Pobierz Plik

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Grójec, wrzesie ń 2016 r.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

ZLECENIODAWCA:

POWIAT GRÓJECKI - STAROSTWO POWIATOWE W GRÓJCU ul. Piłsudskiego 59, 05-600 Grójec tel: 48 665 11 00 fax: 48 665 11 47 e-mail: [email protected], www.grojec.pl

ZLECENIOBIORCA:

EKO – TEAM KONSULTING, ul. Goleszowska 16/125, 43-300 Bielsko-Biała tel.: 33 486 53 53, faks: 33 486 54 54, kom. 513 100 869 e-mail: [email protected], www.eko-team.com.pl

AUTORZY OPRACOWANIA: Agnieszka Chylak Sebastian Kulikowski

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Spis tre ści 1. WST ĘP ...... 6 1.1. PODSTAWA OPRACOWANIA ...... 6 1.2. METODOLOGIA OPRACOWANIA , ZAWARTO ŚĆ DOKUMENTU I HORYZONT CZASOWY ...... 6 1.3. SPÓJNO ŚĆ Z DOKUMENTAMI STRATEGICZNYMI I PROGRAMOWYMI ...... 8 1.3.1. Nadrz ędne dokumenty strategiczne ...... 8 1.3.2. Dokumenty sektorowe ...... 10 1.3.3. Dokumenty o charakterze programowym ...... 14 2. OCENA STANU ŚRODOWISKA ...... 21 2.1. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA POWIATU ...... 21 2.2. OCHRONA KLIMATU I JAKOŚCI POWIETRZA ...... 22 2.2.1. Efekty realizacji dotychczasowego PO Ś ...... 22 2.2.2. Ocena stanu aktualnego ...... 24 2.2.3. Analiza mo żliwo ści wykorzystania lokalnych i odnawialnych źródeł energii ...... 37 2.2.4. Wpływ zmian klimatu na energetyk ę i transport, wra żliwo ść i adaptacja do zmian ...... 43 2.2.5. Analiza SWOT ...... 44 2.3. ZAGRO ŻENIA HAŁASEM ...... 45 2.3.1. Efekty realizacji dotychczasowego PO Ś ...... 45 2.3.2. Ocena stanu aktualnego ...... 46 2.3.3. Analiza SWOT ...... 50 2.4. POLA ELEKTROMAGNETYCZNE ...... 51 2.4.1. Efekty realizacji dotychczasowego PO Ś ...... 51 2.4.2. Ocena stanu aktualnego ...... 51 2.4.3. Analiza SWOT ...... 53 2.5. GOSPODAROWANIE WODAMI ...... 53 2.5.1. Efekty realizacji dotychczasowego PO Ś ...... 53 2.5.2. Ocena stanu aktualnego ...... 54 2.5.3. Wpływ zmian klimatu na zasoby wodne, wra żliwo ść i adaptacja do zmian ...... 65 2.5.4. Analiza SWOT ...... 67 2.6. GOSPODARKA WODNO -ŚCIEKOWA ...... 67 2.6.1. Efekty realizacji dotychczasowego PO Ś ...... 67 2.6.2. Ocena stanu aktualnego ...... 68 2.6.3. Analiza SWOT ...... 78 2.7. ZASOBY GEOLOGICZNE ...... 78 2.7.1. Efekty realizacji dotychczasowego PO Ś ...... 78 2.7.2. Ocena stanu aktualnego ...... 79 2.7.3. Wpływ zmian klimatu na górnictwo, wra żliwo ść i adaptacja do zmian ...... 81 2.7.4. Analiza SWOT ...... 81 2.8. GLEBY ...... 82 2.8.1. Efekty realizacji dotychczasowego PO Ś ...... 82 2.8.2. Ocena stanu aktualnego ...... 82 2.8.3. Wpływ zmian klimatu na rolnictwo, wra żliwo ść i adaptacja do zmian ...... 84 2.8.4. Analiza SWOT ...... 86 2.9. GOSPODARKA ODPADAMI I ZAPOBIEGANIE POWSTAWANIU ODPADÓW ...... 87 2.9.1. Efekty realizacji dotychczasowego PO Ś ...... 87 2.9.2. Ocena stanu aktualnego ...... 87 2.9.3. Analiza SWOT ...... 94 2.10. ZASOBY PRZYRODNICZE ...... 94 2.10.1. Efekty realizacji dotychczasowego PO Ś ...... 94 2.10.2. Ocena stanu aktualnego ...... 97 2.10.3. Wpływ zmian klimatu na przyrod ę i le śnictwo, wra żliwo ść i adaptacja do zmian ...... 106 2.10.4. Analiza SWOT ...... 108 2.11. ZAGRO ŻENIA POWA ŻNYMI AWARIAMI ...... 108 2.11.1. Efekty realizacji dotychczasowego PO Ś ...... 108 2.11.2. Ocena stanu aktualnego ...... 109 2.11.3. Analiza SWOT ...... 110

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

3. CELE W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA DO 2022 ROKU ...... 111 3.1. HARMONOGRAM REALIZACJI ZADA Ń W LATACH 2017-2022 ...... 111 4. SYSTEM REALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 165 5. INSTRUMENTY I ŚRODKI REALIZACJI POLITYKI EKOLOGICZNEJ NA POZIOMIE POWIATU ...... 167 5.1. REGULACJE OGÓLNOPRAWNE ...... 167 5.2. INSTRUMENTY PRAWNO -ADMINISTRACYJNE ...... 167 5.3. INSTRUMENTY EKONOMICZNE ...... 168 5.4. INSTRUMENTY SPOŁECZNE ...... 169 6. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA INWESTYCJI ŚRODOWISKOWYCH ...... 169 6.1. ANALIZA ZAGRANICZNYCH ŹRÓDEŁ FINANSOWANIA ZADA Ń ...... 169 6.2. ANALIZA KRAJOWYCH ŹRÓDEŁ FINANSOWANIA ZADAŃ ...... 173 6.3. SZACOWANE KOSZTY REALIZACJI PROGRAMU ...... 174 7. MONITORING PROGRAMU ...... 175 8. STRESZCZENIE ...... 178

Spis rysunków Rysunek 1 Lokalizacja powiatu grójeckiego na tle województwa mazowieckiego...... 21 Rysunek 2 Średnia roczna temperatura powietrza w roku 2015 dla obszaru województwa mazowieckiego...... 25 Rysunek 3 Przestrzenny rozkład sum opadów na obszarze woj. mazowieckiego ...... 25 Rysunek 4 Rozkład pr ędko ści wiatru na obszarze województwa mazowieckiego ...... 26 Rysunek 5 Podział województwa mazowieckiego na strefy ...... 29 Rysunek 6 Emisja zanieczyszcze ń pyłowo gazowych w latach 2012-2015 z zakładów znajduj ących si ę na terenie powiatu grójeckiego (Mg/rok) ...... 31 Rysunek 7 Emisja zanieczyszcze ń w latach 2012-2015 roku z zakładów znajduj ących si ę na terenie powiatu grójeckiego (Mg/rok) ...... 31 Rysunek 8 Emisja dwutlenku w ęgla oraz bez dwutlenku w ęgla w latach 2012-2015 z zakładów znajduj ących si ę na terenie powiatu grójeckiego (Mg/rok) ...... 32 Rysunek 9 Udział pojazdów na drogach krajowych w powiecie grójeckim ...... 34 Rysunek 10 Udział pojazdów na drogach wojewódzkich w powiecie grójeckim ...... 35 Rysunek 11 Emisja liniowa na terenie powiatu grójeckiego w 2015 r...... 36 Rysunek 12 Energia wiatru w kWh/(m 2/rok) na wysoko ści 10 i 30 m n.p.m...... 38 Rysunek 13 Średnie roczne sumy usłonecznienia ...... 39 Rysunek 14 Mapa rozkładu g ęsto ści ziemskiego strumienia cieplnego na obszarze Polski ...... 40 Rysunek 15 Punkty kontrolne poziomu hałasu w województwie mazowieckim ...... 47

Rysunek 16 Obliczone warto ści emitowanego poziomu d źwi ęku L AeqD dla pory dnia ...... 49

Rysunek 17 Obliczone warto ści emitowanego poziomu d źwi ęku L AeqD dla pory nocy ...... 49 Rysunek 18 Obszary szczególnego zagro żenia powodzi ą na terenie powiatu grójeckiego ...... 61 Rysunek 19 Granice hydrograficzne zlewni rzeki Jeziorki na tle podziału administracyjnego...... 64 Rysunek 20 Zmiany całkowitych średnich rocznych wojewódzkich potrzeb wodnych w 2021-2050 .... 65 Rysunek 21 Zmiany całkowitych średnich rocznych wojewódzkich potrzeb wodnych w 2071-2100 .... 66 Rysunek 22 Długo ść sieci wodoci ągowej na terenie powiatu grójeckiego w latach 2012-2015 (km) .. 69 Rysunek 23 Liczba przył ączy wodoci ągowych na terenie powiatu grójeckiego (szt.) ...... 69 Rysunek 24 Długo ść sieci kanalizacji na terenie powiatu grójeckiego (km)...... 73

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Rysunek 25 Ilo ść zmieszanych odpadów komunalnych w gminach powiatu grójeckiego w latach 2014- 2015 (Mg) ...... 89 Rysunek 26 Liczba deklaracji w gminach powiatu grójeckiego w latach 2014-2015 ...... 90 Rysunek 27 Liczba deklaracji z podziałem na segregowane odpady w gminach powiatu grójeckiego w latach 2014-2015 ...... 90 Rysunek 28 Liczba deklaracji ogółem na terenie powiatu grójeckiego w latach 2014-2015...... 91 Rysunek 29 Ilo ści wyrobów zawieraj ących azbest na terenie gmin powiatu grójeckiego (Mg)...... 92 Rysunek 30 Podział geobotaniczny powiatu grójeckiego ...... 97 Rysunek 31 Potencjalna ro ślinno ść naturalna na terenie powiatu grójeckiego ...... 99 Rysunek 32 Grunty le śne na terenie powiatu grójeckiego (ha) ...... 104 Rysunek 33 Obszary le śne w regionie powiatu grójeckiego...... 104 Rysunek 34 Powierzchnia lasów osób fizycznych i prawnych na terenie powiatu grójeckiego ...... 106

Spis tabel Tabela 1 Powierzchnia i udział procentowy w cało ści powierzchni powiatu grójeckiego ...... 22 Tabela 2 Klasy stref i wymagane działania w zale żno ści od poziomów st ęż eń zanieczyszczenia, uzyskanych w rocznej ocenie jako ści powietrza, dla przypadków, gdy dla zanieczyszczenia jest okre ślony poziom dopuszczalny i nie jest okre ślony margines tolerancji lub osi ągn ął on warto ść zerow ą (SO2, NO2, CO, C6H6, pył PM10, pył PM2.5, Pb w pyle PM10 – ochrona zdrowia ludzi; SO2, NOx – ochrona ro ślin) ...... 27 Tabela 3 Klasy stref i oczekiwane działania w zale żno ści od poziomów st ęż eń zanieczyszczenia, uzyskanych w rocznej ocenie jako ści powietrza, dla przypadków gdy dla zanieczyszczenia jest okre ślony poziom docelowy (O3 – ochrona zdrowia ludzi, ochrona ro ślin; As, Cd, Ni, BaP w pyle PM10 – ochrona zdrowia ludzi) ...... 28 Tabela 4 Klasy stref i wymagane działania w zale żno ści od poziomów st ęż eń ozonu z uwzgl ędnieniem poziomu celu długoterminowego ...... 28 Tabela 5 Średnio dobowy ruch na drogach krajowych na terenie powiatu grójeckiego ...... 33 Tabela 6 Średnio dobowy ruch na drogach wojewódzkich na terenie powiatu grójeckiego ...... 33 Tabela 7 Roczna emisja substancji szkodliwych do atmosfery ze środków transportu na terenie powiatu grójeckiego w 2015 roku ...... 35 Tabela 8 Zasoby energii wodnej rzek w rejonie powiatu grójeckiego i mo żliwo ści ich technicznego wykorzystania ...... 37 Tabela 9 Powierzchnia upraw na terenie powiatu grójeckiego ...... 41 Tabela 10 Zapotrzebowanie na słom ę dla poszczególnych gatunków zwierz ąt hodowanych...... 41 Tabela 11 Wska źnik wielko ści produkcji biogazu w przeliczeniu na sztuki du że [m 3/SD/d]...... 42 Tabela 12 Pogłowie zwierz ąt gospodarskich w powiecie grójeckim oraz produkcja biogazu ...... 42 Tabela 13 Charakterystyka wód powierzchniowych (rzek) na terenie powiatu grójeckiego ...... 54 Tabela 14 Zestawienie klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego, stanu fizykochemicznego, stanu hydromorfologicznego, stanu biologicznego oraz stanu chemicznego rzek ...... 55 Tabela 15 Zestawienie punktów badawczych wód podziemnych w sieci krajowej PIG w roku 2012 na terenie powiatu grójeckiego wraz z ocen ą jako ści w 2007, 2010 ...... 60 Tabela 16 Wykaz oczyszczalni ścieków na terenie powiatu grójeckiego ...... 74 Tabela 17 Obszary górnicze na terenie powiatu grójeckiego ...... 79 Tabela 18 Użytkowanie gruntów w gminach powiatu grójeckiego ...... 84 Tabela 19 Ilo ść wyrobów zawieraj ących azbest w gminach powiatu grójeckiego ...... 93 Tabela 20 Powierzchniowe formy ochrony przyrody na terenie powiatu ...... 100 Tabela 21 Liczbowe zestawienie pomników przyrody na terenie powiatu grójeckiego ...... 102

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Tabela 22 Powierzchnia terenów zieleni urz ądzonej na terenie powiatu grójeckiego ...... 103 Tabela 23 Cele, kierunki interwencji oraz zadania na lata 2017-2022 ...... 112 Tabela 24 Harmonogram realizacji zada ń monitorowanych przez Powiat Grójecki ...... 142 Tabela 25 Harmonogram realizacji zada ń monitorowanych przez Powiat Grójecki ...... 152 Tabela 26 Działania w ramach zarz ądzania środowiskiem w powiecie grójeckim ...... 166 Tabela 27 Źródła finansowania dla zada ń z poszczególnych obszarów interwencji w Programie .... 174 Tabela 28 Szacowane nakłady na realizacj ę Programu w latach 2017-2022 ...... 174 Tabela 29 Wska źniki realizacji programu ochrony środowiska ...... 175

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

1. Wst ęp 1.1. Podstawa opracowania Dokument opracowano na zlecenie Starostwa Powiatowego w Grójcu. Umowa dotyczy Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022 oraz przeprowadzenie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko projektu programu ochrony środowiska, w tym w razie stwierdzenia takiego obowi ązku – opracowanie Prognozy. W celu realizacji polityki ochrony środowiska pa ństwa, zarz ądy powiatów s ą zobligowane do sporz ądzania powiatowych Programów ochrony środowiska zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2016 r., poz. 672 z pó źn. zm.). Wykonuj ąc ustawowy obowi ązek wynikaj ący z zapisu art.17 ust.1 ustawy Prawo Ochrony Środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 roku (Dz. U. z 2016 r., poz. 672 z pó źn. zm.) Starosta Grójecki w 2004 roku przygotował dokument pn. „Program ochrony środowiska dla Powiatu Grójeckiego na lata 2004 – 2014”, który został przyj ęty uchwał ą Rady Powiatu Grójeckiego nr XIX/159/2004 z dnia 16 wrze śnia 2004 r. Jego pierwsz ą aktualizacj ę opracowano w 2009 roku p.t.: „Program ochrony środowiska dla powiatu grójeckiego na lata 2008 - 2011 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2012 – 2015” przyj ętą uchwał ą Rady Powiatu Grójeckiego Nr XX/163/2008 z dnia 22 grudnia 2008 r. W 2013 roku na zlecenie Powiatu Grójeckiego została opracowana druga aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego obejmuj ąca lata 2013-2016 oraz uwzgledniaj ąca perspektyw ę lat 2017-2020. Zgodnie z art. 18, ust. 2 ustawy Prawo Ochrony Środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 roku (Dz. U. z 2013 r., poz. 1232 z pó źn. zm.) z realizacji zada ń Programu organ wykonawczy Powiatu, co 2 lata sporz ądza raporty. W celu weryfikacji zamierze ń przewidzianych w/w dokumentach Powiat opracował cztery Raporty z realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego w 2006, w 2010, 2012 oraz w 2015 r. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022 jest aktualizacj ą i kontynuacj ą dotychczasowego Programu ochrony środowiska dla powiatu grójeckiego na lata 2013-2016 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2017-2020. W niniejszym opracowaniu autorzy starali si ę dokona ć porównania stanu środowiska z roku 2012 z obecnym według informacji z 2015 roku (natomiast je śli brakowało takich informacji posłu żono si ę danymi z 2013 oraz 2014 roku). Podstawowym celem sporz ądzenia i uchwalenia PO Ś jest realizacja przez powiat grójecki polityki ochrony środowiska zbie żnej z zało żeniami dokumentów strategicznych i programowych. Program stanowi podstaw ę funkcjonowania systemu zarz ądzania środowiskiem spajaj ącym wszystkie działania i dokumenty dotycz ące ochrony środowiska i przyrody na szczeblu powiatu.

1.2. Metodologia opracowania, zawarto ść dokumentu i horyzont czasowy Niniejszy Program ochrony środowiska został opracowany według metodologii planowania strategicznego. Główne działania zmierzaj ące w kierunku powstania niniejszego Programu to: • zbieranie i analiza danych, • diagnoza wraz z ocen ą stanu środowiska przyrodniczego, • analiza słabych i mocnych stron oraz szans i zagro żeń powiatu metod ą Analizy SWOT, • okre ślenie środowiska zewn ętrznego - scharakteryzowanie uwarunkowa ń realizacyjnych Programu w zakresie rozwi ąza ń prawno-instytucjonalnych oraz źródeł finansowania zewn ętrznego, • definiowanie priorytetów ochrony środowiska, • konkretyzacj ę priorytetów poprzez sformułowania listy zada ń, • opracowanie systemu monitorowania Programu.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Ustawa – Prawo ochrony środowiska nie okre śla sztywnych ram programu ochrony środowiska, zwraca natomiast uwag ę (art. 17), by opracowanie uwzgl ędniało pewne dokumenty okre ślone w art. 14 tj. strategii rozwoju, programów i dokumentów programowych, o których mowa w ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. z 2016, poz. 383, z pó źn. zm.), w tym: • umowy partnerstwa, • programy słu żą ce realizacji umowy partnerstwa: − w zakresie polityki spójno ści – programy realizowane z wykorzystaniem środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójno ści, z wył ączeniem programów Europejskiej Współpracy Terytorialnej, − realizowane z wykorzystaniem środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz funduszy wspieraj ących sektory morski lub rybacki. Szczegółowy zakres, sposób oraz forma sporz ądzania Powiatowego Programu Ochrony Środowiska (PO Ś) jest zgodny z przyj ętymi 2 wrze śnia 2015 roku przez Ministerstwo Środowiska „Wytycznymi do opracowania wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska”. Ocena stanu środowiska naturalnego powiatu grójeckiego sporz ądzona została głównie na podstawie opracowa ń i informacji: • Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Warszawie (Pa ństwowy Monitoring Środowiska), • Głównego Urz ędu Statystycznego (Bank Danych Lokalnych), • Mazowieckiego Pa ństwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Warszawie, • Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, w tym Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Warszawie, • Krajowego Zarz ądu Gospodarki Wodnej, w tym Regionalnego Zarz ądu Gospodarki Wodnej w Warszawie, • Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Pa ństwowy Instytut Badawczy, • Wojewódzkiego Zarz ądu Melioracji i Urz ądze ń Wodnych w Warszawie, • Powiatu Grójeckiego - Starostwa Powiatowego w Grójcu i jednostek podległych, • urz ędów miast i gmin powiatu grójeckiego, • Generalnej Dyrekcji Dróg i Autostrad w Warszawie, • Mazowieckiego Zarz ądu Dróg Wojewódzkich w Warszawie, • Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Biura Powiatowego w Grójcu, • 25 przedsi ębiorców z terenu powiatu grójeckiego, • Nadle śnictwa Dobieszyn i Grójec, • PGNiG SPV 4 Sp. z o.o Oddział Warszawa, Zakład Radom, • PGE Dystrybucja S.A. Oddział Skar żysko-Kamienna, • Komendy Powiatowej Policji W Grójcu, • Komendy Powiatowej Pa ństwowej Stra ży Po żarnej w Grójcu, • PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. Biuro Ochrony Środowiska. a tak że informacji zawartych na stronach internetowych instytucji publicznych, działaj ących w obszarze ochrony środowiska. Na podstawie aktualnego stanu środowiska naturalnego powiatu grójeckiego, a tak że uwarunkowa ń wynikaj ących z dokumentów programowych wyznaczono kierunki działa ń i zaproponowano do nich zadania których wykonanie jest niezb ędne, aby zachowa ć b ądź poprawi ć stan środowiska, wypełni ć zobowi ązania unijne, a tym samym poprawi ć jako ść życia mieszka ńców. Koszty realizacji działa ń oszacowano w oparciu o analiz ę materiałów dotycz ących planowanych do realizacji zada ń środowiskowych w latach 2017-2022, przekazanych przez jednostki samorz ądu terytorialnego, instytucje publiczne działaj ące w obszarze ochrony środowiska, a tak że na podstawie dokumentów strategicznych i dost ępnych źródeł finansowania.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Koszty budowy i modernizacji dróg uwzgl ędnione zostały jedynie w cz ęś ci – uwzgl ędniono szacunkowe koszty inwestycji przyczyniaj ących si ę wprost do ochrony środowiska (budowa i modernizacja infrastruktury drogowej, odwodnienia dróg itp.) Dokument opracowano na lata 2017-2022.

1.3. Spójno ść z dokumentami strategicznymi i programowymi Według ustawy Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2016 r., poz. 672 z pó źn. zm.) „[…] w celu realizacji polityki ochrony środowiska organ wykonawczy powiatu sporz ądza powiatowy program ochrony środowiska, uwzgl ędniaj ąc cele zawarte w strategiach, programach i dokumentach programowych”, w zwi ązku z tym w niniejszym opracowaniu zostan ą uj ęte powy ższe zało żenia, cele i priorytety na lata 2017-2022, które zapisano w dokumentach wcze śniej opracowanych i obejmuj ących teren powiatu. Podczas tworzenia Programu brano pod uwag ę zało żenia w aktualnie obowi ązuj ących dokumentach nadrz ędnych, w których uwzgl ędniono najbardziej istotne kierunki rozwoju zarysowane w dokumentach wy ższego szczebla.

1.3.1. Nadrz ędne dokumenty strategiczne Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju Polska 2030. W dokumencie wskazane s ą nast ępuj ące cele i priorytety ekologiczne spójne z niniejszym Programem: • Cel 7 – Zapewnienie bezpiecze ństwa energetycznego oraz ochrona i poprawa stanu środowiska, • Cel 8 – Wzmocnienie mechanizmów terytorialnego równowa żenia rozwoju dla rozwijania i pełnego wykorzystania potencjałów regionalnych, • Cel 9 – Udro żnienie dost ępno ści terytorialnej Polski. Główne obszary problemowe: • Zanieczyszczenie powietrza zwi ązane z nisk ą emisj ą ze źródeł punktowych, • Nadmierna energochłonno ść obiektów, • Nadmierna energochłonno ść oświetlenia ulicznego, • Brak szczelno ści systemu odpadowego, • Brak skanalizowana 100% mieszka ńców , • Modernizacja infrastruktury i bezpiecze ństwo energetyczne, Kierunki rozwoju: • Modernizacja sieci elektroenergetycznych i ciepłowniczych, • Realizacja programu inteligentnych sieci w energetyce, • Stworzenie zach ęt przyspieszaj ących rozwój zielonej gospodarki, • Zwi ększenie poziomu ochrony środowiska. Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju 2020. W dokumencie wskazane s ą nast ępuj ące obszary strategiczne spójne z niniejszym Programem: • Obszar strategiczny I. Sprawne i efektywne pa ństwo, • Obszar strategiczny II. Konkurencyjna Gospodarka, • Obszar strategiczny III. Spójno ść społeczna i terytorialna. Główne obszary problemowe: • Zanieczyszczenie powietrza zwi ązane z nisk ą emisją ze źródeł punktowych • Nadmierna energochłonno ść obiektów • Nadmierna energochłonno ść o świetlenia ulicznego • Słaba jako ść dróg gminnych Kierunki rozwoju: • Zapewnienie ładu przestrzennego, • Zwi ększenie bezpiecze ństwa obywatela, • Upowszechnienie wykorzystania technologii cyfrowych, 8

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

• Racjonalne gospodarowanie zasobami, • Poprawa efektywno ści energetycznej, • Poprawa stanu środowiska, • Adaptacja do zmian klimatu, • Modernizacja i rozbudowa poł ącze ń transportowych, • Udro żnienie obszarów wiejskich, • Podnoszenie jako ści i dostępno ści usług publicznych, • Zwi ększenie spójno ści terytorialnej. Strategia Bezpiecze ństwo Energetyczne i Środowisko. W dokumencie wskazane s ą nast ępuj ące cele i priorytety ekologiczne spójne z niniejszym Programem: • Cel 1 - Zrównowa żone gospodarowanie zasobami środowiska, • Cel 2 - Zapewnienie gospodarce krajowej bezpiecznego i konkurencyjnego zaopatrzenia w energi ę, • Cel 3 - Poprawa stanu środowiska. Główne obszary problemowe: • Zła jako ść wód powierzchniowych • Niedostateczna jako ść wód podziemnych • Wpływ zanieczyszcze ń spoza terenu gminy na stan czysto ści wód • Stan sieci wodoci ągowej w cz ęś ci wykonany z rur azbestowych • Lokalizacja terenów zagro żonych powodzi ą • Zwi ększenie kontroli w lasach prywatnych i pa ństwowych • Niska świadomo ść ekologiczna mieszka ńców Kierunki rozwoju: • Racjonalne i efektywne gospodarowanie zasobami kopalin, • Gospodarowanie wodami dla ochrony przed powodzi ą, susz ą i deficytem wody, • Zachowanie bogactwa ró żnorodno ści biologicznej w tym wielofunkcyjna gospodarka le śna, • Poprawa efektywno ści energetycznej, • Wzrost znaczenia rozproszonych odnawialnych źródeł energii, • Zapewnienie dost ępu do czystej wody dla społecze ństwa i gospodarki, • Racjonalne gospodarowanie odpadami w tym wykorzystanie ich na cele energetyczne, • Ochrona powietrza, w tym ograniczenie oddziaływania energetyki, • Promowanie zachowa ń ekologicznych oraz tworzenie warunków do powstawania zielonych miejsc pracy. Polityka energetyczna Polski do 2030 roku . W dokumencie wskazane s ą nast ępuj ące cele spójne z niniejszym Programem: • Kierunek – Poprawa efektywno ści energetycznej, • Kierunek – Wzrost bezpiecze ństwa dostaw paliw i energii, • Kierunek – Rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii w tym biopaliw, • Kierunek – Ograniczenie odziaływania energetyki na środowisko. Główne obszary problemowe: • Jako główne paliwo energetyczne do ogrzania obiektów u żywany jest w ęgiel i jego produkty • Niski stopie ń wykorzystania OZE w mieszkalnictwie, budynkach u żyteczno ści publicznej i przez przedsi ębiorstwa Kierunki rozwoju:

• Ograniczenie emisji CO 2 do 2020 przy zachowaniu wysokiego poziomu bezpiecze ństwa energetycznego, • Ograniczenie emisji SO 2, NO x oraz pyłów do poziomów wynikaj ących z obecnych i projektowanych regulacji unijnych, • Ograniczenie negatywnego oddziaływania energetyki na stan wód powierzchniowych i podziemnych, 9

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

• Minimalizacja składowania odpadów poprzez jak najszersze wykorzystanie ich w gospodarce, • Zmiana struktury wytwarzania energii w kierunku technologii niskoemisyjnych.

1.3.2. Dokumenty sektorowe Krajowy Program Ochrony Powietrza do roku 2020 . W dokumencie wskazane s ą nast ępuj ące cele i priorytety ekologiczne spójne z niniejszym Programem: • Cel 1 - osi ągniecie w mo żliwie krótkim czasie poziomów dopuszczalnych i docelowych niektórych substancji, okre ślonych w dyrektywie 2008/50/WE i 2004/107/WE, oraz utrzymanie ich na tych obszarach, na których s ą̨ dotrzymywane, a w przypadku pyłu PM2,5 tak że pułapu st ęż enia ekspozycji oraz Krajowego Celu Redukcji Nara żenia, • Cel 2 - osi ągniecie w perspektywie do roku 2030 st ęż eń́ niektórych substancji w powietrzu na poziomach wskazanych przez WHO oraz nowych wymaga ń́ wynikaj ących z regulacji prawnych projektowanych przepisami prawa unijnego. Kierunki rozwoju: • Podniesienie rangi zagadnienia poprawy jako ści powietrza poprzez skonsolidowanie działa ń́ na szczeblu krajowym oraz powołanie Partnerstwa na rzecz poprawy jako ści powietrza, • Stworzenie ram prawnych sprzyjaj ących realizacji efektywnych działa ń́ maj ących na celu popraw ę̨ jako ści powietrza, • Wł ączenie społecze ństwa w działania na rzecz poprawy jako ści powietrza poprzez zwi ększenie świadomo ści społecznej oraz tworzenie trwałych platform dialogu z organizacjami społecznymi, • Rozwój i rozpowszechnienie technologii sprzyjaj ących poprawie jako ści powietrza, • Rozwój mechanizmów kontrolowania źródeł niskiej emisji sprzyjaj ących poprawie jako ści powietrza, • Upowszechnienie mechanizmów finansowych sprzyjaj ących poprawie jako ści powietrza. Aktualizacja Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych . W dokumencie wskazane s ą nast ępuj ące cele i priorytety ekologiczne spójne z niniejszym Programem: • Celem Programu jest ograniczenie zrzutów niedostatecznie oczyszczanych ścieków, a co za tym idzie – ochrona środowiska wodnego przed ich niekorzystnymi skutkami Kierunki rozwoju: • Budowa sieci kanalizacyjnej, • Inwestycje zwi ązane z oczyszczalniami ścieków, • Dostosowanie oczyszczalni do art. 5.2 Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2022 . W gospodarce odpadami komunalnymi, w tym odpadami żywno ści i innymi odpadami ulegaj ącymi biodegradacji, przyj ęto nast ępuj ące cele spójne z niniejszym Programem: • zmniejszenie ilo ści powstaj ących odpadów: − ograniczenie marnotrawienia żywno ści, − wprowadzenie selektywnego zbierania bioodpadów z zakładów zbiorowego żywienia; • zwi ększanie świadomo ści społecze ństwa na temat wła ściwego gospodarowania odpadami komunalnymi, w tym odpadami żywno ści i innymi odpadami ulegaj ącymi biodegradacji; • doprowadzenie do funkcjonowania systemów zagospodarowania odpadów zgodnie z hierarchi ą sposobów post ępowania z odpadami. − osi ągni ęcie poziomu recyklingu i przygotowania do ponownego u życia frakcji: papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła z odpadów komunalnych w wysoko ści minimum 50% ich masy do 2020 r., − do 2020 r. udział masy termicznie przekształcanych odpadów komunalnych oraz odpadów pochodz ących z przetworzenia odpadów komunalnych w stosunku do wytworzonych odpadów komunalnych nie mo że przekracza ć 30%, − do 2025 r. recyklingowi powinno by ć poddawane 60% odpadów komunalnych, − do 2030 r. recyklingowi powinno by ć poddawane 65% odpadów komunalnych; 10

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

− redukcja składowania odpadów komunalnych do maksymalnie 10% do 2030 r. • zmniejszenie udziału zmieszanych odpadów komunalnych w całym strumieniu zbieranych odpadów (zwi ększenie udziału odpadów zbieranych selektywnie): − obj ęcie wszystkich wła ścicieli nieruchomo ści, na których zamieszkuj ą mieszka ńcy systemem selektywnego zbierania odpadów komunalnych, − wprowadzenie jednolitych standardów selektywnego zbierania odpadów komunalnych na terenie całego kraju do ko ńca 2021 r. – zestandaryzowanie ma na celu zapewnienie minimalnego poziomu selektywnego zbierania odpadów szczególnie w odniesieniu do gmin w których stosuje si ę niedopuszczalny podział na odpady „suche”-„mokre”, − zapewnienie jak najwy ższej jako ści zbieranych odpadów przez odpowiednie systemy selektywnego zbierania odpadów, w taki sposób, aby mogły one zosta ć w mo żliwie najbardziej efektywny sposób poddane recyklingowi, − wprowadzenie we wszystkich gminach w kraju systemów selektywnego odbierania odpadów zielonych i innych bioodpadów u źródła – do ko ńca 2021 r.; • zmniejszenie ilo ści odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji kierowanych na składowiska odpadów, aby nie było składowanych w 2020 r. wi ęcej ni ż 35% masy tych odpadów w stosunku do masy odpadów wytworzonych w 1995 r., • zaprzestanie składowania odpadów ulegaj ących biodegradacji selektywnie zebranych; • zaprzestanie składowania zmieszanych odpadów komunalnych bez przetworzenia; • zmniejszenie liczby miejsc nielegalnego składowania odpadów komunalnych; • utworzenie systemu monitorowania gospodarki odpadami komunalnymi; • monitorowanie i kontrola post ępowania z frakcj ą odpadów komunalnych wysortowywan ą ze strumienia zmieszanych odpadów komunalnych i nieprzeznaczon ą do składowania (frakcja 19 12 12); • zbilansowanie funkcjonowania systemu gospodarki odpadami komunalnymi w świetle obowi ązuj ącego zakazu składowania okre ślonych frakcji odpadów komunalnych i pochodz ących z przetwarzania odpadów komunalnych, w tym odpadów o zawarto ści ogólnego węgla organicznego powy żej 5% s.m. i o cieple spalania powy żej 6 MJ/kg suchej masy, od 1 stycznia 2016 r. Główne obszary problemowe: • Brak szczelnego systemu gospodarki odpadami • Powstawanie dzikich wysypisk • Brak osi ągni ęcia zakładanych poziomów redukcji masy odpadów skierowanych do składowania W gospodarce odpadami komunalnymi, w tym odpadami żywno ści i innymi odpadami ulegaj ącymi biodegradacji, przyj ęto nast ępuj ące kierunki działa ń: • realizacja bada ń w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi, mi ędzy innymi badania dotycz ące analizy składu morfologicznego odpadów oraz wła ściwo ści fizycznych i chemicznych odpadów; • utrzymanie finansowania inwestycji, mi ędzy innymi przez instrumenty finansowe, ukierunkowanych na modernizacj ę instalacji przetwarzaj ących odpady komunalne, w tym odpady ulegaj ące biodegradacji selektywnie zebrane, tak aby mogły dostosowa ć si ę i spełnia ć wysokie standardy ochrony środowiska; • ograniczenie mo żliwo ści finansowania ze środków publicznych inwestycji z zakresu gospodarowania odpadami komunalnymi i pochodzącymi z ich przetworzenia – w przypadku wyst ąpienia zagro żenia mo żliwo ści osi ągni ęcia wyznaczonych celów do 2020 r. lub w przypadku wyst ąpienia nadwy żki mocy przerobowych instalacji w regionach gospodarki odpadami lub województwach w stosunku do dost ępnego strumienia odpadów; • organizowanie i prowadzenie działa ń edukacyjno-informacyjnych zarówno na szczeblu ogólnokrajowym, jak i gminnym maj ących na celu mi ędzy innymi: − podnoszenie świadomo ści społecze ństwa w zakresie ZPO, w tym odpadów ulegaj ących biodegradacji, ze szczególnym podkre śleniem nale żytego, to jest racjonalnego planowania zakupów artykułów spo żywczych, aby zapobiega ć marnotrawieniu żywno ści, 11

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

− wła ściwe post ępowanie z odpadami, w tym odpadami ulegaj ącymi biodegradacji, szczególnie w zakresie selektywnego zbierania odpadów komunalnych, − promowanie takich technologii przetwarzania bioodpadów, w wyniku których powstaje pełnowarto ściowy i bezpieczny dla środowiska materiał wykorzystywany do celów nawozowych lub rekultywacyjnych, − promowanie prawidłowego sposobu post ępowania z odpadami i korzy ści z tego wynikaj ących (szeroko poj ęte działania edukacyjno-informacyjne skierowane do ró żnych grup docelowych, w szczególno ści przedszkolaków, uczniów i studentów, ogółu obywateli, a tak że decydentów); • utworzenie systemu monitorowania gospodarki odpadami komunalnymi w oparciu o BDO; • stworzenie podstawy prawnej i organizacyjnej dla gmin do prowadzenia kontroli prawidłowego odbioru i zagospodarowania odpadów komunalnych, w szczególno ści przez zniesienie rozwi ąza ń prawnych odnosz ących si ę do mo żliwo ści ryczałtowego rozliczania firmy odbieraj ącej odpady komunalne od mieszka ńców proporcjonalnie do ich ilo ści oraz ł ączenia przetargu na odbiór i zagospodarowanie odpadów; • wdro żenie rozwi ąza ń pozwalaj ących na nale żyte monitorowanie i kontrol ę post ępowania z frakcj ą odpadów komunalnych wysortowywan ą ze strumienia zmieszanych odpadów komunalnych i nieprzeznaczon ą do składowania (frakcja 19 12 12); • realizacja działa ń na rzecz nale żytego zbilansowania funkcjonowania systemu gospodarki odpadami komunalnymi w świetle obowi ązuj ącego zakazu składowania okre ślonych frakcji odpadów komunalnych i pochodz ących z przetwarzania odpadów komunalnych, w tym odpadów o zawarto ści ogólnego w ęgla organicznego powy żej 5% s.m., od 1 stycznia 2016 r.; • określenie procentowej ró żnicy pomi ędzy stawkami opłat za odpady zbierane w sposób selektywny a odpadami zbieranymi w sposób nieselektywny, tak aby stanowiła ona zach ętę do selektywnego zbierania odpadów; • na etapie aktualizacji poszczególnych WPGO dokonanie analizy podziału na regiony gospodarki odpadami komunalnymi wraz ze wskazaniem gmin wchodz ących w skład ka żdego regionu, tak aby prawidłowo wykorzysta ć moce przerobowe instalacji, z uwzgl ędnieniem aspektów ekologicznych i ekonomicznych; • prowadzenie przez gminy gospodarki odpadami komunalnymi w ramach systemu regionów gospodarki odpadami komunalnymi i w oparciu o RIPOK; • wdra żanie przez przedsi ębiorców BAT. Przewiduje si ę tak że wprowadzenie w przyszło ści rozwi ązania polegaj ącego na mo żliwo ści stosowania zamówie ń publicznych „in house” w zakresie gospodarki odpadami w celu umo żliwienia gminom efektywnej kontroli sposobu zagospodarowania odpadów komunalnych. Strategiczny Plan Adaptacji dla sektorów i obszarów wra żliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektyw ą do roku 2030 (SPA2020). W dokumencie wskazane s ą nast ępuj ące cele i priorytety ekologiczne spójne z niniejszym Programem: • Cel 1. Zapewnienie bezpiecze ństwa energetycznego i dobrego stanu środowiska • Cel 2. Skuteczna adaptacja do zmian klimatu na obszarach wiejskich • Cel 3. Rozwój transportu w warunkach zmian klimatu • Cel 4. Zapewnienie zrównowa żonego rozwoju regionalnego i lokalnego z uwzgl ędnieniem zmian klimatu • Cel 5. Stymulowanie innowacji sprzyjaj ących adaptacji do zmian klimatu • Cel 6. Kształtowanie postaw społecznych sprzyjaj ących adaptacji do zmian klimatu Główne obszary problemowe: • Jako główne paliwo energetyczne do ogrzania obiektów u żywany jest węgiel i jego produkty • Niski stopie ń wykorzystania OZE w mieszkalnictwie, budynkach u żyteczno ści publicznej i przez przedsi ębiorstwa. Kierunki działa ń: • Kierunek działa ń 1.1 – dostosowanie sektora gospodarki wodnej do zmian klimatu • Kierunek działa ń 1.2 – adaptacja strefy przybrze żnej do zmian klimatu 12

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

• Kierunek działa ń 1.3 – dostosowanie sektora energetycznego do zmian klimatu • Kierunek działa ń 1.4 – ochrona r óż norodno ści biologicznej i gospodarka le śna w kontek ście zmian klimatu • Kierunek działa ń 2.1 – stworzenie lokalnych systemów monitorowania i ostrzegania przed zagro żeniami • Kierunek działa ń 2.2 – organizacyjne i techniczne dostosowanie działalno ści rolniczej i rybackiej do zmian klimatu • Kierunek działa ń 3.2 – zarzadzanie szlakami komunikacyjnymi w warunkach zmian klimatu • Kierunek działa ń 5.1 – promowanie innowacji na poziomie działa ń organizacyjnych i zarz ądczych sprzyjaj ących adaptacji do zmian klimatu • Kierunek działa ń 6.1 – zwi ększenie świadomo ści odno śnie do ryzyka zwi ązanych ze zjawiskami ekstremalnymi i metodami ograniczania ich wpływu Z komentarzem [SK1]: odsyłam do Planu Adaptacji dla • Kierunek działa ń 6.2 – ochrona grup szczególnie nara żonych przed skutkami niekorzystnych sektorów i obszarów wra żliwych na zmiany klimatu… str. 47. Nie mo żemy zmienia ć dokumentów, a jedynie cytowa ć. zjawisk klimatycznych Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 . Program ochrony środowiska dla powiatu grójeckiego jest spójny z nast ępuj ącymi osiami priorytetowymi POIi Ś: • Oś priorytetowa I Zmniejszenie emisyjno ści gospodarki • Oś priorytetowa II Ochrona środowiska, w tym adaptacja do zmian klimatu • Oś priorytetowa IV Infrastruktura drogowa dla miast • Oś priorytetowa VI Rozwój niskoemisyjnego transportu zbiorowego w miastach • Oś priorytetowa VII Poprawa bezpiecze ństwa energetycznego Głównie obszary problemowe: • Zła jako ść wód powierzchniowych • Niedostateczna jako ść wód podziemnych • Wpływ zanieczyszcze ń spoza terenu powiatu na stan czysto ści wód • Stan sieci wodoci ągowej w cz ęś ci wykonany z rur azbestowych • Lokalizacja terenów zagro żonych powodzi ą • Zwi ększenie kontroli w lasach prywatnych i pa ństwowych • Brak obszarów chronionych, nie licz ąc obszarów NATURA2000 • Niska świadomo ść ekologiczna mieszka ńców Kierunki działa ń: • Działanie 1.1 Wspieranie wytwarzania i dystrybucji energii pochodz ącej ze źródeł odnawialnych • Działanie 1.2 Promowanie efektywno ści energetycznej i korzystania z odnawialnych źródeł energii w przedsi ębiorstwach • Działanie 1.3 Wspieranie efektywno ści energetycznej w budynkach • Działanie 2.1 Adaptacja do zmian klimatu wraz z zabezpieczeniem i zwi ększeniem odporno ści na kl ęski żywiołowe, w szczególno ści katastrofy naturalne oraz monitoring środowiska • Działanie 2.2 Gospodarka odpadami komunalnymi • Działanie 2.3 Gospodarka wodno ściekowa w aglomeracjach • Działanie 2.4 Ochrona przyrody i edukacja ekologiczna • Działanie 2.5 Poprawa jako ści środowiska miejskiego • Działanie 4.1 Zwi ększenie dost ępno ści transportowej o środków miejskich le żą cych w sieci drogowej TEN-T i odci ąż enie miast od nadmiernego ruchu drogowego • Działanie 4.2 Zwi ększenie dost ępno ści transportowej o środków miejskich le żą cych poza sieci ą̨ drogow ą TEN-T i odci ąż enie miast od nadmiernego ruchu drogowego • Działanie 6.1 Rozwój publicznego transportu zbiorowego w miastach • Działanie 7.1 Rozwój inteligentnych systemów magazynowania, przesyłu i dystrybucji energii. Krajowy Plan Działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych. Plan okre śla krajowe cele dotycz ące udziału energii ze źródeł odnawialnych (OZE) w sektorach: transportowym, energii elektrycznej oraz ogrzewania i chłodzenia w 2020 r. z uwzgl ędnieniem wpływu innych środków polityki

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

efektywno ści energetycznej na ko ńcowe zu życie energii. Okre śla ponadto środki, które nale ży podj ąć dla osi ągni ęcia krajowych celów ogólnych w zakresie udziału OZE w wykorzystaniu energii finalnej. W „Krajowym planie” zawarto prognozy osi ągni ęcia w 2020 r. 15,5 proc. udziału OZE w zu życiu energii ko ńcowej brutto w sposób zrównowa żony, z uwzgl ędnieniem wielu czynników, takich jak: zasoby odnawialnych źródeł energii i surowców do wytwarzania paliw oraz stanu systemu elektroenergetycznego. Zało żono, że filarami zwi ększenia udziału energii ze źródeł odnawialnych będzie wi ększe wykorzystanie biomasy oraz energii elektrycznej z wiatru. Program wpisuje si ę w w/w Plan, przez zwi ększenie udziału OZE w energii ko ńcowej o minimum 15.5% do 2020 r. Krajowy Plan Działa ń dotycz ący efektywno ści energetycznej dla Polski 2014 został przygotowany w zwi ązku z obowi ązkiem przekazywania Komisji Europejskiej sprawozda ń z wdra żania dyrektywy 2012/27/UE w sprawie efektywno ści energetycznej, a tak że na podstawie obowi ązku nało żonego na ministra wła ściwego do spraw energii na podstawie art. 6 ust. 1 ustawy z 20 maja 2016 r. o efektywno ści energetycznej (Dz. U. z 2016 r., poz. 831 z pó źn. zm.). Dokument ten zawiera opis planowanych środków poprawy efektywno ści energetycznej okre ślaj ących działania maj ące na celu popraw ę efektywno ści energetycznej w poszczególnych sektorach gospodarki, niezb ędnych dla realizacji krajowego celu w zakresie oszcz ędnego gospodarowania energi ą na 2016 r., a tak że środków słu żą cych osi ągni ęciu ogólnego celu w zakresie efektywno ści energetycznej rozumianego, jako uzyskanie 20% oszcz ędno ści w zu życiu energii pierwotnej w Unii Europejskiej do 2020 r. Program ochrony środowiska wpisuje si ę w w/w Plan, przez zmniejszenie energii ko ńcowej o minimum 20% do 2020 r. Narodowy Program Rozwoju Gospodarki Niskoemisyjnej . Podstaw ą przygotowania NPRGN jest konieczno ść stworzenia ram dla budowy w dłu ższej perspektywie optymalnego modelu nowoczesnej materiało- i energooszcz ędnej gospodarki zorientowanej na innowacyjno ść i zdolnej do konkurencji na europejskim i globalnym rynku. Istot ą Programu jest pobudzenie zmian skutkuj ących transformacj ą polskiej gospodarki w kierunku niskoemisyjnym przy zachowaniu zasady zrównowa żonego rozwoju. Do Programu wł ączone zostały tylko te rozwi ązania, które prowadz ąc do obni żenia emisyjno ści, b ędą jednocze śnie wspiera ć rozwój gospodarczy i wzrost jako ści życia społecze ństwa. Celem głównym NPRGN jest rozwój gospodarki niskoemisyjnej przy zapewnieniu zrównowa żonego rozwoju kraju. W dokumencie wskazane s ą nast ępuj ące cele szczegółowe spójne z Program ochrony środowiska dla powiatu grójeckiego: • niskoemisyjne wytwarzanie energii; • poprawa efektywno ści gospodarowania surowcami i materiałami, w tym odpadami; • rozwój zrównowa żonej produkcji - obejmuj ący przemysł, budownictwo i rolnictwo; • transformacja niskoemisyjna w dystrybucji i mobilności; • promocja wzorców zrównowa żonej konsumpcji.

1.3.3. Dokumenty o charakterze programowym Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030. Zarz ąd Województwa Mazowieckiego podj ął Uchwały (Nr 1379/173/12, Nr 1380/173/12 ) w sprawie przyj ęcia projektu dokumentu zaktualizowanej Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030 r., oraz w sprawie przeprowadzenia konsultacji z mieszka ńcami projektu dokumentu zaktualizowanej Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030 r. W ramach celu strategicznego „Zapewnienie gospodarce regionu zdywersyfikowanego zaopatrzenia w energi ę przy zrównowa żonym gospodarowaniu zasobami środowiska” wyznaczono kierunki działa ń: • dywersyfikacja źródeł energii i jej efektywne wykorzystanie oraz poprawa infrastruktury przesyłowej, • wspieranie rozwoju przemysłu ekologicznego i ekoinnowacji, • zapewnienie trwałego i zrównowa żonego rozwoju i zachowanie wysokich walorów środowiska, • nowoczesna infrastruktura zaopatrzenia w energi ę z ró żnych źródeł, • produkcja energii ze źródeł odnawialnych (m.in.: energia wiatrowa, słoneczna, biomasa, wodna • i geotermalna), • modernizacja lokalnych sieci energetycznych, • przeciwdziałanie zagro żeniom naturalnym , 14

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

• inwestycje infrastrukturalne zwi ązane z uzdatnianiem wody i utylizacj ą odpadów, odnow ą terenów ska żonych, zmniejszeniem zanieczyszczenia. Strategia mówi o tym, co, jako społeczno ść regionalna, mo żemy i chcemy osi ągn ąć w perspektywie najbli ższych dziesi ęciu lat – wobec naszej obecnej pozycji rozwojowej oraz dzi ęki naszym oczekiwaniom i aspiracjom na przyszło ść . Strategia jest narz ędziem wspierania pozytywnych zmian w regionie oraz niwelowania barier pojawiaj ących si ę w otoczeniu. W dynamicznie zmieniaj ącej si ę rzeczywisto ści, strategia ma ambicj ę wspiera ć członków społeczno ści regionalnej w skutecznym odkrywaniu potencjałów i pełnym wykorzystywaniu szans na rozwój. Program ochrony środowiska województwa mazowieckiego na lata 2011-2014 z uwzgl ędnieniem perspektywy do 2018 r. 13 kwietnia 2012 r. Sejmik Województwa Mazowieckiego uchwalił "Program ochrony środowiska województwa mazowieckiego na lata 2011-2014 z uwzgl ędnieniem perspektywy do 2018 r.” (Uchwała Nr 104/12). Jest to trzeci program ochrony środowiska jaki powstał dla województwa mazowieckiego. Jego celem jest okre ślenie polityki ekologicznej dla województwa Mazowieckiego oraz realizacja polityki ekologicznej pa ństwa. W ramach obszarów priorytetowych wyszczególnione zostały ni żej wymienione cele średniookresowe, których wykonanie b ędzie mo żliwe za pomoc ą realizacji działa ń uj ętych w harmonogramie: • Obszar priorytetowy I - poprawa jako ści środowiska Cele średniookresowe do 2018 r. − Poprawa jako ści powietrza, w tym d ąż enie do osi ągni ęcia poziomu celu długoterminowego dla ozonu do 2020 r., − Poprawa jako ści wód, − Racjonalna gospodarka odpadami, − Ochrona powierzchni ziemi, − Ochrona przed hałasem i promieniowaniem elektromagnetycznym • Obszar priorytetowy II – racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych Cele średniookresowe do 2018 r. − Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi, − Efektywne wykorzystanie energii, − Racjonalne gospodarowanie zasobami geologicznymi • Obszar priorytetowy III – ochrona przyrody Cele średniookresowe do 2018 r. − Ochrona walorów przyrodniczych, − Zwi ększenie lesisto ści, − Ochrona lasów, ze szczególnym uwzgl ędnieniem ró żnorodno ści biologicznej • Obszar priorytetowy IV - poprawa bezpiecze ństwa ekologicznego Cele średniookresowe do 2018 r. − Przeciwdziałanie powa żnym awariom, − Zwi ększenie bezpiecze ństwa transportu substancji niebezpiecznych, − Ochrona przed powodzi ą i susz ą, − Ochrona przed osuwiskami, − Ochrona przeciwpo żarowa • Obszar priorytetowy V - edukacja ekologiczna społecze ństwa Cele średniookresowe do 2018 r. − Wzrost świadomo ści ekologicznej mieszka ńców Mazowsza, − Udział społecze ństwa w post ępowaniach na rzecz ochrony środowiska

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Obowi ązuj ące programy ochrony powietrza na terenie powiatu grójeckiego Program ochrony powietrza dla strefy mazowieckiej, w której został przekroczony poziom dopuszczalny pyłu zawieszonego PM10 i pyłu zawieszonego PM2,5 w powietrzu Uchwał ą Nr 164/13 z dnia 28 pa ździernika 2013 r. Sejmik Województwa Mazowieckiego okre ślił program ochrony powietrza dla strefy mazowieckiej, w której został przekroczony poziom dopuszczalny pyłu zawieszonego PM10 i pyłu zawieszonego PM2,5 w powietrzu. Uchwała opublikowana została w Dzienniku Urz ędowym Województwa Mazowieckiego z 2013 r. poz. 11273. Program obowi ązuje od dnia 19 listopada 2013 r. do dnia 31 grudnia 2024 r. Podstaw ą okre ślenia programu ochrony powietrza wraz z planem działa ń krótkoterminowych, dla strefy mazowieckiej, jest ocena jako ści powietrza za rok 2010, dokonana przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie, w strefie mazowieckiej, w ramach pa ństwowego monitoringu środowiska. Ocena wykazała przekroczenia poziomów dopuszczalnych pyłu zawieszonego PM10 i pyłu zawieszonego PM2,5 w powietrzu. Oceny za lata 2011 i 2012 potwierdzaj ą wyst ępowanie przekrocze ń. Działania krótkoterminowe zostały uwzgl ędnione przy opracowaniu rozdziału Harmonogram rzeczowo-finansowy. Program ochrony powietrza dla stref województwa mazowieckiego, w których został przekroczony poziom docelowy benzo(a)pirenu w powietrzu Uchwał ą Nr 184/13 z dnia 25 listopada 2013 r. Sejmik Województwa Mazowieckiego okre ślił program ochrony powietrza dla stref województwa mazowieckiego, w których został przekroczony poziom docelowy benzo(a)pirenu w powietrzu. Uchwała opublikowana została w Dzienniku Urz ędowym Województwa Mazowieckiego z 2013 r. poz. 13009. Program obowi ązuje od dnia 25 grudnia 2013 r. do dnia 31 grudnia 2024 r. Podstawą okre ślenia programu ochrony powietrza wraz z planem działa ń krótkoterminowych, dla stref województwa mazowieckiego, w których został przekroczony poziom docelowy benzo(a)pirenu w powietrzu s ą oceny jako ści powietrza za lata 2011 2012, dokonane przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie, w ramach pa ństwowego monitoringu środowiska. Oceny wykazały przekroczenia poziomu docelowego benzo(a)pirenu w powietrzu. Działania krótkoterminowe zostały uwzgl ędnione przy opracowaniu rozdziału Harmonogram rzeczowo-finansowy. Plan działa ń krótkoterminowych dla strefy mazowieckiej, w której istnieje ryzyko wyst ąpienia przekroczenia poziomu alarmowego i poziomu docelowego ozonu w powietrzu Uchwał ą Nr 119/15 z 23 listopada 2015 r. Sejmik Województwa Mazowieckiego okre ślił plan działa ń krótkoterminowych dla strefy mazowieckiej, w której istnieje ryzyko wyst ąpienia przekroczenia poziomu alarmowego i poziomu docelowego ozonu w powietrzu. Uchwała opublikowana została w Dzienniku Urz ędowym Województwa Mazowieckiego z dnia 17 grudnia 2015 r. poz. 11545. Program obowi ązuje od 1 stycznia 2016 r. Mazowiecki Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska przekazał Zarz ądowi Województwa Mazowieckiego informacj ę o ryzyku wyst ąpienia, w strefie mazowieckiej, przekroczenia poziomu alarmowego ozonu w powietrzu. W takim przypadku, zgodnie z art. 92 ustawy Prawo ochrony środowiska, zarz ąd województwa, w terminie 15 miesi ęcy od dnia otrzymania informacji o ryzyku przekroczenia, opracowuje i przedstawia do zaopiniowania wła ściwym wójtom, burmistrzom lub prezydentom miast i starostom projekt uchwały w sprawie planu działa ń krótkoterminowych, a sejmik województwa, w terminie 18 miesi ęcy od dnia otrzymania informacji, okre śla w drodze uchwały, plan działa ń krótkoterminowych, w którym ustala si ę działania maj ące na celu: zmniejszenie ryzyka wyst ąpienia przekrocze ń oraz ograniczenie skutków i czasu trwania zaistniałych przekrocze ń. Działania krótkoterminowe zostały uwzgl ędnione przy opracowaniu rozdziału Harmonogram rzeczowo-finansowy.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Program ochrony środowiska przed hałasem dla dróg wojewódzkich na terenie województwa mazowieckiego 1 Dokument ma na celu zapewnienie jak najlepszego stanu akustycznego środowiska, poprzez utrzymanie poziomu hałasu poni żej lub na poziomie warto ści dopuszczalnej. Natomiast na obszarach gdzie normy nie s ą dotrzymane nale ży d ąż yć do zmniejszenia hałasu do co najmniej dopuszczalnego. Cele, kierunki działa ń oraz zadania zawarte w Programie z zakresu zagro żenia hałasem wpisuj ą si ę w cel ww. dokumentu. Program ochrony środowiska przed hałasem dla terenów poza aglomeracjami o których mowa w art. 179 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska tj. obszarów linii kolejowych na terenie województwa mazowieckiego, na których został przekroczony długookresowy poziom d źwi ęku a we wszystkich dobach roku i porach nocy w roku2 Głównym celem opracowania jest poprawa i zapewnienie jak najlepszego stanu akustycznego środowiska na terenach zagro żonych ponadnormatywnym hałasem. Wszystkie zaproponowane w dokumencie zadania maj ą na celu ograniczenie ponadnormatywnego hałasu do poziomów nieprzekraczaj ących warto ści dopuszczalnych. Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020 RPO WM 2014-2020 stanowi narzędzie realizacji polityki rozwoju prowadzonej przez Samorz ąd Województwa Mazowieckiego. Jego głównym celem jest inteligentny, zrównowa żony rozwój zwi ększaj ący spójno ść społeczn ą i terytorialn ą przy wykorzystaniu potencjału mazowieckiego rynku pracy. Cele RPO WM 2014-2020 wpisuj ące si ę w Program s ą nast ępuj ące: OŚ PRIORYTETOWA IV Przej ście na gospodark ę niskoemisyjn ą CT 4 Wspieranie przej ścia na gospodark ę niskoemisyjn ą we wszystkich sektorach. o Priorytet inwestycyjny: 4a Wspieranie wytwarzania i dystrybucji energii pochodz ącej ze źródeł odnawialnych, • Cel szczegółowy: Zwi ększenie udziału odnawialnych źródeł energii w ogólnej produkcji energii. o Priorytet inwestycyjny: 4c Wspieranie efektywno ści energetycznej, inteligentnego zarz ądzania energi ą i wykorzystywania odnawialnych źródeł energii w budynkach publicznych i w sektorze mieszkaniowym, • Cel szczegółowy: Zwi ększona efektywno ść energetyczna w sektorze publicznym i mieszkaniowym. o Priorytet inwestycyjny 4e Promowanie strategii niskoemisyjnych dla wszystkich rodzajów terytoriów, w szczególno ści dla obszarów miejskich, w tym wspieranie zrównowa żonej multimodalnej mobilno ści miejskiej i działa ń adaptacyjnych maj ących oddziaływanie łagodz ące na zmiany klimatu, • Cel szczegółowy: Lepsza jako ść powietrza. OŚ PRIORYTETOWA V Gospodarka przyjazna środowisku CT 5 Promowanie dostosowania do zmiany klimatu, zapobiegania ryzyku i zarz ądzania ryzykiem. o Priorytet inwestycyjny 5b Wspieranie inwestycji ukierunkowanych na konkretne rodzaje zagro żeń, przy jednoczesnym zwi ększeniu odporno ści na kl ęski i katastrofy i rozwijaniu systemów zarz ądzania kl ęskami i katastrofami, • Cel szczegółowy Efektywniejsze zapobieganie katastrofom naturalnym, w tym powodziom i minimalizowanie ich skutków.

1 źródło: Uchwała Nr 223/14 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 3 listopada 2014 r. 2 źródło: Uchwała Nr 224/14 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 3 listopada 2014 r. 17

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

CT 6 Zachowanie i ochrona środowiska naturalnego oraz wspieranie efektywnego gospodarowania zasobami. o Priorytet inwestycyjny 6a Inwestowanie w sektor gospodarki odpadami celem wypełnienia zobowi ąza ń okre ślonych w dorobku prawnym Unii w zakresie środowiska oraz zaspokojenia wykraczaj ących poza te zobowi ązania potrzeb inwestycyjnych okre ślonych przez pa ństwa członkowskie, • Cel szczegółowy Zwi ększony udział odpadów zebranych selektywnie w ogólnej masie odpadów na Mazowszu. o Priorytet inwestycyjny 6c Zachowanie, ochrona, promowanie i rozwój dziedzictwa naturalnego i kulturowego, • Cel szczegółowy Zwi ększona dost ępno ść oraz rozwój zasobów kulturowych regionu. o Priorytet inwestycyjny 6d Ochrona i przywrócenie różnorodno ści biologicznej, ochrona i rekultywacja gleby oraz wspieranie usług ekosystemowych, tak że poprzez program „Natura 2000” i zielon ą infrastruktur ę. • Cel szczegółowy Wzmocniona ochrona bioró żnorodno ści w regionie. OŚ PRIORYTETOWA VII Rozwój regionalnego systemu transportowego CT 7 Promowanie zrównowa żonego transportu i usuwanie niedoborów przepustowo ści w działaniu najwa żniejszej infrastruktury sieciowej o Priorytet Inwestycyjny 7d Rozwój i rehabilitacja kompleksowych, wysokiej jako ści i interoperacyjnych systemów transportu kolejowego oraz propagowanie działa ń słu żą cych zmniejszaniu hałasu, • Cel szczegółowy Zwi ększenie udziału transportu szynowego w przewozie osób oraz poprawa jako ści świadczonych usług w regionalnym transporcie kolejowym. Wojewódzki Plan Gospodarki Odpadami dla województwa mazowieckiego na lata 2016-2021 z uwzgl ędnieniem lat 2022-2027 (PROJEKT) Głównym celem projektu jest realizacja Strategii Bezpiecze ństwo Energetyczne i Środowisko oraz wdro żenie hierarchii post ępowania z odpadami. Przygotowanie WPGO 2016 ma równie ż na celu utworzenie w województwie zintegrowanej sieci instalacji gospodarowania odpadami, spełniaj ących wymagania ochrony środowiska. Na podstawie prognozowanej ilo ści wytwarzanych odpadów oraz problemów zdefiniowanych w niniejszym dokumencie wyznaczone zostały cele, które maj ą za zadanie ich rozwi ązanie oraz stworzenie zintegrowanego systemu gospodarki odpadami. Do głównych celów nale ży: • utrzymanie tendencji oddzielania ilo ści wytwarzanych odpadów od wzrostu gospodarczego, • znaczne zwi ększenie odzysku energii z odpadów komunalnych w sposób bezpieczny dla środowiska, • zamkni ęcie wszystkich składowisk, które nie spełniaj ą standardów UE i ich rekultywacja, • eliminacja kierowania na składowiska zu żytego sprz ętu elektrycznego i elektronicznego oraz zu żytych baterii i akumulatorów, • pełne zorganizowanie systemu zbierania wraków samochodów i demonta ż pojazdów wycofanych z eksploatacji, • zorganizowanie systemu preselekcji, sortowania i odzysku odpadów komunalnych, aby na składowiska nie trafiało ich wi ęcej ni ż 50% w stosunku do odpadów wytworzonych w gospodarstwach domowych,

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

• zwi ększenie udziału odzysku, w szczególno ści recyklingu w odniesieniu do szkła, metali, tworzyw sztucznych oraz papieru i tektury, jak równie ż odzysku energii z odpadów zgodnego z wymogami ochrony środowiska, • zmniejszenie ilo ści odpadów kierowanych na składowiska odpadów oraz wyeliminowanie praktyki nielegalnego składowania odpadów. Dla przyj ętych celów zdefiniowane zostały równie ż działania maj ące za zadanie wspomaganie ich realizacji. Zało żenia ww. dokumentu zostały uj ęte w Programie w celu Gospodarowanie odpadami zgodnie z hierarchi ą sposobów post ępowania z odpadami, uwzgl ędniaj ąc zrównowa żony rozwój województwa mazowieckiego oraz w kierunkach działa ń i zadaniach w obszarze gospodarki odpadami. Program zwi ększania lesisto ści dla Województwa Mazowieckiego do roku 2020 3 Zasadniczym celem Programu zwi ększania lesisto ści dla Województwa Mazowieckiego do roku 2020 jest wskazanie rejonów, gdzie rekomendowane jest zwi ększanie powierzchni zalesionych i zadrzewionych oraz okre ślenie zasad prowadzania zalesie ń. Konstruuj ąc dokument oparto si ę na zało żeniu, że wybór obszarów rekomendowanych do zwi ększania powierzchni gruntów zalesionych i zadrzewionych powinien dokonywa ć si ę na podstawie wieloaspektowej analizy potrzeb w tym zakresie. Analizuj ąc uwarunkowania dla całego województwa rozwa żano, zatem odr ębnie ka żdy z 17 powodów (celów, funkcji) zwi ększania lesisto ści obszarów. Do celów tych nale żą : 1. Zwi ększanie udziału gruntów zalesionych w gminach o bardzo niskim udziale lasów. 2. Zwi ększenie lesisto ści cennych przyrodniczo i krajobrazowo obszarów chronionych. 3. Ochrona i poprawa struktury przyrodniczo-krajobrazowej poprzez tworzenie sieci le śnych powi ąza ń przyrodniczych, w ramach korytarzy ekologicznych łącz ących Europejsk ą Sie ć Ekologiczn ą Natura 2000. 4. Ochrona i poprawa struktury przyrodniczo-krajobrazowej poprzez tworzenie sieci le śnych powi ąza ń przyrodniczych, w ramach koncepcji sieci ECONET-PL. 5. Ograniczanie erozji wodnej. 6. Ochrona stref wododziałowych (poprawa retencji gruntowej, wzmo żenie opadu w strefach wododziałowych). 7. Wzmo żenie opadów i retencji we wn ętrzach wysoczyzn. 8. Wzmo żenie opadów na terenach o najni ższych opadach w Polsce. 9. Poprawa warunków klimatycznych miast. 10. Poprawa warunków aerosanitarnych na obszarach o podwy ższonych poziomach imisji zanieczyszcze ń. 11. Poprawa retencji gruntowej i glebowej. 12. Przeciwdziałanie eutrofizacji wód. 13. Ochrona zasobów wód podziemnych. 14. Ograniczenie dyspersji zanieczyszcze ń i hałasu wzdłu ż dróg i linii kolejowych, ochrona dróg przed zawiewaniem śniegu, spowolnienie topnienia śniegu. 15. Poprawa opłacalno ści ekonomicznej zagospodarowania gruntów 16. Ochrona jezior przez popraw ę warunków zasilania wód gruntowych i ograniczenie dopływu zanieczyszcze ń. 17. Ochrona źródlisk przez popraw ę warunków ich zasilania. Niezale żnie rozwa żano 6 powodów (celów), dla których niektóre fragmenty województwa mazowieckiego powinny zosta ć wył ączone z programowania zalesie ń. Do celów tych nale żą : 1. Ochrona cennych zbiorowisk niele śnych. 2. Ochrona torfowisk. 3. Ochrona gruntów wysokiej jako ści produkcyjnej. 4. Ochrona przeciwpowodziowa. 5. Ochrona krajobrazów kulturowych.

3 źródło: Uchwała Nr 18/07 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 19 lutego 2007 r. 19

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

6. Ochrona obszarów o wysokich walorach widokowych. Aspekty środowiskowe i uwarunkowania wynikaj ące z wy żej wymienionych dokumentów, głównie maj ące swoje odniesienie przy wykonywaniu zada ń na poziomie województwa, znalazły odzwierciedlenie przy formułowaniu celów, kierunków działa ń i zada ń niniejszego Programu. Rozwój energetyki opartej na źródłach odnawialnych w województwie mazowieckim − stan i wyzwania 4 Opracowanie wskazuje na wyzwania jakie stawia przed pa ństwami UE zaostrzenie polityki klimatyczno-energetycznej w kontek ście energetyki odnawialnej, czyli zwi ększenie udziału energii ze źródeł odnawialnych do 27% w ogólnym bilansie zu życia energii. Jako główny kierunek rozwoju sektora OZE w województwie mazowieckim wskazano energetyk ę opart ą na wykorzystaniu wiatru oraz współspalanie biomasy w du żych elektrowniach systemowych oraz elektrociepłowniach warszawskich. Przewiduje si ę równie ż zwi ększenie produkcji energii odnawialnej z biogazu oraz produkowanej w mikroinstalacjach prosumenckich. Odzwierciedleniem ww. zało żeń s ą dwa główne zadania zawarte w Programie: • OP.2.1. Produkcja energii prosumenckiej z odnawialnych źródeł energii w sektorze publicznym i mieszkaniowym; • OP.2.2. Wytwarzanie i dystrybucja energii elektrycznej i cieplnej pochodz ącej ze wszystkich źródeł odnawialnych; które b ędą realizowały kierunek interwencji OP. 2.Wzrost znaczenia rozproszonych, odnawialnych źródeł energii.

4 źródło: seria MAZOWSZE. Analizy i Studia nr 3(44)/2015, Warszawa, kwiecie ń 2015 20

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

2. Ocena stanu środowiska 2.1. Ogólna charakterystyka powiatu Powiat grójecki poło żony jest w południowej cz ęś ci województwa mazowieckiego. Jego zachodnia granica stanowi jednocze śnie granic ę z województwem łódzkim.

