny, na SSE skłonie Krzy Ŝowej Góry. Zasoby zarejestrowane 676 tys. ton. Obecnie nieeksploatowane. Zło Ŝe poło Ŝone jest w obr ębie Parku Krajobrazowego Puszczy Solskiej i obj ęte zakazem eksploatacji. - zło Ŝa udokumentowane i obszary perspektywiczne powinny by ć wył ączone zabudowy kubaturowej i obj ęte nadzorem geologicznym (starostwo) w zakresie wyeliminowania eksploatacji pozakoncesyjnej (Prawo geologiczne i górnicze).
Obowi ązek ochrony gruntów rolnych klas I-IV i V-VI pochodzenia organicznego oraz gruntów le śnych polegaj ący na ograniczeniu przeznaczania ich na cele nierolnicze i niele śne, zapobieganiu procesom degradacji i dewastacji, przywracaniu warto ści uŜytkowej (ustawa o ochronie gruntów rolnych i le śnych). W obszarze gminy Susiec do gruntów chronionych zalicza si ę 66, 5% u Ŝytków rolnych, w tym 72, 4 % gruntów ornych, 14, 0% u Ŝytków zielonych (III-IV klasa bonitacyjna oraz grunty organiczne- mułowo- bagienne) oraz 100 % lasów.
Obowi ązek ochrony lasów polegaj ący na trwałym utrzymywaniu lasów i zapewnieniu ci ągło ści ich uŜytkowania (ustawa o lasach, ustawa o zasobach strategicznych kraju, ustawa o ochronie gruntów rolnych i le śnych). Oznacza to graniczone mo Ŝliwo ści przeznaczania lasów na inne cele (zgoda Ministra Środowiska w przypadku lasów stanowi ących własno ść Pa ństwa oraz Wojewody w Przypadku pozostałych lasów). Lasy stanowi ą 55, 6 % powierzchni gminy i koncentruj ą si ę w południowo-zachodniej cz ęś ci gminy (lasy Puszczy Solskiej i strefy Kraw ędziowej Roztocza Środkowego). Lasy roztocza ńskie wierzchowinowe i dolinne s ą silnie rozczłonkowane i izolowane prze grunty orne.
Obowi ązek organizacji gospodarki odpadami komunalnymi na terenie gminy wyznaczenie miejsc składowania odpadów (ustawa o utrzymaniu porz ądku i czysto ści w gminie). Na terenie gminy funkcjonuje składowisko w Grabowicy, zlokalizowane poza obszarami chronionymi, jednak Ŝe mo Ŝe stanowi ć zagro Ŝenie dla wód GZWP Nr 407 ze wzgl ędu na lokalizacj ę na wychodni wodono śca na powierzchni ę. Utwory kredowe przykryte są jedynie cienk ą warstw ą gleby. Składowisko posiada uszczelnione dno brak jednak systemu monitoringu jego wpływu na wody podziemne (piezometry). W perspektywie zachodzi potrzeba wyznaczania nowego składowiska w obszarze kilkumetrowym, a nawet

106 kilkunastometrowym nadkładem utworów czwartorz ędowych, pozbawionym wód gruntowych lub wodami na gł ęboko ści poni Ŝej 2,5 m, poza dolinami rzecznymi. Ze wzgl ędu na wysok ą rang ę walorów przyrodniczych gminy najkorzystniejszym rozwi ązaniem byłoby korzystanie ze składowiska poza terenem gminy (składowisko obsługuj ące kilka gmin).
Obowi ązek zabezpieczenia zbiorowego zaopatrzenia w wod ę i zbiorowego odprowadzania ścieków -ustalenie kierunków rozwoju sieci wodno- kanalizacyjnej (ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wod ę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków, Prawo ochrony środowiska). Obecnie gmina posiada wodoci ągi grupowe, brak jednak kanalizacji. Kanalizacja jest podstawowym warunkiem ochrony wód kredowych i trzeciorz ędowych, poniewa Ŝ wi ększo ść jednostek osadniczych znajduje si ę na wychodniach kredowych, w obszarach gdzie zanieczyszczenia antropogeniczne infiltruj ą wodami opadowymi bezpo średnio do wodono śca.
Zakaz wprowadzania ścieków do poziomów wodono śnych wód podziemnych, do wód stoj ących i do ziemi, je Ŝeli mi ąŜ szo ść warstwy gruntu nad zwierciadłem wód podziemnych nie stanowi zabezpieczenia tych wód przed zanieczyszczeniem (Prawo wodne). W obszarze gminy Susiec oznacza to zakaz wprowadzania ścieków do ziemi w obszarach wychodni kredowych (wodonosiec) (Grabowica, Ró Ŝa, Wioska, Łuszczacz, Nowinki, Łasochy, Kol. Łosiniec, Kol. Świdy, Kocudza) oraz do zbiornika wodnego w Majdanie Sopockim. Rolnicze u Ŝytkowanie ścieków wymaga uzyskania pozwolenia wodnoprawnego.
Zakaz lokalizowania na obszarach bezpo średniego zagro Ŝenia powodzi ą inwestycji zaliczanych do przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko, gromadzenia ścieków i składowania odpadów (Prawo wodne). Do obszarów zagro Ŝonych powodzi ą nale Ŝą terasy zalewowe rzek.

18.2 UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE ILO ŚCI I JAKO ŚCI ZASOBÓW I WALORÓW ŚRODOWISKA ORAZ WARUNKÓW FIZJOGRAFICZNYCH. Zasoby przyrodnicze oraz warunki fizjograficzne stwarzaj ą mo Ŝliwo ści rozwoju gminy, a tak Ŝe ograniczenia ró Ŝnych funkcji wynikaj ące rangi walorów przyrodniczych i krajobrazowych lub statusu prawnego zasobów przyrody.

18.2.1 Rolnicza przestrze ń produkcyjna. UŜytki rolne stanowi ą jedynie 41, 0 % powierzchni gminy Susiec, w tym grunty orne 36,9 %. Pomimo niewielkiego udziału u Ŝytków rolnych w powierzchni gminy ogółem oraz słabych gleb rolnicza przestrze ń produkcyjna stanowi istotny zasób przyrodniczy gminy. Gleby klas chronionych (III-IV i V-VI – organiczne) obejmuj ą 72, 4 % gruntów ornych i 14 % u Ŝytków zielonych. Tj. 66, 5 % powierzchni uŜytków rolnych gminy. Według oceny IUNG Puławy warto ść rolniczej przestrzeni produkcyjnej gminy Susiec wynosi 60, 3 pkt. w 100 pkt. skali ocen, co stawia gmin ę w grupie gmin Zamojszczyzny najni Ŝszymi warto ściami rolniczej przestrzeni produkcyjnej (Potok Górny 59, 5 pkt., Biłgoraj 54, 3 pkt., Tereszpol-52, 9 pkt.48 miejsce w śród gmin byłego woj. zamojskiego). Cz ęść gruntów ornych w północno- wschodniej cz ęś ci gminy jest w słabym i umiarkowanym stopniu podatna na erozj ę i wymaga podj ęcia działa ń przeciwerozyjnych (okolice Grabowicy, Paary, Kol. Świdy, Maziły, Wólka Łosiniecka, okolice Ciotuszy Nowej i Starej oraz Ró Ŝy). Niska, jako ść rolniczej przestrzeni produkcyjnej i niewielki udział gruntów rolnych w powierzchni gminy

107

powierzchni gminy nie stwarzaj ą warunków do rozwoju rolniczego gminy.

18.2.2 Zasoby wodne Zasoby wód podziemnych w obszarze gminy posiadaj ą potencjalnie wysokie warto ści, umo Ŝliwiaj ące rozwój przetwórstwa rolno-spo Ŝywczego wymagaj ącego wód wysokiej, jako ści. Walory faktyczne wód kredowych s ą lokalnie obni Ŝone w wyniku oddziaływa ń antropogenicznych. Zasobno ść wód podziemnych pi ętra kredowego jest wysoka, na przewa Ŝaj ącym obszarze gminy wyst ępuj ą rejony o wydajno ści 30-50m3 /h., Zdarzaj ą si ę uj ęcia o wydajno ści powy Ŝej 100 m3/godz. Du Ŝe zasoby wód podziemnych wyst ępuj ą w strefach najwi ększych sp ęka ń tektonicznych, których przebieg pokrywa si ę przewa Ŝnie układem dolin rzecznych. Wody podziemne pi ętra kredowego charakteryzuj ą si ę wysok ą, jako ści ą (klasa Ib. -wody wysokiej, jako ści odpowiadaj ące wodom do celów pitnych i gospodarczych). Główne pi ętro wodono śne znajduje si ę w granicach Głównego Zbiornika Wód Podziemnych Nr 407 Niecka Lubelska (Zamo ść -Chełm), który uwagi na budow ę hydrogeologiczn ą i słab ą izolacj ę od powierzchni jest podatny na infiltracj ę zanieczyszcze ń antropogenicznych wodami opadowymi. Obowi ązek ochrony wód podziemnych w/w zbiornika wi ąŜ e si ę ograniczeniami rozwoju społeczno-gospodarczego w gminie Susiec - eliminacja inwestycji mog ących znacz ąco oddziaływa ć na ilo ść i jako ść wód podziemnych, zwłaszcza w obszarach wierzchowinowych, gdzie wodonosiec wychodzi na powierzchni ę i zanieczyszczenia wodami opadowymi przenikaj ą bezpo średnio do wód kredowych oraz obowi ązkiem skanalizowania obszarów najbardziej wra Ŝliwych na infiltracj ę zanieczyszcze ń antropogenicznych. Źródłem zanieczyszczenia wód kredowych mo Ŝe te Ŝ by ć składowisko odpadów w Grabowicy, zlokalizowane na wychodni kredowej. Wprawdzie dno jest uszczelnione, jednak Ŝe wadliwa eksploatacja mo Ŝe stwarza ć zagro Ŝenia. Brak jest równie Ŝ piezometrów umo Ŝliwiaj ących monitoring. Zagro Ŝeniem, jako ści wód mog ą by ć równie Ŝ rozszczelnione i przelewaj ące si ę szamba. Wody powierzchniowe s ą zanieczyszczone spływami ścieków bytowych wiejskich terenów osadniczych, które są, zwodoci ągowane, ale nieskanalizowane oraz spływami nadmiaru nawozów i środków chemicznej ochrony ro ślin terenów rolniczych, co mo Ŝe ogranicza ć ich wykorzystanie rekreacyjne. Wody rzek w obszarze gminy Susiec nie s ą monitorowane, poni Ŝej Borowca Tanew prowadzi wody nieobj ęte norm ą. Stan wód w Tanwi i dopływach ulega niewielkim wahaniom w skali roku i w wieloleciu w zale Ŝno ści od wielko ści zasilania atmosferycznego ze wzgl ędu na znaczny udział zasilania wodami podziemnymi – w 60-70%. Małe wahania stanów wód powierzchniowych stwarzaj ą mo Ŝliwo ści ich gospodarczego wykorzystywania do zasilanie stawów rybackich i zbiorników rekreacyjnych. Mo Ŝliwo ści gospodarczego wykorzystania dolin rzecznych s ą ograniczone ze wzgl ędu na funkcje ekologiczne oraz zagro Ŝenie powodziowe w obszarze teras zalewowych -zakaz lokalizacji inwestycji mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko, gromadzenia ścieków i składowania odpadów.

18.2.3 Zasoby le śne. Lasy zajmuj ą 55,6% powierzchni gminy i są jej podstawowym zasobem przyrodniczym, determinuj ącym mo Ŝliwo ści rozwoju gospodarczego. Wy Ŝsz ą lesisto ść w śród gmin Zamojszczyzny maj ą jedynie gminy: Tereszpol 73,5 %,. Zwierzyniec -70, 6% i Biłgoraj 61,1 %. Lasy pełni ą oprócz funkcji gospodarczej istotn ą rol ę ekologiczn ą - glebochronn ą,

108 wodochronn ą, krajobrazow ą i klimatotwórcze (oczyszczaj ą powietrze zu Ŝywaj ąc dwutlenek węgla i wydzielaj ąc tlen w procesie fotosyntezy, oraz łagodz ą wahania termiczne i stabilizuj ą stosunki wodne). Są ponadto ostoj ą flory i fauny le śnej. Zró Ŝnicowanie siedliskowe, zbiorowiskowe i drzewostanowe lasów, odmienny charakter przyrodniczy i krajobrazowy lasów Puszczy Solskiej oraz lasów roztocza ńskich, wysoka bioró Ŝnorodno ść , walory mikroklimatyczne, zasobno ść łowisk stwarzaj ą mo Ŝliwo ść dodatkowego wykorzystania lasów do ró Ŝnorodnych celów rekreacyjnych.

18.2.4 Zasoby surowców naturalnych. Do podstawowych zasobów naturalnych na terenie gminy Susiec nale Ŝą wapienie i piaskowce trzeciorz ędowe zaliczane do kopalin podstawowych, nadaj ące si ę do wykorzystania gospodarczego, jako kamie ń łamany budowlany, drogowy i kruszywo łamane. Eksploatacja jest jednak niemo Ŝliwa ze wzgl ędu na istniej ące uwarunkowania prawne. Ponadto wyst ępuj ą kopaliny pospolite tj. piaski drobno- i średnioziarniste. Piaski eoliczne mog ą by ć wykorzystywane do celów budowlanych, drogowych, do budów technicznych, do produkcji cegły wapienno-piaskowej i betonów komórkowych. Piaski rzeczne do celów budowlanych i drogowych, natomiast piaski deluwialne wył ącznie do podrz ędnych celów gospodarczych. Mog ą by ć eksploatowane poza obszarami parków krajobrazowych i rezerwatów przyrody, po uzyskaniu koncesji na eksploatacj ę, pod warunkiem rekultywacji terenu po zako ńczeniu eksploatacji.

18.2.5 Walory turystyczne. Walory turystyczne gminy Susiec s ą sum ą walorów przyrody Ŝywej i nieo Ŝywionej, atrakcyjno ści krajobrazowo-kulturowej (Roztocze jest regionem i rangi turystycznej w skali kraju) oraz zagospodarowania turystycznego. O atrakcyjno ści turystycznej decyduj ą rozległe lasy, w tym o charakterze puszcza ńskim, wysoka bioró Ŝnorodno ść , korzystny mikroklimat, atrakcyjno ść geologiczna, tektoniczna, krajobrazowa i przyrodnicza strefy kraw ędziowej Roztocza Środkowego, przełomy Tanwi i Spotu prze stref ę kraw ędziow ą, górski charakter rzek spływaj ących Roztocza, liczne źródliska o wybitnych walorach hydrologicznych i krajobrazowych, zabytki kultury, tradycje i obrz ędy ludowe, bogata baza turystyczna w postaci ośrodków wczasowych, kolonijnych, gospodarstw agroturystycznych, zbiornik rekreacyjny, liczne szlaki turystyki pieszej i rowerowej itp. Atrakcyjno ść przyrodniczo- krajobrazow ą gminy pot ęguje s ąsiedztwo rozległych terenów Roztocza Środkowego i Południowego oraz Równiny Biłgorajskiej poro śni ętej lasami puszcza ńskimi, o walorach rangi europejskiej. Centralne poło Ŝenie gminy daje jej uprzywilejowana pozycj ę w zakresie mo Ŝliwo ści organizowania rekreacyjnego i krajoznawczego korzystania walorów przyrodniczo-krajobrazowych. Funkcja turystyczna powinna by ć równorz ędn ą funkcj ą rolnicz ą. Rodzaj i ranga walorów uzasadnia rozwój róŜnych form turystyki kwalifikowanej, krajoznawczej, agroturystyki i organizacji wypoczynku weekendowego. Ilo ść i jako ść niektórych zasobów przyrodniczych mo Ŝe stwarza ć szans ę ukierunkowanego rozwoju społeczno-gospodarczego lub ogranicza ć mo Ŝliwo ści rozwojowe. Do zasobów stwarzaj ących mo Ŝliwo ści rozwoju nale Ŝą :
wysoka, jako ść walorów turystycznych b ędących pochodn ą bogactwa ilo ściowego i jako ściowe zasobów przyrodniczych, krajobrazowych, kulturowych, rozbudowanej bazy

109

turystycznej oraz centralne poło Ŝenie gminy w obszarach wysokiej rangi turystycznej (Roztocze, Puszcza Solska) stwarzaj ąca mo Ŝliwo ść aktywizacji gospodarczej poprze rozwój ró Ŝnorodnych form turystyki i rekreacji.
wysoka, jako ść i stosunkowo du Ŝa zasobno ść wód podziemnych pi ętra kredowego stwarzaj ąca mo Ŝliwo ść rozwoju przetwórstwa rolno-spo Ŝywczego.
Niska, jako ść rolniczej przestrzeni produkcyjnej, mały udział u Ŝytków rolnych w powierzchni gminy, niskie klasy bonitacyjne gleb i niskiej, jako ści kompleksy rolniczej przydatno ści gleb nie stwarzaj ą mo Ŝliwo ści intensyfikacji produkcji rolniczej. Rolnictwo powinno funkcjonowa ć w du Ŝej mierze na potrzeby ruchu turystycznego, w tym agroturystyki, która powinna by ć funkcj ą uzupełniaj ącą podstawow ą funkcj ę produkcyjn ą znacznej liczby gospodarstw.

18.3 UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE ISTNIEJ ĄCYCH PRZEOBRAśEŃ I PROCESÓW DEGRADACJI ŚRODOWISKA.
przeobra Ŝenia i procesy degradacji środowiska zwi ązane s ą zarówno czynnikami naturalnymi, wynikaj ącymi funkcjonowania przyrody jak i czynnikami antropogenicznymi. Nale Ŝą do nich:
erozja gleb na północno-wschodnich terenach gminy.
drobno obszarowa eksploatacja surowców naturalnych pomini ęciem trybu koncesyjnego powoduj ąca degradacj ę gruntów rolnych lub le śnych, a tak Ŝe cz ęsto niszczenie surowca ze zło Ŝa.
składowanie odpadów w miejscach do tego niewyznaczonych i nieurz ądzonych, głównie w lasach i w wyrobiskach w obszarze złó Ŝ surowców naturalnych (infiltracja odcieków do wód podziemnych, niszczenie gleb).
odprowadzanie nieoczyszczonych ścieków bytowych do ziemi lub do wód w obszarach osadnictwa wiejskiego wyposa Ŝonych w sie ć wodoci ągow ą a, nieposiadaj ących kanalizacji lub gromadzenie ich w rozszczelnionych zbiornikach.
składowanie obornika na niezabezpieczonym podło Ŝu oraz pryzmowanie kiszonek,
spływy nadmiaru nawozów i środków chemicznej ochrony ro ślin do wód powierzchniowych degraduj ące środowisko wodne.
przypadki odprowadzanie ścieków do studni kopanych po zwodoci ągowaniu wsi.
procesy degradacji zasobów środowiska wymuszaj ą działania rekultywacyjne likwiduj ące skutki przeobra Ŝeń oraz działania profilaktyczne eliminuj ące negatywny wpływ czynników naturalnych lub antropogenicznych na zasoby.

110

Rys. 11. Przyrodnicze uwarunkowania rozwoju

111

STUDIUM UWARUNKOWAŃ i KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SUSIEC (Województwo Lubelskie)

Cz ęść II

DIAGNOZA ORAZ UWARUNKOWANIA ROZWOJU I ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SUSIEC /ŚRODOWISKO KULTUROWE/

Tomaszów Lubelski 2009

112

STUDIUM WARTO ŚCI KULTUROWYCH

19. DAWNE PRZYNALE śNO ŚCI ADMINISTRACYJNE Obszar obecnej gminy Susiec w okresie staropolskim I Rzeczpospolitej nale Ŝał w wi ększo ści do Ziemi Przemyskiej, jedynie cz ęść wschodnia do Województwa Bełskiego. W 1772r., podczas I rozbioru Polski, przedmiotowy obszar gminy wł ączono do Austrii do Guberni Galicji. W 1809 r. ziemie te zostały przył ączone do Ksi ęstwa Warszawskiego, natomiast po 1815r. (Kongres Wiede ński) przył ączone w Królestwie Polskim do zaboru Cesarstwa Rosyjskiego. W roku 1912 utworzono Guberni ę Chełmsk ą w skład której weszły ziemie obecnej gminy Susiec. Okres mi ędzywojenny to województwo lubelskie, powiat Tomaszów Lubelski, a po 1975r. województwo zamojskie, gmina Susiec (wcze śniej w wi ększo ści obecnego obszaru stanowiła gmin ę Majdan Sopocki i cz ęś ciowo Tomaszów). Po kolejnej reformie systemu administracji w 1999 r. przywrócono województwo lubelskie i gmina Susiec znalazła si ę w powiecie Tomaszów Lubelski tego województwa. Przedmiotowe tereny gminy od 1589 do 1946 roku znajdowały si ę granicach ordynacji zamojskiej, we wschodniej cz ęś ci jako Wło ść Rogoznia ńska, w zachodniej jako Starostwo Zamechskie. Według administracji ko ścielnej w 1772 r. tereny obecnej gminy wchodziły w skład dekanatu zamojskiego parafii Józefów, w cz ęś ci zachodniej i dekanatu potylickiego parafii Tomaszów, w cz ęś ci wschodniej.

20. HISTORYCZNE UKSZTAŁTOWANIE SIECI DRO śNYCH I OSADNICZYCH Ukształtowanie terenu wpłyn ęło na kształtowanie osadnictwa i dróg. W obszarze obecnej gminy Susiec, historyczna sie ć dro Ŝna jest słabo wykształcona. Podstawow ą przyczyn ą jest naturalny krajobraz w postaci g ęsto rosn ących lasów, z wyspowo pojawiaj ącymi si ę wsiami. Dodatkow ą przyczyn ą mog ą by ć słabe gleby, które s ą głównie piaszczyste. Spowodowało to, Ŝe na terenie gminy nigdy nie utworzyło si ę miasto czy chocia Ŝ małe miasteczko, a jedynie wsie i małe osady. W ko ńcu XIV w. obszar Puszczy Solskiej, stanowi ącej wi ększo ść obecnej gminy Susiec, otrzymał na własno ść Iwan Kustra z Krzeszowa. Po wyga śni ęciu rodu obszar wrócił w posiadanie królewskie i przeszedł pod rz ądy starostów. Nast ępnie dobra starostwa zamechskiego przeszły w r ęce Pileckich, a w roku 1568 podarowane zostały Stanisławowi Zamoyskiemu, za zasługi wojenne podczas wyprawy pod Radoszkowiczami. Po Stanisławie starostwo przej ął jego syn Jan Zamoyski, kanclerz i hetman. W 1589 r. ustanowiono Ordynacj ę Zamojsk ą i cały teren dzisiejszej gminy wszedł w jej skład. Obcy wpływ na osadnictwo gminy mieli Wołosi, pasterze przybyli z południowych Karpat. W XV w. lokowana na prawie wołoskim została wie ś Łosiniec w dolinie Potoku Łosinieckiego – najstarsza wie ś w gminie. Najstarsza wzmianka o wsi i jednocze śnie pierwsza wzmianka o działalno ści gospodarczej na terenie gminy mówi o młynie zbudowanym przez kniazia (wójta) wsi nad rzek ą Potok Łosiniecki, która toczyła obfite wody i spowodowała powstanie szeregu młynów a Ŝ do Rybnicy wzdłu Ŝ jej biegu.

113

Sie ć rzeczna stworzyła mo Ŝliwo ści rozwoju dla obszarów gminy. Według inwentarza Ordynacji Zamojskiej z 1591 r. na obszarze dzisiejszej gminy Susiec oprócz duŜej ilo ści młynów wodnych istniały folusze i tartaki wodne. Kolejne miejscowo ści na terenie gminy, powstaj ą w czasie trwania Ordynacji Zamojskiej. W 1643 r. Jan „Sobiepan” Zamoyski przenosi huty z Szarej Woli „w lasy zamechskie na uroczysko Susiec zwane”. Wiek XVIII to okres rozkwitu dla gminy a w szczególno ści Su śca, który staje si ę o środkiem przemysłu metalurgicznego i szklarskiego Ordynacji. Ruda darniowa i piaski szklarskie były surowcem dla produkcji Ŝelaza i szkła a Ŝ do wyczerpania w roku 1830 (cz ęść wsi Susiec nazywa si ę Skwarki od gor ąca – skwaru panuj ącego w hucie). W XVIII w. powstaj ą inne wsie zwi ązane z rzek ą, jak Nowiny nad szybko płyn ącą rzek ą Sopot z dwoma młynami i foluszem. W okresie trwania Ordynacji Zamojskiej na terenie gminy, w 1876r. powstaje równie Ŝ wie ś Łasochy, dzi ęki uruchomieniu w niej parowej fabryki gontów i posadzek z drzewa jodłowego. Jedynym typem kształtu wsi dla obszaru gminy Susiec jest ła ńcuchówka, czyli zwarta zabudowa ci ągn ąca si ę po obu stronach drogi. Typ wsi w wi ększo ści zachował si ę czytelnie do chwili obecnej. To Ŝsamo ść kulturow ą gminy kształtowała równie Ŝ spora ilo ść osiedlonej niegdy ś ludno ści obrz ądku wschodniego o czym świadcz ą pozostało ści architektury sakralnej.

21. ZASOBY WARTO ŚCI

21.1 URBANISTYKA I ARCHITEKTURA REZYDENCJONALNA ORAZ ZIELE Ń I WODA URZ ĄDZONE Na terenie gminy Susiec brak jakichkolwiek przykładów zabytków urbanistyki jak i architektury rezydencjonalnej. Spowodowało to naturalne ukształtowanie terenu, b ędące znacznie zalesione i niesprzyjaj ące rozwojowi dla wi ększych miejscowo ści jak i lokalizowaniu zespołów pałacowych czy dworskich. W zwi ązku z powy Ŝszym brak równie Ŝ przykładów zieleni czy wody urz ądzonej, które najcz ęś ciej towarzyszyły w postaci parków obiektom architektury rezydencjonalnej. Znikome ślady parków, praktycznie ju Ŝ nieistniej ące, mo Ŝna znale źć w Ciotuszy Starej i Su ścu.