Rysunek 1 Lokalizacja powiatu grójeckiego na tle województwa mazowieckiego Źródło: pl.wikipedia.org

Powiat grójecki graniczy z 8 powiatami województwa mazowieckiego: przysuskim, białobrzeskim, kozienickim, garwoli ńskim, otwockim, piaseczy ńskim, grodziskim, żyrardowskim i z 3 powiatami województwa łódzkiego: tomaszowskim, rawskim, opoczy ńskim. Powiat grójecki tworzy 10 gmin: 4 gminy miejsko-wiejskie (Grójec, Warka, Nowe Miasto nad Pilic ą, Mogielnica) i 6 gmin wiejskich (Belsk Du ży, Bł ędów, Chynów, Goszczyn, Jasieniec, Pniewy). Powiat grójecki ma równie ż korzystne poło żenie komunikacyjne. Le ży na skrzy żowaniu drogi krajowej nr 7 (pokrywaj ącej si ę z transeuropejsk ą tras ą E77) i drogi krajowej nr 50. Wschodni kraniec powiatu przecina tak że droga krajowa 79. Przez wschodni ą cz ęść terenu powiatu przebiega wa żna krajowa linia kolejowa: Centralna Magistrala Kolejowa (Gdynia-Kraków). Lokalizacja Grójca przy drodze krajowej Warszawa-Kraków, a w głównej mierze s ąsiedztwo Warszawy sprawia, że powiat grójecki jest miejscem rozwoju tak że innych sektorów działalno ści gospodarczej. Pod wzgl ędem liczby podmiotów gospodarczych powiat grójecki znajduje si ę na 10 miejscu w śród 37 powiatów ziemskich na terenie województwa. Wi ększ ą liczb ę podmiotów maj ą przede wszystkim powiaty poło żone w bezpo średnim zasi ęgu aglomeracji warszawskiej, w których granicach znajduj ą si ę du że miasta satelitarne Warszawy. Powiat grójecki jest równie ż atrakcyjny pod wzgl ędem turystycznym. Obszar atrakcyjno ści turystycznej to przede wszystkim dolina Pilicy wzdłuż południowej granicy powiatu oraz rezerwaty przyrody w centralnej cz ęś ci powiatu w gminach: Belsk Du ży, Pniewy, Grójec, Mogielnica. W krajobrazie powiatu dominuj ą bezjeziorne, zdenudowane równiny zbudowane z glin morenowych i piasków urozmaicone żwirowymi osta ńcami moren i kemów starszych zlodowace ń. W morfologii zaznaczaj ą si ę ponadto rozległe, kotlinowe obni żenia oraz tarasy dolin rzecznych Wisły i Pilicy, z 21

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

licznymi zespołami wydm. Wysoko ści bezwzgl ędne w granicach powiatu tylko lokalnie przekraczaj ą 200 m n.p.m. Lokalne cieki powierzchniowe (Jeziorka, Kraska, Czarna, Mogielanka, Dylewka, Żelazna, Rokitna) odprowadzaj ą wody w kierunku północno-wschodnim do Wisły, b ądź południowo-wschodnim do Pilicy. Powiat obejmuje swoim zasi ęgiem obszar o ł ącznej powierzchni 1268 km 2, co stanowi ok. 3,6% całkowitej powierzchni województwa mazowieckiego. Powierzchni ę zajmowan ą przez poszczególne gminy przedstawia tabela poni żej.

Tabela 1 Powierzchnia i udział procentowy w cało ści powierzchni powiatu grójeckiego Udział procentowy w cało ści L.p. Wyszczególnienie Powierzchnia w km 2 powierzchni powiatu Powiat grójecki 1268 100% 1 Belsk Du ży 108 9% 2 Bł ędów 134 11% 3 Chynów 135 11% 4 Goszczyn 58 5% 5 Grójec 121 10% 6 Jasieniec 108 9% 7 Mogielnica 141 11% 8 Nowe Miasto nad Pilic ą 159 13% 9 Pniewy 102 8% 10 Warka 202 16% Źródło: opracowanie własne na podstawie: www.stat.gov.pl, 2016

Podstawow ą dziedzin ą gospodarki w powiecie jest rolnictwo, przy czym głównym kierunkiem produkcji rolnej jest sadownictwo. Sady stanowi ą około 33% u żytków rolnych na terenie powiatu. Średnia produkcja jabłek w ostatnich latach stanowi około 30% produkcji krajowej. Produkcj ą jabłek zajmuje si ę ok. 7 500 gospodarstw przy średniej powierzchni gospodarstwa około 7,0 ha (w tym powierzchnia sadu 4,2 ha). Na powierzchni 1268 km 2 zajmowanej przez powiat grójecki mieszka 98 649 osób według miejsca zamieszkania stan na koniec 2015 r., co wskazuje, iż zaludnienie na 1 km 2 wynosi 78 osób. Według danych statystycznych liczba ludno ści na terenie powiatu grójeckiego w latach 2012-2015 wzrosła skokowo o około 140 mieszka ńców.

2.2. Ochrona klimatu i jako ści powietrza 2.2.1. Efekty realizacji dotychczasowego PO Ś Cel długoterminowy do 2020 roku zapisany w dotychczasowym Programie Ochrony środowiska SPEŁNIENIE NORM JAKO ŚCI POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO POPRZEZ SUKCESYWN Ą REDUKCJ Ę EMISJI ZANIECZYSZCZE Ń DO POWIETRZA Efekt ze wska źnikiem w latach Cel krótkoterminowe do 2016 roku Podj ęte działania 2013-2015 Na terenie powiatu grójeckiego przeprowadzono prace termomodernizacyjne na 4 powiatowych obiektach użyteczno ści publicznej, tj: Centrum Edukacyjno–Muzealnym w Warce w ramach 4 obiekty powiatowe poddane Termomodernizacja gminnych i termomodernizacji powiatowych obiektów u żyteczno ści zadania pt. „Rewitalizacja Zespołu Pałacowo-Parkowego w publicznej Warce„ realizowanego w ramach Regionalnego Programu 29 obiektów gminnych poddanych Operacyjnego Województwa Mazowieckiego. Budowa termomodernizacji centrum edukacyjno – muzealnego przy Muzeum im. Kazimierza Pułaskiego w Warce, w tym instalacja pomp ciepła wspomaganych poprzez system kolektorów solarnych.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Cel długoterminowy do 2020 roku zapisany w dotychczasowym Programie Ochrony środowiska SPEŁNIENIE NORM JAKO ŚCI POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO POPRZEZ SUKCESYWN Ą REDUKCJ Ę EMISJI ZANIECZYSZCZE Ń DO POWIETRZA Efekt ze wska źnikiem w latach Cel krótkoterminowe do 2016 roku Podj ęte działania 2013-2015 Specjalny O środek Szkolno-Wychowawczego im. Matki Wincenty Jadwigi Jaroszewskiej w Jurkach (wymiana dachu, okien, docieplenie budynku), Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Nowym Mie ście Nad Pilic ą (modernizacje obiektów na terenie szpitala), Dom Pomocy Społecznej w Lesznowoli (wymiana okien, wymiana źródeł na bardziej energooszcz ędne) W przypadku gminnych obiektów u żyteczno ści publicznej prace termomodernizacyjne przeprowadzono na 19 -stu z nich, w tym: gmina Grójec (5), Mogielnica (1), Nowe Miasto nad Pilic ą (6), Warka (4), Bł ędów (1), Pniewy (2). Były to takie obiekty jak: świetlice, szkoły, urz ędy, budynki OSP. Wi ększo ść gmin powiatu opracowała „Zało żenia …” w 2012 Wykonanie aktualizacji „Zało żeń do r. Z gmin powiatu grójeckiego które opracowały Założenia planu zaopatrzenia w ciepło, do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa 2 opracowania energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe w latach 2013-2015, mo żna wymieni ć: gazowe” gmina Belsk Du ży uchwalony w 2013 r., gmina Warka uchwalony w 2014 r., 1 dodatkowy odbiorca Firma Celsium Sp. z o.o. zarz ądza jedyna sieci ą lokaln ą Tworzenie lokalnych sieci dostarczaj ącą ciepło do budynków na terenie Grójca. W 42 w ęzły cieplne poddane ciepłowniczych i podł ączanie do latach 2013-2015 do sieci został podłączony 1 odbiorca, modernizacji nich budynków z indywidualnymi ponadto Spółdzielnia Mieszkaniowa i Gmina Grójec Zu życie ciepła sieciowego: paleniskami domowymi przekazała firmie 42 w ęzły cieplne wymagaj ące 85 898,6 GJ w 2014 r., natychmiastowej naprawy. 80 370,4 GJ w 2015r. Powiatowe Centrum Medyczne w Grójcu zainstalował 2 pompy ciepła w 2014 r. Liceum Ogólnokształc ące im. Piotra Skargi w Grójcu Promocja i wykorzystanie przeprowadziło wymian ę o świetlenia na energooszcz ędne w 3 instalacje energooszcz ędne ekologicznych no śników energii remontowanych pracowniach. Poradnia Psychologiczno Pedagogiczna w Warce przeprowadziła wymian ę źródeł światła na bardziej oszcz ędne. W latach 2013-2015 PSG Sp. z o.o. Oddział w Radomiu 93,332 km wybudowanej i wybudował i zmodernizował 93,332 km sieci gazowej na zmodernizowanej sieci Budowa i modernizacja sieci terenie powiatu grójeckiego gazowniczej gazowej oraz energetycznej na terenie powiatu PGE Dystrybucja S.A. Oddział w Skar żysko Kamiennej w 105 km wybudowanej i latach 2013-2015 wybudował i zmodernizował ok. 105 km zmodernizowanej sieci sieci energetycznej na terenie powiatu. energetycznej Drogi gminne W latach 2013-2015 gminy powiatu grójeckiego przeprowadziły inwestycje drogowe na 139 odcinka dróg. Zakres inwestycji obejmował nawierzchni ę dróg, chodniki, sygnalizacj ę świetln ą. Drogi powiatowe W latach 2013-2015 Powiatowy Zarz ąd Dróg w Grójcu przeprowadził inwestycje drogowe na odcinkach o ł ącznej 139 odcinków dróg gminnych długo ści 26,213 km. zmodernizowanych Rozwój systemu dróg w kierunku 26,213 km dróg powiatowych ograniczenia jego uci ąż liwo ści dla Drogi wojewódzkie zmodernizowanych ludzi i środowiska Mazowiecki Zarz ąd Dróg Wojewódzkich w latach 2013-2015 przeprowadził inwestycje drogowe na odcinkach o ł ącznej 52,584 km dróg wojewódzkich długo ści 52,584 km, w tym droga nr 725, 728, 730, 707, 731. zmodernizowanych Drogi krajowe Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w Warszawie w ramach bie żą cego utrzymania dróg krajowych na terenie powiatu grójeckiego remonty cz ąstkowe nawierzchni asfaltowych, remonty chodników, wycinka drzew i krzewów, remonty w ramach bie żą cego utrzymania mostów.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

2.2.2. Ocena stanu aktualnego 2.2.2.1. Klimat na obszarze powiatu Klimat w rejonie powiatu nale ży do grupy umiarkowanie ciepłych i kształtowany jest przez ścieraj ące si ę masy suchego powietrza kontynentalnego i wilgotnego powietrza atlantyckiego. Efektem tego jest zmienno ść stanów pogody w ci ągu roku i w okresach wieloletnich. Poza warunkami ogólnocyrkulacyjnymi klimat kształtowany jest przez czynniki lokalne takie jak: ukształtowanie powierzchni, wysoko ść bezwzgl ędna, pokrycie terenu, stopie ń zurbanizowania itp.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Rysunek 2 Średnia roczna temperatura powietrza w roku 2015 dla obszaru województwa mazowieckiego Źródło: Roczna Ocena Jako ści Powietrza w województwie mazowieckim. Raport za rok 2015

Średnia roczna temperatura powietrza w rejonie powiatu grójeckiego wynosi ok. 7,5 °C. Najzimniejszym miesi ącem jest luty, którego średnia temperatura wynosi ok. -3,4 °C. Najcieplejszym natomiast lipiec ze średni ą temperatur ą 18,2 °C. Liczba dni gor ących, z temperatur ą >25 °C wynosi 35-40. Ok. 40 razy w roku wyst ępuj ą równie ż dni z przymrozkami, tj. z temperatur ą <0 °C.

Rysunek 3 Przestrzenny rozkład sum opadów na obszarze woj. mazowieckiego Źródło: Roczna Ocena Jako ści Powietrza w województwie mazowieckim. Raport za rok 2015

Średnia roczna suma opadów atmosferycznych z wielolecia w rejonie powiatu jest ni ższa od średniej dla Polski - 600 mm i nie przekracza zazwyczaj 550 mm, za wyj ątkiem terenów na zachód od Mogielanki oraz na wschód od Czarnej. Średnie sumy opadów w półroczu zimowym wynosz ą > 65 mm, w półroczu letnim natomiast ok. 350 mm. Najwy ższe opady w rejonie powiatu notowane s ą w lecie, w czerwcu i stanowi ą 26 % sumy rocznej. Najni ższe opady wyst ępuj ą w grudniu i styczniu - ok. 9 %.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Wiatr jest czynnikiem wpływaj ącym na rozprzestrzenianie si ę zanieczyszcze ń w dolnych warstwach atmosfery. Pr ędko ść wiatru wpływa na tempo rozprzestrzeniania, natomiast kierunek wiatru decyduje o trasie ich transportu. Mapa poni żej przedstawia średnie pr ędko ści wiatru w roku 2014 dla obszaru województwa mazowieckiego na wysoko ści 10 m. Na wi ększo ści obszaru średnia pr ędko ść wiatru zmienia si ę nieznacznie i przyjmuje warto ści w zakresie od 3,8 do 4,0 m/s.

Rysunek 4 Rozkład pr ędko ści wiatru na obszarze województwa mazowieckiego Źródło: Roczna Ocena Jako ści Powietrza w województwie mazowieckim. Raport za rok 2015

Dominuj ącym kierunkiem wiatru oraz ró że wiatrów wykazuj ą przewag ę wiatrów z sektora wschodniego, kierunki – SSE, SE i E. Natomiast średnia pr ędko ść wiatru w 2014 roku wyniosła 1,5- 10,4 m/s.

2.2.2.2. Jako ść powietrza na obszarze powiatu Ochrona powietrza polega na zapewnieniu jak najlepszej jego jako ści, w szczególno ści przez: • utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poni żej dopuszczalnych dla nich poziomów lub co najmniej na tych poziomach; • zmniejszanie poziomów substancji w powietrzu co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie s ą one dotrzymane; • zmniejszanie i utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poni żej poziomów docelowych albo poziomów celów długoterminowych lub co najmniej na tych poziomach. Na stan powietrza w powiecie grójeckim maj ą wpływ nast ępuj ące czynniki: • emisja zorganizowana pochodz ąca ze źródeł punktowych i powierzchniowych oraz niska emisja, • emisja ze środków transportu i komunikacji, • emisja niezorganizowana. Zazwyczaj głównym źródłem zanieczyszcze ń powietrza jest emisja substancji toksycznych pochodz ących z procesów spalania paliw stałych, ciekłych i gazowych w celach energetycznych i technologicznych. W kolejnych podrozdziałach opisano systemy energetyczne znajduj ące si ę na terenie powiatu i okre ślono ich wpływ na stan powietrza atmosferycznego. Podstawow ą mas ę zanieczyszcze ń odprowadzanych do atmosfery stanowi dwutlenek w ęgla. Jednak najbardziej uci ąż liwe składniki spalin to przede wszystkim dwutlenek siarki, tlenki azotu, tlenek w ęgla i pył. W mniejszych ilo ściach emitowane s ą równie ż chlorowodór, ró żnego rodzaju w ęglowodory aromatyczne i alifatyczne. 26

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Wraz z pyłem emitowane s ą równie ż metale ci ęż kie, pierwiastki promieniotwórcze i wielopier ścieniowe w ęglowodory aromatyczne, a w śród nich benzoalfapiren, uznawany za jedn ą z bardziej znacz ących substancji kancerogennych. W pyle zawieszonym ze wzgl ędu na zdolno ść wnikania do układu oddechowego, wyró żnia si ę frakcje o ziarnach: powy żej 10 mikrometrów i pył drobny poni żej 10 mikrometrów (PM10). Ta druga frakcja jest szczególnie niebezpieczna dla człowieka, gdy ż jej cz ąstki s ą ju ż zbyt małe, by mogły zosta ć zatrzymane w naturalnym procesie filtracji oddechowej. Przy spalaniu odpadów z produkcji tworzyw sztucznych opartych na polichlorku winylu do atmosfery mog ą dostawa ć si ę substancje chlorowcopochodne, a w śród nich dioksyny i furany. O wyst ąpieniu zanieczyszcze ń powietrza decyduje ich emisja do atmosfery, natomiast o poziomie zanieczyszcze ń powietrza w znacznym stopniu decyduj ą wyst ępuj ące warunki meteorologiczne. Przy stałej emisji, zmiany st ęż eń zanieczyszcze ń s ą głównie efektem przemieszczania, transformacji i usuwania ich z atmosfery. St ęż enie zanieczyszcze ń zale ży równie ż od pory roku. I tak: • sezon zimowy, charakteryzuje si ę zwi ększonym zanieczyszczeniem atmosfery, głównie przez nisk ą emisj ę, • sezon letni, charakteryzuje si ę zwi ększonym zanieczyszczeniem atmosfery przez ska żenia wtórne powstałe w reakcjach fotochemicznych. Ocen ę stanu powietrza atmosferycznego przeprowadzono w oparciu o dane z 2015 roku pochodz ące z opracowania Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Warszawie pt.: „Roczna Ocena Jako ści Powietrza w województwie mazowieckim. Raport za rok 2015”. Ocena przeprowadzona jest w czterech wyodr ębnionych strefach na terenie województwa mazowieckiego. Klasyfikacja stref wykonywana jest co roku na podstawie oceny poziomu substancji w powietrzu, a jej wynikiem jest okre ślenie jednej klasy strefy ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia i jednej klasy ze wzgl ędu na ochron ę ro ślin. Klasyfikacji stref dokonuje si ę dla ka żdego zanieczyszczenia oddzielnie, na podstawie najwy ższych st ęż eń na obszarze ka żdej strefy, nast ępnie okre śla si ę klas ę wynikow ą dla danej strefy. Zaliczenie strefy do okre ślonej klasy wi ąż e si ę z konieczno ści ą podj ęcia konkretnych działa ń na rzecz poprawy jako ści powietrza lub utrzymania jego jako ści na niezmienionym poziomie. W tabelach poni żej przedstawiono w skrócie zasady zaliczenia strefy do okre ślonej klasy (A, B, C), które zale ży od st ęż eń zanieczyszcze ń wyst ępuj ących na ich obszarze i wi ąż e si ę z okre ślonymi wymaganiami, co do działa ń na rzecz poprawy jako ści powietrza. Podstaw ę zaliczenia strefy do okre ślonej klasy stanowi ą wyniki oceny uzyskane na obszarach o najwy ższych poziomach st ęż eń danego zanieczyszczenia w strefie.

Tabela 2 Klasy stref i wymagane działania w zale żno ści od poziomów st ęż eń zanieczyszczenia, uzyskanych w rocznej ocenie jako ści powietrza, dla przypadków, gdy dla zanieczyszczenia jest okre ślony poziom dopuszczalny i nie jest okre ślony margines tolerancji lub osi ągn ął on warto ść zerow ą (SO2, NO2, CO, C6H6, pył PM10, pył PM2.5, Pb w pyle PM10 – ochrona zdrowia ludzi; SO2, NOx – ochrona ro ślin)

Klasa strefy Poziom st ęż eń zanieczyszcze ń Wymagane działania

utrzymanie st ęż eń zanieczyszczenia poni żej nie przekraczaj ący poziomu poziomu dopuszczalnego oraz d ąż enie do A dopuszczalnego* utrzymania najlepszej jako ści powietrza zgodnej ze zrównowa żonym rozwojem

− okre ślenie obszarów przekrocze ń poziomów dopuszczalnych C powy żej poziomu dopuszczalnego* − opracowanie lub aktualizacja programu ochrony powietrza POP w celu osi ągni ęcia odpowiednich poziomów dopuszczalnych substancji w powietrzu

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Klasa strefy Poziom st ęż eń zanieczyszcze ń Wymagane działania

− kontrolowanie st ęż eń zanieczyszczenia na obszarach przekrocze ń i prowadzenie dzia-ła ń maj ących na celu obni żenie st ęż eń przynajmniej do poziomów dopuszczalnych

* z uwzgl ędnieniem dozwolonych cz ęsto ści przekrocze ń okre ślonych w RM Ś w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu Źródło: Roczna Ocena Jako ści Powietrza w województwie mazowieckim. Raport za rok 2015

Tabela 3 Klasy stref i oczekiwane działania w zale żno ści od poziomów st ęż eń zanieczyszczenia, uzyskanych w rocznej ocenie jako ści powietrza, dla przypadków gdy dla zanieczyszczenia jest okre ślony poziom docelowy (O3 – ochrona zdrowia ludzi, ochrona ro ślin; As, Cd, Ni, BaP w pyle PM10 – ochrona zdrowia ludzi)

Klasa strefy Poziom st ęż eń zanieczyszcze ń Wymagane działania

A nie przekraczaj ący poziomu docelowego* brak

− dąż enie do osi ągni ęcia poziomu docelowego substancji w okre ślonym czasie za po-moc ą ekonomicznie uzasadnionych działa ń technicznych i C powy żej poziomu docelowego* technologicznych − opracowanie lub aktualizacja programu ochrony powietrza, w celu osi ągni ęcia odpowiednich poziomów docelowych w powietrzu

Tabela 4 Klasy stref i wymagane działania w zale żno ści od poziomów st ęż eń ozonu z uwzgl ędnieniem poziomu celu długoterminowego

Klasa strefy Poziom st ęż eń zanieczyszcze ń Wymagane działania

nie przekraczaj ący poziomu celu D1 brak długoterminowego

− dąż enie do osi ągni ęcia poziomu celu D2 powy żej poziomu celu długoterminowego długoterminowego do roku 2020

Źródło: Roczna Ocena Jako ści Powietrza w województwie mazowieckim. Raport za rok 2015

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Ocen ę poziomu zanieczyszcze ń powietrza w poszczególnych strefach województwa mazowieckiego wykonano w oparciu o wyniki pomiarów prowadzonych w stałych stacjach pomiarowych, automatycznych i manualnych oraz stanowiskach pasywnych. Wszystkie stacje pomiarowe funkcjonowały zgodnie z wojewódzkim programem pa ństwowego monitoringu środowiska.

Rysunek 5 Podział województwa mazowieckiego na strefy Źródło: Roczna Ocena Jako ści Powietrza w województwie mazowieckim. Raport za rok 2015

Powiat grójecki nale ży do strefy mazowieckiej, w której zlokalizowano 10 punktów monitoringowych w miejscowo ściach: Belsk Du ży, Ciechanów, ul. Stra żacka, Granica KPN, Legionowo, ul. Zegrzy ńska, Mława, ul. Ordona, Ostroł ęka, ul. Targowa, Otwock, ul. Brzozowa, Piastów, ul. Pułaskiego, Siedlce, ul. Konarskiego, Żyrardów, ul. Roosevelta. Na terenie powiatu grójeckiego zlokalizowano punkt monitoringu jako ści powietrza w Belsku Du żym. Wyniki klasyfikacji strefy mazowieckiej uzyskane w 2015 r. przedstawiaj ą si ę nast ępuj ąco: • CEL – OCHRONA ZDROWIA

Ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia dla zanieczyszcze ń takich jak dwutlenek azotu (NO 2), dwutlenek siarki (SO 2), tlenek w ęgla (CO), benzen (C 6H6), ołów (Pb), arsen (As), kadm (Cd), nikiel (Ni), stref ę zaliczono do klasy A . Oznacza to, że w obszarze strefy mazowieckiej poziomy dopuszczalne, poziomy docelowe oraz poziomy długoterminowe nie były przekraczane.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Natomiast dla opadu pyłu PM10, pyłu PM2,5 oraz benz(a)pirenu stref ę mazowieck ą ze wygl ądu na ochron ę zdrowia zaliczono do klasy C . Oznacza to, że w strefie przekraczane były poziomy dopuszczone o margines tolerancji. W przypadku stref, dla których POP zostały okre ślone, a standardy jako ści powietrza s ą nadal przekraczane, zarz ąd województwa obowi ązany b ędzie do aktualizacji programu po okresie 3 lat od wej ścia w życie uchwały sejmiku województwa w sprawie programu ochrony powietrza uwzgl ędniaj ąc działania ochronne dla wra żliwych grup ludno ści. • CEL – OCHRONA RO ŚLIN

Klasa strefy mazowieckiej dla poszczególnych zanieczyszcze ń (dwutlenek siarki SO 2, tlenków azotu NO x, ozonu) uzyskane w ocenie rocznej dokonanej z uwzgl ędnieniem kryteriów ustanowionych pod kątem ochrony ro ślin, otrzymała klas ę A. Jedynie w przypadku dotrzymaniu poziomu długoterminowego ozon otrzymał klas ę D2. W wyniku rocznej oceny jako ści powietrza za 2015 r. okre ślono strefy, w których doszło do przekroczenia standardów imisyjnych: • dla zanieczyszcze ń maj ących okre ślone poziomy dopuszczalne, dla których istnieje obowi ązek wykonania POP (kryterium ochrona zdrowia): − strefa mazowiecka – pył PM10 (24-h, rok), pył PM2,5 (rok); • dla zanieczyszcze ń maj ących okre ślone poziomy dopuszczalne dla fazy II, dla których nie istnieje obowi ązek wykonania POP (kryterium ochrona zdrowia): − strefa mazowiecka – pył PM2,5 (rok); • dla zanieczyszcze ń maj ących okre ślone poziomy docelowe, dla których istnieje obowi ązek wykonania POP (kryterium ochrona zdrowia): − strefa mazowiecka - benzo(a)piren B(a)P (rok); • dla zanieczyszcze ń maj ących okre ślone poziomy celu długoterminowego, dla których nie ma obowi ązku wykonania POP (kryterium ochrona zdrowia): − strefa mazowiecka - ozon O 3 (max 8-h). • dla zanieczyszcze ń maj ących okre ślone poziomy celu długoterminowego, dla których nie ma obowi ązku wykonania POP (kryterium ochrona ro ślin): − strefa mazowiecka – ozon O 3- AOT40.

Dla pozostałych zanieczyszcze ń: dwutlenek siarki SO 2, tlenek w ęgla CO, benzen C 6H6, ołów-Pb, arsen- As, kadm-Cd, nikiel-Ni, ozon-O3 (poziom docelowy) standardy imisyjne na terenie wszystkich stref (cały obszar województwa) były dotrzymane. W przypadku stref, dla których POP zostały okre ślone, a standardy jako ści powietrza s ą nadal przekraczane, zarz ąd województwa obowi ązany b ędzie do aktualizacji programu po okresie 3 lat od wej ścia w życie uchwały sejmiku województwa w sprawie programu ochrony powietrza uwzgl ędniaj ąc działania ochronne dla wra żliwych grup ludno ści.

2.2.2.3. Emisja zanieczyszcze ń powodowana przez przedsi ębiorstwa na terenie powiatu Dla analizy emisji zanieczyszcze ń gazowo – pyłowych powodowanych przez przedsi ębiorstwa na terenie powiatu wykorzystano dane z poprzedniej wersji Programu ochrony środowiska (dotycz ą roku 2010) oraz danych GUS z 2013 i 2014 r. Emisja zanieczyszcze ń w Mg/rok w latach 2010-2014 roku z zakładów znajduj ących si ę na terenie powiatu grójeckiego przedstawia si ę nast ępuj ąco:

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

120 105000 104009 100 104000 100 103000 102412 101613 102000 80 69 69 101000

60 54 100000

99000 98178 40 98000

97000 20 96000

0 95000 2012 2013 2014 2015 2012 2013 2014 2015

Emisja zanieczyszczeń pyłowych Emisja zanieczyszczeń gazowych

Rysunek 6 Emisja zanieczyszcze ń pyłowo gazowych w latach 2012-2015 z zakładów znajduj ących si ę na terenie powiatu grójeckiego (Mg/rok) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Lokalnych, 2016

Wykresy powy żej wskazuj ą na znaczne ograniczenie emisji pyłów do powietrza na koniec 2015 roku o 31%, po etapie gwałtownego spadku nast ąpił okres wzrostu w 2014 roku. Natomiast odnotowano nieznaczny wzrost gazów emitowanych do powietrza na koniec 2015 roku o ok. 1,5% w stosunku do 2012 roku. Podobnie jak w emisja pyłów, po etapie gwałtownego spadku nast ąpił okres wzrostu emisji gazów w 2014 roku.

250

197 202 200 164 161 167 151 154 154 135 150 131 127 119

100

0 dwutlenek siarki tlenki azotu tlenek węgla

2012 2013 2014 2015

Rysunek 7 Emisja zanieczyszcze ń w latach 2012-2015 roku z zakładów znajduj ących si ę na terenie powiatu grójeckiego (Mg/rok) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Lokalnych, 2016

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

120000

102412 101613 104009 98178 100000

80000

60000

40000

20000

534 431 462 435 0 2012 2013 2014 2015

Rysunek 8 Emisja dwutlenku w ęgla oraz bez dwutlenku w ęgla w latach 2012-2015 z zakładów znajduj ących si ę na terenie powiatu grójeckiego (Mg/rok) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Lokalnych, 2016

Jak wynika z rysunków powy żej emisja z zakładów szczególnie uci ąż liwych dla środowiska zmniejsza si ę pozostaje na tym samym poziomie od 2012 r.

2.2.2.4. Emisja z emitorów liniowych Jednym z podstawowych czynników środowiskotwórczych, zwi ązanych z komunikacj ą jest zanieczyszczenie powietrza wyst ępuj ące w s ąsiedztwie dróg. Pojazdy samochodowe poruszaj ące si ę po drogach, emituj ą do atmosfery du że ilo ści ró żnorodnych substancji toksycznych, powstaj ących w wyniku spalania paliwa nap ędowego, a tak że na skutek wzajemnego oddziaływania opon i nawierzchni dróg oraz zu żywania si ę niektórych elementów pojazdu (powstaj ą wtedy zanieczyszczenia w postaci pyłów gumowych, azbestowych, kamiennych oraz rdzy, sadzy itp.). Jest to problem narastaj ący, zwłaszcza na terenie miast i centrum gmin. Mimo prowadzonej tam modernizacji układów komunikacyjnych, wskutek lawinowo narastaj ącej liczby samochodów, płynno ść ruchu w godzinach szczytu jest zakłócona. Obecno ść spalin samochodowych najdotkliwiej odczuwany jest w letnie, słoneczne dni, poniewa ż oprócz toksycznych spalin tworzy si ę bardzo szkodliwa dla zdrowia, przypowierzchniowa warstwa ozonu pochodzenia fotochemicznego. Przez teren powiatu grójeckiego przebiegaj ą drogi krajowe o ł ącznej długo ści 62,961 km: • nr 7 długo ść 2,654 km, • S7 długo ść 18,992 km, • nr 50 długo ść 36,045 km, • nr 79 długo ść 5,270 km. Drogi wojewódzkie, których na terenie powiatu znajduje si ę 140,39 km, s ą ł ącznikami komunikacyjnymi pomi ędzy drogami krajowymi, s ą tak że ł ącznikami siedzib gmin z siedzib ą powiatu i stolic ą województwa: • nr 722 długo ść 9,095 km, • nr 730 długo ść 22,457 km, • nr 731 długo ść 20,531 km, • nr 736 długo ść 15,896 km, • nr 707 długo ść 14,262 km, • nr 725 długo ść 16,849 km, • nr 728 długo ść 41,300 km. 32

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Drogi powiatowe w powiecie grójeckim składaj ą si ę z 113 odcinków dróg o ł ącznej długo ści 601,413 , w tym o utwardzonej nawierzchni 570,388 km, w tym 16 odcinków przebiegaj ących przez miasta Grójec, Warka, Mogielnica, Nowe Miasto nad Pilic ą. Zarz ądcami dróg, do wła ściwo ści, których nale żą sprawy z zakresu planowania budowy, modernizacji, utrzymania i ochrony dróg, s ą nast ępuj ące organy: • dróg krajowych – Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad w Warszawie, • dróg wojewódzkich –Mazowiecki Zarz ąd Dróg Wojewódzkich w Warszawie, • dróg powiatowych –Powiatowy Zarz ąd Dróg w Grójcu. • dróg gminnych – władze Gmin i Miast. Utrzymanie dróg we wła ściwym stanie technicznym, daje mo żliwo ść szybkiego i dogodnego komunikowania si ę, stanowi ąc podstaw ę do podnoszenia atrakcyjno ści terenu powiatu, wymaga ci ągłego utrzymywania wszystkich dróg na odpowiednim poziomie technicznym oraz podnoszenia ich parametrów technicznych i dostosowywania do standardów europejskich. Na drogach krajowych i wojewódzkich regularnie co 5 lat (z wył ączeniem miast na prawach powiatu) Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad przeprowadza Generalny Pomiar Ruchu (GPR), którego celem jest zilustrowanie aktualnego poziomu nat ęż enia ruchu na poszczególnych odcinkach sieci dróg oraz wskazanie prognozy ruchu w perspektywie kolejnych 5, 10 oraz 15 lat. W roku 2015 na sieciach dróg krajowych oraz wojewódzkich został przeprowadzony Generalny Pomiar Ruchu (GPR), który stanowi podstawowe źródło informacji o ruchu drogowym w Polsce. Podstawę prawn ą przeprowadzenia pomiaru stanowiło Zarz ądzenie nr 38 Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad z dnia 1 wrze śnia 2014 r. Pomiary na terenie powiatu grójeckiego przeprowadzono na siedmiu odcinkach drogi krajowej nr 7, S7, 50 o długo ści 85,894 km, oraz na 13 odcinkach dróg wojewódzkich.

Tabela 5 Średnio dobowy ruch na drogach krajowych na terenie powiatu grójeckiego lekkie ci ągniki Odcinek drogi razem motocykle osobowe ci ęż arowe autobusy ci ęż arowe rolnicze Droga krajowa nr 7 i S7 TARCZYN-GRÓJEC (7) 30995 110 24945 3057 2497 382 4 GRÓJEC /OBWODNICA 1/ (S7) 30075 69 21695 2413 5658 240 0 GRÓJEC-FAL ĘCICE (S7) 30845 113 21356 4310 4856 210 0 Droga krajowa nr 50 MSZCZONÓW -PNIEWY 13470 19 5197 1275 6932 44 3 PNIEWY-GRÓJEC 15102 37 6694 1275 7020 68 8 GRÓJEC/PRZEJ ŚCIE/ 14077 37 6976 1429 5550 82 3 GRÓJEC-GÓRA KALWARIA 12430 40 5926 1242 5167 47 8 Źródło: Średni dobowy ruch roczny (SDRR) w punktach pomiarowych w 2015 roku na drogach krajowych, Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad

Tabela 6 Średnio dobowy ruch na drogach wojewódzkich na terenie powiatu grójeckiego lekkie ci ągniki drogi wojewódzkie razem motocykle osobowe ci ęż arowe autobusy ci ęż arowe rolnicze nr 722 PRA ŻMÓW-GRÓJEC 2336 28 2065 138 87 26 2 nr 730 SKÓRÓW-WARKA 3651 33 2552 555 420 62 29 WARKA/PRZEJ ŚCIE 1/ 11446 160 9833 858 492 92 11 WARKA/PRZEJ ŚCIE 2/ 7137 100 6268 485 249 21 14 WARKA-GŁOWACZÓW 4334 61 3866 186 186 13 22

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

lekkie ci ągniki drogi wojewódzkie razem motocykle osobowe ci ęż arowe autobusy ci ęż arowe rolnicze nr 731 POTYCZ-WARKA 5173 47 3222 657 1097 83 67 WARKA-FAL ĘCICE 3431 38 2601 326 374 27 65 nr 736 WARKA-ROZNISZEW- 1809 31 1530 168 69 4 7 MAGNUSZEW nr 725 GR.WOJ.-BELSK DU ŻY 4252 17 3019 544 642 26 4 nr 728 GRÓJEC-BELSK DU ŻY 10679 53 8180 1207 1132 96 11 BELSK DU ŻY-NOWE 7637 84 6301 733 397 84 38 MIASTO NAD PILIC Ą NOWE MIASTO NAD 3240 23 2361 237 557 52 10 PILIC Ą-ODRZYWÓŁ Nr 707 GR.WOJ.-NOWE MIASTO 1979 6 1351 234 358 8 22 NAD PILIC Ą Źródło: Średni dobowy ruch roczny (SDRR) w punktach pomiarowych w 2015 roku na drogach krajowych, Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad

Spo śród wszystkich pojazdów poruszaj ących si ę po drogach krajowych (nr 7 i S7) znajduj ących si ę w powiecie grójeckim, najwi ększy udział maj ą samochody osobowe oraz mikrobusy 63%, co świadczy o dominacji transportu prywatnego. Samochody ci ęż arowe oraz samochody dostawcze stanowi ą ł ącznie 35,8%. Najmniejszy udział przypadł pojazdom wykorzystywanym rolniczo oraz autobusom i motocyklom 1%.

0,7% 0,018% 0,3%

25,6%

10,2% 63,1%

motocykle osobowe lekkie ciężarowe ciężarowe autobusy ciągniki rolnicze

Rysunek 9 Udział pojazdów na drogach krajowych w powiecie grójeckim Źródło: opracowanie własne na podstawie Średniego dobowego ruchu rocznego (SDRR) w punktach pomiarowych w 2015 roku na drogach krajowych, Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Na 13 odcinkach dróg wojewódzkich w powiecie grójeckim najwi ększy udział w ruchu maj ą pojazdy osobowe 79%, lekkie ci ęż arowe i ci ęż arowe 18,4%, pozostałe 2,4% stanowi ą autobusy, motocykle i ci ągniki rolnicze.

0,5% 0,9% 9,0% 1,0%

9,4%

79,2%

motocykle osobowe lekkie ciężarowe ciężarowe autobusy ciągniki rolnicze

Rysunek 10 Udział pojazdów na drogach wojewódzkich w powiecie grójeckim Źródło: opracowanie własne na podstawie Średniego dobowego ruchu rocznego (SDRR) w punktach pomiarowych w 2015 roku na drogach wojewódzkich, Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad

Do oblicze ń emisji szkodliwych substancji do powietrza wykorzystano dane z tabel powy żej, średnie spalanie ró żnego rodzaju paliw przez pojazdy oraz liczb ę kilometrów dróg publicznych na terenie powiatu grójeckiego. Ponadto wykorzystano program licencjonowany OPERAT2000 do wyliczenia substancji emitowanych do powietrza.

Tabela 7 Roczna emisja substancji szkodliwych do atmosfery ze środków transportu na terenie powiatu grójeckiego w 2015 roku

Emisja max. Emisja Nazwa emitora Nazwa zanieczyszczenia (mg/s) (Mg/rok)

tlenek w ęgla 10 987,24 346,49 benzen 98,91 3,12 węglowodory alifatyczne 1 691,38 53,34 drogi krajowe węglowodory aromatyczne 507,41 16,00 tlenki azotu 6 691,42 211,02 pył ogółem 387,11 12,21 dwutlenek siarki 522,60 16,48 tlenek w ęgla 9 766,70 3,08 benzen 8,78 276,89 drogi wojewódzkie węglowodory alifatyczne 149,20 47,04 węglowodory aromatyczne 447,73 14,12 tlenki azotu 5 901,71 186,11 35

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Emisja max. Emisja Nazwa emitora Nazwa zanieczyszczenia (mg/s) (Mg/rok)

pył ogółem 339,83 10,72 dwutlenek siarki 461,96 14,57 tlenek w ęgla 937,43 29,56 benzen 8,44 0,27 węglowodory alifatyczne 144,31 4,55 drogi powiatowe węglowodory aromatyczne 43,29 1,37 tlenki azotu 570,91 18,00 pył ogółem 33,03 1,04 dwutlenek siarki 44,59 1,41 tlenek w ęgla 176,32 5,56 benzen 1,59 0,05 węglowodory alifatyczne 27,14 0,86 drogi gminne węglowodory aromatyczne 8,14 0,26 tlenki azotu 107,38 3,39 pył ogółem 6,21 0,20 dwutlenek siarki 8,39 0,26 Źródło: opracowanie własne, do oblicze ń u żyto Programu OPERAT2000

450,00 418,52

400,00 384,69

350,00

300,00 280,32

250,00

200,00

150,00 105,79 100,00

50,00 31,74 24,16 32,72

0,00 tlenek węgla benzen węglowodory węglowodory tlenki azotu pył ogółem dwutlenek alifatyczne aromatyczne siarki

Rysunek 11 Emisja liniowa na terenie powiatu grójeckiego w 2015 r. Źródło: opracowanie własne, do oblicze ń u żyto Programu OPERAT2000

Najwi ększa emisja zanieczyszcze ń gazów i pyłów do powietrza dotyczy głównie tlenku w ęgla oraz tlenków azotu. Nie mo żna pomin ąć równie ż pozostałych zanieczyszcze ń pomimo znacznie mniejszej ilo ści w Mg/rok, dlatego że s ą to substancje rakotwórcze w szczególno ści benzen.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

2.2.3. Analiza mo żliwo ści wykorzystania lokalnych i odnawialnych źródeł energii 2.2.3.1. Mo żliwo ść wykorzystania energii wodnej Potencjał energetyczny wody jest nierównomiernie rozło żony na terenie Polski. Przewa żaj ąca jego cz ęść (około 67,9%) wyst ępuje w dorzeczu Wisły, 17,6% w dorzeczu Odry, zaledwie 2,0% to rzeki Przymorza oraz Warmii i Mazur, natomiast pozostałe 12,5% stanowi mała energetyka. Do rzek o du żym potencjale energetycznym zaliczy ć mo żna przede wszystkim Wisł ę, Dunajec, San, Bug, Odr ę, Bóbr i Wart ę. W celu oszacowania potencjału energetycznego rzek, najistotniejsze znaczenie maj ą dwa czynniki, tj. spadek koryta rzeki oraz przepływy wody. Polska jest krajem nizinnym, o stosunkowo małych opadach i du żej przepuszczalno ści gruntów, co znacznie ogranicza zasoby energetyczne rzek. Ponadto rzeczywiste mo żliwo ści wykorzystania zasobów energetycznych s ą ograniczone m.in. przez sprawno ść urz ądze ń, istniej ące warunki terenowe (np. zabudowa), bezzwrotny pobór wody dla celów nieenergetycznych, konieczno ść zapewnienia minimalnego przepływu wody w korycie rzeki poza elektrowni ą. Powy ższe ograniczenia powoduj ą zmniejszenie potencjału teoretycznego, a wynik ko ńcowy okre ślany jest jako potencjał techniczny. Praktycznie cała powierzchnia powiatu grójeckiego nale ży do dorzecza Środkowej Wisły (rzeka Pilica, wraz z licznymi dopływami: Drzewiczk ą, Mogielank ą, Rokitn ą, Lubanką i Dylówk ą; rzeka Jeziorka z dopływami - Krask ą, Molnic ą i Kruszewk ą; rzeka Czarna).

Tabela 8 Zasoby energii wodnej rzek w rejonie powiatu grójeckiego i mo żliwo ści ich technicznego wykorzystania Zasoby teoretyczne Zasoby techniczne

Obszar lub rzeka Udział w cało ści Stopie ń wykorzystania Udział w cało ści w GWh w GWh zasobów teoretycznych zasobów energii zasobów

Dorzecze Wisły 16 457 71,5% 9270 56,3% 77,6% Wisła Środkowa 2691 11,7% 1067 39,7% 8,9% Pilica 316 1,4% 170 53,8% 1,4% Źródło: „Odnawialne źródła energii” Wojciech Matuszek Elektrownie Szczytowo-Pompowe SA, ELEKTROENERGETYKA NR 1/2005 (52)

W Polsce potencjał wodno-energetyczny jest nierównomiernie rozło żony na terenie kraju. Przewa żaj ąca jego cz ęść , bo a ż około 68 % wyst ępuje w dorzeczu Wisły, z tego a ż połowa to potencjał odcinka dolnej Wisły od uj ścia Pilicy do morza; zaledwie 17,6 % w dorzeczu Odry; około 2,1 % rzeki Przymorza oraz Warmii i Mazur niezwi ązane z dorzeczem Wisły oraz 12,5% mała energetyka. Do rzek o du żym potencjale energetycznym zalicza si ę Wisł ę, Dunajec, San, Bug oraz Odr ę, Bóbr i Wart ę. Najwi ększa koncentracja istniej ących elektrowni wodnych średniej i du żej mocy w Polsce jest na zachodzie i południu kraju; najsłabsze zag ęszczenie – w Polsce centralnej, a na wschodzie kraju praktycznie nie wyst ępuj ą. Najkorzystniejsze pod wzgl ędem zasobów MEW s ą rejony południowe Polski (podgórskie), za ś ze wzgl ędu na istniej ącą zabudow ę hydrotechniczn ą tak że zachodnie i północne.

2.2.3.2. Mo żliwo ść wykorzystania energii wiatrowej Trwaj ący obecnie rozwój technologiczny siłowni wiatrowych pozwala na szersze wykorzystanie energii wiatru do produkcji energii elektrycznej. Wiatr jest przekształcon ą form ą energii słonecznej – to ruch cz ąstek powietrza wywołany nierównomiernym nagrzewaniem si ę powierzchni Ziemi w wyniku działania promieniowania słonecznego. Około 25% tej energii stanowi ruch mas powietrza przylegaj ących bezpo średnio do powierzchni ziemi. Je śli uwzgl ędni si ę ró żne rodzaje strat, oraz mo żliwo ści rozmieszczenia urz ądze ń przetwarzaj ących energi ę wiatru, maj ą one potencjał energetyczny o mocy 40 TW. Energia wiatrowa jest ekologicznie czysta - do jej wytworzenia niepotrzebne jest wykorzystanie jakiegokolwiek paliwa. Zastosowanie siłowni wiatrowych do produkcji energii, powoduje redukcj ę

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

emisji gazów cieplarnianych, w tym CO 2, oraz popraw ę jako ści powietrza, poprzez brak emisji SO 2, NOx i pyłów do atmosfery. Ponadto wiatr jest niewyczerpalnym i odnawialnym źródłem energii. Wybór miejsca pod lokalizacj ę siłowni wiatrowych powinien opiera ć si ę na analizie warunków wiatrowych. Wst ępna ocena mo że zosta ć dokonana w oparciu o atlasy i mapy wietrzno ści. Zasoby energii wiatru s ą silnie zwi ązane z lokalnymi warunkami klimatycznymi i terenowymi. Decyduj ą one o tym, czy dany obszar jest korzystnym miejscem do zbudowania siłowni wiatrowej.

Rysunek 12 Energia wiatru w kWh/(m 2/rok) na wysoko ści 10 i 30 m n.p.m. Źródło: "Energia & Przemysł" - marzec 2007 na podstawie danych prof. Haliny Lorenc, IMiGW

Po analizie powy ższej mapy wywnioskowa ć mo żna, iż potencjał energetyczny wiatru na obszarze powiatu grójeckiego mie ści si ę w zakresie 1000-1500 kWh/(m 2/rok), na wysoko ści 30 m nad powierzchni ą terenu. Zatem powiat le ży na obszarze o korzystnych warunkach dla rozwoju energetyki wiatrowej. Oznacza to, że zasadne jest wykorzystanie alternatywnego źródła energii, jakim s ą elektrownie wiatrowe na tym terenie. Na terenie powiatu wg Urz ędu Regulacji Energetyki zlokalizowana jest 1 elektrownia wodna przepływowa do 0,3 MW 5.

2.2.3.3. Mo żliwo ść wykorzystania energii słonecznej Energia słoneczna jest powszechnie dost ępnym, ekologicznie czystym i najbardziej naturalnym z istniej ących źródeł energii. Najefektywniej mo że by ć wykorzystana lokalnie, zaspokajaj ąc

5 http://www.ure.gov.pl/uremapoze/mapa.html 38

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

zapotrzebowanie na ciepł ą wod ę u żytkow ą i ogrzewanie pomieszcze ń. Du żą zalet ą jest jej łatwa adaptacja, zwłaszcza do celów gospodarstwa domowego. Praktyczne wykorzystanie energii promieniowania słonecznego wymaga oszacowania potencjalnych i rzeczywistych zasobów energii słonecznej na danym obszarze i parametryzacji warunków meteorologicznych dostosowanych do potrzeb technologii przetwarzania energii promieniowania słonecznego w energi ę elektryczn ą lub ciepln ą. Istotny wpływ na ilo ść promieniowania słonecznego, jaka dociera do Ziemi ma przejrzysto ść powietrza. Parametr przezroczysto ści powietrza ulega wahaniom w ci ągu dnia w zale żno ści od warunków meteorologicznych. Ponadto, zmniejszenie przejrzysto ści powietrza mo że by ć wywołane równie ż przez zawieszone w nim liczne cz ąsteczki pyłu i dymu.

Rysunek 13 Średnie roczne sumy usłonecznienia Źródło: "Energia & Przemysł" - marzec 2007 na podstawie danych prof. Haliny Lorenc, IMiGW

Powiat grójecki poło żony jest na obszarze rejonu centralnego, gdzie średnioroczna suma promieniowania słonecznego wynosi 900-950 kWh/m 2, natomiast średnie sumy usłonecznienia w ci ągu roku wahaj ą si ę w granicach 1500-1550 h/rok. Powy ższe warunki sprawiaj ą, że powiat dysponuje dobrymi warunkami dla rozwoju energetyki słonecznej. Preferowanym kierunkiem rozwoju energetyki słonecznej w powiecie powinno by ć zatem instalowanie indywidualnych małych instalacji fotowoltaicznych na budynkach mieszkalnych i u żyteczno ści publicznej.

2.2.3.4. Mo żliwo ść wykorzystania energii geotermalnej Energia geotermalna to energia cieplna wn ętrza Ziemi. Jej no śnikami s ą para wodna, woda wypełniaj ąca pory i szczeliny w skałach wodono śnych oraz gor ące skały. Powy ższe no śniki zaliczane są do odnawialnych źródeł energii. Pomimo faktu, że energia geotermalna wyst ępuje w niewyczerpywalnych ilo ściach, to jednak jej zło ża na kuli ziemskiej s ą rozmieszczone nierównomierne i znajduj ą si ę na ró żnych gł ęboko ściach, co wpływa na mo żliwo ści i ekonomiczn ą opłacalno ść ich eksploatacji. W zale żno ści od gł ęboko ści, z której eksploatowana jest energia geotermalna, wyró żnia si ę: • geotermi ę płytk ą (niskiej entalpii) – wykorzystuj ącą energi ę ciepln ą gruntu z gł ęboko ści do ok. 100 m za pomoc ą pomp ciepła, • geotermi ę gł ębok ą (wysokiej entalpii) - pozyskuj ącą energi ę ciepln ą z wn ętrza Ziemi, z gł ęboko ści kilku kilometrów.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Rysunek 14 Mapa rozkładu g ęsto ści ziemskiego strumienia cieplnego na obszarze Polski Źródło: https://www.mos.gov.pl/ (Szewczyk & Gientka, 2009)

Analizuj ąc powy ższe mapy rozkładu g ęsto ści strumienia cieplnego mo żna stwierdzi ć, i ż budowa instalacji geotermalnych wysokiej entalpii w powiecie nie jest uzasadniona. Jednak że na terenie całego powiatu mo żna wykorzysta ć geotermi ę płytk ą przy zastosowaniu indywidualnych pomp ciepła. Pompa ciepła jest urz ądzeniem przenosz ącym ciepło z ogólnie dost ępnego środowiska cechuj ącego si ę niewyczerpalnymi zasobami energii, tj. gruntu, wody lub powietrza (dolne źródło ciepła) do górnego źródła ciepła w postaci ciepła o wy ższej temperaturze.

2.2.3.5. Mo żliwo ść wykorzystania energii z biomasy, w tym biogazu Biomasa Słoma 6 to „dojrzałe lub wysuszone źdźbła ro ślin zbo żowych”, a tak że wysuszone ro śliny str ączkowe, len czy rzepak. Charakteryzuje si ę du żą zawarto ści ą suchej masy (około 85%). W energetyce zastosowanie znajduje słoma wszystkich rodzajów zbóż oraz rzepaku i gryki, natomiast szczególnie cenn ą jest słoma żytnia, pszenna, rzepakowa i gryczana oraz osadki kukurydzy.

6 źródło: „Mała Encyklopedia Rolnicza” 40

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Do celów projektowych przyj ęto zu życie słomy pochodz ącej z upraw zbo ża oraz rzepaku na terenie powiatu grójeckiego. W poni ższej tabeli przedstawiono powierzchni ę poszczególnych upraw.

Tabela 9 Powierzchnia upraw na terenie powiatu grójeckiego Uprawa jednostka Powierzchnia ogółem ha 14328,99 zbo ża razem ha 9733,92 zbo ża podstawowe z mieszankami zbo żowymi ha 9388,6 ziemniaki ha 1018,83 uprawy przemysłowe ha 586,27 buraki cukrowe ha 114,49 rzepak i rzepik razem ha 471,77 str ączkowe jadalne na ziarno razem ha 134,17 warzywa gruntowe ha 306,15 Źródło: Bank Danych Lokalnych, 2016

Słoma jest wykorzystywana głównie jako pasza lub pod ściółka w hodowli zwierz ąt gospodarskich, za ś do celów energetycznych wykorzystuje si ę jedynie jej nadwy żki. Wykorzystanie nadwy żek w celach energetycznych pozwala unikn ąć ich spalania na polach, chroni ąc tym samym stan środowiska naturalnego. W zwi ązku z powy ższym, w obliczeniach projektowych nale ży uwzgl ędni ć ilo ść słomy koniecznej do produkcji zwierz ęcej. Zapotrzebowanie na słom ę jest ró żne w zale żno ści od gatunku zwierz ąt. Zapotrzebowanie na słom ę dla poszczególnych gatunków zwierz ąt hodowanych przedstawiono w tabeli poni żej.

Tabela 10 Zapotrzebowanie na słom ę dla poszczególnych gatunków zwierz ąt hodowanych. Zwierz ęta hodowane Zapotrzebowanie na słom ę (kg/szt.)/rok Bydło 2 555 Trzoda chlewna 730 Drób 1 Źródło: Ocena produkcji i potencjalnych mo żliwo ści wykorzystania słomy do celów grzewczych, In żynieria Rolnicza 6(104)/2008

Na terenie powiatu pod upraw ę zbó ż oraz rzepaku i rzepiku wykorzystuje si ę odpowiednio 9733,92 ha oraz 471,77 ha. Z upraw tych, uwzgl ędniaj ąc zapotrzebowanie poszczególnych hodowlanych gatunków zwierz ąt na słom ę ze zbó ż, na terenie powiatu mo żna uzyska ć na cele energetyczne 12 323,81 ton słomy. Warto ść opałowa słomy wynosi 15 MJ/kg, zatem potencjał energetyczny słomy pochodz ącej z produkcji rolnej w gminie wyniesie 184 857 GJ/rok. Po uzyskaniu słomy z produkcji rolnej nale ży podda ć j ą procesowi peletyzacji w celu zwi ększenia udziału biomasy nawet do 30% w ogólnym bilansie paliwa spalanego w kotłach energetycznych oraz do celów transportowych. Łączna powierzchnia gruntów odłogowych i ugorowych w powiecie grójeckim wynosi 3620 ha. W celu zaopatrzenia powiatu grójeckiego w energi ę, grunty te mo żna wykorzysta ć do uprawy ro ślin energetycznych. Podana warto ść powierzchni gruntów jest jedynie teoretyczna. Należy uwzgl ędni ć, i ż nie wszystkie tereny b ędą nadawa ć si ę do uprawy ro ślin – dlatego jako powierzchni ę do zagospodarowania w celu uprawy ro ślin energetycznych przyj ęto warto ść 70% z 6320 ha = 4424 ha. Warunki klimatyczne i glebowe Polski umo żliwiaj ą wykorzystanie pod uprawy energetyczne nast ępuj ących ro ślin: • wierzba wiciowa, • ślazowiec pensylwa ński, • słonecznik bulwiasty, • trawy wieloletnie, 41

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

• tradycyjne gatunki rolnicze. W obliczeniach projektowych przeanalizowano mo żliwo ść pozyskania energii z uprawy słonecznika bulwiastego (Helianthus tuberosus), potocznie zwanego topinamburem. Jego uprawa jest najbardziej efektywna si ę na glebach średnich, przewiewnych, o du żej zasobno ści w składniki pokarmowe i dostatecznej wilgotno ści. Ro śnie równie ż dobrze na glebach gliniastych oraz na bardziej suchych i żyznych stanowiskach. Topinambur posiada wiele cech istotnych z punktu widzenia wykorzystania energetycznego. Głównymi cechami jest wysoki potencjał plonowania oraz niska wilgotno ść uzyskiwana w sposób naturalny, bez konieczno ści energochłonnego suszenia. Kolejn ą zalet ą topinamburu jest mo żliwo ść pozyskania zarówno cz ęś ci nadziemnych (które po zaschni ęciu mog ą by ć spalane w specjalnych piecach do spalania biomasy lub współspalane z w ęglem), jak i podziemnych organów spichrzowych. W polskich warunkach średni plon topinamburu kształtuje si ę na poziomie 10- 16 t s.m. ha, a jego warto ść opałowa wynosi około 15-16 MJ/kg suchej masy. Szacuj ąc przeci ętny plon topinamburu na 15 t s.m./ha mo żna stwierdzi ć, że na terenie powiatu grójeckiego, wykorzystując 70% dost ępnych ugorów, mo żna byłoby wyprodukowa ć 66 360 ton s.m. topinamburu, tj. 995 400 GJ energii rocznie. Biogaz Najcz ęś ciej stosowanymi substratami do produkcji biogazu rolniczego s ą nawozy naturalne, w śród których wymieni ć nale ży gnojowic ę oraz obornik. Obliczenie mo żliwego zysku energetycznego z biomasy pochodz ącej z hodowli zwierz ąt opiera si ę na wska źniku wielko ści produkcji biogazu oraz wykorzystaniu liczby sztuk du żych zwierz ąt. 1 W tabeli poni żej przedstawiono wska źnik wielko ści produkcji biogazu w przeliczeniu na sztuki du że zwierz ąt.

Tabela 11 Wska źnik wielko ści produkcji biogazu w przeliczeniu na sztuki du że [m 3/SD/d]. Bydło Trzoda chlewna Drób 1,5 1,5 3,75 Źródło: Odchody zwierz ąt jako substrat dla biogazowni [http://bio-gazownie.edu.pl/]

Ze wzgl ędu na niezbyt wielk ą liczb ę ferm zwierz ęcych surowce pochodzenia zwierz ęcego uzupełniane są substratami ro ślinnymi lub innymi wysokoenergetycznymi rodzajami biomasy. W poni ższej tabeli przedstawiono liczb ę zwierz ąt w gospodarstwach na terenie powiatu grójeckiego.

Tabela 12 Pogłowie zwierz ąt gospodarskich w powiecie grójeckim oraz produkcja biogazu

Liczba zwierz ąt w Liczba zwierz ąt w gminie Biogaz Produkcja energii Rodzaj zwierz ąt gminie [szt.] [SD] [m 3/rok] [GJ/rok] Byki 2690 108 901 185 20 727,25 Krowy 2500 839 448 950 10 325,85 Lochy 1197 410 39 420 906,66 Knury 9272 162 379 418 8 726,61 Kury 91338 1279 164 250 3 777,75 SUMA 1 933 223 44 464,12 Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych, 2016

Jak ukazuje powy ższa tabela najwi ęcej biogazu i energii elektrycznej mo żna pozyska ć wykorzystuj ąc odchody bydła. Łączny potencjał energetyczny nawozów naturalnych wynosi 44 464,12 GJ/rok. Bior ąc pod uwag ę trudno ści z zebraniem cało ści zwierz ęcych odchodów przyj ęto redukcj ę zysku energetycznego o 40 %.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

2.2.4. Wpływ zmian klimatu na energetyk ę i transport, wra żliwo ść i adaptacja do zmian W zapotrzebowaniu na energi ę elektryczn ą obserwuje si ę w Polsce dwie tendencje. Pierwsza z nich to zmniejszenie si ę ró żnic w zapotrzebowaniu na moc w miesi ącach zimowych i letnich, druga – stopniowy wzrost zapotrzebowania na moc i energi ę. Mimo wzrostu zapotrzebowania roczne zu życie energii elektrycznej na mieszka ńca jest w Polsce ci ągle jeszcze dwukrotnie mniejsze ni ż w innych krajach UE st ąd z du żym prawdopodobie ństwem mo żna zało żyć, że zapotrzebowanie to b ędzie wzrastało (na pewno do 2030 roku). Wzrost temperatury nie zmieni tej tendencji, gdy ż brak jest korelacji mi ędzy warunkami klimatycznymi w kraju a zu życiem energii elektrycznej. O ile w perspektywie przyszłych lat prognozowany jest wzrost zapotrzebowania na energi ę elektryczn ą, to w przypadku ciepła w perspektywie lat 30. XXI wieku nale ży si ę spodziewa ć spadku lub utrzymania aktualnych potrzeb. Utrzymywanie si ę dotychczasowego zapotrzebowania jest wypadkow ą dwóch podstawowych składowych: ci ągłego przyrostu liczby mieszka ń, poł ączonego ze wzrostem ich powierzchni oraz spadku jednostkowego zapotrzebowania na ciepło w istniej ących budynkach. Zapotrzebowanie na ciepło zale ży oczywi ście tak że od warunków klimatycznych. Prognoza klimatyczna wskazuje, że do 2030 roku liczba stopniodni (b ędących wymiarem zapotrzebowania na ciepło) – zale żnie od rejonu Polski – zmniejszy si ę o 140–220, czyli poni żej 5%, przy czym zmniejsz ą si ę ró żnice w potrzebach cieplnych mieszka ńców ró żnych rejonów kraju. Zmniejszenie zapotrzebowania b ędzie korzystne dla scentralizowanych systemów ciepłowniczych, gdy ż zmniejszy si ę dysproporcja mi ędzy zapotrzebowaniem letnim (ciepła woda u żytkowa), a zimowym (dodatkowo ogrzewanie). Zmiana liczby stopniodni do roku 2100 mo że si ęgn ąć 25% i w takiej perspektywie liczy ć si ę nale ży ze znacznym zmniejszeniem zapotrzebowania na ciepło. Efekt ten b ędzie dodatkowo wzmocniony perspektyw ą znacz ącej wymiany infrastruktury budowlanej na energooszcz ędn ą. Spodziewany wpływ zmian zapotrzebowania na skutek zmian temperatury mo żna oceni ć, porównuj ąc aktualne zapotrzebowanie na energi ę dla ogrzewania mieszka ń w krajach europejskich o ró żnych temperaturach w sezonie grzewczym. Wzrost temperatury o około 3°C powoduje zmniejszenie zapotrzebowania energii do ogrzewania pomieszcze ń o około 40 KWh/m 2, a więc w stosunku do obecnego zapotrzebowania w Polsce o około 20%. Najbardziej wra żliw ą, z punktu widzenia zmian klimatu, składow ą sektora energetyki jest infrastruktura wykorzystywana do dystrybucji energii elektrycznej. Ju ż obecnie obfite opady śniegu poł ączone z przechodzeniem temperatury przez warto ść 0°C powoduj ą masowe awarie sieci niskiego napi ęcia i nawet kilkudniowe braki zasilania, głównie na obszarach wiejskich. Wzrost temperatury w warunkach krajowych spowoduje, że zim ą dni o temperaturze 0°C znacznie przyb ędzie. Wzrastały b ędą zatem straty spowodowane brakiem zasilania w energi ę elektryczn ą. Mo żna przypuszcza ć, że przyszłe technologie energetyczne OZE praktycznie nie b ędą wra żliwe na zmiany klimatu, co zapewni odpowiedni rozwój poszczególnych technologii i ich adaptacja do nowych warunków. Niektóre podsektory, jak energetyka wodna czy technologie spalania biomasy naturalnej (w tym plantacji energetycznych) nie b ędą wykorzystywane w zwi ązku ze znacznie ograniczonymi ich zasobami). Sektor energetyki powinien przygotowa ć si ę do efektywnego pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych, ich magazynowania i przetwarzania w energi ę ko ńcow ą, bior ąc pod uwag ę specyfik ę poszczególnych odbiorców: przemysłu, budownictwa, transportu i rolnictwa, jak i zró żnicowan ą specyfik ę OZE. Konieczne jest prowadzenie działa ń zintegrowanych pomi ędzy poszczególnymi sektorami gospodarki. Działania adaptacyjne poszczególnych sektorów powinny uwzgl ędnia ć odpowiednie podlegaj ące im obszary, tj. planowania energetycznego, przestrzennego, budownictwa i infrastruktury, transportu, rolnictwa, z uwzgl ędnieniem wspólnych celów zmniejszania ich energochłonno ści i zanieczyszczenia środowiska. Jednocze śnie istotne jest, aby obiekty energetyczne, wytwarzaj ące czy te ż pozyskuj ące energi ę dostosowywały si ę do zmian klimatu. Oznacza to konieczno ść rozszerzenia i wzmocnienia bada ń nad nowymi technologiami energetycznymi, rozszerzenie programów nauczania na szczeblu podstawowym, średnim i wy ższym. Edukacja w zakresie innowacyjnych energooszczędnych rozwi ąza ń we wszystkich sektorach gospodarczych jest kluczowa dla szybkiej i efektywnej adaptacji do zmian klimatu i jego skutków. 43

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

W zale żno ści od obszaru działa ń, sektora gospodarki i jego wra żliwo ści na zmiany klimatu, działania adaptacyjne mog ą mie ć charakter jednorazowy, cykliczny lub długoterminowy. Wobec bardzo długiego okresu, w jakim b ędzie przeprowadzany proces adaptacyjny, preferowane powinny by ć działania cykliczne w zakresie administracyjnoprawnym i ci ągłe w obszarze edukacyjnym. Wi ększo ść działa ń powinna zosta ć podj ęta natychmiast, skutki monitorowane i w zale żno ści od tych skutków działania cyklicznie korygowane. Transport to jedna z najbardziej wra żliwych na zmiany klimatu dziedzina gospodarki. We wszystkich jego kategoriach, tj. transporcie drogowym, kolejowym, lotniczym i żegludze śródl ądowej wra żliwo ść na warunki klimatyczne nale ży rozpatrywa ć z punktu widzenia trzech podstawowych elementów, tj. infrastruktury, środków transportu oraz komfortu socjalnego. Najwi ększym zagro żeniem dla transportu, wskazanym w scenariuszach klimatycznych w perspektywie do ko ńca XXI wieku mog ą by ć zmiany w strukturze: wyst ępowanie ekstremalnych opadów deszczu oraz zwi ększenie opadu zimowego. Prognozy dotycz ące średnich pr ędko ści wiatru nie przewiduj ą zmian w oddziaływaniu wiatru. Natomiast prognozowanie zmian ekstremalnych pr ędko ści jest jeszcze niemo żliwe. Analiza przewidywanych zmian klimatu dowodzi, że zmiany te w dalszej perspektywie b ędą oddziaływa ć na transport negatywnie. W okresie do 2070 roku nale ży si ę liczy ć przede wszystkim ze zdarzeniami ekstremalnymi, które b ędą utrudnia ć funkcjonowanie sektora.

2.2.5. Analiza SWOT Ochrona klimatu i jako ści powietrza MOCNE STRONY SŁABE STRONY czynniki wewn ętrzne czynniki wewn ętrzne Nadmierne straty energetyczne zwi ązane m.in. z brakiem izolacji cieplnej budynków Mo żliwo ść podł ączenie do sieci gazowej i wymiana źródeł ciepła Wi ększo ść budynków jednorodzinnych opalanych w ęglem na ekologiczne kamiennym Korzystne warunki dla rozwoju i wykorzystania odnawialnych Spalanie paliw stałych niskiej jako ści źródeł energii Niedostatecznie rozwini ęta infrastruktura towarzysz ąca ci ągom Brak du żych emitorów zanieczyszczenia powietrza komunikacyjnym (np. chodniki, parkingi, trasy rowerowe) Wysoki pobór energii przez system o świetlenia ulicznego Napływ zanieczyszcze ń z poza granic powiatu SZANSE ZAGRO ŻENIA czynniki zewn ętrzne czynniki zewn ętrzne Brak środków zewn ętrznych na sfinansowanie inwestycji Integracja z UE i wpływ środków pomocowych Niedostateczna świadomo ść ekologiczna społecze ństwa Regulacje ogólnokrajowe i mi ędzynarodowe zobowi ązuj ące do podniesienia jako ści powietrza Brak zainteresowania ze strony mieszka ńców ekologicznymi źródłami energii Post ęp technologiczny Wzrost liczby pojazdów na drogach publicznych

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

2.3. Zagro żenia hałasem 2.3.1. Efekty realizacji dotychczasowego PO Ś Cel długoterminowy do 2020 roku zapisany w dotychczasowym Programie Ochrony środowiska PODNIESIENIE KOMFORTU AKUSTYCZNEGO MIESZKA ŃCÓW POWIATU Efekt ze wska źnikiem w latach Cel krótkoterminowe do 2016 roku Podj ęte działania 2013-2015

139 odcinków dróg gminnych Modernizacja sieci dróg Informacja o działaniach inwestycyjnych prowadzonych na zmodernizowanych drogach powiatowych została zamieszczona w rozdziale. powiatowych 26,213 km dróg powiatowych dotycz ącym ochrony powietrza. Opis inwestycji zawiera zmodernizowanych Tworzenie pasów zieleni ochronnej równie ż informacje dotycz ące wycinki lub nowych nasadze ń wzdłu ż dróg powiatowych wykonanych w zwi ązku z realizacj ą inwestycji drogowych. 52,584 km dróg wojewódzkich zmodernizowanych

Edukacja ekologiczna w zakresie Powiat nie realizował edukacji ekologicznej z zakresu zapobiegania nadmiernej emisji ochrony przed hałasem hałasu w powiecie

Powiat na bie żą co gromadził i ewidencjonował dane Gromadzenie danych nt. zagro żenia otrzymane z WIO Ś w Warszawie nt. przekrocze ń i emisji hałasu w powiecie dopuszczalnego poziomu hałasu oraz wydaje decyzje.

WOJEWÓDZTWO MAZOWIECKIE Sejmik województwa mazowieckiego w 2014 r. przyj ął uchwał ę w sprawie programu ochrony środowiska przed hałasem dla terenów poza aglomeracjami, o których mowa w art. 179 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Realizacja aktualizacji Programu ochrony środowiska tj. obszarów dróg wojewódzkich na 1 dokument ochrony przed hałasem terenie województwa mazowieckiego, na których został przekroczony długookresowy poziom d źwi ęku A we wszystkich dobach roku i porach nocy w roku. Program obejmuj ę tereny powiatu grójeckiego wzdłu ż dróg wojewódzkich 730 i 728. Termin realizacji programu wyznaczono do ko ńca 2018 roku.

Wojewódzki inspektor ochrony środowiska został ustawowo 7 zobowi ązany do dokonywania oceny stanu akustycznego środowiska na terenach nieobj ętych obowi ązkiem opracowywania map akustycznych. Wobec powy ższego w ramach monitoringu w 2014 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie wykonał badania hałasu Liczba miejsc gdzie przekroczono Kontynuacja monitoringu hałasu w komunikacyjnego w 2 punktach pomiarowych na terenie dopuszczalny poziom hałasu – 6 województwie powiatu grójeckiego. W obydwu przypadkach zostały przekroczone warto ści dopuszczalne (warto ść dopuszczalna miejsc w powiecie odpowiednio 65dB i 56dB). W 2015 roku Mazowiecki Zarz ąd Dróg Wojewódzkich przeprowadził badania dopuszczalnego poziomu hałasu na drogach wojewódzkich przebiegaj ących przez teren powiatu grójeckiego na 4 odcinkach dróg.

Budowa ekranów akustycznych wzdłu ż tras komunikacyjnych - w Mazowiecki Zarz ąd Dróg Wojewódzkich w Warszawie na miejscach gdzie wyst ępuj ą przełomie lat 2013-2014 wybudował ekrany akustyczne na 400 mb ekranów akustycznych przekroczenia standardów łączniku drogi wojewódzkiej nr 707 i 728 w Nowym Mie ście akustycznych (zgodnie z zapisami nad Pilic ą o długo ści 400 mb. POH)

7Art. 117 ust. 5 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 2013 r. poz. 1232) 45

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Cel długoterminowy do 2020 roku zapisany w dotychczasowym Programie Ochrony środowiska PODNIESIENIE KOMFORTU AKUSTYCZNEGO MIESZKA ŃCÓW POWIATU Efekt ze wska źnikiem w latach Cel krótkoterminowe do 2016 roku Podj ęte działania 2013-2015

W okresie sprawozdawczym w planach zagospodarowania przestrzennego obszary akustyczne z zapisami dopuszczalnego poziomu hałasu wprowadziły nast ępuj ące gminy: − Gmina Bł ędów, obejmuj ę cz ęść Sołectwa Bielany, Wyznaczanie w miejscowych − Gmina Chynów, obszar cz ęś ci wsi Barcice planach zagospodarowania 4 obszary chronionego hałasu w Drwalewskie, przestrzennego obszarów MPZP chronionych przed hałasem − Gmina Mogielnica, fragment sołectw Tomczyce i Ulaski Gostomskie, − Gmina Nowe Miasto nad Pilic ą, na terenie obejmuj ącym działki nr ew. 1869, 696, 1835, 1836/2 poło żone pomi ędzy cmentarzem a terenem PSP.

2.3.2. Ocena stanu aktualnego Hałas, jest jednym z elementów zanieczyszczenia środowiska, który negatywnie wpływa na zdrowie człowieka. Wraz z rozwojem cywilizacyjnym, wzrasta liczba źródeł hałasu i ich aktywno ści, tworz ąc niekorzystny klimat akustyczny. Uci ąż liwy hałas nie tylko wywiera negatywny wpływ na wytrzymało ść psychofizyczn ą człowieka, ale mo że równie ż w skrajnych przypadkach, powodowa ć trwałe uszkodzenie słuchu. Klimat akustyczny w powiecie grójeckim, kształtowany jest w głównej mierze przez trasy komunikacyjne, linie kolejowe i zakłady przemysłowe. W roku 2012 nast ąpiła istotna zmiana przepisów odnosz ących si ę do dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku pochodz ącego od ruchu komunikacyjnego. Zgodnie z rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z 2014 r., poz. 112) wprowadzone zostały nowe, wy ższe poziomy dopuszczalne.

2.3.2.1. Hałas komunikacyjny Jednym z czynników wpływaj ących na stan klimatu akustycznego na terenie powiatu grójeckiego jest hałas komunikacyjny, do którego zalicza si ę hałas drogowy, kolejowy. Z przeprowadzonych analiz wynika, że najbardziej uci ąż liwy jest hałas drogowy, generowany przez pojazdy samochodowe, który ma charakter ci ągły i obejmuje swoim zasi ęgiem coraz wi ększy obszar. Przez ostatnie lata liczba samochodów na drogach systematycznie ro śnie, co powoduje wzrost emisji hałasu, nie tylko przez pojazdy osobowe, ale równie ż prze pojazdy ci ęż arowe i motocykle. Realizuj ąc zadania Programu Pa ństwowego Monitoringu Środowiska Województwa Mazowieckiego na lata 2013–2015, w roku 2014 i 2015 WIO Ś w Warszawie przeprowadził pomiary hałasu komunikacyjnego na terenie powiatu grójeckiego, na które składały si ę pomiary akustyczne obejmuj ące drogi publiczne. Głównym zało żeniem wykonanych pomiarów było okre ślenie warunków panuj ących w bezpo średnim s ąsiedztwie tras komunikacyjnych i uzyskanie informacji o uci ąż liwo ści akustycznej analizowanych miejsc.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Rysunek 15 Punkty kontrolne poziomu hałasu w województwie mazowieckim Źródło: WIO Ś w Warszawie

W ramach monitoringu w 2014 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie wykonał badania hałasu komunikacyjnego w 2 punktach pomiarowych na terenie powiatu grójeckiego. Wykonano pomiary w celu okre ślenia wska źników (dobowych) maj ących zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska: • w Warce przy ul. Wójtowskiej 2 przy drodze krajowej nr 731 równowa żny poziom d źwi ęku dla pory dnia i nocy dla hałasu drogowego wynosił LAeqD=64,2dB i LAeqN=57,5dB. Niewielkie przekroczenie warto ści dopuszczalnej stwierdzono dla pory nocy (warto ść dopuszczalna odpowiednio 65 dB i 56 dB), • w Nowym Mie ście nad Pilic ą przy ul. Warszawskiej 37 przy drodze krajowej nr 728 równowa żny poziom d źwi ęku dla pory dnia wynosił LAeqD=65,2dB, a dla pory nocy LAeqN=58,4dB.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

W obydwu przypadkach zostały przekroczone warto ści dopuszczalne (warto ść dopuszczalna odpowiednio 65dB i 56dB). W 2015 roku Mazowiecki Zarz ąd Dróg Wojewódzkich przeprowadził badania dopuszczalnego poziomu hałasu na drogach wojewódzkich przebiegaj ących przez teren powiatu grójeckiego na 4 odcinkach dróg: • nr 728 na odcinku Grójec – Mogielnica. Punkt zlokalizowany był na terenie mieszkalnictwa jednorodzinnego gdzie dopuszczalny poziom hałasu wynosi 61 dB dla pory dnia i 56 dB dla pory nocy. Wartości równowa żonego poziomu hałasu dla pory dnia wyniosły 62,1 dB i 57,5 dB dla pory nocy – stwierdzono przekroczenie, • nr 728 na odcinku Belsk Du ży – Brzostowiec. Punkt zlokalizowany był na terenie mieszkalnictwa wielorodzinnego gdzie dopuszczalny poziom hałasu wynosi 65 dB dla pory dnia i 56 dB dla pory nocy. Warto ści równowa żonego poziomu hałasu dla pory dnia wyniosły 68,9 dB i 64,3 dB dla pory nocy – stwierdzono przekroczenie, • nr 730 na odcinku ul. Wójtowska – ul. Puławska w Warce. Punkt zlokalizowany był na terenie mieszkalno – usługowym gdzie dopuszczalny poziom hałasu wynosi 65 dB dla pory dnia i 56 dB dla pory nocy. Warto ści równowa żonego poziomu hałasu dla pory dnia wyniosły 61,8 dB i 54,4 dB dla pory nocy – nie stwierdzono przekroczenie, • nr 730 na odcinku ul. Lotników – ul. Warszawska w Warce. Punkt zlokalizowany był na terenie mieszkalnictwa jednorodzinnego gdzie dopuszczalny poziom hałasu wynosi 61 dB dla pory dnia i 56 dB dla pory nocy. Warto ści równowa żonego poziomu hałasu dla pory dnia wyniosły 62,8 dB i 55,8 dB dla pory nocy – stwierdzono przekroczenie. Podsumowuj ąc mo żna stwierdzi ć, i ż na terenie powiatu grójeckiego zlokalizowanych jest co najmniej 6 punktów na drogach wojewódzkich 728 i 730, w których przekraczany jest równowa żny poziom dopuszczalnego hałasu zarówno w porze dnia jak i nocy. Istotnym z punktu widzenia klimatu akustycznego na terenie powiatu jest hałas kolejowy. Dlatego te ż autorzy opracowania wyst ąpili do PKP Polskich Linii Kolejowych S.A. z pro śbą o informacje dotycz ące ruchu kolejowego oraz przeprowadzonych bada ń hałasu. Przez teren powiatu grójeckiego przebiegaj ą nast ępuj ące linie kolejowe: • Linia nr 004 Grodzisk Mazowiecki – Zawiercie km 53,685 – 58,314 (magistrala), • Linia nr 008 Warszawa - Kraków km 38,800 – 59,790 (pierwszorz ędna). Liczba kursów poci ągów na dob ę wynosi: • stacja Warka – poci ągi osobowe – 41 sztuk; poci ągi towarowe – 3 sztuki, • stacja Strzałki – poci ągi osobowe – 74 sztuki; poci ągi towarowe – 5 sztuk. Na terenie powiatu grójeckiego w 2015 r. zostały wykonane badania poziomu hałasu od linii kolejowej nr 8 na odcinku Czachówek – Warka – Lesiów. Pomiary wykonano zgodnie z wymaganiami OPZ w 9 punktach pomiarowych. W punktach oznaczonych jako Rx oraz Px_24 prowadzono pomiary i obserwacje przez 24 godz. Pozostałe punkty są punktami, w których prowadzono pomiary chwilowe. Niemniej dla poprawnej oceny uzyskanych rezultatów, laboratorium na podstawie wcze śniejszego rozpoznania ruchu poci ągów zdecydowało si ę prowadzi ć we wszystkich punktach ci ągłe pomiary w porze nocnej oraz w porze dziennej pomiary przez okres co najmniej 10 godzin dla ka żdego z punktów. Pozwoliło to na pomiary wszystkich poci ągów w porze nocnej oraz w porze dziennej.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

70 65 65 65 65 63,9 63,2 61 61 61 57,8 60 56,6 57,3 50,6 51,8

50 44,6 43,1

0 0 0 P1 P1_24 R1_24 P2 P2_24 P3_24 P3 R2_24 P4

Wyniki pomiarów (dB) Dopuszczalny poziom (dB)

Rysunek 16 Obliczone warto ści emitowanego poziomu d źwi ęku L AeqD dla pory dnia Źródło: opracowanie własne na podstawie „Sprawozdania z bada ń nr 7/11/2015”, PKP Polskie Linie Kolejowe S.A .

W porze dnia poziom dopuszczalnego hałasu wzdłu ż linii kolejowej na terenie powiatu grójeckiego w wi ększo ści punktów pomiarowych nie był przekraczany. Wyniki pomiarów wskazywały na poziom od 43,1 dB do 63,9 dB i jedynie w punkcie R1_24 osi ągn ął maksymalna warto ść . Punkty R2_24 i P4 zlokalizowane s ą na terenie niechronionym akustycznie.

70 60,9 62,2

60 56 56 56 5655,4 56 56 56 54,8 53,6 50,8 48,7 50 41,5 41,7 40

0 0 0 P1 P1_24 R1_24 P2 P2_24 P3_24 P3 R2_24 P4

Wyniki pomiarów (dB) Dopuszczalny poziom (dB)

Rysunek 17 Obliczone warto ści emitowanego poziomu d źwi ęku L AeqD dla pory nocy Źródło: opracowanie własne na podstawie „Sprawozdania z bada ń nr 7/11/2015”, PKP Polskie Linie Kolejowe S.A .

Podobnie sytuacja wygl ąda dla pory nocnej, poziom dopuszczalnego hałasu wzdłu ż linii kolejowej na terenie powiatu grójeckiego w wi ększo ści punktów pomiarowych nie był przekraczany. Wyniki pomiarów wskazywały na poziom od 50,8 dB do 62,2 dB i jedynie w punkcie R1_24 osi ągn ął warto ść 60,9 dB. Punkty R2_24 i P4 zlokalizowane s ą na terenie niechronionym akustycznie. 49

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

2.3.2.2. Hałas przemysłowy Przedsi ębiorstwa, zakłady i osoby fizyczne prowadz ące działalno ść gospodarcz ą na obszarze powiatu grójeckiego kształtuj ą klimat akustyczny w swoim otoczeniu. Na analizowanym obszarze działalno ść prowadzi wiele średnich i mniejszych przedsi ębiorstw i to one stanowi ą źródło niekontrolowanej emisji hałasu. Natomiast wi ększe przedsi ębiorstwa posiadaj ą uregulowany stan prawny i czyni ą starania w kierunku zmniejszenia lub całkowitego wyeliminowania uci ąż liwo ści zwi ązanych z ich działalno ści ą. Działanie zakładów nie powinno powodowa ć przekrocze ń standardów, jako ści środowiska i dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku poza teren, do którego prowadz ący instalacj ę ma tytuł prawny. Dotyczy to równie ż obszaru ograniczonego u żytkowania, je żeli został utworzony w zwi ązku z funkcjonowaniem zakładu. Je żeli akustyczne oddziaływanie b ędące wynikiem prowadzenia zakładu wyst ępuje na terenach, dla których nie zostały ustawowo ustalone dopuszczalne poziomy hałasu lub na terenach, dla których nie mo żna okre śli ć dopuszczalnego poziomu hałasu poprzez przyj ęcie warto ści dopuszczalnych dla rodzaju terenu o zbli żonym przeznaczeniu – wówczas nie podejmuje si ę działa ń przewidzianych ustaw ą na rzecz kształtowania klimatu akustycznego tych terenów. Za przekroczenie poziomów hałasu okre ślonych w decyzji na emitowanie hałasu do środowiska i obowi ązuj ących decyzjach o dopuszczalnym poziomie hałasu przenikaj ącego do środowiska – Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska wymierza, w drodze decyzji, administracyjnej kary pieni ęż ne. Ponadto na podmiocie prowadz ącym działalno ść gospodarcz ą spoczywa odpowiedzialno ść za ochron ę środowiska polegaj ąca na podj ęciu niezb ędnych działa ń naprawczych. W latach 2014-2015 WIO Ś w Warszawie skontrolował 4 zakłady pod wzgl ędem dopuszczalnego poziomu hałasu w środowisku. W żadnym z przypadków nie stwierdzono naruszenia przepisów.

2.3.3. Analiza SWOT Zagro żenie hałasem MOCNE STRONY SŁABE STRONY czynniki wewn ętrzne czynniki wewn ętrzne Lokalizacja na terenie powiatu dróg krajowych i wojewódzkich, co Brak ochrony przeciwhałasowej szczególnie drogi krajowej daje dobr ą dost ępno ść komunikacyjn ą SZANSE ZAGRO ŻENIA czynniki zewn ętrzne czynniki zewn ętrzne Mo żliwo ść rozwoju gospodarczego powiatu dzi ęki dobrej Stałe zwi ększanie si ę ilo ści pojazdów na drogach stwarzaj ące komunikacji dyskomfort dla mieszka ńców Mo żliwo ść rozwoju turystycznego i rekreacyjnego poprzez Zagro żenie „uciekania” mieszka ńców z terenów nieatrakcyjnych dogodny dojazd do powiatu ze wszystkich kierunków akustycznie Źródło: opracowanie własne

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

2.4. Pola elektromagnetyczne 2.4.1. Efekty realizacji dotychczasowego PO Ś Cel długoterminowy do 2020 roku zapisany w dotychczasowym Programie Ochrony środowiska MINIMALIZACJA ODDZIAŁYWANIA PROMIENIOWANIA ELEKTROMAGNETYCZNEGO Efekt ze wska źnikiem w latach Cel krótkoterminowe do 2016 roku Podj ęte działania 2013-2015

Ocen ę oddziaływania pól elektromagnetycznych na środowisko przeprowadza si ę w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska na podstawie bada ń monitoringowych oraz informacji o źródłach emituj ących pola. Zgodnie z wymaganiami rozporz ądzenia Ministra Środowiska 8 na obszarze powiatu grójeckiego w latach 2012 – 2014 monitoring obj ął miejscowo ści: Grójec, ul. Brak przekrocze ń dopuszczalnego Rozwój systemu bada ń poziomów Piłsudskiego 6, Słomczyn, gm. Grójec, Mogielnica, Plac poziomu promieniowania promieniowana Po świ ętne, Stryków, gm. Mogielnica, Nowe Miasto nad elektromagnetycznego elektromagnetycznego Pylic ą, centrum miasta ul. 15 Grudnia, Warka, ul. Niemojewska, Magierowa Wola, gm. Warka, Modrzewina, gm. Goszczyn. Analiza wyników pomiarów wykazała, że wyst ępuj ące w środowisku poziomy pól elektromagnetycznych s ą mniejsze od poziomów dopuszczalnych (dopuszczalny poziom w zale żno ści od cz ęstotliwo ści zawiera si ę w przedziale od 7 V/m do 20 V/m).

2.4.2. Ocena stanu aktualnego Pola elektromagnetyczne (PEM) ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2016 r., poz. 672 z pó źn. zm.) definiuje jako pola elektryczne, magnetyczne oraz elektromagnetyczne o cz ęstotliwo ściach od 0 Hz do 300 GHz. Ochrona przed polami elektromagnetycznymi polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu środowiska poprzez: • utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poni żej dopuszczalnych lub co najmniej na tych poziomach; • zmniejszanie poziomów pól elektromagnetycznych, co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie s ą one dotrzymane. Minister wła ściwy do spraw środowiska, w porozumieniu z ministrem wła ściwym do spraw zdrowia, okre śla, w drodze rozporz ądzenia, dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposoby sprawdzania dotrzymania tych poziomów. W rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 30 pa ździernika 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. 2003 nr 192 poz. 1883) są ustalone zró żnicowane poziomy pól elektromagnetycznych dla: • terenów przeznaczonych pod zabudow ę mieszkaniow ą - do 50Hz • miejsc dost ępnych dla ludno ści – do 300Hz Według ustawy Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2016 r., poz. 672 z pó źn. zm.) prowadz ący instalacj ę oraz u żytkownik urz ądzenia emituj ącego pola elektromagnetyczne, które s ą: • stacjami elektroenergetycznymi lub napowietrznymi liniami elektroenergetycznymi o napi ęciu znamionowym nie ni ższym ni ż 110 kV, • instalacjami radiokomunikacyjnymi, radionawigacyjnymi lub radiolokacyjnymi, emituj ącymi pola elektromagnetyczne, których równowa żna moc promieniowana izotropowo wynosi nie mniej ni ż 15 W, emituj ącymi pola elektromagnetyczne o cz ęstotliwo ściach od 30 kHz do 300 GHz,

8 rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2007r. w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych bada ń poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku (Dz. U. Nr 221, poz. 1645) 51

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

są obowi ązani do wykonania pomiarów poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku. Pomiary te wykonywane s ą: • bezpo średnio po rozpocz ęciu u żytkowania instalacji lub urz ądzenia; • ka żdorazowo w przypadku zmiany warunków pracy instalacji lub urz ądzenia,. Wyniki pomiarów przekazuje si ę Wojewódzkiemu Inspektorowi Ochrony Środowiska i Pa ństwowemu Wojewódzkiemu Inspektorowi Sanitarnemu. Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska prowadzi okresowe badania poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku, a tak że aktualizowany corocznie, rejestr zawieraj ący informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku, z wyszczególnieniem przekrocze ń dotycz ących: • terenów przeznaczonych pod zabudow ę mieszkaniow ą; • miejsc dost ępnych dla ludno ści. Do kompetencji Starosty nale ży sprawowanie kontroli przestrzegania i stosowania przepisów o ochronie środowiska, natomiast Rada Powiatu ustanawia w razie potrzeby obszary ograniczonego u żytkowania. Do kompetencji wójtów, burmistrzów nale ży preferowanie i kontrolowanie zgodno ści lokalizacji nowych instalacji emituj ących promieniowanie elektromagnetyczne z Miejscowymi Planami Zagospodarowania Przestrzennego. Źródła pola elektromagnetycznego mo żna podzieli ć na naturalne wyst ępuj ące w przyrodzie oraz sztuczne, które powstaj ą wraz z rozwojem przemysłu w tym telekomunikacji. Głównymi instalacjami emituj ącymi pola elektromagnetyczne s ą: • linie przesyłowe wysokiego, średniego i niskiego napi ęcia oraz stacje transformatorowe, • instalacje radiokomunikacyjne, takie jak: − stacje bazowe telefonii komórkowej, − stacje radiowe i telewizyjne. Przebieg i rodzaj linii elektroenergetycznych przez teren gmin powiatu grójeckiego determinowany jest rozmieszczeniem krajowych źródeł energii elektrycznej. Przez obszar powiatu przebiegaj ą sieci elektroenergetyczne średniego, niskiego i wysokiego napi ęcia. Najwi ększe znaczenie z punktu widzenia zdrowia i życia mieszka ńców powiatu maj ą sieci wysokiego napi ęcia. Corocznie sie ć energetyczna jest rozbudowywana, dobudowywane s ą nowe odcinki sieci napowietrznej linii energetycznej i stacje transformatorowe zarówno wysokiego jak i niskiego napi ęcia. Wynika to z ci ągłego rozwoju terenów miejskich i wiejskich, oraz zwi ązanej z tym potrzeby mieszka ńców do posiadania dost ępu do nieprzerwanych dostaw energii elektrycznej. Ocen ę oddziaływania pól elektromagnetycznych na środowisko przeprowadza si ę w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska na podstawie bada ń monitoringowych oraz informacji o źródłach emituj ących pola. Zgodnie z wymaganiami rozporz ądzenia Ministra Środowiska na obszarze powiatu grójeckiego w latach 2012 – 2014 monitoring obj ął miejscowo ści: • Grójec, ul. Piłsudskiego 6 (0,4 V/m w 2013, dla porównania w 2010 r. wynik 0,16 V/m), • Słomczyn, gm. Grójec (<0,1 V/m w 2013, dla porównania w 2010 r. wynik <0,2 V/m), • Mogielnica, Plac Po świ ętne (0,2 V/m w 2013, dla porównania w 2010 r. wynik <0,2 V/m), • Stryków, gm. Mogielnica (<0,1 V/m w 2013, dla porównania w 2010 r. wynik <0,2 V/m), • Nowe Miasto nad Pylic ą, centrum miasta ul. 15 Grudnia (0,15 V/m w 2013, dla porównania w 2010 r. wynik <0,2 V/m), • Warka, ul. Niemojewska (<0,1 V/m w 2013, dla porównania w 2010 r. wynik <0,2 V/m), • Magierowa Wola, gm. Warka (<0,1 V/m w 2013, dla porównania w 2010 r. wynik <0,2 V/m), • Modrzewina, gm. Goszczyn (<0,1 V/m w 2013, dla porównania w 2010 r. wynik <0,2 V/m), W 2015 r. monitoring nie obj ął źródeł na terenie powiatu grójeckiego. Analiza wyników pomiarów wykazała, że wyst ępuj ące w środowisku poziomy pól elektromagnetycznych s ą mniejsze od poziomów dopuszczalnych (dopuszczalny poziom w zale żno ści od cz ęstotliwo ści zawiera si ę w przedziale od 7 V/m do 20 V/m).

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Podkre śli ć nale ży, że w otoczeniu stacji bazowych telefonii komórkowych pole elektromagnetyczne o warto ściach granicznych wyst ępuj ą nie dalej ni ż kilkadziesi ąt metrów od samych anten i to na wysoko ści ich zainstalowania. W praktyce, w otoczeniu anten stacji bazowych GSM, znajduj ących si ę w miastach, pola o warto ściach wy ższych od dopuszczalnych nie wyst ępuj ą dalej ni ż 25 metrów od anten na wysoko ści zainstalowania tych anten.

2.4.3. Analiza SWOT Pola elektromagnetyczne MOCNE STRONY SŁABE STRONY czynniki wewn ętrzne czynniki wewn ętrzne Brak przekrocze ń dopuszczalnych poziomów promieniowania Brak obwarowa ń lokalizacyjnych dla instalacji emituj ących elektromagnetycznego promieniowanie elektromagnetyczne w PZP Gmin SZANSE ZAGRO ŻENIA czynniki zewn ętrzne czynniki zewn ętrzne Rozwój turystyczny i rekreacyjny Powiatu dzi ęki cennym Mo żliwa lokalizacja instalacji emituj ących promieniowanie przyrodniczo terenom elektromagnetyczne w dowolnej lokalizacji Źródło: opracowanie własne

2.5. Gospodarowanie wodami 2.5.1. Efekty realizacji dotychczasowego PO Ś Cel długoterminowy do 2019 roku zapisany w dotychczasowym Programie Ochrony środowiska MINIMALIZACJA SKUTKÓW WYST ĘPOWANIA NIEKORZYSTNYCH ZJAWISK ATMOSFERYCZNYCH I GEODYNAMICZNYCH Efekt ze wska źnikiem w latach Cel krótkoterminowe do 2015 roku Podj ęte działania 2012-2015

Z informacji uzyskanych z RZGW w Warszawie wynika, i ż Przygotowanie planu zarz ądzania trwaj ą prace ko ńcowe (stan na dzie ń 31.08.2016 r.) nad W trakcie realizacji ryzykiem powodziowym przyj ęciem planów zarz ądzania ryzykiem powodziowym dla dorzecza Odry (PZPR) przez Rad ę Ministrów.

Wojewódzki Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń Wodnych w Warszawie, wykonał nast ępuj ące działania w zakresie utrzymania urz ądze ń melioracji wodnych podstawowych i wód istotnych dla regulacji stosunków wodnych na potrzeby rolnictwa na terenie powiatu grójeckiego: wykaszanie porostów ze skarp, poboczy i dna rzeki, wycinanie zakrzacze ń, wycinanie ro ślin korzeni ących si ę, odmulanie dna na ł ączna kwot ę w roku 2013 - 2 053 505,54 zł, w roku 2014 - 725 524,59 zł. Poprawa stanu istniej ącej Natomiast w 2012 r. Wojewódzki Zarz ąd Melioracji i infrastruktury przeciwpowodziowej Urz ądze ń Wodnych w Warszawie, zrealizował budow ę urz ądze ń melioracji szczegółowych - zad. Michalczew I etap 2 gmina Chynów i Warka – kwota 3 646 993,00 zł. Pozostałe Bie żą ce utrzymanie urz ądze ń Budowa i modernizacja zadania zaplanowane w Programie zostan ą zrealizowane do ochrony przeciwpowodziowej i infrastruktury pozwalaj ącej na 2021 r. cieków zwi ększenie retencji wody w sposób Ponadto na terenie powiatu podmioty zobowi ązane do techniczny i nietechniczny wykonania robót w ramach pozwole ń wodno prawnych wykonały prace utrzymaniowe na ciekach o długo ści 25,8 km na kwot ę 117 300,00 w 2013r. i 25,9 km na kwot ę 133 800,00 zł w 2014r. ( wykoszenie, wyci ęcie zakrzacze ń, usuni ęcie ro ślin korzeni ących, usuni ęcie zatorów i przetasowa ń). Remont zbiornika wodno retencyjnego „Górnego” wraz z budowl ą pi ętrz ącą na rzece Krasce dofinansowano przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie. Modernizacja zbiornika retencyjnego „Dolnego” wraz z budowl ą pi ętrz ąca w Belsku Du żym.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

2.5.2. Ocena stanu aktualnego 2.5.2.1. Wody powierzchniowe Obszar powiatu grójeckiego le ży w granicach du żej jednostki hydrologicznej - dorzecza środkowej Wisły. Sie ć hydrograficzn ą powiatu tworz ą przede wszystkim: • rzeka Pilica, wraz z licznymi dopływami: Drzewiczk ą, Mogielank ą, Rokitn ą, Lubank ą i Dylówk ą, • rzeka Jeziorka z dopływami - Krask ą, Molnic ą i Kruszewk ą, • rzeka Czarna. Dział wodny II rz ędu pomi ędzy Pilic ą a Jeziork ą biegnie z północnego zachodu, w przybli żeniu wzdłu ż granicy gmin Bł ędów i Pniewy, a dalej Bł ędów i Belsk Du ży oraz Goszczyn i Belsk Du ży (okolice Lewiczyna), Goszczyn i Jasieniec, zmieniaj ąc na niektórych odcinkach kierunek na południowy, po czym w granicach gminy Warka, przebiega równolegle do biegu Pilicy, na kierunku północno - wschodnim, na wysoko ści Kazimierkowa. Wisła, odwadniaj ąca na całej swojej długo ści teren 194 424 km 2, jest najwi ększym ciekiem powierzchniowym w obr ębie omawianego terenu. Praktycznie płynie jednak tylko w granicach gminy Warka, gdzie stanowi naturaln ą, wschodni ą granice powiatu grójeckiego. Jej dolina jest tu asymetryczna - stromy, ponad 20 - metrowy lewy brzeg, a szeroko ść koryta waha si ę od 500 do 750 m. Rz ędne Wisły wynosz ą ok. 95 - 93 m n.p.m. Wisła charakteryzuje si ę du żą zmienno ści ą stanów i przepływów. W czasie jednego roku ró żnica poziomów zwierciadła wody mo że dochodzi ć do 8 metrów. Rzeka zasilana jest wodami opadowymi i roztopowymi. Wezbrania wody przypadaj ą na miesi ące wiosenne: marzec-maj, najmniej zasobny w wod ę jest wrzesie ń. W okresie listopad - marzec na Wi śle obserwowane jest silne zlodzenie. Wielko ść przepływu wody w Wi śle waha si ę w szerokim zakresie: od ~200 do ~7 500 m 3/s. Średni przepływ w rzece na podstawie wieloletnich informacji wynosi ok. 560 m 3/s, przy czym dynamika przepływu (pr ędko ść ) zmienia si ę na całej jej szeroko ści. Pozostałe rzeki i ich charakterystyk ę zawiera tabela poni żej.

Tabela 13 Charakterystyka wód powierzchniowych (rzek) na terenie powiatu grójeckiego Długo ść na Powierzchnia Rzeka Dopływ Gmina terenie powiatu odwadniana (km) (km 2) Czarna lewostronny dopływ Wisły Chynów, Jasieniec, Warka 32,5 230 Jeziorka lewostronny dopływ Wisły Pniewy, Grójec 29 975,3 Kruszewka dopływ Jeziorki Pniewy 5 prawostronny dopływ Grójec, Belsk Du ży, Jasieniec, Chynów, Kraska 29 Jeziorki Warka Molnica lewostronny dopływ Kraski Belsk Du ży, Grójec 18 Nowe Miasto n. Pilic ą, Mogielnica, Pilica lewostronny dopływ Wisły 319 9273 Warka Drzewiczka prawostronny dopływ Pilicy Nowe Miasto n. Pilic ą 6,52 1082,9 Rokitna lewostronny dopływ Pilicy Nowe Miasto n. Pilic ą 8,8 98,1 Mogielanka lewostronny dopływ Pilicy Bł ędów, Mogielnica 34,9 232 lewostronny dopływ Machnatka Bł ędów 14,9 Mogielanki Dylewka lewostronny dopływ Pilicy Mogielnica, Goszczyn 5,6 162,7 Źródło: Program ochrony środowiska dla powiatu grójeckiego - stan istniej ący

Sie ć hydrograficzn ą powiatu grójeckiego tworz ą ponadto liczne mniejsze strumienie i rzeki. W granicach powiatu wyst ępuje szereg drobnych zagł ębie ń bezodpływowych - bezimiennych oczek 54

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

wodnych. Na obszarach zatorfionych i terenach podmokłych, jak równie ż w dolinach rzecznych (zwłaszcza Pilicy), znajduj ą si ę liczne rowy melioracyjne. W dolinach rzecznych (Jeziorki, Lubanki, Dylewki, Czarnej) wyst ępuj ą ponadto kompleksy stawów - w miejscowo ściach: Gostomia i Wólka Gostomska, Wólka Magierowa (gm. Nowe Miasto n/Pilic ą), Ko śmin, Kocerany (gmina Grójec), Bł ędów, Wólka Da ńkowska i Ole śnik (gmina Bł ędów), Długowola (gmina Goszczyn), Wola Boglewska, Jasieniec (gmina Jasieniec), Budziszyn i Rososz (gmina Chynów). Główn ą ich funkcj ą jest hodowla ryb, a towarzysz ącą - retencja wód.

2.5.2.2. Monitoring rzek na terenie powiatu Sposób oceny i klasyfikacji stanu wód powierzchniowych okre śla rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 22 pa ździernika 2014 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jako ści dla substancji priorytetowych (Dz. U. 2014 r. poz. 1482). Oprócz klasyfikacji stanu jednolitych cz ęś ci wód (jcw), czyli oddzielnych i znacz ących elementów wód powierzchniowych takich jak rzeka, cz ęść rzeki, zbiornik zaporowy itp., klasyfikacji jako ści wód dokonuje si ę te ż w poszczególnych punktach pomiarowo – kontrolnych (ppk). Na ocen ę stanu wód składa si ę klasyfikacja ich stanu/potencjału ekologicznego oraz stanu chemicznego. Teren powiatu grójeckiego nale ży do Zlewni Pilicy oraz środkowej Wisły. W granicach powiatu znajduj ę si ę 8 jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych dla których przeprowadzono ocen ę jako ści: • Pilica od Drzewiczki do uj ścia • Drzewiczka od Brzu śni do uj ścia • Gostomka • Mogielanka • Rykolanka • Kanał Trzebie ński • Jeziorka od źródeł do Kraski • Czarna Badania prowadzono w programie monitoringu diagnostycznego oraz monitoringu operacyjnego, które umo żliwiły dokonanie wst ępnych ocen: stanu ekologicznego, stanu chemicznego, stanu fizykochemicznego, stanu hydromorficznego, oceny przydatno ści do bytowania ryb oraz oceny podatno ści na eutrofizacj ę, oceny eutrofizacji ze źródeł komunalnych.

Tabela 14 Zestawienie klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego, stanu fizykochemicznego, stanu hydromorfologicznego, stanu biologicznego oraz stanu chemicznego rzek

Nazwa stan / potencjał stan Lp stan ocenianej jcw ekologiczny chemiczny Kod JCW JCW Kod pomiarowego pomiarowego niesyntetyczne niesyntetyczne Klasa elementów Klasaelementów Klasaelementów Klasaelementów fizykochemicznych fizykochemicznych hydromorfologicznych hydromorfologicznych Nazwa punku kontrolno- punku Nazwa zanieczyszczenia syntetyczne i syntetyczne zanieczyszczenia Klasa elementów biologicznych elementów Klasa fizykochemicznych - specyficzne -specyficzne fizykochemicznych

IV Pilica od Pilica - (Ma 1 Drzewiczki do I II I SŁABY PSD_sr ZŁY Ostrówek krofi uj ścia ty) PLRW200019254999 PLRW200019254999

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Nazwa stan / potencjał stan Lp stan ocenianej jcw ekologiczny chemiczny Kod JCW JCW Kod pomiarowego pomiarowego niesyntetyczne niesyntetyczne Klasa elementów elementów Klasa elementów Klasa elementów Klasa fizykochemicznych fizykochemicznych hydromorfologicznych hydromorfologicznych Nazwa punku kontrolno- punku Nazwa zanieczyszczenia syntetyczne i syntetyczne zanieczyszczenia Klasa elementów biologicznych elementów Klasa fizykochemicznych - specyficzne -specyficzne fizykochemicznych

Drzewiczka - Drzewiczka od Wólka 2 Brzu śni do Magierowa III I II I UMIARKOWANY PSD_sr ZŁY uj ścia (uj ście do Pilicy) PLRW200019254899 PLRW200019254899

Gostomka - V Gostomia (Icht 3 Gostomka II PSD I ZŁY PSD_sr ZŁY (uj ście do iofa Pilicy) una) PLRW2000172549149 PLRW2000172549149

Mogielanka - 4 Mogielanka Borowe (uj ście III I PSD UMIARKOWANY ZŁY do Pilicy) PLRW200017254929 PLRW200017254929

Rykolanka (Dylowa) - 5 Rykolanka Przybyszew II I PSD UMIARKOWANY ZŁY (uj ście do Pilicy) PLRW2000172549329 PLRW2000172549329

Kanał Trzebie ński - Kanał Zagroby (na 6 II I II DOBRY ZŁY Trzebie ński drodze Mniszew - Warka) PLRW200026254989 PLRW200026254989

Jeziorka od Jeziorka - 7 źródeł do III II PSD UMIARKOWANY ZŁY Go ście ńczyce Kraski PLRW200017258299 PLRW200017258299

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Kraska Prawa 8 Czarna V II ZŁY - Żyrowek PLRW20001725869 PLRW20001725869

Źródło: Monitoring rzek w latach 2010-2015, WIO Ś w Warszawie

Analiza wyników bada ń, jako ści wód powierzchniowych w wybranych punktach monitoringowych wskazuje, i ż wody powierzchniowe przepływaj ące przez teren powiatu grójeckiego posiadały wody złej (stan jednolitej cz ęś ci wód powierzchniowych – zły). Do elementów maj ących wpływ na zł ą jako ść wód powierzchniowych nale żą elementy fizykochemiczne (przekroczenia: BZT 5, OWO, ChZT-Cr, substancje rozpuszczone) oraz biologiczne (przekroczenia: makrofity i ichtiofauna). Ponadto jednolite cz ęś ci wód powierzchniowych na terenie powiatu grójeckiego poddano ocenie spełniania wymogów dla obszarów chronionych oraz na obszarach wra żliwych na eutrofizacj ę wywołan ą zanieczyszczeniami pochodz ącymi ze źródeł komunalnych. Do kategorii niespełniaj ących wymogów oceny jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych nale ży: Pilica od Drzewiczki do uj ścia, Drzewiczka od Brzu śni do uj ścia, Mogielanka, Jeziorka od źródeł do Kraski, Czarna, przyczyn ą jest zjawisko przyspieszonej eutrofizacji wywołanej antropogenicznie, wskazujące na mo żliwo ść zakwitu glonów.

2.5.2.3. Wody podziemne Zgodnie z podziałem hydroregionalnym Polski powiat grójecki praktycznie w cało ści poło żony jest w obr ębie południowomazowieckiego regionu hydrogeologicznego. Jedynie południowe cz ęś ci gmin: Nowe Miasto n/Pilic ą i Mogielnica zlokalizowane s ą w obr ębie regionu kujawsko-mazowieckiego. Granic ę pomi ędzy regionami stanowi ą podkenozoiczne wychodnie utworów jurajskich antyklinorium środkowopolskiego. Warunki wyst ępowania wód podziemnych w obr ębie regionu południowomazowieckiego na obszarze powiatu grójeckiego s ą zró żnicowane. W peryferyjnej, południowo-zachodniej cz ęś ci regionu, to jest w północnej cz ęś ci gminy Nowe Miasto nad Pilic ą, centralnej i północnej cz ęś ci gminy Mogielnica oraz południowej cz ęś ci gminy Goszczyn, główne, u żytkowe pi ętra wodono śne wyst ępuj ą w osadach kredy górnej i czwartorz ędu. Sporadycznie, woda wyst ępuje tak że w osadach trzeciorz ędu, a na północny zachód od Nowego Miasta nad Pilic ą w osadach jurajskich. Na północ od wymienionych rejonów główne, u żytkowe pi ętra wodono śne wyst ępuj ą w piaszczystych osadach trzeciorz ędu i czwartorz ędu. Pi ętro wodono śne czwartorz ędu na terenie powiatu grójeckiego jest głównym poziomem u żytkowym. Udział wód tego pi ętra stanowi 90% zasobów regionalnych. Poziomy wodono śne czwartorz ędu wyst ępuj ą głównie w: dolinach rzecznych Wisły i Pilicy, na wysoczyznach i równinach morenowych oraz w dolinach kopalnych. W strefie przykraw ędziowej regionu południowomazowieckiego t.j. w północnej cz ęś ci gminy Nowe Miasto n/Pilic ą, centralnej i północnej cz ęś ci gminy Mogielnica oraz południowej cz ęś ci gminy Goszczyn, wodono śne osady czwartorz ędowe reprezentowane s ą przez piaski, piaski i żwiry, które najcz ęś ciej wyst ępuj ą na gł ęboko ści 10-60 m, przewa żnie do 40 m. Czwartorz ędowy poziom 57

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

wodono śny buduje tu jedna, rzadziej dwie warstwy wodono śne. Wody podziemne najcz ęś ciej wyst ępuj ą pod ci śnieniem. Miejscami, w utworach czwartorz ędowych osady wodono śne nie wyst ępują (rejon Mogielnicy). Wydajno ści pojedynczych uj ęć s ą zró żnicowane i wahaj ą si ę od kilku do 40 m 3/h. Na północ od strefy przykraw ędziowej t.j. w centralnej i północnej cz ęś ci powiatu grójeckiego, czwartorz ędowe warstwy wodono śne buduj ą piaski i żwiry oraz piaski, najcz ęś ciej wyst ępuj ące na gł ęboko ści 10-80 m. Poziom wodono śny tworz ą jedna rzadziej dwie warstwy wodono śne. Woda wyst ępuje pod ci śnieniem. W dolinach rzek: Wisły i Pilicy w obr ębie gmin: Jasieniec i Warka, a tak że na obszarach wyst ępowania na powierzchni mi ąż szych warstw piaszczystych osadów wodnolodowcowych i lodowcowych - zwierciadło wody ma charakter swobodny. Wydajno ści pojedynczych uj ęć s ą zró żnicowane i wahaj ą si ę od kilku do 70 m 3/h. Miejscami w utworach czwartorz ędowych osady wodono śne nie wyst ępuj ą np. Grójec, Boglewice. Pi ętro wodono śne trzeciorz ędu składa si ę z dwóch poziomów: oligoce ńskiego i mioce ńskiego. Zachowuj ą one odr ębno ść hydrauliczn ą i s ą oddzielone nieci ągł ą warstw ą utworów słabo przepuszczalnych. Ró żni ą si ę składem litologicznym, parametrami hydrogeologicznymi, ci śnieniem, składem chemicznym wód i wła ściwo ściami fizycznymi wody. Sporadycznie poziom wodono śny tworz ą tak że mało wydajne piaszczyste osady pliocenu. W centralnej i północnej cz ęś ci powiatu wodono śne osady trzeciorz ędu wyst ępuj ą na gł ęboko ści powy żej 100 m, sporadycznie powy żej 200, a w pliocenie do 100 m, natomiast w strefie przykraw ędziowej na gł ęboko ści 30-80 m. Osady te s ą dobrze izolowane od powierzchni terenu. Wody wyst ępuj ą pod ci śnieniem, a wydajno ści pojedynczych uj ęć mieszcz ą si ę w granicach od kilku do 70 m 3/h w strefie przykraw ędziowej do 30 m3/h. Poziom oligoce ński stanowi ą piaski drobnoziarniste i średnioziarniste. Poziom tworzy na ogół jedna warstwa o mi ąż szo ści od kilkunastu do 60 m. W miar ę zbli żania si ę do strefy przykraw ędziowej cz ęś ci niecki, wodono śno ść osadów oligoce ńskich maleje. Na terenie powiatu grójeckiego oligocen uj ęty został do eksploatacji m.in. w Wytwórni Napojów Bezalkoholowych w Michrowie, “ Źródło Pniewy”. Poziom mioce ński ma mniej korzystne parametry hydrogeologiczne oraz podwy ższon ą barw ę. Reprezentuj ą go najcz ęś ciej piaski drobnoziarniste i pylaste, miejscami średnioziarniste. W przykraw ędziowej cz ęś ci niecki na odcinku od Nowego Miasta n/Pilic ą do Bł ędowa poziom mioce ński wyst ępuje płytko, na ogół na gł ęboko ści 50-100 m od powierzchni. Przykryty jest tu najczęś ciej tylko czwartorz ędem. W rejonie Warki poziom mioce ński z uwagi na korzystne wykształcenie litologiczne ma znaczenie użytkowe. Poziom plioce ński ma niewielkie znaczenie u żytkowe. Rozpoznany został w rejonie Grójca, gdzie tworz ą go kilku do kilkunastometrowej mi ąż szo ści piaski drobnoziarniste, czasem gruboziarniste, charakteryzuj ące si ę na ogół korzystnymi parametrami hydrogeologicznymi. Współczynnik filtracji waha si ę od 0,5 do 12,0 m 3/24 h, a wydajno ść jednostkowa od 0,2 do 4,5 m 3/h. U żytkowy w rejonie Grójca charakter utworów plioce ńskich, nie zmienia regionalnych cech tego kompleksu, pełni ącego rol ę pi ętra izoluj ącego. Pi ętro kredy górnej tworzy jeden zespół wodono śny poł ączony hydraulicznie, bez wyra źnego rozdziału na odr ębne poziomy. Pi ętro to jest stosunkowo słabo rozpoznane. Woda wyst ępuje pod ci śnieniem w szczelinach margli, wapieni i piaskowców. S ą to wody porowo- szczelinowe i szczelinowe, wyst ępuj ące na gł ębokościach 40-160 m. Wydajno ści pojedynczych uj ęć mieszcz ą si ę w granicach od ok. 20 do ponad 100 m 3/h. W kierunku osi niecki mazowieckiej (N) wodono śno ść pi ętra kredy górnej bardzo szybko maleje i cz ęsto ju ż po kilku kilometrach zanika użytkowy charakter wód. Jurajski poziom wodono śny reprezentuj ą wodono śne wapienie i margle, sporadycznie piaskowce jury górnej, wyst ępuj ące na gł ęboko ści ok. 100 m. Prowadz ą one wody szczelinowe i porowo-szczelinowe, które wyst ępuj ą pod ci śnieniem. Wydajno ści pojedynczych uj ęć mieszcz ą si ę w granicach od kilkunastu do kilkudziesi ęciu m 3/h. Niewielki fragment powiatu grójeckiego (południowa cz ęść gminy Nowe Miasto n/Pilic ą i niewielki południowy fragment gminy Mogielnica) poło żony jest w obr ębie hydrogeologicznego regionu

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

kujawsko-mazowieckiego, gdzie wyst ępuj ą dwa u żytkowe pi ętra wodono śne: jury (mezozoik) i czwartorz ędu. Pi ętro wodono śne jury reprezentowane jest przez wapienie (jura górna), piaskowce i mułowce (jura środkowa). Prowadz ą one wody szczelinowe, rzadziej szczelinowo-krasowe i szczelinowo-porowe. W jurze górnej woda wyst ępuje pod ci śnieniem, najcz ęś ciej na gł ęboko ści do 40 m. Wydajno ści uzyskiwane z otworów mieszcz ą si ę w przedziale od kilku do ok. 70 m 3/h. W utworach jury środkowej woda wyst ępuje pod ci śnieniem, najcz ęś ciej na gł ęboko ści do 70 m. Wydajno ści uzyskiwane z otworów mieszcz ą si ę w przedziale od kilkunastu do ok. 30 m 3/h. Pi ętro wodono śne czwartorz ędu zalega bezpo średnio na wodono śnych osadach jurajskich. Woda wyst ępuje w piaskach, piaskach i żwirach na gł ęboko ści od kilku do kilkunastu metrów. W dolinie Pilicy w rejonie Nowego Miasta n/Pilic ą w osadach czwartorz ędu wyst ępuje płytki poziom o swobodnym zwierciadle wody. Poniewa ż poziom ten jest nieizolowany od powierzchni terenu, wobec czego istnieje stałe zagro żenie zanieczyszczeniem. Poza dolin ą Pilicy wody podziemne w osadach czwartorz ędowych wyst ępuj ą pod ci śnieniem. Wydajno ści pojedynczych uj ęć przewa żnie nie przekraczaj ą. 20 m 3/h. Powiat grójecki zgodnie z „Map ą obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony”, A.S. Kleczkowskiego, 2000 poło żony jest w zasi ęgu dwóch zbiorników: • GZWP 222 – czwartorz ędowy zbiornik Dolina rz. śr. Wisła (Warszawa-Puławy). Całkowita jego powierzchnia 2085 km 2. Jest to zbiornik o charakterze porowym zbudowany z czwartorz ędowych skał okruchowych pochodzenia rzecznego. Jest to zbiornik o nieporównywalnie wi ększych zasobach w stosunku do Niecki Warszawskiej. Oszacowane zasoby dyspozycyjne wynosz ą 1 000 000 m 3/d i w skali zasobno ści stawiaj ą go na jednym z najwy ższych miejsc w śród wszystkich GZWP w Polsce. Moduł zasobowy równy jest 5,55 l/s/km 2. Średnie gł ęboko ści uj ęć w obr ębie zbiornika wynosz ą 60 m. Zbiornik praktycznie nie posiada naturalnej izolacji od powierzchni ziemi przez co jego wody s ą podatne na zanieczyszczenie. Około 80 % powierzchni zbiornika zajmuj ą strefy ochronne OWO i ONO. Na terenie powiatu grójeckiego cał ą powierzchni ę zbiornika stanowi ą obszary ochrony – OWO w okolicach Warki i Chynowa, ONO w najdalej na wschód wysuni ętych rejonach powiatu. • GZWP 215 – trzeciorz ędowy zbiornik Subniecka Warszawska. Obejmuje on 51,0 tys. km 2 i jest jednym z dwóch subzbiorników w tym regionie, zbudowanym z trzeciorz ędowych osadów miocenu i oligocenu. Jest to zbiornik o charakterze porowym. W jego obr ębie, ze wzgl ędu na znacznie lepsze rozpoznanie, wydzielono centraln ą cz ęść jako GZWP Nr 215 A, który obejmuje w cało ści teren powiatu grójeckiego. Średnia mi ąż szo ść utworów wodono śnych GZWP Nr 215 wynosi około 80 m, średnia gł ęboko ść uj ęć wód to 180 m, a ich wydajno ści wahaj ą si ę najcz ęś ciej od 30 do 75 m 3/h. Rejonem najintensywniejszej eksploatacji wód zbiornika jest obszar miasta Warszawy, gdzie eksploatacja ta osi ąga w przybli żeniu jedn ą trzeci ą wielko ści zasobów dyspozycyjnych zbiornika. U żytkowe warstwy wodono śne zachowuj ą ci ągło ść prawie na całym obszarze zbiornika. Nieliczne strefy wykazuj ące brak warstwy u żytkowej ze wzgl ędu na nisk ą przewodno ść lub zł ą jako ść wód wyst ępuj ą poza terenem powiatu grójeckiego.

2.5.2.4. Monitoring wód podziemnych Celem monitoringu jako ści wód podziemnych jest dostarczenie informacji o stanie chemicznym wód, śledzenie jego zmian oraz sygnalizacja zagro żeń, na potrzeby zarz ądzania zasobami wód podziemnych i oceny skuteczno ści podejmowanych działa ń ochronnych zwi ązanych z osi ągni ęciem dobrego stanu ekologicznego, okre ślonego przez Ramow ą Dyrektyw ę Wodn ą (RDW). Oceny stanu chemicznego w jednolitych cz ęś ciach wód (JCWPd) i w poszczególnych punktach badawczych dokonano w oparciu o Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 21 grudnia 2015 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu jednolitych cz ęś ci wód podziemnych (Dz. U. z 2016 r., poz. 85), które wyró żnia pi ęć klas jako ści wód:

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

• klasa I – wody bardzo dobrej jako ści, • klasa II – wody dobrej jako ści, • klasa III – wody zadowalaj ącej jako ści, • klasa IV – wody niezadowalaj ącej jako ści, • klasa V – wody złej jako ści oraz dwa stany chemiczne wód ocenione na podstawie średniej warto ści poszczególnych wska źników ze wszystkich punktów zlokalizowanych w analizowanej JCWPd: • stan dobry (klasy I, II i III)), • stan słaby (klasy IV i V). Na terenie powiatu grójeckiego zlokalizowano w 2012 roku 4 punkty monitoringu jako ści wód podziemnych, w którym były prowadzone badania przez Pa ństwowy Instytut Geologiczny.

Tabela 15 Zestawienie punktów badawczych wód podziemnych w sieci krajowej PIG w roku 2012 na terenie powiatu grójeckiego wraz z ocen ą jako ści w 2007, 2010 Klasa wód w Klasa wód w Klasa wód w Nr otworu Miejscowo ść Stratygrafia JCWPd 2007 r. 2010 r. 2012 r. Michałów, gmina 242 Q 82 III (Fe) III III Warka Kukały, gmina 1204 Q 81 V (NO H) IV (NO H) Chynów 3 3 Kukały, gmina 1057 Pg+Ng 81 II III III (NH ) Chynów 4 Kukały, gmina 2317 Q 82 II III II Chynów Q Czwartorz ęd Ng Neogen (pliocen, miocen) Pg Paleogen (oligocen, eocen, paleocen) NO3-azotany NH4 – amoniak Źródło: WIO Ś w Warszawie

Wody podziemne na terenie powiatu grójeckiego kwalifikuj ą si ę do klasy III i II, które mo żna okre śli ć jako wody zadowalaj ącej i dobrej jako ści: • warto ści wska źników jako ści wody s ą podwy ższone w wyniku naturalnych procesów lub słabego oddziaływania antropogenicznego, • mniejsza cz ęść wska źników jako ści wody przekracza wartości dopuszczalne jako ści wody przeznaczonej do spo życia przez ludzi. W jednym przypadku wody podziemne o IV klasie czysto ści wyst ąpiły na terenie gminy Chynów w miejscowo ści Kukały numer otworu 1204. S ą to wody podziemne niezadowalaj ącej jako ści: • warto ści wska źników jako ści wody s ą podwy ższone w wyniku naturalnych procesów oraz słabego oddziaływania antropogenicznego, • wi ększo ść wska źników jako ści wody przekracza warto ści dopuszczalne jako ści wody przeznaczonej do spo życia przez ludzi.

2.5.2.5. Ochrona przed powodzi ą oraz skutkami suszy Według Prawa wodnego (t.j. Dz. U. z 2015 r. poz. 469 z pó źn. zm.) powód ź rozumie si ę przez to czasowe pokrycie przez wod ę terenu, który w normalnych warunkach nie jest pokryty wod ą, wywołane przez wezbranie wody w ciekach naturalnych, zbiornikach wodnych, kanałach oraz od strony morza, z wył ączeniem pokrycia przez wod ę terenu wywołanego przez wezbranie wody w systemach kanalizacyjnych.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Główne zagro żenie powodziowe jest wywoływane du żą pr ędko ści ą płyn ącej wody i jej energi ą, która powoduje niszczenia ci ęż kiej zabudowy koryt (opaski, mury, progi), a tak że budowli nad korytem rzek, takich jak kładki, przepusty, mosty i in. Przyczyną podtopie ń i powodzi s ą na ogół: • bardzo intensywne opady burzowe (okre ślane jako oberwanie chmury), obejmuj ące najcz ęś ciej niewielkie obszary o du żych nachyleniach zboczy, powoduj ące gwałtowne i krótkotrwałe (do kilku godzin) lokalne wezbrania wód, • opady rozlewne tj. trwaj ące kilka dni opady o wysokim nat ęż eniu (od kilkudziesi ęciu do 100 mm w ci ągu doby), obejmuj ące wi ększa cz ęść zlewni. Na terenie powiatu grójeckiego zagro żenie powodziowe zwi ązane jest głównie z dolin ą rzeki Pilicy oraz jej dopływu – Drzewiczki, a tak że z dolin ą Wisły. Tereny zalewowe tych rzek wyst ępuj ą w obr ębie trzech gmin powiatu grójeckiego – Nowe Miasto nad Pilic ą (dolina Pilicy i dolina Drzewiczki), Mogielnica (dolina Pilicy) oraz Warka (dolina Pilicy i dolina Wisły). Tereny zalewowe obejmuj ą głównie poło żone w dolinach rzecznych ł ąki i nieu żytki, w mniejszym stopniu s ą to równie ż, zgodnie z miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego, tereny dolesie ń lub tereny lasów, w tym najcz ęś ciej ich brze żnych cz ęś ci lub niewielkich skupisk le śnych. Uj ściowy odcinek doliny Pilicy jest obszarem wyst ępowania podtopie ń, głównie w okresie wiosennym, a tak że w przypadkach intensywnych długotrwałych opadów. Amplituda waha ń poziomu wód Pilicy (na podstawie danych z lat 1966-1970) dowodzi wyst ępowanie stanów wysokich przede wszystkim w okresie od lutego do marca, a ni żówek od lipca do pa ździernika. Amplituda ta zmieniała si ę do ść wyra źnie w poszczególnych partiach odcinka uj ściowego - 107 cm w Nowym Mie ście nad Pilic ą, ok. 230 cm w Białobrzegach. Amplituda ta, w dolnym biegu rzeki zmniejszyła si ę, a zarazem te ż ograniczone zostało zagro żenie powodziowe po oddaniu do u żytku w połowie lat siedemdziesi ątych XX wieku, Zalewu Sulejowskiego utworzonego poprzez spi ętrzenie wód Pilicy, pełni ącego obecnie m.in. funkcje retencyjne.

Rysunek 18 Obszary szczególnego zagro żenia powodzi ą na terenie powiatu grójeckiego Źródło: Mapy zagro żenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego, http://www.powodz.gov.pl

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Miejscowo ści poło żone w bezpo średnim s ąsiedztwie doliny Pilicy, a wi ęc potencjalnie najbardziej zagro żone potencjalnymi skutkami powodzi, to: • gmina Nowe Miasto nad Pilic ą: Domaniewice, Ł ęgonice, Nowe Miasto nad Pilic ą, Pobiedna, Gostomia, • gmina Mogielnica: Tomczyce, Stamirowice, Michałowice, Świdno, D ębnowola, • gmina Warka: Branków, Michałów Dolny, Palczew, Zastru że, Lechanice, Grzegorzewice, Warka, Stara Warka, Pilica, Niwy Ostroł ęckie, Przylot. Potencjalnie mniejsze zagro żenie wezbraniami wyst ępuje w dolinie Drzewiczki, której uj ściowy odcinek przebiega przez południow ą cz ęść gminy Nowe Miasto nad Pilic ą. Obejmuj ące dolin ę rzeki tereny zalewowe wyst ępuj ą na szeroko ści do 1 km. W bezpo średnim s ąsiedztwie doliny poło żone s ą wsie Żdżarki i Wólka Lig ęzowska. Za działania zwi ązane z ochron ą przeciwpowodziow ą odpowiada, zgodnie z ustaw ą Prawo wodne, dyrektor regionalnego zarz ądu gospodarki wodnej (RZGW). RZWG s ą równie ż odpowiedzialne za prowadzenie działa ń informacyjnych i koordynacj ę w razie powodzi lub suszy na podległym terenie. Zgodnie z Dyrektyw ą 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 pa ździernika 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarzadzania nim pa ństwa członkowskie zobligowały si ę do sporz ądzenia: • wst ępnej oceny ryzyka powodziowego do grudnia 2011 r., • map zagro żenia i map ryzyka powodziowego do grudnia 2013 r., • planów zarzadzania ryzykiem powodziowym do grudni 2015 r. Wst ępna ocena ryzyka powodziowego (WORP) jest pierwszym z czterech dokumentów planistycznych wymaganych Dyrektyw ą 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 pa ździernika 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarz ądzania nim (Dyrektywa Powodziowa). Celem wst ępnej oceny ryzyka powodziowego jest wyznaczenie obszarów nara żonych na niebezpiecze ństwo powodzi, czyli obszarów, na których istnieje znacz ące ryzyko powodziowe lub na których wyst ąpienie du żego ryzyka jest prawdopodobne. Zgodnie z art. 88 c ust. 1 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity Dz. U. z 2015 r., poz. 469) za przygotowanie wst ępnej oceny ryzyka powodziowego odpowiedzialny jest Prezes Krajowego Zarz ądu Gospodarki Wodnej. Wst ępna ocena ryzyka powodziowego została opracowana w ramach projektu „Informatyczny System Osłony Kraju przed nadzwyczajnymi zagro żeniami” (ISOK) finansowanego z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Projekt realizowany jest przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Pa ństwowy Instytut Badawczy (IMGW) w konsorcjum z Krajowym Zarz ądem Gospodarki Wodnej (KZGW), Głównym Urz ędem Geodezji i Kartografii (GUGiK), Rz ądowym Centrum Bezpiecze ństwa (RCB) oraz Instytutem Łączno ści. Wst ępna ocena ryzyka powodziowego została wykonana przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej - Centra Modelowania Powodziowego w Gdyni, w Krakowie, w Poznaniu, we Wrocławiu, w konsultacji z Krajowym Zarz ądem Gospodarki Wodnej. W ramach WORP zostały zidentyfikowane znacz ące powodzie historyczne, jak równie ż powodzie, które mog ą wyst ąpi ć w przyszło ści (tzw. powodzie prawdopodobne), które stanowiły podstaw ę do wyznaczenia obszarów nara żonych na niebezpiecze ństwo powodzi. Dla obszarów nara żonych na niebezpiecze ństwo powodzi, wskazanych we wst ępnej ocenie ryzyka powodziowego zostały wykonane w 2013 r. dokładne mapy zagro żenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego. Plan zarz ądzania ryzykiem powodziowym (PZRP) jest ko ńcowym, czwartym dokumentem planistycznym wymaganym Dyrektyw ą 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 pa ździernika 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarz ądzania nim (Dyrektywa Powodziowa). Z informacji uzyskanych z RZGW w Warszawie wynika, i ż trwaj ą prace ko ńcowe (stan na dzie ń 31.08.2016 r.) nad przyj ęciem planów zarz ądzania ryzykiem powodziowym dla dorzecza Środkowej Wisły (PZPR) przez Rad ę Ministrów. Wody istotne dla regulacji stosunków wodnych na potrzeby rolnictwa oraz urz ądze ń melioracji wodnych podstawowych zlokalizowanych na terenie powiatu grójeckiego administrowane s ą przez 62

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Wojewódzki Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń Wodnych w Warszawie. Zgodnie z ewidencj ą wód, urz ądze ń melioracji wodnych oraz zmeliorowanych gruntów, prowadzonej przez WZMiUW w Warszawie poni żej przedstawiono dane dla powiatu grójeckiego: • łączna długo ść wód istotnych dla regulacji stosunków wodnych na potrzeby rolnictwa – 181,12 km, • łączna długo ść kanałów zaliczanych do urz ądze ń melioracji wodnych podstawowych – 0,00 km, • łączna długo ść wałów przeciwpowodziowych – 11,23 km, • ilo ść zbiorników retencyjnych – 0 szt., • ilo ść przepustów wałowych – 2 szt., • budowle pi ętrz ące zlokalizowane na wodach istotnych dla regulacji stosunków wodnych na potrzeby rolnictwa oraz urz ądzeniach melioracji wodnych podstawowych, w tym: − jazy – 6 szt., − zastawski – 10 szt., − przepusty z pi ętrzeniem 2 szt., − progi redukcyjne z mo żliwo ści ą pi ętrzenia – 16 szt. Cz ęsto wiele szkód powstałych w wyniku powodzi i podtopie ń na terenie województwa mazowieckiego spowodowanych jest źle działaj ącą sieci ą odwadniaj ącą. Wiele rowów i urz ądze ń melioracyjnych jest zaniedbanych, pozbawionych okresowej konserwacji i w efekcie zaro śni ętych lub zanieczyszczonych odpadami. Nagminne jest zasypywanie fragmentów rowów przy budowie przejazdów do pojedynczych posesji lub budowanie przepustów rurowych o zbyt małej średnicy. Wielu mieszka ńców nie rozumie zagro żenia, jakie stwarzaj ą sobie, blokuj ąc przepływ w rowach i kanałach odwadniaj ących. Retencjonowanie wody i ochrona przed powodzi ą to podstawowe zadania zbiorników małej retencji. Program małej retencji województwa mazowieckiego obejmuje obszar całego województwa mazowieckiego na terenie bezpo średniej zlewni Wisły i jej głównych dopływów.

2.5.2.6. Zasoby dyspozycyjne wód podziemnych w zlewniach bilansowych Bilans wód podziemnych uwzgl ędnia zasoby odnawialne wód podziemnych tworzone w okresie bilansowym przez infiltracj ę efektywn ą opadów atmosferycznych oraz zmiany stanu retencji wód podziemnych, kształtowane ich zasilaniem i drena żem w tym okresie. Wody zmagazynowane w poziomach wodono śnych, które tworz ą podziemny zbiornik retencyjny, odgrywaj ą zasadnicz ą rol ę w kształtowaniu dost ępno ści zasobów wód podziemnych dla zagospodarowania. Zasoby zmagazynowane umo żliwiaj ą zaspakajanie potrzeb u żytkowników wód podziemnych w znacznym stopniu niezale żnie nawet od długookresowego braku lub obni żenia infiltracji. Na terenie powiatu grójeckiego okre ślono zasoby dyspozycyjne wód podziemnych w zlewniach bilansowych w Rozporz ądzeniu Nr 17/2015 Dyrektora Regionalnego Zarz ądu Gospodarki Wodnej w Warszawie z dnia 30 czerwca 2015 r. w sprawie ustalenia warunków korzystania z wód zlewni rzeki Jeziorki. Zlewni ę rzeki Jeziorki podzielono na 29 zlewni bilansowych, z czego ok. 50 % ich powierzchni znajduje si ę na terenie powiatu grójeckiego. Rozporz ądzenie ustala warunki korzystania z wód zlewni rzeki Jeziorki, poło żonej w dorzeczu Wisły w regionie wodnym Środkowej Wisły, zwane dalej „warunkami”, które określaj ą szczegółowe wymagania w zakresie stanu wód, priorytety w zaspokajaniu potrzeb wodnych oraz ograniczenia w korzystaniu z wód niezb ędne dla osi ągni ęcia celów środowiskowych.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Rysunek 19 Granice hydrograficzne zlewni rzeki Jeziorki na tle podziału administracyjnego Źródło: Rozporz ądzenie Nr 17/2015 Dyrektora Regionalnego Zarz ądu Gospodarki Wodnej w Warszawie z dnia 30 czerwca 2015 r. w sprawie ustalenia warunków korzystania z wód zlewni rzeki Jeziorki

Porównuj ąc zlewnie bilansowe na terenie powiatu grójeckiego mo żna stwierdzi ć, i ż dyspozycyjna ilo ść wód podziemnych w poszczególnych zlewniach bilansowych jest zró żnicowana. Natomiast w zlewni bilansowej ZB-06 pn. „Molnica od źródeł do uj ścia Kraski” okre ślono deficyt wód podziemnych. Powierzchnia zlewni ZB-06 na terenie powiatu wynosi 59,2 km 2, a zasoby dyspozycyjne wynosz ą 7 283 m3/d. Ze wzgl ędu na wysoki pobór wód podziemnych głównie na potrzeby komunalne, rolnictwa i sadownictwa (10 331 m 3/d), stwierdzono deficyt zasobów dyspozycyjnych w ilo ści -3 048 m 3/d. Obszar zlewni obejmuje cz ęść gminy Belsk Du ży oraz gmin ę Grójec. Informacje przedstawione w Rozporz ądzeniu Nr 17/2015 Dyrektora Regionalnego Zarz ądu Gospodarki Wodnej w Warszawie z dnia 30 czerwca 2015 r. w sprawie ustalenia warunków korzystania z wód zlewni rzeki Jeziorki w przybli żony sposób charakteryzuj ą stopie ń wykorzystania zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych w poszczególnych regionach bilansowych na terenie powiatu grójeckiego. Powodem tej sytuacji jest obszarowe zró żnicowanie warunków wyst ępowania wód podziemnych. Przytoczone wielko ści w sposób jednoznaczny wskazuj ą na konieczno ść prowadzenia 64

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

monitoringu ilo ści poboru wód podziemnych oraz wzmo żonej kontroli realizowania obowi ązków wynikaj ących z udzielonych pozwole ń wodnoprawnych w tym zakresie. Ponadto wyznaczaj ą potrzeb ę zracjonalizowania wykorzystania zasobów wodnych i gospodarowania nimi.

2.5.3. Wpływ zmian klimatu na zasoby wodne, wra żliwo ść i adaptacja do zmian Dotychczasowe wyniki opracowa ń dotycz ące wpływu zmian klimatu na zasoby wodne w Polsce wskazuj ą, że przewidywany wpływ zmian klimatu na przepływy średnie roczne jest nieznaczny i ich wzrost nie powinien przekroczy ć 10%. Zim ą i wiosn ą przewidywany jest wzrost nat ęż enia przepływu dla wi ększo ści rzek w Europie, z wyj ątkiem rejonów Europy Południowej i Południowo-Wschodniej. Latem i jesieni ą prawdopodobnie zmniejszy si ę nat ęż enie przepływu w wi ększo ści krajów europejskich, poza Europ ą Północn ą i Północno-Wschodni ą. Zim ą dla wszystkich analizowanych polskich rzek tendencja zmian jest wzrostowa, natomiast w pozostałych sezonach widoczne jest zró żnicowanie kierunku zmian. Podobnie jak w przypadku liczby dni z pokrywa śnie żną, wszystkie modele prognozuj ą spadek maksymalnej rocznej warto ści zapasu wody w śniegu. Symulowane ró żnice tej warto ści pomi ędzy okresem 2021–2050 a 1971–2000 ró żni ą si ę na terenie kraju. Najwi ększe ró żnice s ą prognozowane w górach (Tatry, Sudety). Średnio pomi ędzy okresem 2071–2100 a okresem referencyjnym ró żnica ta wyniesie a ż 20 milimetrów. Najłagodniejsze zmiany s ą prognozowane dla rejonu Wrocławia, gdzie ró żnica wynosi 9 milimetrów. Jednym z najwa żniejszych parametrów okre ślaj ących jako ść wody jest st ęż enie tlenu rozpuszczonego w wodzie. Jest on ści śle powi ązany z temperatur ą wody i jego st ęż enia malej ą wraz ze wzrostem temperatury wody. Temperatura wody ma równie ż silny wpływ na zmiany siedlisk organizmów wodnych oraz zmiany w obiegu składników pokarmowych. Przeprowadzone symulacje wpływu zmian klimatu na temperatur ę wody na kilku wybranych rzekach wskazuj ą, że najwy ższe zmiany temperatury wody prognozowane s ą dla miesi ęcy wiosennych (kwiecie ń, maj) oraz w grudniu. Najwi ększe zmiany (do 4°C) symulowane s ą dla miesi ęcy wiosennych przez model oparty na średnich dobowych temperaturach powietrza.