21.2 ARCHITEKTURA SAKRALNA Na terenie gminy znajduj ą si ę trzy ko ścioły o statusie parafii, które s ą jednocze śnie wpisane do rejestru zabytków. W Łosi ńcu znajduje si ę zespół dawnej cerkwi greko – katolickiej, obecnie ko ścioła rzymsko – katolickiego (rejestr zabytków nr ZA/303), zlokalizowany nad rozległymi ł ąkami i lasem od strony południowej, który składa si ę z cerkwi, obecnie ko ścioła drewnianego z 1797 r, dzwonnicy drewnianej z pierwszej połowy XIXw. oraz pozostało ści cmentarza ko ścielnego wraz z drzewostanem, figur ą i kapliczk ą. Jest to jeden z cenniejszych zabytków sakralnej architektury drewnianej na terenie województwa. Pierwsza wzmianka o cerkwi unickiej w Łosi ńcu pochodzi z roku 1797 ale najprawdopodobniej istniała ju Ŝ sto lat wcze śniej, była to drewniana świ ątynia pod wezwaniem św. Michała Archanioła. W roku 1875 zamieniono j ą na greko – katolick ą, a po odzyskaniu niepodległo ści przemieniono j ą na ko ściół rzymsko – katolicki pod wezwaniem Opieki św. Józefa i Michała Archanioła. Jest to

114 jedna z czterech cerkwi bezkopułowych na terenie dawnego województwa zamojskiego. Obok cerkwi znajduje si ę dzwonnica drewniana typu wie Ŝowego z arkadami w cz ęś ci górnej, przykryta dachem gontowym brodowym. W Majdanie Sopockim znajduje si ę równie Ŝ zespół dawnej cerkwi greko – katolickiej, obecnie ko ścioła rzymsko – katolickiego (rejestr zabytków nr ZA/274), składaj ący si ę z murowanej cerkwi, obecnie ko ścioła z 1835 r. p. w. św. Tomasza Apostoła fundacji Zamoyskich, cmentarza przyko ścielnego oraz kaplic i dzwonnic. Pierwsza wzmianka o cerkwi unickiej pochodzi z 1774r., która w czasie rusyfikacji została zmieniona na greko – katolick ą. Od roku 1919 murowany ko ściół jednonawowy słu Ŝy parafii katolickiej. Obok zlokalizowana jest murowana z kamienia dzwonnica. W Su ścu znajduje si ę zespół ko ścioła rzymsko – katolickiego (rejestr zabytków nr ZA/273), który składa si ę z murowanego ko ścioła z lat 1862 – 68 pod wezwaniem św. Jana Nepomucena, dzwonnicy drewnianej z lat 20 – tych XX w., pi ęciu kaplic drewnianych, domkowych oraz cmentarza ko ścielnego z drzewostanem i figur ą. Jedynym ko ściołem poza wymienionymi jest murowany, współczesny ko ściół w Paarach, pozbawiony walorów architektonicznych. Architektur ę sakraln ą reprezentuj ą równie Ŝ kapliczki i krzy Ŝe przydro Ŝne. Do interesuj ących, nale Ŝy drewniana kapliczka w Banachach, drewniana kapliczka domkowa św. Stanisława z pocz. XX w. w Nowej Ciotuszy, kamienna figura Chrystusa Frasobliwego w Su ścu oraz kapliczka murowana w Świdach. Współczesne kaplice murowane znajduj ą si ę w Grabowicy, Oseredku i Ciotuszy, Su ścu, Łasochach i drewniane w Łosi ńcu i Ciotuszy oraz murowana figura przydro Ŝna w Oseredku. W Su ścu znajduje si ę krzy Ŝ kamienny w Su ścu drewniane krzy Ŝe zlokalizowane s ą w Łosi ńcu i Rybnicy. Architektura sakralna na terenie gminy jest w bardzo dobrym stanie zachowania i nie wymaga powa Ŝnej konserwacji. Gin ą natomiast stare krzy Ŝe i nagrobki cmentarne. Zaniedbana jest równie Ŝ cz ęść starych fragmentów cmentarzy, wymagaj ących szczególnej uwagi i weryfikacji zabytkowej ze wzgl ędu na powstaj ące nowe nagrobki.

21.3 ARCHITEKTURA PRZEMYSŁOWA, U śYTECZNO ŚCI PUBLICZNEJ I INNA Gmina Susiec, nieposiadaj ąca przykładów architektury rezydencjonalnej, ze wzgl ędu na walory krajobrazowe i zasoby naturalne, jest bogata w przykłady architektury przemysłowej, uŜyteczno ści publicznej i inne. Ciekawym obiektem, wpisanym do rejestru zabytków, ze wzgl ędu na wykorzystanie obiektu wojskowego jako budynek u Ŝyteczno ści publicznej jest, zbudowany na zlecenie władz carskich, drewniany budynek stra Ŝnicy granicznej w Paarach z 1876r. (rejestr zabytków nr ZA/468), uŜytkowany pó źniej jako szkoła, natomiast obecnie budynek jest przeznaczony pod usługi turystyczno-wypoczynkowo-szkoleniowe. Czynny, drewniany młyn wodny w Rybnicy z 1938r., wpisany do rejestru zabytków pod nr ZA/472, jest jednym z wielu przykładów architektury przemysłowej, wa Ŝnej dla rozwoju gminy i świadcz ącej o warto ściach kulturowych oraz tradycjach gminy. Młyn w Rybnicy jest w dobrym stanie zachowania, posiadaj ący równie Ŝ dobrze zachowane, historyczne i uŜytkowane wyposa Ŝenie. Innym bardzo ciekawym przykładem tradycji młynarstwa na terenie gminy jest młyn Świdy z 1934r. wpisany do rejestru zabytków pod nr A/516. Obiekt z zewn ątrz wymaga

115 gruntownego remontu, natomiast wn ętrze, pomimo 20 – to letniego nieu Ŝytkowana, zachowane w bardzo dobrym stanie, wraz z pełnym wyposa Ŝeniem w niezb ędne urz ądzenia z pocz ątku XX w., głównie sprowadzone z Wilna. Niestety ostatnie dziesi ęciolecie przyniosło znaczne spustoszenie w śród zachowanej historycznej to Ŝsamo ści kulturowej gminy w postaci młynów i zwi ązanych z nimi urz ądze ń gospodarki wodnej ( śluzy, stawy). „Znikły” młyny w Łosi ńcu, Nowej Ciotuszy, Nowinach i Majdanie Sopockim. Istniej ące jeszcze wodne młyny drewniane z pocz ątku wieku XX znajduj ą si ę w Nowej Ciotuszy i Su ścu. Na terenie obecnej gminy Susiec poza przemysłem związanym z wod ą rozwijał si ę równie Ŝ przemysł drzewny. Przykładami mog ą by ć tartak zinwentaryzowany w roku 1895 w Rybnicy oraz tartaki zinwentaryzowane w roku 1929 w Su ścu i Majdanie Sopockim. Inne obiekty przemysłu drzewnego, b ędącego głównym produktem gminy z racji ogromnego zalesienia, to smolarnia i maziarnia – rok przekazu 1895 – w Maziłach oraz dziegciarnia – rok przekazu 1925 – w Oseredku. Przemysł tekstylny rozwijaj ący si ę na terenie obecnej gminy to przede wszystkim sukiennictwo i folusze w Rybnicy i Nowinach oraz tkactwo w Grabowicy. Natomiast przemysł spo Ŝywczy reprezentuj ą zachowane do dnia dzisiejszego gorzelnie w Ciotuszy Starej oraz pasieki w Ciotuszy, Su ścu i Paarach. Z licznie wyst ępuj ącym zalesieniem gminy wi ąŜ e si ę powstanie ciekawej i licznie reprezentowanej architektury le śniczówek. W Rybnicy zlokalizowane s ą dwie drewniane le śniczówki z pocz ątku XX w. oraz jedna w Hamerni z 1910 r., zbudowana dla potrzeb Ordynacji Zamojskiej. Innym przykładem zachowanego, budownictwa u Ŝyteczno ści publicznej jest drewniany Magistrat w Rebizantach, przeniesiony z Tomaszowa Lubelskiego z pierwszej połowy XIX w., obecnie Dom Stra Ŝaka.

21.4 CMENTARZE Na terenie gminy Susiec znajduje si ę dosy ć du Ŝa liczba cmentarzy. Na południowym kra ńcu wsi Łosiniec – Kniazie znajduje si ę nieczynny cmentarz prawosławny, dawniej greko – katolicki, s ąsiaduj ący z cmentarzem rzymsko – katolickim w lesie sosnowym. Cmentarz powstał dla parafii greko - katolickiej w pocz ątkach XIX w., od roku 1875 korzystaj ą z niego równie Ŝ prawosławni. Najstarszy zachowany nagrobek z czyteln ą inskrypcj ą pochodzi z roku 1859. Na s ąsiaduj ącym, czynnym cmentarzu rzymskokatolickim z 1919 r., wyró Ŝniaj ą si ę mogiły Ŝołnierzy Wojska Polskiego poległych w dniach 15 – 20 IX 1939 r. Na zachodnim kra ńcu wsi znajduje si ę ponadto nieczynny cmentarz wojskowy z 1939r. z pochowanymi Ŝołnierzami Wojska Polskiego Armii „Kraków” Grupy Fortecznej „Katowice, poległymi we wrze śniu 1929r. W Majdanie Sopockim znajduje si ę czynny cmentarz rzymskokatolicki, dawniej prawosławny i greko – katolicki, powstały w pierwszej połowie XIX w. Najstarszy zachowany nagrobek, z czyteln ą inskrypcj ą pochodzi z roku 1856. Na terenie wsi Nowiny Błódek, w lesie, na terenie Puszczy Solskiej, zlokalizowany jest nieczynny cmentarz obozowy zwi ązany z obozem zagłady Ŝołnierzy Armii Krajowej,

116 zało Ŝony przez NKWD i UB 1 X 1944r. Na symbolicznych mogiłach ziemnych stoi 7 krzy Ŝy brzozowych oraz wysoki, d ębowy krzy Ŝ z inskrypcj ą „1 X 1944 – 26 III 1945”. We wsi Paary znajduje si ę nieczynny cmentarz z okresu II wojny światowej. W miejscowo ści Susiec poło Ŝony jest czynny cmentarz rzymskokatolicki w Su ścu, zało Ŝony w 1910 r. dla utworzonej rok wcze śniej parafii. Wszystkie cmentarze gminy s ą zachowane w stanie dobrym; postuluje si ę ich ochron ę, po zweryfikowaniu historycznym, starych nagrobków, krzy Ŝy oraz drzewostanu i funkcji terenu.

21.5 RURALISTYKA I BUDOWNICTWO WIEJSKIE

21.5.1 Układ wsi Układ przestrzenny gminy jest na ogół zachowany, chocia Ŝ du Ŝa cz ęść zabudowy pochodzi z okresu po 1944 roku. Dominuj ącym układem wsi wyst ępuj ących na terenie gminy Susiec jest ła ńcuchówka. Wioski terenu przedmiotowej gminy w wi ększo ści zakładane były zazwyczaj na karczunkach le śnych z wyznaczeniem dla osadnika jednego długiego pasa gruntu o wielko ści jednego łana, mo Ŝna zatem ła ńcuchówk ę nazwa ć wsi ą łanow ą. Najbardziej reprezentacyjne przykłady tego układu to – Grabowica, Susiec, Paary. Inne formy stanowi zabudowa rozlu źniona, wpisana niekiedy w łagodne stoki dolin rzecznych lub naturalnie ukształtowane wzgórza i lasy. Spowodowane jest to do ść liczn ą na terenie gminy sieci ą rzeczn ą wykorzystan ą dla przemysłu – m. in. młyny wodne – np. Ciotusza, oraz bardzo duŜym zalesieniem, st ąd le śniczówki oddalone od głównych wsi, wpisane w las – np. Rybnica.

21.5.2 Typy siedlisk Niemal na całym obszarze gminy obowi ązuje typ siedlisk bezokólnikowych, to jest z zabudow ą wolnostoj ącą wokół podwórza zakre ślonego z reguły w prostok ąt, zwrócony szczytem do drogi przez wie ś, niezale Ŝnie czy ustawienie domu mieszkalnego jest kalenicowe czy szczytowe. Oba rozwi ązania wyst ępuj ą w gminie, z przewag ą ustawienia kalenicowego i z przysuni ęciem domu mieszkalnego do drogi. Nale Ŝy zauwa Ŝyć jednocze śnie, Ŝe w miejscowo ściach wi ększych jak Susiec, działki s ą stosunkowo w ąskie. Domy mieszkalne maj ą ró Ŝne gabaryty, w wyj ątkowych wypadkach ł ączone z zabudow ą inwentarsk ą, na któr ą składa si ę kilka oddzielnych budynków gospodarczych ustawionych w czworobok wokół podwórza, najcz ęś ciej ze stodoł ą na tylnym krótszym boku działki. Sporadycznie pojawia si ę równie Ŝ szeregowa zabudowa gospodarcza, ustawiona jeden budynek za drugim na w ąskiej działce. Charakterystyczne dla typowej zagrodowej architektury wiejskiej jest wznoszenie przy skromnych domach mieszkalnych, okazałych, nowszych, murowanych stodół, usytuowanych na tyłach siedlisk. Coraz cz ęś ciej, w zwi ązku z ekspansj ą ruchu turystyczno - wypoczynkowego na terenie gminy, wyst ępuj ą typy siedlisk tzw. letniskowych, charakteryzuj ących si ę lokowaniem przewa Ŝnie na niewielkich działkach samotnego domu mieszkalnego. Teren najcz ęstszego wyst ępowania tego typu siedliska to bezpo średnie s ąsiedztwo rzek i strumieni. Cz ęsto powoduje to wygradzanie rzek dla ka Ŝdej z szeregowo usytuowanych działek, bardzo niekorzystnie wpływaj ąc na zachowanie środowiska naturalnego i kulturowego.

117

Siedliska otaczane s ą zazwyczaj płotami sztachetowymi, jeszcze z rzadka zast ępowanymi przez metalowe.

21.5.3 Budownictwo wiejskie Na terenie gminy brak charakterystycznego budownictwa wiejskiego. Tradycje budownictwa na omawianym obszarze nigdy nie były bogate pod tym wzgl ędem. Charakterystyczne przykłady zabudowy wyst ępowały bardzo sporadycznie, w pojedynczych egzemplarzach. Pomimo ogólnej ekspansji budownictwa murowanego, często bezstylowego, wypieraj ącego drewnian ą architektur ę ludow ą, na terenie gminy zachowała si ę jeszcze stosunkowo spora ilo ść skromnej, niewielko gabarytowej ludowej zabudowy drewnianej, charakteryzuj ącej si ę zr ębowymi naro Ŝnikami ścian (niestety coraz cz ęś ciej okrytych z zewn ątrz substandardowymi okleinami) ale pokryte głównie eternitem i pap ą w miejsce strzech i gontów. Zabytkowe, drewniane budownictwo wiejskie nie reprezentuje jednego typu ustawienia, w takich samych proporcjach wyst ępuje ustawienie kalenicowe i szczytowe do ulicy. Natomiast jeden jest budulec, którym jest drewno. Zachowane obiekty nie stanowi ą jednorodnej grupy pod wzgl ędem powstania, poniewa Ŝ rozpi ęto ść czasu powstania kształtuje si ę od przełomu XIX i XX w. do ko ńca lat 30 – tych XX w. Pierwotnie chaty prawdopodobnie były kryte czterospadowymi strzechami, zast ępowanymi w XIX w. naczółkowymi dachami, cz ęś ciowo zachowanymi na terenie gminy, które z kolei w XX w. wyparły najprostsze dachy dwuspadowe, z pionowym szalunkiem szczytów. Najliczniej zachowane s ą budynki kalenicowe, na ścianach dłu Ŝszych maj ące po trzy osie. Układy wn ętrza s ą półtoratraktowe lub dwutraktowe. Wej ście główne sporadycznie opatrzone jest skromnym ganeczkiem. Niekiedy na domach pojawia si ę detal, najcz ęś ciej ograniczony do zaci ęcia pi ętek krokwi, płycinowych okiennic jak na przykładzie domu nauczyciela w Majdanie Sopockim, ozdobnie wycinane deski oszalowania pionowego budynku.

21.6 ARCHEOLOGIA Obszar gminy Susiec jest słabo rozpoznany pod wzgl ędem archeologicznym, ze wzgl ędu na krajobraz naturalny w postaci bardzo du Ŝego zalesienia, niesprzyjaj ącego rozwojowi osadnictwa. Przeprowadzane badania AZP wykazuj ą istnienie 39 stanowisk archeologicznych, znajduj ących si ę w ewidencji zabytków archeologicznych gminy. Na ewidencj ę stanowisk archeologicznych, b ędącą w posiadaniu wojewódzkiego konserwatora zabytków składaj ą si ę stanowiska w: Ciotuszy Starej - 2, Łosi ńcu - 10, Majdanie Sopockim - 4, Maziłach - 2, Nowinach - 2, Rebizantach - 7, Rybnicy - 2, Su ścu - 1, Wólce Łosinieckiej - 7 i Zawadkach - 2. Najstarsze znalezione ślady osadnictwa ludzkiego z terenu gminy Susiec pochodz ą z neolitu – młodszej epoki kamienia z pocz ątków IV tys. p.n.e., kiedy na te tereny dotarł wpływ strefy naddunajskiej, w wyniku której dochodzi do wytworzenia si ę kultury lubelsko – woły ńskiej ceramiki malowanej – pojedyncze stanowisko archeologiczne w Łosi ńcu (znaleziona miniaturowa siekierka krzemienna). Ludno ść zamieszkuj ąca ten teren prowadziła osiadły tryb Ŝycia buduj ąc wielkie domy, uprawiaj ąc ziemi ę i hoduj ąc zwierz ęta. Okres ten

118 charakteryzuje si ę liczn ą ceramik ą, malowan ą i zdobion ą barwnikami. Pochówki zmarłych odbywały si ę wedle obrz ądku szkieletowego, polegaj ącego na chowaniu zmarłych w pozycji skurczonej na prawym lub lewym boku. Kolejnym etapem rozwoju osadnictwa, odkrytego podczas bada ń AZP, jest kra ńcowy okres neolitu – kultura ceramiki sznurowej, pojawiaj ący si ę wraz z ludno ści ą przybył ą ze wschodu w okresie 2600 – 2500r. p.n.e. – jedno stanowisko w Su ścu. Kultura ta charakteryzowała si ę zdobieniem baniastych amfor i pucharów liniami odci śni ętych sznurów. Typowym narz ędziem i broni ą tej ludno ści były łódkowate kamienne toporki oraz łuki. Główna gał ąź gospodarki rozwijaj ąca si ę w tym okresie to hodowla bydła i koni, co wi ązało si ę z cz ęstym przemieszczaniem. Koczownicy – pasterze kultury ceramiki sznurowej chowali zmarłych pod kurhanami. Jeszcze jeden przykład rozwijaj ącego si ę na terenie gminy neolitu, bez okre ślenia kulturowego, zlokalizowano w Rebizantach. Epoka kamienia na terenie gminy to równie Ŝ nieokre ślone kulturowo stanowiska w Rybnicy i Wólce Łosinieckiej. Bardzo mały materiał pradziejowy odkryto w zwi ązku w wyst ępowaniem na tych ziemiach kultury łu Ŝyckiej - epoki br ązu, z okresu ok. r. 1200 - 400 p.n.e.– jedno stanowisko w Majdanie Sopockim. Poza nim epok ę br ązu na terenie gminy Susiec reprezentuj ą odkryte stanowiska bez okre ślenia kulturowego w Nowinach, Łosi ńcu i dwa w Rebizantach. W epoce br ązu upowszechniło si ę wraz z ekspansj ą ludno ści basenu Śródziemnomorskiego palenie zmarłych. Rozpowszechnia si ę równie Ŝ wytop metali. Podstaw ą utrzymania mieszka ńców było rolnictwo, hodowla, zbieractwo i my ślistwo. Wiele stanowisk pradziejowych odkrytych na obszarze obecnej gminy Susiec nie posiada, ze wzgl ędu na zbyt mały materiał dowodowy, zaklasyfikowania kulturowego, dowodem s ą stanowiska archeologiczne w: Zawadkach (2), Kunkach (2), Wólce Łosinieckiej (3), Ciotuszy Starej, Majdanie Sopockim, Rebizantach (3). Wraz z zanikiem osadnictwa epoki br ązu od wczesnej epoki Ŝelaza brak znalezionych jakichkolwiek śladów osadnictwa ludzkiego na tych terenach. Pojawia si ę ono dopiero we wczesnym średniowieczu. Pocz ąwszy od wieku VII n.e. omawiane tereny zostaj ą zasiedlone przez ludno ść słowia ńsk ą. Rozpoczyna si ę okres stabilizacji osadniczej trwaj ącej do XIII w. znajduje to potwierdzenie w odnalezionych stanowiskach – Wólce Łosinieckiej (2) oraz Łosi ńcu. Dogodne warunki naturalne, sprzyjały rozwojowi osadnictwa. W osadach wyst ępowały zapewne budynki mieszkalne, naziemne o konstrukcji zr ębowej lub słupowo – plecionkowej, ziemianki lub półziemianki. Budynkom mieszkalnym towarzyszyły budynki gospodarcze i jamy zasobowe. Bogaty rozwój osadnictwa na omawianym obszarze w epoce wczesnego średniowiecza obrazuje zespół kopców ziemnych tworz ących cmentarzysko kurhanowe, poło Ŝone na terenie le śnym w Łosi ńcu, wpisane do rejestru zabytków pod nr ZAa/76 , licz ące około 30 kopców, będących mogiłami pochodz ącymi z okresu wczesnego średniowiecza. Stanowisko to jest dobrze zachowanym obiektem dokumentuj ącym dziedzictwo kulturowe gminy. Wedle „Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowia ńskich” przedmiotowe kopce wzmiankowane s ą jako cmentarzysko kurhanowe oraz domniemane

119 grodzisko znane jako „Okopy Szwedzkie” na terenie dóbr Ordynacji Zamojskiej w Wólce Łosinieckiej. Drugim bardzo bogatym i ciekawym przykładem dziedzictwa kulturowego jest grodzisko, równie Ŝ wpisane do rejestru zabytków pod nr A/285 , zwane „Ko ściółek” lub „Zamczyska” i poło Ŝone w Su ścu na cz ęś ci du Ŝego wzniesienia o stromych zboczach a znajduj ącego si ę na dnie doliny rzeki Tanew. Zachowała si ę naturalna fosa i dobrze widoczne wały ziemne tworz ące owalny majdan. Datowanie przedmiotowego stanowiska okre śla si ę na wczesne średniowiecze i średniowiecze. Badania sonda Ŝowe potwierdziły istnienie tu w XII – XIII w. obronnego naturalnie grodu, który zbudowany został na terenie osady datowanej na VIII / IX w. (obecno ść jam gospodarczych). Przypuszcza si ę, Ŝe gród był schronieniem dla ludno ści w czasie najazdów nieprzyjaciół. Według legendy został zniszczony przez Tatarów. Opowiadano równie Ŝ legend ę, Ŝe gród zbudował rycerz Gołdap, który po śmierci córki Tanerwy spalił gród. Sam gród nie jest znany ze źródeł pisanych, natomiast zamek czy te Ŝ jego ruiny na tajemniczym wzgórzu, według relacji z XIX w., istniały tu jeszcze współcze śnie z drewnianym ko ściółkiem za czasów Konfederacji Tyszowieckiej z 1656. Stwierdzono równie Ŝ zasiedlenie wzgórza w XVII i XVIII w., związane z istnieniem tu klasztoru Bazylianów oraz cmentarza przyko ścielnego. Na pocz ątku XVIII w. osiedlili si ę tu Bazylianie, zakonnicy obrz ądku greko – katolickiego, przybyli z Zamo ścia. Ze wzgl ędu na zaniedbanie budynków, które popadły ruin ę w 1796r. na polecenie biskupa zostały rozebrane, a zakonnicy przenie śli si ę do Monastyru pod Werechrat ą. W czasie powstania styczniowego oraz II wojny światowej ukrywali si ę tu powsta ńcy i partyzanci, upami ętnia to pomnik i krzy Ŝ. Stan zachowania stanowiska dobry, bez gro źby zagro Ŝenia, cz ęś ciowo dzi ęki lokalizacji na terenie zalesionym i obj ętym ochron ą przyrodnicz ą jako park krajobrazowy. Zlokalizowane na terenie gminy stanowiska archeologiczne obfituj ą równie Ŝ w znaleziska z okresu nowo Ŝytnego, reprezentuj ą je miejscowo ści – Zawadki (2), Kunki (4), Rebizanty (4), Maziły (2), Ciotusza Stara (2), Majdan Sopocki (2), Nowiny, Wólka Łosiniecka (7), Łosiniec (5).

22. WALORYZACJA

22.1 OCENA WALORYZACYJNA KRAJOBRAZU KULTUROWEGO GMINY Gmina Susiec nie nale Ŝy do zasobnych w warto ści kulturowe. Spo śród ró Ŝnych grup warto ści kulturowych wyró Ŝni ć mo Ŝna dobrze zachowan ą architektur ę sakraln ą. Najciekawszym jej reprezentantem jest zespół dawnej cerkwi greko – katolickiej, obecnie ko ścioła rzymsko – katolickiego w Łosi ńcu, zlokalizowany nad rozległymi ł ąkami i lasem od strony południowej, który składa si ę z cerkwi, obecnie ko ścioła drewnianego z 1797r., dzwonnicy drewnianej z pierwszej połowy XIXw. oraz pozostało ści cmentarza ko ścielnego wraz z drzewostanem, figur ą i kapliczk ą. Ko ściół to jeden z cenniejszych zabytków sakralnej architektury drewnianej na terenie województwa, ze wzgl ędu na charakter cerkwi bezkopułowej. Bardzo charakterystycznym oraz interesuj ącym elementem krajobrazu kulturowego gminy s ą drewniane młyny wodne, wymagaj ące szczególnej ochrony, poniewa Ŝ „znikaj ą” w bardzo szybkim tempie z krajobrazu. Omawiane tereny maj ą bogat ą to Ŝsamo ść kulturow ą w postaci tradycji młynarstwa, wymagaj ącą prac badawczych i dokumentacyjnych oraz

120 rewaloryzacji. Wi ększo ść młynów zupełnie znikła z krajobrazu lub popada w stan destrukcji. Najciekawszym istniej ącym przykładem młyna, jest młyn w Świdach z bardzo dobrze zachowanym zabytkowym wyposa Ŝeniem wn ętrza. Warto ści ruralistyczne na obszarze gminy reprezentowane są przez bardzo dobrze zachowane układy przestrzenne wsi – ła ńcuchówka oraz zró Ŝnicowane formy drewnianej zabudowy wiejskiej, pomimo faktu, Ŝe du Ŝa cz ęść zabudowy pochodzi z okresu po roku 1944. Do ść licznie prezentuje si ę równieŜ zabudowa zwi ązana z lasami Puszczy Solskiej w postaci le śniczówek o dworkowym charakterze. Ciekawym obiektem, jedynym takiego rodzaju na terenie dawnego województwa zamojskiego, ze wzgl ędu na wykorzystanie obiektu wojskowego jako budynek u Ŝyteczno ści publicznej jest, zbudowany na zlecenie władz carskich, drewniany budynek stra Ŝnicy granicznej w Paarach z 1876r., uŜytkowany pó źniej jako szkoła. Obecnie budynek jest przeznaczony pod usługi turystyczno-wypoczynkowo-szkoleniowe. Wśród zabytków archeologicznych wymieni ć nale Ŝy cmentarzysko kurhanowe w Łosi ńcu oraz grodzisko „Ko ściółek” w Su ścu.