Rysunek 20 Zmiany całkowitych średnich rocznych wojewódzkich potrzeb wodnych w 2021-2050 Źródło: Opracowanie i wdro żenie Strategicznego Planu Adaptacji dla sektorów i obszarów wra żliwych na zmiany klimatu, Instytut Ochrony Środowiska – Pa ństwowy Instytut Badawczy, 2013 65

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Rysunek 21 Zmiany całkowitych średnich rocznych wojewódzkich potrzeb wodnych w 2071-2100 Źródło: Opracowanie i wdro żenie Strategicznego Planu Adaptacji dla sektorów i obszarów wra żliwych na zmiany klimatu, Instytut Ochrony Środowiska – Pa ństwowy Instytut Badawczy, 2013

Z rysunku powy żej wynika, że dla województwa mazowieckiego zmiany całkowitych średnich rocznych potrzeb wodnych szacowanych dla dwóch okresów prognozowania nie przekraczaj ą podobnych potrzeb zarejestrowanych w okresie referencyjnym (1998-2010). Średnie z wielolecia całkowite wojewódzkie pobory referencyjne oraz całkowite potrzeby wodne prognozowane w dwóch okresach prognostycznych dla województwa mazowieckiego wyniosły: • w roku referencyjnym (1998-2010) – 770,41 hm 3, • w okresie 2021-2050 w scenariuszu średnim 550,74 hm 3, • w okresie 2071-2100 w scenariuszu średnim 417,74 hm 3, Dostosowanie sektora gospodarki wodnej do ekstremalnych zjawisk pogodowych powinno uwzgl ędnia ć: • Wpisanie do prawa regulacji dotycz ących planowania przestrzennego, budownictwa, działań w rolnictwie wspomagaj ących proces adaptacji, a zarazem zapobiegaj ących powstawaniu zagro żeń dla społecze ństwa, gospodarki i środowiska. • Opracowanie i wdra żanie programów zwi ększania naturalnej i sztucznej retencji wodnej maj ących na celu zwi ększanie pojemno ści retencyjnej zlewni w celu spowalniania spływu powierzchniowego oraz przywracanie dobrego stanu przyrodniczego ekosystemów wodnych i od wody zale żnych – zgodnie z dyrektywami UE: 2000/60/WE i 2007/60/WE. • Wykorzystanie analizy kosztów i korzy ści przy du żych inwestycjach zwi ązanych z gospodark ą wodn ą (analiza taka jest obowi ązkowa w projektach wspieranych ze środków UE), standaryzacja metod wyceny korzy ści z realizacji takich projektów. • Prowadzenie działa ń prewencyjnych przed powodzi ą, do których zalicza si ę wła ściw ą polityk ę przestrzennego zagospodarowania kraju i ograniczenie zabudowy obszarów zagro żonych powodziami: − wła ściwe projektowanie budynków zlokalizowanych w strefie zagro żenia powodziowego,

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

− popraw ę zalesienia kraju i zabezpiecze ń przez osuwiskami b ędącymi skutkiem gwałtownych opadów; − budow ę obwałowa ń przeciwpowodziowych; − budow ę zbiorników retencyjnych, polderów (suchych zbiorników) oraz systemów małej retencji maj ących na celu ograniczenie gwałtownego odpływu wód powodziowych; − optymalizacj ę instrukcji gospodarowania wod ą na zbiornikach retencyjnych; − utrzymanie we wła ściwym stanie systemów melioracji rolnych, pozwalaj ących na bezpieczne odprowadzenie nadmiaru wód powodziowych; − w skrajnych przypadkach przesiedlanie ludno ści zamieszkuj ącej w strefie − wysokiego zagro żenia. − Wdra żanie działa ń przygotowawczych obejmuj ących: − budow ę informatycznych systemów wczesnego ostrzegania przed zagro żeniami powodziowymi; − opracowanie planów post ępowania w trakcie powodzi zwi ązanych z zagro żeniami dla zdrowia i życia ludzkiego, ryzyka zakłóce ń w dostawie wody oraz energii elektrycznej czy powa żnych awarii przemysłowych; − realizacj ę Dyrektywy 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 23 pa ździernika 2007 roku w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarz ądzania nim, potocznie zwanej Dyrektyw ą Powodziow ą.

2.5.4. Analiza SWOT Gospodarowanie wodami MOCNE STRONY SŁABE STRONY czynniki wewn ętrzne czynniki wewn ętrzne Zaburzenie stosunków wodnych na niektórych obszarach Obni żanie si ę poziomu wód gruntowych Wystarczaj ące zasoby wód podziemnych Niedostateczna jako ść wód powierzchniowych Dobre zasoby wód powierzchniowych Niedostateczna jako ść wód podziemnych Wpływ zanieczyszcze ń spoza terenu powiatu na stan czysto ści wód SZANSE ZAGRO ŻENIA czynniki zewn ętrzne czynniki zewn ętrzne Okre ślenie map zagro żeń powodziowego (MZP) oraz map ryzyka powodziowego (MRP) Niedostateczne rozpoznanie niekorzystnych oddziaływa ń człowieka Znaczne nakłady na inwestycj ą zwi ązane z ochron ą na środowisko (np. w zakresie zanieczyszcze ń obszarowych) przeciwpowodziow ą Źródło: opracowanie własne

2.6. Gospodarka wodno-ściekowa 2.6.1. Efekty realizacji dotychczasowego PO Ś Cel długoterminowy do 2020 roku zapisany w dotychczasowym Programie Ochrony środowiska POPRAWA GOSPODARKI WODNEJ Efekt ze wska źnikiem w latach Cel krótkoterminowe do 2016 roku Podj ęte działania 2013-2015 Powiat Grójecki w 2012 r. przeprowadził remont oczyszczalni ścieków (wymiana zło ża biologicznego) w Budowa, rozbudowa 6 Domu Pomocy Społecznej w Tomczycach. oczyszczalni ścieków W zakresie gospodarki wodno-ściekowej, na lata 2013-2020 Powstało 72 km sieci kanalizacji Budowa, rozbudowa i modernizacja w Programie Ochrony Środowiska zaplanowano 2 zadania sanitarnej komunalnych oczyszczalni ścieków własne. Jedno z nich realizowane jest w trybie ci ągłym w oraz systemów kanalizacyjnych ramach budowy i remontów dróg, w trakcie inwestycji Powstało 27,6 km sieci drogowych budowana jest tak że infrastruktura wodoci ągowej odwodnieniowa oraz elementy melioracji szczegółowej. W 4 nowe uj ęcia wody pitnej okresie sprawozdawczym 2013-2015 Powiat przeprowadził prac ę zwi ązane z odwodnieniem dróg i chodników, w tym

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Cel długoterminowy do 2020 roku zapisany w dotychczasowym Programie Ochrony środowiska POPRAWA GOSPODARKI WODNEJ Efekt ze wska źnikiem w latach Cel krótkoterminowe do 2016 roku Podj ęte działania 2013-2015 budowa nowych odcinków oraz modernizacja i bie żą ce utrzymanie istniej ących odcinków. Pozostałe zadania z zakresu gospodarki wodno-ściekowej były realizowane przez gminy powiatu grójeckiego. Obejmowały głównie budow ę nowych i modernizacj ę starych odcinków kanalizacji sanitarnej, ł ącznie 60 km. Ponadto wybudowano nowe i modernizowano istniej ące oczyszczalnie ścieków, w tym m.in.: rozbudowa oczyszczalni ścieków w miejscowo ści Mogielnica, rozbudowa oczyszczalni ścieków w Belsku Du żym. rozbudowa i modernizacja oczyszczalni ścieków w gminie Jasieniec, wybudowano dwie oczyszczalnie ścieków w Sielcu gmina Goszczyn. W zakresie zaopatrzenia mieszka ńców w wod ę przeznaczon ą do spo życia gminy co roku realizuj ą inwestycj ę takie jak: budowa nowych uj ęć wody przeznaczonej do spo życia, w tym nowe studnie: Gmina Nowe Miasto nad Pilic ą, Gmina Mogielnica, Gmina Chynów (Watraszew), Gmina Jasieniec, rozbudowa i modernizacja magistrali przesyłowej sieci wodoci ągowej: realizacja we wszystkich gminach powiatu grójeckiego.

Inwestycje dotycz ące kanalizacji deszczowej realizowano Sukcesywna modernizacja i budowa razem z przebudow ą dróg wskazanych w rozdziale Ochrona systemów kanalizacji opadowej wraz Powietrza oraz przy budowie kanalizacji sanitarnej z urz ądzeniami podczyszczaj ącymi wskazanych poni żej.

W latach 2013-2015 w ramach monitoringu jako ści śródl ądowych wód podziemnych, w województwie mazowieckim realizowane były zadania: Monitoring wód podziemnych i powierzchniowych zgodnie z badania w monitoringu operacyjnym przez Pa ństwowy Programem Pa ństwowego Instytut Geologiczny (PIG), Brak punktów monitoringu Monitoringu Środowiska badania w monitoringu operacyjnym w zagro żonych jako ści wód podziemnych województwa mazowieckiego na lata cz ęś ciach wód przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony 2013 - 2015 Środowiska (WIO Ś). Punkty monitoringowe jako ści wód podziemnych zlokalizowane s ą poza terenem powiatu grójeckiego.

2.6.2. Ocena stanu aktualnego 2.6.2.1. Zaopatrzenie w wod ę Charakterystyk ę zaopatrzenie w wod ę w gminach powiatu grójeckiego sporz ądzono na podstawie danych uzyskanych z gmin, administratorów sieci wodoci ągowej i kanalizacyjnej, wła ścicieli uj ęć oraz SUW, Banku Danych Lokalnych. Stosunek ilo ści mieszka ńców podł ączonych do wodoci ągu do ogólnej liczy mieszka ńców (stopie ń zwodoci ągowania powiatu) wynosi 74,9% według stanu na koniec 2015 r. Porównuj ąc ten sam wska źnik z roku 2012, mo żna zauwa żyć wyra źny wzrost o ok. 10% . Najdłu ższ ą sie ć posiada gmina Grójec (378,8 km), Chynów (218 km), oraz gmina Belsk Du ży (201,3 km), gmina Nowe Miasto nad Pilic ą (137,7 km), gmina Mogielnica (94,7 km), gmina Warka (87,3 km). Niedostatecznie wyposa żone w wodoci ąg s ą natomiast gminy: Jasieniec (65,7 km), Bł ędów (43 km), Goszczyn (24,4 km), Pniewy (10,5 km). Obecnie na terenie powiatu istnieje ł ącznie 1261,4 km długo ści sieci wodoci ągowej. W okresie lat 2012 – 2015 powstało około 27,6 km sieci wodoci ągowej.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

1265,0 1261,5

1260,0 1255,2 1255,0

1250,0

1245,0 1242,3

1240,0 1233,9 1235,0

1230,0

1225,0

1220,0

1215,0 2012 2013 2014 2015

Rysunek 22 Długo ść sieci wodoci ągowej na terenie powiatu grójeckiego w latach 2012-2015 (km) Źródło: dane z gmin powiatu grójeckiego, 2016

Podobnie sytuacja ma si ę w przypadku liczby przył ączy wodoci ągowych na terenie powiatu grójeckiego. Najwi ęcej podł ączonych do sieci odbiorców wody pitnej posiadaj ą: gmina Chynów (2763 szt.), gmina Mogielnica (2380 szt.) oraz gmina Warka (2341 szt.), gmina Nowe Miasto nad Pilic ą (2100 szt.), gmina Grójec (2006 szt.). W gminie Pniewy liczba ta wynosi jedynie 81 szt.

18200

18000 17896

17800 17724

17600

17400 17129 17200

17000 16900

16800

16600

16400

16200 2012 2013 2014 2015

Rysunek 23 Liczba przył ączy wodoci ągowych na terenie powiatu grójeckiego (szt.) Źródło: dane z gmin powiatu grójeckiego, 2016

Poni żej przedstawiono charakterystyk ę systemu zaopatrzenia mieszka ńców w wod ę przeznaczon ą do spo życia w poszczególnych gminach: Gmina Belsk Du ży Istniej ące wodoci ągi w wi ększo ści s ą grupowo zasilane z uj ęć wód gł ębinowych zlokalizowanych w obszarze gminy:

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

• wodoci ąg z uj ęciem wody o wydajno ści 2280 m3/d w Ł ęczeszycach, który zaopatruje wsie: Belsk Du ży, Belsk Mały, Mała Wie ś, Grotów, Skowronki, Ł ęczeszyce, Wólka Ł ęczeszycka, Wola Ł ęczeszycka, Stara Wie ś, Koziel i Odrzywołek. • uj ęcie wód wgł ębnych w Ro żcach ze stacj ą uzdatniania wody o wydajno ści 840 m 3/d, • studnia gł ębinowa w Lewiczynie o wydajno ści 1000m 3/d. Uj ęcia te nie pokrywaj ą w pełni zapotrzebowania gminy na wod ę. Wi ększo ść miejscowo ści posiada uj ęcia wody (wiejskie), z których woda u żywana jest do środków ochrony ro ślin stosowanych w uprawach sadowniczych, jak i do nawadniania upraw. Gmina Bł ędów Źródłem wody pitnej na terenie gminy s ą uj ęcia: • uj ęcie wody w miejscowo ści Bł ędów zaopatruje w wod ę mieszka ńców wsi Bł ędów, Fabianów, Julianów, D ąbrówka Nowa, D ąbrówka Stara, Trzylatków Du ży, Tomczyce, Wólka Kurdybanowska, Wilhelmów, Bł ędów Nowy, Zofiówka. Źródłem wody dla wodoci ągu wsi Bł ędów s ą dwie studnie: podstawowa, wykonana w 1973 roku o zatwierdzonych zasobach eksploatacyjnych Q = 55 m 3/h i awaryjna, wybudowana w 1971 roku o zasobach eksploatacyjnych Q = 35 m 3/h . Zasoby eksploatacyjne uj ęcia pokrywaj ą wszystkie rodzaje zapotrzebowania na wod ę, dla tego wodoci ągu. • uj ęcie wody w miejscowo ści Lipie zaopatruj ące jedynie mieszka ńców wsi Lipie. Stacja wodoci ągowa, wraz z sieci ą w miejscowo ści Lipie, została wybudowana w latach 1978 - 1980. Zasoby eksploatacyjne uj ęcia wynosz ą 39 m 3/h i pokrywaj ą wszystkie rodzaje zapotrzebowania na wod ę dla wodoci ągu grupowego w miejscowo ści Lipie. • uj ęcie wody w miejscowo ści Bielany zaopatruj ące w wod ę mieszka ńców wsi Bielany. Studnia w Bielanach została wywiercona w 1999 roku przez Agencj ę Własno ści Rolnej Skarbu Państwa w Lublinie, Oddział Terenowy w Warszawie (AWRSP). Uj ęcie to posiada wydajno ść 7 m 3/h i z nadmiarem pokrywa zapotrzebowanie na wod ę dla osiedla mieszkaniowego w Bielanach. • uj ęcie wody w miejscowo ści Da ńków. Wybudowane uj ęcie wody składa si ę z jednej studni którego zasoby wynosz ą 13 m 3/h przy depresji 6 m. Pozostała cz ęść mieszka ńców czerpie wod ę z kilkunastu uj ęć gł ębinowych wybudowanych przez Urz ąd Gminy w Bł ędowie, przeznaczonych głównie do nawadniania upraw sadowniczych i stosowania środków ochrony ro ślin. Wi ększo ść gospodarstw rolnych, głównie sadowniczych, wyposa żonych jest w wodoci ągi zagrodowe z własnymi uj ęciami wody. Pozostali mieszka ńcy korzystaj ą ze studni kopanych. Na terenie gminy Bł ędów s ą wsie, w których brak jest sieci wodoci ągowej a woda dostarczana ze studni kopanych odbiega od norm i wskazane byłoby jej uzdatnianie. Gmina Chynów W cało ści zwodoci ągowane s ą nast ępuj ące miejscowo ści: Budy Sułkowskie, Drwalew, Nowy Żelechów, Zad ębie, Żelazna, Chynów, Grobice, Gaj Żelechowski, Wola Chynowska, Jakubowizna, Marynin, Nowe Grobice, Zalesie, Żelechów Widok, Sułkowice, Watraszew, Janów. Na terenie gminy Chynów znajduj ą si ę 4 sieci wodoci ągowe, opartych na uj ęciach eksploatuj ących dwa u żytkowe pi ętra wodono śne na tym terenie: trzeciorz ędu i czwartorz ędu: • uj ęcie w Woli Chynowskiej, • uj ęcie w Jakubowi źnie, • uj ęcie w Żelechowie, • uj ęcie w Watraszewie. Przy wszystkich ww. uj ęciach działaj ą stacje uzdatniania wody SUW, które posiadaj ą układ oczyszczania wody, polegaj ący na od żelazianiu, napowietrzaniu oraz chlorowaniu. Pozostałe miejscowo ści nie s ą wyposa żone w sie ć wodoci ągow ą. W ww. miejscowo ściach mieszka ńcy ujmuj ą za pomoc ą indywidualnych otworów studziennych płytkie wody gruntowe zwi ązane z soczewkami i przewarstwieniami piaszczystymi wyst ępuj ącymi w strefie przypowierzchniowej. Gmina i Miasto Grójec Miasto i gmina korzysta z sze ściu uj ęć wodnych:

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

• uj ęcie Starostokowa – 4 studnie o ł ącznej wydajno ści maksymalne 3800m³/d, a średniodobowa produkcja wynosi około 1800 m³/d i zaspokaja potrzeby około 70% odbiorców na terenie miasta oraz jednostki osadnicze: Janówek, Słomczyn, Kobylin, Szcz ęsna. • uj ęcie Kępina– 2 studnie o ł ącznej wydajno ści maksymalnej 2400 m³/d przy średniodobowej produkcji wody 1120 m³/d i zaspokajaj ąc potrzeby około 70% odbiorców miasta oraz jednostki osadnicze: K ępina, Grudzkowola, Skurów, • uj ęcie Zdrojowa – 1 studnia o wydajno ści 1141m³/d, pracuje okresowo w czasie zwi ększonego zapotrzebowania wody, • uj ęcie Wola Worowska – 1 studnia o maksymalnej wydajności 267m³/d, przy średniodobowej produkcji wody 153 m³/d, zaspokaja potrzeby miejscowo ści: Wola Worowska, Zalesie, Bikówek. • uj ęcie Ko śmin – 1 studnia o maksymalnej wydajno ści 889m³/d i zaopatruje miejscowo ści: Ko śmin, Lesznowola, Maciejowice, Lisówek, Mirowice Parcela, Du ży Dół oraz Podole i Głuchów. Średniodobowa produkcja wody wynosi 380m³/d, • uj ęcie Mirowice – 1 studnia o maksymalnej wydajno ści 100m³/d i zaopatruje w wod ę 28 odbiorców w miejscowo ściach: Mirowice Wie ś i Chudowola w ilo ści średniodobowej 9,03m³/d. Gmina Goszczyn Mieszka ńcy gminy s ą zaopatrzeni w wod ę z trzech uj ęć : • Goszczyn o wydajno ści 29 m 3/h, • Józefów o wydajno ści 27 m 3/h, • Sielec, W pozostałych miejscowo ściach mieszka ńcy ujmuj ą za pomoc ą indywidualnych otworów studziennych kopanych i wierconych głównie pierwszy poziom wodono śny. Eksploatowane s ą tak że płytkie wody gruntowe zwi ązane z soczewkami i przewarstwieniami piaszczystymi wyst ępuj ącymi w strefie przypowierzchniowej. Gmina Jasieniec Na terenie gminy znajduje si ę 5 sieci wodoci ągowych wraz ze stacjami uzdatniania wody, opartych na uj ęciach wód podziemnych (czwartorz ędowych): • uj ęcie Jasieniec zaopatruj ę miejscowo ści: Jasieniec, Czachów, Boglewice, Wola Boglewska. Woda pobierana jest z dwóch studni o wydajno ść 50 m 3/h, gł ęboko ści 37 m i 52 m (studnia awaryjna), • uj ęcie Warp ęsy zaopatruj ę miejscowo ści Warp ęsy Turowice, Go śniewice. Woda pobierana jest ze studni o wydajno ści 22 m 3/h na gł ęboko ści 52 m, • uj ęcie Stefanków zaopatruj ę jedn ą miejscowo ść , woda pobierana jest z gł ęboko ści 27 m. Studnia posiada wydajno ść 22,5 m 3/h, • uj ęcie Franciszków zaopatruje dwie miejscowo ści na terenie gminy: Franciszków, Bronisławów. Woda pobierana jest z gł ęboko ści 27 m, a studnia posiada wydajno ść 22,5 m 3/h., • uj ęcie Koziegłowy zaopatruj ę miejscowo ści Koziegłowy i Orzechowo. Woda pobierana jest z gł ęboko ści 23 m, studnia ma wydajno ść 26 m 3/h. Gmina i Miasto Mogielnica Na terenie miasta i gminy jest 6 uj ęć wody dla wodoci ągów zbiorowych: • uj ęcie w Mogielnicy ze stacj ą uzdatniania wody o wydajno ści 1755 m 3/d zaopatruje w wod ę mieszka ńców Mogielnicy, Kaplina, Gracjanowa, Izabelina, Jastrz ębi i Otal ąż y • uj ęcie w Michałowicach o wydajno ści 165 m 3/d obsługuje miejscowości: Michałowice, Stamirowice i Świdno, • uj ęcie w Wodzicznej obsługuje tak że wsie Marysin i Dziunin, a jego wydajno ść wynosi 105 m3/d, • uj ęcie w Pawłowicach o wydajno ści 576 m 3/d dostarcza wod ę mieszka ńcom tylko tej wsi, podobnie jak uj ęcie w Tomczycach o wydajno ści 145 m 3/d.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Istniej ą du że rezerwy wody z tych dwóch uj ęć do wykorzystania po rozbudowie sieci wodoci ągowej w s ąsiednich miejscowo ściach. Uj ęcie w Kozietułach o wydajno ści 5 m 3/d obsługuje zabudow ę wielorodzinn ą oraz zabudow ę dawnego PGR-u. Miasto i Gmina Nowe Miasto nad Pilic ą Siec wodoci ągowa na terenie gminy Nowe Miasto nad Pilica funkcjonuje w ramach dwóch wodoci ągów grupowych: • istniej ący i rozbudowywany wodoci ąg na terenie miasta Nowe Miasto jest centralnym układem sieci wodoci ągowej dla miasta. Pracuje on na bazie studni gł ębinowych, zlokalizowanych w pasie nadrzecznym nad Pilica, pobieraj ących wod ę z układów jurajskich. Do wodoci ągu przył ączone s ą ponadto miejscowo ści: Sacin, Rosocha, Pobiedna, Wola Pobiedzi ńska, Gostomia. Stacja uzdatniania wody w Nowym Mie ście nad Pilica (przy ul. Rawskiej) działa w oparciu o 3 studnie gł ębinowe, maksymalna wydajno ść 1290m 3/dob ę, • wodoci ąg „ Żdżary”, obejmuj ący miejscowo ści: Żdżary, Sa ńbórz, Strzałki, Strzałki Nowe, Rudki, Promnik, Wał, Godzimierz, Rokitnica, Jankowice, Nowe Ł ęgonice, D ąbrowa, Ł ęgonice, Nowe Bieliny, Bieliny, Domaniewice, Wierzchy. Woda podlega uzdatnianiu (napowietrzanie, od żelazianie). Gmina Pniewy Sie ć wodoci ągowa zaopatruje dwie miejscowo ści: Pniewy i Konie. Miasto i Gmina Warka Zbiorowe zaopatrzenie miasta i gminy w wod ę odbywa si ę z uj ęć gł ębinowych: • uj ęcie w Warce – woda pobierana z 3 czynnych studni o ł ącznej wydajno ści 312 m 3/h, • uj ęcie w Go śniewicach – woda pobierana ze studni o wydajno ści 37 m 3/h, • uj ęcie w Piasecznie – woda pobierania z dwóch studni o ł ącznej wydajno ści 68 m 3/h, • uj ęcie w D ębnowoli – woda pobierana jest z jednej studni o wydajno ści 22,5 m 3/h, • uj ęcie w Pilicy – woda pobierana jest ze studni o wydajno ści 30 m 3/h, • uj ęcie w Bo ńczy – woda pobierana jest z dwóch studni o ł ącznej wydajno ści 48 m 3/h. Jako ść wody przeznaczonej do spo życia na terenie powiatu grójeckiego Pa ństwowa Inspekcja Sanitarna na terenie powiatu grójeckiego prowadzi nadzór nad jako ści ą wody przeznaczonej do spo życia przez ludzi na podstawie ustawy z dnia 14 marca 1985 r. o Pa ństwowej Inspekcji Sanitarnej (t.j. Dz. U. z 2015 r., poz. 1412) i ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wod ę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (t.j. Dz. U. z 2015 r. poz. 139) . Wymagania jakim powinna odpowiada ć jako ść wody, sposób oceny jej przydatno ści do spo życia oraz sprawowanie nad ni ą nadzoru okre śla rozporz ądzenie Ministra Zdrowia z dnia13 listopada 2015 r. w sprawie jako ści wody przeznaczonej do spo życia przez ludzi (Dz. U. z 2015 r. poz. 1989). Na terenie powiatu grójeckiego w 2015 r., wszystkie wodoci ągi zostały skontrolowane przez Pa ństwow ą Inspekcje Sanitarn ą. Oceniaj ąc jako ść wody przeznaczonej do spo życia przez ludzi, dostarczanej przez wodoci ągi publiczne stwierdzono, że w bie żą cym roku, podobnie jak w roku ubiegłym, odnotowywano jedynie przekroczenia mniej istotnych dla bezpieczeństwa zdrowotnego wska źników jako ści wody, takich jak: m ętno ść , zawarto ść amoniaku, manganu i żelaza.

2.6.2.2. Odbiór i zagospodarowanie ścieków Stopie ń wyposa żenia powiatu grójeckiego w sie ć kanalizacji sanitarnej jest stosunkowo dobry - łączna długo ść wraz z przył ączami, wynosi 281,7 km. Sieci ą kanalizacyjn ą obj ętych jest ok. 39% mieszka ńców powiatu grójeckiego.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

300,0 278,5 281,7 264,6

250,0 209,7

200,0

150,0

100,0

50,0

0,0 2012 2013 2014 2015 Rysunek 24 Długo ść sieci kanalizacji na terenie powiatu grójeckiego (km) Źródło: dane z gmin powiatu grójeckiego, 2016

Długo ść sieci kanalizacyjnej w 2012 roku to 209,7 km, a korzystało z niej ponad 36 tys. osób. W 2015 r. długo ść sieci kanalizacyjnej wynosiła ju ż 281,7 km i podł ączonych było około 38,5 tys. mieszka ńców powiatu. Wyra źny wzrost odnotowano w 2013 roku, natomiast na koniec 2015 roku wzrosła długo ść sieci o 34% w porównaniu do 2012 roku. Aktualnie na terenie powiatu grójeckiego funkcjonuje 30 oczyszczalni ścieków, w tym: • 15 gminnych oczyszczalni ścieków (gmina/miejscowo ść ): − Belsk Du ży/Belsk Du ży, − Bł ędów/Bielany, − Bł ędów/Bł ędów, − Bł ędów/Da ńków, − Bł ędów/Lipie, − Chynów/Sułkowice, − Goszczyn/Goszczyn, − Grójec/Grójec, − Grójec/Uleniec, − Jasieniec/Jasieniec, − Mogielnica/Mogielnica, − Nowe Miasto nad Pilic ą/Nowe Miasto, − Warka/Konary, − Warka/Warka, − Pniewy/Pniewy. • 4 oczyszczalnie ścieków w szkołach publicznych: − Publiczna Szkoła Podstawowa im. Gen. F. Kami ńskiego w Ciechlinie, − Publiczna Szkoła Podstawowa im. o. Kazimierza Wyszyńskiego w Jeziorze, − Publiczna Szkoła Podstawowa w Kruszewie, − Publiczna Szkoła Podstawowa w Karolewie, • 7 lokalnych oczyszczalnie ścieków: − Dom Pomocy Społecznej Pod Topolami w Lesznowoli, − Strze żony O środek dla Cudzoziemców w Lesznowoli, − Jednostka Wojskowa Nr 3411 w Ogrodzienicach, − Dom Pomocy Społecznej w Tomczycach, 73

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

− Specjalny O środek Szkolno-Wychowawczy w Jurkach, − Ośrodek Opieku ńczo-Leczniczy w Osieczku Concordia Salus Sp. z o.o. − Starostwo Powiatowe w Grójcu oczyszczalnia w Nowej Wsi, • 4 zakładowo-przemysłowe oczyszczalnie ścieków: − Zakład Produkcyjny "Kon-Vin", − Doehler Sp. z o.o., − Zakład "PiastPol" w Kruszewie − Pepsi-Cola General Bottlers Poland, Zakład w Michrowie.

Tabela 16 Wykaz oczyszczalni ścieków na terenie powiatu grójeckiego Projektowana Projektowana Rodzaj oczyszczanych Ilo ść ścieków maksymalna średnia ścieków Nazwa Odbiornik/km RLM w 2015 roku przepustowo ść przepustowo ść [m 3/d] [m 3/d] [m 3/d] komunalne przemysłowe GMINNE

Kraska/28,6/Jezior Gmina Belsk ka/38,2/Wisła/493, 1990 600 400 463 x x Du ży 7

Mogielanka/20/Pili Gmina Bł ędów 300 50 b.d. 13,7 x ca/55,2/Wisła/457

starorzecze/Machn Gmina Bł ędów atka/Mogielanka/0, 1580 230 190 112,33 x 9

Gmina Bł ędów rów (oczyszczalnia w mel./Mogielanka/1 271 30 b.d. 10,9 x Da ńkowie) 5,42/Pilica/55,2

Machnatka/11,2/M Gmina Bł ędów ogielanka/21,9/Pili 400 39 36 13,7 x ca/53,7

Gmina Chynów Czarna/16,2/Jezior (oczyszczalnia w ka/11,8/Wisła/470, 1875 450 300 350 x Sułkowicach 5

rów D- Gmina Goszczyn 13/Pilica/6/Wisła/4 1444 174 174 41,75 x 57 Zakład Wodoci ągów i Molnica/6,8/Krask Kanalizacji 40450 10500 5200 3872 x x a/2,7/Jeziorka/38,2 w Grójcu Sp. z o.o. Oczyszczalnia w ciek 400 73 60 26 x Ule ńcu

rów Gmina Jasieniec mel./0,7/Kraska/17, 2300 400 330 114,5 x 12/Jeziorka/38,2

Zakład Gospodarki Mogielanka/9,1/Pil Komunalnej i 31000 2030 1850 616 x x ica/55,2/Wisła/457 Mieszkaniowej w Mogielnicy

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Projektowana Projektowana Rodzaj oczyszczanych Ilo ść ścieków maksymalna średnia ścieków Nazwa Odbiornik/km RLM w 2015 roku przepustowo ść przepustowo ść [m 3/d] [m 3/d] [m 3/d] komunalne przemysłowe

Zakład Usług Pilica/78,8/Wisła/4 Komunalnych w 2583 1500 1000 438 x 57/ Nowym Mie ście

Zakład Usług kanał Komunalnych w 1150 137,7 b.d. 66 x A/1/Wisła/462,55/ Warce Sp. z o.o.

Zakład Usług Komunalnych w Pilica/22/Wisła/45 Warce Sp. z o.o. 99000 13480 9900 3731 x x 7/ (oczyszczalnia Konary)

Gmina Pniewy ziemia 60 9 6 1,37 x

SZKOLNA, LOKALNA

Oczyszczalnia Szkoły ziemia 36 6,6 6 1 x Podstawowej w Ciechlinie

Publiczna Szkoła Podstawowa w ziemia 36 6,6 6 0,8 x Jeziorze

Publiczna Szkoła rów/0,1/Jeziorka/4, Podstawowa w 75 10,7 9 2,74 x 5/Wisła/493,7 Kruszewie

Concordia Salus ziemia 250 33 30 25 x Sp. z o.o.

Starostwo Powiatowe w Czarna/32,9/Jeziór Grójcu 549 80 30 33,85 x ka/Wisła/470,5 oczyszczalnia w Nowej Wsi

Gmina Pniewy - oczyszczalnia w ziemia 54 9,9 9 1,92 x Karolewie

Dom Pomocy Społecznej Jeziorka/45,3/Wisła 175 52,81 47,3 17,1 x "Pod Topolami" /493,7/ w Lesznowoli

Strze żony rów Ośrodek dla mel./0,27/Kraska/1, 210 40 25 2,89 x Cudzoziemców 5/Jeziorka/38,2 w Lesznowoli

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Jednostka Wojskowa Nr rów K- 3411 125/6/Kraska/20/Je 500 140 110 21,25 x w ziorka/38,2 Ogrodzienicach

Dom Pomocy Społecznej Pilica/Wisła/457/ 182 50,9 42,5 3 x w Tomczycach

Specjalny Ośrodek rów R- Szkolno- A/0,2/Jeziorka/45/ 88 51 40 6,4 x Wychowawczy Wisła/493,7 w Jurkach

ZAKŁADOWA, PRZEMYSŁOWA

Zakład Jeziorka/44,5/Wisła Produkcyjny 1500 700 b.d. b.d. x x /493,7/ "Kon-Vin"

rów M- Deohler Sp. z 10/1,2/Dylówka/11/ 13650 4500 3500 1671 x o.o. Pilica/53,3

Zakład "PiastPol" w Kruszewka/2/Jezior Kruszewie ka/49,8/Wisła/493, 35 46 31 26,3 x oczyszczalnia 7 ścieków

"Pepsi-Cola General Bottlers rów R- Poland" 1/2,75/Tarczynka/J 5000 1200 600 1016 x x Zakład w eziorka/30 Michrowie

Razem gminne 184743 29693,7 19440 9868,88 Razem szkolne, 946 136,9 81 63,39 lokalne Razem zakładowe, 20185 6446 4131 2713,3 przemysłowe Źródło: Wykaz oczyszczalni ścieków komunalnych i przemysłowych - w eksploatacji w roku 2015 na obszarze województwa mazowieckiego, WIO Ś w Warszawie

Istotnym zagro żeniem środowiska wodnego s ą ścieki bytowo-gospodarcze, które powstaj ą na terenach wiejskich i nie s ą odprowadzane sieci ą kanalizacyjn ą. Zgodnie z ustaw ą z dnia 7 czerwca 2001 roku o zbiorowym zaopatrzeniu w wod ę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz. U. z 2015 r., poz. 239 z pó źn. zm.) oraz ustaw ą z dnia 13 wrze śnia 1996 roku o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach (Dz. U. z 2016 r., poz. 250), zaopatrzenie ludno ści w wod ę i odprowadzanie ścieków jest zadaniem gminy. Wła ściciel nieruchomo ści zapewnia utrzymanie czysto ści i porz ądku przez przył ączenie nieruchomo ści do istniej ącej sieci kanalizacyjnej. W przypadku, gdy budowa sieci jest technicznie lub ekonomicznie nieuzasadniona, to wyposa żenie nieruchomo ści w zbiornik bezodpływowy nieczysto ści ciekłych lub uruchomienie przydomowej oczyszczalni ścieków bytowych zapewnia wła ściciel nieruchomo ści. Przył ączenie nieruchomo ści do sieci kanalizacyjnej nie jest obowi ązkowe, je żeli przydomowa oczyszczalnia ścieków spełnia wymagania okre ślone w odpowiednich przepisach.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

W 2012 r. na terenie powiatu grójeckiego funkcjonowało około 10 519 szt. zbiorników bezodpływowych oraz 1 212 szt. przydomowych oczyszczalni. Natomiast w 2015 r. liczba zbiorników bezodpływowych wynosiła 18 330 szt., przydomowych oczyszczalni ścieków 1 448 szt. Zadania w gospodarce ściekowej wynikaj ą ze zobowi ąza ń mi ędzynarodowych Polski (stanowisko negocjacyjne w negocjacjach z UE w sprawie wdra żania Dyrektywy 91/271/EWG) i zapisów Prawa Wodnego oraz aktualnego stanu gospodarki ściekowej. 21 kwietnia 2016 r. Rada Ministrów przyj ęła aktualizacj ę Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych 2015 (IVAKPO ŚK). Przyj ęta przez rz ąd aktualizacja zawiera list ę zada ń zaplanowanych przez samorz ądy do realizacji w latach 2015-2021. AKPO ŚK2015 dotyczy 1502 aglomeracji (38 mln RLM), w których zlokalizowanych jest 1643 oczyszczalni ścieków komunalnych. Aglomeracje uj ęte w aktualizacji zostały podzielone na priorytety według znaczenia inwestycji oraz pilno ści zapewnienia środków. Z przedstawionych przez aglomeracje zamierze ń inwestycyjnych wynika, że w ramach czwartej aktualizacji planowane jest wybudowanie 119 nowych oczyszczalni ścieków oraz przeprowadzenie innych inwestycji na 985 oczyszczalniach. Ponadto, nale ży przeprowadzi ć dodatkowe prace wynikaj ące ze zmian prawnych obejmuj ące 187 oczyszczalni w 157 aglomeracjach. Planowane jest równie ż wybudowanie 21 780,8 km nowej sieci kanalizacyjnej oraz zmodernizowanie 4 193,6 km sieci. Po zako ńczeniu wszystkich inwestycji RLM korzystaj ących z sieci kanalizacyjnej b ędzie wynosiło 36 454 505, co stanowi 95,9% całego RLM. Natomiast potrzeby finansowe na realizacj ę ww. przedsi ęwzi ęć wynosz ą razem 29,91 mld zł. Zgodnie z Krajowym Programem Oczyszczania Ścieków Komunalnych na terenie powiatu grójeckiego wyznaczono 4 aglomeracje, w skład, której wchodz ą: Grójec, Nowe Miasto nad Pilic ą, Mogielnica, Chynów o ł ącznej liczbie RLM aglomeracji 35 511 RLM. Zgodnie z zało żeniami KPO ŚK z 2003 r. w terminie do ko ńca 2015 r. w aglomeracji powinny zosta ć spełnione trzy warunki tj.: • Grójec − WARUNEK I (wydajno ść ) – spełniony, − WARUNEK II (standardy oczyszczania) – spełniony, − WARUNEK III (%RLM sie ć) – spełniony. • Nowe Miasto nad Pilic ą − WARUNEK I (wydajno ść ) – spełniony, − WARUNEK II (standardy oczyszczania) – spełniony, − WARUNEK III (%RLM sie ć) – niespełniony. • Mogielnica − WARUNEK I (wydajno ść ) – niespełniony, − WARUNEK II (standardy oczyszczania) – niespełniony, − WARUNEK III (%RLM sie ć) – niespełniony. • Chynów Nazwy projektów w ramach których realizowane b ędą inwestycje w zakresie sieci kanalizacyjnych: Budowa sieci kanalizacji sanitarnej w miejscowo ści Budy Sułkowskie i Nowe Grobice Nazwa projektu w ramach którego realizowana b ędzie inwestycja w zakresie oczyszczalni ścieków: Rozbudowa i modernizacja oczyszczalni ścieków w Sułkowicach, gmina Chynów. − WARUNEK I (wydajno ść ) – niespełniony, zmiana statusu po realizacji projektu, − WARUNEK II (standardy oczyszczania) – niespełniony, zmiana statusu po realizacji projektu, − WARUNEK III (%RLM sie ć) – niespełniony, zmiana statusu po realizacji projektu. • Warka Aglomeracja Warka nie znajduje si ę na wykazie aglomeracji oraz przedsi ęwzi ęć uj ętych w AKPO ŚK 2015 Bior ąc jednak pod uwag ę interpretacj ę Komisji Europejskiej nale ży tak planowa ć granice aglomeracji, aby w jak najwi ększym stopniu cały produkowany przez aglomeracj ę ładunek ścieków był zbierany sieci ą kanalizacyjn ą i odprowadzany na oczyszczalni ę ścieków. Dlatego te ż, w aglomeracjach uj ętych w KPO ŚK powinien zosta ć osi ągni ęty blisko 100% poziom obsługi zbiorczymi systemami 77

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

kanalizacyjnymi (%RLM korzystaj ących z systemu kanalizacyjnego). Pozostała ludno ść aglomeracji nieobsługiwana przez zbiorcze systemy kanalizacyjne b ędzie natomiast korzysta ć z innych systemów oczyszczania ścieków. Oznacza to, że cały ładunek zanieczyszcze ń powstaj ących w aglomeracji powinien by ć, bowiem doprowadzany do oczyszczalni obsługuj ącej aglomeracj ę b ądź usuwany w innych systemach oczyszczania ścieków (pojedyncze systemy lub inne wła ściwe systemy), które powinny zapewni ć ten sam poziom ochrony środowiska. Ka żdy przypadek stosowania systemów indywidualnych do odprowadzania b ądź odprowadzania i oczyszczania ścieków z terenu aglomeracji wymaga ć b ędzie szczegółowych wyja śnie ń. W ka żdym wypadku jednak oczyszczalnia obsługuj ąca aglomeracj ę powinna by ć przystosowana do usuwania 100 % ładunku zanieczyszcze ń powstaj ących w aglomeracji.

2.6.3. Analiza SWOT Gospodarka wodno ściekowa MOCNE STRONY SŁABE STRONY czynniki wewn ętrzne czynniki wewn ętrzne Nowoczesne oczyszczalnie ścieków Brak skanalizowania terenów wiejskich Pomoc samorz ądów w finansowaniu przydomowych oczyszczalni Brak kanalizacji deszczowych na terenach zurbanizowanych ścieków SZANSE ZAGRO ŻENIA czynniki zewn ętrzne czynniki zewn ętrzne Integracja z UE i wpływ środków pomocowych, Niedostateczne rozpoznanie niekorzystnych oddziaływa ń człowieka Regulacje ogólnokrajowe i mi ędzynarodowe zobowi ązuj ące do na środowisko (np. W zakresie zanieczyszcze ń obszarowych) podniesienia jako ści środowiska Niedostateczna pula środków finansowych Źródło: opracowanie własne

2.7. Zasoby geologiczne 2.7.1. Efekty realizacji dotychczasowego PO Ś Cel długoterminowy do 2020 roku zapisany w dotychczasowym Programie Ochrony środowiska OCHRONA ZASOBÓW ZŁÓ Ż PRZEZ OSZCZ ĘDNE I ZRÓWNOWA ŻONE GOSPODAROWANIE Efekt ze wska źnikiem w latach Cel krótkoterminowe do 2016 roku Podj ęte działania 2013-2015

Organ administracji geologicznej jakim jest Starosta Grójecki realizuje obowi ązek ochrony złó ż kopalin pospolitych poprzez prowadzenie kontroli podmiotów, które uzyskały koncesj ę na wydobywanie kruszywa ze złó ż o powierzchni do 2 ha i wielko ści wydobycia nieprzekraczaj ącej 20 tys. m3 na rok. Na koniec 2014 roku koncesje posiadało 15 podmiotów. W ramach działa ń kontrolnych prowadzony jest rejestr wywi ązywania si ę z Ograniczenie nielegalnej obowi ązków sprawozdawczych, tj. składania przez podmioty 15 podmiotów posiada koncesje eksploatacji kopalin informacji o ilo ści wydobytej kopaliny, przekazywania 26 postepowa ń, w ramach Kontrola realizacji koncesji na zestawie ń w ramach obowi ązku bilansowo ści złó ż oraz nie których przeprowadzono wydobywanie kopalin ze złó ż przekraczania rocznych limitów ilo ści wydobycia. interwencje terenowe Ochrona zasobów geologicznych realizowana jest tak że w oparciu o ograniczenie nielegalnej eksploatacji kopalin (bez wymaganej koncesji). W latach 2012 – 2014 prowadzonych było 26 takich postepowa ń, w ramach których przeprowadzono interwencje terenowe. Cz ęść z nich zako ńczyła si ę wymierzeniem opłat podwy ższonych naliczonych na podstawie ilo ści bezprawnie wydobytej kopaliny.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

2.7.2. Ocena stanu aktualnego Zło ża surowców przedstawiaj ą naturalne skupienia kopalin, których wydobycie mo że przynie ść korzy ść gospodarcz ą. S ą rozmieszczone nierównomiernie w przyrodzie, a ich wyst ępowanie i mo żliwo ść wykorzystania zale żą w du żej mierze od budowy geologicznej. Ogólna klasyfikacja złó ż według mo żliwo ści ich zastosowania przedstawia si ę nast ępuj ąco: surowce energetyczne, metaliczne, chemiczne oraz inne skalne. Zasady poszukiwania, dokumentowania oraz korzystania z kopalin regulowane s ą przepisami ustawy z dnia 9 czerwca 2011 roku Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 2016 r., poz. 1131). W ustawie tej rozstrzygni ęto spraw ę własno ści złó ż kopalin oraz uregulowano problem ochrony zasobów poprzez wymóg ujmowania ich w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego oraz obowi ązek kompleksowego i racjonalnego wykorzystania kopalin. Dla prawidłowego gospodarowania zasobami przyrody (mi ędzy innymi kopalinami) ustala si ę w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego szczególne warunki zagospodarowania terenów. Podj ęcie działalno ści w zakresie wydobywania kopalin jest uzale żnione od uzyskania koncesji oraz od odpowiednich zapisów w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego.

Tabela 17 Obszary górnicze na terenie powiatu grójeckiego

Lp. Nazwa Lokalizacja Rodzaj surowca Teren górniczy Status Gmina Gmina

1 „D ąbrowa 5” Radziejowice kruszywo naturalne 25 737 zniesiony

2 „D ąbrowa 4” Dąbrowa kruszywo naturalne 20 377 aktualny

3 ą „D ąbrowa 2” Dąbrowa. kruszywo naturalne 23 690 aktualny

4 „D ąbrowa 3” Dąbrowa kruszywo naturalne 30 533 aktualny

5 „Gostomia” Gostomia kruszywo naturalne 56 921 aktualny

6 „D ąbrowa 1A” Nowe Miasto n. kruszywo naturalne 385 009 aktualny Nowe Miasto n/Pilic Miasto Nowe Pilic ą 7 „D ąbrowa 5A” Dąbrowa kruszywo naturalne 43 700 aktualny

8 „D ąbrowa 6” Dąbrowa kruszywo naturalne 18 839 zniesiony

9 „Brzostowiec 1” Brzostowiec kruszywo naturalne 134 357 aktualny

10 „Ługowice” Ługowice kruszywo naturalne 52 379 aktualny

11 „Brzostowiec- Brzostowiec kruszywo naturalne 42 332 zniesiony

Mogielnica Mogielnica Rybska” 12 „Brzostowiec-Rybska Brzostowiec kruszywo naturalne 104 040 aktualny I” 13 „Goszczyn” Goszczyn kruszywa naturalne 17 930 aktualny

14 „Długowola” Długowola kruszywa naturalne 17 524 aktualny

15 „Goszczyn I” Goszczyn kruszywa naturalne 27 700 aktualny Goszczyn Goszczyn

16 „Długowola” Nowa Długowola kruszywa naturalne 55 646 zniesiony

17 „Jarochy 2a, 2b” Jarochy kruszywa naturalne 17 573 aktualny y y 18 ż „Jarochy I” Belsk Du ży kruszywa naturalne 19 807 aktualny

19 „R ębowola” Belsk Du ży kruszywa naturalne 40 307 aktualny Belsk Du Belsk

20 „R ębowola I” Rębowola kruszywa naturalne 31 428 aktualny

21 „Prz ęsławice” Prz ęsławice kruszywa naturalne 19 929 aktualny

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Lp. Nazwa Lokalizacja Rodzaj surowca Teren górniczy Status Gmina Gmina

22 „Konie” Konie kruszywa naturalne 29 613 aktualny

23 „D ąbrówka” Pniewy kruszywa naturalne 13 485 aktualny Pniewy Pniewy 24 „Wola Grabska I” Wola Grabska kruszywa naturalne 1 583 aktualny

25 „Zalesie Ł ęgacz” Zalesie kruszywa naturalne 96 172 aktualny

26 „Grójec I cz ęść brze żna Ozu kruszywa naturalne 6 173 zniesiony Grójeckiego 27 „Grudzkowola” środkowa cz ęść Ozu kruszywo naturalne 129 420 zniesiony Grójeckiego

28 Grójec „Uleniec” Uleniec kruszywo naturalne 14 478 aktualny

29 „Zalesie II” Zalesie kruszywo naturalne 12 987 aktualny

30 „Grójec II” Grójec kruszywo naturalne 6 173 aktualny

31 „Olszany IIIA i IIIB” Olszany kruszywo naturalne 22 167 zniesiony

32 „Olszany IVA” Kowale kruszywo naturalne 78 787 zniesiony

33 „Olszany VII” Olszany kruszywo naturalne 56 082 zniesiony

34 „Olszany VIA” Olszany kruszywo naturalne 49 681 aktualny

35 „Olszany VIA” Olszany kruszywo naturalne 57 624 aktualny

36 „Olszany VIB” Olszany kruszywo naturalne 31 242 aktualny Jasieniec Jasieniec

37 „Olszany II” Grójec kruszywo naturalne 17 075 zniesiony

38 „Olszany VI” Olszany kruszywo naturalne 44 873 zniesiony

39 „Olszany V” Grójec kruszywo naturalne 26 729 zniesiony

40 „Olszany I” Jasieniec kruszywo naturalne 54 015 aktualny

Źródło: Baza Danych Pa ństwowego Instytutu Geologicznego MIDAS, według danych z 31 grudnia 2012 rok

Łącznie zasoby bilansowe wszystkich złó ż w powiecie wynosz ą 49 038 tys. m 3, w tym ponad połowa przypada na zło że Borowina w gminie Nowe Miasto nad Pilic ą – zło że nieeksploatowane, o zasobach rozpoznanych wst ępnie. Ilo ść ta stanowi 5,2 % zasobów tych kopalin w województwie mazowieckim. Zasoby przemysłowe wszystkich złó ż ł ącznie to 5 972 tys. m 3, w tym z kolei dwie trzecie stanowi ą zasoby zło ża D ąbrowa I równie ż w gminie Nowe Miasto nad Pilic ą. Zasoby przemysłowe stanowi ą 3,5 % w skali województwa. Najintensywniejsza eksploatacja w powiecie grójeckim prowadzona była w obr ębie zło ża D ąbrowa I (44% wydobycia w powiecie). Poza zło żami piasków i żwirów, na terenie powiatu grójeckiego istniej ą jeszcze dwa zło ża surowców ilastych ceramiki budowlanej – zło że Warka, nieeksploatowane, o zasobach rozpoznanych szczegółowo oraz zło że Mogielnica, na którym wydobycie zako ńczono. Zgodnie z obowi ązuj ącym prawem po zako ńczenie eksploatacji złó ż nale ży zrekultywowa ć teren gruntów, na których prowadzono prace wydobywcze. Rekultywacje nale ży zako ńczy ć w terminie 5 lat od zaprzestania działalno ść . Kierunki rekultywacji gruntów poeksploatacyjnych złó ż na terenie powiatu grójeckiego przybrały charakter le śny, wodny (akwen wodny) i rekreacyjny.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

2.7.3. Wpływ zmian klimatu na górnictwo, wra żliwo ść i adaptacja do zmian Zakłady górnicze ze wzgl ędu na zajmowan ą powierzchni ę, zró żnicowanie obiektów i urz ądzeń mog ą by ć nara żone na wpływ zmian klimatu, a przede wszystkim na zwi ązane z nimi działanie niekorzystnych zjawisk klimatycznych takich jak silne wiatry i intensywne opady. Ekstremalne zjawiska pogodowe (nawalne lub długotrwałe deszcze i porywiste wiatry) ju ż aktualnie sprawiaj ą mniejsze lub wi ększe problemy na obszarach zakładów wydobywczych. Słu żby odpowiedzialne za poszczególne obszary funkcjonowania przedsi ębiorstwa musz ą zmaga ć si ę z likwidacj ą ich skutków. Je śli prognozy zmian klimatu b ędą si ę potwierdza ć, to problem b ędzie narasta ć, a z utrudnieniami spowodowanymi nawalnymi deszczami lub huraganowymi wiatrami słu żby zakładowe zmaga ć si ę b ędą coraz cz ęś ciej. Mo żna wytypowa ć szereg prostych działa ń technicznych i organizacyjnych, które mo żna wdra żać w celu likwidacji utrudnie ń zwi ązanych z omawianymi zjawiskami. Istotnym elementem adaptacji zakładów górniczych do zmian klimatu jest dostosowanie infrastruktury technicznej do przewidywanego niekorzystnego oddziaływania intensywnych zjawisk pogodowych. W tym zakresie zadania zwi ązane z adaptacj ą powinny polega ć na usprawnieniu funkcjonowania infrastruktury, z uwzgl ędnieniem danego czynnika oraz jednoczesnym wytypowaniem działa ń alternatywnych i awaryjnych. Działania adaptacyjne powinny by ć zdefiniowane dla ka żdego elementu infrastruktury, który wcze śniej musi by ć zinwentaryzowany. Działania adaptacyjne powinny uwzgl ędnia ć planowane inwestycje (budow ę nowych obiektów i rozbudow ę ju ż funkcjonuj ących). Ze wzgl ędu na zró żnicowan ą infrastruktur ę i trudno ści w jej inwentaryzacji przez podmioty zewn ętrzne, zakłady górnicze we własnym zakresie mog ą opracowa ć plany działa ń adaptacyjnych, uwzgl ędniaj ąc najistotniejsze zagro żenia. Poniewa ż sektor górnictwa jest zwi ązany z innymi sektorami i strukturami (gmina, powiat), zadania adaptacyjne mogłyby zosta ć podzielone na zadania własne i koordynowane (udział w finansowaniu). Wiele inicjatyw podejmowanych przez zakłady wydobywcze oraz gminy górnicze, pomimo że nie miały na celu adaptacji do zmian klimatycznych, w rzeczywistości s ą przykładem przedsi ęwzi ęć nosz ących znamiona takich działa ń. Przykładem mo że by ć rekultywacja zwałowisk odpadów powydobywczych, podczas której wykonuje si ę zabezpieczenia skarp przed erozj ą wodn ą i wietrzn ą, reguluje gospodark ę wodno-ściekow ą na obiekcie oraz wykonuje utwardzenia dróg technicznych.

2.7.4. Analiza SWOT Zasoby geologiczne MOCNE STRONY SŁABE STRONY czynniki wewn ętrzne czynniki wewn ętrzne

Kontrola istniej ących zakładów górniczych Wyst ępowanie cz ęś ci surowców na obszarach le śnych i Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych chronionych

SZANSE ZAGRO ŻENIA czynniki zewn ętrzne czynniki zewn ętrzne

Możliwo ść wykorzystania miejscowych zasobów kruszywa do Zagro żenia potencjalnych osuwisk budowy infrastruktury lokalnej

Źródło: opracowanie własne

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

2.8. Gleby 2.8.1. Efekty realizacji dotychczasowego PO Ś Cel długoterminowy do 2020 roku zapisany w dotychczasowym Programie Ochrony środowiska OCHRONA POWIERZCHNI ZIEMI Efekt ze wska źnikiem w latach Cel krótkoterminowe do 2016 roku Podj ęte działania 2013-2015

Prowadzenie bada ń okre ślaj ących Na obszarze powiatu grójeckiego w okresie zanieczyszczenia gleb u żytkowanych sprawozdawczym 2012-2014 nie zlecono bada ń gleb pod rolniczo kątem zanieczyszcze ń.

modernizacji ewidencji gruntów i Modernizacja ewidencji gruntów i Modernizacja ewidencji gruntów i budynków na terenie budynków na powierzchni 2741 budynków powiatu grójeckiego dla 6 obr ębów na powierzchni 2741 ha ha

Rekultywacja gleb zdewastowanych i zdegradowanych, przywracaj ąca Starosta Grójecki ustalił kierunki i warunki rekultywacji w 7 Liczba decyzji 7 im funkcje przyrodnicze, decyzjach rekreacyjne lub rolne

2.8.2. Ocena stanu aktualnego 2.8.2.1. Charakterystyka gleb Gleba jest układem dynamicznym, a zwi ązki mineralne znajduj ące si ę w niej ulegaj ą ci ągłym przemianom, co prowadzi do ich zwi ększenia lub do ubytków, a ż do całkowitego zubo żenia gleby. Ubytki zwi ązków mineralnych w glebach powodowane głównie przez pobieranie składników pokarmowych przez ro śliny, wypłukiwanie rozpuszczalnych składników do głębszych warstw gleby, tworzenia si ę pod wpływem ró żnych czynników zwi ązków nierozpuszczalnych, niedost ępnych dla ro ślin. Gleby, wyst ępuj ące na obszarze powiatu grójeckiego, wykazuj ą znaczne zró żnicowanie pod wzgl ędem typologicznym, du żą zmienno ść przestrzenn ą oraz zmienno ść stosunków wodnych, co zwi ązane jest z urozmaicon ą morfologi ą terenu oraz litologi ą utworów powierzchniowych. Głównie s ą to gleby: • autogeniczne − z rz ędu brunatnoziemnych - brunatne wła ściwe wyługowane, brunatne kwa śne, płowe − z rz ędu bielicoziemnych - rdzawe, bielicowe • gleby semihydrogeniczne - ziemie czarne • gleby hydrogeniczne − z rz ędu bagiennych - torfowe − z rz ędu pobagiennych - torfowo-murszowe i mineralno-murszowe • gleby napływowe - mady. Najwi ększe powierzchnie na terenie powiatu grójeckiego zajmuj ą gleby brunatnoziemne, z przewag ą gleb brunatnych wyługowanych i kwa śnych, charakteryzuj ących si ę brakiem w ęglanu wapnia CaCO 3 w całym profilu lub tylko w jego cz ęś ci. Gleby te rozwin ęły si ę na zwietrzelinach skał osadowych zwi ęzłych od żwirowych, poprzez piaszczyste i pyłowe, po ilaste (zachodnia i centralna cz ęść powiatu - gm. Belsk Du ży, Goszczyn, Grójec, Mogielnica, Jasieniec). Na krańcach zachodnim i wschodnim oraz w południowo-wschodniej cz ęś ci (gm. Pniewy, Warka, Chynów) dominuj ą gleby bielicoziemne - rdzawe, bielicowe i bielice oraz pseudobielicowe, wytworzone z piasków lu źnych oraz słabogliniastych i gliniastych. Gleby te odznaczaj ą si ę mniejsz ą zasobno ści ą w składniki od żywcze i nisk ą zawarto ści ą 82

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

minerałów ilastych. Lokalnie spotykane s ą te ż gleby z rz ędu brunatnoziemnych - brunatne wła ściwe i wyługowane oraz gleby płowe rozwini ęte na glinach lekkich, piaskach słabogliniastych i gliniastych oraz żwirach (gm. Grójec, Chynów, Nowe Miasto nad Pilic ą). Miejscami (głównie gm. Chynów) wyst ępuj ą czarne ziemie, wytworzone na utworach gliniastych, pyłowych i iłach, rzadziej na piaskach. Rozwini ęte w obni żeniach terenu oraz na zboczach wzniesie ń, powstały w mineralnych utworach glebowych, zasobnych w w ęglan wapnia i cz ęś ci ilaste. W dolinach rzecznych oraz w licznych zagł ębieniach bezodpływowych wyst ępuj ą gleby bagienne, cechuj ące si ę czynnym procesem gromadzenia osadów organicznych, a tak że pobagienne, w których nad akumulacj ą substancji organicznej przewa ża proces jej ubywania wskutek mineralizacji. Gleby te powstały z osadów mineralnych i organicznych, przekształconych pod wpływem warunków wodnych środowiska. Obecnie, z uwagi na trwał ą lub okresow ą podmokło ść tych obszarów, stanowi ą głównie użytki zielone. Z dolinami rzek Wisły, Pilicy, Jeziorki i innych, mniejszych cieków, zwi ązane jest wyst ępowanie aluwialnych mad, które rozwin ęły si ę na utworach holoce ńskich tarasów zalewowych w warunkach niesprzyjaj ących procesowi torfotwórczemu. W strukturze u żytków rolnych powiatu przewa żaj ą grunty orne, które zajmuj ą 49,6 % całkowitej powierzchni u żytków rolnych. Cech ą charakterystyczn ą tego regionu jest wyst ępowanie znacznych połaci gleb o wysokiej produktywno ści, klas I - III. Zgodnie z ww. aktem ochrona gruntów polega mi ędzy innymi na: ograniczaniu przeznaczenia ich na cele nierolnicze lub niele śne, zapobieganiu procesom degradacji i dewastacji gruntów rolnych i le śnych oraz szkodom w produkcji rolniczej lub le śnej, rekultywacji i zagospodarowaniu gruntów na cele rolnicze, zachowaniu torfowisk i oczek wodnych jako naturalnych zbiorników wodnych. Wg klasyfikacji bonitacyjnej, uwzgl ędniaj ącej żyzno ść gleby, stosunki wodne w glebie, stopie ń kultury gleby i trudno ść jej uprawy w powi ązaniu z agroklimatem, rze źbą terenu oraz niektórymi elementami stosunków gospodarczych, na obszarze powiatu, w grupie gruntów ornych w zdecydowanej przewadze wyst ępuj ą gleby o wysokiej i średniej warto ści produkcyjnej, zaliczane do klasy III (IIIa i IIIb) oraz IV (IVa i IVb). W poszczególnych gminach powiatu gleby te zajmuj ą nawet > 80 % powierzchni gruntów ornych. Gleby klasy V, o nieco gorszych stosunkach wodno-powietrznych, zajmuj ą od 15 do 30 % w poszczególnych gminach, klasy VI natomiast od 1,2 do 8,1 %. Gleby o najwy ższej żyzno ści, nale żą ce do klasy III to 5-30 % w poszczególnych gminach całego areału gruntów ornych powiatu. Gleby powiatu grójeckiego wykazuj ą ró żny stopie ń podatno ści na degradacj ę od bardzo niskiego po bardzo wysoki. I tak gleby o najwi ększej odporno ści wyst ępuj ą wzdłu ż dolin du żych rzeki - Wisły i Pilicy, jak równie ż w centralnej cz ęś ci powiatu, na terenach gmin Grójec, Belsk Du ży, Chynów, Warka, cz ęść południowa Nowego Miasta nad Pilic ą. Nieco gorszymi parametrami, tj. średni ą odporno ści ą cechuj ą si ę gleby w obr ębie gmin Pniewy, Chynów, Goszczyn, Mogielnica, cz ęść północna Nowego Miasta nad Pilic ą. Du żą podatno ść na degradacj ę wykazuj ą gleby w gminach Chynów, Bł ędów i Mogielnica, natomiast najni ższ ą odporno ści ą charakteryzuj ą si ę gleby w wysuni ętej najbardziej na zachód, w gminie Nowe Miasto nad Pilic ą. Niesprzyjaj ącym czynnikiem jest niska zawarto ść niektórych substancji od żywczych azotu i potasu w glebach, a tak że przyswajalnych mikroelementów, takich jak bor, czy mangan. Na korzy ść warto ści produkcyjnych tutejszych gleb wpływa natomiast stosunkowo wysoka zasobno ść w składniki pokarmowe - fosfor i magnez. Tylko niewiele ponad 20 % gleb w powiecie wykazuje zbyt małe ich st ęż enia. Grunty orne reprezentuj ą wi ększo ść kompleksów przydatno ści rolniczej, przy czym zdecydowanie dominuj ą kompleksy pszenne i żytnie: 2, 4, 5, tj.: pszenny dobry, żytni bardzo dobry i dobry, rozpowszechnione na obszarze całego powiatu. Kompleksy o gorszych stosunkach powietrzno- wodnych wyst ępuj ą przede wszystkim pod lasami i tylko fragmenty znajduj ą si ę w u żytkowaniu rolniczym. Niewielki procent powierzchni zajmuj ą równie ż kompleksy pszenne: 3 - pszenny wadliwy oraz 6 i 7 żytni słaby i najsłabszy (gm. Chynów, Grójec, Nowe Miasto nad Pilic ą). Trwałe u żytki zielone (ł ąki i pastwiska) zajmuj ą 13,7 % powierzchni rolnych. W ich strukturze bonitacyjnej przewa żaj ą klasy III i IV (70-80 %). Klasa V wyst ępuje lokalnie (gm. Nowe Miasto nad

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Pilic ą). Trwałe u żytki zielone, zajmuj ące przede wszystkim tereny w s ąsiedztwie dolin rzecznych, a tak że licznych obni żeń terenu, zaliczaj ą si ę głównie do kompleksu średniego (2z), czasem słabego (3z).

2.8.2.2. Użytkowanie powierzchni W strukturze u żytkowania gruntów dominuj ą u żytki rolne, zajmuj ące ok. 81% powierzchni powiatu (102 986 ha), z czego grunty orne zajmuj ą ok. 48,3% ogólnej powierzchni u żytków rolnych, a sady ok. 40% tej powierzchni. Pozostałe 11,7 % przypada na łąki i pastwiska. Lasy i grunty le śne zajmuj ą 13,1%, natomiast pozostałe grunty stanowi ą 8,2 % powierzchni ogólnej 9.

Tabela 18 Użytkowanie gruntów w gminach powiatu grójeckiego

Użytki rolne Lasy Powierzchnia Pozostałe Grunty i grunty Wyszczególnienie ogółem Razem Sady Łąki Pastwiska Inne* grunty orne le śne ha

Powiat 126 774 102 968 49 717 34 970 6 069 8 008 4 204 17 241 6 565

Gmina i miasto Grójec 12 135 9 466 3 634 4 071 555 600 606 1 562 1 107

Gmina i miasto 14 099 12 032 6 252 2 559 864 1 972 385 1 515 552 Mogielnica Gmina i miasto Nowe 15 852 10 718 7 892 547 1 017 937 325 3 855 1 279 Miasto

Gmina i miasto Warka 20 227 15 980 6 004 6 597 1 215 1 523 641 2 613 1 634

Gmina Belsk Du ży 10 751 9 353 2822 5 513 264 367 387 1 046 352

Gmina Bł ędów 13 405 12 230 5003 6 167 361 226 473 775 400

Gmina Chynów 13 499 11 266 6092 2 522 814 1 343 495 1 793 440

Gmina Goszczyn 5 750 5 415 2566 2 412 104 137 196 167 168

Gmina Jasieniec 10 824 8 877 4610 2 624 692 603 348 1 629 318

Gmina Pniewy 10 232 7 631 4842 1 958 183 300 348 2 286 315

Źródło: Powszechny Spis Rolny 2010, GUS

Warunki rolnicze zwłaszcza w południowej i zachodniej cz ęś ci powiatu na które wpływa stan środowiska naturalnego – dobrej jako ści, nieska żone gleby stwarzaj ą mo żliwo ść rozwoju gospodarstw ekologicznych, a w poł ączeniu z urod ą krajobrazu i walorami turystycznymi sprzyjaj ą inwestowaniu w baz ę turystyczn ą, a tak że rozwojowi agroturystyki.