22.2 WALORYZACJA STANOWISK ARCHEOLOGICZNYCH. Zdecydowana wi ększo ść stanowisk pradziejowych, odkrytych na terenie gminy Susiec to niewielkie stanowiska punktowe. Zarejestrowano na nich śladowe ilo ści zabytków i maj ą one prawdopodobnie mał ą warto ść konserwatorsk ą. Dwa z nich maj ą du Ŝą warto ść regionaln ą: cmentarzysko kurhanowe w Łosi ńcu oraz grodzisko „Ko ściółek” – „Zamczysko” w Su ścu. Celowe wydaje si ę obj ęcie w studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania gminy ochron ą konserwatorsk ą oprócz znanych stanowisk pradziejowych i wczesno średniowiecznych równie Ŝ średniowieczne i nowo Ŝytne, których rola jest cz ęsto niedoceniana, pomimo bada ń nowo Ŝytnych stanowisk z bardzo ciekawymi, z punktu naukowego, wynikami. Pod wzgl ędem archeologicznym gmina nie nale Ŝy do bogatych, jak wspomniano powy Ŝej wpływ na to ma naturalny krajobraz. Celowe jest podj ęcie kroków aby w przypadkach koniecznych inwestycji poł ączonych z niszczeniem zabytków, doło Ŝyć stara ń w celu dokładnego zbadania ich przez słu Ŝby archeologiczne. Postuluje si ę utworzenie stref ochrony konserwatorskich. Warunki działalno ści gospodarczej i inwestycyjnej w obr ębie stref ochrony konserwatorskiej zabytków archeologicznych. Zaleca si ę utworzenie strefy ścisłej ochrony konserwatorskiej zabytków archeologicznych, wpisanych do rejestru zabytków – cmentarzysko 30 kurhanów w Łosi ńcu i grodzisko „Ko ściółek” w Su ścu – jako strefa „W”. W przypadku konieczno ści prowadzenia inwestycji w obr ębie tych stref bezwzgl ędnym warunkiem jest przeprowadzenie bada ń przed inwestycyjnych na całym terenie. W obszarze tej strefy wszelka działalno ść inwestycyjna mo Ŝe by ć prowadzona tylko w wyj ątkowych wypadkach i musi by ć poprzedzona badaniami archeologicznymi. Badania winny obj ąć cały teren planowanej inwestycji w zakresie uzgodnionym z wojewódzkim konserwatorem zabytków. Postuluje si ę równie Ŝ wprowadzenie strefy obserwacji archeologicznej „OW”, obejmuj ącej stanowiska pradziejowe i wczesno średniowieczne. W strefie tej w wypadku konieczno ści prowadzenia inwestycji, która narusza ziemi ę poni Ŝej 30 cm, konieczne s ą

121 badania przed inwestycyjne, uzgodnione z wojewódzkim konserwatorem zabytków. W skład tej strefy wejd ą pozostałe stanowiska pradziejowe gminy. Działalno ść inwestycyjna po uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków winna by ć prowadzona pod stałym nadzorem archeologicznym. W przypadku stwierdzenia reliktów archeologicznych prace powinny zosta ć wstrzymane w celu ich zbadania i zadokumentowania. Wobec zbyt małego rozpoznania terenu podczas bada ń powierzchniowych, konieczne jest utworzenie strefy domniemanych stanowisk archeologicznych „OWD”, obejmuj ącej miejsca niedost ępne lub szczególnie zagro Ŝone zniszczeniem a charakteryzuj ące si ę dobrymi warunkami osadniczymi. Przed wykonaniem projektu planu zagospodarowania nale Ŝy uzgodni ć t ę stref ę z wojewódzkim konserwatorem zabytków. Wojewódzki Konserwator Zabytków mo Ŝe nie udzieli ć zgody na lokalizacj ę inwestycji na obszarze zabytkowym, je Ŝeli przemawiaj ą za tym postanowieniem wa Ŝne wzgl ędy merytoryczne (ochrona, zachowanie unikatowych wartości naukowych zabytków dla przyszłych bada ń). Natomiast w uzasadnionych przypadkach wkz mo Ŝe odst ąpi ć od wymogu nadzoru archeologicznego. W tek ście projektowanego planu proponuje si ę wprowadzenie nast ępuj ących zapisów: „W stosunku do stref ochrony zabytków archeologicznych (oznaczonych na planszy), zgodnie z ustaw ą o ochronie dóbr kultury, plan ustala: - obowi ązek uzgadniania z wojewódzkim konserwatorem zabytków wszelkich inwestycji w granicach stref konserwatorskich naruszaj ących powierzchni ę gruntu poni Ŝej 30 cm oraz zmian w u Ŝytkowaniu gruntów, - roboty ziemne w tych strefach, zwi ązane z uzgodnionymi inwestycjami musz ą by ć prowadzone po uprzednim uzyskaniu zezwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków na prowadzenie prac archeologicznych, - w przypadku natrafienia podczas w/w nadzorów na ślady obiektów archeologicznych prace ziemne nale Ŝy wstrzyma ć na czas niezb ędny do przeprowadzenia archeologicznych prac wykopaliskowych, - w/w prace musz ą by ć finansowane zgodnie z przepisami Rozporz ądzenia Ministra Kultury i Sztuki z 11 stycznia 1994r., - wojewódzki konserwator zabytków w uzasadnionych przypadkach zastrzega sobie prawo do nakazania wyprzedzaj ących bada ń wykopaliskowych lub do odst ąpienia od warunku nadzoru archeologicznego”, - obszary stanowisk archeologicznych nale Ŝy wył ączy ć z zabudowy i zalesienia, - zagospodarowanie (zabudow ę) obszarów na których wyst ępuj ą stanowiska archeologiczne, nale Ŝy poprzedzi ć wykonaniem wyprzedzaj ących bada ń archeologicznych.

22.3 POWI ĄZANIA FUNKCJONALNO – PRZESTRZENNE I WIDOKOWE ORAZ DOMINANTY Zwi ązek funkcjonalno – przestrzenny na terenie gminy najczytelniej prezentuje si ę w Łosi ńcu. Wida ć czytelne usytuowanie zespołu sakralnego, wkomponowanego w naturalny krajobraz oraz bardzo dobrze zachowany typ wsi ła ńcuchowej. Ko ściół jak i wie Ŝa – dzwonnica stanowi ą równie Ŝ doskonał ą dominant ę we wsi. Sylweta wsi, wkomponowana w otaczaj ący krajobraz jest bardzo widoczna, dzi ęki wła ściwemu rozplanowaniu i zachowaniu

122 wła ściwych proporcji kompozycyjnych. Ukształtowanie przestrzenne innych wsi jak na przykładzie Su śca zatraca nie tylko cechy regionalne ale i kompozycyjne, widokowe z brakiem dominant. Ko ściół w Su ścu, zagubiony w śród zieleni i w środku wsi zatracił swoj ą rol ę w kompozycji układu przestrzennego i w walorach widokowych wsi. Dominanty krajobrazowe tworz ą młyny w Świdach i Ciotuszy, dla powi ązania kompozycyjnego w sieci ą rzeczn ą. Reasumuj ąc skromno ść istniej ących dominant nale Ŝy podkre śli ć niesprzyjaj ące ku temu warunki terenowe oraz wyj ątkowo g ęste zalesienie obszaru gminy.

23. DIAGNOZA

23.1 KOLIZJE Do kolizji przestrzennych na terenie gminy nale Ŝy zaliczy ć dopuszczenie w licznych miejscowo ściach zabudowy, której charakter i gabaryty zdecydowanie odbiegaj ą od lokalnych typów. Głównie ma to miejsce w Su ścu – m.in. budynki hotelowo – restauracyjne, pawilony handlowe. Ogromn ą kolizj ą, zagro Ŝeniem dla warto ści kulturowych wsi jest ekspansja ruchu turystyczno – wypoczynkowego. Charakteryzuje si ę to lokowaniem przewa Ŝnie na niewielkich działkach samotnych domów mieszkalnych, cz ęsto z zatraceniem cech regionalnych. Teren najcz ęstszego wyst ępowania tego typu siedliska to bezpo średnie sąsiedztwo rzek i strumieni, powoduj ąc wygradzanie rzek dla ka Ŝdej z szeregowo usytuowanych działek. Niestety ostatnie dziesi ęciolecie przyniosło znaczne spustoszenie równie Ŝ w śród zachowanej historycznej to Ŝsamo ści kulturowej gminy w postaci młynów i zwi ązanych z nimi urz ądze ń gospodarki wodnej ( śluzy, stawy).

23.2 STREFOWANIE KONSERWATORSKIE Podstaw ą prawn ą ochrony jest ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r. W studium i planie, ustala si ę, w zale Ŝno ści od potrzeb, strefy ochrony konserwatorskiej obejmuj ące obszary, na których obowi ązuj ą okre ślone ustaleniami planu ograniczenia, zakazy i nakazy, maj ące na celu ochron ę znajduj ących si ę na tym obszarze zabytków.
strefa ścisłej ochrony konserwatorskiej Na obszarze gminy ścisła ochrona konserwatorska w obszarze okre ślonym decyzj ą o wpisie do rejestru znajduje si ę w: - zespole ko ścioła parafialnego z budynkiem ko ścioła, dzwonnic ą oraz cmentarzem przyko ścielnym wraz z drzewostanem w Łosi ńcu - zespole ko ścioła parafialnego z budynkiem ko ścioła, dzwonnic ą, dwoma kaplicami oraz cmentarzem przyko ścielnym wraz z drzewostanem w Majdanie Sopockim II - zespole ko ścioła parafialnego z budynkiem ko ścioła, dzwonnic ą oraz cmentarzem przyko ścielnym wraz z drzewostanem w Su ścu - stra Ŝnicy graniczna w Paarach - młynie wodnym w Rybnicy - młynie wodnym zw. „ Świdy” wraz z najbli Ŝszym otoczeniem - grodzisku na wzgórzu „Ko ściółek” w Su ścu - cmentarzysku kurhanowym w Łosi ńcu
strefa po średniej ochrony konserwatorskiej

123

Stref ą t ą nale Ŝy obj ąć zespoły obiektów zabytkowych, które nie s ą obj ęte wpisem do rejestru zabytków, a jedynie ewidencj ą słu Ŝb ochrony zabytków. Na obszarze gminy Susiec na szczególn ą ochron ę zasługuj ą młyny wodny w Su ścu. Postulowana jest dla niego strefa ochronna obejmuj ąca najbli Ŝsz ą okolic ę, z wł ączeniem wody
strefa ochrony archeologicznej Strefa ochrony stanowisk archeologicznych gminy Susiec, wpisanych do rejestru zabytków jak i znajduj ących si ę w ewidencji konserwatorskiej.
strefa ochrony ekspozycji Dotyczy zarówno pojedynczych obiektów jak i zespołów obj ętych wpisem do rejestru i ewidencj ą (zespół ko ścioła parafialnego w Łosi ńcu, zespół ko ścioła parafialnego w Majdanie Sopockim I, stra Ŝnica graniczna w Paarach, młyn wodny w Rybnicy, zespół ko ścioła parafialnego Su ścu, młyn wodny zw. „ Świdy” Wólce Łosinieckiej , budynek szkoły w Grabowicy, le śniczówka w Hamerni, młyn wodny w Su ścu Wyznacza si ę j ą celem zapewnienia obiektom zabytkowym gminy mo Ŝliwie jak najlepszych warunków ekspozycji.
strefa ochrony krajobrazowej Strefa ochrony krajobrazowej utworzona została dla krajobrazu zwi ązanego z zabytkami, bądź obszarów o istotnych walorach krajobrazowych. W strefie tej obowi ązuje zasada zachowania układu przestrzennego, panoram i osi widokowych. Stref ą t ą nale Ŝy obj ąć miejsca jeszcze niedawnej lokalizacji młynów w Łosi ńcu czy Nowinach, w celu zachowania terenu na zagospodarowanie odtwarzaj ące lub nawi ązuj ące do historii młynarstwa, z mo Ŝliwo ści ą doł ączenia funkcji rekreacyjnej, turystycznej, gastronomicznej lub kulturalnej.

23.3 OGÓLNE ZASADY OCHRONY W POSZCZEGÓLNYCH STREFACH KONSERWATORSKICH Podstaw ą prawn ą ochrony jest ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r.
ścisłej ochronie konserwatorskiej podlegaj ą zespoły i obiekty wpisane do rejestru zabytków; dla obiektów tych obowi ązuje: - trwałe zachowanie historycznej formy architektonicznej i substancji budowlanej, - utrzymanie lub rewaloryzacja otoczenia obiektu zgodnie z historycznym zagospodarowaniem, - prowadzenie działa ń inwestycyjnych na podstawie zalece ń konserwatorskich i zgodnie z przepisami szczególnymi dotycz ącymi ochrony zabytków,
po średniej ochronie konserwatorskiej podlegaj ą zespoły i obiekty obj ęte ewidencj ą konserwatorsk ą; dla obiektów tych obowi ązuje - zachowanie historycznej formy architektonicznej (gabaryty, forma dachu, stolarki okiennej, drzwiowej i wystrój elewacji), - zagospodarowanie na nowe funkcje przy utrzymaniu walorów zabytkowych,
w strefach ekspozycji i lub otoczenia zabytku - utrzymanie widoku na zabytek, umo Ŝliwiaj ącego jego ekspozycj ę, - zakaz wprowadzania zabudowy zakłócaj ącej ekspozycj ę zabytku,

124

- planowanie zagospodarowania otoczenia obiektami kubaturowymi, nale Ŝy poprzedzi ć studiami krajobrazowymi,
na obszarach o wyj ątkowym nasyceniu znaleziskami archeologicznymi ustala si ę stref ę wzmo Ŝonej obserwacji archeologicznej, - w której zamierzenia inwestycyjne m.in. zwi ązane z budow ą budynków oraz inwestycje liniowe – sie ć i infrastruktura techniczna, którym towarzysz ą prace ziemne i przekształcenia naturalnego ukształtowania terenu musz ą by ć poprzedzone uzyskaniem pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków. - w czasie prowadzenia robót budowlanych, osoba kieruj ąca nimi jest obowi ązana w razie znalezienia przedmiotu, który posiada cechy zabytku, powiadomi ć władze konserwatorskie i gminne oraz wstrzyma ć prace do wydania odpowiednich zarz ądze ń.
w planowaniu przestrzennym gmin, ustala si ę stref ę ochrony krajobrazowej kulturowego, nasyconego wszelkimi rodzajami warto ści kulturowych (zabytkowe, ruralistyczne, archeologiczne oraz rozłogi pól). Zasad ą ochrony dla tych wielkoobszarowych stref s ą zapisy w planach o rygorach prawa miejscowego, w uzgodnieniu ze słu Ŝbą konserwatorsk ą.

24. WNIOSKI KONSERWATORSKIE
ochrona obiektów znajduj ących si ę w rejestrze zabytków i wojewódzkiej ewidencji zabytków, oraz otoczenie tych obiektów.
zespoły sakralne w Łosi ńcu, Su ścu i Majdanie Sopockim, wpisane do rejestru zabytków i obj ęte ścisł ą ochron ą konserwatorsk ą, z wła ściwymi jej rygorami w zakresie wszelkich prac remontowych wg. wydawanych ka Ŝdorazowo warunków redagowanych i egzekwowanych przez słu Ŝby konserwatorskie
ochrona terenów, na których zlokalizowane s ą stanowiska archeologiczne
ochrona wszelkich znalezisk archeologicznych. Odkrycie zabytków archeologicznych zobowi ązuje do wstrzymania prac ziemnych zwi ązanych z inwestycj ą, zabezpieczenia znaleziska i powiadomienia o znalezisku wojewódzkiego konserwatora zabytków. Kontynuowanie prac jest mo Ŝliwe po wykonaniu bada ń ratowniczych pod nadzorem archeologicznym, wykonywanym na koszt inwestora
ochrona stanowisk archeologicznych przez wył ączenie z zabudowy lub zalesienia. Zagospodarowanie tych obszarów jest mo Ŝliwe po wcze śniejszym wykonaniu bada ń archeologicznych

25. WYKAZ ZABYTKÓW ZAEWIDENCJONOWANYCH I PRAWNIE CHRONIONYCH

25.1 OBIEKTY WPISANE DO REJESTRU ZABYTKÓW
zespół ko ścioła parafialnego z budynkiem ko ścioła, dzwonnic ą oraz cmentarzem przyko ścielnym wraz z drzewostanem w Łosi ńcu – ZA/303
zespół ko ścioła parafialnego z budynkiem ko ścioła, dzwonnic ą, dwoma kaplicami oraz cmentarzem przyko ścielnym wraz z drzewostanem w Majdanie Sopockim I – ZA/274
stra Ŝnica graniczna w Paarach wraz z otaczaj ącą działk ą – ZA/468
młyn wodny w Rybnicy – ZA/472

125

zespół ko ścioła parafialnego z budynkiem ko ścioła, dzwonnic ą oraz cmentarzem przyko ścielnym wraz z drzewostanem w Su ścu – ZA/273
młyn wodny zw. „ Świdy” wraz z najbli Ŝszym otoczeniem w Wólce Łosinieckiej - A/516
cmentarzysko kurhanowe w Łosi ńcu – ZAa/76
grodzisko na wzgórzu „Ko ściółek” w Su ścu – A/285

25.2 OBIEKTY B ĘDĄCE W EWIDENCJI KONSERWATORSKIEJ Grabowica - budynek szkoły nr 147 Hamernia - le śniczówka Susiec - młyn wodny

25.3 STANOWISKA ARCHEOLOGICZNE Ciotusza Stara - stanowiska archeologiczne (2) Kunki - stanowiska archeologiczne (3) Łosiniec - stanowiska archeologiczne (11) Majdan Sopocki I - stanowiska archeologiczne (4) Maziły - stanowiska archeologiczne (2) Nowiny - stanowiska archeologiczne (2) Rebizanty - stanowiska archeologiczne (7) Rybnica - stanowiska archeologiczne (3) Susiec - stanowiska archeologiczne (1) Wólka Łosiniecka - stanowiska archeologiczne (7) Zawadki - stanowiska archeologiczne (2)

126

Rys.11 Warto ści kutrowe gminy Susiec

26. KATALOG WARTO ŚCI KULTUROWYCH W POSZCZEGÓLNYCH MIEJSCOWO ŚCIACH Zachowane warto ści kulturowe charakterystyczne dla krajobrazu kulturowego poszczególnych miejscowo ści:
Ciotusza Stara – dawniej wyst ępowała jako Ciotusza. Wie ś osadzona w 1591 r. nad strumieniem Sopot przez Ole śnickich z Ole śnik. W tym Ŝe roku Jan Zamoyski oskar Ŝył Marcina Ole śnickiego pods ędka ziemskiego bełskiego, i Ŝ wdarł si ę w gł ąb dóbr ordynackich, granicz ących z posiadło ściami Lipskich, tam wykarczował wiele lasu i osadził now ą wie ś Ciotusz ę. W roku 1603 Jan Zamoyski, za zgod ą hetmana Stanisława śółkiewskiego, wyrugował dziedziców Ole śnickich, zajmuj ąc ich wło ści. Dopiero w roku 1627 Ole śniccy odzyskuj ą dobra ziemskie. W wieku XIX wie ś nale Ŝała do hrabiów Szeptyckich. Otoczona zewsz ąd lasami bukowymi i jodłowymi, stanowiła oaz ę mi ędzy maj ętno ściami ordynackimi Zamoyskich. 1863r. to walka zwyci ęska wojsk rosyjskich nad oddziałem powsta ńczym Karola Świdzi ńskiego.

127

Według spisu z roku 1827 Ciotusza Stara i Nowa liczą razem 71 domów i 402 mieszka ńców. Spis z roku 1921 mówi o 54 domach i 341 mieszka ńcach w Ciotuszy Nowej i 48 domach i 294 mieszka ńcach w Ciotuszy Starej, w tym 13 śydów i 14 Ukrai ńców. Wrzesie ń 1939 to przemarsz armii „Kraków” i „Lublin”. W lutym 1943r. wsie spacyfikowanej w lipcu wysiedlone z ludno ści polskiej z nasiedleniem Ukrai ńcami. Na przełomie XIX i XX w. istniała tu drewniana cerkiew. W Ciotuszy Nowej znajduje si ę jeszcze pozostały, jeden młyn wodny z XIX stulecia.
Łasochy Wie ś powstała w XVII w. w dobrach Ordynacji Zamojskiej, do której nale Ŝała przez wiek XVIII i XIX. Relacja o wsi z ko ńca XIX w. mówiła: „wło ścianie trudni ą si ę oprócz uprawy roli, której posiadaj ą 238 morg, jako zarobkiem wywózk ą kamieni do szosy i drzewa.”. W pobli Ŝu wsi funkcjonowała podówczas ordynacka parowa fabryka gontów i posadzek z drzewa jodłowego, powstała w 1876 r., zaprzestaj ąc produkcji w ko ńcu XIX stulecia. Według spisów z 1880r. wie ś liczyła 12 domów i 89 mieszka ńców. Spis z roku 1921 wykazywał 20 domów oraz 128 mieszka ńców, w tym 25 Ukrai ńców. Podczas bitwy o Tomaszów od wrze śnia 1939 r. przedzierały si ę t ędy oddziały Grupy Operacyjnej „Boruta” gen. Boruty – Spiechowicza.
Łosiniec Wie ś poło Ŝona w staropolskim powiecie bełskim. Lokowana w XV w. na prawie wołoskim w dolinie Potoku Łosinieckiego. Zamieszkali tu przybyli z południowych Karpat pasterze wołoscy. Powstał dzi ęki nim wła śnie tutaj pierwszy młyn wodny na terenie obecnej gminy Susiec. W 1564r. nale Ŝała do rodu Marcinowskich/Martynowskich, którzy j ą na nowo lokowali w roku 1578 i od których w roku 1579 kupił j ą Jan Zamoyski, 10 lat pó źniej wł ączaj ąc j ą do Ordynacji Zamojskiej. Wzdłu Ŝ obfitych wód Potoku Łosinieckiego pracowało du Ŝo młynów a Ŝ do Rybnicy. Ciekawostk ą s ą nazwiska wła ścicieli tych młynów: Bałakuta, Waniutczyna, Le ńko Kossak, Sikliwie. Według inwentarza z 1591r. oprócz młynów istniał tu folusz i tartak wodny, a w roku 1837 gwo ździarz Dymitr Guty zało Ŝył ku źni ę. W latach 1605 – 09 drugi ordynat Tomasz Zamoyski w ramach zagospodarowania wło ści Rogozi ńskiej zało Ŝył Wólk ę Łosinieck ą. W roku 1880 wie ś liczyła 69 domów i 577 mieszka ńców, w tym 83 katolików. Spis z roku 1921 wykazywał tu 121 domów oraz 636 mieszka ńców, w tym 6 śydów i 310 Ukrai ńców. 18 – 19 wrze śnia 1939 r. to walka Grupy Fortecznej płk Klaczy ńskiego z Niemcami, zako ńczona kl ęsk ą Polaków. Głównym zabytkiem jest drewniana cerkiew pounicka z 1797 r., fundacji ordynackiej, wzniesiona w miejsce poprzedniej, drewnianej sprzed 1692 r. Drewniana świ ątynia pod wezwaniem św. Michała Archanioła po 1875 r. została zamieniona na prawosławn ą, a od roku 1919 pełni funkcj ę ko ścioła rzymskokatolickiego pod wezwaniem Opieki św. Józefa i Michała Archanioła. Poza zespołem ko ścioła rzymskokatolickiego, w skład którego wchodzi równie Ŝ dzwonnica, cmentarz i drzewostan, do ciekawszych zabytków nale Ŝy cmentarzysko kurhanowe.