2.8.3. Wpływ zmian klimatu na rolnictwo, wra żliwo ść i adaptacja do zmian W ocenie wpływu zmian klimatu na rolnictwo nale ży wzi ąć pod uwag ę czynniki bezpo średnie i po średnie. Wpływ bezpo średni wyra ża si ę przez zmian ę warunków atmosferycznych dla produktywno ści upraw, mi ędzy innymi przez zmian ę warunków termicznych, sum opadu atmosferycznego, cz ęsto ści i intensywno ści zjawisk ekstremalnych. Ze zmianami klimatu zmieniaj ą si ę równie ż czynniki po średnie decyduj ące o plonowaniu ro ślin, takie jak wymagania ro ślin dotycz ące uprawy i nawo żenia, wyst ępowanie i nasilenie chorób oraz szkodników ro ślin uprawnych, zmienia si ę oddziaływanie rolnictwa na środowisko (np. czynniki erozyjne, degradacja materii organicznej w glebie). Szczególnie du ży wzrost zmienno ści plonów w ostatnim okresie oceniony na podstawie tzw. indeksów pogodowych plonu krajowego w Polsce wykazuj ą zbo ża jare, co mo że by ć efektem wi ększej cz ęsto ści susz pó źnowiosennych. W ostatnich 4 dekadach stwierdzono spadek średnich warto ści indeksów

9 Wg danych Starostwa Powiatowego w Grójcu. 84

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

pogodowych plonu głównych ziemiopłodów, z wyj ątkiem indeksów pogodowych plonowania kukurydzy i buraka cukrowego. Wraz z post ępuj ącym globalnym ociepleniem nale ży oczekiwa ć dalszego wzrostu zmienno ści plonowania i stopniowego zmniejszania si ę plonów ro ślin uprawnych w Polsce, cho ć nie przewiduje si ę znacz ącego obni żenia potencjału plonowania do połowy XXI wieku. Analiza indeksów pogodowych plonu w okresie 1971–2011 wykazała, że warto ści te dla wi ększo ści upraw ulegaj ą spadkowi, rosn ą jedynie indeksy plonowania dla kukurydzy, co oznacza popraw ę warunków do plonowania tej uprawy. Warto ści indeksu pogodowego (IP) plonu owsa, pszenicy jarej i j ęczmienia jarego w latach 1971– 2000, 2021–2050 i 2071–2100 dla stacji w Warszawie: • Owies 1971–2000 – 97, 2021–2050 – 90, 2071–2100 – 82. • Pszenica jara 1971–2000 – 104, 2021–2050 – 92, 2071–2100 – 83. • Jęczmie ń jary 1971–2000 – 108, 2021–2050 – 102, 2071–2100 – 89. Według scenariusza klimatycznego w perspektywie lat 2021–2050 i 2071–2100 stwierdzono spadek średnich warto ści indeksów pogodowych analizowanych upraw jarych. W perspektywie lat 2021–2050 spadek indeksu plonowania plonu krajowego nie b ędzie znacz ący i wyniesie od 3% w przypadku pszenicy jarej do 4% w przypadku owsa i j ęczmienia jarego. Natomiast w perspektywie lat 2071–2100 w przypadku owsa warunki klimatyczne plonowania pogorsz ą si ę o 12%, pszenicy jarej o 10%, a w przypadku j ęczmienia jarego o 11%. Przeprowadzona analiza symulacji modeli regionalnych klimatu wskazała na wydłu żanie si ę okresu wegetacyjnego w Polsce w XXI wieku. W 30-leciu 1971–2000 okres wegetacyjny w Polsce trwał 214 dni, natomiast w trzydziestoleciu 2021–2050 ma trwać 230 dni, a w latach 2071–2100: 255 dni. Ró żnica długości okresu wegetacyjnego pomi ędzy ko ńcem wieku XX i prognostycznymi okresami wyniesie wi ęc odpowiednio 16 dni i 26 dni. Geograficznie najwi ększe zmiany w długo ści okresu wegetacyjnego stwierdzono w północnej i północno-zachodniej cz ęś ci Polski. W latach 2021–2050 okres wegetacyjny wydłu ży si ę w tym regionie o 15–25 dni. Najmniejsze zmiany stwierdzono we wschodniej Polsce, gdzie w horyzoncie czasowym 2021–2050 okres wegetacyjny wydłu ży si ę do 10 dni. Według przyj ętego scenariusza zmian klimatycznych, zarówno w prognozowanym okresie 2021–2050, jak i w 2071–2100, przewiduje si ę wzrost ewapotranspiracji wska źnikowej Eto (zapotrzebowania ro ślin na wod ę) we wszystkich wytypowanych regionach. W pierwszym 30-leciu wzrost ten b ędzie jeszcze niewielki (0,2–1,6 mm/rok), maksymalnie do 33 mm. W nast ępnym analizowanym okresie przewidywany jest ok. 3-krotny wzrost Eto w stosunku do wzrostu w poprzednim 30-leciu. Przewidywane zmiany klimatyczne oraz zwi ązany z nimi wzrost cz ęstotliwo ści i intensywno ści susz w rolnictwie spowoduj ą najprawdopodobniej w strefie klimatycznej Polski wzrost zapotrzebowania na wod ę przez ro śliny, a tak że zwi ększenie powierzchni nawadnianej. Ocen ę ryzyka uprawy wybranych ro ślin w ró żnych regionach Polski ze wzgl ędu na zagro żenie deficytem wody przeprowadzono na podstawie niedoborów wybranych ro ślin uprawy polowej oraz powierzchni upraw w poszczególnych województwach w roku 2009. Ocen ę przeprowadzono dla wybranych grup u żytkowych i gatunków ro ślin (zbo ża, okopowe, przemysłowe, pastewne) dla 5 regionów agroklimatycznych, w tym środkowo-wschodni obejmuj ący województwo mazowieckie. Przestrzenne zró żnicowanie cz ęstotliwo ści susz według wska źnika CDI w całym okresie wegetacji badanych ro ślin ma układ zbli żony do równole żnikowego. Najwi ększa cz ęstotliwo ść wyst ępuje w pasie środkowym Polski oraz w cz ęś ci północno-zachodniej. W kierunku północnym i południowym cz ęstotliwo ść ta maleje – najmniejsza jest w obszarach podgórskich i nadmorskich oraz w północno- wschodniej cz ęś ci Polski. 85

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

W celu utrzymania produkcji na odpowiednim poziomie konieczne b ędzie dostosowanie rolnictwa do spodziewanych zmian w agroklimacie Polski. W produkcji ro ślinnej w celu efektywnego wykorzystania ocieplania klimatu powinny by ć przedsi ęwzi ęte nast ępuj ące działania: • zmniejszenie areału upraw tych ro ślin (odmian), które ze wzgl ędu na cz ęstsze susze zmniejsz ą produktywno ść , • wprowadzenie do uprawy odmian ro ślin lepiej przystosowanych do zmieniaj ących si ę warunków termicznych; • zwi ększenie areału uprawy ro ślin efektywniej wykorzystuj ących zasoby ciepła (ro ślin ciepłolubnych); • prowadzenie regionizacji upraw w zale żno ści od zasobów klimatycznoglebowych; • wspieranie prac hodowlanych maj ących na celu opracowanie odmian ro ślin uprawnych o ró żnych wymaganiach środowiskowych ze szczególnym uwzgl ędnieniem przystosowania ro ślin uprawnych do zmieniaj ących si ę warunków klimatycznych. W zakresie ograniczania deficytów wody nale ży d ąż yć do osi ągni ęcia czterech podstawowych celów kierunkowych: • zwi ększenia lokalnych zasobów wodnych i ich dost ępno ści dla rolnictwa; • zwi ększenia efektywno ści wykorzystania wody w produkcji rolniczej; • zmniejszenia zapotrzebowania na wod ę i zu życia wody przez uprawy rolnicze; • zmniejszenia strat wody. Na podstawie oceny dotychczasowego wpływu zmian klimatu na produkcj ę zwierz ęcą niezb ędne jest wprowadzenie szeregu działa ń adaptacyjnych w zakresie utrzymania i żywienia oraz samego stanu wiedzy i jego upowszechnienia. Działania w tym zakresie powinny dotyczy ć: • budowy infrastruktury monitoringu oddziaływania klimatu na produkcj ę zwierz ęcą, oceny wra żliwo ści zwierz ąt na zmiany i skuteczno ści podejmowanych działa ń adaptacyjnych; • wspierania rozwi ąza ń technicznych budynków oraz budowli dla zwierz ąt zapewniaj ącej ochron ę przed stresem termicznym; • wspierania technologii i rozwi ąza ń racjonalizuj ących u żytkowanie wody technologicznej oraz zabezpieczaj ących zapotrzebowanie wody pitnej dla zwierz ąt, • doradztwa technologicznego uwzgl ędniaj ącego aspekty dostosowania produkcji zwierz ęcej do warunków wi ększego ryzyka klimatycznego; • wspierania prac badawczych i programów hodowlanych w celu selekcji zwierz ąt na wi ększ ą odporno ść na stres termiczny wysokiej temperatury.

2.8.4. Analiza SWOT Gleby MOCNE STRONY SŁABE STRONY czynniki wewn ętrzne czynniki wewn ętrzne Brak bada ń jako ści gleb przez rolników Brak istotnych zanieczyszcze ń gleb Znaczny udział gleb kwa śnych Słaba jako ść gleb SZANSE ZAGRO ŻENIA czynniki zewn ętrzne czynniki zewn ętrzne Zagro żenie zatruciem pszczół poprzez niewła ściwe stosowanie Mo żliwo ść rozwoju rolnictwa ekologicznego i agroturystyki środków ochrony ro ślin Źródło: opracowanie własne

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

2.9. Gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów 2.9.1. Efekty realizacji dotychczasowego PO Ś Efekty realizacji PO Ś przeniesiono do rozdziału poni żej, gdzie przedstawiono dotychczasowe działania.

2.9.2. Ocena stanu aktualnego 2.9.2.1. Zbiórka odpadów komunalnych Na terenie powiatu grójeckiego źródłami wytwarzanych odpadów s ą: • gospodarstwa domowe, w których powstaj ą tak że odpady wielkogabarytowe oraz niebezpieczne, • obiekty infrastruktury społecznej i komunalnej, • obszary ogrodów, parków, cmentarzy, targowisk, • ulice i place, • przedsi ębiorstwa i firmy prowadz ące działalno ść gospodarcz ą. Ilo ść wytwarzanych odpadów komunalnych, wska źnik ich nagromadzenia, jak równie ż ich struktura oraz skład s ą uzale żnione od ró żnych uwarunkowa ń lokalnych. Nale ży do nich: poziom rozwoju gospodarczego obszaru, zamo żno ść społecze ństwa, rodzaj zabudowy mieszkalnej, sposób gospodarowania zasobami, przyzwyczajenia w konsumpcji dóbr materialnych, a tak że cechy charakterologiczne mieszka ńców i ich podatno ść na edukacj ę ekologiczn ą. Najwi ększy wpływ na ilo ść i skład morfologiczny powstaj ących odpadów komunalnych w danej społeczno ści maj ą pojedyncze decyzje zapadaj ące w trakcie zakupów poszczególnych towarów i wyboru rodzaju opakowania. Do celów niniejszego opracowania wykorzystano dane pochodz ące z gmin powiatu grójeckiego zamieszczone w rocznych sprawozdaniach z gospodarowania odpadami za lata 2014-2015, oraz dane dotycz ące zarówno odpadów komunalnych jak i przemysłowych dost ępne w Wojewódzkim Systemie Odpadowym oraz danych GUS. Gospodarka odpadami w gminach powiatu grójeckiego oparta jest na zasadach Wojewódzkiego Planu Gospodarki Odpadami dla Mazowsza na lata 2012-2017 z uwzgl ędnieniem lat 2018-2023 (WPGO 2012-20123) przyj ęty uchwał ą nr 211/12 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 22 pa ździernika 2012 r. w sprawie uchwalenia Wojewódzkiego Planu Gospodarki Odpadami dla Mazowsza na lata 2012-2017 z uwzgl ędnieniem lat 2018-2023 z zał ącznikami. Nale ży jednak podkre śli ć fakt, i ż na dzie ń opracowania niniejszego dokumentu Zarz ąd Województwa Mazowieckiego przekazał do opiniowania Ministra Środowiska w czerwcu 2016 r. projekt Wojewódzkiego Planu Gospodarki Odpadami dla województwa mazowieckiego na lata 2016 - 2021 z uwzgl ędnieniem lat 2022 – 2027. Celem Planu aktualnie obowi ązuj ącego jest okre ślenie systemu gospodarki odpadami zgodnego z Krajowym planem gospodarki odpadami 2014 oraz wymaganiami aktualnie obowi ązuj ących przepisów prawa. Dokument zawiera uzasadnienie oraz podsumowanie, o którym mowa w art. 43 ustawy z dnia 3 pa ździernika 2008 r. o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2016, poz. 353). Dokument jest zgodny z aktualnymi przepisami prawa oraz z KPGO 2014 i przedstawia podział województwa na regiony gospodarowania odpadami. Główne cele strategiczne wynikaj ące z KPGO 2014 to: • uniezale żnienie wzrostu ilo ści wytwarzanych odpadów od wzrostu gospodarczego kraju, • zwi ększenie udziału odzysku, w tym w szczególno ści odzysku energii z odpadów, zgodnego z wymaganiami ochrony środowiska, • zmniejszenie ilo ści odpadów kierowanych na składowiska odpadów, • wyeliminowanie praktyki nielegalnego składowania odpadów, • utworzenie i uruchomienie bazy danych o produktach, opakowaniach i gospodarce odpadami (BDO) KPGO formułuje równie ż dodatkowe cele szczegółowe dla poszczególnych grup odpadów. W przypadku odpadów komunalnych s ą to:

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

• obj ęcie systemem zbiórki odpadów komunalnych 100% mieszka ńców, najpó źniej do 2015 r., • obj ęcie 100% mieszka ńców systemem selektywnego zbierania odpadów, najpó źniej do 2015 r., • zmniejszenie ilo ści odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji kierowanych do składowania, aby nie było składowanych: − w 2013 r. wi ęcej ni ż 50%, − w 2020 r. wi ęcej ni ż 35% masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r., • zmniejszenie masy składowanych odpadów komunalnych do poziomu maks. 60% wytworzonych odpadów do ko ńca 2014 r., • przygotowanie do ponownego wykorzystania i recykling materiałów odpadowych, przynajmniej takich jak papier, metal, tworzywa sztuczne i szkło z gospodarstw domowych i w miar ę mo żliwo ści odpadów innego pochodzenia podobnych do odpadów z gospodarstw domowych na poziomie minimum 50% ich masy do 2020 roku. Gminy Belsk Du ży, Bł ędów, Chynów, Goszczyn, Grójec, Jasieniec, Warka tworz ą Zwi ązek Mi ędzygminny „Natura”. Zwi ązek Mi ędzygminny pod nazw ą „Natura" z siedzib ą w Grójcu został powołany przez Rady 11 gmin poło żonych w granicach powiatu grójeckiego ( Warka, Grójec, Belsk Duzy, Bł ędów, Jasieniec, Goszczyn, Chynów, Pniewy i Mogielnica) i białobrzeskiego Promna, Wy śmierzyce). W dniu 19 kwietnia 2013 r. Zwi ązek został wpisany do Rejestru Zwi ązków Mi ędzygminnych pod pozycj ą 309. Statut Zwi ązku Mi ędzygminnego pod nazw ą „Natura" ogłoszono w Dzienniku Urz ędowym Województwa Mazowieckiego poz. 5198 w dniu 30 kwietnia 2013 r. Celem priorytetowym działania powstałego Zwi ązku było uporz ądkowanie gospodarki odpadami w gminach. Finalnie członkami Zwi ązku Mi ędzygminnego pod nazw ą „Natura" zwanym dalej Zwi ązkiem zostało 8 gmin, w tym 7 z terenu powiatu grójeckiego i jedna z powiatu białobrzeskiego: Gmina Grójec, Gmina Warka, Gmina Belsk Du ży, Gmina Bł ędów, Gmina Chynów, Gmina Goszczyn, Gmina Jasieniec, Gmina Promna. Zwi ązek posiada osobowo ść prawną i wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własn ą odpowiedzialno ść . Zgodnie z przyj ętym statutem gminy przekazały realizacje gospodarki odpadami komunalnymi na rzecz Zwi ązku, który wykonuje swoje statutowe zadania, dotychczas wykonywane jako zadania własne gmin – uczestników Zwi ązku. Dominuj ącym systemem w zabudowie jednorodzinnej jest segregacja prowadzona „u źródła” poprzez gromadzenie poszczególnych odpadów (szkło, tworzywa sztuczne, papier i tektura, metale) w odpowiednio oznakowanych pojemnikach lub workach. Odbiorem odpadów komunalnych zostały obj ęte nast ępuj ące frakcje odpadów: • Odpady zbierane w sposób nieselektywny: − odpady komunalne zmieszane - cz ęstotliwo ść odbioru powy ższych odpadów 1 raz w miesi ącu, wg harmonogramu uzgodnionego przez Wykonawc ę z Zamawiaj ącym. • Odpady zbierane w sposób selektywny: − odpady kuchenne – pozostało ści potraw i produktów spo żywczych, resztki warzyw i owoców, skorupki, obierki − odpady ro ślinne – kwiaty ci ęte i doniczkowe, skoszona trawa, chwasty, li ście, itp. − pozostałe odpady z wyj ątkiem odpadów niebezpiecznych – popiół z pieców i kominków, pampersy i tym podobne odpady higieniczne, zu żyte r ęczniki papierowe i chusteczki higieniczne itp. − papier i tektur ę oraz opakowania z papieru i tektury- gazety, czasopisma, zeszyty, pudełka kartonowe itp. − tworzywa sztuczne oraz opakowania z tworzyw sztucznych – butelki po napojach, butelki po środkach czysto ści, opakowania po produktach spo żywczych, zabawki, folie i torebki z tworzyw sztucznych itp. − opakowania wielomateriałowe – kartoniki po mleku, sokach itp. − szkło oraz opakowania ze szkła – butelki, słoiki itp. − metale oraz opakowania metalowe – puszki po produktach spo żywczych, puszki aluminiowe po napojach, garnki itp. − tkaniny – zu żyta odzie ż, tkaniny itp. Od 01 lipca 2013 r. odbiór odpadów komunalnych w gminach powiatu grójeckiego odbywa si ę na podstawie zapisów znowelizowanej Ustawy o utrzymaniu czysto ści i porz ądku. W oparciu o zapisy 88

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

powy ższej ustawy Rady Gmin i Miast uchwaliły akty prawa miejscowego reguluj ące zasady utrzymania czysto ści i porz ądku jak i szczegółowy sposób i zakres świadczenia usług odbioru i zagospodarowania odpadów komunalnych. Przyj ęto zasad ę, w której wszystkie nieruchomo ści zarówno zamieszkałe i niezamieszkałe obj ęte s ą gminnym systemem odbioru i zagospodarowania odpadów. Podmiotem odbieraj ącym (a tym samym wykonawc ą usługi) jest wyłonione w trybie zamówienia publicznego przedsi ębiorstwo. Wykonawca realizuje zamówienie publiczne na rzecz gminy stosuj ąc zasady okre ślone w Regulaminie Utrzymania Czysto ści i Porz ądku oraz Szczegółowe zasady świadczenia usług odbierania odpadów komunalnych od wła ścicieli nieruchomo ści i ich zagospodarowania. Regulamin okre śla rodzaje odbieranych odpadów, maksymalne ilo ści odpadów odbieranych, rodzaje pojemników na nieruchomo ściach oraz cz ęstotliwo ści odbieranych frakcji. W oparciu o ww. zapisy sporz ądzono Harmonogram Odbioru Odpadów Komunalnych precyzuj ący terminy odbioru poszczególnych odpadów z nieruchomo ści. Cz ęś ci ą integraln ą ww. systemu jest funkcjonowanie Punktu Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych. Obecnie na terenie gmin z terenu powiatu grójeckiego funkcjonuj ą 4 PSZOK-i: • na terenie Zwi ązku Mi ędzygminnego „Natura" – 3 szt., (w Kobylinie 1D, Chynowie, Bł ędowie) • Nowe Miasto nad Pilic ą -1 szt. (zlokalizowany jest na terenie składowiska odpadów w Nowych Łęgonicach).

2.9.2.2. Ilo ści odebranych odpadów komunalnych na terenie powiatu Według stanu na dzie ń 31.12.2015 r. liczba mieszka ńców w powiecie grójeckim obj ęta systemem gospodarki odpadami wynosiła 87 589 (w 2014 r. 87 726).

20000 18231 18000 15657,8 16000

14000

12000

10000

8000

6000

4000

1175,1 1124,2 1381,9 1354 2000 523,4 535 0 Związek Międzyg. Mogielnica Nowe Miasto nad Pniewy Natura Pilicą

2014 2015

Rysunek 25 Ilo ść zmieszanych odpadów komunalnych w gminach powiatu grójeckiego w latach 2014- 2015 (Mg) Źródło: opracowanie własne na podstawie Analizy stanu gospodarki odpadami za lata 2014-2015 z poszczególnych gmin powiatu grójeckiego

Łącznie z terenu gmin powiatu grójeckiego zebrano 18 738,2 Mg w 2014 r. zmieszanych odpadów komunalnych, a w 2015 r. – 21 244,2 Mg. Średnia ilo ść odpadów na mieszka ńca, odebranych z terenu gmin nale żą cych powiatu grójeckiego wyniosła w 2014 r. 188,6 kg w 2015 r. 246 kg na osob ę. W stosunku do danych GUS dla województwa Mazowieckiego 324 kg na mieszka ńca co wskazuje że dane te s ą poni żej średniej, ale dla okr ęgu radomskiego do którego nale żą gminy powiatu stosunek ten jest zbli żony i kształtuje si ę na poziomie około 217 kg (średnia 2014/2015) na mieszka ńca. Zorganizowanym systemem zbierania odpadów komunalnych obj ętych było ok. 24 218 budynków w 2015 r. i 24 286 w 2014 r. 89

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Oprócz systemu zbierania zmieszanych odpadów komunalnych na terenie powiatu istnieje system selektywnego zbierania odpadów. Selektywnie zbierane s ą odpady opakowaniowe: papier i tektura, szkło, tworzywa sztuczne, odpady ulegaj ące biodegradacji, odpady niebezpieczne, baterie i akumulatory, zu żyty sprz ęt elektryczny i elektroniczny.

6000

5000

4000

3000

2000

1000

deklaracje z nieruchomości 2014 deklaracje z nieruchomości 2015

Rysunek 26 Liczba deklaracji w gminach powiatu grójeckiego w latach 2014-2015 Źródło: opracowanie własne na podstawie Analizy stanu gospodarki odpadami za lata 2014-2015 z poszczególnych gmin powiatu grójeckiego

3500

3000

2500

2000

1500

1000

500

deklaracje segregowane w 2014 deklaracje segregowane w 2015

Rysunek 27 Liczba deklaracji z podziałem na segregowane odpady w gminach powiatu grójeckiego w latach 2014-2015 Źródło: opracowanie własne na podstawie Analizy stanu gospodarki odpadami za lata 2014-2015 z poszczególnych gmin powiatu grójeckiego

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

30000

24286 24218 25000

20000 17805 18364

15000

10000 6481 5854 5000

0 deklaracje z deklaracje z deklaracje deklaracje deklaracje deklaracje nieruchomości nieruchomości segregowane w segregowane w niesegregowane w niesegregowane w 2014 2015 2014 2015 2014 2015

Rysunek 28 Liczba deklaracji ogółem na terenie powiatu grójeckiego w latach 2014-2015 Źródło: opracowanie własne na podstawie Analizy stanu gospodarki odpadami za lata 2014-2015 z poszczególnych gmin powiatu grójeckiego

Z powy ższych danych zawartych w tabeli wynika że zmniejsza si ę ilo ść deklaracji na niesegregowane a wzrasta ilo ści deklaracji na odpady segregowane, co w kontek ście obowi ązuj ącej ustawy mo żna przyj ąć , i ż świadomo ść społeczna wzrasta. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 25 maja 2012 r. w sprawie poziomów ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji przekazywanych do składowania oraz sposobu obliczania poziomu ograniczania masy tych odpadów (Dz. U. z 2012 r. poz. 676), okre śla poziomy ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji przekazywanych do składowania w stosunku do masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r. Poziom, który musiał zosta ć osi ągni ęty w roku 2015 wynosi PR=50%. Je żeli osi ągni ęty w roku rozliczeniowym poziom ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji przekazywanych do składowania jest równy b ądź mniejszy (TR = PR lub TR

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

• Gmina Pniewy 18%. W 2015 r. wszystkie gminy powiatu grójeckiego osi ągn ęły wymagane przepisami prawa poziomy recyklingu, przygotowania do ponownego u życia i odzysku innymi metodami papieru, metalu, tworzyw sztucznych i szkła. Zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 29 maja 2012 r. w sprawie poziomów recyklingu, przygotowania do ponownego u życia i odzysku innymi metodami niektórych frakcji odpadów komunalnych (Dz. U. z 2012 r. poz. 645), poziom recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami innych ni ż niebezpieczne odpadów budowlanych i rozbiórkowych, dla 2015 roku powinien wynosi ć minimum 40%. W poszczególnych gminach sytuacja wygl ąda nast ępuj ąco: • Zwi ązek Mi ędzygminny Natura 100%, • Gmina Mogielnica 100%, • Gmina Nowe Miasto nad Pilic ą 89,3%, • Gmina Pniewy 100%. W 2015 r. wszystkie gminy powiatu grójeckiego osi ągn ęły wymagane przepisami prawa poziomy recyklingu, przygotowania do ponownego u życia i odzysku innymi metodami innych ni ż niebezpieczne odpadów budowlanych i rozbiórkowych.

2.9.2.3. Wyroby zawieraj ące azbest na terenie powiatu Na terenie powiatu grójeckiego zinwentaryzowano 39 325,83 Mg odpadów zawieraj ących azbest, w tym 38 175,13 Mg nale żą ce do osób fizycznych oraz 1 150,7 Mg nale żą ce do osób prawnych (stan na 30.09.2016 r.). 10 W poszczególnych gminach ilo ści wyrobów zawieraj ących azbest przedstawiono na poni ższym wykresie i tabeli.

14000,0

12000,0

10000,0

8000,0

6000,0

4000,0

2000,0

0,0 Belsk Błędów Chynów Goszczyn Grójec Jasieniec Mogielnica Nowe Pniewy Warka Duży Miasto nad Pilicą

zinwentaryzowane pozostałe do unieszkodliwienia

Rysunek 29 Ilo ści wyrobów zawieraj ących azbest na terenie gmin powiatu grójeckiego (Mg) Źródło: dane z gmin oraz www.bazaazbestowa.gov.pl, stan na 30.09.2016 r.

10 www.bazaazbestowa.gov.pl 92

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Tabela 19 Ilo ść wyrobów zawieraj ących azbest w gminach powiatu grójeckiego pozostałe do Gmina zinwentaryzowane unieszkodliwione unieszkodliwienia Belsk Du ży 582,8 191,359 391,5 Bł ędów 3972,3 0 3972,3 Chynów 6594,5 424,83 6169,7 Goszczyn 1261,2 0,902 1260,3 Grójec 2772,5 369,696 2402,8 Jasieniec 3637,2 0 3637,2 Mogielnica 6181,2 105,005 6076,2 Nowe Miasto nad Pilic ą 201,9 0 201,9 Pniewy 2378,3 136,244 2242,1 Warka 11744,0 11,462 11732,6 Powiat (razem) 39325,8 1239,5 38086,3 Źródło: dane z gmin oraz www.bazaazbestowa.gov.pl, stan na 30.09.2016 r.

Gminy powiatu grójeckiego stworzyły zasady dotycz ące finansowania działa ń podejmowanych przez prywatnych wła ścicieli budynków w zakresie usuwania materiałów azbestowych, co zwi ększa stopie ń ich usuni ęcia. Praktycznie co roku gminy pozyskuj ę fundusze na demonta ż i unieszkodliwienie wyrobów azbestowych. Gmina Nowe Miasto nad Pilic ą Gmina przygotowała do odbioru, i utylizacji odpadów zawieraj ących azbest pochodz ących z terenu Gminy Nowe Miasto nad Pilic ą. Zadanie dofinansowano przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie www.wfosigw.pl oraz Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (2014r. w formie dotacji, w kwocie 13.500,00 zł) Gmina Warka Studium wykonalno ści projektów dotycz ących środowiska realizowanych na terenie Gminy, wywóz płyt azbestowo-cementowych (2014r. 71 861,46 zł) Gmina Belsk Du ży Gmina w okresie sprawozdawczym realizowała co roku zadania dotycz ące utylizacji wyrobów zawieraj ących azbest: • Usuwanie i unieszkodliwianie wyrobów azbestowych z terenu gminy (2012 r., 14.339,50 zł) • Usuni ęcie i unieszkodliwienie wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy Belsk Du ży zostało dofinansowane przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie oraz Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w formie dotacji . Dzi ęki zdobyciu dofinansowania, 69 osób mogło wymieni ć swoje pokrycia dachowe. Z terenu gminy usuni ęto ponad 225 ton odpadu niebezpiecznego jakim jest azbest (2013r., 82.225,62 zł), • Usuni ęcie i unieszkodliwienie wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy Belsk Du ży zostało dofinansowane przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie oraz Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w formie dotacji w kwocie 13.500,00 zł (2014r., 19 715,60 zł). Gmina Bł ędów Gmina w 2015 r. przeprowadziła inwentaryzacje azbestu oraz podj ęła Uchwał ę nr XIII.22.2015 w sprawie przyj ęcia programu usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu Gminy Bł ędów. Gmina Chynów Realizacja gminnego programu usuwania wyrobów zawieraj ących azbest - usuni ęto i przekazano do składowania nast ępuj ące ilo ści wyrobów azbestowych: w roku 2014 - 127,33 Mg, koszt 31.628 zł, w 2015 r. - 150,5 Mg, koszt 37.324 zł. 93

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

2.9.3. Analiza SWOT Gospodarka odpadami MOCNE STRONY SŁABE STRONY czynniki wewn ętrzne czynniki wewn ętrzne Prawie wszyscy mieszka ńcy gospodaruj ą odpadami zgodnie z Brak terenowej inwentaryzacji azbestu i oszacowania realnej skali przepisami problemu w niektórych gminach SZANSE ZAGRO ŻENIA czynniki zewn ętrzne czynniki zewn ętrzne W wyniku rozwoju turystyki istnieje niebezpiecze ństwo Uszczelnienie systemu gospodarki odpadami przywo żenia odpadów na teren powiatu Źródło: opracowanie własne

2.10. Zasoby przyrodnicze 2.10.1. Efekty realizacji dotychczasowego PO Ś Cel długoterminowy do 2020 roku zapisany w dotychczasowym Programie Ochrony środowiska ZACHOWANIE WALORÓW I ZASOBÓW PRZYRODNICZYCH Efekt ze wska źnikiem w latach Cel krótkoterminowe do 2016 roku Podj ęte działania 2013-2015

Powiat Grójecki w okresie sprawozdawczym realizował zadania z zakresu ochrony przyrody i krajobrazu, w tym: • zabiegi piel ęgnacyjne zieleni, ochrona kasztanowców, Zachowanie dziedzictwa • zakup sadzonek drzew i krzewów (2012 r. przyrodniczego i kulturowego zagospodarowanie zieleni w DPS Lesznowola) - obszaru powiatu grójeckiego oraz • Zabiegi piel ęgnacyjne w obr ębie korony brzozy w Bie żą ce utrzymanie terenów wykorzystanie go na potrzeby m. Grójec zieleni wzrostu to żsamo ści lokalnej • mieszka ńców obszaru oraz pod ochrona kasztanowców w m. Grójec i Wola Rewitalizacja 1 obiektu rozwój turystyki i rolnictwa, w tym Pniewska • ekologicznego ochrona kasztanowców w drodze powiatowej relacji Nowe Miasto – Fal ęcice w m. Świdno Rewitalizacja parku Muzeum w Warce w ramach zadania "Rewitalizacja Zespołu Pałacowo-Parkowego w Warce” (2010-2015)

Powiat Grójecki był współorganizatorem w latach 2012- 2014 z KRUS Placówka Terenowa w Grójcu konkursu dla rolników i sołtysów oraz dzieci z zakresu BHP, higieny pracy i ekologii. Celem Konkursu było upowszechnianie w śród ubezpieczonych rolników wiedzy z zakresu ekologii, ochrony zdrowia i życia w gospodarstwie rolnym. Wa żnym aspektem poruszanym w ramach konkursu było równie ż zmniejszenie skutków degradacji środowiska naturalnego spowodowanej działalno ści ą rolnicz ą. W trosce o środowisko Szkoła Podstawowa w Ł ęczeszycach zorganizowała i przeprowadziła Gminny Konkurs Edukacja dzieci, młodzie ży i Ekologiczny. W 2014r. rywalizowali uczniowie szkół dorosłych w zakresie ochrony i podstawowych z gminy Belsk Du ży. Głównym celem 5-10 akcji rocznie z zakresu zachowania walorów krajobrazu i konkursu jest kształtowanie świadomo ści ekologicznej w śród edukacji ekologicznej przyrody oraz promocja tych młodzie ży szkolnej, a tak że propagowanie obchodów walorów zwi ązanych z Dniem Ziemi. Na terenie gminy Goszczyn zadania z zakresu edukacji ekologicznej realizowane były przez m.in. − Zespół Szkół Publicznych w Goszczynie, w tym: rodzinny konkurs plastyczny „Eko – zabawka” , konkursu „czysto i ekologicznie w gminie Goszczyn”, konkurs plastyczny „barwy przyrody”, test wiedzy ekologicznej. Uczniowie z PSP Jasieniec w 2014 r. wzi ęli udział w VII edycji Mi ędzynarodowego Konkursu Ekologiczno – Przyrodniczego " Świat Ptasich Prawd”.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

„Dolina Pilicy” (PLB140003) 31 marca 2014 r. Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Warszawie podpisał zarz ądzenia w sprawie ustanowienia Przygotowanie, opiniowanie i planów zada ń ochronnych dla obszaru Natura2000 „Dolina konsultacje planów zada ń Pilicy”. 2 plany zada ń ochronnych ochronnych obszarów NATURA „Dolina Dolnej Pilicy”( PLH140016) 2000 31 marca 2014 r. Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Warszawie podpisał zarz ądzenia w sprawie ustanowienia planów zada ń ochronnych dla obszaru Natura2000 „Dolina Dolnej Pilicy”.

W 2012 r. Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Warszawie wydał decyzj ę nakazuj ącą przywrócenie do stanu poprzedniego obszarów Natura 2000: PLB140003 Dolina Pilicy i PLH140016 Dolina Dolnej Pilicy. Wspólnota Gruntowa Wsi Gostomia przyst ąpiła do realizacji ustale ń wynikaj ących z tej decyzji. Do Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Warszawie Wydział Spraw Terenowych II w Radomiu został zło żony przez Wspólnot ę „Projekt przywrócenia stanu poprzedniego terenu zlokalizowanego w Zachowanie i przywrócenie siedlisk miejscowo ści Gostomia, gm. Nowe Miasto nad Pilic ą, pow. ro ślin i zwierz ąt oraz zapobieganie 1 działanie o zachowanie siedlisk Grójecki”. Zakłada on głównie działania zmierzaj ące do ich fragmentacji zahamowania odpływu wody z siedlisk przyrodniczych i powstrzymanie ich degradacji oraz przywrócenie ich poprzedniego stanu. Projekt ten został pozytywnie zaakceptowany w marcu 2014 roku przez Regionaln ą Dyrekcj ę Ochrony Środowiska w Warszawie. Szybka i sprawna realizacja prac naprawczych powinna przyczyni ć si ę do przywrócenia wła ściwego stanu siedlisk przyrodniczych obj ętych ochron ą w ramach Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000.

MZDW w Warszawie Mazowiecki Zarz ąd Dróg Wojewódzkich w Warszawie na Przebudowa i cz ęś ciowa wymiana przełomie lat 2013-2015 przebudował lub wymienił skład składu gatunkowego zadrzewie ń gatunkowy zadrzewie ń przydro żnych oraz nasadze ń przydro żnych wzdłu ż odcinków dróg, zast ępczych, wycinki drzew w ilo ści 1 032 sztuki. 1 081 sztuk drzew nowe nasadzenia zieleni wysokiej, GDDKIA w Warszawie prace piel ęgnacyjno - konserwacyjne zieleni przydro żnej Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w Warszawie w ramach bie żą cego utrzymania dróg krajowych na terenie powiatu grójeckiego wykonał wycink ę drzew w ilo ści 49 sztuk.

Zgodnie z porozumieniem zawartym w dniu 16 wrze śnia 2014 roku pomi ędzy Gmin ą Nowe Miasto, Powiatem Grójeckim a Nadle śnictwem Grójec została udost ępniona dla mieszka ńców gminy Nowe Miasto nad Pilic ą droga zwana „drog ą okopan ą” b ędąca własno ści ą Lasów Pa ństwowych. U życzenie tej drogi umo żliwi Gminie w Zachowanie dziedzictwa najbli ższym czasie wytyczenie i oznaczenie trasy jako szlaku przyrodniczego i kulturowego turystycznego dla mieszka ńców i turystów. Trasa Nowe obszaru powiatu grójeckiego oraz Miasto – Gostomia – most drewniany – Waliska – Nowe wykorzystanie go na potrzeby Miasto o długo ści ok. 14 km po przystosowaniu b ędzie 5 działa ń w ramach zachowania wzrostu to żsamo ści lokalnej atrakcj ą dla osób odwiedzaj ących nasz ą gmin ę. Szlak dziedzictwa mieszka ńców obszaru oraz pod poło żony jest w Dolinie Pilicy i swoim pi ęknem urzeka rozwój turystyki i rolnictwa, w tym wszystkich poruszaj ących si ę po nim. ekologicznego FUNDACJA RZEKI JEZIORKI Fundacja w latach 2012-2014 roku skupiła si ę na kontynuacji realizacji zada ń w ramach koncepcji zagospodarowania zbiornika wodnego na rzece Jeziorka w m. Osieczek gm. Pniewy i utrzymania terenów przyległych do zbiornika przyjaznymi do środowiska naturalnego, a tak że jako miejsca rekreacyjnego dla mieszka ńców gminy Pniewy 95

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Cel długoterminowy do 2020 roku zapisany w dotychczasowym Programie Ochrony środowiska ZACHOWANIE WALORÓW I ZASOBÓW PRZYRODNICZYCH Efekt ze wska źnikiem w latach Cel krótkoterminowe do 2016 roku Podj ęte działania 2013-2015 i osób przyjezdnych. W tym zakresie w 2013 roku nie nast ąpiło pełne skoordynowanie działa ń Fundacji z władzami samorz ądowymi gminy Pniewy (Wójt, Rada Gminy). STOWARZYSZENIE W.A.R.K.A. Stowarzyszenie W.A.R.K.A. w 2012 r. zrealizowało projekt Lokalne Produkty Turystyczne sukcesem Krainy Kwitn ących Sadów. Projekt był realizowany na obszarze Lokalnej Grupy Działania Kraina Kwitn ących Sadów – w tym Gminy Belsk Du ży. Projekt współfinansowany ze środków Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich. GMINA MOGIELNICA Gmina Mogielnica w latach 2013-2014 zrealizowała dwa projekty: "Zagospodarowanie rekreacyjne stawu w miejscowo ści Pawłowice" współfinansowany przez Uni ę Europejsk ą ze środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Poziom dofinansowania z Europejskiego Funduszu Rozwoju Rolnego wynosi 80%. Celem operacji było rozwijanie aktywnych form integracji społecznej i umo żliwienie dost ępu do nich poprze budow ę wiaty rekreacyjnej wraz z zagospodarowaniem terenu przy stawie w miejscowo ści Pawłowice. Teren jest wykorzystywany do organizacji zebra ń wiejskich, zagospodarowania wolnego czasu dzieciom i młodzie ży oraz do rozwoju organizacji społecznych. Drugi projekt pt.: "Zagospodarowanie rekreacyjne terenu nad rzek ą Lubiank ą we wsi P ączew" byl współfinansowany przez Uni ę Europejsk ą ze środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007- 2013. Poziom dofinansowania z Europejskiego Funduszu Rozwoju Rolnego wynosi 80%. GMINA WARKA Przebudowa Parku przy ul. Franciszka ńskiej (2013r. 6 671,19 zł; 2014r. 23 653,83 zł)

Cel długoterminowy do 2020 roku zapisany w dotychczasowym Programie Ochrony środowiska ZWI ĘKSZENIE LESISTO ŚCI

Starostwo Grójec wykonuje corocznie zabiegi piel ęgnacyjne i odnowieniowe na swoich terenach w nast ępuj ących Rocznie 17,5 ha odnowienia na Wzmocnienie kontroli gospodarki ilo ściach: powierzchni lasów prywatnych le śnej w obszarach nowych nasadze ń i w lasach prywatnych − 17,5 ha odnowienia na powierzchni, Rocznie 38 ha piel ęgnowanie lasu na powierzchni lasów prywatnych − 38 ha piel ęgnowanie lasu na powierzchni

Aktualizacja uproszczonych planów Nie było potrzeby aktualizowania UPUL gdy ż prace z tym urz ądzenia lasów niestanowi ących zwi ązane zako ńczone zostały w 2010 r. własno ści skarbu Pa ństwa

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Nadle śnictwo Grójec wykonało zabiegi piel ęgnacyjne i odnowieniowe na swoich terenach w nast ępuj ących ilo ściach: − w roku 2013 - odnowienia na powierzchni 81 ha, Rocznie 71 ha odnowienia na powierzchni lasów pa ństwowych Realizacja wytycznych „Programu piel ęgnowanie lasu na powierzchni 1202 ha, ochrony przyrody” nadle śnictw − w roku 2014 - odnowienia na powierzchni 57 ha, Rocznie 823 ha piel ęgnowanie piel ęgnowanie lasu na powierzchni 952 ha, lasu na powierzchni lasów pa ństwowych − w roku 2015 - odnowienia na powierzchni 74,32 ha, piel ęgnowanie lasu na powierzchni 315,83 ha.

2.10.2. Ocena stanu aktualnego 2.10.2.1. Siedliska przyrodnicze Zgodnie z przyrodniczo – le śną regionalizacj ą Polski, powiat grójecki poło żony jest w podokr ęgu Grójecko-Kale ński (E.3a.2.c), okr ęg Wysoczyzny Rawskiej, Podkraina Południowomazowiecka, Kraina Południowomazowiecko-Podlaska, Dział Mazowiecko-Poleski.

Rysunek 30 Podział geobotaniczny powiatu grójeckiego Źródło: Matuszkiewicz J.M., 1994, 42.5. Krajobrazy ro ślinne i regiony geobotaniczne 1:2 500 000. 1. Krajobrazy ro ślinne, 2. Regiony geobotaniczne (w:) Atlas Rzeczypospolitej Polskiej, IGiPZ PAN, Główny Geodeta Kraju, Warszawa

Charakterystyczny krajobraz powiatu grójeckiego, poło żonego w przewa żaj ącej cz ęś ci na obszarze Wysoczyzny Rawskiej, stanowi ącej cz ęść Krainy Mazowiecko-Podlaskiej, reprezentuj ą najwi ększe kompleksy le śne: • „Nowe Miasto”, ok. 3 700 ha

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

• Boglewice-Rytomoczydła, o powierzchni ok. 1360 ha, poło żony w rejonie miejscowo ści Boglewice i Rytomoczydła w gminie Jasieniec • Modrzewina, o powierzchni ok. 400 ha, poło żony na północy gminy Belsk Du ży • Łęczyszyce, o powierzchni pow. 500 ha, poło żony na południu gminy Belsk Du ży Dominuj ącymi siedliskami w lasach s ą: bór świe ży i bór mieszany świe ży, na niewielkich połaciach wyst ępuj ą siedliska lasowe, a w dolinach rzek Pilicy i Mogielanki lasy ł ęgowe. Lasy nie tworz ą du żych zwartych kompleksów, a jedynie kilka wi ększych i wiele mniejszych. Zajmuj ą przede wszystkim siedliska ubo ższe i mniej przydatne z punktu widzenia produkcji rolnej: siedliska borowe lub podmokłe siedliska ł ęgowe. S ą to przewa żnie lasy sosnowe z domieszk ą d ębu, brzozy i innych gatunków li ściastych - drzewostany d ębowe, grabowo-dębowe, brzozowo-dębowe, brzozowe i olchowe. Ponadto, na terenie powiatu wyst ępuj ą grunty zadrzewione o powierzchni ł ącznej 1 803 ha, które w wi ększo ści (77 %) stanowi ą własno ść prywatn ą. S ą to głównie lite drzewostany olsowe. Podstawowym elementem rusztu ekologicznego w obr ębie powiatu pozostaj ą doliny rzek: Pilicy, Mogielanki, Jeziorki, Kraski, Molnicy i ich dopływów. Ze wzgl ędu na znaczn ą intensywno ść przekształcenia szaty ro ślinnej na terenie powiatu wszystkie połacie ro ślinno ści o bogatszym składzie gatunkowym posiadaj ą istotne znaczenie dla przebiegu procesów biologicznych. S ą to: zadrzewienia cmentarzy, ziele ń towarzysz ąca obiektom u żyteczno ści publicznej, zabudowie zagrodowej i mieszkaniowej, zadrzewienia przydro żne i zadrzewienia śródpolne. W krajobrazie rolniczym o znacznej intensywno ści, jaki charakteryzuje obszar powiatu, istotne znaczenie dla potrzymania funkcjonowania biologicznego posiadaj ą tak że małoprzestrzenne formy takie jak: aleje drzew przydro żnych, parki przydworskie, zadrzewienia cmentarzy, ogrody przydomowe, oczka wodne itp. Na skutek działalno ści człowieka szata ro ślinna tego obszaru jest dosy ć mocno zmieniona i odbiega zasadniczo od układów pierwotnych, co wynika z porównania jej stanu aktualnego z map ą ro ślinno ści potencjalnej. Ro ślinno ść przedstawia si ę jako mozaika zbiorowisk naturalnych, półnaturalnych i antropogenicznych.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Rysunek 31 Potencjalna ro ślinno ść naturalna na terenie powiatu grójeckiego Źródło: Matuszkiewicz W., Fali ński J.B., Kostrowicki A.S., Matuszkiewicz J.M., Olaczek R., Wojterski T., 1995, Potencjalna ro ślinno ść naturalna Polski. Mapa przegl ądowa 1:300 000. Arkusze 1-12, IGiPZ PAN, Warszawa

Pod poj ęciem potencjalnej ro ślinno ści naturalnej rozumie si ę hipotetyczny stan ro ślinno ści, jaki mógłby by ć osi ągni ęty na drodze naturalnej sukcesji, gdyby oddziaływania człowieka zostały wyeliminowane a wła ściwa dla danego regionu ro ślinno ść mogła w pełni wykorzysta ć mo żliwo ści stwarzane przez siedlisko. Potencjalna ro ślinno ść naturalna opisywana jest przy pomocy podstawowych typologicznych jednostek geobotanicznych, jakimi s ą zespoły ro ślinne. U żywane w legendzie mapy potencjalnej ro ślinno ści naturalnej łaci ńskie nazwy zbiorowisk s ą znanymi z bada ń w danym regionie ko ńcowymi etapami w szeregu rozwojowym zbiorowisk ro ślinnych w sukcesji pierwotnej lub wtórnej, które mo żliwe s ą do zrealizowania na danym siedlisku. Potencjalna ro ślinno ść naturalna opisuje ekologiczn ą specyfik ę siedlisk w stanie takim, w jakim si ę one w danym momencie znajduj ą, to jest z uwzgl ędnieniem wszystkich istotnych i trwałych przekształce ń w siedlisku jakie zostały wprowadzone przez człowieka. Wraz ze zmian ą sposobu u żytkowania powierzchni zmianie ulega szata ro ślinna. Dominuj ącą ro ślinno ści ą potencjaln ą tego terenu jest pi ęć zespołów ro ślinno ści. S ą to: • gr ąd subkontynentalny lipowo-dębowo-grabowy ( Tilio-Carpinetum ), wielogatunkowe lasy li ściaste w typie lasu świe żego i wilgotnego z dominacj ą d ębu szypułkowego i graba Carpinus betulus , z udziałem buka Fagus sylvatica , lipy drobnolistnej Tilia cordata , świerka i jodły Abies alba . • świetlista d ąbrowa ( Potentillo albae-Quercetum typicum ) – zbiorowisko w typie siedliskowym lasu mieszanego wykształcaj ące si ę na umiarkowanie żyznych, stosunkowo suchych glebach brunatnych kwa śnych, z dominacj ą d ębu bezszypułkowego Quercus petrea oraz stał ą naturaln ą domieszk ą sosny w drzewostanie. Wyró żniaj ące si ę stałym udziałem w runie gatunków ciepłolubnych i światło żą dnych,

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

• kontynentalny bór mieszany ( Pino-Quercetum = Querco roboris -Pinetum ) – mezotroficzne zbiorowisko le śne z udziałem w drzewostanie sosny oraz d ębu, nawi ązuj ące florystycznie i siedliskowo z jednej strony do borów sosnowych, a z drugiej do zbiorowisk z klasy Querco- Fagetea : ciepłolubnych d ąbrów i ubo ższych postaci gr ądów, • ols środkowoeuropejski ( Carici elongatae-Alnetum sensu lato = Ribo nigri-Alnetum : mezo- i eutroficzne zbiorowisko z wyra źną struktur ą k ępkowo-dolinkow ą runa i Sphagno squarrosi- Alnetum : ubogie mezotroficzne zbiorowisko z obfitym wyst ępowaniem torfowców oraz z udziałem oligotroficznych gatunków torfowisk przej ściowych i borów) – bagienne lasy z panuj ącą olsz ą czarn ą Alnus glutinosa wykształcaj ące si ę na glebach torfowych w bezodpływowych zagł ębieniach terenu. Głównym czynnikiem siedliskotwórczym jest zasilanie przez wody opadowe przy niskim poziomie wód gruntowych lub przez wysoko stoj ące wody gruntowe. • ni żowe nadrzeczne ł ęgi jesionowo-wi ązowe w strefie zalewów epizodycznych ( Ficario- - Ulmetum typicum ) – wielogatunkowy las zło żony z jesionu Fraxinus excelsior , wi ązu pospolitego Ulmus minor , d ębu szypułkowego Quercus robur z domieszk ą olszy czarnej, wi ązu górskiego Ulmus glabra i szypułkowego Ulmus laevis , wyst ępuj ący na skrzydłach dolin wielkich rzek w strefie epizodycznych zalewów, na glebie typu próchniczej i wilgotnej mady. Aktualnie ro ślinno ść rzeczywista rzadko lub w ogóle nie zgadza si ę z przedstawion ą na tym terenie ro ślinno ści ą potencjaln ą. Dotyczy to tak że istniejących powierzchni le śnych, na co wskazuje struktura siedliskowa obecnych lasów.

2.10.2.2. Formy ochrony przyrody na terenie powiatu W 2015 r. powierzchnia obszarów prawnie chronionej przyrody na terenie powiatu grójeckiego wynosiła 80 290 ha, co stanowiło 63% powierzchni powiatu. Formami ochronnymi przyrody na terenie powiatu grójeckiego są: obszary chronionego krajobrazu (2), rezerwaty przyrody (4), zespół przyrodniczo – krajobrazowe (1), obszary Natura 2000 (3) oraz 66 pomników przyrody, które tworz ą tzw. system obszarów i obiektów prawnie chronionych. Jest to układ przestrzenny wzajemnie uzupełniaj ących si ę form ochrony przyrody, maj ący na celu zapewnienie warunków utrzymywania samoregulacji procesów przyrodniczych, naturalnych warunków hydrologicznych oraz wła ściwego korzystania z rekreacji i turystyki.

Tabela 20 Powierzchniowe formy ochrony przyrody na terenie powiatu

Pow. w gran. L.P. Nazwa obszaru Gmina Cel ochrony powiatu [ha]

Rezerwaty przyrody Celem ochrony jest zachowanie ze wzgl ędów 1 Jeziora - Olszyny 5,06 Pniewy naukowych i dydaktycznych naturalnego siedliska gr ądowego Celem ochrony jest zachowanie ze wzgl ędów 2 Łęgacz nad Jeziork ą 37,31 Grójec naukowych i dydaktycznych naturalnych zbiorowisk le śnych w dolinie rzeki Jeziorki Celem ochrony rezerwatu jest zachowanie na Wysoczy źnie Rawskiej najbardziej na północ wysuni ętego stanowiska modrzewia 3 Modrzewina 332,15 Belsk Du ży europejskiego - podgatunek modrzew polski, cennego ze wzgl ędów przyrodniczych i naukowych. Celem ochrony jest zachowanie ze wzgl ędów krajobrazowo-turystycznych fragmentu boru 4 Tomczyce 58,46 Mogielnica sosnowego z domieszk ą innych drzew w dolinie rzeki Pilicy

Obszary Chronionego Krajobrazu

100

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Pow. w gran. L.P. Nazwa obszaru Gmina Cel ochrony powiatu [ha]

Tereny chronione ze wzgl ędu na wyró żniaj ący si ę krajobraz o Obszar Chronionego Warka zró żnicowanych ekosystemach, warto ściowy 1 Krajobrazu Dolina rzeki 63 422 Mogielnica ze wzgl ędu na mo żliwo ść zaspokajania Pilicy i Drzewiczki Nowe Miasta n. Pilic ą potrzeb zwi ązanych z turystyk ą i wypoczynkiem, a tak że pełnioną funkcj ą korytarzy ekologicznych Tereny chronione ze wzgl ędu na Belsk Du ży wyró żniaj ący si ę krajobraz o Obszar Chronionego Bł ędów zró żnicowanych ekosystemach, warto ściowy 2 Krajobrazu Dolina Rzeki 16 020 ze wzgl ędu na mo żliwo ść zaspokajania Jeziorki Grójec potrzeb zwi ązanych z turystyk ą i Pniewy wypoczynkiem, a tak że pełnion ą funkcj ą korytarzy ekologicznych

Zespół przyrodniczo - krajobrazowy

Zatorfiona dolina rzeczna ze śladami wydobywania w przeszło ści torfu, niewielkie wydmy oraz wzgórza i pagórki moren czołowych, fragmenty ł ęgu olszowego z licznymi niewielkimi zbiornikami wodnymi, Mogielnica siedliska ro ślin i zwierz ąt w tym wielu 1 Dolina Rzeki Mogielanki 415 gatunków chronionych naturalnie Pniewy meandruj ące koryto rzeki Mogielanki, warto ści krajobrazu kulturowego i warto ści historyczne terenu na czele ze śladami bagiennego o środka kultu poga ńskiego z pierwszego tysi ąclecia oraz ruiny starych młynów wodnych ze stawami mły ńskimi Źródło: Rejestr obszarów chronionych województwa mazowieckiego, Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Warszawie, stan na dzie ń 28.06.2016 r.

W granicach administracyjnych powiatu grójeckiego znajduj ą si ę specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO) oraz obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO), które wyznaczaj ą obszary NATURA 2000 na terenie całego kraju. Nale żą do nich: • „Dolina Pilicy” (PLB140003), • „Dolina Środkowej Wisły” (PLB140004), • „Dolina Dolnej Pilicy”( PLH140016). „Dolina Pilicy” (OSO PLB140003) to obszar o powierzchni 35 356,3 ha ( w powiecie grójeckim – ok. 12 000 ha), obejmuj ący 80 km równole żnikowy odcinek Pilicy, szeroki na 1-5 km, mi ędzy Inowłodzem a Ostrówkiem Mniszewem. Na terenie powiatu grójeckiego znajduj ę si ę obszar rezerwatu „Tomczyce” oraz tereny Obszaru Chronionego Krajobrazu: Doliny Rzeki Pilicy i Drzewiczki. Ostoj ę ustanowiono ze wzgl ędu na ochron ę miejsc rozrodu i bytowania co najmniej 32 gatunków ptaków zawartych w Zał ączniku I Dyrektywy Ptasiej oraz 11 gatunków z Polskiej Czerwonej Ksi ęgi (PCK). Na terenie ostoi stwierdzono wyst ępowanie 56 l ęgowych gatunków ptaków zwi ązanych z siedliskami bagiennymi i wodnymi. Bardzo ciekawy, mozaikowy układ siedlisk i ro ślinno ści, charakteryzuj ący tereny Dolnej Pilicy, wynika ze zró żnicowanej pod wzgl ędem wilgotno ści i składu gleby. Z tego obszaru podawanych jest 9 typów siedlisk z Zał ącznika I Dyrektywy Siedliskowej. W ostoi utrzymuj ą si ę du że kompleksy ł ąk, pozostało ści naturalnych lasów "spalskich", z których najcenniejsze s ą płaty starych d ąbrów oraz dobrze zachowane lasy ł ęgowe. Stwierdzono tu równie ż wyst ępowanie około 575 gatunków ro ślin naczyniowych, w tym rzadkich, zagro żonych i prawnie chronionych. „Dolina Środkowej Wisły” (OSO PLB140004) to obszar o powierzchni 30 848 ha (w powiecie grójeckim – ok. 450 ha), obejmuj ący długi odcinek Wisły pomi ędzy D ęblinem a Płockiem. Na terenie powiatu grójeckiego zajmuje fragment Obszaru Chronionego Krajobrazu: Doliny Rzeki Pilicy i Drzewiczki. Tereny ostoi zachowuj ą naturalny charakter rzeki roztokowej, obfituj ącej w liczne wyspy, w postaci piaszczystych łach czy dobrze uformowanych wysp poro śni ętych ro ślinno ści ą zieln ą. Brzegi rzeki wraz z teras ą zalewow ą zajmowane s ą przez zaro śla wikliny, ł ąki i pastwiska, a tak że pozostało ści 101

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

lasów ł ęgowych. Ostoj ę ustanowiono ze wzgl ędu na wyst ępowanie w jej granicach co najmniej 22 gatunków ptaków z Zał ącznika I Dyrektywy Ptasiej oraz 9 gat. z Polskiej Czerwonej Ksi ęgi (PCK). Obszar ten jest bardzo wa żny dla ptaków wodno-błotnych zarówno zimuj ących jak i migruj ących (około 50 gat.). „Dolina Dolnej Pilicy” to obszar zajmuj ący powierzchni ę 31 821, 57 ha. Na terenie powiatu w wi ększo ści poło żony jest w granicach Obszaru Chronionego Krajobrazu: Doliny Rzeki Pilicy i Drzewiczki oraz rezerwatu „Tomczyce”. Północn ą granic ę obszaru stanowi stroma skarpa, miejscami pokryta ro ślinno ści ą kserotermiczn ą. Cz ęść południowa doliny Pilicy jest płaska, w znacznym stopniu pokryta lasami. Rzeka na tym odcinku meandruje, tworz ąc liczne wysepki, łachy i ławice piasku. Niskie wyspy s ą nagie, wy ższe poro śni ęte zaro ślami wierzbowymi. Koryto Pilicy ma tu szeroko ść 100-150 m i ł ączy si ę z licznymi starorzeczami, zaro śni ętymi w ró żnym stopniu W cz ęś ci południowo-zachodniej na powierzchni kilkuset ha rozci ągaj ą si ę tzw. Błota Brudzewskie, najwi ększe torfowisko w dolinie. Na południu, w okolicy miejscowo ści Promna, wyst ępuje kompleks trofianek. Na obszarze ostoi zlokalizowanych jest 10 typów siedlisk z Zał ącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG i 9 gatunków z Zał ącznika II tej dyrektywy. Ostoja w znacznej cz ęś ci pokrywa si ę z OSO „ Dolina Pilicy” . Obszary sieci Natura 2000 zajmuj ą ok. 10 % powierzchni powiatu grójeckiego.

Pomniki przyrody. Poni żej w tabeli zestawiono poszczególne pomniki przyrody o żywionej na terenie powiatu grójeckiego.

Tabela 21 Liczbowe zestawienie pomników przyrody na terenie powiatu grójeckiego Pomniki przyrody Pomniki przyrody o żywionej Lp. Gmina nieo żywionej Pojedyncze drzewa Grupy drzew Głazy 10 1 1 Belsk Du ży (3 modrzewie, 5 d ębów, (para d ębów) topola, jałowiec) 2 Bł ędów 1 3 Chynów 3 d ęby 1 5 4 Goszczyn (4 modrzewie, 1 d ąb) 7 5 Grójec (6 d ębów, 1 lipa) 8 6 Jasieniec (5 d ębów, jesion, modrzew, buk) 9 7 Mogielnica (5 modrzewiów, jesion, dąb, 2 buki) 15 8 Nowe Miasto nad Pilic ą (6 d ębów, świerk, 4 1 (jałowiec) modrzewie, lipa, 3 wi ązy 9 Pniewy 5 Warka (3 d ęby, jesion, sosna) Razem 62 2 2 Źródło: Rejestr pomników przyrody województwa mazowieckiego, Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Warszawie, stan na dzie ń 28.06.2016 r.

W granicach powiatu obj ęto ochron ą prawn ą 66 pomniki przyrody. W śród nich znajduj ą si ę pojedyncze drzewa (62 szt.), 2 grupy drzew, 2 głazy. W obr ębie chronionych drzew przewa żaj ą d ęby szypułkowe,

102

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

modrzewie i lipy drobnolistne. Wi ększo ść z tych drzew znajduje si ę na terenach le śnych i parkach zabytkowych.

2.10.2.3. Ziele ń urz ądzona Ci ągły układ przestrzenny terenów otwartych, przyrodniczo aktywnych, zapewniaj ący prawidłowe funkcjonowanie żywych zasobów naturalnych oraz kształtowanie wła ściwych warunków klimatycznych i mo żliwo ści rekreacji ludno ści w kontakcie z przyrod ą to Ekologiczny system Obszarów Chronionych (ESOCh). Wa żnym elementem ESOCh s ą: parki, ziele ńce, skwery, ziele ń przyzagrodowa w zabudowie mieszkaniowej, izolacyjno – osłonowa wzdłu ż ci ągów komunikacyjnych i wokół zabudowy usługowo – przemysłowej, w tym – obiektów u żyteczno ści publicznej oraz zabytkowe zespoły zieleni przydworskiej, przypałacowej i przyko ścielnej. Ci ągły układ przestrzenny terenów otwartych, przyrodniczo aktywnych, zapewniaj ący prawidłowe funkcjonowanie żywych zasobów naturalnych oraz kształtowanie wła ściwych warunków klimatycznych i mo żliwo ści rekreacji ludno ści w kontakcie z przyrod ą to Ekologiczny system Obszarów Chronionych (ESOCh). Wa żnym elementem ESOCh s ą: parki, ziele ńce, skwery, ziele ń przyzagrodowa w zabudowie mieszkaniowej, izolacyjno – osłonowa wzdłu ż ci ągów komunikacyjnych i wokół zabudowy usługowo – przemysłowej, w tym – obiektów u żyteczno ści publicznej oraz zabytkowe zespoły zieleni przydworskiej, przypałacowej i przyko ścielnej. Na obszarze powiatu znajduje si ę 68 parków wiejskich o warto ściach zabytkowych i historycznych. Cz ęść z tych obiektów została wpisana do Rejestru Zabytków, cz ęść stanowi parki wiejskie. Starosta jest wła ścicielem cz ęś ci tych obiektów np.: w Nowej Wsi. Starosta w procesie opiniowania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego nie b ędzie zmieniał przeznaczenia lub funkcji tych parków, gdy proponowane u żytkowanie mogłoby prowadzi ć do zniszczenia walorów parku. Jednocze śnie w procesie opiniowania raportów oddziaływania na środowisko Starosta szczególn ą uwag ę zwraca ć będzie na zabezpieczenie stanu i jako ści środowiska parków i ich otoczenia. W parkach znajdujących si ę we władaniu Starosty wykonywane b ędą bie żą ce prace piel ęgnacyjne. Prace te prowadzone b ędą we współpracy ze społeczno ści ą lokaln ą tj. dzie ćmi i młodzie żą szkoln ą, organizacjami pozarz ądowymi, harcerzami jako element edukacji ekologicznej. Wszystkie najwa żniejsze zabytki dla powiatu grójeckiego zostały szczegółowo wymienione w rejestrze Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Warszawie Delegatura w Radomiu.

Tabela 22 Powierzchnia terenów zieleni urz ądzonej na terenie powiatu grójeckiego

Tereny zieleni Powierzchnia (ha)

parki spacerowo – wypoczynkowe 38,8 ziele ńce 19 ziele ń uliczna 3,4 tereny zieleni osiedlowej 37 parki, ziele ńce i tereny zieleni osiedlowej 83,8 Cmentarze 44,2 RAZEM 226,2 Źródło: Bank Danych Regionalnych, 2016

Powiat Grójecki nie dysponuje kompetencjami ustawowymi oraz instrumentami finansowymi do odr ębnego kreowania systemu zieleni urz ądzonej w skali całego powiatu. Niemniej konieczne jest okre ślenie najwa żniejszych elementów kształtowania w/w zieleni w jego granicach.

2.10.2.4. Ochrona i zrównowa żony rozwój lasów Ogólna powierzchnia gruntów le śnych na terenie powiatu grójeckiego wynosi ok. 16 678 ha (16 488 ha powierzchnia lasów), co daje przeci ętn ą lesisto ść powiatu na poziomie ok. 13%. Lasy stanowi ące

103

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

własno ści Skarbu Pa ństwa to 8 614 ha, w tym 8 466 ha w zarz ądzie Lasów Pa ństwowych. Pozostała cz ęść lasów stanowi własno ść prywatn ą 8 050 ha oraz lasy gminne 14,4 ha.

2500,0

2000,0

1500,0

1000,0

500,0

0,0

grunty leśne publiczne Skarbu Państwa

grunty leśne publiczne Skarbu Państwa w zarządzie Lasów Państwowych

Rysunek 32 Grunty le śne na terenie powiatu grójeckiego (ha) Źródło: GUS, stan na 31.12.2015 r.

Rysunek 33 Obszary le śne w regionie powiatu grójeckiego Źródło: http://www.lasy.gov.pl/mapa

104

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Analiza przestrzennego rozkładu obszarów le śnych pozwala na wydzielenie trzech wyra źnych grup gmin: • praktycznie pozbawionego lasów i terenów le śnych gminy Bł ędów i Goszczyn (3-4,5%), • gminy Belsk Du ży, Chynów, Grójec, Jasieniec, Mogielnica, Warka w których odsetek lasów i terenów le śnych waha si ę od 9,2% do 14,4%, • gmin ę Nowe Miasto nad Pilic ą oraz Pniewy, w której powierzchni ę od 21 do 24% zajmuj ą lasy i tereny le śne. Lasy w powiecie grójeckim stanowi ą jeden z wa żniejszych ekosystemów, a najcenniejsze ich siedliska, o najwy ższej warto ści przyrodniczej i hodowlanej, zostały obj ęte ochrona prawn ą. Spo śród siedlisk wyst ępuj ących na terenie powiatu do przewa żaj ących nale żą : bór świe ży i bór mieszany swie ży, gdzie w śród panuj ących gatunków wyst ępuje sosna z domieszk ą d ębu, brzozy a tak że innych gatunków głównie drzew li ściastych. Na niewielkich połaciach mo żna zaobserwowa ć siedliska lasowe, a w dolinach rzek Pilicy i Mogielanki lasy ł ęgowe. Lasy, zebrane w mniejsze lub wi ększe, oddzielne kompleksy, zajmuj ą tereny ubogie o niskiej przydatno ści rolniczej. Do najwi ększych kompleksów le śnych zaliczane s ą te, wyst ępuj ące w Nowym Mie ście nad Pilic ą (ok. 3 700 ha z czego 2000 ha to lasy prywatne), Jasie ńcu (Boglewice-Rytomoczydła ok. 1360 ha), Belsku Du żym (Modrzewina, ok. 400ha, Ł ęczyszyce, ok. 300 ha). Gospodark ę le śną w lasach powiatu grójeckiego stanowi ących własno ść Skarbu Pa ństwa prowadzi głównie Nadle śnictwo Grójec, obejmuj ące swym zasi ęgiem wszystkie gminy powiatu grójeckiego. Jedynie cz ęść lasów w gminie Warka wchodzi w skład Nadle śnictwa Dobieszyn. W powiecie grójeckim lasy niestanowi ące własno ści Skarbu Pa ństwa s ą pod nadzorem Starosty Grójeckiego (poprzez własne słu żby ds. le śnictwa starostwa powiatowego). Gospodarka le śna w tych lasach realizowana jest zgodnie z uproszczonymi planami urz ądzania lasów. Nadle śnictwo Grójec Nadle śnictwo Grójec jest jednym z 23 Nadle śnictw Regionalnej Dyrekcji Lasów Pa ństwowych w Radomiu. Poło żone jest na terenie 2 województw: mazowieckiego i łódzkiego w 17 gminach i 6 powiatach. Grunty Nadle śnictwa podzielono na trzy obr ęby le śne, tj.: Grójec o powierzchni 7325,51 ha, Nowe Miasto o powierzchni 3422,99 ha i Skuły o powierzchni 5631,60 ha. Razem powierzchnia Nadle śnictwa Grójec wynosi 16380,10 ha. Nadle śnictwo Grójec jest jedn ą z jednostek o najwi ększym zasi ęgu terytorialnym w RDLP Radom. Obszar le śny tworzy 759 kompleksów, z których tylko 6 liczy ponad 5000 ha. Na terenie nadle śnictwa znajduje si ę 9 rezerwatów przyrody o ł ącznej powierzchni około 1035 ha oraz wiele innych osobliwo ści przyrodniczych. Lasy Nadle śnictwa Grójec charakteryzuj ą si ę wyj ątkowo du żym rozdrobnieniem kompleksów le śnych. Rozkład struktury powierzchniowej oraz mała lesistość tego terenu sprawiaj ą, że ekosystemy le śne nabieraj ą tutaj szczególnego znaczenia dla organizacji turystyki i rekreacji oraz kształtowania krajobrazu i ochrony środowiska. Mimo du żego rozdrobnienia i przekształcenia lasów znaczna cz ęść gruntów nadle śnictwa zachowała charakter zbli żony do naturalnego i została obj ęta ochron ą w formie rezerwatów cz ęś ciowych; ł ącznie ponad 1035 ha, a planuje si ę dalszych 318 ha (uroczysko Borowina). Nadle śnictwo Dobieszyn Nadle śnictwo Dobieszyn zajmuj ę powierzchni ę 89 ha na terenie powiatu grójeckiego w gminie Warka. Według podziału administracyjnego kraju, grunty Nadle śnictwa poło żone s ą w południowowschodniej cz ęś ci województwa mazowieckiego, na terenie czterech powiatów: grójeckiego, kozienickiego, białobrzeskiego i radomskiego, w 12 gminach: Białobrzegi, Głowaczów, Stromiec, Grabów n/Pilic ą, Wy śmierzyce, Magnuszew, Warka, Radzanów, Jastrz ębia, Jedli ńsk, Stara Błotnica, Promna. W skali nadle śnictwa dominuj ącymi siedliskowymi typami lasu s ą: LM św – pow. 4884,01 ha (34,15%), BM św – pow. 3502,87 ha (24,50%), B św – pow. 3497,87 ha (24,46%), o ł ącznej powierzchni le śnej 11884,75 ha tj. 83,11 %. Na dominuj ących w nadle śnictwie siedliskach, tj., LM św, BM św, B św, przewa żaj ą drzewostany sosnowe. Na BM św niewielki udział (3,7%) stanowi ą d ąb i brzoza. Na siedlisku LM św dominuje sosna (75 % pow.) z d ębem (18 % pow.) i brzoz ą (3 % pow.). Pozostały udział gatunków li ściastych jest znikomy. Na siedlisku L św dominacj ę przejmuje d ąb, co oznacza wła ściwy kierunek przebudowy drzewostanów na tym siedlisku. Na siedliskach lasowych wilgotnych

105

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

dominuj ą drzewostany li ściaste ( olcha, brzoza) ze zmniejszaj ącym si ę udziałem sosny. Na siedliskach olsów dominuje olsza z niewielkim udziałem brzozy. Lasy prywatne Lasy stanowi ące własno ść osób fizycznych i prawnych (bez Skarbu Pa ństwa) na terenie powiatu grójeckiego zajmuj ą 8050,2 ha, z czego 8038,2 ha pokryte jest ro ślinno ści ą le śną. Aktualnie obowi ązuj ącymi uproszczonymi planami urz ądzenia lasów obj ęte jest 6936 ha.