128

Majdan Sopocki – nazwa „Majdan” pochodzi od dawnych obozowisk drwali le śnych, nad rzek ą Sopot. Wie ś powstała w XVII lub w pocz ątkach XVIII w. w dobrach Ordynacji Zamojskiej, do których nale Ŝała do II połowy XIX w. Spis powszechny z roku 1921 mówi o 166 domach i 931 mieszkańcach, w tym 18 śydach i 202 Ukrai ńcach. W okresie mi ędzywojennym Majdan pełnił rol ę gminy w powiecie biłgorajskim, a nast ępnie tomaszowskim. 13 pa ździernika 1942 r. hitlerowcy dokonali pacyfikacji wsi w ramach represji za udzielanie pomocy partyzantom, rozstrzelali wówczas 8 osób. Natomiast w lipcu 1943r. wysiedlili polsk ą cz ęść ludno ści, nasiedlaj ąc ludno ść ukrai ńsk ą. Z zabytków zachowała si ę klasycystyczna murowana cerkiew pounicka z 1835r. fundacji Ordynatów Zamoyskich, na miejscu poprzedniej drewnianej z 1783r. Od roku 1839 cerkiew prawosławna, przej ęta na ko ściół rzymsko – katolicki w roku 1919, pw. Tomasza Apostoła (podczas II wojny światowej powtórnie prawosławna). Przez wiele lat istniał w Majdanie Sopockim I Urz ąd Gminy, po wschodniej stronie zalewu. Przed budynkiem stoi jeszcze pomnik niepodległo ści – orzeł na kamiennym cokole.
Nowiny Poło Ŝona w dolinie rzeki Sopot wie ś, zało Ŝona została w XVIII wieku. Historia mówi o dwóch młynach i foluszu przy rzece we wsi oraz o kamieniołomach, obecnie nieczynnych. W lutym 1943 roku wie ś została całkowicie spacyfikowana przez hitlerowców, którzy spalili zabudowania a mieszka ńców wywie źli do obozu przej ściowego w Zamo ściu. Odbudowana wie ś ze zniszcze ń wojennych ponownie płon ęła w 1954r.
Paary – dawniej Par, Paar, Huta Pary Dziwna nazwa wsi powstała według opowiada ń ludowych w nast ępuj ący sposób: pewnego razu w tej nadgranicznej wiosce zjawił si ę geodeta ordynacki rysuj ący map ę i zapytał spotkanego wie śniaka o nazw ę wsi, który odpowiedział, Ŝe s ą to Paary, poniewa Ŝ miał wad ę wymowy. Tak powstała nowa nazwa Par – pochodz ącej od gor ąca panuj ącego w hucie. Wie ś została osadzona ok. roku 1700 w dobrach Ordynacji Zamojskiej, nale Ŝą c do niej do XIX w. Podczas zaborów znajdowała si ę tutaj stra Ŝnica przy granicy rosyjsko – austriackiej. Wedle spisu z 1921r. wie ś liczyła 150 domów oraz 952 mieszka ńców, w tym 13 śydów i 51 Ukrai ńców. Podczas Kampanii Wrze śniowej w okolicy toczyły si ę walki polskiego Frontu Środkowego z siłami niemieckimi. M. in. 13 IX opanowan ą przez hitlerowców wie ś zdobył 12 pułk piechoty z 6 DP. 12 grudnia 1942 r. okupanci hitlerowscy dokonali odwetu, za akcj ę AK pod Su ścem, pacyfikuj ąc wie ś. Kolejna pacyfikacja nast ąpiła 24 VI 1943r. Z zabytków zachowały si ę resztki fundamentów ordynackiej huty szkła z 1791r., pracuj ącej do roku 1861 oraz gwo ździarni z 1842r. W pobliskim lesie parskim znajduj ą si ę równie Ŝ ślady grodziska średniowiecznego.
Rybnica Wie ś zało Ŝona w XVII w. w dobrach Ordynacji Zamojskiej, nad potokiem bez nazwy. Sama nazwa miejscowo ści wywodzi si ę od rozległego stawu rybnego. Na przełomie XVII i XVIII stulecia powstał tu przemysł metalurgiczny ordynacji. W latach 1732 – 1791 r. istniała tu huta szkła, przeniesiona pó źniej do wsi Paary. „Gleba w ogóle piaszczysta, ludno ść uboga z powodu odległo ści miast i braku zarobku. Ludno ść oprócz rolnictwa trudni si ę przemycaniem

129 okowity”. Według spisu z 1827 r. liczy 18 domów i 132 mieszka ńców, za ś według spisu z roku 1921 ju Ŝ 43 domy oraz 222 mieszka ńców, w tym 102 Ukrai ńców. Głównym obiektem zabytkowym w Rybnicy jest drewniany młyn wodny. W pobli Ŝu Rybnicy w Świdach jest drugi młyn, z bardzo dobrze zachowanym wyposa Ŝeniem. W pobli Ŝu Rybnicy znajduje si ę wie ś Rebizanty, gdzie rzeka Tanew utworzyła wysp ę, na której jest o środek wypoczynkowy stra Ŝy po Ŝarnej – nazwany "Kierepówk ą” – od nazwiska komendanta stra Ŝy z Tomaszowa – inicjatora budowy. Jest to rekonstrukcja XIX w. dworku drewnianego przeniesionego z Tomaszowa Lubelskiego.
Susiec Osada gminna, poło Ŝona przy kraw ędzi Roztocza Środkowego. Od północy otoczona malowniczymi wzgórzami Roztocza od południa za ś wydmami Równiny Puszcza ńskiej. Do wieku XVII tereny uroczyska Susiec, nale Ŝą cego od 1589 r. do Ordynacji Zamojskiej, wraz ze starostwem zamechskim, były g ęsto poro śni ęte lasami i niezasiedlone. Dopiero w roku 1582 r. pojawia si ę wzmianka o tartakach Sikliwców i Świdów na Potoku Łosinieckim. Natomiast pod rokiem 1643 r. jest zapis o młynie na rzece Wieluni i o przeniesieniu spod Szarowoli huty Ŝelaza (z rud darniowych). Wówczas zaczyna tu narasta ć osadnictwo. XVIII w. to dla Su śca rozkwit przemysłu metalurgicznego i szklarskiego Ordynacji Zamojskiej. Cz ęść Su śca nazywa si ę Skwarki, od Ŝaru, gor ąca panuj ącego w hucie. W 1880r. spis ludno ści wykazywał tu 74 domy i 559 mieszka ńców, w tym 49 greko – katolików. Spis z roku 1921 mówił ju Ŝ o 127 domach oraz 940 mieszka ńcach, w tym 15 śydach i 28 Ukrai ńcach. Jak mówi XIX w. notatka, była to „.okolica wsi lesista (przewa Ŝnie lasy sosnowe), grunt po cz ęś ci piaszczysty, po cz ęś ci kamienisty. Wło ścianie, pomimo nieurodzajnej gleby, hoduj ą wiele bydła i owiec, dzier Ŝawi ąc od ordynacji le śne pustki i ł ąki. Przy tym trudni ą si ę hodowl ą pszczół i posiadaj ą bogate pasieki.”. Podczas Kampanii Wrze śniowej 1939r. i okupacji hitlerowskiej okolice wsi były terenem cz ęstych walk. W 1939r. walczyła tu m. in. 6 DP gen. Monda, której 12 i 16 pułki piechoty zakopały swe sztandary koło le śniczówki Susiec. Z ko ńcem 1939 r. zawi ązała si ę we wsi konspiracyjna organizacja „KLON”, która została rozbita przez Niemców w roku 1942 r. W lipcu 1943 r. wie ś została wysiedlona i nasiedlona Ukrai ńcami. W styczniu 1943 r. oddział AK „Wira” zniszczył tu stacj ę kolejow ą, potem walczył tu oddział BCh „Burzy” i kolejno AK „Podkowy” niszcz ąc na stacji 14 cystern z rop ą. W grudniu 1943 oddziały BCh „burzy” i „Błyskawicy” zniszczyły tartak, broniony przez niemieck ą załog ę, za ś w nocy z 15 na 16 lutego 1944r. oddziały 1 Ukrai ńskiej Dywizji Partyz. Oraz oddział AK „Wara” zniszczyły cał ą stacj ę w Su ścu. Wyzwolenie Su śca nast ąpiło 22 lipca 1944 r. Jednym z dwóch najwa Ŝniejszych zabytków jest klasycystyczny ko ściół murowany, pod wezwaniem św. Jana Nepomucena, zbudowany w 1862/68 roku na miejsce poprzedniego drewnianego wzniesionego w roku 1796/1818 z rozebranej cerkwi. Drugi zabytek to wały ziemne grodziska sprzed XIII w. ( ślady osadnictwa nawet z VII w.) na wzgórzu zwanym „Zamczysko” lub „Ko ściółek”. Według legendy miał tu istnie ć zameczek spalony przez Tatarów. Odbudowany, miał sta ć jeszcze w 1656 r. W pocz ątkach XVII w. Zamoyscy wznie śli tu cerkiew unick ą z klasztorem bazylia ńskim, któr ą wkrótce zamieniono na ko ściół katolicki, rozebrany w 1796 r. lub 1818 r.

130

STUDIUM UWARUNKOWAŃ i KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SUSIEC (Województwo Lubelskie)

Cz ęść III

KIERUNKI ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SUSIEC

Tomaszów Lubelski 2009

131

KIERUNKI ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO – POLITYKA PRZESTRZENNA GMINY SUSIEC

27. POLITYKA PRZESTRZENNA GMINY.

27.1 PODSTAWOWE PROBLEMY ROZWOJU. Analiza stanu i uwarunkowa ń rozwoju gminy umo Ŝliwia zidentyfikowanie problemów wymagaj ących rozwi ązania. W opracowaniu uporz ądkowano je w grupy:
problemy przyrodniczo-ekologiczne,
problemy środowiska kulturowego,
problemy społeczne,
problemy strukturalne,
problemy infrastruktury technicznej i komunikacyjnej. W skład grupy problemów przyrodniczo-ekologicznych wchodz ą:
ograniczenia wynikaj ące z faktu poło Ŝenia całego obszaru gminy w obszarach Natura 2000 (PLB060008 Puszcza Solska , PLB060012 Roztocze oraz PLH060034 Uroczyska Puszczy Solskiej –powi ększenie), znacznej cz ęś ci obszaru w parkach krajobrazowych (Puszczy Solskiej oraz Krasnobrodzki) oraz w rezerwatach przyrody ( „Czartowi Pole” ,”Nad Tanwi ą”, „Nowiny”),
ograniczenia wynikaj ące z obowi ązku ochrony Głównego Zbiornika Wód Podziemnych Nr 407 Niecka Lubelska (Chełm-Zamo ść ) obejmuj ącego Roztocza ńsk ą cz ęść gminy, stref źródliskowych oraz wód powierzchniowych,
ograniczenia wynikaj ące z potrzeby ochrony krajobrazowej strefy kraw ędziowej Roztocza Środkowego, która jest unikalnym fragmentem granicy geologicznej pomi ędzy płytow ą Europ ą wschodnia i fałdow ą Europ ą zachodni ą ,widocznej w fizjografii terenu,
ograniczenia wynikaj ące z potrzeby ochrony systemu przyrodniczego gminy (korytarze ekologiczne, obszary w ęzłowe, w ęzły ekologiczne)
napływ do dolin rzecznych zanieczyszcze ń z powierzchni rolniczej i komunikacyjnych,
niepełne wyposa Ŝenie jednostek osadniczych w zbiorowe systemy odprowadzania ścieków,.
gromadzenie odpadów (komunalne składowisko odpadów w Grabowicy) w obszarze ochronnym GZWP Nr 407 Niecka Lubelska (Chełm-Zamo ść ) oraz planowanie kolejnego w Majdanie Sopockim II,
bardzo du Ŝa presja turystyki i funkcji komplementarnych na doliny rzeczne i zbiorniki wodne,
eksploatacja kopalin w obr ębie siedlisk przyrodniczych wa Ŝnych dla populacji dziko Ŝyj ących ptaków w tym gatunków priorytetowych dla Wspólnoty. Problemy środowiska kulturowego to:
znaczna dekapitalizacja warto ści materialnych dziedzictwa kulturowego (parki podworskie, drewniana architektura lokalna, itp.),
niekorzystne przekształcanie obiektów zabytkowych i nieprawidłowa ich rewaloryzacja. Nurtuj ącym problemem w grupie problemów społecznych jest sprawa migracji zewn ętrznej ludno ści (głównie ludzi młodych i wykształconych). Obserwuje si ę równie Ŝ przemieszczanie ludno ści wiejskiej na tereny podmiejskie, a co za tym idzie ci ągłe

132 wysiedlanie wsi. Na terenie całej gminy wyst ępuje wysokie bezrobocie zarejestrowane i utajone (głównie w rolnictwie). Bardzo du Ŝy odsetek bezrobotnych stanowi ą kobiety. Sytuacja taka jest skutkiem niskich kwalifikacji zawodowych mieszka ńców gminy. Problemem jest równie Ŝ zbyt du Ŝe zatrudnienie w bezpo średniej produkcji rolnej, przy niewielkim w działach poza rolniczych. Rozwi ązania wymaga ponadto kwestia dochodów osobistych ludno ści oraz sprawa niskiej świadomo ści i aktywno ści społecznej mieszka ńców gminy Susiec. Na problemy strukturalne składaj ą si ę:
przewaga w gospodarce, wadliwego strukturalnie, rolnictwa o charakterze surowcowym,
niski udział rodzimego kapitału, generowanego w działach poza rolniczych oraz znikomy napływ kapitału zagranicznego (czynniki wpływaj ące na o Ŝywienie gospodarcze),
mała atrakcyjno ść inwestycyjna spowodowana peryferyjnym poło Ŝeniem w kraju i zapó źnieniem cywilizacyjnym materialnym i społecznym,
nierównomierne, przestrzenne rozmieszczenie infrastruktury społecznej (szkół, usług medycznych) i komunalnej, co powoduje zró Ŝnicowanie standardów Ŝyciowych ludno ści,
niedostateczne wyposa Ŝenie obszaru w usługi gastronomiczne i noclegowe obsługuj ące ruch turystyczny oraz niski standard wiejskich obiektów mieszkalnych, co ogranicza mo Ŝliwo ści rozwoju eko - i agroturystyki. Problemy infrastruktury technicznej i komunikacyjnej :
niskie parametry techniczne oraz słaba nawierzchnia wszystkich rodzajów dróg (wojewódzkich, powiatowych i gminnych),
niepełne wyposa Ŝenie gminy w sie ć wodoci ągow ą,
słabo rozwini ęta sie ć kanalizacyjna,
słaba organizacja gospodarki odpadami (za mała ilo ść kontenerów),
brak zbiorczych systemów grzewczych.

28. ELEMENTY STRATEGII ROZWOJU GMINY SUSIEC

28.1 ANALIZA SWOT W celu sformułowania strategicznych celów rozwoju gminy Susiec przeprowadzono analiz ę S W O T gminy, która wskazuje na szereg mocnych stron i szans rozwoju, ale jednocze śnie zwraca uwag ę na słabe strony i zagro Ŝenia.

ANALIZA S W O T

MOCNE SŁABE STRONY STRONY

SZANSE ZAGRO śENIA ROZWOJU

133

Do mocnych stron mo Ŝna zaliczy ć: - walory środowiska naturalnego, zwarte kompleksy le śne, urozmaicony krajobraz, du Ŝą ilo ść rzadkich gatunków ro ślin i zwierz ąt, - walory bioklimatyczne, - dobre warunki ekologiczne, - du Ŝe bogactwo dziedzictwa historycznego, - kultywowanie tradycji kultury ludowej Słabe strony to: - słaba jako ść gleb - niestatecznie rozwini ęta infrastruktura techniczna - niedostateczny rozwój infrastruktury turystycznej, - brak profesjonalnej promocji ofert turystycznych, - niski poziom świadczonych usług, - niedostateczne zagospodarowanie tras przejazdowych. - zły stan obiektów zabytkowych - niski poziom wykształcenia mieszka ńców gminy Szanse rozwoju gminy wyst ępuj ą w zakresie: - rozwoju przedsi ębiorczo ści pozarolniczej, - mo Ŝliwo ści produkcji dobrej jako ściowo Ŝywno ści w gospodarstwach, - poprawy stanu infrastruktury technicznej i społecznej, - ograniczenia bezrobocia, w tym tak Ŝe bezrobocia agrarnego, - odpowiedniego kształcenia w szkołach rolniczych, - stworzenia systemu promocji turystyki wiejskiej, - rozbudowy sieci dróg lokalnych, - zachowania wysokich walorów środowiska na obszarach prawnie chronionych. Zagro Ŝenia dla rozwoju gminy: - brak kapitału inwestycyjnego, - migracja zewn ętrzna najwarto ściowszego potencjału ludzkiego (migracja ludzi młodych i wykształconych), - wysokie bezrobocie, zarówno zarejestrowane jak i utajone – głównie w rolnictwie, du Ŝy procent bezrobocia kobiet, - brak tradycji turystycznych na wsi, - niedostateczny stan kwalifikacji zawodowych mieszkańców wsi, - konkurencja ze strony o ściennych gmin, - słaba oferta turystyczna w okresie zimowym, - bariery psychofizyczne w środowiskach wiejskich. Powy Ŝsza analiza pomaga wyodr ębni ć strategiczne cele rozwoju gminy.

28.2 CELE STRATEGICZNE GMINY SUSIEC. Celem rozwoju gminy jest osi ągni ęcie stabilnego (trwałego, zrównowa Ŝonego) rozwoju zapewniaj ącego zaspokojenie bie Ŝą cych potrzeb mieszka ńców, warunków umo Ŝliwiaj ących podniesienie poziomu, jako ści Ŝycia, jak równie Ŝ warunków umo Ŝliwiaj ących zaspokojenie potrzeb nast ępnych pokole ń, czyli zachowanie równowagi pomi ędzy aktywno ści ą

134 gospodarcz ą a ochron ą środowiska przyrodniczego i kulturowego. W rozwoju tym powinny by ć zachowane wła ściwe relacje mi ędzy celami szczegółowymi, wyra Ŝaj ącymi nast ępuj ące aspekty tego rozwoju:
ekonomiczne i społeczne,
przyrodnicze, kulturowe i przestrzenne, z naciskiem na ochron ę warto ści przyrodniczych i kulturowych środowiska. Cele ekonomiczne maj ą zapewni ć efektywny, wielostronny rozwój gospodarczy gminy, przede wszystkim obni Ŝenie bezrobocia i wzrost, jako ści Ŝycia mieszka ńców. Główn ą gał ęzi ą gospodarki gminy powinna by ć turystyka oraz rolnictwo, dlatego nale Ŝy stopniowo zmienia ć struktur ę gospodarstw rolnych, tworzy ć warunki do intensywnej produkcji rolnej na obszarach najlepszych pod wzgl ędem, jako ści rolniczej przestrzeni produkcyjnej, rozwija ć rolnictwo integrowane oraz przemysł rolno-spo Ŝywczy. Korzystne warunki przyrodnicze stymuluj ą rozwój turystyki i wypoczynku głównie w formach eko- i agroturystyki. Nale Ŝy te Ŝ przygotowa ć tereny dla działalno ści gospodarczej i usługowej oraz tworzy ć system preferencji dla osób rozpoczynaj ących działalno ść gospodarcz ą. Cele społeczne ukierunkowane s ą na obni Ŝanie bezrobocia oraz popraw ę, jako ści Ŝycia mieszka ńców poprzez rozwijanie infrastruktury społecznej i porz ądkowanie struktury przestrzennej gminy decyduj ących o warunkach zamieszkania, pracy, obsługi, wypoczynku. W tym kierunku nale Ŝy zmodernizowa ć istniej ące zasoby mieszkaniowe w tym równie Ŝ dostosowanie ich do obsługi agroturystyki oraz wydzieli ć rezerwy terenowe pod zabudow ę mieszkaniow ą a tak Ŝe umo Ŝliwi ć realizacj ę budownictwa letniskowego. Konieczny b ędzie rozwój infrastruktury technicznej (rozbudowa i modernizacja systemów istniej ących oraz budow ę systemów wodoci ągowych, kanalizacyjnych i utylizacji nieczysto ści stałych), społecznej oraz komunikacyjnej gminy. Cele przyrodnicze wyra Ŝaj ą si ę w ochronie i racjonalnym kształtowaniu środowiska przyrodniczego. Realizowane one b ędą przez racjonaln ą gospodark ę zasobami środowiska naturalnego (wody powierzchniowe i podziemne, powierzchnia ziemi i gleby, biocenozy), harmonizowanie rozwoju społeczno-gospodarczego z wymogami ochrony środowiska, w tym ochrony przyrody i krajobrazu (Obszarów Natura 2000, Krasnobrodzkiego Parku Krajobrazowego, Parku Krajobrazowego Puszczy Solskiej i innych obszarów chronionych) obejmowanie ochron ą prawn ą i planistyczn ą zidentyfikowanych obszarów cennych przyrodniczo ( np. źródliska, wzgórze „Ko ściółek”) oraz identyfikacje i eliminacje potencjalnych zagro Ŝeń środowiska przyrodniczego generowanych przez przedsięwzi ęcia społeczno-gospodarcze (np. wył ączenie z zalesie ń przyrodniczych l ądowych siedlisk niele śnych w obszarach NATURA 2000, wył ączenie z zabudowy terenów tworz ących system przyrodniczy gminy oraz stref ochrony warunków siedliskowych lasów i wód ). Nie mo Ŝna tu pomin ąć problemu prawidłowej gospodarki odpadami stałymi i płynnymi. Cele kulturowe polegaj ą na zachowaniu warto ściowych zasobów dziedzictwa kulturowego. Osi ągni ęcie tych celów to ochrona istniej ących obiektów i zasobów kulturowych oraz kształtowanie współczesnej zabudowy układów wsi w nawi ązaniu do tradycji. Cele przestrzenne ukierunkowane s ą na podnoszenie ładu przestrzennego w kształtowaniu zagospodarowania gminy przy uwzgl ędnieniu walorów przyrodniczych i kulturowych

135

środowiska. Jest to przede wszystkim porz ądkowanie zagospodarowania terenów osadniczych, przemysłowych i usługowych oraz utrzymanie harmonijnego krajobrazu otwartego na obszarze gminy o najwy Ŝszych walorach krajobrazowych.

28.3 CELE ROZWOJOWE GMINY SUSIEC. Poło Ŝenie, warunki naturalne, niektóre elementy istniej ącej struktury gospodarczej tworz ą pewne obszary szans dla rozwoju gminy Susiec i pozwalaj ą na sformułowanie ogólnych celów rozwojowych gminy.
Rozwój turystyki wiejskiej (agroturystyki). Urozmaicona rze źba terenu oraz znaczne obszary lasów tworz ą potencjał dla rozwoju turystyki wiejskiej. Warunki klimatyczne i glebowe decyduj ą o bogactwie gatunków flory i fauny w gminie. Najcenniejsze gatunki ro ślin i zwierz ąt, unikatowe siedliska i zespoły zabezpieczono prawnym systemem ochrony. Bogate dziedzictwo kulturowe i poło Ŝenie geograficzne umo Ŝliwiaj ą rozwój ró Ŝnych form turystyki: wypoczynkow ą, krajoznawcz ą i kwalifikowan ą.
Rozwój małej przedsi ębiorczo ści i tworzenie miejsc pracy poza rolnictwem. Realizacja zada ń zwi ązanych z agroturystyk ą pozwoli na rozwój przedsi ębiorczo ści i tworzenie miejsc pracy poza rolnictwem, a tym samym wpłynie pozytywnie na aktywizacj ę społeczno ści wiejskiej. Obok efektywniejszego wykorzystania wiejskich zasobów mieszkaniowych, poprawy infrastruktury komunalnej wsi, rozwoju kwalifikacji zawodowych wśród mieszka ńców gminy pozwoli na ochron ę obiektów zabytkowych przed zniszczeniem, kultywowanie kultury i tradycji regionalnych, podtrzymywanie sztuki i rzemiosła ludowego oraz wpłynie na wzrost dochodów ludno ści wiejskiej. Rozwój turystyki wiejskiej poci ąga za sob ą konieczno ść stworzenia instytucji zajmuj ących si ę jej promocj ą oraz stowarzysze ń rolników oferuj ących swe usługi turystom.
Wspieranie procesów transformacji i modernizacji rolnictwa – rozwój rolnictwa ekologicznego. Walory przyrodnicze środowiska naturalnego w gminie Susiec sprzyjaj ą rozwojowi produkcji rolniczej o zało Ŝeniach biodynamicznych. Produkcja „zdrowej Ŝywno ści” mo Ŝe by ć źródłem dochodów, jak i pewnym zagospodarowaniem nadmiaru siły roboczej. Wymaga to jednak działa ń w zakresie popularyzacji rolnictwa ekologicznego, przełamania świadomo ści odno śnie mo Ŝliwo ści opłacalnego plonowania poprzez u Ŝyźnianie gleby, a nie tylko chemiczne karmienie ro ślin. Popularyzacja a nast ępnie zwi ększanie ilo ści gospodarstw umo Ŝliwiłoby tworzenie zwi ązków, zrzesze ń lub spółdzielni zajmuj ących si ę produkcj ą, konfekcjonowaniem i zbytem Ŝywno ści produkowanej metodami ekologicznymi.
Poprawa infrastruktury technicznej. Infrastruktura techniczna gminy Susiec jest niedostatecznie rozwini ęta. Nale Ŝy d ąŜ yć do rozwoju infrastruktury technicznej. Działania te spowoduj ą popraw ę jako ści Ŝycia mieszka ńców. Wi ąŜ e si ę to równie Ŝ podniesieniem atrakcyjno ści gminy, przede wszystkim dla turystów i inwestorów zewn ętrznych.
Promocja gminy. Strona internetowa gminy pełni rol ę ogólnoinformacyjn ą, brakuje w niej elementów typowo promocyjnych. Gmina w ograniczonym stopniu uczestniczy w targach krajowych i mi ędzynarodowych. Nie prowadzi równie Ŝ aktywnej współpracy mi ędzynarodowej, która

136 mo Ŝe by ć wa Ŝnym instrumentem promowania i przyci ągania turystów lub inwestorów z zewn ątrz. W zwi ązku z tym nale Ŝy dąŜyć do zwiększenia aktywności gminy w zakresie promocji i współpracy międzynarodowej.
Podniesienie poziomu Ŝycia mieszka ńców. Niski poziom wykształcenia mieszka ńców gminy, co wi ąŜ e si ę z mał ą aktywno ści ą zawodow ą, wysoki poziom ubóstwa. Poprawie obecnej sytuacji i rozwojowi podstaw nowoczesnego społecze ństwa powinny towarzyszy ć działania ukierunkowane na wzrost zatrudnienia i dochodów mieszka ńców a tak Ŝe ich aktywizacj ę.
Efektywne wykorzystanie potencjalnych czynników rozwojowych tkwi ących w poło Ŝeniu regionu. Do działa ń maj ących na celu efektywne wykorzystanie potencjalnych czynników rozwojowych tkwi ących w poło Ŝeniu gminy nale Ŝą : organizacja kursów i szkole ń przygotowuj ących do obsługi ruchu turystycznego, nawi ązanie współpracy z zagranic ą, wspieranie inicjatyw w zakresie tworzenia nowych miejsc pracy, pozyskiwanie inwestorów.

28.4 UWARUNKOWANIA ROZWOJU GMINY. Analiza walorów przyrodniczych, sytuacji gospodarczej i społecznej gminy pozwoliła na okre ślenie zarówno szans, jak i barier rozwojowych obszaru. Szanse rozwoju wynikaj ą z korzystnych uwarunkowa ń rozwojowych. S ą to:

28.4.1 Poło Ŝenie geograficzne gminy w regionie:
nieodległe s ąsiedztwo (15 km) z miastem Tomaszowem Lubelskim, obecnie miastem powiatowym, co stwarza mo Ŝliwo ść korzystania z infrastruktury społecznej i technicznej miasta oraz powoduje wej ście funkcji miejskich na teren gminy,
przynale Ŝno ść do obszaru transgranicznego Euroregion „Bug”, co daje mo Ŝliwo ści rozwoju społeczno-gospodarczego, jak i współpracy naukowo-kulturalnej w ramach istniej ących porozumie ń,
poło Ŝenie w ró Ŝnorodnych jednostkach fizjograficznych (Roztocze Środkowe, Roztocze Południowe, Równina Biłgorajska) – umo Ŝliwiaj ące wykształcenie si ę ró Ŝnych funkcji rozwojowych.