8000 7482

7000

6000

5000

4000

3000

2000

1000 529 14 25

0 osoby fizyczne wspólnoty gruntowe spółdzielnie pozostałe osoby prawne (kościołów, związków wyznaniowych, organizacji społecznych)

Rysunek 34 Powierzchnia lasów osób fizycznych i prawnych na terenie powiatu grójeckiego Źródło: sprawozdanie L-03 za 2015 rok udost ępnione przez Starostwo Powiatowe w Grójcu

2.10.3. Wpływ zmian klimatu na przyrod ę i le śnictwo, wra żliwo ść i adaptacja do zmian Spodziewane ocieplanie si ę klimatu spowoduje narastanie wpływu z kierunku południowego wyra żaj ące si ę w migracji gatunków z Europy Południowej, jednak z równoczesnym wycofywaniem si ę tych gatunków, które nie s ą przystosowane do wysokich temperatur i suszy latem, a dobrze znosz ą ostre mrozy. Tak wi ęc nale ży liczy ć si ę w nadchodz ących dekadach z procesami wzmo żonej migracji szeregu gatunków ro ślin i zwierz ąt. Oddziaływania zwi ązane z prognozowanymi zmianami klimatu b ędą z ró żnym nat ęż eniem wzmacniane wskutek działalno ści człowieka, zarówno poprzez podejmowanie aktywno ści gospodarczej (wydobycie kopalin, kierunkowa gospodarka le śna i hodowla zwierz ąt, rolnictwo), jak i jej zaniechania (porzucanie łąk i muraw, zanik tradycyjnych form wykorzystania terenu). Oddziaływania te s ą wielokierunkowe i mog ą znacznie wzmocni ć niekorzystne oddziaływanie prognozowanych zmian warunków klimatycznych. Uwarunkowania ochrony bioró żnorodno ści utrudniaj ące adaptacj ę do zmian klimatu to m.in.: mała skuteczno ść systemów ochrony przyrody, w tym tak że obszarów Natura 2000, zwi ązana z brakiem systemowej integracji krajowych form z sieci ą Natura 2000, nieadekwatnym finansowaniem systemu ochrony przyrody, niewystarczaj ącym zapleczem administracyjnym, eksperckim i naukowym, brakiem skutecznych systemów wdro żeniowych – planów ochrony/zdolno ści wdro żeniowych, brakiem instrumentów prawnych umo żliwiaj ących egzekwowanie realizacji zapisów planu ochrony i in. W perspektywie długookresowej istotne b ędzie prowadzenie pogł ębionych bada ń w zakresie ró żnorodno ści biologicznej. Nale ży przede wszystkim dokona ć inwentaryzacji oraz stworzy ć spójny system informacji o zasobach gatunków i siedlisk przyrodniczych kraju wraz z wycen ą warto ści

106

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

środowiska przyrodniczego. Badania powinny by ć ukierunkowane na obserwacje wpływu zmian klimatu na bioró żnorodno ść i aktualizowanie strategii reagowania. W ocenie wpływu zmian klimatu na stan bioró żnorodno ści musimy si ę pogodzi ć z brakiem danych dotycz ących poszczególnych gatunków, populacji i ich interakcji. Istniej ą 4 rodzaje niepewno ści, z którym musimy si ę liczy ć, podejmuj ąc próby ograniczenia niekorzystnego wpływu oczekiwanych zmian klimatu na bioró żnorodno ść . S ą to: • Wariancja środowiskowa. W efekcie zmiany klimatu przewiduje się, że wariancja ta będzie jeszcze wi ększa, a zatem modele opisuj ące ekosystemy mog ą sugerowa ć zupełnie odmienne wyniki. • Trudno ści zwi ązane z ekstrapolacj ą monitoringu na zachowania całego systemu. • Niedokładna implementacja działa ń adaptacyjnych. Instrumenty prawne s ą zazwyczaj rygorystyczne i nie ma mo żliwo ści pełnego ich dostosowania do dynamicznych zmian w rzeczywisto ści. • Tzw. niepewno ść strukturalna. Wariancja wynikaj ąca z metody modelowania. Modele te zazwyczaj upraszczaj ą systemy naturalne a zatem alternatywne modele mog ą dawa ć zupełnie inne predykcje. Jednym z czynników silnie ró żnicuj ących wyst ępowanie lasów w Polsce, obok warunków geologicznych s ą warunki klimatyczne, z którymi wi ąż e si ę optimum ekologiczne poszczególnych gatunków. Nale ży wi ęc oczekiwa ć, że w wyniku zmian klimatycznych istotnym zmianom ulegn ą składy gatunkowe i typy lasów. Optima ekologiczne gatunków drzewiastych mog ą zosta ć przesuni ęte na północny-wschód, a granica lasów w górach mo że si ę podnosi ć. Wymagania glebowe gatunków drzew mog ą stanowi ć barier ę w dopasowaniu na tych obszarach składów gatunkowych do zmian średniej temperatury i wielko ści opadów. Stwarza to trudne do przewidzenia problemy hodowlane. Najbardziej wra żliwe na zmiany klimatu s ą ekosystemy górskie. Dzisiejsze górskie zbiorowiska le śne mog ą straci ć do 60% gatunków a produkcyjno ść drzewostanów i ich trwało ść mo że gwałtownie si ę załama ć. Zwi ązany ze wzrostem temperatury wzrost ewaporacji, a tak że zmniejszanie si ę grubo ści i czasu zalegania pokrywy śnie żnej b ędzie sprzyja ć spadkowi wilgotno ści w lasach zwi ększaj ąc ryzyko po żarów i przyspieszaj ąc proces mineralizacji gleb. Proces ocieplania i zwi ększanie ryzyka suszy sprzyja rozwojowi chorób i szkodników w tym tak że gatunków inwazyjnych i tendencja ta utrzyma si ę nadal. W zwi ązku z tym trzeba si ę liczy ć z du żymi szkodami, gdy ż gatunki rodzime nie s ą odporne na nowe zagro żenia. Cieplejsze zimy b ędą wpływa ć korzystnie na zimowanie szkodników a zmniejszona pokrywa śnie żna b ędzie ułatwia ć zimowanie zwierz ąt ro ślino żernych. W tym rozdziale omówiono równie ż wpływ zmian klimatu na gospodark ę przestrzenn ą, która zwi ązana jest z krajobrazem. Zmiany funkcjonowania środowiska przyrodniczego polega ć b ędą na zwi ększaniu si ę deficytu wody oraz zwi ększaniem si ę liczby zjawisk ekstremalnych. Najwa żniejsze zmiany w systemie społeczno-gospodarczym to zmiany warunków życia i wzrost zagro żenia chorobami, konieczno ść dostosowywania upraw rolniczych do uwarunkowa ń klimatycznych, optymalizacja gospodarowania zasobami wody oraz kreowanie nowych kierunków rozwoju wykorzystuj ących zmiany klimatyczne, jako czynniki rozwoju np. turystyki, energetyki odnawialnej i in. Zmiany klimatu w kontek ście przestrzennym mog ą równie ż generowa ć konflikty społeczne, a tym samym mog ą stawa ć si ę bezpo średni ą przyczyn ą migracji ludzi, poszukuj ących bardziej przyjaznych warunków do życia, zarówno ze strony uwarunkowa ń środowiska, jak i warunków społeczno-ekonomicznych. W procesie planowania przestrzennego obecne próby działa ń, które mo żna by zaliczy ć do adaptacyjnych do zmian klimatu zazwyczaj nie uzyskuj ą akceptacji społecznej. Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego zawieraj ące takie ustalenia, jak dotycz ące przeznaczenia gruntów na poldery, suche zbiorniki retencyjne, kanały ulgi, tereny zielone lub rolne i wył ączenia spod zabudowy, skazane s ą zwykle na nieuchwalenie lub dokonanie pod presj ą mieszka ńców zmiany funkcji zwykle na mieszkaniow ą, zwłaszcza w okolicach du żych miast. Wła ściciele nieruchomo ści gruntowych na obszarach zagro żonych powodzi ą albo podtopieniami, zazwyczaj o małej świadomo ści skutków zagro żenia, zwykle nie dopuszczaj ą nadrz ędno ści interesu publicznego nad prywatnym nawet wtedy, kiedy chodzi o bezpiecze ństwo ludzi i mienia.

107

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Trudna jest tak że ochrona terenów przyrodniczo cennych, zwłaszcza na obszarach poddanych silnej presji urbanizacyjnej, nawet w przypadku ustanowienia niektórych form ochrony lub relatywnie wysokiej ceny gruntu. Pomi ędzy zagospodarowaniem przestrzennym i warunkami klimatycznymi zachodzi ścisły zwi ązek wzajemnego oddziaływania. W kontek ście zmian klimatu istnieje konieczno ść zmian tre ści planowania przestrzennego tak, żeby odpowiadały na problemy, które dotychczas nie były, b ądź nie musiały by ć przedmiotem rozstrzygni ęć planistycznych, albo miały marginalne znaczenie w toku procesu planistycznego. Bior ąc pod uwag ę horyzontalny i interdyscyplinarny charakter gospodarki przestrzennej wdra żanie działa ń adaptacyjnych w tym sektorze przyczynia si ę do ograniczenia skutków zmian klimatu nie tylko w zagospodarowaniu przestrzennym, ale tak że w wi ększo ści obszarów życia gospodarczego i społecznego. To powoduje, że planowanie przestrzenne, b ędące najwa żniejszym instrumentarium gospodarki przestrzennej, urasta do jednego z najistotniejszych kreatorów przestrzennej organizacji systemów społeczno-gospodarczych i ekologicznych, decyduj ących o adaptacji polskiej przestrzeni do spodziewanych zmian klimatu, a tym samym uwarunkowa ń środowiskowych i łagodzenia skutków społeczno-ekonomicznych tych zmian.

2.10.4. Analiza SWOT Zasoby przyrodnicze MOCNE STRONY SŁABE STRONY czynniki wewn ętrzne czynniki wewn ętrzne wyst ępowanie obszarów chronionych: rezerwatów, OChK, NATURA2000, zespół przyrodniczo-krajobrazowy brak wystarczaj ącej inwentaryzacji przyrodniczej powiatu, wyst ępowanie pomników przyrody 66 szt., wypalanie traw du że kompleksy le śne na południu powiatu SZANSE ZAGRO ŻENIA czynniki zewn ętrzne czynniki zewn ętrzne ograniczanie lokalnych źródeł zanieczyszcze ń powietrza, gleby i wód rozprzestrzenianie si ę obcych gatunków fauny i flory wła ściwa piel ęgnacja szaty ro ślinnej niezgodny z siedliskiem skład gatunkowy drzewostanów oraz zalesianie nieu żytków niewła ściwa ich struktura przebudowa drzewostanów le śnych w kierunku bardziej odpornych zarastanie małych zbiorników, oczek wodnych – biotopów rzadkich na zanieczyszczenia gatunków oraz uzupełnienia gatunkami gatunków płazów rodzimymi zagro żenia biotyczne (szkodniki), abiotyczne (susze, wiatry), zapewnienie odpowiedniego poziomu bezpiecze ństwa po żarowego zagro żenia antropogeniczne (zła jako ść powietrza) obszarów le śnych Źródło: opracowanie własne

2.11. Zagro żenia powa żnymi awariami 2.11.1. Efekty realizacji dotychczasowego PO Ś Cel długoterminowy do 2020 roku zapisany w dotychczasowym Programie Ochrony środowiska OGRANICZENIE RYZYKA WYST ĄPIENIA POWA ŻNYCH AWARII Efekt ze wska źnikiem w latach Cel krótkoterminowe do 2016 roku Podj ęte działania 2013-2015 Na terenie powiatu grójeckiego aktualnie funkcjonuje jeden zakład o zwi ększonym ryzyku wyst ąpienia powa żnej awarii przemysłowej, w którym stosowane s ą środki ochrony ro ślin. Ponadto w powiecie zlokalizowane jest 10 zakładów w 1 zakład o zwi ększonym ryzyku których stosuje si ę substancje stwarzaj ące zagro żenie dla wyst ąpienia powa żnej awarii środowiska. 10 zakładów w których stosuje si ę Ewidencja powa żnych awarii przemysłowych zajmuje si ę substancje stwarzaj ące Ewidencja źródeł powa żnych awarii zagro żenie dla środowiska przemysłowych Komenda Wojewódzka Pa ństwowej Stra ży Po żarnej w Warszawie. W okresie sprawozdawczym nie zanotowano Brak powa żnych awarii zdarze ń nios ących znamiona powa żnej awarii na terenie Coroczna kontrola zakładów powiatu grójeckiego. stwarzaj ących ryzyko powa żnej Komendant Powiatowy PSP w ramach czynno ści kontrolno awarii – rozpoznawczych co najmniej raz w roku w zakładzie stwarzaj ącym ryzyko powa żnej awarii ustala spełnienie wymogów bezpiecze ństwa – takie kontrole w okresie 108

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Cel długoterminowy do 2020 roku zapisany w dotychczasowym Programie Ochrony środowiska OGRANICZENIE RYZYKA WYST ĄPIENIA POWA ŻNYCH AWARII Efekt ze wska źnikiem w latach Cel krótkoterminowe do 2016 roku Podj ęte działania 2013-2015 sprawozdawczym były przeprowadzane i nie wykazały nieprawidłowo ści. Gminy co roku doposa żaj ą jednostki OSP , w tym zakup nowego sprz ętu do ratownictwa technicznego dla stra żaków z Ochotniczej Stra ży Po żarnej w Grójcu, Nowym Mie ście nad 6 pojazdów ratowniczo- Doposa żenie Jednostek Pilic ą, Warce, Belsku Du żym i Lewiczynie (gmina Belsk ga śniczych oraz zestawu narz ędzi Ochotniczych Stra ży Po żarnej w Du ży), Bł ędów, Konie (gmina Pniewy): ratowniczych i hydraulicznych, nowoczesny sprz ęt − 6 pojazdów ratowniczo-ga śniczych oraz zestawu poduszki wysokoci śnieniowej narz ędzi ratowniczych i hydraulicznych, poduszki wysokoci śnieniowej.

2.11.2. Ocena stanu aktualnego Poj ęcie „powa żne awarie” – okre śla art. 3 pkt 23. ustawy Prawo ochrony środowiska z dnia 21 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2016 r., poz. 672 z pó źn. zm.) - rozumie si ę przez to zdarzenie, w szczególno ści emisj ę, po żar lub eksplozj ę, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których wyst ępuje jedna lub wi ęcej niebezpiecznych substancji, prowadz ące do natychmiastowego powstania zagro żenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagro żenia z opó źnieniem. Organem wła ściwym do realizacji zada ń Ministra Środowiska w sprawach: przeciwdziałania powa żnym awariom, transgranicznych skutków awarii przemysłowych oraz awaryjnego zanieczyszczeniom wód granicznych jest Główny Inspektor Ochrony Środowiska. Ponadto Inspekcja Ochrony Środowiska współdziała w akcji zwalczania powa żnej awarii z organami wła ściwymi do jej prowadzenia oraz sprawuje nadzór nad usuwaniem skutków tej awarii. Obowi ązki zwi ązane z awariami przemysłowymi spoczywaj ą głównie na prowadz ącym zakład o zwi ększonym ryzyku lub o du żym ryzyku wyst ąpienia awarii oraz na organach Pa ństwowej Stra ży Po żarnej, a tak że wojewodzie. Zakłady takie zazwyczaj przynosz ą wiele korzy ści dla lokalnej społeczno ści, zapewniaj ą zatrudnienie, utrzymanie, s ą motorem rozwoju i wspieraj ą inicjatywy społeczne. Jednak że z uwagi na charakter prowadzonej działalno ści, s ą tak że źródłem potencjalnego zagro żenia. Na terenie powiatu grójeckiego aktualnie funkcjonuje jeden zakład o zwi ększonym ryzyku wyst ąpienia powa żnej awarii przemysłowej, w którym stosowane s ą środki ochrony ro ślin. Ponadto w powiecie zlokalizowane jest 10 zakładów w których stosuje się substancje stwarzaj ące zagro żenie dla środowiska. Ewidencj ą powa żnych awarii zajmuje si ę Komenda Wojewódzka Pa ństwowej Stra ży Po żarnej w Warszawie. W latach 2014 – 2015 Komenda Wojewódzka Pa ństwowej Stra ży Po żarnej w Warszawie nie odnotowała powa żnych awarii przemysłowych na terenie powiatu o zwi ększonym ryzyku powstania powa żnej awarii przemysłowej. Istotne zagro żenie niesie za sob ą transport substancji niebezpiecznych przez teren powiatu, w szczególno ści przez centrum gmin. Na obszarze powiatu grójeckiego nie ma wyznaczonych stałych tras przewozu substancji niebezpiecznych. Wyznaczanie tras odbywa si ę ̨ tylko w przypadku transportu substancji szczególnie niebezpiecznych, gdy wyst ępuje konieczno ść ich eskorty przez policj ę b ądź stra ż po żarn ą. W pozostałych przypadkach, je śli znaki drogowe tego nie zabraniaj ą, transport odbywa si ę̨ po trasach dogodnych z punktu widzenia przewo źnika. Przez teren powiatu przebiegaj ą trasy którymi mog ą by ć przewo żone substancje niebezpieczne. S ą to: • linia kolejowa Warszawa – Radom – Kielce, • droga krajowa nr 7 (Kraków-Warszawa).

109

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Na terenie powiatu grójeckiego funkcjonuj ą: • jednostka Ratowniczo - Ga śnicza Powiatowej Pa ństwowej Stra ży Po żarnej: − Grójec ul. Stra żacka 11, • jednostki Ochotniczej Stra ży Po żarnej: − Grójec, − Ko śmin, − Zalesie, − Mogielnica, − Nowe Miasto nad Pilic ą, − Konie, − Kruszew, − Wilczoruda, − Branków, − Grzegorzewice. Grupy przeznaczone s ą do usuwania skutków po żarów, wypadków głównie drogowych oraz w infrastrukturze komunalnej. Samochody ratownictwa technicznego posiadaj ą ró żne wyposa żenie w specjalistyczny sprz ęt w zale żno ści od jednostki jest to hydrauliczny sprz ęt ratowniczy, w tym no życe hydrauliczne do ci ęcia karoserii samochodów, rozpieracze ramionowe i rozpieracze teleskopowe, pompy hydrauliczne, poduszki pneumatyczne wysoko i niskoci śnieniowe do podnoszenia pojazdów. Nie mniej jednak gminy corocznie w miar ę mo żliwo ści finansowych staraj ą si ę o doposa żenie jednostek Ochotniczej Stra ży Po żarnej funkcjonuj ących na danym terenie w niezb ędny sprz ęt ratowniczo – ga śniczy. Wszystkie obiekty OSP s ą na bie żą co remontowane i dostosowywane do aktualnych potrzeb. Z informacji udzielonych przez Komend ę Powiatow ą Pa ństwowej Stra ży po żarnej w Grójcu wynika, i ż w ci ągu ostatnich dwóch lat ilo ść interwencji przeprowadzonych przez Pa ństwow ą Stra ż Po żarn ą z roku na rok si ę zwi ększa. Wzrasta corocznie ilo ść wyjazdów na akcje gaszenia po żarów, wzrosty kształtuj ą si ę rocznie od 4-20%. W latach 2014-2015 KP PSP Grójec odnotowało: • 371 po żarów traw, w tym 191 nieu żytków, • w 2014 r. 1172 wszystkich zdarze ń (473 po żary, 605 miejscowe zagro żenia, 94 alarmy fałszywe), • w 2015 r. 1551 zdarze ń (732 po żary, 724 miejscowe zagro żenia, 95 alarmów fałszywych).

2.11.3. Analiza SWOT Zagro żenia powa żnymi awariami MOCNE STRONY SŁABE STRONY czynniki wewn ętrzne czynniki wewn ętrzne Niewielka liczba zakładów będących potencjalnym źródłem powa żnej awarii brak Istnienie w sołectwach Ochotniczej Stra ży Po żarnej SZANSE ZAGRO ŻENIA czynniki zewn ętrzne czynniki zewn ętrzne Zmniejszenie zagro żenia wypadkowego i po żarowego poprzez Zagro żenia wypadkowe zwi ązane z drog ą krajowa i złym stanem remonty i modernizacja budynków oraz dróg niektórych dróg gminnych Źródło: opracowanie własne

110

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

3. Cele w zakresie ochrony środowiska do 2022 roku Zgodnie z Wytycznymi okre ślone cele wskazane w dokumencie powinny by ć: • skonkretyzowane (okre ślone mo żliwie konkretnie), • mierzalne (z przypisanymi wska źnikami), • akceptowalne (akceptowane przez osoby pracuj ące na rzecz ich osi ągni ęcia), • realne (możliwe do osi ągni ęcia), • terminowe (z przypisanymi terminami). Poni żej przedstawiono cele w podziale na poszczególne obszary interwencji. Ochrona klimatu i jako ści powietrza (OP) OP.I. Poprawa jako ści powietrza przy zapewnieniu bezpiecze ństwa energetycznego w kontek ście zmian klimatu OP.II. Osi ągni ęcie poziomu celu długoterminowego dla ozonu Zagro żenia hałasem (KA) KA.I. Poprawa klimatu akustycznego w powiecie grójeckim Pola elektromagnetyczne (PEM) PEM.I. Utrzymanie dotychczasowego stanu braku zagrożeń ponadnormatywnym promieniowaniem elektromagnetycznym Gospodarowanie wodami (ZW) ZW. I. Osi ągni ęcie dobrego stanu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych i podziemnych ZW. II. Ochrona przed zjawiskami ekstremalnymi zwi ązanymi z wod ą Gospodarka wodno-ściekowa (GW) GW. I. Prowadzenie racjonalnej gospodarki wodno-ściekowej Zasoby geologiczne (ZG) ZG. I. Racjonalne gospodarowanie zasobami geologicznymi Gleby (GL) OGL. I. Ochrona gleb przed negatywnym oddziaływaniem antropogenicznym, erozj ą oraz niekorzystnymi zmianami klimatu Gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów (GO) GO. I. Gospodarowanie odpadami zgodnie z hierarchi ą sposobów post ępowania z odpadami, uwzgl ędniaj ąc zrównowa żony rozwój województwa mazowieckiego Zasoby przyrodnicze (ZP) ZP. I. Ochrona ró żnorodno ści biologicznej oraz krajobrazowej ZP. II. Prowadzenie trwale zrównowa żonej gospodarki le śnej ZP. III. Zwi ększanie lesisto ści Zagro żenia powa żnymi awariami (PAP) PAP.I. Ograniczenie ryzyka wyst ąpienia powa żnych awarii przemysłowych oraz minimalizacja ich skutków

3.1. Harmonogram realizacji zada ń w latach 2017-2022 Tabele maj ą zgodn ą tre ść oraz układ z Wytycznymi. W ka żdym z obszarów interwencji okre ślone zostan ą zadania dotycz ące adaptacji do zmian klimatu, zagro żeń nadzwyczajnymi zjawiskami środowiska, edukacji oraz monitoringu. Cele, kierunki działa ń oraz zadania zostan ą okre ślone na podstawie przeprowadzonej diagnozy stanu środowiska oraz dokumentów programowych krajowych i województwa oraz ankietyzacji przeprowadzonej w śród jednostek, które wykonuj ą zadania zwi ązane z ochron ą środowiska w regionie.

111

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Tabela 23 Cele, kierunki interwencji oraz zadania na lata 2017-2022

Wska źnik Typ zadania Kierunek interwencji Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Podmiot odpowiedzialny Ryzyka Nazwa 1 bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H OCHRONA KLIMATU I JAKO ŚCI POWIETRZA OP.I. Poprawa jako ści powietrza przy zapewnieniu bezpiecze ństwa energetycznego w kontek ście zmian klimatu OP.1.1. Likwidacja konwencjonalnych brak środków źródeł ciepła lub wymiana na inne monitorowane: gminy i miasta, finansowych, brak o mniejszej zawarto ści popiołu wła ściciele i zarz ądcy nieruchomo ści, obowi ązku prawnego lub zastosowanie energii elektrycznej przedsi ębiorstwa, spółdzielnie dla wymiany źródeł w budynkach mieszkalnych, i wspólnoty mieszkaniowe spalania paliw publicznych i usługowych OP.1.2.Termomodernizacja budynków brak środków mieszkalnych, publicznych monitorowane: gminy i miasta, finansowych, brak i usługowych (w tym wymiana stolarki wła ściciele i zarz ądcy nieruchomo ści, zgody konserwatora okiennej i drzwiowej, wymiana przedsi ębiorstwa, spółdzielnie zabytków pokrycia dachowego, ocieplenie ścian i wspólnoty mieszkaniowe na prowadzenie prac i stropu) OP.1.3.Termomodernizacja budynku Specjalnego O środka Szkolno - własne: powiat grójecki oraz jednostki brak środków Wychowawczy im. świ ętego podległe finansowych zu życie energii Franciszka z Asy żu w Nowym Mie ście cieplnej na cele n. Pilic ą OP.1.Poprawa komunalno- efektywno ści 110 663 96 230 OP.1.4.Audyt energetyczny budynku bytowe Specjalnego O środka Szkolno - energetycznej własne: powiat grójecki oraz jednostki brak środków [GJ/rok] Wychowawczy im. świ ętego podległe finansowych Źródło: GUS Franciszka z Asy żu w Nowym Mie ście n. Pilic ą OP.1.5. Termomodernizacja wraz z wymian ą stolarki okiennej i drzwiowej, remontem i przebudow ą instalacji centralnego ogrzewania, instalacji wodno-kanalizacyjnej, instalacji elektrycznej wraz z budow ą i własne: powiat grójecki oraz jednostki brak środków

monta żem kolektorów słonecznych dla podległe finansowych potrzeb budynku mieszkalnego - Dom Pomocy Społecznej w Tomczycach, usytuowanego na działkach 176/7, 176/10 poł. w Tomczycach, gm. Mogielnica własne: powiat grójecki oraz jednostki brak środków OP.1.5.Kompleksowa modernizacja kotłowni w DPS w Lesznowoli podległe finansowych

112

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Wska źnik Typ zadania Kierunek interwencji Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Podmiot odpowiedzialny Ryzyka Nazwa 1 bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H (wymiana kotłów na kondensacyjne, osuszanie fundamentów) OP.1.6.Termomodernizacja budynków własne: powiat grójecki oraz jednostki brak środków Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych w podległe finansowych Jasie ńcu OP.1.7.Zmiana źródeł energii z kotłowni na źródło energii systemowej własne: powiat grójecki oraz jednostki brak środków

Powiatowym Centrum Medycznym w podległe finansowych Grójcu OP.1.8.Wymiana lub remont w ęzła ciepłowniczego i sieci grzewczej, wymiana pieców gazowych oraz kaloryferów lub wymiana źródeł własne: powiat grójecki oraz jednostki brak środków

energetycznych na bardziej oszcz ędne podległe finansowych w Specjalnym O środku Szkolno- Wychowawczy im. Matki Wincenty Jadwigi Jaroszewskiej w Jurkach OP.1.9.Termomodernizacja budynku przychodni i apteki przy Samodzielnym własne: powiat grójecki oraz jednostki brak środków Publicznym Zakładzie Opieki podległe finansowych Zdrowotnej w Nowym Mie ście Nad Pilic ą OP.1.10.Modernizacja sieci ciepłowniczej w budynkach szkoły własne: powiat grójecki oraz jednostki brak środków

Centrum Kształcenia Zawodowego i podległe finansowych Ustawicznego w Nowej Wsi OP.1.11.Inwestycje na obiektach będących w zarz ądzie szkoły Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego w Nowej Wsi w celu uzyskania bardziej efektywnych źródeł ciepła, obejmuj ące: własne: powiat grójecki oraz jednostki brak środków − wymiana dachu na budynku podległe finansowych hydroforni, − wymiana dachów na dwóch budynkach warsztatów szkolnych − wymiana drzwi wewn ętrznych, zewn ętrznych i stolarki okiennej na budynku warsztatów szkolnych oraz

113

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Wska źnik Typ zadania Kierunek interwencji Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Podmiot odpowiedzialny Ryzyka Nazwa 1 bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H prace termomodernizacyjne, polegaj ące na dociepleniu budynku; − termomodernizacja budynku bursy, − inwentaryzacja oraz modernizacja okablowania elektrycznego oraz wymiana instalacji grzewczej budynku bursy OP.1.12.Wykonanie 5-letnich audytów energetycznych w budynkach szkoły własne: powiat grójecki oraz jednostki

Centrum Kształcenia Zawodowego i podległe Ustawicznego w Nowej Wsi OP.1.16. Remont archiwum Wydziału Komunikacji i Transportu Starostwa własne: powiat grójecki Powiatowego w Grójcu OP.1.17. Termomodernizacja budynku własne: powiat grójecki Starostwa przy ul. Piłsudskiego 59b OP.1.18. Wymiana instalacji c.o. ZSP w Jasie ńcu (budynek główny, wgd i własne: powiat grójecki warsztatów szkolnych powiat grójecki OP.1.13. Wdro żenie systemów monitorowane: gminy i miasta, sprzyjaj ących efektywno ści wła ściciele i zarz ądcy nieruchomo ści, brak środków

energetycznej, w tym zarz ądzania przedsi ębiorstwa, spółdzielnie finansowych energi ą i wspólnoty mieszkaniowe odbiorcy gazu OP.1.14. Przył ączenie do sieci gazowej brak środków ogrzewaj ący wraz z instalacj ą budynku Specjalnego własne: powiat grójecki oraz jednostki finansowych, mieszkania Ośrodka Szkolno - Wychowawczy im. 11 024 13 230 podległe jednorazowy wysoki gazem świ ętego Franciszka z Asy żu w wydatek Źródło: GUS, Nowym Mie ście n. Pilic ą PSG Sp. z o.o. brak środków OP.1.15. Modernizacja i rozbudowa monitorowane: zakłady energetyki finansowych, brak sieci ciepłowniczych i gazowych cieplnej, zakłady komunalne, aktualnych map, brak wraz z podł ączeniem nowych zarz ądzaj ący sieci ą ciepłownicz ą infrastruktury odbiorców i gazow ą przesyłowej brak środków udział energii OP. 2.Wzrost znaczenia OP.2.1. Produkcja energii finansowych, korzy ści odnawialnej monitorowane: gminy i miasta, rozproszonych, prosumenckiej z odnawialnych źródeł rozci ągni ęte w czasie: w produkcji 8,3 15,0 mieszka ńcy, spółdzielnie odnawialnych źródeł energii w sektorze publicznym zmienno ść cen energii, energii mieszkaniowe energii i mieszkaniowym zmienno ść regulacji, elektrycznej brak infrastruktury

114

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Wska źnik Typ zadania Kierunek interwencji Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Podmiot odpowiedzialny Ryzyka Nazwa 1 bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H ogółem [%] przesyłowej Źródło: gminy, brak środków powiat, GUS, finansowych, OP.2.2. Wytwarzanie i dystrybucja monitorowane: gminy i miasta, PGE problematyczne energii elektrycznej i cieplnej wła ściciele i zarz ądcy nieruchomo ści, Dystrybucja szacunki przyszłego pochodz ącej ze wszystkich źródeł przedsi ębiorstwa, spółdzielnie S.A. popytu na energi ę, odnawialnych i wspólnoty mieszkaniowe brak infrastruktury przesyłowej brak środków OP.2.3. Modernizacja i rozbudowa finansowych, kolizja sieci energetycznych w oparciu monitorowane: zarz ądzaj ący sieciami z obszarami o dywersyfikacj ę źródeł wytwarzania energetycznymi i siedliskami energii przy wykorzystaniu źródeł chronionymi, opór energii odnawialnej społeczny brak środków monitorowane: gminy i miasta, finansowych, brak OP.2.4. Promowanie odnawialnych E kapitału ludzkiego, źródeł energii własne: powiat grójecki oraz jednostki podległe brak zainteresowania społecznego OP.2.5. Wymiana o świetlenia w budynku Starostwa na bardziej własne: powiat grójecki oraz jednostki brak środków

oszcz ędne wraz z audytem podległe finansowych energetycznym OP.2.6.Wymiana źródeł światła na własne: powiat grójecki oraz jednostki brak środków bardziej oszcz ędne w Poradni podległe finansowych Psychologiczno Pedagogiczna w Warce OP.2.7.Wymiana o świetlenia w budynku warsztatów na bardziej oszcz ędne Specjalnego O środka własne: powiat grójecki oraz jednostki brak środków

Szkolno - Wychowawczy im. świ ętego podległe finansowych Franciszka z Asy żu w Nowym Mie ście n. Pilic ą OP.2.8.Budowa instalacji fotowoltaicznych oraz pomp ciepła w własne: powiat grójecki oraz jednostki brak środków budynku Samodzielnego Publicznego podległe finansowych Zakładu Opieki Zdrowotnej w Nowym Mie ście Nad Pilic ą własne: powiat grójecki oraz jednostki brak środków OP.2.9.Monta ż systemów solarnych na budynku Komendy Powiatowej Policji podległe finansowych

115

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Wska źnik Typ zadania Kierunek interwencji Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Podmiot odpowiedzialny Ryzyka Nazwa 1 bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H w Grójcu OP.3.1.Modernizacja instalacji emisja nieotrzymanie technologicznych oraz instalacji zanieczyszcze ń monitorowane: przedsi ębiorstwa dofinansowania, opór spalania paliw do celów gazowych przedsi ębiorców z zakładów technologicznych 104 009 100 900 szczególnie OP.3.2.Budowa instalacji nieotrzymanie uci ąż liwych przechwytywania zanieczyszcze ń monitorowane: przedsi ębiorstwa dofinansowania, opór [Mg/rok] powietrza, pochodz ących z emisji przedsi ębiorców OP.3. Ograniczanie Źródło: GUS punktowej emisji ze źródeł przemysłowych brak środków i energochłonno ści emisja OP.3.3. Wspieranie i promocja nowych monitorowane: gminy i miasta, finansowych, brak gospodarki zanieczyszcze ń technologii energetycznych E organizacje pozarz ądowe, zaanga żowania pyłowych i środowiskowych przedsi ębiorstwa wykonawców z zakładów w realizacj ę zadania 69 66 szczególnie brak środków uci ąż liwych finansowych, brak [Mg/rok] OP.3.4. Budowa instalacji kogeneracji monitorowane: przedsi ębiorstwa zaanga żowania Źródło: GUS wykonawców w realizacj ę zadania liczba stref, nieobj ęcie wszystkich które otrzymały terenów dokumentacj ą klas ę C OP.4.1. Uwzgl ędnianie w dokumentach planistyczn ą, ze wzgl ędu planistycznych rozwi ąza ń niewystarczaj ące na przekroczeni kształtowania przestrzeni i ich uj ęcie w krajowych e normy 1 0 funkcjonowania umo żliwiaj ących monitorowane: gminy i miasta uregulowaniach dobowej ochron ę powietrza i przewietrzanie prawnych dotycz ących OP.4. Ograniczenie dla pyłu PM10 miast i osiedli wiejskich odpowiednio planowania emisji: CO 2 przy [szt.] do obowi ązuj ących przepisów prawa przestrzennego zachowaniu wysokiego Źródło: WIO Ś w zakresie jako ści poziomu w Warszawie powietrza bezpiecze ństwa OP.4.2.Kontrola podmiotów energetycznego, SO 2 brak gospodarczych w zakresie i NO x oraz pyłów wykwalifikowanej przestrzegania warunków emisji własne: powiat grójecki kadry, brak środków zanieczyszcze ń do powietrza zawartych finansowych w decyzjach liczba stref, OP.4.3. Opracowanie, aktualizacja i brak monitorowanie programów ochrony monitorowane: Województwo wykwalifikowanej które otrzymały 1 0 klas ę C powietrza i planów działa ń Mazowieckie kadry, brak środków ze wzgl ędu krótkoterminowych finansowych

116

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Wska źnik Typ zadania Kierunek interwencji Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Podmiot odpowiedzialny Ryzyka Nazwa 1 bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H na przekroczeni OP.4.4. Realizacja zało żeń programów monitorowane: gminy i miasta, brak środków

e poziomu ochrony powietrza GDDKiA, Mazowiecki Zarz ąd Dróg finansowych dopuszczalnego powi ększonego OP.4.5. Opracowanie i realizacja brak Programów Ograniczania Niskiej monitorowane: gminy i miasta, wykwalifikowanej o margines tolerancji pyłu Emisji lub Programów Gospodarki przedsi ębiorstwa kadry, brak środków PM2,5 [szt.] Niskoemisyjnej finansowych Źródło: WIO Ś OP.4.6. Opracowanie i prowadzenie brak kapitału w Warszawie akcji promocyjno-edukacyjnych monitorowane: gminy i miasta ludzkiego, brak E w zakresie ochrony powietrza w tym własne: powiat grójecki zainteresowania gospodarki niskoemisyjnej społecze ństwa liczba stref, które otrzymały klas ę C ze wzgl ędu na przekroczeni e poziomu dopuszczalnego OP.5.1. Zwi ększenie efektywno ści brak środków zarz ądzania w sektorze transportowym, monitorowane: gminy i miasta, finansowych, brak dla st ęż enia 0 0 średnioroczneg w tym budowa systemów sterowania GDDKiA, Mazowiecki Zarz ąd Dróg wykwalifikowanej ruchem kadry o NO 2 na stacjach komunikacyjny ch [szt.] OP.5. Ograniczenie Źródło: WIO Ś emisji zanieczyszcze ń w Warszawie ze źródeł Liczba kursów komunikacyjnych poci ągów w OP.5.2. Zwi ększenie udziału transportu ci ągu doby 114 osobowe 120 osobowych monitorowane: gminy i miasta, opór społeczny, opór kolejowego w przewozach przedsi ębiorstwa przedsi ębiorców Źródło: PKP 8 towarowych 10 towarowych pasa żerskich oraz towarowych Polskie Linie Kolejowe Liczba zmodernizowan ych linii nieotrzymanie OP.5.3. Modernizacja linii kolejowej nr monitorowane: zarz ądzaj ący liniami dofinansowania, kolejowych 0 1 8, odcinek Warszaw Ok ęcie - Radom kolejowymi wymagana współpraca Źródło: PKP wielu instytucji Polskie Linie Kolejowe Długo ść 120 150 OP.5.4. Budowa i przebudowa dróg monitorowane: gminy i miasta, brak środków

117

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Wska źnik Typ zadania Kierunek interwencji Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Podmiot odpowiedzialny Ryzyka Nazwa 1 bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H przebudowanyc gminnych, powiatowych, GDDKiA, Mazowiecki Zarz ąd Dróg finansowych, kolizja h dróg wojewódzkich i krajowych, własne: powiat grójecki, Powiatowy z obszarami publicznych utwardzenie dróg i poboczy Zarz ąd Dróg i siedliskami [km] oraz opracowanie dokumentacji chronionymi Źródło: projektowej zarz ądcy dróg wymagana współpraca wielu instytucji długo ść ście żek OP.5.5. Rozwój transportu (zarz ądców terenu), rowerowych rowerowego, w tym rozbudowa kolizja z obszarami 22,9 30 monitorowane: gminy i miasta [km] spójnego systemu dróg i ście żek i siedliskami Źródło: GUS rowerowych chronionymi, brak środków finansowych, opór społeczny OP.6.1. Rozbudowa systemu brak środków monitoringu powietrza, ze szczególnym M monitorowane: WIO Ś w Warszawie finansowych uwzgl ędnieniem obszarów przekrocze ń brak środków OP.6.2.Prowadzenie kampanii monitorowane: gminy i miasta finansowych, brak OP.6. Monitoring edukacyjnych w zakresie szkodliwo ści E zainteresowania i edukacja w zakresie zanieczyszcze ń powietrza na zdrowie własne: powiat grójecki społecze ństwa poprawy jako ści powietrza OP.6.3. Promowanie rozwi ąza ń przyczyniaj ących si ę do redukcji emisji brak środków monitorowane: gminy i miasta, zanieczyszcze ń (np. wymiana źródeł finansowych, brak E organizacje pozarz ądowe, placówki ciepła, termomodernizacja budynków, zainteresowania edukacyjne promowanie ruchu pieszego, jazdy społecze ństwa na rowerze i transportu publicznego) OP.7.1. Projektowanie sieci brak przesyłowych z uwzgl ędnieniem A monitorowane: zakłady energetyczne wykwalifikowanej ekstremalnych sytuacji pogodowych kadry OP.7.2. Zapewnienie awaryjnych brak zaanga żowania źródeł energii oraz przesyłu A monitorowane: zakłady energetyczne wykonawców OP.7. Dostosowanie w warunkach zmian klimatu w realizacj ę zadania sektora energetycznego do zmian klimatu monitorowane: gminy i miasts, wła ściciele i zarz ądcy nieruchomo ści, brak środków OP.7.3. Dywersyfikacja źródeł energii spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe, finansowych, brak w oparciu o technologie niskoemisyjne N mieszka ńcy zaanga żowania i OZE wykonawców własne: powiat grójecki oraz jednostki w realizacj ę zadania podległe

118

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Wska źnik Typ zadania Kierunek interwencji Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Podmiot odpowiedzialny Ryzyka Nazwa 1 bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H OP.II. Osi ągni ęcie poziomu celu długoterminowego dla ozonu OP.8.1.Ograniczenie emisji prekursorów ozonu ze źródeł brak środków komunikacyjnych poprzez upłynnienie finansowych, brak ruchu w miastach, rozproszenie ruchu monitorowane: zarz ądzaj ący drogami zaanga żowania (budowa obwodnic), wzmocnienie wykonawców wykorzystania transportu publicznego w realizacj ę zadania oraz stworzenie funkcjonalnego systemu transportu alternatywnego OP.8. Zmniejszenie emisji prekursorów OP.8.2. Ograniczenie emisji ozonu. prekursorów ozonu ze źródeł przemysłowych poprzez zastosowanie brak środków instalacji ograniczaj ących emisj ę finansowych, brak zanieczyszcze ń (np. instalacje monitorowane: podmioty gospodarcze zaanga żowania odazotowania spalin dla NOx czy wykonawców adsorbery z w ęgla aktywnego lub w realizacj ę zadania dopalanie dla NMLZO) oraz modernizacj ę procesów przemysłowych ZAGRO ŻENIE HAŁASEM KA.I. Poprawa klimatu akustycznego w powiecie grójeckim

długo ść kolizja z obszarami zamiejskich i siedliskami dróg KA.1.1. Budowa i modernizacja chronionymi, poł ącze ń drogowych miejskiej przedłu żaj ący si ę ekspresowych 21,46 25 monitorowane: zarz ądzaj ący drogami [km] infrastruktury drogowej z sieci ą termin budowy, brak pozamiejsk ą środków finansowych, Źródło: wydłu żone procedury KA.1.Rozwój zarz ądcy dróg i usprawnienie przetargowe systemów transportu powi ązania o obni żonej emisji organizacyjne mi ędzy hałasu linie kolejowe zarz ądcami KA.1.2. Modernizacja lub rewitalizacja ogółem [km] monitorowane: zarz ądzaj ący liniami (przerzucanie transportu kolejowego, w tym wsparcie 25,62 26 kolejowymi, zarz ądzaj ący odpowiedzialno ści za Źródło: PKP infrastruktury dworcowej oraz zakup infrastruktur ą kolejow ą realizacj ę zadania Polskie Linie nowego taboru kolejowego Kolejowe mi ędzy spółkami), wydłu żone procedury przetargowe KA.2.Zmniejszenie KA.2.1. Sporz ądzenie i monitorowanie opór społeczny, monitorowane: zarz ądzaj ący drogami, liczby ludno ści Programów ochrony środowiska przed kolizja z obszarami

119

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Wska źnik Typ zadania Kierunek interwencji Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Podmiot odpowiedzialny Ryzyka Nazwa 1 bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H nara żonej hałasem Województwo Mazowieckie i siedliskami na ponadnormatywny chronionymi, brak hałas środków finansowych, wymagana współpraca wielu instytucji KA.2.2. Budowa zabezpiecze ń brak środków przeciwhałasowych (ekranów finansowych, monitorowane: zarz ądzaj ący drogami dźwi ękochłonnych, przekry ć nieotrzymanie akustycznych, wałów ziemnych itp.) dofinansowania KA.2.3. Tworzenie w miastach tzw. stref ciszy, w tym poprzez stosowanie monitorowane: gminy i miasta opór społeczny ogranicze ń pr ędko ści w terenach zabudowanych udział procentowy zakładów brak środków przekraczaj ącyc KA.3.1. Stosowanie rozwi ąza ń finansowych, brak h poziomy technicznych w zakładach wystarczaj ącej wiedzy KA.3.Ograniczanie dopuszczalne 0 (3 z 3) 0 przemysłowych: obudowy monitorowane: przedsi ębiorstwa nt. sposobów hałasu przemysłowego w ogólnej dźwi ękochłonne, tłumiki d źwi ęku, i skuteczno ści liczbie izolacje akustyczne i inne zaproponowanych zakładów zabiegów skontrolowanyc h [%] brak środków finansowych, niski poziom wiedzy po KA.4.1. Budowa systemów monitorowane: gminy i miasta stronie wykonawców M monitorowania hałasu własne: powiat grójecki w doborze i wdro żeniu rozwi ąza ń technicznych/technolo KA.4. Monitorowanie gicznych emisji hałasu niski poziom wiedzy do środowiska po stronie wykonawców KA.4.2. Sukcesywne opracowywanie monitorowane: zarz ądzaj ący drog ą, M w doborze i wdro żeniu map akustycznych lini ą kolejow ą rozwi ąza ń technicznych/technolo gicznych KA.4.3. Opracowywanie przegl ądów monitorowane: zarz ądzaj ący drogami, brak środków

120

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Wska źnik Typ zadania Kierunek interwencji Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Podmiot odpowiedzialny Ryzyka Nazwa 1 bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H ekologicznych i analiz liniami kolejowymi, przedsi ębiorcy finansowych porealizacyjnych KA.5.1. Prowadzenie kampanii monitorowane: gminy i miasta, brak zainteresowania edukacyjnych w zakresie szkodliwo ści E organizacje pozarz ądowe społecze ństwa, brak KA.5. Prowadzenie hałasu własne: powiat grójecki środków finansowych edukacji ekologicznej KA.5.2. Promowanie rozwi ąza ń w zakresie klimatu przyczyniaj ących si ę do redukcji emisji monitorowane: gminy i miasta, brak zainteresowania akustycznego hałasu (np. promowanie ruchu E organizacje pozarz ądowe społecze ństwa, brak pieszego, jazdy na rowerze i transportu własne: powiat grójecki środków finansowych publicznego) PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE PEM.I. Utrzymanie dotychczasowego stanu braku zagrożeń ponadnormatywnym promieniowaniem elektromagnetycznym liczba osób nara żonych na ponad- PEM.1.1. Kontynuacja monitoringu normatywne monitorowane: WIO Ś, 0 0 poziomu pól elektromagnetycznych M - promienio- przedsi ębiorstwa w środowisku wanie elektromagnety czne [os.] PEM.1.2. Wprowadzenie do planów brak środków zagospodarowania przestrzennego finansowych, zapisów dot. ochrony przed polami monitorowane: gminy i miasta nieobj ęcie wszystkich elektromagnetycznymi (wyznaczanie terenów dokumentacj ą PEM.1. Ograniczanie stref technicznych bezpiecze ństwa) planistyczn ą oddziaływania pól brak środków PEM.1.3. Prowadzenie przez organy elektromagnetycznych finansowych, ochrony środowiska ewidencji źródeł monitorowane: gminy, WIO Ś nieewidencjonowanie wytwarzaj ących pola M nowych źródeł elektromagnetyczne (zgłoszenia własne: powiat grójecki wytwarzaj ących pola instalacji) elektromagnetyczne PEM.1.4. Wła ściwa lokalizacja, modernizacja oraz poprawne brak środków monitorowane: gminy i miasta użytkowanie urz ądze ń i instalacji finansowych emituj ących pola elektromagnetyczne

PEM.1.5. Edukacja społecze ństwa brak środków monitorowane: organizacje z zakresu oddziaływania i szkodliwo ści E finansowych, brak pozarz ądowe PEM kapitału ludzkiego, brak zainteresowania

121

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Wska źnik Typ zadania Kierunek interwencji Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Podmiot odpowiedzialny Ryzyka Nazwa 1 bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H społecznego GOSPODAROWANIE WODAMI ZW.I. Osi ągni ęcie dobrego stanu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych i podziemnych ZW.1.1. Opracowanie i realizacja brak środków warunków korzystania z wód regionu monitorowane: RZGW finansowych wodnego i wód zlewni ZW.1.2. Ustanowienie stref ochrony brak środków po średniej dla uj ęć wód monitorowane: RZGW finansowych, brak powierzchniowych kapitału ludzkiego ZW.1.3. Weryfikacja wyznaczenia wód brak środków wra żliwych na zanieczyszczenia monitorowane: RZGW finansowych, brak zwi ązkami azotu ze źródeł rolniczych kapitału ludzkiego zu życie wody na potrzeby ZW.1.4. Ograniczenie zu życia wody w obr ębie terenów miejskich opór społeczny, bark przemysłu 3 217 3 000 A monitorowane: przedsi ębiorstwa [dam 3/rok] oraz w przemy śle (np. recyrkulacja środków finansowych wody, zamykanie obiegu wody) Źródło: GUS zu życie wody w rolnictwie ZW.1.5. Ograniczenie zu życia wody opór społeczny, brak ZW.1. Poprawa stanu 7 767 7 500 A monitorowane: mieszka ńcy jako ściowego i i le śnictwie w rolnictwie i le śnictwie środków finansowych ilo ściowego wód [dam 3/rok] powierzchniowych ZW.1.6. Prowadzenie kontroli własne: powiat grójecki brak kapitału przestrzegania przez podmioty M ludzkiego, brak warunków wprowadzania ścieków monitorowane: Województwo środków finansowych do wód lub do ziemi Mazowieckie, WIO Ś, RZGW ZW.1.7. Ograniczenie wpływu udział JCWP rolnictwa na wody poprzez racjonalne opór społeczny, brak monitorowane: Województwo o stanie/ nawo żenie, wspieranie i edukacj ę środków finansowych, E Mazowieckie (MODR), mieszka ńcy, potencjale w zakresie rozwoju rolnictwa brak kapitału gminy i miasta, ARiMR dobrym 0 5 ekologicznego (ograniczenie odpływu ludzkiego i bardzo azotu ze źródeł rolniczych) dobrym [%] ZW.1.8. Przeprowadzenie Źródło: WIO Ś pogł ębionych analiz presji w celu ustalenia przyczyn nieosi ągni ęcia brak kapitału dobrego stanu wód z uwagi na stan M monitorowane: RZGW ludzkiego fizyko- chemiczny oraz w celu zaplanowania działa ń ukierunkowanych na redukcj ę fosforu

122

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Wska źnik Typ zadania Kierunek interwencji Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Podmiot odpowiedzialny Ryzyka Nazwa 1 bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H ZW.1.9. Prowadzenie ewidencji opór społeczny, brak i kontrola zbiorników bezodpływowych środków finansowych, M monitorowane: gminy i miasta oraz przydomowych oczyszczalni brak kapitału ścieków ludzkiego ZW.1.10. Stosowanie technologii i urz ądze ń ograniczaj ących mo żliwo ść monitorowane: przedsi ębiorstwa, opór społeczny, brak

przedostawania si ę nieczysto ści mieszka ńcy środków finansowych do gruntu i wód ZW.2.1. Ustanawianie stref ochronnych brak kapitału monitorowane: RZGW uj ęć wód podziemnych ludzkiego ZW.2.2. Monitorowanie stanów i chemizmu wód podziemnych brak środków na terenach ekosystemów zale żnych M monitorowane: PSH finansowych, brak od wód podziemnych (ekosystemy kapitału ludzkiego o powierzchni powy żej 1 ha) ZW.2.3. Poszukiwanie ZW.2. Poprawa stanu monitorowane: gminy i miasta, brak środków i dokumentowanie alternatywnych jako ściowego i przedsi ębiorstwa finansowych źródeł wody do spo życia. ilo ściowego wód podziemnych udział JCWPd ZW.2.4. Inwentaryzacja uj ęć wód podziemnych wykorzystywanych o dobrej brak środków do nawodnie ń rolniczych (dot. studni lub zadowalaj ąc 90,5 100 monitorowane: gminy i miasta finansowych, brak wykonanych w ramach zwykłego ej jako ści [%] kapitału ludzkiego korzystania z wód), kontrola poboru Źródło: WIO Ś wody z tych uj ęć ZW.2.5. Ustanowienie obszarów brak środków ochronnych zbiorników wód monitorowane: RZGW finansowych, brak podziemnych (GZWP) kapitału ludzkiego ZW.II. Ochrona przed zjawiskami ekstremalnymi zwi ązanymi z wod ą ZW.3.1. Uwzgl ędnianie nieobj ęcie wszystkich w dokumentach planistycznych na terenów dokumentacj ą poziomie wojewódzkim i gminnym monitorowane: Województwo planistyczn ą, brak map ryzyka powodziowego, map Mazowieckie, gminy i miasta środków finansowych, zagro żenia powodziowego oraz ZW 3. Zapewnienie opór społeczny bezpiecze ństwa terenów zagro żonych podtopieniami powodziowego efekty brak środków ZW.3.2. Budowa, przebudowa, remont, rzeczowe monitorowane: WZMiUW w finansowych, opór 11,23 11,23 modernizacja budowli inwestycji Warszawie społeczny, kolizja w danym roku: przeciwpowodziowych z obszarami obwałowania i siedliskami

123

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Wska źnik Typ zadania Kierunek interwencji Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Podmiot odpowiedzialny Ryzyka Nazwa 1 bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H przeciwpowodz chronionymi iowe [km/rok] Źródło: WZMiUW ZW.3.3. Zadania zlecone z zakresu administracji rz ądowej wymienione w ustawie Prawo wodne – monitorowane: WZMiUW w wykonywanie obowi ązków A Warszawie wła ścicielskich na wodach i urz ądzeniach melioracji wodnych podstawowych ZW.3.4. Budowa systemów brak środków ostrzegawczych oraz tworzenie finansowych, opór programów edukacyjnych monitorowane: gminy i miasta, RZGW społeczny, kolizja E poprawiaj ących świadomo ść i wiedz ę własne: powiat grójecki z obszarami na temat źródeł zagro żenia i siedliskami powodziowego i ryzyka powodziowego chronionymi brak środków finansowych, opór ZW.3.5. Utrzymanie oraz zwi ększanie społeczny, kolizja istniej ącej zdolno ści retencyjnej zlewni N monitorowane: RZGW z obszarami w Regionie Wodnym i siedliskami chronionymi ZW.3.6. Wyeliminowanie/ unikanie wzrostu zagospodarowania na opór społeczny, brak A monitorowane: RZGW, gminy i miasta obszarach szczególnego zagro żenia kapitału ludzkiego powodzi ą ZW.3.7. Okre ślenie warunków opór społeczny, brak mo żliwego zagospodarowywania A monitorowane: RZGW, gminy i miasta kapitału ludzkiego obszarów chronionych obwałowaniami ZW.3.8. Unikanie wzrostu oraz okre ślenie warunków zagospodarowania na obszarach o opór społeczny, brak A monitorowane: RZGW, gminy i miasta niskim (p= 0,2%) kapitału ludzkiego prawdopodobie ństwie wyst ąpienia powodzi brak środków ZW .4. pojemno ść ZW.4.1. Realizacja urz ądze ń monitorowane: gminy i miasta, finansowych, opór Gospodarowanie obiektów małej 42,2 50 zwi ększaj ących retencj ę wodn ą na N WZMiUW społeczny, kolizja wodami uwzgl ędniaj ące retencji wodnej terenach le śnych, rolniczych i z obszarami

124

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Wska źnik Typ zadania Kierunek interwencji Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Podmiot odpowiedzialny Ryzyka Nazwa 1 bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H zmiany klimatyczne [dam 3] zurbanizowanych i siedliskami Źródło: chronionymi WZMiUW melioracje podstawowe wymagaj ące ZW.4.2. Współpraca Powiatu z monitorowane: WZMiUW, gminy i brak środków odbudowy zarz ądcami urz ądze ń wodnych w 181,12 185 A miasta finansowych, opór lub modernizacj zakresie eksploatacji systemów społeczny i rzeki [km] melioracji podstawowej i szczegółowej własne: powiat grójecki Źródło: WZMiUW ZW.4.3. Dokumentacja, wykupy, odszkodowania oraz wydatki brak środków monitorowane: WZMiUW w inwestycyjne zwi ązane z realizacj ą A finansowych, opór Warszawie projektów melioracji wodnych społeczny podstawowych i szczegółowych ZW.4.4. Renaturyzacja koryt cieków i ich brzegów, przywracanie naturalnych monitorowane: WZMiUW, RZGW, brak środków N meandrów oraz funkcji retencyjnych gminy i miasta finansowych cieków oraz zbiorników wodnych ZW.4.5. Przeciwdziałanie skutkom suszy oraz ulewnych deszczy brak środków na obszarach zurbanizowanych poprzez N monitorowane: RZGW, gminy i miasta finansowych zastosowanie zielonej i niebieskiej infrastruktury ZW.4.6. Realizacja działa ń o charakterze bie żą cym w przypadku wyst ąpienia suszy (np. czasowe ograniczenia poboru wód, wprowadzania ścieków do wód lub monitorowane: RZGW, gminy i miasta,

ziemi, zmiany sposobu gospodarowania wła ściciele terenów wod ą w zbiornikach retencyjnych, czasowe zakazy wykorzystywania wody z sieci wodoci ągowej do celów innych ni ż socjalno-bytowe etc.) ZW.4.7. Prowadzenie systemów brak środków monitoringu, prognozowania M monitorowane: RZGW, IUNG finansowych i ostrzegania przed zjawiskiem suszy ZW.4.8. Nadzór i kontrola nad własne: powiat grójecki (Wydział RS)

125

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Wska źnik Typ zadania Kierunek interwencji Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Podmiot odpowiedzialny Ryzyka Nazwa 1 bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H działalno ści ą spółek wodnych, w tym weryfikacja uchwał przyj ętych przez spółki ZW.4.9.Monitoring uj ęć wód podziemnych w ramach uzyskanych przez mieszka ńców i podmioty pozwole ń wodnoprawnych oraz M własne: powiat grójecki (Wydział RS) prowadzenie okresowej kontroli oceny zasobów dyspozycyjnych wód poziomu czwartorz ędowego GOSPODARKA WODNO-ŚCIEKOWA GWS.I. Prowadzenie racjonalnej gospodarki wodno-ściekowej GWS.1.1. Opracowywanie dokumentacji niezb ędnej brak środków monitorowane: RZGW w Warszawie do zrównowa żonego gospodarowania finansowych wodami zu życie wody na potrzeby gospodarki GWS.1.2. Ograniczanie zu życia wody poprzez zmniejszenie strat na przesyle narodowej 14,692 14 monitorowane: gminy i miasta i ludno ści oraz optymalizacj ę wykorzystania ogółem [hm 3] istniej ącej infrastruktury wodnej Źródło: GUS udział GWS.1. Sprawny przemysłu GWS.1.3. Ograniczanie ilo ści brak mo żliwo ści i funkcjonalny system w zu życiu zu żywanej wody poprzez recyrkulacj ę 22 20 monitorowane: zakłady produkcyjne finansowych zakładów wodoci ągowy wody ogółem wody w zakładach przemysłowych do realizacji zadania [%] i zamykanie obiegów wody Źródło: GUS GWS.1.4. Działania edukacyjne, promocyjne, propaguj ące i upowszechniaj ące wiedz ę o konieczno ści, celach, zasadach monitorowane: KZGW, RZGW i sposobach oszcz ędnego u żytkowania brak zainteresowania E w Warszawie, gminy i miasta wody oraz najwa żniejszych sprawach społecznego zwi ązanych z odprowadzaniem własne: powiat grójecki i oczyszczaniem ścieków, w szczególno ści skierowane do dzieci i młodzie ży

126

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Wska źnik Typ zadania Kierunek interwencji Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Podmiot odpowiedzialny Ryzyka Nazwa 1 bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H Stopie ń zaopatrzenia GWS.2.1. Zwi ększenie dost ępno ści mieszka ńców mieszka ńców powiatu grójeckiego monitorowane: gminy i miasta, brak środków wodoci ąg/sieci 75/39 80/45 do zbiorczego systemu zaopatrzenia przedsi ębiorstwa finansowych kanalizacyjnej w wod ę i odprowadzania ścieków [%] oraz oczyszczalni ścieków Źródło: GUS

długo ść sieci GWS.2.2. Budowa, rozbudowa i modernizacja uj ęć wody, stacji monitorowane: gminy i miasta, wodoci ągowej brak środków 1261,4 1325 uzdatniania wody oraz infrastruktury podmioty działaj ące w imieniu gmin, [km] finansowych słu żą cej do zbiorowego zaopatrzenia w tym spółki wodne i ich zwi ązki Źródło: GUS w wod ę długo ść sieci kanalizacyjnej [km] 291,7 310 GWS.2.3. Budowa, rozbudowa i modernizacja urz ądze ń słu żą cych Źródło: GUS monitorowane: gminy i miasta, brak środków GWS.2.Rozwój do oczyszczania ścieków komunalnych podmioty działaj ące w imieniu gmin finansowych i dostosowanie liczba i zagospodarowywania osadów instalacji oraz urz ądze ń oczyszczalni ściekowych słu żą cych ścieków [szt.] 30 33 zrównowa żonej Źródło: GUS i racjonalnej gospodarce wodno- liczba GWS.2.4. Budowa przydomowych przydomowych oczyszczalni ścieków na terenach, ściekowej dla potrzeb monitorowane: gminy i miasta, brak środków oczyszczalni 1448 1800 dla których budowa sieci ludno ści i przemysłu prywatni wła ściciele posesji finansowych ścieków [szt.] kanalizacyjnej jest nieuzasadniona Źródło: GUS ekonomicznie lub technicznie GWS.2.5. Prowadzenie ewidencji monitorowane: gminy i miasta, zbiorników bezodpływowych brak zasobów M podmioty upowa żnione przez gminy oraz przydomowych oczyszczalni kadrowych (stra ż miejska) ścieków

GWS.2.6. Prowadzenie kontroli monitorowane: Województwo przestrzegania przez podmioty brak środków M Mazowieckie, WIO Ś, RZGW warunków wprowadzania ścieków finansowych do wód lub do ziemi własne: powiat grójecki GWS.2.7. Promowanie dobrych nawyków w zakresie gospodarki brak środków E monitorowane: gminy i miasta, ARIM ściekowej w gospodarstwach finansowych domowych i rolnych GWS.2.8. Edukacja ekologiczna E monitorowane: gminy i miasta brak środków

127

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Wska źnik Typ zadania Kierunek interwencji Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Podmiot odpowiedzialny Ryzyka Nazwa 1 bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H dotycz ąca racjonalnej gospodarki finansowych, brak wodno-ściekowej zainteresowania społecze ństwa GWS.2.9. Modernizacja oczyszczalni ścieków w Nowej Wsi wraz z brak środków własne: powiat grójecki urz ądzeniami towarzysz ącymi w tym finansowych kanalizacji GWS.2.10. Modernizacja wodoci ągu brak środków na terenie siedziby Starostwa własne: powiat grójecki finansowych Powiatowego w Grójcu GWS.2.11. Renowacja zbiornika brak środków IMHOFF w oczyszczalni ścieków w własne: powiat grójecki finansowych DPS w Tomczycach GWS.2.12. Remont i modernizacja oczyszczalni ścieków w Specjalnym brak środków Ośrodku Szkolno-Wychowawczy im. własne: powiat grójecki finansowych Matki Wincenty Jadwigi Jaroszewskiej w Jurkach (zadanie priorytetowe) GWS.2.13. Monta ż instalacji wodno- brak środków kanalizacyjnej Muzeum im. Kazimierza własne: powiat grójecki finansowych Pułaskiego w Warce Modernizacja oczyszczalni ścieków w własne: powiat grójecki, DPS brak środków DPS Lesznowola (remont bie żą cy i Lesznowola finansowych kapitalny) GWS.2.14. Wykonanie systemów odwodnienia dróg w ramach brak środków własne: powiat grójecki, PZD w Grójcu modernizacji/przebudowy dróg finansowych powiatowych GWS.2.14. Opracowanie sprawozdania monitorowane: Województwo

z KPO ŚK Mazowieckie ZASOBY GEOLOGICZNE ZG.I. Racjonalne gospodarowanie zasobami geologicznymi Punkty niekoncesjono ZG.1. Kontrola ZG.1.1. Ograniczanie wanego monitorowane: gminy i miasta opór społeczny, brak i monitoring 3 0 niekoncesjonowanej eksploatacji M wydobycia kapitału ludzkiego eksploatacji kopalin zasobów własne: powiat grójecki kopalin [szt.] Źródło:

128

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Wska źnik Typ zadania Kierunek interwencji Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Podmiot odpowiedzialny Ryzyka Nazwa 1 bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H Starostwo monitorowane: Województwo ZG.1.2. Kontrola realizacji koncesji brak kapitału M Mazowieckie na wydobywanie kopalin ze złó ż ludzkiego własne: powiat grójecki ZG.2.1. Ograniczenie presji wywieranej na środowisko podczas brak środków prowadzenia prac rozpoznawczych, monitorowane: przedsi ębiorstwa finansowych, opór eksploatacyjnych i przetwórstwa przedsi ębiorców kopalin poprzez korzystanie z najnowocze śniejszych technik ZG.2. Ograniczanie ZG.2.2. Wprowadzanie zieleni presji zwi ązanej izolacyjnej wzdłu ż granic terenów brak środków z wydobyciem kopalin monitorowane: przedsi ębiorstwa górniczych w celu ograniczenia pylenia finansowych, opór oraz nadmiernego hałasu brak środków ZG.2.3. Edukacja w zakresie monitorowane: Województwo finansowych, brak zrównowa żonego wykorzystania E Mazowieckie, gminy i miasta zainteresowania i eksploatacji surowców naturalnych własne: powiat grójecki społecznego

ZG.2.4. Gromadzenie, archiwizowanie M własne: powiat grójecki (Wydział RS) i przetwarzanie danych geologicznych

ZG.2.5. Opiniowanie projektów planu miejscowego w zakresie udokumentowanych złó ż kopalin i wód własne: powiat grójecki (Wydział RS) podziemnych nale żą cych do wła ściwo ści Starosty jako organu administracji geologicznej GLEBY GL.I. Ochrona gleb przed negatywnym oddziaływaniem antropogenicznym, erozj ą oraz niekorzystnymi zmianami klimatu GL 1.1. Promocja rolnictwa własne: powiat grójecki ekologicznego i integrowanego brak środków E monitorowane: Województwo GL 1. Zachowanie oraz informacja nt. dobrych praktyk Mazowieckie (MODR), ARIMR, finansowych funkcji rolniczych gminy i miasta środowiskowych GL. 1.2. Ochrona gruntów rolnych i gospodarczych gleb monitorowane: Województwo przed zmian ą zagospodarowania - - poprzez uwzgl ędnianie ich Mazowieckie (MBPR), gminy i miasta przeznaczenia w dokumentach

129

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Wska źnik Typ zadania Kierunek interwencji Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Podmiot odpowiedzialny Ryzyka Nazwa 1 bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H planistycznych

GL.1.3. Budowa i modernizacja monitorowane: WZMiUW, gminy i brak środków infrastruktury pozwalaj ącej A, N miasta finansowych na zwi ększenie retencji wody liczba beneficjentów przyst ępuj ącyc h do realizacji pakietów rolno- GL. 1.4. Promocja pakietów rolno- monitorowane: Województwo - 80 E - środowiskowo- środowiskowo-klimatycznych Mazowieckie (MODR), ARIMR klimatycznego [os./rok] Źródło: ARIMR liczba beneficjentów przyst ępuj ącyc h do realizacji GL 1.5. Realizacja zada ń wskazanych pakietów rolno- monitorowane: Województwo - 80 w pakietach rolno-środowiskowo- A - środowiskowo- Mazowieckie, wła ściciele gruntów klimatycznego klimatycznych [os./rok] Źródło: ARIMR GL. 1.6. Ochrona gleb przed monitorowane: gminy i miasta, brak środków - degradacj ą i zanieczyszczeniem przedsi ębiorstwa, jednostki naukowe finansowych monitorowane: gminy i miasta, IUNG GL. 1.7. Monitoring gleb brak środków M w Puławach użytkowanych rolniczo finansowych własne: powiat grójecki GL. 1.8. Modernizacja ewidencji gruntów i budynków dla pozostałych brak środków 218 obr ębów o ł ącznej powierzchni własne: powiat grójecki finansowych 44059 ha, w tym gm.Chynów ( do 2018 roku ) w projekcie ASI o pow.13513 ha GL 2. Rekultywacja powierzchnia GL 2.1. Rekultywacja gruntów monitorowane: wła ściciele gruntów gruntów brak środków gruntów 10 12 zdegradowanych i zdewastowanych, zdegradowanych i zdewastowanych, zdegradowanych finansowych zdegradowanyc w kierunku przyrodniczym lub le śnym gminy i miasta i zdewastowanych h

130

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Wska źnik Typ zadania Kierunek interwencji Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Podmiot odpowiedzialny Ryzyka Nazwa 1 bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H i zdewastowany ch poddana rekultywacji [ha/rok] Źródło: Starostwo i gminy GL 2.2. Uzgadnianie warunków wykonania rekultywacji terenów brak środków własne: powiat grójecki poeksploatacyjnych i zdegradowanych finansowych przez podmioty zobowi ązane udział gruntów bardzo kwa śnych i kwa śnych GL 2.3. Wykorzystanie nawozów brak środków (grunty mineralnych oraz mineralno- finansowych, brak użytkowane 50 45 organicznych dla celów przywracania monitorowane: wła ściciele gruntów wiedzy nt. stosowania rolniczo) i/lub poprawy funkcji agrochemicznych i skuteczno ści gleb zdegradowanych zabiegów nawo żenia [%] Źródło: IUNG w Puławach GL.3.1. Kontynuacja opracowania map - monitorowane: PIG PIB terenów osuwiskowych GL.3.2. Monitoring terenów brak środków M monitorowane: PIG PIB osuwiskowych finansowych GL.3.3. Zabezpieczanie istniej ących brak środków osuwisk z uwzgl ędnieniem walorów N monitorowane: gminy i miasta finansowych przyrodniczych i krajobrazowych

GL. 3. Ochrona przed GL.3.4. Opiniowanie projektów planu osuwiskami miejscowego w odniesieniu do terenów zagro żonych osuwaniem si ę mas brak środków własne: powiat grójecki ziemnych nale żą cych do kompetencji finansowych Starosty jako organu ochrony środowiska GL.3.5. Uzgadnianie decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu brak środków własne: powiat grójecki publicznego w zakresie terenów finansowych zagro żonych osuwaniem si ę mas ziemnych nale żą cych do wła ściwo ści