28.4.2 Cechy środowiska przyrodniczego:
wysokie walory turystyczne gminy Susiec ( Roztocze jest regionem turystycznym wysokiej rangi w skali kraju),
wysokie warto ści środowiska przyrodniczego (Obszary Natura 2000, Krasnobrodzki Park Krajobrazowy, Park Krajobrazowy Puszczy Solskiej, rezerwat „Czartowe Pole”, rezerwat „Nad Tanwi ą”, Rezerwat „Nowiny”),
zasoby surowców mineralnych dla celów budowlanych (znaczenie lokalne),
wyst ępowanie du Ŝych zasobów wód podziemnych o bardzo dobrej, jako ści,
stosunkowo czyste środowisko przyrodnicze (powietrza, gleb i lasów), co sprzyja rozwojowi ekoturystyki i agroturystyki,
zbiornik wodny w Majdanie Sopockim,
mo Ŝliwo ść lokalizacji retencyjnych zbiorników wodnych w Rybnicy i Łosi ńcu.

137

28.4.3 Cechy środowiska kulturowego:
poło Ŝenie na byłych terenach Ordynacji Zamojskiej,
potrzeba ochrony warto ściowych zasobów środowiska kulturowego i krajobrazu ze wzgl ędu na ich znaczenie dla zachowania to Ŝsamo ści kulturowej obszaru,

28.4.4 Uwarunkowania społeczne:
nadwy Ŝki zasobów pracy,
korzystne zmiany demograficzne, prowadz ące w przyszło ści do zmian struktury gospodarstw rolnych.

28.4.5 Uwarunkowania wynikaj ące z zagospodarowania gminy:
wykształcone przestrzennie funkcje gminy,
wzrost usług zwi ązanych z obsług ą ruchu turystycznego (hotelarstwo, gastronomia, obsługa komunikacji, itp.),

28.4.6 Uwarunkowania polityczno-prawne:
ustawa z dnia 8 marca 1990 roku o samorz ądzie terytorialnym,
ustawa z dnia 17 maja 1990 roku o kompetencji okre ślonych w ustawach szczególnych pomi ędzy organami gminy a organami administracji rz ądowej oraz o zmianie niektórych ustaw,
polityka integracji Polski z Uni ą Europejsk ą,
polityka otwarcia gospodarczego na wschód – Białoruś, Ukraina,
mo Ŝliwo ść skorzystania z kredytów przeznaczonych dla rozwoju terenów przygranicznych ściany wschodniej (fundusze przyznane przez Uni ę Europejsk ą) - Fundusze strukturalne - Fundusze spójno ści W ramach Narodowej Strategii Spójno ści realizowane s ą programy operacyjne:
Program Operacyjny dla Województwa Lubelskiego na lata 2007 – 2013, który ma na celu podnoszenie konkurencyjno ści województwa lubelskiego i promowanie zrównowa Ŝonego rozwoju. Działania w ramach programu obejmuj ą - modernizacj ę i rozbudow ę infrastruktury transportowej - uzbrojenie du Ŝych terenów inwestycyjnych - infrastruktur ę ochrony środowiska, (gospodarowanie zasobami naturalnymi i odpadami, uporz ądkowanie gospodarki wodnej oraz ściekowo - kanalizacyjnej, poprawa, jako ści i ochrona powietrza atmosferycznego, wód powierzchniowych i podziemnych oraz zapewnienie ochrony przeciwpowodziowej i zwi ększenie retencji wód) - infrastruktur ę wykorzystania energii odnawialnej - infrastrukturę telekomunikacyjną i społeczeństwa informacyjnego; - wzmocnienie funkcji placówek edukacji, ochrony zdrowia, itp. - infrastrukturę turystyczną (opracowania programów rozwoju i promocji regionalnych i lokalnych produktów turystycznych, tworzenia systemów i centrów informacji turystycznej, rozwoju usług i kadr związanych z turystyką); - wsparcie kultury

138

Program Operacyjny „Kapitał ludzki” , który ma na celu wspieranie inicjatywy na rzecz wszechstronnego rozwoju mieszka ńców gminy.
Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007 - 2013 wspiera m.in. projekty w zakresie zaopatrzenia w wod ę i gospodarki ściekowej oraz systemów zbioru, segregacji i wywozu odpadów komunalnych.
linie kredytowe mi ędzynarodowych instytucji finansowych m.in. z: - Europejskiego Banku Inwestycyjnego, - Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju, - Banku Światowego, - Narodowych Linii Kredytowych, - Polsko-Ameryka ńskiego Funduszu Przedsi ębiorczo ści.

28.4.7 Bariery rozwojowe Bariery rozwojowe obszaru gminy wynikaj ą z podobnych czynników jak szanse rozwojowe.
peryferyjno ść poło Ŝenia w stosunku do kraju i krajów Europy Zachodniej, ograniczaj ą mo Ŝliwo ści rozwoju współpracy gospodarczej.
niedoinwestowanie w czasach PRL spowodowało, Ŝe obszar gminy ma niedostatecznie, cho ć znacznie lepiej ni Ŝ inne gminy powiatu tomaszowskiego, rozwini ętą sie ć infrastruktury technicznej,
rolnictwo cechuje surowcowy charakter produkcji,
w niewielkim stopniu rozwini ęte przetwórstwo rolno-spo Ŝywcze o przestarzałych technologiach nie jest w stanie zagospodarowa ć wytworzonych surowców rolnych.
silne rozdrobnienie gospodarstw rolnych sprawia, Ŝe nie ma mo Ŝliwo ści wprowadzenia nowoczesnych metod uprawy i hodowli, co poci ąga za sob ą mał ą wydajno ść gospodarki rolnej.
sytuacj ę wsi pogarsza wysoki stopie ń bezrobocia agrarnego (ukrytego).
słabo rozwini ęta infrastruktura przemysłowa, techniczna i komunikacyjna w znacznym stopniu ogranicza rozwój gminy.
przemysł w gminie reprezentowany jest przez małe i średnie przedsi ębiorstwa, słabo wyposa Ŝone, których produkcja opiera si ę głównie na surowcach lokalnych.
brak inwestycji gospodarki rynkowej wspomagaj ących procesy rozwojowe Ŝycia gospodarczego i społecznego gminy, co ujemnie wpływa na kreowanie przedsi ębiorczo ści oraz na promocj ę gminy na zewn ątrz.
niski poziom rozwoju infrastruktury komunalnej (brak sieci gazoci ągów w niektórych sołectwach, zbiorczych urz ądze ń wodno-kanalizacyjnych i utylizacji nieczysto ści stałych) stanowi powa Ŝne zagro Ŝenie dla środowiska naturalnego (obszar Krasnobrodzkiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny, Parku Krajobrazowego Puszczy Solskiej, GZWP, zbiorników wodnych). Z uwarunkowa ń przyrodniczych wynikaj ą nast ępuj ące bariery:
niedostateczna ilo ść i wielko ść zbiorników wodnych umo Ŝliwiaj ących rozwój gospodarki turystyczno-wypoczynkowej,
nieracjonalna gospodarka w lasach prywatnych,

139

niekontrolowanego i niekorzystnego przekształcania terenów i obiektów zabytkowych, cz ęsto nieprawidłowa ich rewaloryzacja i modernizacja, niszczenia wr ęcz zabytków wysokiej klasy (młyn w Świdach), W zakresie uwarunkowa ń polityczno-prawnych bariery rozwojowe wynikaj ą głównie z:
braku nowoczesnej ustawy o nieruchomo ściach i gospodarce gruntami – sprzyja to rozdrobnieniu gospodarstw oraz niewła ściwej gospodarce gruntami,
braku ci ągło ści w polityce rolnej oraz sprecyzowanej strategii i polityki rozwoju w skali krajowej dla obszarów wschodnich,
polityki integracji z Uni ą Europejsk ą – mo Ŝe ona stanowi ć barier ę dla rozwoju rolnictwa ze wzgl ędu na istniej ącą struktur ę gospodarstw, przestarzały system gospodarowania nastawiony na produkcj ę surowcow ą, brak dotacji pa ństwa do produkcji rolnej stanowi barier ę konkurencyjno ści rolnictwa polskiego w stosunku do zachodnioeuropejskiego.

28.5 PRZESTRZENNA POLITYKA GMINY SUSIEC. Zgodnie z art. 1 ust. 1 z dnia 27 marca 2003 roku o zagospodarowaniu przestrzennym podstaw ą działa ń w przestrzeni jest rozwój zrównowa Ŝony. Dlatego strategia rozwoju powinna przedstawi ć polityk ę rozwoju gospodarczego i społecznego, który nie naruszałby w istotny i nieodwracalny sposób środowisko przyrodnicze. Strategia, jako świadome kierowanie rozwojem społeczno-gospodarczym, jest opracowaniem dynamicznym, zmieniaj ącym si ę w zale Ŝno ści od zaistniałych uwarunkowa ń. Strategia rozwoju przestrzennego powinna by ć jednym z elementów systemu planowania (obok planów finansowych i gospodarczo-społecznych) stanowi ących podstaw ę procesu zarz ądzania gmin ą. Stanowi ć ona b ędzie baz ę do opracowania studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. Szczegółowa analiza szans i barier rozwojowych gminy umo Ŝliwia okre ślenie celów strategicznych rozwoju obszaru. Nale Ŝy stopniowo przekształca ć struktur ę gospodarcz ą gminy, zgodnie z uwarunkowaniami społecznymi, ekonomicznymi i przestrzennymi. Mo Ŝliwo ści gminy oraz jej status nie pozwalaj ą na rozwi ązanie wszystkich istniej ących problemów we własnym zakresie. Dlatego konieczny jest interwencjonizm pa ństwa w zakresie przełamywania barier strukturalnych (przebudowa rolnictwa, kierowanie kapitału dla zwi ększenia atrakcyjno ści inwestycyjnej, rozwi ązanie problemu bezrobocia, itp.) oraz realizacji zada ń krajowych i regionalnych (modernizacja i rozbudowa krajowych systemów komunikacji i transportu, energetyki, telekomunikacji, rozwoju wymiany mi ędzynarodowej, ochrony środowiska, ochrony obszarów i obiektów prawnie chronionych, itp.) Problemy lokalne, ale o szerszym zasi ęgu ni Ŝ obszar gminy powinny by ć rozwi ązywane przez wspólne działania z gminami s ąsiednimi. S ą to problemy:
gospodarcze (zbyt i przetwórstwo produktów rolnych, współpraca w zakresie rozwoju turystyki i wypoczynku, tworzenie nowych miejsc pracy, itp.) oraz zwi ązanej z ni ą sfery obsługi (wspólne promocje, agencje rozwoju gospodarczego, itp.);
infrastruktury technicznej i komunikacji lokalnej z zakresu gospodarki wodno-ściekowej, utylizacji nieczysto ści, gazyfikacji, telefonizacji, drogownictwa, itp. Zadania dotycz ące rozwoju lokalnej przedsi ębiorczo ści, przywrócenia i utrzymania ładu przestrzennego, utrzymanie i modernizacja gminnej infrastruktury społecznej i komunalnej gmina musi rozwi ąza ć we własnym zakresie i z własnych środków.

140

W gminie Susiec gospodarka oparta jest głównie o rolnictwo, turystyk ę, cz ęś ciowo gospodark ę le śną. Dlatego nale Ŝy przeprowadzi ć modernizacj ę rolnictwa poprzez zmian ę struktury wielko ści i wprowadzenie specjalizacji gospodarstw, przej ście z produkcji surowcowej na przetwórcz ą (rozwój przetwórstwa rolno-spo Ŝywczego) oraz stworzenie nowoczesnej sfery obsługi rolnictwa. Mo Ŝe si ę to odby ć dzi ęki przekształceniu modelu wsi monofunkcyjnej na wielofunkcyjn ą, z rozwini ętym przemysłem rolno-spo Ŝywczym (działalno ść produkcyjna usługowa) i zbytem wytworzonych produktów. Aby osi ągn ąć ten cel trzeba przeprowadzi ć kompleksow ą rozbudow ę i modernizacj ę całej infrastruktury technicznej i społecznej wsi. W zale Ŝno ści od istniej ących warunków przyrodniczych i gospodarczo-społecznych obszaru powstawa ć powinny ró Ŝne modele wsi wielofunkcyjnej. Maj ą one stymulowa ć popraw ę jako ści Ŝycia mieszka ńców wsi, łagodzi ć dysproporcje mi ędzy warunkami bytu na wsi i w mie ście, przeciwdziała ć depopulacji obszarów rolniczych. Zró Ŝnicowanie środowiska przyrodniczego i zagospodarowania przestrzeni gminy sprawia, Ŝe polityka rozwoju nie mo Ŝe by ć jednakowa dla całego obszaru gminy, ale musi by ć dostosowana do poszczególnych jej terenów. W granicach gminy Susiec mo Ŝna wyodr ębni ć trzy obszary zagospodarowania przestrzennego: A. PÓŁNOCNY – aktywizacji gospodarczej opartej o walory przyrodnicze (strefa ekologizacji rolnictwa), poło Ŝony w granicach Krasnobrodzkiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny (wsie Ró Ŝa, Łuszczacz) B. CENTRALNY – aktywizacji gospodarczej w oparciu o walory rolniczej przestrzeni produkcyjnej, (Ciotusza Stara, Ciotusza Nowa, Łuszczacz, Kunki, Maziły, Grabowica, Nowiny), walory turystyczne /zbiornik wodny/: Majdan Sopocki, Susiec C. POŁUDNIOWY – na granicy PKPS (sołectwa Paary, Huta Szumy, Rybnica, Skwarki, Susiec, Nowiny).

28.6 POLITYKA PRZESTRZENNA DLA POSZCZEGÓLNYCH OBSZARÓW. A. OBSZAR PÓŁNOCNY – cechuje
wyst ępowanie du Ŝych terenów poro śni ętych zwartymi kompleksami le śnymi z niewielk ą zabudow ą,
ni Ŝsz ą ni Ŝ na pozostałym terenie gminy bonitacj ą gleb,
zwartymi kompleksami le śnymi,
słabo rozwini ętą i przestarzał ą infrastruktur ą społeczn ą,
wyst ępowaniem modelu monofunkcyjnego wsi,
du Ŝym utajonym bezrobociem oraz bardzo niskimi dochodami,
zabudow ą zwart ą rozwini ętą wzdłu Ŝ istniej ących szlaków komunikacyjnych z przewag ą zabudowy drewnianej,
słabo rozwini ętą infrastruktur ą techniczn ą – brak sieci kanalizacyjnej, gazyfikacji, telefonizacji, Rozwój tego obszaru powinien polega ć na:
stopniowym przekształcaniu si ę funkcji wsi, polegaj ące na rozszerzaniu działalno ści gospodarczej (rozwój małego i średniego biznesu),
promowaniu rolnictwa integrowanego,

141

wprowadzaniu agro- i ekoturystyki oraz wypoczynku sezonowego,
modernizacji i rozbudowie istniej ącej infrastruktury technicznej (poprawa stanu dróg, budowa zbiorczych sieci wodoci ągowych i kanalizacyjnych, wprowadzaniu nowoczesnych metod utylizacji nieczysto ści stałych) i społecznej,
ochrona krajobrazu, ładu przestrzennego, gleb oraz wód powierzchniowych, gruntowych i podziemnych. B. W OBSZARZE CENTRALNYM wydzielono dwa mniejsze obszary:

B1, który cechuj ą:
znaczna, w porównaniu do pozostałych obszarów, aktywno ść zawodowa ludno ści i przedsi ębiorczo ść – znaczne tempo przyrostu podmiotów gospodarczych,
wysoka, jako ść rolniczej przestrzeni produkcyjnej (wysoka bonitacja gleb),
potencjalne mo Ŝliwo ści rozwoju przetwórstwa surowców rolnych,
dobre wyposa Ŝenie w sie ć wodoci ągow ą i telefoniczn ą, gazow ą
dobre wyposa Ŝenie w sie ć komunikacyjn ą
lokalizacja małego i średniego biznesu ró Ŝnych gał ęzi gospodarki. Rozwój niewielkich zakładów usługowych i usługowo-rzemie ślniczych.

B2, charakteryzujący si ę:
du Ŝym rozdrobnieniem gospodarstw rolnych o niskiej wydajno ści produkcyjnej,
słabo rozwini ętą sieci ą telefoniczn ą i kanalizacyjn ą
nierozwini ętą infrastruktur ą komunikacyjn ą i społeczn ą,
potencjalne mo Ŝliwo ści rozwoju przetwórstwa surowców rolnych. Rozwój tego obszaru powinien opiera ć si ę na:
stopniowym, systematycznym powi ększaniu średniej powierzchni gospodarstw do wielko ści docelowej 15-20 ha powierzchni ogólnej oraz komasacj ę gruntów w celu zminimalizowania liczby działek nale Ŝą cych do jednego gospodarstwa,
promowaniu gospodarki rodzinnej, opartej na prywatnej własno ści,
działaniach maj ących na celu wzmocnienie wykształconych ju Ŝ kierunków produkcji rolnej i zwierz ęcej (uprawa zbó Ŝ i ziemniaków, hodowla trzody chlewnej i bydła) oraz wprowadzaniu nowych kierunków w zale Ŝno ści od popytu (warzywnictwo, sadownictwo, hodowla ryb, drobiu, itp.),
stworzeniu szeroko rozumianej sfery obsługi rolnictwa poczynaj ąc od skupu surowców rolnych przez ich przetwórstwo po organizacj ę sieci zbytu, mo Ŝliwo ść wykorzystania istniej ącego potencjału obiektów i obszarów oraz realizacja nowych dla powstania małych i średnich przedsi ębiorstw przetwórczych opartych na nowoczesnych technologiach przemysłowych (młyny, kaszarnie, przetwórstwo owocowo-warzywne, mleczarnie, masarnie, ubojnie, itp.),
ochronie gleb poprzez utrzymanie koncentracji osadnictwa i utrzymanie ładu przestrzennego,
rozwoju usług zwi ązanych z obsług ą ruchu turystycznego (hotele, pensjonaty, gastronomia, kwater agroturystyczne, kwatery letniskowe)
modernizacji i rozbudowie infrastruktury społecznej (szkół, sklepów, usług kulturalnych i innych)
ochronie wód powierzchniowych (rzeka Sopot, Potok Łosiniecki), gruntowych i podziemnych, (budowa zbiornika retencyjnego we wsi Łosiniec)

142

mo Ŝliwo ści rozwoju usług zwi ązanych z turystyk ą i wypoczynkiem w okolicach zbiorników retencyjnych.
modernizacji gminnego wysypiska odpadów komunalnych i prawidłowej gospodarce odpadami,

rozwoju i modernizacji istniej ącej infrastruktury w obszarze B1 oraz budowa sieci gazowej,

budowie infrastruktury technicznej w obszarze B2,
rozwoju i modernizacji infrastruktury społecznej. D. OBSZAR POŁUDNIOWY – cechuje:
wyst ępowanie zwartych kompleksów le śnych
wyst ępowanie obszarów chronionych (Park Krajobrazowy Puszczy Solskiej, rezerwatów przyrody Nad Tanwi ą, Czartowe Pole)
niekorzystna struktura wielko ści gospodarstw – du Ŝe rozdrobnienie,
słabo rozwini ętą sieci ą wodoci ągow ą i kanalizacyjn ą
nierozwini ętą infrastruktur ą komunikacyjn ą i społeczn ą Rozwój tego obszaru polega ć powinien na:
prowadzeniu działa ń maj ących na celu tworzenie wielofunkcyjnego modelu wsi i promowanie rozwoju średniego i małego biznesu
wprowadzaniu agro- i ekoturystyki oraz wypoczynku sezonowego
poprawie struktury wielko ści gospodarstw do docelowej średniej powierzchni ogólnej około 15 ha,
na obszarach chronionych promowanie rolnictwa biodynamicznego
poprawie infrastruktury społecznej w zale Ŝno ści od potrzeb społeczno ści lokalnej,
modernizacji infrastruktury komunikacyjnej,
budowie zbiorczych sieci wodoci ągowych,
budowie zbiorczych sieci kanalizacyjnych,
ochronie wód powierzchniowych, gruntowych i podziemnych (obszar najwy Ŝszej ochrony głównego zbiornika wód podziemnych, rzeka Tanew przez budow ę zbiornika retencyjnego we wsi Rybnica)

29. KIERUNKI ROZWOJU STRUKTURY FUNKCJONALNO-PRZESTRZENNEJ

29.1 KIERUNKI ZMIAN W STRUKTURZE PRZESTRZENNEJ GMINY ORAZ W PRZEZNACZENIU TERENÓW Struktura przestrzenna gminy oraz kierunki jej zmian projektowane s ą w układach jednostek urbanistycznych. Jednostki te to wydzielone tereny o podobnych cechach funkcjonalnych i uwarunkowaniach. Przekształcenia struktury przestrzennej b ędą si ę odbywały w ramach nast ępuj ących jednostek: MR – tereny zabudowy zagrodowej MNn – tereny zabudowy jednorodzinnej UTL – tereny zabudowy letniskowej UO – tereny usług o światowych UZ – tereny usług zdrowia

143

UK – tereny usług kultury UH – tereny usług handlu UR – tereny usług rzemiosła UT – tereny usług turystyki UI – tereny usług innych PE – tereny złó Ŝ mineralnych RZ – uŜytki zielone (ł ąki i pastwiska) RL – ziele ń le śna W – wody otwarte –rzeki, rowy melioracyjne, zbiorniki wodne, stawy rybne ZCc - cmentarze czynne ZCz – cmentarze zamkni ęte ZP- tereny zieleni publicznej NO – tereny urz ądze ń oczyszczania i odprowadzania ścieków NU – tereny urz ądze ń i usuwania nieczysto ści EG – tereny urz ądze ń gazownictwa WZ – tereny uj ęć wody dla wodociągów grupowych EE – tereny elektroenergetyki Ogólne kierunki zmian w strukturze przestrzennej gminy - powi ększenie terenów budownictwa zagrodowego, jednorodzinnego, - powi ększenie terenów usługowych, - zagospodarowanie rekreacyjno-wypoczynkowe najatrakcyjniejszych turystycznie obszarów gminy przez dostosowanie istniej ącej zabudowy do obsługi agroturystyki oraz wydzielenie terenów pod budownictwo letniskowe , - powi ększenie terenów eksploatacji surowców występuj ących poza obszarami prawnie chronionymi, - wzmocnienie korytarzy ekologicznych przez zalesienia, - wzmocnienie systemu przyrodniczego gminy przez zalesienia, - budowa zbiorników retencyjnych w miejscowo ściach Rybnica i Łosiniec,

29.2 KIERUNKI I ZASADY KSZTAŁTOWANIA TERENÓW ZABUDOWANYCH Zapewnienie dogodnych warunków zamieszkania ze zró Ŝnicowaniem typów i standardów zabudowy wymaga nast ępuj ących zasad działania:
Tereny zabudowy MNn, MR, UTL - zachowanie istniej ących terenów budowlanych zabudowy wiejskiej, jednorodzinnej wraz z usługami komercyjnymi w obiektach wolnostoj ących oraz wbudowanych w budynki mieszkalne lub gospodarcze, - modernizacj ę budynków, remonty, przebudowę i rozbudow ę, ewentualnie lokalizacj ę no- wych obiektów uzupełniaj ących zgodnych z funkcj ą terenu, - dbało ść o architektur ę obiektów oraz estetyk ę terenów otaczaj ących, - dopuszczenie mo Ŝliwo ści wzbogacenia funkcji podstawowej - mieszkalnictwo o funkcje uzupełniaj ące (usługi komercyjne, obsług ę wypoczynku i turystyki itp.), nie naruszaj ące funkcji podstawowej, - uzupełnianie istniej ących układów przestrzennych,

144

- wydzielanie terenów przeznaczonych pod zabudow ę mieszkaniow ą w nawi ązaniu do istniej ących układów osiedle ńczych poprzez przedłu Ŝenie zabudowy wzdłu Ŝ ulic, dostosowanie zabudowy do krajobrazu kulturowego (skali, charakteru i wizerunku miejscowo ści), - wydzielenie terenów pod budownictwo w miejscowo ściach : · tereny przeznaczone pod budownictwo jednorodzinne i zagrodowe w Łuszczaczu · tereny przeznaczone pod budownictwo jednorodzinne w Łasochach · tereny przeznaczone pod budownictwo jednorodzinne i zagrodowe w Kunkach · tereny pod budownictwo jednorodzinne, zagrodowe i letniskowe w Łosi ńcu · tereny pod budownictwo jednorodzinne, zagrodowe i letniskowe w Wólce Łosinieckiej · tereny pod budownictwo jednorodzinne, zagrodowe i letniskowe w Paarach · tereny pod budownictwo jednorodzinne, zagrodowe i letniskowe w Rybnicy · tereny pod budownictwo jednorodzinne, zagrodowe i letniskowe w Hucie Szumy · tereny pod budownictwo jednorodzinne, zagrodowe i letniskowe w Rebizantach · tereny pod budownictwo jednorodzinne i letniskowe i usługowe w Su ścu · tereny pod budownictwo jednorodzinne, zagrodowe i letniskowe w Nowinach · tereny pod budownictwo jednorodzinne, zagrodowe i letniskowe w Majdanie Sopockim · tereny pod budownictwo jednorodzinne, zagrodowe i letniskowe w Ciotuszy Starej · tereny pod budownictwo jednorodzinne i zagrodowe w Ciotuszy Nowej · tereny pod budownictwo jednorodzinne i zagrodowe w Zawadkach tereny te mog ą negatywnie oddziaływa ć środowisko, zwłaszcza tereny usług i zabudowy letniskowej poło Ŝone w pobli Ŝu zbiorników i cieków wodnych stwarzaj ą zagro Ŝenie dla terenów chronionych. Ponad to nowe tereny budowlane mog ą generowa ć zagro Ŝenia dla wód podziemnych oraz ich uj ęć , powierzchniowych, - ustala si ę na obszarze studium nast ępuj ące parametry i wska źniki urbanistyczne: · wielko ść działki dla budownictwa: zagrodowego - min. 2000 m 2 przy szeroko ści frontu działki min. 20 ,0 m; jednorodzinnego: wolnostoj ącego - min. 800 m 2 przy szeroko ści frontu działki min. 18,0 m; bli źniaczego - min. 600 m 2 przy szeroko ści frontu działki min. 14,0 m; letniskowego - min. 1500 m 2 przy szeroko ści frontu działki min. 20,0 m
wysoko ść zabudowy do 2 kondygnacji nadziemnych, z których druga w poddaszu uŜytkowym; - powierzchni ę zabudowan ą działki do: 30% dla budownictwa jednorodzinnego, 50% dla budownictwa zagrodowego, 20% dla budownictwa letniskowego,
Tereny usług kultury i kultu religijnego UK, turystyki UT, o światy UO, zdrowia UZ, rzemiosł UR, - zachowuje si ę istniej ące obiekty usług wolnostoj ące na działkach wydzielonych i nie wydzielonych oraz usługi wbudowane, - przewiduje si ę zgodnie z potrzebami modernizacj ę obiektów: remonty, przebudow ę i rozbudow ę,