131

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Wska źnik Typ zadania Kierunek interwencji Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Podmiot odpowiedzialny Ryzyka Nazwa 1 bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H Starosty jako organu ochrony środowiska GL.3.6. Prowadzenie rejestru osuwisk i brak środków terenów zagro żonych ruchami własne: powiat grójecki finansowych masowymi ziemi GL.3.7. Opracowanie mapy osuwisk i brak środków terenów zagro żonych ruchami własne: powiat grójecki finansowych masowymi GL.3.8. Identyfikacja potencjalnych zanieczyszcze ń powierzchni ziemi oraz prowadzenie ich wykazu zlecenie brak środków własne: powiat grójecki laboratorium wykonania pierwszego finansowych etapu bada ń zanieczyszczenia gleby i ziemi GL.3.9. Uwzgl ędnianie osuwisk oraz obszarów nara żonych na osuwiska N monitorowane: gminy i miasta - w aktualizowanych dokumentach planistycznych GOSPODARKA ODPADAMI i ZAPOBIEGANIE POWSTAWANIU ODPADÓW GO.I. Gospodarowanie odpadami zgodnie z hierarchi ą sposobów post ępowania z odpadami, uwzgl ędniaj ąc zrównowa żony rozwój województwa mazowieckiego GO.1.3. Kontrola post ępowania z odpadami zgodnie z warunkami okre ślonymi w decyzjach własne: powiat grójecki zezwalaj ących na zbieranie, transport, odzysk i unieszkodliwianie. GO.1.3. Gospodarowania odpadami z wypadku w przypadku gdy ustalenie własne: powiat grójecki GO 1.Racjonalna jego sprawcy jest niemo żliwe gospodarka odpadami masa unieszkodliwio GO.1.4. Realizacja zada ń w zakresie brak zainteresowania nych odpadów gospodarowania azbestem, okre ślonych społecze ństwa, zawieraj ących 1239 1500 w „Programie usuwania wyrobów własne: Województwo Mazowieckie nieuzyskanie azbest [Mg] zawieraj ących azbest z terenu pozwole ń i decyzji Źródło: Baza województwa mazowieckiego” środowiskowych azbestowa

132

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Wska źnik Typ zadania Kierunek interwencji Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Podmiot odpowiedzialny Ryzyka Nazwa 1 bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H

GO.1.5. Roczne sprawozdanie z realizacji zada ń z zakresu gospodarowania odpadami komunalnymi przekazywane M monitorowane: gminy i miasta marszałkowi województwa i wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska

GO.1.6. Roczne sprawozdanie nt. post ępowania z odpadami monitorowane: podmioty prowadz ące komunalnymi zebranymi w punkcie M punkty selektywnego zbierania PSZOK przekazywane wójtowi, odpadów komunalnych burmistrzowi lub prezydentowi miasta GO.1.7. Półroczne sprawozdanie nt. post ępowania z odpadami komunalnymi odebranymi monitorowane: podmioty odbieraj ące M od wła ścicieli nieruchomo ści odpady komunalne przekazywane wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta GO.1.8. Uwzgl ędnienie w przetargach publicznych, poprzez zapisy w specyfikacji istotnych warunków zamówienia, zakupów zawieraj ących materiały lub substancje pochodz ące monitorowane: gminy i miasta,

z recyklingu odpadów; wł ączenie przedsi ębiorcy do procedur zamówie ń publicznych kryteriów, zwi ązanych z ochron ą środowiska i zapobieganiem powstaniu odpadów masa odebranych brak zainteresowania niesegregowan GO.1.9. Zadania zwi ązane społecze ństwa, niska z zapobieganiem powstawaniu monitorowane: gminy i miasta, opłata za ych odpadów 21 244,2 23 368 komunalnych odpadów na terenie województwa przedsi ębiorcy, gospodarowanie mazowieckiego odpadami [Mg] komunalnymi Źródło: Gminy GO.1.10. Umieszczanie na listach monitorowane: NFO ŚiGW przedsi ęwzi ęć priorytetowych Narodowego Funduszu Ochrony i WFO ŚiGW w Warszawie Środowiska i Gospodarki Wodnej

133

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Wska źnik Typ zadania Kierunek interwencji Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Podmiot odpowiedzialny Ryzyka Nazwa 1 bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H oraz Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej zada ń zwi ązanych z komunalnych gospodark ą odpadami GO.1.11. Przeprowadzenie kontroli sprawdzaj ących dostosowanie składowisk odpadów innych ni ż monitorowane: WIO Ś w Warszawie, niebezpieczne i oboj ętne oraz innych RDO Ś w Warszawie (jako organ instalacji do odzysku M ochrony środowiska, które udzieliły i unieszkodliwiania odpadów pozwolenia albo zezwolenia) do wymogów prawnych i kontrola w zakresie przestrzegania warunków decyzji nieotrzymanie dofinansowania, niski poziom wiedzy po GO.2.1. Modernizacja, budowa monitorowane: zarz ądzaj ący liczba PSZOK stronie wykonawców 4 8 punktów selektywnego zbierania instalacjami, Zwi ązek Mi ędzygminny [szt.] w doborze i wdro żeniu odpadów komunalnych Natura, gminy i miasta rozwi ąza ń technicznych/technolo gicznych nieotrzymanie dofinansowania, niski poziom wiedzy po GO.2.2. Budowa, rozbudowa instalacji monitorowane: zarz ądzaj ący stronie wykonawców do przetwarzania odpadów zielonych instalacjami, Zwi ązek Mi ędzygminny GO 2. Doskonalenie w doborze i wdro żeniu lub/i innych bioodpadów Natura, gminy i miasta systemu rozwi ąza ń gospodarowania technicznych/technolo odpadami gicznych liczba gmin, które osi ągn ęły poziom nieotrzymanie recyklingu dofinansowania, niski poziom wiedzy po i przygotowania monitorowane: zarz ądzaj ący GO.2.3. Rozbudowa instalacji stronie wykonawców do ponownego 10 10 instalacjami, Zwi ązek Mi ędzygminny do recyklingu odpadów w doborze i wdro żeniu użycia Natura, gminy i miasta nast ępuj ących rozwi ąza ń frakcji technicznych/technolo odpadów gicznych komunalnych: papier, metal,

134

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Wska źnik Typ zadania Kierunek interwencji Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Podmiot odpowiedzialny Ryzyka Nazwa 1 bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H tworzywa sztuczne, szkło [szt.] nieotrzymanie dofinansowania, niski GO.2.4. Rozbudowa, modernizacja poziom wiedzy po regionalnych instalacji monitorowane: zarz ądzaj ący stronie wykonawców do mechaniczno-biologicznego instalacjami, Zwi ązek Mi ędzygminny w doborze i wdro żeniu przetwarzania zmieszanych odpadów Natura, gminy i miasta rozwi ąza ń komunalnych technicznych/technolo gicznych nieotrzymanie dofinansowania, niski GO.2.5. Budowa, rozbudowa instalacji poziom wiedzy po do termicznego przekształcania monitorowane: zarz ądzaj ący stronie wykonawców odpadów komunalnych i odpadów instalacjami, Zwi ązek Mi ędzygminny w doborze i wdro żeniu pochodz ących z przetworzenia Natura, gminy i miasta rozwi ąza ń odpadów komunalnych technicznych/technolo gicznych liczba składowisk nieotrzymanie odpadów dofinansowania, niski komunalnych GO.2.6. Modernizacja, rozbudowa, poziom wiedzy po o statusie budowa składowisk odpadów monitorowane: zarz ądzaj ący stronie wykonawców regionalnej 1 1 komunalnych o statusie regionalnej instalacjami, Zwi ązek Mi ędzygminny w doborze i wdro żeniu instalacji instalacji do przetwarzania odpadów Natura, gminy i miasta rozwi ąza ń do przetwarzani komunalnych technicznych/technolo a odpadów gicznych komunalnych [szt.] nieotrzymanie dofinansowania, niski poziom wiedzy po monitorowane: zarz ądzaj ący GO.2.7. Rekultywacja składowisk stronie wykonawców instalacjami, Zwi ązek Mi ędzygminny odpadów komunalnych w doborze i wdro żeniu Natura, gminy i miasta rozwi ąza ń technicznych/technolo gicznych

135

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Wska źnik Typ zadania Kierunek interwencji Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Podmiot odpowiedzialny Ryzyka Nazwa 1 bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H ZASOBY PRZYRODNICZE i ZRÓWNOWA ŻONY ROZWÓJ LASÓW ZP.I. Ochrona ró żnorodno ści biologicznej oraz krajobrazowej liczba opracowanych planów zada ń ZP.1.1. Kontynuacja prac nad ochronnych opracowaniem i zatwierdzeniem monitorowane: sprawuj ący nadzór nad brak środków 2 3 - dla obszarów planów zada ń ochronnych obszarem Natura 2000 finansowych Natura 2000 dla obszarów Natura 2000 [szt.] Źródło: RDO Ś ZP.1.2. Zapewnienie wła ściwej ochrony dla ró żnorodno ści biologicznej, terenów zieleni i krajobrazu w planowaniu przestrzennym, ze szczególnym monitorowane: gminy i miasta, A - uwzgl ędnieniem korytarzy Województwo Mazowieckie ekologicznych poprzez adekwatne zapisy w planach zagospodarowania przestrzennego lub/i decyzjach o warunkach zabudowy ZP.1. Zarz ądzanie zasobami przyrody liczba i krajobrazem opracowanych koncepcji dotycz ących ZP.1.3. Opracowanie koncepcji monitorowane: Województwo brak środków ochrony dolin 0 1 ochrony dolin najwi ększych rzek N, A Mazowieckie finansowych najwi ększych Mazowsza rzek Mazowsza [szt.] Źródło: RDO Ś liczba siedlisk przyrodniczych ZP.1.4. Monitoring obszarów brak środków oraz gatunków chronionych obj ętych działaniami finansowych obj ętych - 30 ochrony czynnej M monitorowane: RDO Ś w Warszawie oraz zasobów monitoringiem (w szczególno ści obszarów Natura kadrowych [szt.] 2000) Źródło: RDO Ś monitorowane: RDO Ś w Warszawie, ZP.1.5. Opracowanie baz danych brak środków E gminy i miasta, organizacje informacji o zasobach przyrodniczych finansowych pozarz ądowe

136

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Wska źnik Typ zadania Kierunek interwencji Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Podmiot odpowiedzialny Ryzyka Nazwa 1 bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H ZP.1.6. Uzupełnienie oznakowania monitorowane: RDO Ś w Warszawie, brak środków - - - form ochrony przyrody tablicami - gminy i miasta, organizacje finansowych informuj ącymi o ich nazwach pozarz ądowe ZP.1.7. Rewitalizacja zespołu parkowego, w tym wykonanie ekspertyzy dendrologicznej, usuwanie własne: powiat grójecki brak środków

połamanych drzew, gał ęzi, odnowienia finansowych drzewostanu i wykonanie ście żek edukacyjnych SOSW Jurki powierzchnia siedlisk oraz liczba monitorowane: RDO Ś w Warszawie, gatunków ZP.2.1. Czynna ochrona siedlisk PGL LP, gminy i miasta, organizacje 5 ha siedlisk, 3 brak środków obj ętych - przyrodniczych oraz gatunków A pozarz ądowe, wszystkie podmioty gatunki finansowych zabiegami obj ętych ochron ą wyznaczone w planach ochrony czynnej i planach zada ń ochronnych ochrony Źródło: RDO Ś ZP.2.2. Identyfikacja miejsc monitorowane: RDO Ś w Warszawie, wyst ępowania oraz eliminacja A gminy i miasta, PGL LP gatunków inwazyjnych liczba ZP.2. Zachowanie beneficjentów lub przywrócenie przyst ępuj ącyc ZP.2.3. Zachowanie ró żnorodno ści wła ściwego stanu h do realizacji biologicznej na terenach wiejskich monitorowane: wła ściciele gruntów, brak zainteresowania siedlisk i gatunków pakietów rolno- - 80 z wykorzystaniem pakietów w ramach A ARiMR wła ścicieli gruntów środowiskowo- programów rolno-środowiskowo- klimatycznego klimatycznych [os.] Źródło: ARiMR potencjalne konflikty ZP.2.4. Zachowanie siedlisk w zwi ązku i gatunków na terenach podmokłych, monitorowane: WZMiUW, RZGW, z planowanymi w dolinach rzecznych i na terenach A, N gminy i miasta, wła ściciele gruntów, inwestycjami zmeliorowanych w stanie PGL LP w zakresie ochrony niepogorszonym przeciwpowodziowej i gospodarki wodnej ZP.2.5. Zachowanie zadrzewie ń A monitorowane: gminy i miasta - i zakrzewie ń śródpolnych

137

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Wska źnik Typ zadania Kierunek interwencji Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Podmiot odpowiedzialny Ryzyka Nazwa 1 bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H

udział terenów ZP.3.1. Urz ądzanie, utrzymanie i zieleni ochrona terenów zieleni znajduj ących własne: powiat grójecki w powierzchni si ę na terenie powiatu, w tym zakup brak środków 0,1 0,12 A powiatu ogółem materiałów tj. sadzonki ro ślin, monitorowane: gminy i miasta, finansowych ZP.3.Ochrona walorów [%] nawozów itp.) oraz udział w ochronie zarz ądcy nieruchomo ści przyrodniczych terenów Źródło: GUS kasztanowców miejskich

ZP.3.2. Wprowadzanie elementów brak środków zazieleniaj ących obszary zabudowane A monitorowane: gminy i miasta finansowych (tzw. zielone dachy, zielone ściany)

ZP.4.1. Sporz ądzenie bazy danych dotycz ących parków krajobrazowych i obszarów chronionego krajobrazu monitorowane: Województwo brak środków w województwie mazowieckim - Mazowieckie finansowych dla potrzeb sporz ądzenia odpowiednich uchwał Sejmiku Województwa Mazowieckiego monitorowane: Województwo ZP.4.2. Wspieranie i rozwój bada ń Mazowieckie, RDO Ś w Warszawie, brak środków z zakresu ochrony przyrody - uczelnie wy ższe i instytucje badawcze, finansowych ZP.4. Działania oraz ekologii krajobrazu z zakresu pogł ębiania organizacje pozarz ądowe i udost ępniania wiedzy ZP.4.3. Wdra żanie zało żeń o zasobach udost ępniania turystycznego obszarów przyrodniczych cennych przyrodniczo monitorowane: Województwo brak środków i walorach oraz z uwzgl ędnieniem pojemno ści E Mazowieckie , PGL LP, RDO Ś w finansowych krajobrazowych turystycznej tych obszarów Warszawie, gminy i miasta województwa wraz z tworzeniem obiektów infrastruktury turystycznej

ZP.4.4. Wsparcie zaplecza własne: powiat grójecki dydaktycznego oraz infrastruktury brak środków E słu żą cej edukacji ekologicznej monitorowane: PGL LP, gminy i finansowych oraz ochronie walorów przyrodniczych miasta, organizacje pozarz ądowe własne: powiat grójecki ZP.4.5. Prowadzenie działa ń brak środków E o charakterze edukacyjnym monitorowane: PGL LP, gminy i finansowych i informacyjnym w zakresie ochrony miasta, organizacje pozarz ądowe

138

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Wska źnik Typ zadania Kierunek interwencji Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Podmiot odpowiedzialny Ryzyka Nazwa 1 bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H przyrody

ZP.4.6. Kontrola wykonanych nasadze ń zast ępczych i zwolnienie z opłaty za własne: powiat grójecki (Wydział RS) usuni ęcie drzew ZP.II. Prowadzenie trwale zrównowa żonej gospodarki le śnej udział sosny w drzewostanac ZP.5.1. Uwzgl ędnianie w planach własne: powiat grójecki h urz ądzenia lasu przebudowy 72,3 72,0 A, N - [%] drzewostanów monokulturowych monitorowane: PGL LP, gminy i miasta Źródło: lub niezgodnych z siedliskiem Nadle śnictwa ZP.5.2. Opracowanie uproszczonych planów urz ądzenia lasu dla lasów prywatnych 2017 r. – UPUL dla gmin: Belsk Du ży, udział lasów Goszczyn o ł ącznej powierzchni 800 ha prywatnych – koszt 40.000 zł możliwo ść realizacji obj ętych 2018 r. – UPUL dla gminy Warka o zadania musi by ć dokumentacj ą pow. 1000 ha – koszt 50.000zł zbie żna z 81,4 90 własne: powiat grójecki zako ńczeniem urz ądzeniow ą 2019 r. – UPUL dla gminy Jasieniec i ZP. 5. Racjonalne modernizacji na [%] Chynów o pow. 1840 ha – koszt 92.000 użytkowanie zasobów terenie gmin obj ętych Źródło: zł le śnych UPUL Starostwo 2020 – UPUL dla gminy Bł ędów i Pniewy o pow. 1300 ha 65.000zł 2021 – UPUL dla gminy Mogielnica i Nowe Miasto o pow. 3150 ha – koszt 160.000 zł ZP.5.3. Realizacja działa ń brak wystarczaj ących monitorowane: PGL LP, wła ściciele zwi ększaj ących retencj ę na obszarach A, N środków finansowych, lasów le śnych bariery techniczne brak środków ZP.5.5.Monitoring lasów oraz badania finansowych reakcji drzewostanów na zmiany M monitorowane: PGL LP, GIO Ś, IBL oraz zasobów klimatyczne kadrowych ZP.5.6. Utrzymanie le śnych kompleksów promocyjnych A monitorowane: PGL LP - wdra żaj ących proekologiczne zasady

139

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Wska źnik Typ zadania Kierunek interwencji Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Podmiot odpowiedzialny Ryzyka Nazwa 1 bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H gospodarowania w lasach ZP.5.7. Uporz ądkowanie ewidencji gruntów zalesionych oraz zmiana monitorowane: PGL LP, gminy i - - klasyfikacji gruntów nieruchomo ści, miasta obj ętych naturaln ą sukcesj ą le śną. brak środków ZP.5.8. Kontynuowanie zalesie ń finansowych gruntów rolnych poprzez dotowanie własne: powiat grójecki oraz zasobów zakupu sadzonek kadrowych Z.5.8. Nadzór nad lasami stanowi ącymi własno ści Skarbu Pa ństwa poprzez M własne: powiat grójecki (Wydział RS) działania pracowników terenowych brak środków ZP.6.1. Utrzymanie oraz rozwój własne: powiat grójecki finansowych infrastruktury edukacyjnej E monitorowane: PGL LP, gminy i oraz zasobów i turystycznej na terenach le śnych miasta, organizacje pozarz ądowe kadrowych ZP.6. Wsparcie działa ń brak środków edukacyjnych własne: powiat grójecki (Wydział RS) ZP.6.2. Działania edukacyjne na temat finansowych oraz infrastruktury E znaczenia i roli lasów monitorowane: PGL LP, organizacje oraz zasobów turystycznej ekologiczne, placówki szkolne kadrowych w lasach brak środków ZP.6.3. Ograniczenie presji turystyki na monitorowane: PGL LP, gminy i finansowych

obszarach le śnych miasta, organizacje pozarz ądowe oraz zasobów kadrowych ZP.III. Zwi ększanie lesisto ści brak zainteresowania ZP.7.1. Zalesianie gruntów wła ścicieli gruntów z uwzgl ędnieniem warunków monitorowane: wła ściciele gruntów, A do przyst ępowania siedliskowych i potrzeb ró żnorodno ści PGL LP do programów biologicznej zalesieniowych ZP.7.2. Realizacja wypłat w ramach ZP.7. Zwi ększenie płatno ści kontynuacyjnych monitorowane: ARiMR lesisto ść [%] 13 13,5 - lesisto ści oraz płatno ści do zalesie ń w ramach własne: powiat grójecki PROW ZP.7.3. Zmiana klasyfikacji gruntów brak zainteresowania zalesionych oraz na których post ępuje monitorowane: wła ściciele gruntów wła ścicieli gruntów sukcesja naturalna ZP.7.4. Promowanie zalesie ń jako monitorowane: ARiMR -

140

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Wska źnik Typ zadania Kierunek interwencji Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Podmiot odpowiedzialny Ryzyka Nazwa 1 bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H alternatywnego sposobu własne: powiat grójecki zagospodarowania nieu żytków i gruntów nieprzydatnych rolniczo POWA ŻNE AWARIE PRZEMYSŁOWE PAP.I. Ograniczenie ryzyka wyst ąpienia powa żnych awarii przemysłowych oraz minimalizacja ich skutków PAP.1.1. Przeciwdziałanie wyst ąpieniu powa żnych awarii (kontrola liczba podmiotów, których działalno ść mo że przypadków stanowi ć przyczyn ę powstania monitorowane: gminy i miasta, PSP, brak środków wyst ąpienia 0 0 powa żnej awarii itp.) WIO Ś, przedsi ębiorstwa finansowych powa żnych oraz uwzgl ędnianie odpowiednich awarii [szt.] 11 zapisów w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego oraz tzw. decyzjach środowiskowych PAP.1.2. Usuwanie skutków monitorowane: sprawcy awarii powa żnych awarii w środowisku PAP.1.3. Zapobieganie lub usuwanie skutków zanieczyszczenia środowiska monitorowane: RDO Ś PAP.1.Zmniejszenie w przypadku nieustalenia podmiotu za zagro żenia wyst ąpienia nie odpowiedzialnego powa żnej awarii PAP.1.4. Prowadzenie i aktualizacja oraz minimalizacja rejestru powa żnych awarii oraz bazy skutków w przypadku M monitorowane: WIO Ś danych, w zakresie zakładów wyst ąpienia awarii mog ących powodowa ć powa żną awari ę PAP.1.5. Poprawa technicznego brak środków monitorowane: WIO Ś, PWIS wyposa żenia słu żb WIO Ś, PWIS, OSP finansowych PAP.1.6. Zintensyfikowanie monitoringu i kontroli zakładów ZDR, brak środków ZZR i pozostałych pod k ątem M monitorowane: WIO Ś, KW PSP finansowych spełniania przez nich wymogów bezpiecze ństwa i prewencji PAP.1.7. Poprawa nadzoru nad logistyk ą transportow ą, w tym monitorowane: gminy i miasta, brak środków wyprowadzenie transportu substancji zarz ądzaj ący drogami finansowych niebezpiecznych poza obszary zamieszkałe

11 odpowiadaj ących definicji zawartej w art. 3 pkt. 23 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska

141

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Wska źnik Typ zadania Kierunek interwencji Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Podmiot odpowiedzialny Ryzyka Nazwa 1 bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H

PAP.1.8. Edukacja społecze ństwa brak środków na rzecz kreowania prawidłowych własne: powiat grójecki finansowych, brak zachowa ń w sytuacji wyst ąpienia E monitorowane: gminy i miasta, kapitału ludzkiego, zagro żeń środowiska i życia ludzi Policja, KW PSP brak zainteresowania z tytułu powa żnych awarii społecznego

PAP.1.9. Zakup specjalistycznego sprz ętu słu żą cego do usuwania skutków Monitorowane: KP PSP brak środków awarii i nadzwyczajnych zdarze ń

Obja śnienia: Typy zada o charakterze horyzontalnym: A – zwi ązany z adaptacj ą do zmian klimatu, E- edukacyjny, M – monitoringowy, N – zapobiegaj ący nadzwyczajnym zagro żeniom środowiska.

Tabela 24 Harmonogram realizacji zada ń monitorowanych przez Powiat Grójecki Podmiot odpowiedzialny za Szacunkowe koszty realizacji zadania [zł] Dodatkowe Zadanie realizacj ę (+ jednostki Źródła finansowania informacje wł ączone) 2017 2018 2019 2020 2021 2022 RAZEM o zadaniu OCHRONA KLIMATU i JAKO ŚCI POWIETRZA

powiat grójecki, Specjalny OP.1.3.Termomodernizacja budynku Ośrodek Szkolno - środki własne, RPO WM Specjalnego O środka Szkolno - Wychowawczy Wychowawczy im. świ ętego 276 500 276 500 2014-2020, WFO ŚiGW, im. świ ętego Franciszka z Asy żu w Nowym Franciszka z Asy żu w NFO ŚiGW Mie ście n. Pilic ą Nowym Mie ście n. Pilic ą

powiat grójecki, Specjalny OP.1.4.Audyt energetyczny budynku Ośrodek Szkolno - środki własne, RPO WM Specjalnego O środka Szkolno - Wychowawczy Wychowawczy im. świ ętego 5 000 5 000 2014-2020, WFO ŚiGW, im. świ ętego Franciszka z Asy żu w Nowym Franciszka z Asy żu w NFO ŚiGW Mie ście n. Pilic ą Nowym Mie ście n. Pilic ą

142

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Podmiot odpowiedzialny za Szacunkowe koszty realizacji zadania [zł] Dodatkowe Zadanie realizacj ę (+ jednostki Źródła finansowania informacje wł ączone) 2017 2018 2019 2020 2021 2022 RAZEM o zadaniu OP.1.5. Termomodernizacja wraz z wymian ą stolarki okiennej i drzwiowej, remontem i przebudow ą instalacji centralnego ogrzewania, instalacji wodno-kanalizacyjnej, instalacji środki własne, RPO WM powiat grójecki, DPS elektrycznej wraz z budow ą i monta żem 2 266 273 2 266 273 2014-2020, WFO ŚiGW, Tomczyce kolektorów słonecznych dla potrzeb budynku NFO ŚiGW mieszkalnego - Dom Pomocy Społecznej w Tomczycach, usytuowanego na działkach 176/7, 176/10 poł. w Tomczycach, gm. Mogielnica

OP.1.5.Kompleksowa modernizacja kotłowni w środki własne, RPO WM powiat grójecki, DPS DPS w Lesznowoli (wymiana kotłów na 850 000 850 000 2014-2020, WFO ŚiGW, Lesznowoli kondensacyjne, osuszanie fundamentów) NFO ŚiGW

powiat grójecki, Zespół środki własne, RPO WM OP.1.6.Termomodernizacja budynków Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych 140 000 140 000 2014-2020, WFO ŚiGW, Szkół Ponadgimnazjalnych w Jasie ńcu w Jasie ńcu NFO ŚiGW

OP.1.7.Zmiana źródeł energii z kotłowni na powiat grójecki, Powiatowe środki własne, RPO WM źródło energii systemowej Powiatowym Centrum Medycznym w 1 016 341,50 2014-2020, WFO ŚiGW, Centrum Medycznym w Grójcu Grójcu NFO ŚiGW

OP.1.8.Wymiana lub remont w ęzła ciepłowniczego i sieci grzewczej, wymiana powiat grójecki, Specjalny pieców gazowych oraz kaloryferów lub wymiana Ośrodek Szkolno- środki własne, RPO WM źródeł energetycznych na bardziej oszcz ędne w Wychowawczy im. Matki 400 000 400 000 2014-2020, WFO ŚiGW, Specjalnym O środku Szkolno-Wychowawczy Wincenty Jadwigi NFO ŚiGW im. Matki Wincenty Jadwigi Jaroszewskiej w Jaroszewskiej w Jurkach Jurkach

powiat grójecki, OP.1.9.Termomodernizacja budynku przychodni Samodzielny Publiczny środki własne, RPO WM i apteki przy Samodzielnym Publicznym Zakładzie Opieki 220 000 220 000 2014-2020, WFO ŚiGW, Zakładzie Opieki Zdrowotnej w Nowym Mie ście Zdrowotnej w Nowym NFO ŚiGW Nad Pilic ą Mie ście Nad Pilic ą

143

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

OP.1.10.Modernizacja sieci ciepłowniczej w powiat grójecki, Centrum środki własne, RPO WM budynkach szkoły Centrum Kształcenia Kształcenia Zawodowego i wg potrzeb 2014-2020, WFO ŚiGW, Zawodowego i Ustawicznego w Nowej Wsi Ustawicznego w Nowej Wsi NFO ŚiGW

OP.1.11.Inwestycje na obiektach b ędących w zarz ądzie szkoły Centrum Kształcenia powiat grójecki, Centrum środki własne, RPO WM Zawodowego i Ustawicznego w Nowej Wsi w Kształcenia Zawodowego i 60 000 60 000 2014-2020, WFO ŚiGW, celu uzyskania bardziej efektywnych źródeł Ustawicznego w Nowej Wsi NFO ŚiGW ciepła

OP.1.12.Wykonanie 5-letnich audytów powiat grójecki, Centrum środki własne, RPO WM energetycznych w budynkach szkoły Centrum Kształcenia Zawodowego i 6 000 6 000 2014-2020, WFO ŚiGW, Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego w Ustawicznego w Nowej Wsi NFO ŚiGW Nowej Wsi oraz wymiana o świetlenia

powiat grójecki, Specjalny OP.1.14. Przył ączenie do sieci gazowej wraz z Ośrodek Szkolno - środki własne, RPO WM instalacj ą budynku Specjalnego O środka Wychowawczy im. świ ętego 10 000 10 000 2014-2020, WFO ŚiGW, Szkolno - Wychowawczy im. świ ętego Franciszka z Asy żu w NFO ŚiGW Franciszka z Asy żu w Nowym Mie ście n. Pilic ą Nowym Mie ście n. Pilic ą

OP.1.16. Remont archiwum Wydziału środki własne, RPO WM Komunikacji i Transportu Starostwa powiat grójecki wg potrzeb 2014-2020, WFO ŚiGW, Powiatowego w Grójcu NFO ŚiGW

środki własne, RPO WM OP.1.17. Termomodernizacja budynku powiat grójecki wg potrzeb 2014-2020, WFO ŚiGW, Starostwa przy ul. Piłsudskiego 59b NFO ŚiGW

144

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

środki własne, RPO WM OP.1.18. Wymiana instalacji c.o. ZSP w Jasie ńcu powiat grójecki wg potrzeb 2014-2020, WFO ŚiGW, (budynek główny, wgd i warsztatów szkolnych NFO ŚiGW

środki własne, RPO WM OP.2.4. Promowanie odnawialnych źródeł powiat grójecki 1 000 1 000 1 000 1 000 1 000 1 000 6 000 2014-2020, WFO ŚiGW, energii NFO ŚiGW

OP.2.5. Wymiana o świetlenia w budynku środki własne, RPO WM Starostwa na bardziej oszcz ędne wraz z powiat grójecki 150 000 150 000 2014-2020, WFO ŚiGW, audytem energetycznym NFO ŚiGW

OP.2.6.Wymiana źródeł światła na bardziej powiat grójecki, Poradnia środki własne, RPO WM oszcz ędne w Poradni Psychologiczno Psychologiczno wg potrzeb 2014-2020, WFO ŚiGW, Pedagogiczna w Warce Pedagogiczna w Warce NFO ŚiGW

powiat grójecki, Specjalny OP.2.7.Wymiana o świetlenia w budynku Ośrodek Szkolno - środki własne, RPO WM warsztatów na bardziej oszcz ędne Specjalnego Wychowawczy im. świ ętego 10 000 10 000 2014-2020, WFO ŚiGW, Ośrodka Szkolno - Wychowawczy im. świ ętego Franciszka z Asy żu w NFO ŚiGW Franciszka z Asy żu w Nowym Mie ście n. Pilic ą Nowym Mie ście n. Pilic ą

powiat grójecki, OP.2.8.Budowa instalacji fotowoltaicznych oraz Samodzielny Publiczny środki własne, RPO WM pomp ciepła w budynku Samodzielnego Zakładzie Opieki 1 000 000 1 000 000 1 000 000 1 000 000 4 000 000 2014-2020, WFO ŚiGW, Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej w Zdrowotnej w Nowym NFO ŚiGW Nowym Mie ście Nad Pilic ą Mie ście Nad Pilic ą

145

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

powiat grójecki, Komenda środki własne, RPO WM OP.2.9.Monta ż systemów solarnych na budynku Powiatowej Policji w wg potrzeb 2014-2020, WFO ŚiGW, Komendy Powiatowej Policji w Grójcu Grójcu NFO ŚiGW

OP.4.2.Kontrola podmiotów gospodarczych w środki własne, RPO WM zakresie przestrzegania warunków emisji koszty powiat grójecki 2014-2020, WFO ŚiGW, zanieczyszcze ń do powietrza zawartych w administracji NFO ŚiGW decyzjach

OP.4.6. Opracowanie i prowadzenie akcji środki własne, RPO WM promocyjno-edukacyjnych w zakresie ochrony powiat grójecki 1 000 1 000 1 000 1 000 1 000 1 000 6 000 2014-2020, WFO ŚiGW, powietrza w tym gospodarki niskoemisyjnej NFO ŚiGW

OP.5.4. Budowa i przebudowa dróg gminnych, środki własne, RPO WM powiatowych, wojewódzkich i krajowych, powiat grójecki, PZD w 1 500 000 1 500 000 1 500 000 1 500 000 1 500 000 1 500 000 9 000 000 2014-2020, WFO ŚiGW, utwardzenie dróg i poboczy oraz opracowanie Grojcu NFO ŚiGW dokumentacji projektowej

OP.6.2.Prowadzenie kampanii edukacyjnych środki własne, RPO WM w zakresie szkodliwo ści zanieczyszcze ń powiat grójecki wg potrzeb 2014-2020, WFO ŚiGW, powietrza na zdrowie NFO ŚiGW

środki własne, RPO WM OP.7.3. Dywersyfikacja źródeł energii w powiat grójecki, jednostki wg potrzeb 2014-2020, WFO ŚiGW, oparciu o technologie niskoemisyjne i OZE podległe NFO ŚiGW

ZAGRO ŻENIA HAŁASEM środki własne, RPO WM KA.4.1. Budowa systemów monitorowania powiat grójecki, PZD w wg potrzeb 2014-2020, WFO ŚiGW, hałasu Grojcu NFO ŚiGW

146

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Podmiot odpowiedzialny za Szacunkowe koszty realizacji zadania [zł] Dodatkowe Zadanie realizacj ę (+ jednostki Źródła finansowania informacje wł ączone) 2017 2018 2019 2020 2021 2022 RAZEM o zadaniu środki własne, RPO WM KA.5.1. Prowadzenie kampanii edukacyjnych powiat grójecki, jednostki wg potrzeb 2014-2020, WFO ŚiGW, w zakresie szkodliwo ści hałasu podległe NFO ŚiGW KA.5.2. Promowanie rozwi ąza ń środki własne, RPO WM przyczyniaj ących si ę do redukcji emisji hałasu powiat grójecki, jednostki wg potrzeb 2014-2020, WFO ŚiGW, (np. promowanie ruchu pieszego, jazdy podległe NFO ŚiGW na rowerze i transportu publicznego) PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE PEM.1.3. Prowadzenie przez organy ochrony środki własne, RPO WM koszty środowiska ewidencji źródeł wytwarzaj ących powiat grójecki 2014-2020, WFO ŚiGW, administracji pola elektromagnetyczne (zgłoszenia instalacji) NFO ŚiGW GOSPODAROWANIE WODAMI ZW.1.6. Prowadzenie kontroli przestrzegania koszty przez podmioty warunków wprowadzania powiat grójecki środki własne administracji ścieków do wód lub do ziemi ZW.3.4. Budowa systemów ostrzegawczych oraz tworzenie programów edukacyjnych środki własne, RPO WM poprawiaj ących świadomo ść i wiedz ę na temat powiat grójecki wg potrzeb 2014-2020, WFO ŚiGW, źródeł zagro żenia powodziowego i ryzyka NFO ŚiGW powodziowego ZW.4.2. Współpraca Powiatu z zarz ądcami środki własne, RPO WM urz ądze ń wodnych w zakresie eksploatacji powiat grójecki, WZMiUW, koszty 2014-2020, WFO ŚiGW, systemów melioracji podstawowej i gminy i miasta administracji NFO ŚiGW szczegółowej ZW.4.8. Nadzór i kontrola nad działalno ści ą koszty spółek wodnych, w tym weryfikacja uchwał powiat grójecki środki własne administracji przyj ętych przez spółki ZW.4.9.Monitoring uj ęć wód podziemnych w ramach uzyskanych przez mieszka ńców i podmioty pozwole ń wodnoprawnych oraz koszty powiat grójecki środki własne prowadzenie okresowej kontroli oceny zasobów administracji dyspozycyjnych wód poziomu czwartorz ędowego GOSPODARKA WODNO-ŚCIEKOWA

147

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Podmiot odpowiedzialny za Szacunkowe koszty realizacji zadania [zł] Dodatkowe Zadanie realizacj ę (+ jednostki Źródła finansowania informacje wł ączone) 2017 2018 2019 2020 2021 2022 RAZEM o zadaniu GWS.1.4. Działania edukacyjne, promocyjne, propaguj ące i upowszechniaj ące wiedz ę o konieczno ści, celach, zasadach i sposobach środki własne, RPO WM oszcz ędnego u żytkowania wody oraz powiat grójecki 1 000 1 000 1 000 1 000 1 000 1 000 6 000 2014-2020, WFO ŚiGW, najwa żniejszych sprawach zwi ązanych z NFO ŚiGW odprowadzaniem i oczyszczaniem ścieków, w szczególno ści skierowane do dzieci i młodzie ży GWS.2.6. Prowadzenie kontroli przestrzegania koszty przez podmioty warunków wprowadzania powiat grójecki administracji ścieków do wód lub do ziemi GWS.2.9. Modernizacja oczyszczalni ścieków środki własne, RPO WM w Nowej Wsi wraz z urz ądzeniami powiat grójecki 200 000 200 000 2014-2020, WFO ŚiGW, towarzysz ącymi w tym kanalizacji NFO ŚiGW środki własne, RPO WM GWS.2.10. Modernizacja wodoci ągu na terenie powiat grójecki 15 000 15 000 2014-2020, WFO ŚiGW, siedziby Starostwa Powiatowego w Grójcu NFO ŚiGW środki własne, RPO WM GWS.2.11. Renowacja zbiornika IMHOFF w powiat grójecki, DPS w 45 000 45 000 2014-2020, WFO ŚiGW, oczyszczalni ścieków w DPS w Tomczycach Tomczycach NFO ŚiGW powiat grójecki, Specjalny GWS.2.12. Remont i modernizacja oczyszczalni Ośrodek Szkolno- środki własne, RPO WM ścieków w Specjalnym O środku Szkolno- Wychowawczy im. Matki 50 000 50 000 2014-2020, WFO ŚiGW, Wychowawczy im. Matki Wincenty Jadwigi Wincenty Jadwigi NFO ŚiGW Jaroszewskiej w Jurkach (zadanie priorytetowe) Jaroszewskiej w Jurkach GWS.2.13. Monta ż instalacji wodno- powiat grójecki, Muzeum środki własne, RPO WM kanalizacyjnej Muzeum im. Kazimierza im. Kazimierza Pułaskiego wg potrzeb 2014-2020, WFO ŚiGW, Pułaskiego w Warce w Warce NFO ŚiGW środki własne, RPO WM Modernizacja oczyszczalni ścieków w DPS powiat grójecki, DPS w 190 000 190 000 2014-2020, WFO ŚiGW, Lesznowola (remont bie żą cy i kapitalny) Lesznowoli NFO ŚiGW GWS.2.14. Wykonanie systemów odwodnienia środki własne, RPO WM powiat grójecki, PZD w dróg w ramach modernizacji/przebudowy dróg 20 000 20 000 20 000 20 000 20 000 20 000 120 000 2014-2020, WFO ŚiGW, Grojcu powiatowych NFO ŚiGW ZASOBY GEOLOGICZNE ZG.1.1. Ograniczanie niekoncesjonowanej koszty powiat grójecki eksploatacji zasobów administracji

148

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Podmiot odpowiedzialny za Szacunkowe koszty realizacji zadania [zł] Dodatkowe Zadanie realizacj ę (+ jednostki Źródła finansowania informacje wł ączone) 2017 2018 2019 2020 2021 2022 RAZEM o zadaniu ZG.1.2. Kontrola realizacji koncesji koszty powiat grójecki na wydobywanie kopalin ze złó ż administracji ZG.2.3. Edukacja w zakresie zrównowa żonego środki własne, RPO WM wykorzystania i eksploatacji surowców powiat grójecki 1 000 1 000 1 000 1 000 1 000 1 000 6 000 2014-2020, WFO ŚiGW, naturalnych NFO ŚiGW

ZG.2.4. Gromadzenie, archiwizowanie i koszty powiat grójecki przetwarzanie danych geologicznych administracji

ZG.2.5. Opiniowanie projektów planu miejscowego w zakresie udokumentowanych koszty złó ż kopalin i wód podziemnych nale żą cych do powiat grójecki administracji wła ściwo ści Starosty jako organu administracji geologicznej GLEBY GL 1.1. Promocja rolnictwa ekologicznego i środki własne, RPO WM integrowanego oraz informacja nt. dobrych powiat grójecki 1 000 1 000 1 000 1 000 1 000 1 000 6 000 2014-2020, WFO ŚiGW, praktyk rolniczych NFO ŚiGW środki własne, RPO WM GL. 1.7. Monitoring gleb u żytkowanych powiat grójecki wg potrzeb 2014-2020, WFO ŚiGW, rolniczo NFO ŚiGW GL. 1.8. Modernizacja ewidencji gruntów i budynków dla pozostałych 218 obr ębów o środki własne, RPO WM łącznej powierzchni 44059 ha, w tym powiat grójecki 3 500 000 3 500 000 2014-2020, WFO ŚiGW, gm.Chynów ( do 2018 roku ) w projekcie ASI o NFO ŚiGW pow.13513 ha GL 2.2. Uzgadnianie warunków wykonania koszty rekultywacji terenów poeksploatacyjnych i powiat grójecki administracji zdegradowanych przez podmioty zobowi ązane GL.3.4. Opiniowanie projektów planu miejscowego w odniesieniu do terenów koszty zagro żonych osuwaniem si ę mas ziemnych powiat grójecki administracji nale żą cych do kompetencji Starosty jako organu ochrony środowiska GL.3.5. Uzgadnianie decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego w koszty zakresie terenów zagro żonych osuwaniem si ę powiat grójecki administracji mas ziemnych nale żą cych do wła ściwo ści Starosty jako organu ochrony środowiska

149

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Podmiot odpowiedzialny za Szacunkowe koszty realizacji zadania [zł] Dodatkowe Zadanie realizacj ę (+ jednostki Źródła finansowania informacje wł ączone) 2017 2018 2019 2020 2021 2022 RAZEM o zadaniu GL.3.6. Prowadzenie rejestru osuwisk i terenów koszty powiat grójecki zagro żonych ruchami masowymi ziemi administracji GL.3.7. Opracowanie mapy osuwisk i terenów koszty powiat grójecki zagro żonych ruchami masowymi administracji GL.3.8. Identyfikacja potencjalnych zanieczyszcze ń powierzchni ziemi oraz środki własne, RPO WM prowadzenie ich wykazu zlecenie laboratorium powiat grójecki 20 000 20 000 20 000 20 000 20 000 20 000 120 000 2014-2020, WFO ŚiGW, wykonania pierwszego etapu bada ń NFO ŚiGW zanieczyszczenia gleby i ziemi GOSPODARKA ODPADAMI GO.1.3. Kontrola post ępowania z odpadami zgodnie z warunkami okre ślonymi w decyzjach koszty powiat grójecki zezwalaj ących na zbieranie, transport, odzysk i administracji unieszkodliwianie. GO.1.3. Gospodarowania odpadami z wypadku koszty w przypadku gdy ustalenie jego sprawcy jest powiat grójecki administracji niemo żliwe ZASOBY PRZYRODNICZE i ZRÓWNOWA ŻONY ROZWÓJ LASÓW ZP.3.1. Urz ądzanie, utrzymanie i ochrona terenów zieleni znajduj ących si ę na terenie środki własne, RPO WM powiatu, w tym zakup materiałów tj. sadzonki powiat grójecki 3 000 3 000 3 000 3 000 3 000 3 000 18 000 2014-2020, WFO ŚiGW, ro ślin, nawozów itp.) oraz udział w ochronie NFO ŚiGW kasztanowców ZP.1.7. Rewitalizacja zespołu parkowego, w tym wykonanie ekspertyzy dendrologicznej, środki własne, RPO WM usuwanie połamanych drzew, gał ęzi, powiat grójecki wg potrzeb 2014-2020, WFO ŚiGW, odnowienia drzewostanu i wykonanie ście żek NFO ŚiGW edukacyjnych SOSW Jurki ZP.4.4. Wsparcie zaplecza dydaktycznego środki własne, RPO WM oraz infrastruktury słu żą cej edukacji powiat grójecki wg potrzeb 2014-2020, WFO ŚiGW, ekologicznej oraz ochronie walorów NFO ŚiGW przyrodniczych ZP.4.5. Prowadzenie działa ń o charakterze środki własne, RPO WM edukacyjnym i informacyjnym w zakresie powiat grójecki 1 000 1 000 1 000 1 000 1 000 1 000 6 000 2014-2020, WFO ŚiGW, ochrony przyrody NFO ŚiGW

150

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Podmiot odpowiedzialny za Szacunkowe koszty realizacji zadania [zł] Dodatkowe Zadanie realizacj ę (+ jednostki Źródła finansowania informacje wł ączone) 2017 2018 2019 2020 2021 2022 RAZEM o zadaniu ZP.5.1. Uwzgl ędnianie w planach urz ądzenia środki własne, RPO WM lasu przebudowy drzewostanów powiat grójecki wg potrzeb 2014-2020, WFO ŚiGW, monokulturowych lub niezgodnych NFO ŚiGW z siedliskiem ZP.5.2. Opracowanie uproszczonych planów urz ądzenia lasu dla lasów prywatnych 2017 r. – UPUL dla gmin: Belsk Du ży, Goszczyn o ł ącznej powierzchni 800 ha 2018 r. – UPUL dla gminy Warka o pow. 1000 ha Środki własne min. 50%, powiat grójecki 40 000 50 000 92 000 65 000 160 000 407 000 WFO ŚiGW, środki 2019 r. – UPUL dla gminy Jasieniec i Chynów o krajowe pow. 1840 ha 2020 – UPUL dla gminy Bł ędów i Pniewy o pow. 1300 ha 2021 – UPUL dla gminy Mogielnica i Nowe Miasto o pow. 3150 ha środki własne, RPO WM ZP.5.8. Kontynuowanie zalesie ń gruntów powiat grójecki wg potrzeb 2014-2020, WFO ŚiGW, rolnych poprzez dotowanie zakupu sadzonek NFO ŚiGW środki własne, RPO WM ZP.6.1. Utrzymanie oraz rozwój infrastruktury powiat grójecki wg potrzeb 2014-2020, WFO ŚiGW, edukacyjnej i turystycznej na terenach le śnych NFO ŚiGW ZP.7.2. Realizacja wypłat w ramach płatno ści środki własne, RPO WM kontynuacyjnych oraz płatno ści do zalesie ń w powiat grójecki wg potrzeb 2014-2020, WFO ŚiGW, ramach PROW NFO ŚiGW ZP.7.4. Promowanie zalesie ń jako środki własne, RPO WM alternatywnego sposobu zagospodarowania powiat grójecki wg potrzeb 2014-2020, WFO ŚiGW, nieu żytków i gruntów nieprzydatnych rolniczo NFO ŚiGW ZP.4.6. Kontrola wykonanych nasadze ń zast ępczych i zwolnienie z opłaty za usuni ęcie powiat grójecki wg potrzeb drzew Z.5.8. Nadzór nad lasami stanowi ącymi koszty własno ści Skarbu Pa ństwa poprzez działania powiat grójecki administracji pracowników terenowych POWA ŻNE AWARIE PRZEMYSŁOWE

151

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Podmiot odpowiedzialny za Szacunkowe koszty realizacji zadania [zł] Dodatkowe Zadanie realizacj ę (+ jednostki Źródła finansowania informacje wł ączone) 2017 2018 2019 2020 2021 2022 RAZEM o zadaniu PAP.1.8. Edukacja społecze ństwa na rzecz środki własne, RPO WM kreowania prawidłowych zachowa ń w sytuacji powiat grójecki 1 000 1 000 1 000 1 000 1 000 1 000 6 000 2014-2020, WFO ŚiGW, wyst ąpienia zagro żeń środowiska i życia ludzi z NFO ŚiGW tytułu powa żnych awarii RAZEM 1 660 000 5 470 000 2 550 000 2 550 000 2 555 000 4 642 500 23 117 115

Tabela 25 Harmonogram realizacji zada ń monitorowanych przez Powiat Grójecki Podmiot odpowiedzialny za Szacunkowe koszty Dodatkowe informacje Zadanie realizacj ę (+ jednostki realizacji zadania Źródła finansowania o zadaniu wł ączone) [zł] OCHRONA KLIMATU i JAKO ŚCI POWIETRZA gminy i miasta, wła ściciele OP.1.1.Likwidacja konwencjonalnych źródeł ciepła lub wymiana na inne o mniejszej środki własne, środki krajowe, PROW 2014- i zarz ądcy nieruchomo ści, zawarto ści popiołu lub zastosowanie energii elektrycznej w budynkach mieszkalnych, 1 000 000 2020, RPO WM 2014-2020, POIi Ś 2014- przedsi ębiorstwa, spółdzielnie publicznych i usługowych 2020, WFO ŚiGW, NFO ŚiGW i wspólnoty mieszkaniowe OP.1.2. Termomodernizacja budynków mieszkalnych, publicznych i usługowych (w gminy i miasta, wła ściciele środki własne, środki krajowe, PROW 2014- tym wymiana stolarki okiennej i drzwiowej, wymiana pokrycia dachowego, ocieplenie i zarz ądcy nieruchomo ści, 2 500 000 2020, RPO WM 2014-2020, POIi Ś 2014- ścian i stropu) przedsi ębiorstwa 2020, WFO ŚiGW, NFO ŚiGW gminy i miasta, zakłady środki własne, środki zewn ętrzne, RPO WM OP.1.13.Wdro żenie systemów sprzyjaj ących efektywno ści energetycznej, w tym energetyczne, 1 000 000 2014-2020, POIi Ś 2014-2020, WFO ŚiGW, zarz ądzania energi ą przedsi ębiorstwa NFO ŚiGW zakłady energetyki cieplnej, środki własne, środki krajowe, PROW 2014- OP.1.15. Modernizacja i rozbudowa sieci ciepłowniczych i gazowych zakłady komunalne, 3 000 000 2020, RPO WM 2014-2020, POIi Ś 2014- wraz z podł ączeniem nowych odbiorców zarz ądzaj ący sieci ą 2020, WFO ŚiGW, NFO ŚiGW, LIFE ciepłownicz ą i gazow ą OP.2.1. Produkcja energii prosumenckiej z odnawialnych źródeł energii w sektorze gminy i miasta, mieszka ńcy, środki własne, RPO WM 2014-2020, - publicznym i mieszkaniowym spółdzielnie mieszkaniowe WFO ŚiGW, NFO ŚiGW gminy i miasta spółdzielnie środki własne, środki zewn ętrzne, PROW OP.2.2. Wytwarzanie i dystrybucja energii elektrycznej i cieplnej pochodz ącej mieszkaniowe, wspólnoty 2 500 000 2014-2020, RPO WM 2014-2020, POIi Ś ze wszystkich źródeł odnawialnych mieszkaniowe 2014-2020, WFO ŚiGW, NFO ŚiGW OP.2.3. Modernizacja i rozbudowa sieci energetycznych w oparciu o dywersyfikacj ę zarz ądzaj ący sieciami środki własne, RPO WM 2014-2020, - źródeł wytwarzania energii przy wykorzystaniu źródeł energii odnawialnej energetycznymi WFO ŚiGW, NFO ŚiGW gminy i miasta, organizacje środki własne, RPO WM 2014-2020, OP.2.4. Promowanie odnawialnych źródeł energii - zadanie edukacyjne pozarz ądowe WFO ŚiGW, NFO ŚiGW

152

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Podmiot odpowiedzialny za Szacunkowe koszty Dodatkowe informacje Zadanie realizacj ę (+ jednostki realizacji zadania Źródła finansowania o zadaniu wł ączone) [zł] OP.3.1.Modernizacje instalacji technologicznych oraz instalacji spalania paliw przedsi ębiorstwa - środki własne do celów technologicznych OP.3.2.Budowa instalacji przechwytywania zanieczyszcze ń powietrza, pochodz ących środki własne, RPO WM 2014-2020, POIi Ś przedsi ębiorstwa - z emisji punktowej 2014-2020, WFO ŚiGW, NFO ŚiGW gminy i miasta, organizacje środki własne, RPO WM 2014-2020, OP.3.3. Wspieranie i promocja nowych technologii energetycznych i środowiskowych pozarz ądowe, - zadanie edukacyjne WFO ŚiGW, NFO ŚiGW przedsi ębiorstwa środki własne, RPO WM 2014-2020, POIi Ś OP.3.4. Budowa instalacji kogeneracji przedsi ębiorstwa - 2014-2020, WFO ŚiGW, NFO ŚiGW OP.4.1. Uwzgl ędnianie w dokumentach planistycznych rozwi ąza ń kształtowania przestrzeni i ich funkcjonowania umo żliwiaj ących ochron ę powietrza i przewietrzanie gminy i miasta - - w ramach zada ń własnych miast i osiedli wiejskich odpowiednio do obowi ązuj ących przepisów prawa gminy i miasta, zarz ądzaj ący środki własne, RPO WM 2014-2020, POIi Ś OP.4.3. Realizacja zało żeń programów ochrony powietrza 150 000 drogami 2014-2020, WFO ŚiGW, NFO ŚiGW środki własne, PROW 2014-2020, RPO WM OP.4.4. Opracowanie i realizacja Programów Ograniczania Niskiej Emisji gminy i miasta, 25 000 000 2014-2020, POIi Ś 2014-2020, WFO ŚiGW, lub Programów Gospodarki Niskoemisyjnej przedsi ębiorstwa NFO ŚiGW gminy i miasta, organizacje środki własne, środki zewn ętrzne, PROW OP.4.5. Opracowanie i prowadzenie akcji promocyjno-edukacyjnych w zakresie pozarz ądowe, placówki 20 000 2014-2020, RPO WM 2014-2020, POIi Ś zadanie edukacyjne ochrony powietrza, w tym gospodarki niskoemisyjnej edukacyjne 2014-2020, WFO ŚiGW, NFO ŚiGW, LIFE OP.5.1. Zwi ększenie efektywno ści zarz ądzania w sektorze transportowym, w tym środki własne, środki krajowe, RPO WM zarz ądzaj ący drogami - budowa systemów sterowania ruchem 2014-2020 OP.5.2. Zwi ększenie udziału transportu kolejowego w przewozach pasa żerskich gminy i miasta, - środki własne, środki zewn ętrzne oraz towarowych przedsi ębiorstwa zarz ądzaj ący liniami środki własne, RPO WM 2014-2020, POIi Ś OP.5.3. Rewitalizacja linii kolejowych 1 000 000 kolejowymi 2014-2020, WFO ŚiGW, NFO ŚiGW środki własne, środki krajowe, środki OP.5.4. Budowa i przebudowa dróg gminnych, powiatowych i wojewódzkich, zewn ętrzne, PROW 2014-2020, RPO WM zarz ądzaj ący drogami 20 000 000 utwardzenie dróg i poboczy oraz opracowanie dokumentacji projektowej 2014-2020, POIi Ś 2014-2020, LIFE, WFO ŚiGW, NFO ŚiGW środki własne, środki zewn ętrzne, PROW OP.5.5. Rozwój transportu rowerowego, w tym rozbudowa spójnego systemu dróg gminy i miasta 1 000 000 2014-2020, RPO WM 2014-2020, POIi Ś i ście żek rowerowych 2014-2020, LIFE, WFO ŚiGW, NFO ŚiGW OP.6.1. Rozbudowa systemu monitoringu powietrza, ze szczególnym uwzgl ędnieniem WIO Ś w Warszawie 15 000 NFO ŚiGW zadanie monitoringowe obszarów przekrocze ń środki własne, środki zewn ętrzne, PROW OP.6.2.Prowadzenie kampanii edukacyjnych w zakresie szkodliwo ści zanieczyszcze ń gminy i miasta, organizacje - 2014-2020, RPO WM 2014-2020, POIi Ś zadanie edukacyjne powietrza na zdrowie pozarz ądowe, placówki 2014-2020, WFO ŚiGW, NFO ŚiGW, LIFE

153

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Podmiot odpowiedzialny za Szacunkowe koszty Dodatkowe informacje Zadanie realizacj ę (+ jednostki realizacji zadania Źródła finansowania o zadaniu wł ączone) [zł] edukacyjne, zakłady opieki zdrowotnej

OP.6.3. Promowanie rozwi ąza ń przyczyniaj ących si ę do redukcji emisji gminy i miasta, organizacje środki własne, środki zewn ętrzne, PROW zanieczyszcze ń (np. wymiana źródeł ciepła, termomodernizacja budynków, pozarz ądowe, placówki - 2014-2020, RPO WM 2014-2020, POIi Ś zadanie edukacyjne promowanie ruchu pieszego, jazdy na rowerze i transportu publicznego) edukacyjne 2014-2020, WFO ŚiGW, NFO ŚiGW, LIFE OP.7.1. Projektowanie sieci przesyłowych z uwzgl ędnieniem ekstremalnych sytuacji zakłady energetyczne - - w ramach zada ń własnych pogodowych OP.7.2. Zapewnienie awaryjnych źródeł energii oraz przesyłu w warunkach zmian zakłady energetyczne - - w ramach zada ń własnych klimatu gminy i miasta, wła ściciele i zarz ądcy nieruchomo ści, OP.7.3. Dywersyfikacja źródeł energii w oparciu o technologie niskoemisyjne i OZE - - w ramach zada ń własnych spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe, mieszka ńcy OP.8.1.Ograniczenie emisji prekursorów ozonu ze źródeł komunikacyjnych poprzez upłynnienie ruchu w miastach, rozproszenie ruchu (budowa obwodnic), wzmocnienie środki własne, NFO ŚiGW, WFO ŚiGW, RPO zarz ądzaj ący drogami - wykorzystania transportu publicznego oraz stworzenie funkcjonalnego systemu WM 2014-2020, POIi Ś 2014-2020 transportu alternatywnego OP.8.2. Ograniczenie emisji prekursorów ozonu ze źródeł przemysłowych poprzez zastosowanie instalacji ograniczaj ących emisj ę zanieczyszcze ń (np. instalacje podmioty gospodarcze - środki własne, środki zewn ętrzne odazotowania spalin dla NOx czy adsorbery z w ęgla aktywnego lub dopalanie dla NMLZO) oraz modernizację procesów przemysłowych Suma kosztów OCHRONA KLIMATU i JAKO ŚCI POWIETRZA 57 185 000 ZAGRO ŻENIA HAŁASEM środki własne, środki krajowe, środki KA.1.1. Budowa poł ącze ń drogowych miejskiej infrastruktury drogowej z sieci ą zewn ętrzne, PROW 2014-2020, RPO WM zarz ądzaj ący drogami 4 500 000 pozamiejsk ą 2014-2020, POIi Ś 2014-2020, LIFE, WFO ŚiGW, NFO ŚiGW koszty wspólne zarz ądzaj ący liniami KA.1.2. Modernizacja lub rewitalizacja transportu kolejowego, w tym wsparcie środki własne, RPO WM 2014-2020, POIi Ś dla ochrony powietrza kolejowymi, zarz ądzaj ący 1 000 000 infrastruktury dworcowej oraz zakup nowego taboru kolejowego 2014-2020, WFO ŚiGW, NFO ŚiGW i ochrony klimatu infrastruktur ą kolejow ą akustycznego KA.2.1. Sporz ądzenie i monitorowanie Programów ochrony środowiska przed hałasem zarz ądzaj ący drogami, miasta - środki własne, środki zewn ętrzne KA.2.2. Budowa zabezpiecze ń przeciwhałasowych (ekranów d źwi ękochłonnych, zarz ądzaj ący drogami 300 000 środki własne, środki zewn ętrzne przekry ć akustycznych, wałów ziemnych itp.) KA.2.3. Tworzenie w miastach tzw. stref ciszy, w tym poprzez stosowanie ogranicze ń zadanie o charakterze gminy i miasta 100 000 środki własne pr ędko ści w terenach zabudowanych regulacyjnym

154

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Podmiot odpowiedzialny za Szacunkowe koszty Dodatkowe informacje Zadanie realizacj ę (+ jednostki realizacji zadania Źródła finansowania o zadaniu wł ączone) [zł] KA.3.1. Stosowanie rozwi ąza ń technicznych w zakładach przemysłowych: obudowy przedsi ębiorstwa - środki własne, środki zewn ętrzne dźwi ękochłonne, tłumiki d źwi ęku, izolacje akustyczne i inne KA.4.1. Budowa systemów monitorowania hałasu gminy i miasta 30 000 środki własne, NFO ŚiGW, WFO ŚiGW zadanie monitoringowe zarz ądzaj ący drog ą, lini ą zadanie ci ągłe, KA.4.2. Sukcesywne opracowywanie map akustycznych - środki własne, środki zewn ętrzne kolejow ą monitoringowe zarz ądzaj ący drogami, liniami zadanie ci ągłe, KA.4.3. Opracowywanie przegl ądów ekologicznych i analiz porealizacyjnych - środki własne, środki zewn ętrzne kolejowymi i przedsi ębiorcy monitoringowe gminy i miasta organizacje KA.5.1. Prowadzenie kampanii edukacyjnych w zakresie szkodliwo ści hałasu - środki własne, środki zewn ętrzne zadanie edukacyjne pozarz ądowe KA.5.2. Promowanie rozwi ąza ń przyczyniaj ących si ę do redukcji emisji hałasu (np. gminy i miasta organizacje 10 000 środki własne, środki zewn ętrzne zadanie edukacyjne promowanie ruchu pieszego, jazdy na rowerze i transportu publicznego) pozarz ądowe Suma kosztów ZAGRO ŻENIA HAŁASEM 5 940 000 PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE zadanie o charakterze PEM.1.1. Kontynuacja monitoringu poziomu pól elektromagnetycznych w środowisku WIO Ś, przedsi ębiorstwa - środki własne WFO ŚiGW regulacyjnym PEM.1.2. Wprowadzenie do planów zagospodarowania przestrzennego zapisów dot. zadanie o charakterze ochrony przed polami elektromagnetycznymi (wyznaczanie stref technicznych gminy i miasta - środki własne regulacyjnym bezpiecze ństwa) PEM.1.3. Prowadzenie przez organy ochrony środowiska ewidencji źródeł gminy i miasta, WIO Ś - środki własne zadanie ci ągłe wytwarzaj ących pola elektromagnetyczne (zgłoszenia instalacji) PEM.1.4. Wła ściwa lokalizacja, modernizacja oraz poprawne u żytkowanie urz ądze ń gminy i miasta - środki krajowe - i instalacji emituj ących pola elektromagnetyczne środki własne, środki krajowe, środki PEM.1.5. Edukacja społecze ństwa z zakresu oddziaływania i szkodliwo ści PEM Organizacje pozarz ądowe - - zewn ętrzne Suma kosztów PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE 0 GOSPODAROWANIE WODAMI ZW.1.1. Opracowanie i realizacja warunków korzystania z wód regionu wodnego RZGW - - w ramach zada ń własnych i wód zlewni ZW.1.2. Ustanowienie stref ochrony po średniej dla uj ęć wód powierzchniowych RZGW - - w ramach zada ń własnych ZW.1.3. Weryfikacja wyznaczenia wód wra żliwych na zanieczyszczenia zwi ązkami RZGW - - w ramach zada ń własnych azotu ze źródeł rolniczych ZW.1.4. Ograniczenie zu życia wody w obr ębie terenów miejskich oraz w przemy śle przedsi ębiorstwa 150 000 LIFE, NFO ŚiGW, środki własne - (np. recyrkulacja wody, zamykanie obiegu wody) ZW.1.5. Ograniczenie zu życia wody w rolnictwie i le śnictwie mieszka ńcy - środki własne -

155

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Podmiot odpowiedzialny za Szacunkowe koszty Dodatkowe informacje Zadanie realizacj ę (+ jednostki realizacji zadania Źródła finansowania o zadaniu wł ączone) [zł] ZW.1.6. Prowadzenie kontroli przestrzegania przez podmioty warunków WIO Ś, RZGW 10 000 WFO ŚiGW - wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi ZW.1.7. Ograniczenie wpływu rolnictwa na wody poprzez racjonalne nawo żenie, mieszka ńcy, gminy i miasta, wspieranie i edukacj ę w zakresie rozwoju rolnictwa ekologicznego (ograniczenie - środki własne w ramach zada ń własnych ARiMR odpływu azotu ze źródeł rolniczych) ZW.1.8. Przeprowadzenie pogł ębionych analiz presji w celu ustalenia przyczyn nieosi ągni ęcia dobrego stanu wód z uwagi na stan fizyko- chemiczny oraz w celu RZGW 10 000 środki własne - zaplanowania działa ń ukierunkowanych na redukcj ę fosforu ZW.1.9. Prowadzenie ewidencji i kontrola zbiorników bezodpływowych gminy i miasta - - w ramach zada ń własnych oraz przydomowych oczyszczalni ścieków ZW.1.10. Stosowanie technologii i urz ądze ń ograniczaj ących mo żliwo ść przedsi ębiorstwa, mieszka ńcy - środki własne - przedostawania si ę nieczysto ści do gruntu i wód ZW.2.1. Ustanawianie stref ochronnych uj ęć wód podziemnych RZGW - - w ramach zada ń własnych ZW.2.2. Monitorowanie stanów i chemizmu wód podziemnych na terenach ekosystemów zale żnych od wód podziemnych (ekosystemy o powierzchni powy żej 1 PSH - - w ramach zada ń własnych ha) gminy i miasta, ZW.2.3. Poszukiwanie i dokumentowanie alternatywnych źródeł wody do spo życia. - - w ramach zada ń własnych przedsi ębiorstwa ZW.2.4. Inwentaryzacja uj ęć wód podziemnych wykorzystywanych do nawodnie ń rolniczych (dot. studni wykonanych w ramach zwykłego korzystania z wód), kontrola gminy i miasta - - w ramach zada ń własnych poboru wody z tych uj ęć ZW.2.5. Ustanowienie obszarów ochronnych zbiorników wód podziemnych (GZWP) RZGW - - w ramach zada ń własnych ZW.3.1. Uwzgl ędnianie w dokumentach planistycznych na poziomie wojewódzkim i gminnym map ryzyka powodziowego, map zagro żenia powodziowego oraz terenów gminy i miasta - - w ramach zada ń własnych zagro żonych podtopieniami środki własne, RPO 2014-2020, NFO ŚiGW, ZW.3.2. Budowa, przebudowa, remont, modernizacja budowli przeciwpowodziowych RZGW, gminy i miasta 1 000 000 - WFO ŚiGW, POIi Ś 2014-2020 ZW.3.3. Zadania zlecone z zakresu administracji rz ądowej wymienione w ustawie Prawo wodne – wykonywanie obowi ązków wła ścicielskich na wodach i urz ądzeniach WZMiUW w Warszawie - w ramach zada ń własnych melioracji wodnych podstawowych ZW.3.4. Budowa systemów ostrzegawczych oraz tworzenie programów edukacyjnych poprawiaj ących świadomo ść i wiedz ę na temat źródeł zagro żenia powodziowego gminy i miasta, RZGW 50 000 środki własne, RPO2014-2020 - i ryzyka powodziowego ZW.3.5. Utrzymanie oraz zwi ększanie istniej ącej zdolno ści retencyjnej zlewni środki własne, RPO 2014-2020, NFO ŚiGW, RZGW - - w Regionie Wodnym WFO ŚiGW, POIi Ś 2014-2020 ZW.3.6. Wyeliminowanie/ unikanie wzrostu zagospodarowania na obszarach RZGW, gminy i miasta - - w ramach zada ń własnych szczególnego zagro żenia powodzi ą

156

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Podmiot odpowiedzialny za Szacunkowe koszty Dodatkowe informacje Zadanie realizacj ę (+ jednostki realizacji zadania Źródła finansowania o zadaniu wł ączone) [zł] ZW.3.7. Okre ślenie warunków mo żliwego zagospodarowywania obszarów RZGW, gminy i miasta - - w ramach zada ń własnych chronionych obwałowaniami ZW.3.8. Unikanie wzrostu oraz okre ślenie warunków zagospodarowania na obszarach RZGW, gminy i miasta - - w ramach zada ń własnych o niskim (p= 0,2%) prawdopodobie ństwie wyst ąpienia powodzi ZW.4.1. Realizacja urz ądze ń zwi ększaj ących retencj ę wodn ą na terenach le śnych, środki własne, RPO2014-2020, WFO ŚiGW, gminy i miasta, RZGW 1 000 000 - rolniczych i zurbanizowanych środki krajowe ZW.4.2. Współpraca Powiatu z zarz ądcami urz ądze ń wodnych w zakresie eksploatacji środki własne, RPO 2014-2020, PROW 2014- RZGW, gminy i miasta 100 000 - systemów melioracji podstawowej i szczegółowej 2020, WFO ŚiGW ZW.4.3. Dokumentacja, wykupy, odszkodowania oraz wydatki inwestycyjne zwi ązane WZMiUW w Warszawie z realizacj ą projektów melioracji wodnych podstawowych i szczegółowych NFO ŚiGW, LIFE, RPO 2014-2020, środki ZW.4.4. Renaturyzacja koryt cieków i ich brzegów, przywracanie naturalnych RZGW, gminy i miasta 150 000 zewn ętrzne, WFO ŚiGW, środki własne, - meandrów oraz funkcji retencyjnych cieków POIi Ś środki krajowe ZW.4.5. Przeciwdziałanie skutkom suszy oraz ulewnych deszczy na obszarach RZGW, gminy i miasta - środki własne - zurbanizowanych poprzez zastosowanie zielonej i niebieskiej infrastruktury ZW.4.6. Realizacja działa ń o charakterze bie żą cym w przypadku wyst ąpienia suszy (np. czasowe ograniczenia poboru wód, wprowadzania ścieków do wód lub ziemi, RZGW, gminy i miasta, zmiany sposobu gospodarowania wod ą w zbiornikach retencyjnych, czasowe zakazy - środki własne - wła ściciele terenów wykorzystywania wody z sieci wodoci ągowej do celów innych ni ż socjalno-bytowe etc.) ZW.4.7. Prowadzenie systemów monitoringu, prognozowania i ostrzegania przed RZGW, IUNG - - w ramach zada ń własnych zjawiskiem suszy Suma kosztów GOSPODAROWANIE WODAMI 2 470 000 GOSPODARKA WODNO-ŚCIEKOWA GWS.1.1. Opracowywanie dokumentacji niezb ędnej do zrównowa żonego RZGW w Warszawie - środki własne w ramach zada ń własnych gospodarowania wodami GWS.1.2. Ograniczanie zu życia wody poprzez zmniejszenie strat na przesyle gminy i miasta - środki własne, środki krajowe oraz optymalizacj ę wykorzystania istniej ącej infrastruktury wodnej GWS.1.3. Ograniczanie ilo ści zu żywanej wody poprzez recyrkulacj ę wody zakłady produkcyjne - środki własne w zakładach przemysłowych i zamykanie obiegów wody GWS.1.4. Działania edukacyjne, promocyjne, propagujące i upowszechniaj ące wiedz ę o konieczno ści, celach, zasadach i sposobach oszcz ędnego u żytkowania wody KZGW, RZGW w Warszawie, środki własne, środki krajowe, środki - oraz najwa żniejszych sprawach zwi ązanych z odprowadzaniem i oczyszczaniem gminy i miasta, inne podmioty zewn ętrzne ścieków, w szczególno ści skierowane do dzieci i młodzie ży