145

- lokalizowanie usług publicznych, komercyjnych w śród najwi ększych skupisk istniej ącej zabudowy, tereny usług w Su ścu, - lokalizacja usług turystyki w pobli Ŝu terenów najbardziej atrakcyjnych turystycznie i przyrodniczo (Majdan Sopocki, Rebizanty). Tereny te mog ą stwarza ć zagro Ŝenie dla środowiska, zwłaszcza dla terenu rezerwatu przyrody Nad Tanwi ą, - obiekty form ą architektoniczn ą, skal ą, rodzajem u Ŝytych materiałów, oraz zagospodarowaniem otoczenia powinny harmonijnie wpisywa ć si ę w otaczaj ący krajobraz. - dopuszcza si ę zmian ę funkcji obiektu, a tak Ŝe wzbogacania podstawowej funkcji o funkcje uzupełniaj ące, w tym mieszkaniow ą o ile nie naruszy podstawowej funkcji obiektu i terenu. - dla terenów i obiektów obj ętych ochron ą konserwatorsk ą obowi ązuj ą przepisy ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami - ustala si ę na obszarze studium nast ępuj ące parametry i wska źniki urbanistyczne: · maksymalna wysoko ść budynku usługowego - 1 kondygnacja nadziemna,
zakazuje si ę realizacji budynków przekraczaj ących wysoko ść 3 kondygnacji nadziemnych, zaleca się realizacj ę ostatniej, trzeciej kondygnacji w formie u Ŝytkowego poddasza
wykluczenie zabudowy: - w obszarze lasów oraz siedlisk ł ąkowych w dolinach rzek - w pasie o szeroko ści 100 metrów od brzegów zbiorników wodnych i rzek na całym obszarze gminy, - w pasie o szeroko ści 30 metrów od brzegów lasów na całym obszarze gminy, z wyj ątkiem obiektów zwi ązanych z gospodark ą le śną - w bezpo średnim s ąsiedztwie pomników przyrody, - od wód powierzchniowych na odległo ść umo Ŝliwiaj ącą przeprowadzenie ście Ŝek rowerowych, spacerowych, - na terenach podmokłych i zalewowych oraz zagro Ŝonych osuwiskami mas ziemnych, - 150 m odległo ść cmentarza od zabudowa ń mieszkalnych, od zakładów produkuj ących artykuły Ŝywno ści, zakładów Ŝywienia zbiorowego b ądź zakładów przechowuj ących artykuły Ŝywno ści oraz studzien, źródeł, strumieni, słu Ŝą cych do czerpania wody do picia i potrzeb gospodarczych. Odległo ść ta mo Ŝe by ć zmniejszona do 50 m pod warunkiem, Ŝe teren w granicach od 50 do 150 m odległo ści od cmentarza posiada sie ć wodoci ągow ą i wszystkie budynki korzystaj ące z wody s ą do tej sieci podł ączone. - w strefie ograniczonego u Ŝytkowania od wysokopr ęŜ nych gazoci ągów o szeroko ści 30 metrów, - w pasie 30 metrów od kraw ędzi drogi wojewódzkiej nr 853 dla zabudowy jednorodzinnej, dopuszczaj ąc jedynie budow ę obiektów obsługi ruchu drogowego, - w pasie 31 metrów od osi linii WN-400 kV, w ostatnich trzech wypadkach dopuszcza si ę jedynie zabudow ę przeznaczon ą na okresowe przebywanie ludzi zwi ązane z działalno ści ą gospodarcz ą, turystyczn ą i rekreacyjn ą. - w strefach ochronnych cmentarzy grzebalnych

146

29.3 KIERUNKI I ZASADY OCHRONY WARTO ŚCI I ZASOBÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO. Zagospodarowanie przestrzenne gminy Susiec nale Ŝy podporządkowa ć zasadzie zrównowa Ŝonego rozwoju, w celu zachowania istniej ących warto ści środowiska przyrodniczego z uwzgl ędnieniem ich roli w europejskim, krajowym i regionalnym systemie obszarów chronionych oraz powi ąza ń funkcjonalno - przestrzennych z terenami otaczaj ącymi gmin ę. Osi ągni ęcie powy Ŝszego celu obejmuje nast ępuj ące kierunki i zasady działania:
wykluczenie w obszarze gminy Susiec realizacj ę przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco wpływa ć na środowisko, w tym obszary Natura 2000 i rezerwaty przyrody,
ochrona jako ści powietrza przez: - zakaz lokalizacji obiektów przemysłowych o du Ŝym poziomie emisji zanieczyszcze ń powietrza atmosferycznego, - ograniczenie emisji niskich poprzez zmian ę czynnika grzewczego z tradycyjnego w ęgla kamiennego na czystsze no śniki energii (drewno, gaz, energia elektryczna, olej opałowy i inne), zwłaszcza na terenach zwartej zabudowy mieszkaniowej i u Ŝyteczno ści publicznej, - utrzymanie pasów zadrzewie ń i zakrzewie ń wzdłu Ŝ dróg,
ochrona obszarów i obiektów przyrodniczych obj ętych ochron ą prawną : - ochrona zgodnie z obowi ązuj ącymi przepisami prawa: · obszary Natura 2000, · parki krajobrazowe, · rezerwaty przyrody, · pomniki przyrody, · ostoje zwierz ąt
obj ęcie ochron ą prawn ą nast ępuj ących obszarów i obiektów przyrodniczych planowanych do obj ęcia ochron ą prawn ą: · pomniki przyrody (12 obszarów źródliskowych), · zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Ko ściółek”, · uŜytki ekologiczne (oczko wodne le śnictwo karczmiska), · stanowiska dokumentacyjne (2 nieczynne kamieniołomy),
ochrona lasów przez: - ochron ę zgodnie z przepisami ustawy o lasach, ustaw ą o zasobach strategicznych kraju, ustaw ą o ochronie gruntów rolnych i le śnych (w tym lasów ochronnych o pow. 102,20 ha) - ochron ę gruntów le śnych ograniczenie zmiany przeznaczania ich na cele niele śne, - ochron ę warunków siedliskowych drzewostanu przez wykluczenie lokalizacji obiektów (z wyj ątkiem zwi ązanych z gospodark ą le śną) i prowadzenie działalno ści o du Ŝej uci ąŜ liwo ści dla ekosystemów le śnych w odległo ści 30 m od granicy lasu - ochron ę zasobów le śnych przez wył ączenie spod zalesie ń, siedlisk ze stwierdzonymi stanowiskami ro ślin chronionych - kształtowanie struktury gatunkowej lasu zgodnie z warunkami siedliskowymi w kierunku powi ększania ró Ŝnorodno ści biologicznej i zwi ększania odporno ści poszczególnych drzewostanów.

147

- działania maj ące na celu zwi ększenie stopnia lesisto ści poprzez zagospodarowanie nieu Ŝytków, słabych gleb i gruntów marginalnych, - wyznaczenie granicy polno-le śnej i gruntów do zalesie ń w linii rozgraniczenia lasów i planowanych zalesie ń zgodnie z art.74 ustawy o lasach, - ochron ę integralno ści przestrzennej ekosystemów le śnych i dro Ŝno ści le śnych korytarzy ekologicznych przez eliminacj ę barier antropogenicznych i obiektów destrukcyjnych naruszaj ących struktur ę przestrzenn ą ekosystemów, a w przypadku prowadzenia przez nie dróg – budow ę przej ść dla zwierz ąt (kładek, przepustów), - ochron ę lasów przez dostosowanie zagospodarowania rekreacyjnego do pojemno ści turystycznej - zwi ększanie udziału lasów ochronnych (glebochronnych, wodochronnych),
ochrona gruntów rolnych przez : - ochron ę zgodnie z przepisami ustawy o ochronie gruntów rolnych i le śnych: - ograniczenia zmiany na cele nierolnicze gruntów rolnych klas chronionych I -III-IV i V- VI (organiczne) - przeprowadzenie fitomelioracji na terenach zagro Ŝonych erozj ą powierzchniow ą wodn ą (zadarnienie, zakrzewienie, zalesienie stref kraw ędziowych i zboczowych w ąwozów i suchych dolin), - zapobieganie zanieczyszczeniom gleb spowodowanych emisj ą spalin przez pasy zardzewie ń i zakrzewie ń przydro Ŝnych, - utrzymanie, wysepek le śnych, wzbogacenie zadrzewie ń i zakrzewie ń śródpolnych,
ochrona złó Ŝ surowców przez: - ochron ę zgodnie z przepisami ustawy Prawo geologiczne i górnicze złó Ŝ surowców naturalnych, - wył ączenie z zabudowy złó Ŝ udokumentowanych i obszarów perspektywicznych, - dopuszczenie powi ększenia powierzchni eksploatacyjnych terenu górniczego „Zawadki” w otulinie parku krajobrazowego pod warunkiem skutecznego zabezpieczenia wód podziemnych, nie wyst ępowania zagro Ŝenia uruchomienia procesów erozji lub zanieczyszczenia gleb i zapewnienia warunków szczególnej dbało ści o środowisko, - obj ęcie złó Ŝ nadzorem geologicznym w zakresie wyeliminowania eksploatacji pozakoncesyjnej, - prowadzenie racjonalnej eksploatacji złó Ŝ surowców mineralnych z zachowaniem wymogów ustawy prawo geologiczne i górnicze, przy obj ęciu szczególn ą ochron ą obszarów o wysokich warto ściach przyrodniczych, - rekultywacj ę terenów zdegradowanych w wyniku powierzchniowej eksploatacji surowców,
ochrona udokumentowanych uj ęć wód kredowych i trzeciorz ędowych przez: - ochrona zgodnie z przepisami ustawy Prawo wodne oraz przepisami ustawy Prawo geologiczne i górnicze, - ochron ę stref poboru wód, - ochrona przed zanieczyszczeniem z nieszczelnych osadników ścieków, - likwidacja istniej ących zagro Ŝeń poprzez budow ę sieci kanalizacyjnej,
ochrona wód powierzchniowych przez :

148

- wykluczenie lokalizacji przedsi ęwzi ęć znacz ąco oddziałuj ących na wody podziemne i powierzchniowe zarówno pod wzgl ędem ilo ściowym jak i jako ściowym, w rozumieniu przepisów Prawa ochrony środowiska i Prawa wodnego, - zakaz zabudowy w strefie 100 m od zbiorników i cieków wodnych - zakaz działalno ści powoduj ącej degradacj ę szaty ro ślinnej porastaj ącej skarpy koryt rzek - i potoków, - ograniczenie do koniecznego minimum regulacji cieków wodnych, w celu zachowania wi ęzi hydrologicznej koryt z otoczeniem, - poprawa stosunków wodnych przez budow ę zbiorników retencyjnych (projektowane zbiorniki w Łosi ńcu i Rybnicy). Realizacja ta mo Ŝe mie ć negatywny wpływ na siedliska dziko Ŝyj ących ro ślin i zwierz ąt, - ograniczenie zanieczyszcze ń obszarowych i komunikacyjnych przez zadrzewienia i zakrzewienia wodochronne, - nało Ŝenie obowi ązku, zgodnie z rozporz ądzeniem Ministra Rolnictwa i Gospodarki śywno ściowej z dnia 7 pa ździernika 1997 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiada ć budowle rolnicze i ich usytuowanie /Dz.U. z 1997 r. Nr 132 poz.887/, gromadzenia płynnych odchodów zwierz ęcych w szczelnych zbiornikach i wywo Ŝenie do oczyszczalni, natomiast stałych odchodów zwierz ęcych na płytach posiadaj ących dno i ściany nieprzepuszczalne, - likwidacja istniej ących zagro Ŝeń wód podziemnych poprzez budow ę sieci kanalizacyjnej i oczyszczalni ścieków w obszarach zurbanizowanych oraz uszczelnienie szamb na obszarach, które nie b ędą kanalizowane (zabudowa rozproszona, kolonie) i nadzór nad ich eksploatacj ą,
obj ęcie ochron ą planistyczn ą Głównego Zbiornika Wód Podziemnych Nr 407 Niecka Lubelska (Chełm –Zamo ść ) poprzez: - wykluczenie lokalizacji przedsi ęwzi ęć znacz ąco oddziałuj ących na wody podziemne i powierzchniowe zarówno pod wzgl ędem ilo ściowym jak i jako ściowym, w rozumieniu przepisów Prawa ochrony środowiska i Prawa wodnego, - wykluczenie lokalizacji cmentarzy grzebalnych oraz grzebowisk zwierz ąt w obszarach gdzie wody gruntowe zalegaj ą płycej ni Ŝ 2,5 pod powierzchni ą terenu, z uwzgl ędnieniem waha ń poziomu wód gruntowych w wieloleciu, - wykluczenie rolniczego u Ŝytkowania ścieków i urz ądzania pryzm kiszonkowych, - nało Ŝenie obowi ązku, zgodnie z rozporz ądzeniem Ministra Rolnictwa i Gospodarki śywno ściowej z dnia 7 pa ździernika 1997 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiada ć budowle rolnicze i ich usytuowanie /Dz.U. z 1997 r. Nr 132 poz.887/, gromadzenia płynnych odchodów zwierz ęcych w szczelnych zbiornikach i wywo Ŝenie do oczyszczalni, natomiast stałych odchodów zwierz ęcych na płytach posiadaj ących dno i ściany nieprzepuszczalne, - likwidacja istniej ących zagro Ŝeń wód podziemnych poprzez budow ę sieci kanalizacyjnej i oczyszczalni ścieków w obszarach zurbanizowanych oraz uszczelnienie szamb na obszarach, które nie b ędą kanalizowane (zabudowa rozproszona, kolonie) i nadzór nad ich eksploatacj ą, - ustanowienie stref ochrony po średniej istniej ących i projektowanych uj ęć wód podziemnych pi ętra kredowego w obszarach wychodni kredowych eksploatowanych dla

149

potrzeb wodoci ągów wiejskich oraz przetwórstwa rolno-spo Ŝywczego, obejmuj ących obszar zasilania uj ęcia wody, (je Ŝeli czas przepływu wody od granicy obszaru zasilania do uj ęcia jest dłu Ŝszy ni Ŝ 25 lat, strefa ochrony po średniej obejmuje obszar wyznaczony 25-letnim czasem wymiany wody w warstwie wodono śnej), - egzekwowanie wła ściwej kultury rolnej w zakresie stosowania nawozów oraz środków chemicznej ochrony ro ślin, - monitorowanie wpływu składowiska komunalnego w Grabowicy na wody podziemne zbiornika kredowego (zało Ŝenie piezometrów), w perspektywie wyznaczenie składowiska w obszarze posiadaj ącym kilku lub kilkunastometrowy nadkład utworów czwartorz ędowych na kredzie, pozbawionym wód gruntowych lub z wodami poni Ŝej 2,5 m pod powierzchni ą terenu, poza obszarami dolin rzecznych lub składowanie odpadów poza terenem gminy Susiec.
ustanowienie przyrodniczego systemu gminy i obj ęcie ochron ą planistyczn ą w celu zapewnienia zwi ązków funkcjonalnych pomi ędzy otwartymi terenami rolnymi i ekosystemami zbli Ŝonymi do naturalnych (le śne, torfowiskowe, wodne) oraz utrzymanie i stabilizacj ę zwi ązków funkcjonalnych z przyrodniczym z systemem regionalnym, krajowym i europejskim. Z systemu przyrodniczego gminy nale Ŝy wykluczy ć: - lokalizacj ę wszelkich inwestycji mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko w rozumieniu przepisów Prawa ochrony środowiska (procedury ocen oddziaływania na środowisko), - ograniczenie zmiany gruntów le śnych na cele niele śne, - zabudow ę dolin rzecznych za wyj ątkiem koniecznej infrastruktury technicznej i komunalnej oraz tworzenie nasypów ziemnych poprzecznie do przebiegu dolin, - prowadzenie robót polegaj ących na regulacji rzek, a tak Ŝe robót melioracyjnych, odwodnie ń budowlanych oraz innych robót ziemnych zmieniaj ących stosunki wodne w dolinach rzek oraz na obszarach torfowiskowych bez decyzji wojewody ustalaj ącej warunki prowadzenia robót, wydawanej przez uzyskaniem pozwolenia budowlanego (zgłoszeniem robót budowlanych). W obszarze systemu przyrodniczego gminy dopuszcza si ę: - lokalizacj ę małych zbiorników retencyjnych w celu ochrony wód z mo Ŝliwo ści ą wykorzystania dla agroturystyki i rekreacji, pod warunkiem pozostawienia 50 % obrze Ŝy niezabudowanych, - lokalizacj ę szlaków turystycznych i ście Ŝek przyrodniczo-krajoznawczych wraz z obiektami małej architektury (zadaszone miejsca odpoczynku), w uzgodnieniu z Wojewódzkim Konserwatorem Przyrody.
obj ęcie ochron ą planistyczn ą krajobrazu rolniczo-le śnego gminy poprzez: - wykluczenie zabudowy na gruntach le śnych, - wykluczenie lub ograniczenie do koniecznego minimum nowej zabudowy na gruntach ornych chronionych poza istniej ącymi obszarami zabudowy rolniczej siedliskowej oraz istniej ącymi obszarami zabudowy mieszkaniowej przemysłowej i usługowej, - przeprowadzenie fitomelioracji na terenach zagro Ŝonych erozj ą powierzchniow ą wodn ą (zadarnienie, zakrzewienie, zalesienie stref kraw ędziowych i zboczowych w ąwozów i suchych dolin), - utrzymanie, wysepek le śnych, wzbogacenie zadrzewie ń i zakrzewie ń śródpolnych,

150

- wyznaczenie granicy polno-le śnej i gruntów do zalesie ń zgodnie z art.74 ustawy o lasach, - rekultywacja poprzez zalesienie gruntów zdegradowanych, nieprzydatnych do produkcji rolnej, - odbudowa (poprzez zalesienia halizn, zr ębów i płazowin) ekosystemów le śnych w lasach niestanowi ących własno ści Pa ństwa, zdegradowanych poprzez nadmiern ą eksploatacj ę w latach ubiegłych, - wzmocnienie przez zalesienie istniej ących korytarzy ekologicznych,

29.4 KIERUNKI I ZASADY OCHRONY DÓBR KULTURY Cele kulturowe, ukierunkowane na ochron ę i zachowanie warto ściowych zasobów dziedzictwa kulturowego obejmuj ą nast ępuj ące zasady działania:
ochron ę istniej ących obiektów i zespołów zabytkowych prawnie chronionych na podstawie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami /Dz.U.2003.162.1568/
ochron ę postulowanych do obj ęcia ochron ą obiektów, z eksponowaniem ich w krajobrazie i odpowiednim zagospodarowaniem terenów otaczaj ących, kapliczek i krzy Ŝy, (drewniana kapliczka w Banachach, drewniana kapliczka domkowa św. Stanisława w Ciotuszy Nowej, kapliczka murowana w Świdach, kapliczki w Paarach, kamienna figura Chrystusa frasobliwego w Su ścu, krzy Ŝe w Su ścu Łosi ńcu i Rybnicy), cmentarzy gminy po zweryfikowaniu historycznym, starych nagrobków, krzy Ŝy oraz drzewostanu i funkcji terenu.
ochrona stanowisk archeologicznych przez: - ochron ę podstawie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami /Dz.U.2003.162.1568/ - prowadzenie nadzoru archeologicznego (w przypadku robót ziemnych) nad stanowiskami archeologicznymi zaznaczonymi na mapie Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Susiec, - wykluczenie lokalizacji obiektów budowlanych na terenach obj ętych ochron ą archeologiczn ą,
obj ęcie ochron ą w istniej ących strefach ochron konserwatorskiej - ścisłej ochronie konserwatorskiej podlegaj ą zespoły i obiekty wpisane do rejestru zabytków; dla obiektów tych obowi ązuje: - trwałe zachowanie historycznej formy architektonicznej i substancji budowlanej, - utrzymanie lub rewaloryzacja otoczenia obiektu zgodnie z historycznym zagospodarowaniem, - prowadzenie działa ń inwestycyjnych na podstawie zalece ń konserwatorskich i zgodnie z przepisami szczególnymi dotycz ącymi ochrony zabytków,
po średniej ochronie konserwatorskiej podlegaj ą zespoły i obiekty obj ęte ewidencj ą konserwatorską; dla obiektów tych obowi ązuje - zachowanie historycznej formy architektonicznej (gabaryty, forma dachu, stolarki okiennej, drzwiowej i wystrój elewacji), - zagospodarowanie na nowe funkcje przy utrzymaniu walorów zabytkowych,
strefa ochrony ekspozycji Dotyczy zarówno pojedynczych obiektów jak i zespołów obj ętych wpisem do rejestru i ewidencj ą (zespół ko ścioła parafialnego w Łosi ńcu, zespół ko ścioła parafialnego w

151

Majdanie Sopockim I, stra Ŝnica graniczna w Paarach, młyn wodny w Rybnicy, zespół ko ścioła parafialnego Su ścu, młyn wodny zw. „ Świdy” Wólce Łosinieckiej , budynek szkoły w Grabowicy, le śniczówka w Hamerni, młyn wodny w Su ścu W strefie ochrony ekspozycji obowi ązuje w strefach ekspozycji i lub otoczenia zabytku - utrzymanie widoku na zabytek, umo Ŝliwiaj ącego jego ekspozycj ę, - zakaz wprowadzania zabudowy zakłócaj ącej ekspozycj ę zabytku, - planowanie zagospodarowania otoczenia obiektami kubaturowymi, nale Ŝy poprzedzi ć studiami krajobrazowymi, - strefa ochrony krajobrazowej Strefa ochrony krajobrazowej utworzona została dla krajobrazu zwi ązanego z zabytkami, bądź obszarów o istotnych walorach krajobrazowych. W strefie tej obowi ązuje zasada zachowania układu przestrzennego, panoram i osi widokowych. Stref ą t ą nale Ŝy obj ąć miejsca jeszcze niedawnej lokalizacji młynów w Łosi ńcu czy Nowinach, w celu zachowania terenu na zagospodarowanie odtwarzaj ące lub nawi ązuj ące do historii młynarstwa, z mo Ŝliwo ści ą doł ączenia funkcji rekreacyjnej, turystycznej, gastronomicznej lub kulturalnej.

na obszarach o wyj ątkowym nasyceniu znaleziskami archeologicznymi ustala si ę stref ę wzmo Ŝonej obserwacji archeologicznej, - w której zamierzenia inwestycyjne m.in. zwi ązane z budow ą budynków oraz inwestycje liniowe – sie ć i infrastruktura techniczna, którym towarzysz ą prace ziemne i przekształcenia naturalnego ukształtowania terenu musz ą by ć poprzedzone uzyskaniem pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków. - w czasie prowadzenia robót budowlanych, osoba kieruj ąca nimi jest obowi ązana w razie znalezienia przedmiotu, który posiada cechy zabytku, powiadomi ć władze konserwatorskie i gminne oraz wstrzyma ć prace do wydania odpowiednich zarz ądze ń.
w planowaniu przestrzennym gmin, ustala si ę stref ę ochrony krajobrazowej kulturowego, nasyconego wszelkimi rodzajami warto ści kulturowych (zabytkowe, ruralistyczne, archeologiczne oraz rozłogi pól). Zasad ą ochrony dla tych wielkoobszarowych stref s ą zapisy w planach zagospodarowania przestrzennego,
kształtowanie harmonijnego krajobrazu kulturowego poprzez: - ograniczanie rozpraszania zabudowy (zag ęszczanie istniej ących jednostek osadniczych), - utrzyma ć przebieg historycznych tras komunikacyjnych na terenie gminy oraz systemów zabudowy w oparciu o regionalne tradycje. - nawi ązanie do tradycji regionalnych i lokalnych w kształtowaniu architektury nowego budownictwa. Zaleca si ę projektowanie współczesnej architektury z zachowaniem gabarytów, nawi ązanie detalem i stosowanie naturalnych materiałów, ze szczególnym uwzgl ędnieniem drewna.
niewskazane jest lokowanie wielo kubaturowej zabudowy we wsiach. Negatywne, powoduj ące chaos architektoniczny i urbanistyczny, niewkomponowuj ące si ę w naturalny krajobraz ani historyczny wizerunek miejscowo ści. - otaczanie wysok ą zieleni ą obiektów dysharmonijnych, - utrzymywanie, w miar ę mo Ŝliwo ści, pierwotnych funkcji obiektów zabytkowych, - utrzymywanie nieczynnych cmentarzy wyznaniowych z zachowaniem nagrobków - i drzewostanu,

152

- utrzymanie i wyeksponowanie drobnych elementów zagospodarowania takich jak kapliczki, krzy Ŝe przydro Ŝne, nowe winny nawi ązywa ć do istniej ących z wykluczeniem stosowania substandardowych materiałów - udost ępnianie obiektów i zespołów zabytkowych dla celów turystycznych. - obj ęcie ochron ą na mocy miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego (prawo lokalne). - ochrona zabytkowego, drewnianego budownictwa wiejskiego - zaleca si ę nawi ązanie detalu nowych budynków - zatwierdzanie projektów inwestycyjnych przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków

29.5 KIERUNKI I ZASADY ROZWOJU ROLNICTWA I JEGO OTOCZENIA Z uwarunkowa ń rozwoju gminy wynika, Ŝe produkcja Ŝywno ści jest podstawow ą gał ęzi ą gospodarki w gminie. Powinna si ę ona rozwija ć w kierunku:
ochron ę gruntów najwy Ŝszych klas bonitacyjnych (III i IV) oraz wi ększych kompleksów gruntów klasy IV przed zmiana uŜytkowania na cele nie rolne,
ochrony gruntów rolnych przed erozj ą poprzez ochron ę istniej ącej fitomelioracji (zadrzewienia i zakrzewienia),
ochron ę gruntów rolnych przed erozj ą przez zalesianie gleb niskich klas bonitacyjnych (V-VI) i gruntów poło Ŝonych na stokach o nachyleniu powy Ŝej 12%,
podniesienia, jako ści u Ŝytków zielonych poprzez konserwacj ę istniej ących urz ądze ń melioracyjnych, poprawne zabiegi melioracyjne wymagaj ących tego ł ąk i pastwisk, stosowanie nowoczesnych metod ich u Ŝytkowania,
podniesienia rentowno ści gospodarstw indywidualnych, poprzez stopniow ą zmian ę ich struktury obszarowej do osi ągni ęcia średniej wielko ści od 10 do 20 ha,
podniesienia, jako ści i ilo ści produkcji rolnej poprzez rozwijanie istniej ących kierunków produkcji ro ślinnej i zwierz ęcej, wprowadzanie nowych, propagowanie rozwoju rolnictwa integrowanego i ekologicznego,
tworzenie zrzesze ń producentów, współprac ę rolników z ośrodkami naukowymi ZODR oraz poprzez popraw ę, jako ści wiejskiej przestrzeni (rozwój infrastruktury komunalnej, zwł. wodoci ągów i kanalizacji),
rozwoju otoczenia rolnictwa (zbytu i przetwórstwa rolno-spo Ŝywczego) poprzez rozwój giełd produktów i towarów rolnych, tworzenie dogodnych warunków dla lokalizacji średnich i małych zakładów przetwórczych, strefy usług, specjalizacj ę gospodarstw rodzinnych (przetwarzanie produktów bezpo średnio w gospodarstwach), itp.,

29.6 KIERUNKI ZAGOSPODAROWANIA TURYSTYCZNEGO W celu podniesienia atrakcyjno ści turystycznej gminy i rozwoju turystyki na obszarach cennych przyrodniczo nale Ŝy:
rozszerzy ć baz ę noclegow ą (hotele, motele, schroniska młodzie Ŝowe, prywatne kwatery, itp.), baz ę gastronomiczn ą, podnie ść , jako ść usług tego rodzaju, - wydzielenie terenów pod budownictwo letniskowe w miejscowo ściach Łosiniec, Wólka Łosiniecka, Paary, Susiec, Huta Szumy, Rebizanty, Nowiny, Ciotuszy Starej, oraz budownictwo letniskowe i usługi turystyczne w Majdanie Sopockim II i Rybnicy, Su ścu.

153

Tereny te mog ą negatywnie oddziaływa ć środowisko, zwłaszcza tereny usług i zabudowy letniskowej poło Ŝone w pobli Ŝu zbiorników i cieków wodnych stwarzaj ą równie Ŝ zagro Ŝenie dla terenów chronionych. Mog ą równie Ŝ generowa ć zagro Ŝenia dla wód podziemnych oraz ich uj ęć ,
lokalizowa ć obiekty towarzysz ące obsłudze ruchu samochodowego (parkingi, motele, gastronomia, stacje paliw z zapleczem technicznym wzdłu Ŝ drogi wojewódzkiej Nr 853 oraz wa Ŝniejszych dróg powiatowych,
wykorzysta ć walory środowiska przyrodniczego i dóbr kultury do rozwoju turystyki i wypoczynku przy zachowaniu pełnej integracji działalno ści turystycznej z ochron ą tych walorów (szczególnie na obszarze Parku krajobrazowego Puszczy Solskiej i jej otuliny oraz Krasnobrodzkiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny),
preferowa ć turystyk ę przyrodniczo-poznawczą, kwalifikowan ą (piesz ą, rowerow ą – obszar C, biegow ą, rowerow ą, narciarsk ą – mo Ŝliwo ść realizacji wyci ągu narciarskiego w Rybnicy), pobytow ą w formie agro- i ekoturystyki (obszar C) oraz wypoczynku sobotnio-niedzielnego,
wykorzysta ć projektowane zbiorniki retencyjne na terenie wsi Łosiniec i Rybnica wraz z zagospodarowaniem jego otoczenia dla rekreacji i wypoczynku sobotnio-niedzielnego,
wielofunkcyjnie wykorzystywa ć obiekty zabytkowe dla turystyki,
wyznaczy ć szlaki turystyki pieszej i rowerowej ( obszar Parku Krajobrazowego Puszczy Solskiej i Krasnobrodzkiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny) z odpowiednim ich zagospodarowaniem: wyznaczenie miejsc odpoczynku, organizacja małej gastronomii, budowa urz ądze ń sanitarnych, przygotowanie miejsc biwakowania),
promocja walorów gminy w aspektach agro- i ekoturystyki,
podnosi ć poziom infrastruktury technicznej wsi, poziom sanitarny oraz poziom wyposa Ŝenia w usługi,

29.7 KIERUNKI I ZASADY ROZWOJU PRZEMYSŁU, DROBNEJ WYTWÓRCZO ŚCI I PRZEDSI ĘBIORCZO ŚCI Polityka osi ągania celów ekonomicznych polega ć b ędzie na wielostronnym rozwoju gospodarczym gminy, zapewniaj ącym obni Ŝenie bezrobocia, wzrost dobrobytu mieszka ńców oraz zwi ększenie atrakcyjno ści lokalizacyjnej gminy. W tym celu nale Ŝy:
rozwija ć przemysł wydobywczy złó Ŝ kruszywa ( powi ększenie terenów eksploatacyjnych terenu górniczego „Zawadki” pod warunkiem spełnienia rygorów przepisów ustawy prawo geologiczne i górnicze, prawo ochrony środowiska oraz szczególnej dbało ści o środowisko. Tereny te mog ą negatywnie oddziaływa ć na środowisko, system ekologiczny gminy obszary chronione oraz siedliska ro ślin i zwierz ąt, powierzchni ę ziemi oraz wody powierzchniowe i podziemne, wymagaj ą sporz ądzenia oceny oddziaływania na środowisko),
modernizowa ć istniej ącą baz ę przetwórstwa rolnego w kierunku rozwoju zdolno ści przetwórczych o europejskich standardach jako ściowych,
wprowadza ć nowe technologie w przemy śle wytwórczym podnosz ące konkurencyjno ść produktów i usług,
rozwija ć ilo ściowo i jako ściowo małe i średnie przedsi ębiorstwa wykorzystuj ące miejscowe surowce: zwi ązane z przetwórstwem rolno-spo Ŝywczym (piekarnie,

154

mleczarnie, masarnie, przetwórstwo owoców i warzyw), z produkcj ą materiałów budowlanych z wykorzystaniem surowców lokalnych (przemysł drzewny, betoniarnie, stolarnie),
w pełni wykorzystywa ć istniej ącą infrastruktur ę przemysłow ą, zdolno ści produkcyjne, uzbrojenie terenu oraz niewykorzystane rezerwy terenowe pod działalno ść przemysłow ą (składy, bazy, magazyny),
przygotowanie terenów pod ró Ŝnego rodzaju działalno ści gospodarcze i usługowe: tworzenie nowych obszarów aktywnej działalno ści gospodarczej, rozbudowa i budowa infrastruktury technicznej. Nowe obszary działalno ści gospodarczej i usługowej zlokalizowane głównie w Maziłach, Ciotuszy Nowej i Su ścu mog ą negatywnie oddziaływa ć na obszary chronione, wody podziemne i ich uj ęcia,
przyci ąga ć inwestorów poprzez odpowiedni ą polityk ę: tworzenie zasobów obszarów działalno ści produkcyjno-usługowej, stosowanie ulg podatkowych, ulg stawek czynszu, ułatwie ń finansowych i finansowo-prawnych w sferze pozyskiwania terenów dla inwestycji, promowanie działaj ących podmiotów gospodarczych w kraju i za granic ą,
tworzy ć nowoczesne instytucjonalno-organizacyjne formy wspieraj ące przedsi ębiorczo ść ,
wykorzysta ć mo Ŝliwo ści pozyskania środków z funduszy Unii Europejskiej na wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich, na rozwój przedsi ębiorczo ści,

29.8 KIERUNKI I ZASADY ROZWOJU KOMUNIKACJI Jednym z najwa Ŝniejszych czynników rozwoju gminy jest dost ępno ść komunikacyjna. Istotne znaczenie w kierunkach rozwoju komunikacji gminy Susiec ma :
wykonanie optymalnego systemu odwodnienia dróg, 25 m w liniach rozgraniczaj ących jak dla drogi klasy G (w zale Ŝno ści od konfiguracji terenu),
szeroko ści rezerwowanych pasów drogowych powinny umo Ŝliwia ć budow ę (modernizacj ę) dróg, dostosowanie ich do parametrów technicznych wymaganych dla odpowiedniej klasy drogi wraz z budow ą skrzy Ŝowa ń, przejazdów drogowych, budow ę ci ągów ruchu pieszego w terenach zwartej zabudowy,
sytuowanie obiektów budowlanych w sąsiedztwie dróg publicznych powinno spełnia ć wymagania Rozp. MGPiB z 14.12 1994r. (Dz. Unr 10 z dnia 8 lutego 1995r. poz.46 z pó źn. zmianami),
modernizacja wojewódzkiej drogi kołowej Nr 853 Tomaszów Lubelski – Józefów – Biłgoraj oraz pozostałych dróg powiatowych, poprzez utrzymanie rezerwacji pasa drogowego dla modernizacji i rozbudowy, tj. poszerzenia jezdni, popraw ę nawierzchni, budow ę chodników, ście Ŝek rowerowych, wyznaczenie bezpiecznych przej ść dla pieszych,
modernizacja dróg gminnych przez poszerzenie ich do obowi ązuj ących parametrów dróg klasy technicznej V, popraw ę jako ści nawierzchni, budow ę chodników oraz o świetlenie w jednostkach osadniczych,
w planowanych ci ągach komunikacyjnych dąŜ yć do takich rozwi ąza ń aby były to skrzy Ŝowania bezkolizyjne,
realizacja oraz modernizacja istniej ących ulic w osiedlach budownictwa skoncentrowanego, głównie w osadzie Susiec,
poprawa jako ści dróg dojazdowych do przysiółków i areałów rolnych,

155

budowa ście Ŝek rowerowych o znaczeniu komunikacyjnym i turystycznym,
koordynacja układu wewn ętrznego gminy z układem komunikacyjnym dróg powiatowych i wojewódzkich,
rozwój obsługi komunikacji drogowej (rozwój zasi ęgu komunikacji pasa Ŝerskiej oraz podmiejskiej, rozwój urz ądze ń obsługi motoryzacji – stacje paliw, warsztaty naprawcze, parkingi, itp.),

29.9 KIERUNKI I ZASADY ROZWOJU INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ

29.9.1 Gospodarka wodna. W zakresie zaopatrzenia ludno ści gminy Susiec w wod ę nale Ŝy:
wybudowa ć sie ć wodoci ągow ą w miejscowo ści Huta Szumy,
zmodernizowa ć sie ć wodoci ągow ą w miejscowo ściach Grabowica, Majdan Sopocki I, Majdan Sopocki II, Nowiny, Ciotusza Nowa,
zmodernizowa ć uj ęcia wody i wybudowa ć pompownie wody, W zakresie melioracji gruntów i uŜytków zielonych przewiduje si ę:
renowacj ę i konserwacj ę istniej ących urz ądze ń oraz zmeliorowanie gruntów ornych i uŜytków zielonych, które tego wymagaj ą,

29.9.2 Systemy kanalizacyjne i oczyszczalnia ścieków. W zakresie rozwoju gospodarki ściekowej okre śla si ę nast ępuj ące kierunki działa ń:
budow ę systemów kanalizacji obejmuj ących maksymaln ą ilo ść terenów osadniczych oraz działalno ści gospodarczej na terenie gminy Susiec z odprowadzeniem ścieków do istniej ącej, mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ścieków w Su ścu (miejscowo ści Susiec, Skwarki, Oseredek Rybnica),
obj ęcie wiejskich jednostek osadniczych zbiorczym systemem kanalizacyjnym,
opracowanie programu rozwoju kanalizacji sanitarnej i oczyszczalni ścieków kompleksowo dla całej gminy,
tymczasowe dopuszczenie rozwi ąza ń indywidualnych w zakresie rozwi ąza ń gospodarki wodno-ściekowej (studnie, bezodpływowe osadniki ścieków),
wykluczenie przydomowych oczyszczalni ścieków z rozł ączaniem do ziemi w obr ębie wodono śca kredowego na powierzchni ę topograficzn ą,
zagospodarowanie osadów ściekowych przy u Ŝyciu technologii wermikultury (nawo Ŝenie upraw),

29.9.3 Usuwanie odpadów stałych. Kierunki rozwoju gospodarki odpadami:
powadzenie gospodarki odpadami zgodnie z „Planem Gospodarki Opadami Gminy Susiec”,
obj ęcie wszystkich mieszka ńców zorganizowanym systemem zbierania i usuwania odpadów,
nale Ŝy prowadzi ć selektywn ą zbiórk ę odpadów w celu zmniejszenia masy trafiaj ącej na składowisko oraz poddania jak najwi ększej ilo ści procesowi powtórnego przetworzenia,
proces recyklingu i odzysku surowców wtórnych powinien obj ąć w pierwszej kolejno ści odpady takie jak: szkło, metale, papier, opakowania z tworzyw sztucznych,

156

w celu prowadzenia systemu selektywnej zbiórki „ u źródła” zaopatrzyć gospodarstwa domowe w worki foliowe w ró Ŝnych kolorach do gromadzenia wyselekcjonowanych odpadów: szkło, metale, papier, odpady organiczne i odpady niebezpieczne,
dodatkowo umieszczenie w kilku miejscach na terenie gminy pojemników odpowiednio oznakowanych do gromadzenia posegregowanych odpadów,
wywóz pojemników i worków z odpadami do zbiornicy odpadów, a nast ępnie do konkretnych zakładów utylizacyjnych,

.kierowanie wysegregowanych odpadów do ZZO,
składowanie odpadów nie nadaj ących si ę do segregacji na lokalnych składowiskach (Susiec) do czasu ich wypełnienia lub konieczno ści ich zamkni ęcia z innych powodów.
kompostowanie odpadów organicznych zalecane jest we własnych gospodarstwach domowych,
zrekultywowa ć teren po zamkni ęciu gminnego składowiska odpadów w Grabowicy

29.9.4 Kierunki i zasady rozwoju elektroenergetyki. Nale Ŝy w tym kierunku:
modernizowa ć i przebudowa ć wyeksploatowane sieci średnich i niskich napi ęć oraz zwi ązanych z nimi urz ądze ń,
rozbudowa sieci średniego i niskiego napi ęcia oraz dobudowy stacji transformatorowych 15/0,4 kV, w zale Ŝno ści od potrzeb,
na obszarach przewidzianych pod zalesianie nale Ŝy zgodnie z PN-E-05100-1 pozostawi ć pod istniej ącymi liniami elektroenergetycznymi SN, NN, bez zalesiania pas o szeroko ści minimum 9,30 metra; dopuszcza si ę w pozostawionym pasie prowadzenie gospodarki le śnej pod warunkiem utrzymywania pod lini ą drzew nieprzekraczaj ących 2 metrów wysoko ści oraz pozostawienie wokół ka Ŝdego słupa powierzchni niezalesionej w odległo ści, co najmniej 4 metrów od słupa.
w pasie 31 metrów od osi linii WN-400 kV,

29.9.5 Kierunki i zasady zaopatrzenia w ciepło. Dla zmniejszenia uci ąŜ liwo ści istniej ących systemów grzewczych, a szczególnie dla zmniejszenia zanieczyszczenia powietrza nale Ŝy:
dąŜ yć do przechodzenia na systemy grzewcze oparte o nieuci ąŜ liwe no śniki energii (gaz, olej opałowy, słoma, elektryczno ść ) na terenie całej gminy, a w szczególno ści na obszarach ochrony ekologicznej oraz na terenach do nich przyległych Parku (Krajobrazowego Puszczy Solskiej, Krasnobrodzkiego Parku Krajobrazowego i ich otuliny),
modernizowa ć istniej ące kotłownie lokalne poprzez zastosowanie nowoczesnych technologii grzewczych i urz ądze ń zabezpieczaj ących,

29.9.6 Kierunki i zasady rozwoju gazownictwa. Dla pełnej gazyfikacji terenu gminy oraz zaspokojenia potrzeb regionu nale Ŝy przyj ąć nast ępuj ące kierunki i zasady działania:
wybudowa ć sieci gazu średniego ci śnienia we wsi Nowiny, Łuszczacz, Huta Szumy, Ciotusza Stara, Ciotusza Nowa,

157

rozbudowa ć istniej ące sieci średniego ci śnienia w zale Ŝno ści od potrzeb lokalnych,
utrzyma ć strefy bezpiecze ństwa wzdłu Ŝ istniej ących przebiegów sieci gazu wysokopr ęŜ nego,

29.9.7 Kierunki i zasady rozwoju telekomunikacji. W tej dziedzinie nale Ŝy:
zako ńczy ć kompleksow ą telefonizacj ę gminy,
rozbudowa ć i modernizowa ć istniej ące urz ądzenia i sieci telekomunikacyjne,
budowa ć urz ądzenia telekomunikacyjne dla umo Ŝliwienia korzystania z telefonii radiowej i komórkowej.
przy zmianie rz ędnych wysoko ści terenu zachowa ć co najmniej 0,7 m gł ęboko ści przykrycia liczonej od poziomu nawierzchni do górnej powierzchni istniej ącej sieci teletechnicznej

29.10 DZIAŁANIA PLANISTYCZNE. Opracowania planistyczne gminy Susiec:
miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego gminy Susiec zat. uchwał ą GRN Susiec nr VII/44/2003 z dn. 30.10.2003 r.
miejscowy plan szczegółowego zagospodarowania przestrzennego o środka Gminy Susiec zat. uchwał ą GRN Susiec nr XXIV/73/87 z dnia 30.12.1987 r. z wprowadzonymi zmianami do planu uchwał ą RG nr XXIII/131/94 z dnia 25.05.1994r. nr XIII/89/2000 z dnia 19.04.2000.

29.10.1 Tereny wymagaj ące zmiany opracowa ń planu zagospodarowania przestrzennego. Tereny dla realizacji zada ń słu Ŝą cych celom:
ponadlokalnym: - komunikacji drogowej – modernizacja dróg wojewódzkich, - przebiegu linii wysokiego napi ęcia 400 kV planowanej w poprzek wschodniej granicy gminy,
lokalnym: - projektowany teren gminnego wysypiska śmieci w Majdanie Sopockim - projektowane zbiorniki retencyjne w miejscowo ściach Łosiniec i Rybnica
Tereny przeznaczone do zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, które mog ą by ć przeznaczone pod zabudow ę mieszkaniow ą: - tereny przeznaczone pod budownictwo jednorodzinne i zagrodowe w Łuszczaczu - tereny przeznaczone pod budownictwo jednorodzinne w Łasochach - tereny przeznaczone pod budownictwo jednorodzinne i zagrodowe w Kunkach - tereny pod budownictwo jednorodzinne, zagrodowe i letniskowe w Łosi ńcu - tereny pod budownictwo jednorodzinne, zagrodowe i letniskowe w Wólce Łosinieckiej - tereny pod budownictwo jednorodzinne, zagrodowe i letniskowe w Paarach - tereny pod budownictwo jednorodzinne, zagrodowe i letniskowe w Rybnicy - tereny pod budownictwo jednorodzinne, zagrodowe i letniskowe w Hucie Szumy - tereny pod budownictwo jednorodzinne, zagrodowe i letniskowe w Rebizantach

158

- tereny pod budownictwo jednorodzinne i letniskowe i usługowe w Su ścu - tereny pod budownictwo jednorodzinne, zagrodowe i letniskowe w Nowinach - tereny pod budownictwo jednorodzinne, zagrodowe i letniskowe w Majdanie Sopockim - tereny pod budownictwo jednorodzinne, zagrodowe i letniskowe w Ciotuszy Starej - tereny pod budownictwo jednorodzinne i zagrodowe w Ciotuszy Nowej - tereny pod budownictwo jednorodzinne i zagrodowe w Zawadkach - teren eksploatacji surowców w miejscowo ści Zawadki

30. UZASADNIENIE ROZWI ĄZAŃ PRZYJ ĘTYCH W STUDIUM Opracowywane „Studium” obejmuje całkowit ą aktualizacj ę istniej ącego Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Susiec uchwalonego uchwał ą nr XXVII/204/2002. Zmiana wynika z wej ścia nowej Ustawy o Planowaniu i Zagospodarowaniu Przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r. oraz nowych potrzeb rozwojowych gminy. Konieczno ść zmiany „Studium” została przyj ęta uchwał ą rady gminy Susiec Nr XIV/91/08 dnia 29 sierpnia 2008 roku w sprawie przyst ąpienia do sporz ądzania zamiany „Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Susiec” Uchwała ta stanowi podstaw ę prawn ą niniejszego opracowania. W uchwale przyj ęto zakres ustale ń zgodnie z art.10 ust.1 i 2 ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 80, poz.717 z pó źniejszymi zmianami). Celem przyj ętych w studium rozwi ąza ń jest:
takie ukształtowanie zabudowy na terenach dotychczas niezainwestowanych, aby
harmonijnie współgrała ze stanem istniej ącym,
zapewnienie mieszka ńcom mo Ŝliwo ści znalezienia zatrudnienia w miejscu zamieszkania przez umo Ŝliwienie prowadzenia działalno ści gospodarczej,
zapewnienie mieszka ńcom dost ępu do usług i infrastruktury społecznej, Synteza uwarunkowa ń maj ących wpływ na rozwi ązania przyj ęte w studium Poło Ŝenie w rejonie:
nieodległe s ąsiedztwo (15 km) z miastem Tomaszowem Lubelskim, obecnie miastem powiatowym, co stwarza mo Ŝliwo ść korzystania z infrastruktury społecznej i technicznej miasta oraz powoduje wej ście funkcji miejskich na teren gminy,
poło Ŝenie gminy w systemie europejskich obszarów chronionych (NATURA 2000, ECONET), mi ędzynarodowych (Mi ędzynarodowy Rezerwat Biosfery "Roztocze i Puszcza Solska", Transgraniczny Obszar Chroniony "Roztocze"), krajowych i regionalnych programach i strukturach ekologicznych (2 parki krajobrazowe, 3 rezerwaty przyrody),
przynale Ŝno ść do obszaru transgranicznego Euroregion „Bug”, co daje mo Ŝliwo ści rozwoju społeczno-gospodarczego, jak i współpracy naukowo-kulturalnej w ramach istniej ących porozumie ń,
poło Ŝenie w ró Ŝnorodnych jednostkach fizjograficznych (Roztocze Środkowe, Roztocze Południowe, Równina Biłgorajska) – umo Ŝliwiaj ące wykształcenie si ę ró Ŝnych funkcji rozwojowych, Zagospodarowanie przestrzenne:
wykształcone przestrzennie funkcje gminy,

159

wzrost usług zwi ązanych z obsług ą ruchu turystycznego (hotelarstwo, gastronomia, obsługa komunikacji, itp.), Uwarunkowania wynikaj ące z realizacji zada ń słu Ŝą cych celom ponadlokalnym:
przebiegu linii wysokiego napi ęcia 400 kV planowanej w poprzek wschodniej granicy gminy, Infrastruktura techniczna:
wi ększo ść dróg wymaga natychmiastowego remontu w zakresie wzmocnie ń nawierzchni i wznowienia rowów przydro Ŝnych przepustami,
wyst ępowanie terenów nie obj ętych sieci ą wodociągow ą, kanalizacyjn ą, i gazow ą,
wyst ępowanie terenów nie obj ętych sieci ą telekomunikacyjn ą, Gospodarka:
nadwy Ŝki zasobów pracy,
niedobór miejsc pracy dla mieszka ńców gminy,
potrzeba rozszerzenia bazy turystycznej i podniesienia jakości usług tego rodzaju,
korzystne zmiany demograficzne, prowadz ące w przyszło ści do zmian struktury gospodarstw rolnych, Środowisko:
wysokie walory turystyczne gminy Susiec
wysokie warto ści środowiska przyrodniczego (Obszary Natura 2000, Krasnobrodzki Park Krajobrazowy, Park Krajobrazowy Puszczy Solskiej, rezerwat „Czartowe Pole”, rezerwat „Nad Tanwi ą”, Rezerwat „Nowiny”),
zasoby surowców mineralnych dla celów budowlanych (znaczenie lokalne),
wyst ępowanie du Ŝych zasobów wód podziemnych o bardzo dobrej, jako ści,
stosunkowo czyste środowisko przyrodnicze (powietrza, gleb i lasów), co sprzyja rozwojowi ekoturystyki i agroturystyki,
zbiornik wodny w Majdanie Sopockim,
mo Ŝliwo ść lokalizacji retencyjnych zbiorników wodnych w Rybnicy i Łosi ńcu,
poło Ŝenie na byłych terenach Ordynacji Zamojskiej,
potrzeba ochrony warto ściowych zasobów środowiska kulturowego i krajobrazu ze wzgl ędu na ich znaczenie dla zachowania to Ŝsamo ści kulturowej obszaru, Synteza ustale ń studium: W zakresie ochrony środowiska
ochrona zgodnie z obowi ązuj ącymi przepisami ustawy o ochronie przyrody obszarów i obiektów przyrodniczych obj ętych ochron ą prawn ą lub projektowanych do ochrony,
ochrona lasów (w tym lasów ochronnych o pow. 102,20 ha),
ochrona zgodnie z przepisami ustawy o ochronie gruntów rolnych i le śnych,
ochrona zgodnie z przepisami ustawy Prawo geologiczne i górnicze złó Ŝ surowców naturalnych,
ochrona udokumentowanych uj ęć wód kredowych i trzeciorz ędowych zgodnie z przepisami ustawy Prawo wodne oraz przepisami ustawy Prawo geologiczne i górnicze,
ustanowienie przyrodniczego systemu gminy i obj ęcie ochron ą planistyczn ą w celu zapewnienia zwi ązków funkcjonalnych pomi ędzy otwartymi terenami rolnymi i ekosystemami zbli Ŝonymi do naturalnych (le śne, torfowiskowe, wodne) oraz utrzymanie

160

i stabilizacj ę zwi ązków funkcjonalnych z przyrodniczym z systemem regionalnym, krajowym i europejskim,
obj ęcie ochron ą planistyczn ą Głównego Zbiornika Wód Podziemnych Nr 407 Niecka Lubelska (Chełm –Zamo ść ),
obj ęcie ochron ą planistyczn ą krajobrazu rolniczo-le śnego gminy, W zakresie ochrony dóbr kultury
ochron ę istniej ących obiektów i zespołów zabytkowych prawnie chronionych zgodnie z ustaw ą o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami,
ochrona stanowisk archeologicznych zgodnie z ustawą o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami,
kształtowanie harmonijnego krajobrazu kulturowego, W zakresie rozwoju rolnictwa i jego otoczenia
podniesienia rentowno ści gospodarstw indywidualnych, poprzez stopniow ą zmian ę ich struktury obszarowej,
podniesienia, jako ści i ilo ści produkcji,
ochrony gruntów rolnych przed erozj ą,
podniesienia, jako ści u Ŝytków zielonych,
rozwoju otoczenia rolnictwa, W zakresie zagospodarowanie turystycznego
rozszerzy ć baz ę noclegow ą baz ę gastronomiczn ą, podnie ść , jako ść usług tego rodzaju,
wykorzysta ć walory środowiska przyrodniczego i dóbr kultury do rozwoju turystyki i wypoczynku opartego na zasadach zrównowa Ŝonego rozwoju,
preferowa ć turystyk ę przyrodniczo-poznawcz ą,
wielofunkcyjnie wykorzystywa ć obiekty zabytkowe dla turystyki,
promocja walorów gminy w aspektach agro- i ekoturystyki, W zakresie kształtowania terenów zabudowanych
zachowanie istniej ących zasobów mieszkaniowych zabudowy jednorodzinnej i zagrodowej oraz prowadzenie działa ń maj ących na celu podnoszenie standardów ich wyposa Ŝenia,
uzupełnianie istniej ących układów przestrzennych,
wydzielanie terenów przeznaczonych pod zabudow ę mieszkaniow ą w nawi ązaniu do istniej ących układów osiedle ńczych poprzez przedłu Ŝenie zabudowy wzdłu Ŝ ulic,
lokalizowanie usług publicznych, komercyjnych w śród najwi ększych skupisk istniej ącej zabudowy,
ograniczenie zabudowy na obszarach gruntów rolnych poza zwart ą zabudow ą do zabudowy gospodarczej zwi ązanej z produkcj ą roln ą,
zachowanie dotychczasowego sposobu u Ŝytkowania terenów wył ączonych spod inwestowania dla realizacji zada ń lokalnych i ponadlokalnych, W zakresie rozwoju przemysłu, drobnej wytwórczo ści i przedsi ębiorczo ści
rozwój przemysłu wydobywczego
modernizacja istniej ącej bazy przetwórstwa,
rozwój małych przedsi ębiorstw wykorzystuj ących miejscowe surowce,

161

wykorzystanie istniej ącej infrastruktury przemysłowej, zdolno ści produkcyjnych, uzbrojenia terenu oraz niewykorzystania rezerw terenowych pod działalno ść przemysłow ą,
przygotowanie terenów pod ró Ŝnego rodzaju działalno ści gospodarcze i usługowej,
tworzenie nowoczesnych instytucjonalno-organizacyjnych form wspieraj ących przedsi ębiorczo ść , W zakresie rozwoju komunikacji
modernizacja istniej ących dróg
realizacja oraz modernizacja istniej ących ulic w osiedlach budownictwa skoncentrowanego,
poprawa jako ści dróg dojazdowych do przysiółków i areałów rolnych,
budowa ście Ŝek rowerowych o znaczeniu komunikacyjnym i turystycznym,
koordynacja układu wewn ętrznego gminy z układem komunikacyjnym dróg powiatowych i wojewódzkich,
rozwój obsługi komunikacji drogowej, W zakresie rozwoju infrastruktury technicznej gospodarka wodna
budowa i modernizacja sieci wodoci ągowej,
renowacja i konserwacja istniej ących urz ądze ń,
zmeliorowanie gruntów ornych i uŜytków zielonych, które tego wymagaj ą, systemy kanalizacyjne i oczyszczalnia ścieków
obj ęcie wiejskich jednostek osadniczych zbiorczym systemem kanalizacyjnym,
tymczasowe dopuszczenie rozwi ąza ń indywidualnych w zakresie rozwi ąza ń gospodarki wodno-ściekowej,
wykluczenie przydomowych oczyszczalni ścieków z rozł ączaniem do ziemi w obr ębie wodono śca kredowego na powierzchni ę topograficzn ą, usuwanie odpadów stałych,
obj ęcie wszystkich mieszka ńców zorganizowanym systemem zbierania i usuwania odpadów,

.kierowanie wysegregowanych odpadów do ZZO,
lokalizacja nowego wysypiska śmieci
kompostowanie odpadów organicznych we własnych gospodarstwach domowych, elektroenergetyka
modernizacja i przebudowa wyeksploatowanych sieci średnich i niskich napi ęć oraz zwi ązanych z nimi urz ądze ń,
rozbudowa sieci średniego i niskiego napi ęcia oraz dobudowy stacji transformatorowych 15/0,4 kV,
utrzymanie stref bezpiecze ństwa wzdłu Ŝ przebiegów linii sieci elektroenergetycznych zaopatrzenie w ciepło,
dąŜ enie od stosowania systemów grzewczych opartych o nieuci ąŜ liwe no śniki energii zasady rozwoju gazownictwa,
rozbudowa ć istniej ące sieci średniego ci śnienia w zale Ŝno ści od potrzeb lokalnych,
utrzyma ć strefy bezpiecze ństwa wzdłu Ŝ istniej ących przebiegów sieci gazu wysokopr ęŜ nego,

162

telekomunikacja
zako ńczy ć kompleksow ą telefonizacj ę gminy,
rozbudowa ć i modernizowa ć istniej ące urz ądzenia i sieci telekomunikacyjne,
budowa ć urz ądzenia telekomunikacyjne dla umo Ŝliwienia korzystania z telefonii radiowej i komórkowej, Projekt studium ustala kierunki przeznaczenia terenów w taki sposób, aby uczytelni ć struktur ę przestrzenn ą gminy (rozmieszczenie obszarów o ró Ŝnych funkcjach dominuj ących), a zarazem ustala szczegółowe wytyczne do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego okre ślaj ące podstawowe i dopuszczalne sposoby u Ŝytkowania terenu oraz kryteria stwierdzania zgodno ści projektów planów miejscowych z okre ślon ą w studium polityk ą przestrzenn ą. W studium wyznacza si ę nowe obszary dla rozwoju aktywno ści gospodarczych, w ten sposób projekt studium realizuje ustawowy wymóg uwzgl ędniania potrzeb i mo Ŝliwo ści rozwoju gminy. Projekt studium zawiera kompleksow ą identyfikacj ę uwarunkowa ń, zgodn ą z aktualnym stanem prawnym i stanem rozpoznania tych uwarunkowa ń, a w szczególno ści obszary wymagaj ące szczególnej ochrony - w nawi ązaniu do krajowej i wojewódzkiej polityki ekologicznej, obszary wra Ŝliwe pod wzgl ędem przyrodniczo-ekologicznym wymagaj ące ogranicze ń w sposobie u Ŝytkowania, obszary zagro Ŝeń naturalnych i spowodowanych działalno ści ą człowieka. W zwi ązku z potrzebami rozwojowymi gminy Susiec, projekt zmiany studium zawiera nowe tereny wskazane do zainwestowania.
terenu usługowe zlokalizowane w centralnym obszarze gminy
tereny budownictwa jednorodzinnego i zagrodowego zlokalizowane w miejscowo ściach, Łuszczacz, Łasochy, Kunki, Łosiniec, Wólka Łosiniecka, Paary, Rybnica, Huta Szumy, Rebizanty, Susiec, Nowiny, Majdan Sopocki, Ciotusza Stara, Ciotusza Nowa, Zawadki
tereny budownictwa letniskowego w miejscowo ściach Łosiniec, Wólka Łosiniecka, Paary, Rybnica, Huta Szumy, Rebizanty, Susiec, Nowiny, Majdan Sopocki, Ciotusza Stara,
teren eksploatacji złó Ŝ w Zawadkach Studium zostało sporz ądzone w formie wymaganej przez Rozporz ądzenie w sprawie zakresu projektu studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, z zachowaniem procedury okre ślonej w ustawie o zagospodarowaniu przestrzennym. Informacj ę o wykorzystanych materiałach i źródłach informacji, analizy planistyczne sporz ądzone w trakcie opracowania studium oraz dokumenty zwi ązane z poszczególnymi fazami procedury sporz ądzania studium zawiera dokumentacja planistyczna.

163

Literatura: 1. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego gminy Susiec uchwalony uchwał ą Nr X/47/03 Rady Gminy Susiec z dnia 10 grudnia 2003 r. /Dz. Urz. Woj. Lub. Z 2004r. Nr 3, poz.36 z p. zm./ 2. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Susiec uchwalony uchwał ą nr XXVII/204/2002 3. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Susiec. I . Zawadzka Górska z zespołem, 2001r. 4. Fundacja Rozwoju Lubelszczyzny, Strategia Rozwoju Gminy Susiec na lata 2008- 2020. Susiec 2008 r. 5. Urz ąd Gminy Susiec, Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Susiec na lata 2007-2013. Susiec 2007 r. 6. Urz ąd Gminy Susiec, Program ochrony środowiska z planem gospodarki odpadami dla Gminy Susiec aktualizacja 2009, Susiec 2009. 7. Raport o stanie środowiska województwa lubelskiego. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Lublin 2008. 8. Program ochrony środowiska województwa lubelskiego na lata 2008-2011 z perspektyw ą do roku 2015. Zarz ąd Województwa Lubelskiego. Lublin 2008r. 9. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa lubelskiego. Biuro Planowania Przestrzennego w Lublinie, Lublin 2002. 10. Raport o stanie zmian w zagospodarowaniu przestrzennym obszaru województwa lubelskiego. Biuro planowania przestrzennego w Lublinie, Lublin 2006r. 11. Studium Geologiczno-surowcowe gminy Susiec Zdz. Siliwo ńczuk. Spółdzielnia Pracy „UNICUM” Warszawa 1989. 12. Strategia rozwoju powiatu tomaszowskiego, Starostwo Powiatowe Tomaszów Lubelski, Tomaszów Lubelski 2000 r. 13. Plan rozwoju lokalnego dla gmin i dla powiatu tomaszowskiego na lata 2004-2006 z perspektyw ą do roku 2013. Tomaszów Lubelski 2004 r. 14. Plan gospodarki odpadami dla województwa lubelskiego. Zarz ąd Województwa Lubelskiego. Lublin 2008. 15. Plan gospodarki odpadami dla powiatu tomaszowskiego. Wrocław 2003 r. 16. Program zrównowa Ŝonego rolnictwa i obszarów wiejskich województwa lubelskiego. Instytut Uprawy Nawo Ŝenia i Gleboznastwa. Lublin 2004 r. 17. Program gospodarki wodnej województwa lubelskiego. Fundacja Centrum Ekspertyz Wodnych Lublin 2005r. 18. Wojewódzki program rozwoju alternatywnych źródeł energii dla województwa lubelskiego, Biuro planowania przestrzennego w Lublinie, Lublin 2006r. 19. Plan marketingu turystyki na lata 2007-2013. Zarz ąd Województwa Lubelskiego, Lublin 2007 r. 20. Krajowy program zwi ększenia lesisto ści. Ministerstwo Środowiska. Warszawa 2003.

164

21. Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony. Red. A. Kleczkowski. Instytut Hydrogeologii i Geologii In Ŝynierskiej Akademii Górniczo-Hutniczej, Kraków 1990. 22. J. Matuszkiewicz, regionalizacja geobotaniczna Polski, IGiPZ PAN. Warszawa 2008 23. Zlokalizowanie i charakterystyka złó Ŝ torfowych w Polsce spełniaj ących kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem i uwzgl ędnieniem wymogów zwi ązanych z ochron ą i kształtowaniem środowiska. Województwo chełmskie. Instytut Melioracji i UŜytków Zielonych. Falenty 1996. 24. Natura 2000 Europejska Sie ć Ekologiczna. Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Le śnictwa, Warszawa 1999. 25. P. Pawlaczyk, A. Jermaczek. Natura 2000 r. – Narz ędzie ochrony przyrody – Planowanie ochrony obszarów natura 2000, Warszawa 2004r. 26. Surowce mineralne środkowowschodniej Polski. Praca Zbiorowa pod red. S. Kozłowskiego. Wydawnictwa Geologiczne. Warszawa 1984. 27. Nowicki. Strategia ekorozwoju Polski. Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Le śnictwa, Warszawa 1993. 28. Wytyczne w sprawie ustalania granicy rolno-le śnej. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Warszawa 2003. 29. IUCN - Program Europy. Koncepcja Krajowej sieci ekologicznej Econet -Polska. Praca zbiorowa pod red. nauk. dr Anny Liro. Warszawa 1995. 30. Strategia ochrony Ŝywych zasobów przyrody w Polsce. L. Ryszkowski, S. Bałazy, Zakład Bada ń Środowiska Rolniczego i Le śnego PAN. Pozna ń 1991 r. 31. Strategia ochrony Ŝywych zasobów przyrody w Polsce. Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Le śnictwa. Warszawa 1992. 32. Krajowa strategia ochrony litosfery. Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Le śnictwa, Warszawa 1992. 33. Program działa ń na rzecz ochrony środowiska dla Europy Środkowej i Wschodniej. Skrócona wersja dokumentu przyj ętego na konferencji ministerialnej w Lucernie, Szwajcaria, 28-30 kwietnia 1993r, 34. J. Chmielewski. Projekt doskonalenia systemu obszarów chronionych Lubelszczyzny po zmianie podziału administracyjnego, Lublin, pa ździernik 1999, niepublikowane - zasoby dokumentacyjne Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody w Lublinie. 35. Michalczyk, T. Wilgat. Stosunki wodne Lubelszczyzny, Wydawnictwo UMCS Lublin 1998. 36. Praca zbiorowa pod red. Z. Michalczyka. Źródła Wy Ŝyny Lubelskiej i Roztocza, Wydawnictwo UMCS Lublin 2001 37. .Atlas hydrogeologiczny Polski 1:500 000. red. Bronisław Paczy ński, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 1995, 38. Atlas zasobów, walorów i zagro Ŝeń środowiska geograficznego Polski pod red. Stefana Kozłowskiego, PAN Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania, Agencja Reklamowo-Wydawnicza A. Grzegorczyk, Warszawa 1994. 39. Projekt sieci NATURA 2000 w województwie lubelskim, marzec 2003 –materiały Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody.

165

40. Problemy ochrony i zagospodarowania obszarów bagien i torfowisk. Materiały z konferencji Biłgoraj 2001.Regionalna Dyrekcja Lasów Pa ństwowych i Zarz ąd oddziału Polskiego Towarzystwa Le śnego w Lublinie. 41. Polska Czerwona Ksi ęga Zwierz ąt. PWRiL .Warszawa 1992. 42. Polska Czerwona Ksi ęga Ro ślin PAN Kraków 1993. 43. Europejska czerwona lista zwierz ąt i ro ślin zagro Ŝonych wygini ęciem w skali światowej. Konwencje mi ędzynarodowe i uchwały organizacji mi ędzynarodowych Zeszyt 3. IO Ś. Warszawa 44. Ostoje ptaków w Polsce. Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków. Biblioteka Monitoringu Środowiska. Gda ńsk 1994. 45. Program ochrony bociana białego w Polsce. Polskie Towarzystwo Przyjaciół Natury "pro Natura". Wrocław 1995. 46. Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31 XII 2001 r.. Ministerstwo Środowiska. Pa ństwowy Instytut Geologiczny. 2002. 47. Parki wiejskie Lubelszczyzny. Stan, ochrona i rewaloryzacja biocenotyczna. Dominik Fijałkowski, Mieczysław Kseniak. PWN. Warszawa 1982. 48. Komunikat o sytuacji społeczno-gospodarczej województwa lubelskiego. Urz ąd statystyczny w Lublinie. Lublin 2008. 49. Ochrona zdrowia i opieka społeczna w województwie lubelskim w 2007 r. Lublin 2008. Akty prawne uwzgl ędnione w opracowaniu: 1. Ustawa z dnia 3 pa ździernika 2008r o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko /Dz.U.2008.r. Nr 199, poz. 1227/. 2. Ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r./ Dz. U. z 2008 r, Nr 25, poz. 150- jednolity tekst z pó źniejszymi zmianami/. 3. Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r. /Dz. U. z 2003 r. Nr 80, poz.717 z pó źniejszymi zmianami/, 4. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody /Dz. U. z 2004 r. Nr 92, poz.880 z pó źniejszymi zmianami/. 5. Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i le śnych /Dz. U. z 1995 r. NR 16.,poz.78 z pó źniejszymi zmianami/, 6. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami /Dz. U. z 2003r. Nr 162, poz. 1563/, 7. Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach /Dz. U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435 - tekst jednolity /, 8. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze /Dz. U. z 1994 r. Nr 27, poz.96/, 9. Ustawa z dnia 6 lipca 2001 o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju /Dz. U. Nr 97 poz.1051/, 10. Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo Wodne /Dz. U. z 2005 r. Nr 239 poz.2019-tekst jednolity z pó źniejszymi zmianami/. 11. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach /Dz. U. z 2001 r. Nr 62 , poz.628/,

166

12. Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wod ę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków /Dz. U. z 2001 r., Nr 72, poz.747/, 13. Ustawa o utrzymaniu porz ądku i czysto ści w gminie z dnia 13 wrze śnia 1996r. /Dz.U. z 2005 r., Nr 236, poz. 2008-tekst jednolity/ 14. Ustawa o cmentarzach i chowaniu zmarłych z dnia 31 stycznia 1959 r. (Dz. U. z 1959 r. Nr 11, poz. 62, ze zm.); 15. Ustawa o samorz ądzie gminnym z dnia 8 marca 1990 r. (t.j. Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.). 16. Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 maja 2003 r. w sprawie przyj ęcia „Polityki Ekologicznej Pa ństwa na lata 2003-2006 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2007-2010” /M.P. z 2003 r. Nr 33, poz. 433/. 17. Rozporz ądzenie ministra infrastruktury z dnia 28 kwietnia 2004 r. w sprawie zakresu projektu studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy (Dz. U. Nr 118, poz. 1233); 18. Rozporz ądzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r w sprawie okre ślenia rodzajów przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowa ń zwi ązanych z kwalifikowaniem przedsi ęwzi ęć do sporz ądzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko /Dz. U. z 2004 r. Nr 257 poz.2573/, 19. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji /Dz. U. z 2002, Nr 87, poz 76/, 20. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 30 pa ździernika 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pół elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów /Dz .U. z 2003r. Nr 192, poz.1883/. 21. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku /Dz.U z 2007r. Nr 120, poz.826/. 22. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006. w sprawie warunków, jakie nale Ŝy spełni ć przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego /Dz. U. 2006r. nr 137,poz.984/, 23. Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki z dnia 9 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów i ilo ści substancji niebezpiecznych, których znajdowanie si ę w zakładzie decyduje o zaliczeniu go do zakładu o zwi ększonym ryzyku albo zakładu o du Ŝym ryzyku wyst ąpienia powa Ŝnej awarii przemysłowej Dz.U.U.02.58.535, 2006.03.11zm. Dz.U.06. 30.208/ 24. Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 listopada 2005r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiada ć bazy i stacje paliw płynnych, ruroci ągi przesyłowe dalekosi ęŜ ne słu Ŝą ce do transportu ropy naftowej i produktów naftowych i ich usytuowanie /Dz.U.2005, 243,2063 z p. zm./. 25. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko wyst ępuj ących ro ślin obj ętych ochron ą /Dz. U z 20064 r. Nr 137, poz.984/, 26. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko wyst ępuj ących grzybów obj ętych ochron ą /Dz. U z 2004 r. Nr 168, poz.1765/,

167

27. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 28 wrze śnia 2004 r. w sprawie gatunków dziko wyst ępuj ących zwierz ąt obj ętych ochron ą /Dz. U z 2004 r. Nr 220, poz.2237/, 28. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 /Dz. U z 2004 r. Nr 229, poz.2313 z p.zm./, 29. Mi ędzynarodowa konwencja ochrony ro ślin. Rzym.1951.12.06 /Dz.U z 2007r. Nr 73, poz.485- tekst jednolity/, 30. Konwencja Bo ńska– konwencja w sprawie ochrony w ędrownych gatunków zwierz ąt ustanowiona 23 czerwca 1979r. w Bonn /Dz.U. z 2003r. Nr 2 poz.17/,. 31. Konwencja Ramiarska- konwencja o obszarach wodno-błotnych maj ących znaczenie mi ędzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko Ŝyciowe ptactwa wodnego. Ramsara.1971.02,02 /Dz.U. z 1978r. Nr 7 poz.24/, 32. Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego. Pary Ŝ .1972.11.16 /Dz.U z 1976r. Nr 32, poz.190/, 33. Europejska Konwencja o ochronie dziedzictwa archeologicznego. La Valetta. 1992.01.16 /Dz.U. z 1996 r Nr 120 poz.564/, 34. Europejska Konwencja Krajobrazowa. Florencja.2000.10.20. /Dz.U z 2006r. Nr 14 poz.98/ 35. Ramowa konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu. Nowy Jork. 1992.05.09 /Dz.U z 1996 Nr 53 ,poz.238/. 36. Protokół z Kioto do Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu.Kioto.1997.12.11 /Dz.U z 2005r. Nr 203, poz. 1684/. 37. Dyrektywa 2001/42/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko.

168

PODSUMOWANIE STRATEGICZNEJ OCENY ODDZIAŁYWANIA DO ZMIANY „STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SUSIEC” 1. PODSTAWA PRAWNA: Dyrektywa 2001/42/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko (Dz. Urz. WE L 197 z 21.07.2001 r.). Ustawa z dnia 3 pa ździernika 2008 roku o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227 ze zmianami), w szczególno ści art. 55 ust. 3, który okre śla zakres Podsumowania. 2. ZAKRES I TRE ŚĆ PROGNOZY ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO:

Opracowanie prognozy oddziaływania na środowisko ustale ń zmiany „Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Susiec” jest realizacją obowi ązku okre ślonego w art. 51 ust. 1 ww. Ustawy o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko. Zgodnie z Ustawa z dnia 27 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. 80 poz. 717 ze zmianami) Prognoza nie posiada mocy prawnej i nie stanowi przedmiotu uchwały Rady Gminy. Jest dokumentem towarzysz ącym, bez którego miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego nie mo Ŝe by ć uchwalony. Zakres i stopie ń szczegółowo ści informacji wymaganych w Prognozie został uzgodniony w trybie art. 53 ustawy z dnia 3 pa ździernika 2008 r. o udost ępnieniu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko. Pa ństwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Lublinie i Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Lublinie uzgodnili zakres szczegółowo ści prognozy oddziaływania na środowisko projektu zmiany „ Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania przestrzennego Gminy Susiec” Opracowanie „Prognozy” miało na celu ocen ę realizacji ustale ń projektu zmiany „Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania przestrzennego gminy Susiec” w granicach obj ętych zmian ą z uwzgl ędnieniem systemu przyrodniczego gminy, obszarów i obiektów chronionych i projektowanych do ochrony prawnej i planistycznej oraz powi ąza ń ekologicznych z cennymi przyrodniczo terenami znajduj ącymi si ę w otoczeniu. Przewidywane oddziaływania ustale ń projektu zmiany „Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Susiec”, zebrano i przedstawiono w postaci wykazu, który zawiera analiz ę potencjalnych zagro Ŝeń elementów środowiska, wynikaj ących z realizacji projektu zmiany studium, szacuje ich wag ę. Ustalenia zawarte w Prognozie zostały uwzgl ędnione w przyj ętym dokumencie zmiany „Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Susiec”,

169

3. UZASADNIENIE WYBORU PRZYJ ĘTEGO DOKUMENTU W ODNIESIENIU DO ROZPATRYWANYCH ROZWI ĄZA Ń ALTERNATYWNYCH. Nie przedstawiono rozwi ązania alternatywnego odno śnie przeznaczenia terenów obszaru b ędącego przedmiotem zmiany „Studium Uwarunkowa ń i Kierunków zagospodarowania Przestrzennego Gminy Susiec”.

4. OPINIE WŁA ŚCIWYCH ORGANÓW: Wła ściwymi organami, zgodnie z Art. 57 i Art. 58 ustawy z dnia 3 pa ździernika 2008 r. o udost ępnieniu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko s ą: Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Lublinie oraz Pa ństwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Lublinie. W trakcie opracowywania projektu zmiany „Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Susiec” uzyskano niezb ędne opinie. 5. ZGŁOSZONE UWAGI I WNIOSKI: Społecze ństwo gminy Susiec oraz organizacje ekologiczne uzyskały mo Ŝliwo ść zapoznania si ę z dokumentami (opracowywania projektu zmiany „Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Susiec” wraz z prognoz ą oddziaływania na środowisko). W wyznaczonym terminie nie wpłyn ęła Ŝadna uwaga. 6. WYNIKI POST ĘPOWANIA TRANSGRANICZNEGO, O ILE ZOSTAŁO PRZEPROWADZONE: Post ępowanie w sprawie transgranicznego oddziaływania na środowisko nie było wymagane i nie zostało przeprowadzone. 7. PROPOZYCJE DOTYCZ ĄCE METOD I CZ ĘSTOTLIWO ŚCI PRZEPROWADZANIA MONITORINGU SKUTKÓW REALIZACJI POSTANOWIE Ń DOKUMENTU: Ocen ę skutków wdra Ŝania i funkcjonowania ustale ń zmiany Studium prowadzi ć będzie Rada Gminy Susiec na podstawie wyników monitoringu typowo urbanistycznego w cyklu 2 – letnim. Przy uwzgl ędnieniu wniosków z prognozy nie zachodzi potrzeba wdra Ŝania monitoringu przyrodniczego, hydrologicznego lub hydrogeologicznego. Stan środowiska b ędzie równie Ŝ monitorowany w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska. Wyniki s ą corocznie prezentowane w Raportach, które wydawane s ą w formie publikacji ogólnie dost ępnych.