157

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Podmiot odpowiedzialny za Szacunkowe koszty Dodatkowe informacje Zadanie realizacj ę (+ jednostki realizacji zadania Źródła finansowania o zadaniu wł ączone) [zł] środki własne, środki krajowe, środki GWS.2.1. Zwi ększenie dost ępno ści mieszka ńców powiatu grójeckiego do zbiorczego gminy i miasta, zewn ętrzne, LIFE, NFO ŚiGW, WFO ŚiGW, 15 000 000 systemu zaopatrzenia w wod ę i odprowadzania ścieków oraz oczyszczalni ścieków przedsi ębiorstwa PROW 2014-2020, POIi Ś 2014-2020, RPO 2014-2020, inne gminy i miasta, podmioty środki własne, środki krajowe, środki GWS.2.2. Budowa, rozbudowa i modernizacja uj ęć wody, stacji uzdatniania wody działaj ące w imieniu gmin, zewn ętrzne, LIFE, NFO ŚiGW, WFO ŚiGW, 2 500 000 oraz infrastruktury słu żą cej do zbiorowego zaopatrzenia w wod ę w tym spółki wodne i ich PROW 2014-2020, POIi Ś 2014-2020, RPO zwi ązki 2014-2020, inne środki własne, środki krajowe, środki GWS.2.3. Budowa, rozbudowa i modernizacja urz ądze ń słu żą cych do oczyszczania gminy i miasta, podmioty zewn ętrzne, LIFE, NFO ŚiGW, WFO ŚiGW, 5 000 000 ścieków komunalnych i zagospodarowywania osadów ściekowych działaj ące w imieniu gmin PROW 2014-2020, POIi Ś 2014-2020, RPO 2014-2020, inne środki własne, środki krajowe, środki GWS.2.4. Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków na terenach, dla których gminy i miasta, prywatni zewn ętrzne, LIFE, NFO ŚiGW, WFO ŚiGW, 2 000 000 budowa sieci kanalizacyjnej jest nieuzasadniona ekonomicznie lub technicznie wła ściciele posesji PROW 2014-2020, POIi Ś 2014-2020, RPO 2014-2020, inne gminy i miasta, podmioty GWS.2.5. Prowadzenie ewidencji zbiorników bezodpływowych oraz przydomowych upowa żnione przez gminy - - w ramach zada ń własnych oczyszczalni ścieków (stra ż miejska) GWS.2.6. Prowadzenie kontroli przestrzegania przez podmioty warunków WIO Ś w Warszawie - - w ramach zada ń własnych wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi GWS.2.7. Promowanie dobrych nawyków w zakresie gospodarki ściekowej środki własne, środki krajowe, środki gminy i miasta, ARIMR - w gospodarstwach domowych i rolnych zewn ętrzne środki własne, środki krajowe, środki GWS.2.8. Edukacja ekologiczna dotycz ąca racjonalnej gospodarki wodno-ściekowej gminy i miasta 5 000 zewn ętrzne Suma kosztów GOSPODARKA WODNO-ŚCIEKOWA 24 505 000 ZASOBY GEOLOGICZNE wydawanie decyzji Województwo Mazowieckie, ZG.1.1. Ograniczanie niekoncesjonowanej eksploatacji zasobów - środki własne w ramach działa ń gminy i miasta własnych ZG.1.2. Kontrola realizacji koncesji na wydobywanie kopalin ze złó ż Województwo Mazowieckie - środki własne w ramach zada ń własnych ZG.2.1. Ograniczenie presji wywieranej na środowisko podczas prowadzenia prac rozpoznawczych, eksploatacyjnych i przetwórstwa kopalin poprzez korzystanie przedsi ębiorstwa - środki własne - z najnowocze śniejszych technik ZG.2.2. Wprowadzanie zieleni izolacyjnej wzdłu ż granic terenów górniczych w celu przedsi ębiorstwa - środki własne - ograniczenia pylenia oraz nadmiernego hałasu ZG.2.3. Edukacja w zakresie zrównowa żonego wykorzystania i eksploatacji surowców Województwo Mazowieckie, - środki własne - naturalnych gminy

158

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Podmiot odpowiedzialny za Szacunkowe koszty Dodatkowe informacje Zadanie realizacj ę (+ jednostki realizacji zadania Źródła finansowania o zadaniu wł ączone) [zł] Suma kosztów ZASOBY GEOLOGICZNE - GLEBY środki własne WFO ŚiGW w Warszawie, GL.1.1. Promocja rolnictwa ekologicznego i integrowanego oraz informacja nt. NFO ŚiGW, RPO WM 2014-2020, POi Ś ARIMR, gminy i miasta 50000 - dobrych praktyk rolniczych 2014-2020, PROW 2014-2020, środki krajowe, środki zewn ętrzne zadanie realizowane w ramach aktualizacji GL.1.2. Ochrona gruntów rolnych przed zmian ą zagospodarowania poprzez gminy i miasta zadania własne środki własne lub opracowania uwzgl ędnianie ich przeznaczenia w dokumentach planistycznych dokumentów planistycznych środki własne WFO ŚiGW w Warszawie, GL.1.3. Budowa i modernizacja infrastruktury pozwalaj ącej na zwi ększenie retencji NFO ŚiGW, RPO WM 2014-2020, POi Ś gminy i miasta 35 000 - wody w glebach 2014-2020, PROW 2014-2020, środki krajowe, środki zewn ętrzne GL.1.4. Promocja pakietów rolno-środowiskowo-klimatycznych ARiMR 25000 PROW 2014-2020 - GL.1.5. Realizacja zada ń wskazanych w pakietach rolno-środowiskowo- wła ściciele gruntów - PROW 2014-2020 - klimatycznych gminy i miasta, GL.1.6. Ochrona gleb przed degradacj ą i zanieczyszczeniem przedsi ębiorstwa, jednostki 150 000 środki własne - naukowe gminy i miasta, IUNG w środki własne, środki krajowe, środki GL.1.7. Monitoring gleb u żytkowanych rolniczo 10 000 - Puławach zewn ętrzne wła ściciele gruntów środki własne WFO ŚiGW w Warszawie, GL.2.1. Rekultywacja gruntów zdegradowanych i zdewastowanych, w kierunku zdegradowanych NFO ŚiGW, RPO WM 2014-2020, POi Ś - przyrodniczym lub le śnym i zdewastowanych, powiaty, 2014-2020, PROW 2014-2020, środki gminy krajowe, środki zewn ętrzne zadanie realizowane GL.2.2. Wykorzystanie nawozów mineralnych oraz mineralno-organicznych dla celów wła ściciele gruntów - środki własne w ramach prowadzonej przywracania i/lub poprawy funkcji agrochemicznych gleb zdegradowanych działalno ści rolniczej GL.3.1. Kontynuacja opracowania map terenów osuwiskowych PIG PIB - środki własne środki własne, środki krajowe, środki GL.3.2. Monitoring terenów osuwiskowych PIG PIB - zewn ętrzne

środki własne WFO ŚiGW w Warszawie, GL.3.3. Zabezpieczanie istniej ących osuwisk z uwzgl ędnieniem walorów gminy i miasta 100 000 NFO ŚiGW, RPO WM 2014-2020, POi Ś przyrodniczych i krajobrazowych 2014-2020, środki krajowe, środki zewn ętrzne

159

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Podmiot odpowiedzialny za Szacunkowe koszty Dodatkowe informacje Zadanie realizacj ę (+ jednostki realizacji zadania Źródła finansowania o zadaniu wł ączone) [zł] GL.3.4. Uwzgl ędnianie osuwisk oraz obszarów nara żonych na osuwiska gminy i miasta - środki własne w aktualizowanych dokumentach planistycznych Suma kosztów GLEBY 370 000 GOSPODARKA ODPADAMI i ZAPOBIEGANIE POWSTAWANIU ODPADÓW GO.1.5. Roczne sprawozdanie z realizacji zada ń z zakresu gospodarowania odpadami komunalnymi przekazywane marszałkowi województwa i wojewódzkiemu gminy i miasta - środki własne w ramach zada ń własnych inspektorowi ochrony środowiska podmioty prowadz ące punkty GO.1.6. Roczne sprawozdanie nt. post ępowania z odpadami komunalnymi zebranymi selektywnego zbierania - środki własne w ramach zada ń własnych w punkcie PSZOK przekazywane wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta odpadów komunalnych GO.1.7. Półroczne sprawozdanie nt. post ępowania z odpadami komunalnymi podmioty odbieraj ące odpady odebranymi od wła ścicieli nieruchomo ści przekazywane wójtowi, burmistrzowi - środki własne w ramach zada ń własnych komunalne lub prezydentowi miasta GO.1.8. Uwzgl ędnienie w przetargach publicznych, poprzez zapisy w specyfikacji istotnych warunków zamówienia, zakupów zawieraj ących materiały lub substancje gminy i miasta, przedsi ębiorcy - środki własne w ramach zada ń własnych pochodz ące z recyklingu odpadów; wł ączenie do procedur zamówie ń publicznych kryteriów, zwi ązanych z ochron ą środowiska i zapobieganiem powstaniu odpadów GO.1.9. Zadania zwi ązane z zapobieganiem powstawaniu odpadów na terenie gminy i miasta, środki własne, środki krajowe, środki - zadanie ci ągłe województwa mazowieckiego przedsi ębiorcy, zewn ętrzne GO.1.10. Umieszczanie na listach przedsi ęwzi ęć priorytetowych Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz Wojewódzkiego Funduszu NFO ŚiGW i WFO ŚiGW - - w ramach zada ń własnych Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej zada ń zwi ązanych z komunalnych w Warszawie gospodark ą odpadami GO.2.1. Modernizacja, budowa punktów selektywnego zbierania odpadów gmina Nowe Miasto nad RPO WM 2014-2020, WFO ŚiGW, 800 000 12 - komunalnych Pilic ą, NFO ŚiGW, środki unijne GO.2.2. Budowa, rozbudowa instalacji do przetwarzania odpadów zielonych lub/i RPO WM 2014-2020, WFO ŚiGW, Zarz ądzaj ący instalacjami - innych bioodpadów NFO ŚiGW, środki unijne RPO WM 2014-2020, WFO ŚiGW, GO.2.3. Rozbudowa instalacji do recyklingu odpadów Zarz ądzaj ący instalacjami - NFO ŚiGW, środki unijne GO.2.4. Rozbudowa, modernizacja regionalnych instalacji do mechaniczno- RPO WM 2014-2020, WFO ŚiGW, Zarz ądzaj ący instalacjami - biologicznego przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych NFO ŚiGW, środki unijne GO.2.5. Budowa, rozbudowa instalacji do termicznego przekształcania odpadów RPO WM 2014-2020, WFO ŚiGW, Zarz ądzaj ący instalacjami - komunalnych i odpadów pochodz ących z przetworzenia odpadów komunalnych NFO ŚiGW, środki unijne GO.2.6. Modernizacja, rozbudowa, budowa składowisk odpadów komunalnych RPO WM 2014-2020, WFO ŚiGW, Zarz ądzaj ący instalacjami - o statusie regionalnej instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych NFO ŚiGW, środki unijne

12 źródło: Koszty zgodne z zał ącznikiem nr 1 do Wojewódzkiego Planu Gospodarki Odpadami dla województwa mazowieckiego na lata 2016-2021 z uwzgl ędnieniem lat 2022 – 2027, Plan Inwestycyjny

160

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Podmiot odpowiedzialny za Szacunkowe koszty Dodatkowe informacje Zadanie realizacj ę (+ jednostki realizacji zadania Źródła finansowania o zadaniu wł ączone) [zł] RPO WM 2014-2020, WFO ŚiGW, GO.2.7. Rekultywacja składowisk odpadów komunalnych gmina Warka, Mogielnica 13 869 000 13 - NFO ŚiGW, środki unijne Suma kosztów GOSPODARKA ODPADAMI i ZAPOBIEGANIE POWSTAWANIU ODPADÓW 14 669 000 ZASOBY PRZYRODNICZE ZP.1.1. Kontynuacja prac nad opracowaniem i zatwierdzeniem planów zada ń sprawuj ący nadzór nad środki własne, POi Ś 2014-2020, WFO ŚiGW 300 000 ochronnych dla obszarów Natura 2000 obszarem Natura 2000 w Warszawie zadanie realizowane ZP.1.2. Zapewnienie wła ściwej ochrony dla ró żnorodno ści biologicznej, terenów w ramach aktualizacji zieleni i krajobrazu w planowaniu przestrzennym, ze szczególnym uwzgl ędnieniem gminy i miasta zadanie własne środki własne lub opracowania korytarzy ekologicznych poprzez adekwatne zapisy w planach zagospodarowania dokumentów przestrzennego lub/i decyzjach o warunkach zabudowy. planistycznych zadanie realizowane w ramach aktualizacji ZP.1.3. Opracowanie koncepcji ochrony dolin najwi ększych rzek Mazowsza Województwo Mazowieckie zadanie własne środki własne lub opracowania dokumentów planistycznych środki własne, POi Ś 2014-2020, RPO WM ZP.1.4. Monitoring obszarów chronionych obj ętych działaniami ochrony czynnej (w RDO Ś w Warszawie 60 000 2014-2020, NFO ŚiGW, LIFE, EOG, środki szczególno ści obszarów Natura 2000) krajowe, środki zewn ętrzne RDO Ś w Warszawie, gminy i środki własne, POi Ś 2014-2020, RPO WM ZP.1.5. Opracowanie baz danych informacji o zasobach przyrodniczych miasta, organizacje 600 000 2014-2020, WFO ŚiGW w Warszawie, środki pozarz ądowe zewn ętrzne

RDO Ś w Warszawie, gminy i ZP.1.6. Uzupełnienie oznakowania form ochrony przyrody tablicami informuj ącymi miasta, organizacje 240 000 środki własne, WFO ŚiGW w Warszawie o ich nazwach pozarz ądowe

RDO Ś w Warszawie, PGL LP, gminy i miasta, organizacje środki własne, POi Ś 2014-2020, RPO WM pozarz ądowe, wszystkie 2014-2020, WFO ŚiGW w Warszawie, ZP.2.1. Czynna ochrona siedlisk przyrodniczych oraz gatunków obj ętych ochron ą - podmioty wyznaczone NFO ŚiGW, LIFE, EOG, środki krajowe, w planach ochrony i planach środki zewn ętrzne zada ń ochronnych

13 źródło: Koszty zgodne z zał ącznikiem nr 1 do Wojewódzkiego Planu Gospodarki Odpadami dla województwa mazowieckiego na lata 2016-2021 z uwzgl ędnieniem lat 2022 – 2027, Plan Inwestycyjny

161

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Podmiot odpowiedzialny za Szacunkowe koszty Dodatkowe informacje Zadanie realizacj ę (+ jednostki realizacji zadania Źródła finansowania o zadaniu wł ączone) [zł] środki własne, POi Ś 2014-2020, RPO WM RDO Ś w Warszawie, gminy i 2014-2020, WFO ŚiGW w Warszawie, ZP.2.2. Identyfikacja miejsc wyst ępowania oraz eliminacja gatunków inwazyjnych 600 000 miasta, PGL LP NFO ŚiGW, LIFE, EOG, środki krajowe, środki zewn ętrzne ZP.2.3. Zachowanie ró żnorodno ści biologicznej na terenach wiejskich z wykorzystaniem pakietów w ramach programów rolno-środowiskowo- wła ściciele gruntów, ARiMR 300 000 PROW 2014-2020 klimatycznych ZP.2.4. Zachowanie siedlisk i gatunków na terenach podmokłych, w dolinach RZGW - - - rzecznych i na terenach zmeliorowanych w stanie niepogorszonym uwzgl ędnianie potrzeby zachowania zadrzewie ń ZP.2.5. Zachowanie zadrzewie ń i zakrzewie ń śródpolnych gminy i miasta - środki własne i zakrzewie ń w wydawanych decyzjach i pozwoleniach środki własne, POi Ś 2014-2020, RPO WM ZP.3.1. Urz ądzanie, utrzymanie i ochrona terenów zieleni znajduj ących si ę na terenie gminy i miasta, zarz ądcy 2014-2020, WFO ŚiGW w Warszawie, powiatu, w tym zakup materiałów tj. sadzonki ro ślin, nawozów itp.) oraz udział w 600 000 - nieruchomo ści NFO ŚiGW, środki krajowe, środki ochronie kasztanowców zewn ętrzne środki własne, POi Ś 2014-2020, RPO WM ZP.3.2. Wprowadzanie elementów zazieleniaj ących obszary zabudowane (tzw. zielone 2014-2020, WFO ŚiGW w Warszawie, gminy i miasta 600 000 dachy, zielone ściany) NFO ŚiGW, środki krajowe, środki zewn ętrzne środki własne, POi Ś 2014-2020, RPO WM ZP.4.1. Sporz ądzenie bazy danych dotycz ących parków krajobrazowych i obszarów 2014-2020, WFO ŚiGW w Warszawie, chronionego krajobrazu w województwie mazowieckim dla potrzeb sporz ądzenia Województwo Mazowieckie 1 200 000 NFO ŚiGW, środki krajowe, środki odpowiednich uchwał Sejmiku Województwa Mazowieckiego zewn ętrzne zgodnie RDO Ś w Warszawie, uczelnie z bud żetem środki własne, NFO ŚiGW, WFO ŚiGW ZP.4.2. Wspieranie i rozwój bada ń z zakresu ochrony przyrody oraz ekologii wy ższe i instytucje badawcze, zło żonych w Warszawie, POI Ś 2014-2020, granty krajobrazu organizacje pozarz ądowe projektów naukowe dla jednostek badawczych badawczych

środki własne, WFO ŚiGW w Warszawie, ZP.4.3. Wdra żanie zało żeń udost ępniania turystycznego obszarów cennych PGL LP, RDO Ś w NFO ŚiGW, POi Ś 2014-2020, RPO WM przyrodniczo oraz z uwzgl ędnieniem pojemno ści turystycznej tych obszarów 300 000 Warszawie, gminy i miasta 2014-2020, PROW 2014-2020, LIFE, EOG, wraz z tworzeniem obiektów infrastruktury turystycznej środki krajowe, środki zewn ętrzne

środki własne, WFO ŚiGWw Warszawie, ZP.4.4. Wsparcie zaplecza dydaktycznego oraz infrastruktury słu żą cej edukacji PGL LP, gminy i miasta, NFO ŚiGW, POi Ś 2014-2020, RPO WM 300 000 ekologicznej oraz ochronie walorów przyrodniczych organizacje pozarz ądowe 2014-2020, PROW 2014-2020, LIFE, EOG, środki krajowe, środki zewn ętrzne

162

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Podmiot odpowiedzialny za Szacunkowe koszty Dodatkowe informacje Zadanie realizacj ę (+ jednostki realizacji zadania Źródła finansowania o zadaniu wł ączone) [zł] środki własne WFO ŚiGW w Warszawie, PGL LP, gminy i miasta, ZP.4.5. Prowadzenie działa ń o charakterze edukacyjnym i informacyjnym w zakresie NFO ŚiGW, RPO WM 2014-2020, POi Ś placówki o światowe, 24 000 ochrony przyrody 2014-2020, PROW 2014-2020, LIFE, EOG, organizacje pozarz ądowe środki krajowe, środki zewn ętrzne realizacja zadania ZP.5.1. Uwzgl ędnianie w planach urz ądzenia lasu przebudowy drzewostanów PGL LP, gminy i miasta - środki własne w ramach opracowania monokulturowych lub niezgodnych z siedliskiem planów urz ądzenia lasu środki własne WFO ŚiGW w Warszawie, NFO ŚiGW, RPO WM 2014-2020, POi Ś ZP.5.3. Realizacja działa ń zwi ększaj ących retencj ę na obszarach le śnych PGL LP, gminy i miasta 10 000 2014-2020, PROW 2014-2020, środki krajowe, środki zewn ętrzne ZP.5.5.Monitoring lasów oraz badania reakcji drzewostanów na zmiany klimatyczne PGL LP, GIO Ś, IBL - środki własne ZP.5.6. Utrzymanie le śnych kompleksów promocyjnych wdra żaj ących proekologiczne PGL LP 10 000 środki własne, NFO ŚiGW zasady gospodarowania w lasach realizacja zadania w ramach opracowania ZP.5.7. Uporz ądkowanie ewidencji gruntów zalesionych oraz zmiana klasyfikacji i aktualizacji PGL LP, gminy i miasta - środki własne gruntów nieruchomo ści, obj ętych naturaln ą sukcesj ą le śną. dokumentów planistycznych gmin oraz ewidencji gruntów środki własne WFO ŚiGW w Warszawie, ZP.6.1. Utrzymanie oraz rozwój infrastruktury edukacyjnej i turystycznej na terenach PGL LP, gminy i miasta, 20 000 NFO ŚiGW, RPO WM 2014-2020, POi Ś - le śnych organizacje pozarz ądowe 2014-2020, środki krajowe, środki zewn ętrzne

środki własne WFO ŚiGW w Warszawie, PGL LP, organizacje ZP.6.2. Działania edukacyjne na temat znaczenia i roli lasów 12 000 NFO ŚiGW, RPO WM 2014-2020, POi Ś - ekologiczne, placówki szkolne 2014-2020, środki krajowe, środki zewn ętrzne

środki własne WFO ŚiGW w Warszawie, PGL LP, gminy i miasta, ZP.6.3. Ograniczenie presji turystyki na obszarach le śnych - NFO ŚiGW, RPO WM 2014-2020, POi Ś organizacje pozarz ądowe 2014-2020, środki krajowe, środki zewn ętrzne

ZP.7.1. Zalesianie gruntów z uwzgl ędnieniem warunków siedliskowych i potrzeb PROW 2014-2020, środki własne, środki wła ściciele gruntów, PGL LP - ró żnorodno ści biologicznej krajowe, WFO ŚiGW w Warszawie w ramach zadania wypłacane b ędą tak że ZP.7.2. Realizacja wypłat w ramach płatno ści kontynuacyjnych oraz płatno ści płatno ści kontynuacyjne ARiMR 80 000 PROW 2014-2020 do zalesie ń w ramach PROW dla programów PROW za lata 2004-2006, 2007- 2013

163

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Podmiot odpowiedzialny za Szacunkowe koszty Dodatkowe informacje Zadanie realizacj ę (+ jednostki realizacji zadania Źródła finansowania o zadaniu wł ączone) [zł] zadanie realizowane ZP.7.3. Zmiana klasyfikacji gruntów zalesionych oraz na których post ępuje sukcesja w ramach aktualizacji wła ściciele gruntów - środki własne naturalna ewidencji gruntów i budynków ZP.7.4. Promowanie zalesie ń jako alternatywnego sposobu zagospodarowania ARiMR 5 000 PROW 2014-2020 nieu żytków i gruntów nieprzydatnych rolniczo Suma kosztów ZASOBY PRZYRODNICZE 5 261 000 POWA ŻNE AWARIE PRZEMYSŁOWE PAP.1.1. Przeciwdziałanie wyst ąpieniu powa żnych awarii (kontrola podmiotów, których działalno ść mo że stanowi ć przyczyn ę powstania powa żnej awarii, szkolenia gminy, PSP, WIO Ś, - środki własne, bud żet WIO Ś zadanie ci ągłe itp.) oraz uwzgl ędnianie odpowiednich zapisów w miejscowych planach przedsi ębiorstwa zagospodarowania przestrzennego oraz tzw. decyzjach środowiskowych PAP.1.2. Usuwanie skutków powa żnych awarii w środowisku sprawcy awarii - - finansowanie wg potrzeb

PAP.1.3. Zapobieganie lub usuwanie skutków zanieczyszczenia środowiska finansowanie RDO Ś - środki własne w przypadku nieustalenia podmiotu za nie odpowiedzialnego wg potrzeb PAP.1.4. Prowadzenie i aktualizacja rejestru powa żnych awarii oraz bazy danych, brak kosztów WIO Ś - - w zakresie zakładów mog ących powodowa ć powa żną awari ę dodatkowych środki własne, środki krajowe, środki PAP.1.5. Poprawa technicznego wyposa żenia słu żb WIO Ś, PWIS, OSP WIO Ś, PWIS 1 500 000 zewn ętrzne, PROW 2014-2020, RPO 2014- 2020, WFO ŚiGW PAP.1.6. Zintensyfikowanie monitoringu i kontroli zakładów ZDR, ZZR i pozostałych WIO Ś, KW PSP - WIO Ś pod k ątem spełniania przez nich wymogów bezpiecze ństwa i prewencji środki własne, środki krajowe, środki PAP.1.9. Zakup specjalistycznego sprz ętu słu żą cego do usuwania skutków awarii i KP PSP Wg potrzeb zewn ętrzne, PROW 2014-2020, RPO 2014- nadzwyczajnych zdarze ń 2020, WFO ŚiGW Suma kosztów POWA ŻNE AWARIE PRZEMYSŁOWE 1 500 000

164

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

4. System realizacji programu ochrony środowiska Instrumentami wspomagaj ącymi realizacj ę Programu Ochrony Środowiska s ą elementy strategii rozwoju, programów i dokumentów programowych, o których mowa w ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. z 2016 r., poz. 383). Wynikaj ą one z obowi ązków i kompetencji organów powiatu i gminy. Narz ędziem, które koordynuje i spina w jedn ą cało ść działania zwi ązane z ochron ą środowiska jest Program Ochrony Środowiska. Zapisy w nim zawarte przyczyniaj ą si ę do zacie śniania współpracy gmin nale żą cych do powiatu, instytucji i organizacji działaj ących na jego terenie. Wszystkie te działania przyczyniaj ą si ę do wi ększej skuteczno ści i efektywno ści wdra żania zapisów zawartych w Programie. Z tej przyczyny procedura wdra żania i realizacji Programu powinna zosta ć jasno i czytelnie przedstawiona, tak by instytucje i organizacje działaj ące w szeroko poj ętej ochronie środowiska miały mo żliwo ść weryfikacji realizacji zestawionych w Programie celów i zada ń środowiskowych. Kolejnym cennym narz ędziem do realizacji Programu jest zdobycie źródeł finansowania. Aby zapewni ć sprawne funkcjonowanie zarz ądzania trzeba pami ęta ć o zasadzie zrównowa żonego rozwoju i zapewnieniu sprawnych rozwi ąza ń organizacyjnych nie tylko zwi ązanych z ochron ą środowiska. Niezb ędne jest by w procesie wdra żania Programu Ochrony Środowiska wzi ęły udział przedsi ębiorstwa i instytucje ró żnych profili gospodarki oraz ró żnych sfer życia społecznego, wynikiem, czego mo żliwa będzie realizacja Programu, a tak że zachowanie ładu gospodarczego, społecznego i ekologicznego. Zarz ądzanie Programem Ochrony Środowiska na poziomie Powiatu zwi ązane jest z potrzeb ą oddzielenia zarz ądzania środowiskiem i wydzielenia go, jako odr ębnego niezb ędnego celu do realizacji. W procesie wdra żania zapisów Programu b ędą uczestniczy ć nie tylko jednostki bezpo średnio zaanga żowane w opracowanie, procedury opiniowana, przyjmowania i uchwalania opracowania. Będą to równie ż podmioty uczestnicz ące w zarz ądzaniu programem, czyli jednostki administracji samorz ądowej, jednostki udzielaj ące dofinansowania oraz spółki komunalne. Wa żną rol ę we wdra żaniu Programu maj ą wszystkie podmioty realizuj ące zadania zapisane w Programie, zarówno te własne, czyli Powiatu Grójeckiego, jak i monitorowane, do których zaliczamy zakłady przemysłowe i produkcyjne, Nadle śnictwa, Regionalny Zarz ąd Gospodarki Wodnej w Warszawie, O środek Doradztwa Rolniczego, Zarz ąd Dróg Wojewódzkich, Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, a tak że gminy nale żą ce do powiatu. W ka żdej fazie wdra żania programu uczestnicz ą mieszka ńcy, którzy bezpo średnio wykorzystuj ą produkty wynikaj ące z realizacji postanowie ń programu. (np. sie ć kanalizacji sanitarnej, zmodernizowana droga czy akcja ekologiczna). Warunkiem prawidłowego wdro żenia programu jest stosowanie zasad: • współdziałania, • wzajemnej wymiany informacji, • otwarto ści i przejrzysto ści w stosunku do współuczestnicz ących w realizacji programu. Zasadne jest ze wzgl ędu na wiele obowi ązków i zada ń pojawiaj ących si ę na ka żdym etapie wdra żania programu okre ślenie mo żliwo ści rozło żenia środków i obowi ązków na poszczególnych wykonawców programu. Dzi ęki partnerstwie i współdziałaniu jednostek zaanga żowanych w Program zostan ą pozyskane środki finansowe i osi ągni ęte zamierzone efekty. Cz ęsto du że znaczenie ma wykorzystanie do świadcze ń sąsiednich jednostek administracyjnych, które wcze śniej wdra żały na swoim obszarze Program. Partnerstwo w poł ączeniu z wymian ą do świadcze ń mo że sta ć si ę pocz ątkiem współpracy na szczeblu nie tylko lokalnym, ale tak że regionalnym.

165

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Podstawow ą zasad ą w realizacji zapisów Programu Ochrony Środowiska jest prawidłowe i wła ściwe wykonywanie zada ń własnych przez poszczególne jednostki świadome własnej roli we wdra żaniu i odpowiedzialne za swoje uczestnictwo w Programie. Najwa żniejsza i główna odpowiedzialno ść za prawidłowe wdro żenia spoczywa na Zarz ądzie Powiatu, który składa Radzie Powiatu raporty z wykonania Programu. Zarz ąd współdziała z organami administracji samorz ądowej wojewódzkiej oraz samorz ądami gminnymi, które dysponuj ą narz ędziami wynikaj ącym z ich kompetencji. Wojewoda dysponuje narz ędziem prawnym umo żliwiaj ącym ograniczania korzystania ze środowiska. Natomiast w dyspozycji Zarz ądu Województwa znajduj ą si ę instrumenty finansowe na realizacj ę zada ń programu. Instytucje zwi ązane z ochrona środowiska, mi ędzy innymi takie jak Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, Pa ństwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny, Pa ństwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny przedkładaj ą Radzie Powiatu sprawozdania roczne. Okresowo odbywaj ą si ę posiedzenia komisji tematycznych, na których prezentowane s ą sprawozdania z działalno ści w zakresie ochrony środowiska, le śnictwa, edukacji, inwestycji czy promocji na terenie powiatu. Ponadto Zarz ąd Powiatu współdziała z instytucjami administracji specjalnej, w dyspozycji, których znajduj ą si ę instrumenty kontroli i monitoringu. Instytucje te kontroluj ą respektowanie prawa, prowadz ą monitoring stanu środowiska (Inspektor Sanitarny, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska), prowadz ą monitoring wód (Regionalny Zarz ąd Gospodarki Wodnej).

Tabela 26 Działania w ramach zarz ądzania środowiskiem w powiecie grójeckim

Lp. Zagadnienie Główne działania w latach 2017-2022 Instytucje uczestnicz ące

powiat grójecki (Wydział RS), Monitoring realizacji PO Ś dla powiatu grójeckiego poprzez inne jednostki wykonywanie raz na 2 lata raportów wdra żaj ące program

Opracowanie programu ochrony środowiska co 4 lata powiat grójecki (Wydział RS) Wdra żanie programu ochrony 1 środowiska Konsultowanie strategii, planów, polityki i decyzji dotycz ących ochrony środowiska, w tym opiniowanie powiat grójecki (Wydział RS) projektów gminnych programów ochrony środowiska

Pozyskiwanie danych dotycz ących punktowych źródeł powiat grójecki (Wydział RS), zanieczyszcze ń z informacji zawartych w pismach od innych inne jednostki jednostek, od przedsi ębiorców lub na podstawie własnych wdra żaj ące ustale ń program

powiat grójecki (Wydział RS), Realizacja programu ochrony środowiska oraz współpraca inne jednostki z instytucjami zajmuj ącymi si ę szeroko poj ętą ochron ą wdra żaj ące środowiska program

Edukacja ekologiczna, powiat grójecki (Wydział RS), Bie żą ce informacje na stronach www starostwa i gmin o Komunikacja ze inne jednostki 2 stanie środowiska w powiecie i działaniach podejmowanych społecze ństwem, System wdra żaj ące na rzecz jego ochrony informacji o środowisku program

Szkolenia pracowników w celu podwy ższenia ich kwalifikacji zawodowych w zakresie regulacji prawnych w powiat grójecki (Wydział RS) ochronie środowiska

Wspieranie i promowanie zakładów / instytucji Systemy zarz ądzania Powiat, Wojewoda, Fundusze 3 wdra żaj ących system zarz ądzania środowiskiem środowiskiem celowe

Zgodnie z wymaganiami ustawowymi - Stan środowiska w WIO Ś, WSSE, RZGW, 4 Monitoring stanu środowiska województwie mazowieckim Marszałek, powiat

166

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

5. Instrumenty i środki realizacji polityki ekologicznej na poziomie powiatu Polityka ochrony środowiska jest prowadzona na podstawie strategii rozwoju, programów i dokumentów programowych, z których jednym z głównych jest Strategia Bezpiecze ństwo Energetyczne i Środowisko (BEI Ś)14 . W skali powiatu strategia ta realizowana jest przez wojewódzki oraz powiatowy programy ochrony środowiska. Aby w pełni móc realizowa ć zapisy tej polityki niezb ędny jest zestaw narz ędzi, które mo żna podzieli ć na instrumenty oraz środki. Środki ochrony środowiska nie maj ą charakteru norm steruj ących, w przeciwie ństwie do instrumentów, które okre ślaj ą zadania, kierunki i sposoby działania w zakresie ochrony środowiska 15 . 5.1. Regulacje ogólnoprawne Regulacje ogólnoprawne tworz ą podstawy systemu zarz ądzania środowiskiem i mo żna je podzieli ć na dwie grupy: • ustrojowe, w tym konstytucja – okre ślaj ą ogólne zasady relacji pomi ędzy gospodark ą a środowiskiem, ustanawiaj ą te ż odpowiedzialno ść cywiln ą, karn ą i administracyjn ą; • problemowe – ustanawiaj ą i zapewniaj ą funkcjonowanie systemu zarz ądzania środowiskiem; nale żą do nich m. in. ustawy, dyrektywy, porozumienia, traktaty i konwencje.

5.2. Instrumenty prawno-administracyjne Instrumenty prawno-administracyjne to ustanowione przez pracodawc ę (na mocy aktów prawnych) ograniczenia w działaniu lub sposoby post ępowania, maj ące na celu uregulowanie korzystania ze środowiska oraz zapewnienie jego ochrony, przy bezpośrednim wpływie na zachowanie podmiotów gospodarczych. Działanie tych instrumentów niesie ze sob ą odpowiednie sankcje prawne. Do instrumentów prawno-administracyjnych zalicza się m.in.: Zakazy i nakazy , które cz ęsto stosuje si ę ł ącznie z innymi instrumentami (pozwoleniami, standardami), w tym: • zakazy całkowite dotycz ące np. emisji zwi ązków niebezpiecznych dla środowiska i zdrowia człowieka (np. dioksyn), stosowania technologii niebezpiecznych dla środowiska, wst ępu na teren ścisłego rezerwatu przyrody, • nakazy dotycz ące np. ograniczenia produkcji ze wzgl ędu na nadmiern ą emisj ę zanieczyszcze ń, zamkni ęcia zakładu ze wzgl ędu na jego uci ąż liwo ść dla ludzi i środowiska czy sporz ądzania oceny oddziaływania na środowisko. Standardy z zakresu: • jako ści środowiska (normy imisji), czyli kryteria jakie muszą by ć spełnione w okre ślonym czasie przez środowisko lub jego elementy na danym obszarze, np. standardy okre ślaj ące maksymalne st ęż enia zanieczyszcze ń w powietrzu, wodzie, glebie, poziomy hałasu i promieniowania; • wielko ści emisji – okre ślaj ą ile i jakich zanieczyszcze ń mo żna wprowadzi ć do środowiska z danego źródła; mog ą by ć okre ślane indywidualnie dla wybranego źródła zanieczyszcze ń (zakładu, instalacji) lub powszechnie obowi ązuj ące, narzucone aktem prawnym dla wybranych typów zakładów czy instalacji; • techniki i technologii – okre ślaj ące rodzaj i maksymaln ą ilo ść zanieczyszcze ń mog ących powsta ć w danym procesie produkcyjnym lub urz ądzeniu (np. BAT); • sposobu post ępowania – dotycz ą powszechnych czynno ści, ale trudnych do monitorowania i kontroli, tj. przewóz substancji niebezpiecznych, oszcz ędności energii, zachowania turystów na obszarach chronionych itp.

14 Uchwała nr 58 Rady Ministrów z dnia 15 kwietnia 2014 r. w sprawie przyj ęcia Strategii „Bezpiecze ństwo Energetyczne i Środowisko – perspektywa do 2020 r.” (M.P. 2014 nr 0, poz. 469) 15 źródło: Ochrona środowiska przyrodniczego, Dobrza ńska B., Dobrza ński G, Kiełczewski D., PWN SA, Warszawa 2008 167

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

• produktów, okre ślaj ące proekologiczne parametry i cechy produktów, których u życie lub zu życie mo że by ć uci ąż liwe dla środowiska lub człowieka. Pozwolenia administracyjne – są to decyzje administracyjne, które okre ślaj ą indywidualne wymagania w stosunku do konkretnego podmiotu. • emisyjne – dotycz ą wprowadzania do środowiska substancji lub energii, m. in. wprowadzania ścieków do wód lub ziemi, wprowadzania gazów lub pyłów do powietrza, wytwarzania odpadów, emitowania hałasu, emitowania pól elektromagnetycznych; szczególnym rodzajem jest pozwolenie zintegrowane, w którym bierze si ę pod uwag ę oddziaływanie na wiele elementów środowiska lub na jego cało ść ; • eksploatacyjno-reglamentacyjne – dotycz ą u żytkowania środowiska i są to koncesje na wydobywanie kopalin ze złó ż, pozwolenia na wycinanie drzew i krzewów, pozwolenia wodnoprawne (w zakresie wykonywania urz ądze ń wodnych, poboru wód podziemnych, rolniczego wykorzystania ścieków, decyzje ustalaj ące warunki regulacji cieków wodnych, budowy wałów przeciwpowodziowych, robót melioracyjnych, odwodnie ń budowlanych, odprowadzania ścieków) oraz innych robót ziemnych, decyzje o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Procedury administracyjne - stanowi ą określony sposób post ępowania, wymuszaj ący rozpoznanie i uwzgl ędnienie problemów u żytkowania i ochrony środowiska przy podejmowaniu działa ń wymagaj ących decyzji administracyjnych. Do najwa żniejszych w polskim systemie prawnym zalicza si ę procedury: • w sprawie oceny oddziaływania na środowisko skutków realizacji opracowywanych planów i programów, • w sprawie ocen oddziaływania na środowisko przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko lub na obszar NATURA 2000, • zapewnienia udziału społecze ństwa w post ępowaniu administracyjnym dotycz ącym korzystania ze środowiska, • dost ępu społecze ństwa do informacji o środowisku.

5.3. Instrumenty ekonomiczne Pełni ą rol ę uzupełniaj ącą b ądź wzmacniaj ącą działanie narz ędzi prawnych i administracyjnych, jako zach ęta natury ekonomicznej do przestrzegania ich wymagań. Zalicza si ę do nich m. in.: Instrumenty o charakterze danin publicznych , a wi ęc podatki i opłaty. W śród opłat rozró żnia si ę: • opłaty ekologiczne za emisj ę zanieczyszcze ń do środowiska, • opłaty produktowe i depozytowe, • opłaty za korzystanie ze środowiska, np. koncesyjne za eksploatacj ę kopalin, • opłaty za degradacj ę środowiska, np. za przeznaczanie gruntów rolnych na cele nierolnicze • opłaty usługowe – za wykonanie usługi unieszkodliwiaj ącej zanieczyszczenia. • opłaty za wycinanie drzew i krzewów, podatek gruntowy i le śny. Subwencje, do których zalicza si ę te ż bezzwrotne dotacje, kredyty preferencyjne, ulgi podatkowe itp. Uprawnienia zbywalne, czyli inaczej rynki uprawnie ń do emisji zanieczyszcze ń, np. system handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (EU ETS). Administracyjne kary pieni ęż ne (kary ekologiczne) m. in. za: • przekroczenie okre ślonej w pozwoleniu ilo ści lub rodzaju gazów i pyłów wprowadzanych do powietrza, ilo ści pobranej wody b ądź ilo ści, stanu lub składu ścieków, • wycinanie drzew i krzewów bez pozwolenia, • naruszenie warunków decyzji okre ślaj ącej rodzaj, miejsce oraz sposób magazynowania i składowania odpadów albo decyzji zatwierdzaj ącej instrukcj ę eksploatacji składowiska odpadów, • niszczenie zieleni podczas robót ziemnych. Systemy depozytowe i ubezpieczenia ekologiczne: • depozyty np. za złomowanie aut, baterii i olejów,

168

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

• ubezpieczenia ekologiczne stosowane najcz ęś ciej dla przedsi ębiorstw, których działalno ść zwi ązana jest z wysokim ryzykiem ekologicznym.

5.4. Instrumenty społeczne Instrumenty te odnosz ą si ę do kształtowania postaw, świadomo ści i wiedzy ekologicznej obywateli i podmiotów. Cz ęś ciowo mo żna je zaliczy ć do środków ochrony środowiska. Dziel ą si ę na: Formalne, tj. edukacja ekologiczna (realizowana w procesie nauczania od przedszkola do studiów), dost ęp do informacji o środowisku. Nieformalne: • edukacja ekologiczna np. Na podstawie informacji środków masowego przekazu, poprzez udział w ró żnych organizacjach i grupach), • działania informacyjne (m.in. ulotki, broszury, seminaria szkoleniowe, masowe akcje i kampanie np.: sprz ątanie świata); • instrumenty nacisku społecznego (m.in. petycje, zbieranie podpisów, manifestacje, demonstracje). Instrumenty dobrowolnego stosowania - niemaj ące mocy wi ążą cej wszelkiego rodzaju dobrowolne umowy, procedury i zalecenia ekologiczne, np. zalecenia w zakresie oszcz ędzania energii, systemy zarz ądzania środowiskiem w przedsi ębiorstwach (ISO 14001, EMAS).

6. Źródła finansowania inwestycji środowiskowych 6.1. Analiza zagranicznych źródeł finansowania zada ń Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 (POI Ś)16 Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 to najwi ększy program finansowany z Funduszy Europejskich. Dokument realizuje zało żenia strategii Europa 2020, z któr ą powi ązany jest jego cel główny - wsparcie gospodarki efektywnie korzystaj ącej z zasobów i przyjaznej środowisku oraz sprzyjaj ącej spójno ści terytorialnej i społecznej. W okresie 2014-2020 projekty przyczyniaj ące si ę do poprawy stanu środowiska b ędą mogły by ć realizowane głównie w ramach poni ższych osi priorytetowych: • Zmniejszenie emisyjno ści gospodarki (o ś I) • Ochrona środowiska, w tym adaptacja do zmian klimatu (o ś II) • Rozwój niskoemisyjnego transportu zbiorowego w miastach (o ś VI) • Poprawa bezpiecze ństwa energetycznego (o ś VII) Beneficjenci otrzymuj ą dofinansowanie w formie refundacji lub zaliczki. Program Operacyjny Inteligentny Rozwój 2014-2020 (PO IR) 17 Program Operacyjny Inteligentny Rozwój ma na celu m. in. pobudzenie popytu przedsi ębiorstw na innowacje i prace badawczo-rozwojowe. W dokumencie nie ma wprost okre ślonych priorytetów odnosz ących si ę do środowiska, natomiast projekty w tym zakresie b ędą mogły uzyska ć wsparcie je śli spełni ą wymagania PO IR i wpisz ą si ę w innowacyjno ść i rozwój technologii. Jego beneficjenci (głównie przedsi ębiorstwa, jednostki naukowe i IOB) mog ą realizowa ć projekty samodzielnie lub we współpracy z sektorem nauki. Pomoc jest przekazywana w formie refundacji lub zaliczki. Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego 2014-2020 (RPO WM) 18 W ramach RPO WM na lata 2014-2020 promowane b ędą projekty wspieraj ące tzw. inteligentne specjalizacje regionu, czyli obszary o najwi ększym potencjale rozwojowym, do których zaliczono: wysok ą jako ść życia, bezpieczn ą żywno ść, inteligentne systemy zarz ądzania oraz nowoczesne usługi dla biznesu.

16 https://www.pois.gov.pl/ 17 https://www.poir.gov.pl/ 18 http://www.funduszedlamazowsza.eu/ 169

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Projekty w zakresie środowiska b ędą mogły by ć realizowane przede wszystkim w ramach osi: • IV - Przej ście na gospodark ę niskoemisyjn ą, w tym: − wspieranie wytwarzania i dystrybucji energii pochodz ącej ze źródeł odnawialnych, − wspieranie efektywno ści energetycznej, inteligentnego zarz ądzania energi ą i wykorzystywania odnawialnych źródeł energii w budynkach publicznych i w sektorze mieszkaniowym, − promowanie strategii niskoemisyjnych dla wszystkich rodzajów terytoriów, w szczególno ści dla obszarów miejskich, w tym wspieranie zrównowa żonej multimodalnej mobilno ści miejskiej i działa ń adaptacyjnych maj ących oddziaływanie łagodz ące na zmiany klimatu; • V - Gospodarka przyjazna środowisku, w tym: − wspieranie inwestycji ukierunkowanych na konkretne rodzaje zagro żeń, przy jednoczesnym zwi ększeniu odporno ści na kl ęski i katastrofy i rozwijaniu systemów zarz ądzania kl ęskami i katastrofami, − inwestowanie w sektor gospodarki odpadami celem wypełnienia zobowi ąza ń okre ślonych w dorobku prawnym Unii w zakresie środowiska oraz zaspokojenia wykraczaj ących poza te zobowi ązania potrzeb inwestycyjnych okre ślonych przez pa ństwa członkowskie, − zachowanie, ochrona, promowanie i rozwój dziedzictwa naturalnego i kulturowego, − ochrona i przywrócenie ró żnorodno ści biologicznej, ochrona i rekultywacja gleby oraz wspieranie usług ekosystemowych, tak że poprzez program „Natura 2000” i zielon ą infrastruktur ę; • VI - Jako ść życia – w tym projekty zwi ązane z termomodernizacj ą (w ramach rewitalizacji) • VII - Rozwój regionalnego systemu transportowego – w tym projekty zwi ązane z rozwojem transportu kolejowego (ograniczenie hałasu). Maksymalny wkład środków UE na Mazowszu nie mo że przekroczy ć 80% warto ści projektu. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020 (PROW) 19 Głównym celem PROW 2014-2020 jest poprawa konkurencyjno ści rolnictwa, zrównowa żone zarz ądzanie zasobami naturalnymi i działania w dziedzinie klimatu oraz zrównowa żony rozwój terytorialny obszarów wiejskich. Pomoc finansowa skierowana jest zwłaszcza do sektora rolnego. Nowe działanie Rolnictwo ekologiczne ma na celu wzrost rynkowej produkcji ekologicznej. Przedsi ęwzi ęcia z zakresu ochrony środowiska (w tym wody, gleb, krajobrazu) i zachowania bioró żnorodno ści b ędą finansowane w ramach działa ń rolno środowiskowo-klimatycznych i zalesie ń. Ponadto wsparcie inwestycyjne w zwi ązku z realizacj ą celów środowiskowych mog ą otrzyma ć gospodarstwa poło żone na obszarach Natura 2000 i na obszarach nara żonych na zanieczyszczenie wód azotanami pochodzenia rolniczego. Pomoc na realizacji projektów środowiskowych mo żna uzyska ć w ramach działa ń tj.: • gospodarka wodno-ściekowa, • inwestycje w rozwój obszarów le śnych i popraw ę żywotno ści lasów, • działanie rolno środowiskowo-klimatyczne, • rolnictwo ekologiczne, • wsparcie dla rozwoju lokalnego w ramach inicjatywy leader, w tym realizacji celów przekrojowych w zakresie ochrony środowiska i klimatu oraz inwestycje na obszarach Natura 2000. Zrównowa żony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich 2014-2020 (PO RYBY). 20 RPO WM przewiduje wsparcie finansowe z Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego, zast ępuj ąc Europejski Fundusz Rybacki, wdra żany w latach 2007-2013. Dokument zakłada realizacj ę

19 http://www.minrol.gov.pl/Wsparcie-rolnictwa/PROW-2014-2020 20 http://www.minrol.gov.pl/MGMiZS/PO-RYBY-2014-2020 170

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

42 środków w podziale na siedem priorytetów, przy czy projekty zwi ązane z ochron ą środowiska mog ą uzyska ć wsparcie głównie w ramach priorytetu II obejmuj ącego akwakultur ę i obejmuj ącego m. in.: • zmniejszanie negatywnego lub zwi ększanie pozytywnego oddziaływania na środowisko gospodarstw akwakultury, • wspieranie zrównowa żonej akwakultury świadcz ącej usługi w zakresie ochrony środowiska (działania wodno-środowiskowe), wspieranie przej ścia sposobu prowadzenia akwakultury z systemu klasycznego na system recyrkulacyjny. Program LIFE - program działa ń na rzecz środowiska i klimatu (2014-2020) 21 Program LIFE jest jedynym instrument finansowym Unii Europejskiej dedykowanym wył ącznie projektom z dziedziny ochrony i poprawy jako ści środowiska oraz wpływu człowieka na klimat i dostosowania si ę do jego zmian. Głównymi celami s ą: wspieranie wdra żania wspólnotowego prawa ochrony środowiska, realizacja unijnej polityki w tym zakresie, a tak że identyfikacja i promocja nowych rozwi ąza ń dla problemów dotycz ących środowiska w tym przyrody. W okresie 2014-2020 b ędzie on realizowany w podziale na dwa podprogramy: • podprogram na rzecz środowiska, w ramach którego mo żna realizowa ć działania zwi ązane z ochron ą środowiska i efektywnym gospodarowaniem zasobami, z przyrod ą i ró żnorodno ści ą biologiczn ą oraz zarządzaniem i informacj ą w zakresie środowiska; • podprogram na rzecz klimatu – projekty dotycz ące ograniczenia wpływu człowieka na klimat, dostosowania si ę do skutków zmian klimatu oraz zarz ądzania i informacji w zakresie klimatu. Beneficjentami programu mog ą by ć przedsi ębiorcy, administracja publiczna i organizacje pozarz ądowe. Norweski Mechanizm Finansowy i Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) 22 Norweski Mechanizm Finansowy oraz Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego jest form ą bezzwrotnej pomocy zagranicznej przyznanej przez Norwegi ę, Islandi ę i Liechtenstein nowym członkom UE. Głównymi celami funduszy norweskich i funduszy EOG s ą: przyczynianie si ę do zmniejszania ró żnic ekonomicznych i społecznych w obr ębie EOG oraz wzmacnianie stosunków dwustronnych pomi ędzy pa ństwami-darczy ńcami a pa ństwem-beneficjentem. W zakresie ochrony środowiska mog ą by ć finansowane projekty w obszarach tj.: • bioró żnorodno ść i monitoring środowiska, • oszcz ędzanie energii, odnawialne źródła, • innowacje w zakresie zielonych technologii. Beneficjenci mog ą si ę ubiega ć o dofinansowanie projektów do 85 proc. kosztów kwalifikowanych projektu, a w niektórych przypadkach mo żliwe jest uzyskanie 90% lub 100% finansowania.

Szwajcarsko-Polski Program Współpracy (Fundusz Szwajcarski) 23 Program umo żliwia uzyskanie dofinansowania dla działa ń z zakresu ochrony środowiska i infrastruktury, w tym: • odbudowy, przebudowy i rozbudowy infrastruktury środowiskowej oraz poprawy stanu środowiska (m.in. zarz ądzanie odpadami stałymi, systemy energii odnawialnej, poprawa wydajno ści energetycznej, poprawa publicznych systemów transportowych); • bioró żnorodno ści i ochrony ekosystemów oraz wsparcia transgranicznych inicjatyw środowiskowych. Beneficjentami są przede wszystkim instytucje sektora publicznego i prywatnego oraz organizacje pozarz ądowe. Poziom dofinansowania jest ró żny i wynosi od 60% do 100% całkowitych kosztów projektu.

21 https://www.nfosigw.gov.pl/oferta-finansowania/srodki-zagraniczne/instrument-finansowy-life/ 22 https://www.eog.gov.pl/ 23 https://www.programszwajcarski.gov.pl/ 171

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Fundusz Powierniczy JESSICA 24 Inicjatywa Jessica dofinansowuje (poprzez po życzki, gwarancje etc.) Fundusze Rozwoju Obszarów Miejskich tworzone przez poszczególne województwa ze środków własnych i innych partnerów publicznych i prywatnych. Projekty realizowane w ramach funduszu Jessica z zało żenia powinny generowa ć dochód. Pomoc mog ą otrzyma ć projekty uprawnione do dofinansowania w ramach działania regionalnego programu operacyjnego, z którego środki zostały wyodr ębnione. Rodzaje projektów wskazanych w RPO powinny by ć spójne z ogólnym zakresem wsparcia w ramach Inicjatywy Jessica nakre ślonym przez Europejski Bank Inwestycyjny. W województwie Mazowieckim do kluczowych obszarów priorytetowych Inicjatywy nale żą projekty z zakresu energii (działanie 4.3 RPO). Warto ść po życzki mo że wynosi ć do 75% całkowitych kosztów kwalifikowanych projektu. 25 Program dla Europy Środkowej (PE Ś) Tematyka programu obejmuje innowacje i zwi ększenie konkurencyjno ści, strategie niskoemisyjne, zasoby naturalne i kulturowe oraz powi ązania transportowe. Głównym celem programu jest wzmocnienie spójno ści terytorialnej, promowanie wewn ętrznej integracji oraz poprawa konkurencyjno ści obszaru Europy Środkowej. Projekty w zakresie środowiska mog ą by ć realizowane osi: 1. Współpraca w dziedzinie innowacyjno ści dla podniesienia konkurencyjno ści. 2. Współpraca w zakresie strategii niskoemisyjnych w Europie Środkowej. 3. Współpraca w dziedzinie zasobów naturalnych i kulturowych. Poziom dofinansowania do 85% kosztów kwalifikowanych projektu.

Program PolSEFF2 26 PolSEFF2 jest drug ą edycj ą Polskiego Programu Finansowania Zrównowa żonej Energii opracowanego przez Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju. Jest on wdra żany w ramach Programu Priorytetowego Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (Programu NF) i przy wsparciu Unii Europejskiej. Wsparcie (do 100% kosztów) jest udzielane za po średnictwem banków w formie kredytów małym i średnim przedsi ębiorstwom na finansowanie inwestycji poprawiaj ących ich efektywno ść energetyczn ą. Inwestycje musz ą charakteryzowa ć si ę wska źnikiem oszcz ędno ści energii minimum 30%. Projekty kwalifikuj ące si ę do programu mo żna podzieli ć na dotycz ące: • poprawy efektywno ści energetycznej, • termomodernizacji budynków. Program Operacyjny Pomocy Technicznej 27 Program Operacyjny Pomocy Technicznej zapewnia środki na utrzymanie i rozwój potencjału instytucji zaanga żowanych w administrowanie Funduszami Europejskimi oraz na wsparcie instytucji odpowiedzialnych za realizacj ę projektów i wsparcia miejskiego w polityce spójno ści. Wsparcie b ędzie udzielane głównie poprzez: • finansowanie wynagrodze ń, szkolenia pracowników, finansowanie kosztów funkcjonowania instytucji, • skuteczny i efektywny system realizacji polityki spójno ści, • potencjał beneficjentów funduszy europejskich, • informacja i promocja funduszy europejskich. Beneficjentami Programu Pomoc Techniczna 2014- 2020 s ą nast ępuj ące instytucje odpowiedzialne za wdra żanie Funduszy Europejskich.

24 http://www.mae.com.pl/projekty-jessica.html 25 https://europasrodkowa.gov.pl/interregce/ 26 http://www.polseff2.org/pl/o-polseff2 27 https://www.popt.gov.pl/strony/o-programie/zasady/co-mozna-zrealizowac/ 172

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

6.2. Analiza krajowych źródeł finansowania zada ń Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFO ŚiGW) 28 NFO ŚiGW oferuje dofinansowania w formie oprocentowanej po życzki, w tym po życzki przeznaczonej na zachowanie płynno ści finansowej przedsi ęwzi ęć współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej; w formie dotacji oraz poprzez inne formy wsparcia okre ślone w Ustawie PO Ś. Szczegółowe zasady dofinansowania okre ślaj ą regulaminy/procedury naborów lub przepisy wprowadzaj ące dany program priorytetowy. W ramach funduszu podstawowego finansowane s ą działania w podziale na programy tj.: • ochrona i zrównowa żone gospodarowanie zasobami wodnymi, • racjonalne gospodarowanie odpadami i ochrona powierzchni ziemi, • ochrona atmosfery, • ochrona ró żnorodno ści biologicznej i funkcji ekosystemów, • mi ędzydziedzinowe (m. in. W zakresie monitoringu, przeciwdziałania zagro żeniom środowiska, edukacji ekologicznej, współfinansowania projektów LIFE oraz WFO Ś, innowacyjnych technologii).

Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie (WFO ŚiGW) 29 W ramach Funduszu mo żna ubiega ć si ę o pomoc dotycz ącą głównie: • gospodarki wodnej, • ochrony wód, • ochrony ziemi, • ochrony atmosfery, • ochrony przyrody, • edukacji ekologicznej, • zapobieganiu zagro żeniom środowiska i powa żnym awariom oraz usuwania ich skutków. Pomoc udzielana jest w formie po życzek na preferencyjnym oprocentowaniu do 100% kosztów, dotacji od 50 do 100% kosztów, przekaza ń środków pa ństwowym jednostkom bud żetowym, dopłat do oprocentowania kredytów bankowych, cz ęś ciowej spłaty kapitału kredytów bankowych oraz dopłat do oprocentowania lub ceny obligacji. Bank Ochrony Środowiska S.A (BO Ś)30 Bank, dzi ęki współpracy z WFO ŚiGW oferuje preferencyjne kredyty na inwestycje proekologiczne, w tym inwestycje w nowe technologie i urz ądzenia obni żaj ące zu życie energii z listy LEME, projekty z obszaru efektywno ści energetycznej, energii odnawialnej oraz termomodernizacji budynków. W ramach kredytu mo żna uzyska ć dopłat ę do kredytu w wysoko ści 15% kosztów kwalifikowanych. Bank Gospodarstwa Krajowego (BGK) 31 Bank Gospodarstwa Krajowego dysponuje środkami z Europejskiego Banku Inwestycyjnego na preferencyjne kredyty dla samorz ądów na inwestycje m. in. infrastrukturalne w zakresie ochrony środowiska. Mo żliwe jest otrzymanie kredytu do 100% kosztów finansowego przedsi ęwzi ęcia.

Samorz ądowy Program Po życzkowy (SPP) 32 SPP umo żliwia udzielanie preferencyjnych po życzek dla samorz ądów gminnych i powiatowych na finansowanie inwestycji infrastrukturalnych na terenach wiejskich, w tym na budow ę i modernizacj ę sieci i stacji wodoci ągowych, budow ę i modernizacj ę zbiorowego odprowadzania i oczyszczania ścieków oraz zaopatrzenia w energi ę z wykorzystaniem lokalnych odnawialnych źródeł energii. Finansowanie do 100% warto ści zadania inwestycyjnego brutto.

28 https://www.nfosigw.gov.pl/ 29 http://www.wfosigw.pl/ 30 https://www.bosbank.pl/ 31 https://www.bgk.pl/samorzady/kredyty-inwestycyjne/kredyt-na-finansowanie-projektow-unijnych/ 32 http://www.efrwp.pl/samorzady/samorzadowy-program-pozyczkowy/o-programie 173

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa 33 W ramach dopłat bezpo średnich przewidziane s ą tzw. płatności „zielone” uzale żnione od spełnienia wymaga ń w zakresie dywersyfikacji upraw, utrzymania trwałych u żytków zielonych oraz przeznaczenia cz ęś ci powierzchni na cele proekologiczne.

6.3. Szacowane koszty realizacji Programu Tabela poni żej przedstawia mo żliwo ści finansowania zada ń i projektów w poszczególnych obszarach interwencji Programu ze źródeł krajowych i europejskich. Tabela ma charakter pogl ądowy, wskazuje główne źródła finansowania, ale nie wyklucza realizacji działa ń tak że z innych źródeł ni ż zostały wskazane w tabeli.

Tabela 27 Źródła finansowania dla zada ń z poszczególnych obszarów interwencji w Programie

OBSZARY INTERWENCJI Źródło finansowania OP KA PEM GW GW Ś ZG GL GO ZP PAP POIi Ś PO IR RPO WM 2014-2020 PROW 2014 -2020 PO RYBY 2014 -2020 LIFE EOG Fundusz Szwajcarski JESSICA PE Ś PolSEFF2 NFO ŚiGW WFO ŚiGW BO Ś BGK SPP ARiMR

Koszty realizacji Programu przyj ęto na podstawie cen rynkowych z 2015 roku z uwzgl ędnieniem informacji z bada ń ankietowych przedstawionych przez jednostki samorządu terytorialnego, instytucje, przedsi ębiorców w zakresie zaplanowanych do realizacji działa ń.

Tabela 28 Szacowane nakłady na realizacj ę Programu w latach 2017-2022 Szacowane nakłady na realizacj ę Programu w latach 2017-2022 [zł] Lp. Obszar interwencji własne monitorowane razem 1. OCHRONA KLIMATU i JAKO ŚCI POWIETRZA 33 561 615 57 185 000 90 746 615 2. ZAGRO ŻENIE HAŁASEM 0 5 940 000 5 940 000 3. PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE 0 0 0 4. GOSPODAROWANIE WODAMI 0 2 470 000 2 470 000 5. GOSPODARKA WODNO-ŚCIEKOWA 1 252 000 24 505 000 25 757 000 6. ZASOBY GEOLOGICZNE 12 000 0 12 000 7. GLEBY 7 252 000 370 000 7 622 000 GOSPODARKA ODPADAMI i ZAPOBIEGANIE 8. 0 14 669 000 14 669 000 POWSTAWANIU ODPADÓW

33 http://www.arimr.gov.pl/# 174

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Szacowane nakłady na realizacj ę Programu w latach 2017-2022 [zł] Lp. Obszar interwencji własne monitorowane razem 9. ZASOBY PRZYRODNICZE 455 000 5 261 000 5 716 000 10. POWA ŻNE AWARIE PRZEMYSŁOWE 12 000 1 500 000 1 512 000 OGÓŁEM 42 544 615 111 900 000 154 444 615

7. Monitoring programu Cenna jest stała kontrola i bie żą cy nadzór procesu wdra żania aktualizacji programu, zapoznawania si ę z okresowymi raportami nt. wykonania zada ń i uzyskanych efektów ekologicznych. Ponadto wa żnym jest uzyskanie porozumienia i płaszczyzny współpracy pomi ędzy instytucjami i mieszka ńcami na drodze do osi ągania celów Programu. Przedstawiciele ró żnych grup zawodowych, instytucji i społecze ństwa zaanga żowanych w realizacj ę Programu b ędą mieli ró żne pogl ądy nt. realizacji celów Programu i konkretnych przedsi ęwzi ęć . Istnieje, zatem potrzeba stworzenia obiektywnych warunków uzgadniania współpracy w realizacji zada ń programu i udziału we wdra żaniu Programu. Wypracowane wspólnej strategii działania i procedur w realizacji programu przyczynia si ę do wzajemnej zgodnej, z obustronnymi korzy ściami współpracy pomi ędzy partnerami ró żnych szczebli decyzyjnych i środowisk odpowiedzialnych za ostateczny wizerunek obszaru. Dzi ęki tym działaniom etap planowania i zarz ądzania programem staje si ę jasny i zrozumiały na tyle, że pewne działania staj ąc si ę rutyn ą, powoduj ą samoistne powtarzanie si ę dobrych rozwi ąza ń wytwarzaj ąc mechanizmy samoregulacji. Jako komórk ę monitoruj ącą proces wdra żania i realizacji PO Ś oraz harmonogram jego realizacji wskazuj ę si ę Wydział Gospodarki Mieniem Powiatu, Skarbu Pa ństwa i Ochrony Środowiska w Grójcu.

Tabela 29 Wska źniki realizacji programu ochrony środowiska Oczekiwany trend zmian Warto ść Docelowa Źródło danych w wyniku Lp. Wska źnik Jednostka wska źnika warto ść do okre ślenia wska źnika realizacji w roku 2015 wska źnika Programu do 2022 r.* OCHRONA KLIMATU i JAKO ŚCI POWIETRZA sprzeda ż energii cieplnej na cele 1. GJ/rok 110 663,00 GUS - 96230 komunalno-bytowe odbiorcy gazu ogrzewaj ący mieszkania 2. gosp. 11024 GUS + 13230 gazem udział energii odnawialnej w produkcji 3. % 8,3 GUS + 15 energii elektrycznej ogółem emisja zanieczyszcze ń gazowych 4. Mg/rok 104009 GUS - 100900 z zakładów szczególnie uci ąż liwych emisja zanieczyszcze ń pyłowych 5. Mg/rok 69 GUS - 66 z zakładów szczególnie uci ąż liwych liczba stref, które otrzymały klas ę C WIO Ś (roczna ocena 6. ze wzgl ędu na przekroczenie normy szt. 1 - 0 jako ści powietrza) dobowej dla pyłu PM10 liczba stref, które otrzymały klas ę C ze wzgl ędu na przekroczenie poziomu WIO Ś (roczna ocena 7. szt. 1 - 0 dopuszczalnego powi ększonego jako ści powietrza) o margines tolerancji pyłu PM2,5 liczba stref, które otrzymały klas ę C ze wzgl ędu na przekroczenie poziomu WIO Ś (roczna ocena 8. dopuszczalnego dla st ęż enia szt. 0 - 0 jako ści powietrza) średniorocznego NO 2 na stacjach komunikacyjnych

9. długo ść ście żek rowerowych km 22,90 GUS + 30

175

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Oczekiwany trend zmian Warto ść Docelowa Źródło danych w wyniku Lp. Wska źnik Jednostka wska źnika warto ść do okre ślenia wska źnika realizacji w roku 2015 wska źnika Programu do 2022 r.* 120 114 osobowe PKP Polskie Linie osobowych 10. liczba kursów poci ągów w ci ągu doby szt. 8 + Kolejowe 10 towarowych towarowych liczba zmodernizowanych linii PKP Polskie Linie 11. szt. 1 - 1 kolejowych Kolejowe Długo ść przebudowanych dróg 12. km 120 zarz ądcy dróg 150 publicznych ZAGRO ŻENIA HAŁASEM 13. długo ść zamiejskich dróg ekspresowych km 21,46 zarz ądcy dróg + 25 14. linie kolejowe ogółem km 25,62 GUS + 26 udział procentowy zakładów przekraczaj ących poziomy dopuszczalne 15. % 0 GIO Ś - 0,00% w ogólnej liczbie zakładów skontrolowanych POLA ELEKTROMAGNETYCZNE liczba osób nara żonych na 16. ponadnormatywne promieniowanie os. 0 WIO Ś w Warszawie 0 0 elektromagnetyczne GOSPODAROWANIE WODAMI 17. zu życie wody na potrzeby przemysłu dam 3/rok 3217 GUS - 3000 18. zu życie wody w rolnictwie i le śnictwie dam 3/rok 7767 GUS - 7500 udział JCWP o stanie/ potencjale dobrym 19. % 0 WIO Ś + 5 i bardzo dobrym udział JCWPd o dobrej 20. % 90,5 WIO Ś + 100 lub zadowalaj ącej jako ści efekty rzeczowe inwestycji w danym roku: 21. km/rok 11,23 GUS + 11,23 obwałowania przeciwpowodziowe pojemno ść obiektów małej retencji 22. dam 3 42,2 GUS + 50 wodnej melioracje podstawowe wymagaj ące 23. km 181,12 GUS - 185 odbudowy lub modernizacji rzeki GOSPODARKA WODNO-ŚCIEKOWA zu życie wody na potrzeby gospodarki 24. hm 3 14,692 GUS - 14 narodowej i ludno ści ogółem 25. udział przemysłu w zu życiu wody ogółem % 22 GUS - 20 Stopie ń zaopatrzenia mieszka ńców 26. % 75/39 GUS 80/45 wodoci ąg/sieci kanalizacyjnej 27. długo ść sieci wodoci ągowej km 1261,4 GUS + 1 325,00

28. długo ść sieci kanalizacyjnej km 291,7 GUS + 310,00 29. liczba oczyszczalni ścieków szt. 30 GUS + 33 liczba przydomowych oczyszczalni 30. szt. 1448 US + 1800 ścieków ZASOBY GEOLOGICZNE punkty niekoncesjonowanego wydobycia 31. szt. 3 eMG śP - 0 kopalin GLEBY liczba beneficjentów przyst ępuj ących 32. do realizacji pakietów rolno- os./rok - ARiMR + 80 środowiskowo-klimatycznego powierzchnia gruntów zdegradowanych 33. ha/rok 10 GUS + 12 i zdewastowanych poddana rekultywacji

176

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

udział gruntów bardzo kwa śnych 34. % 50 OSCHR w Warszawie - 45 i kwa śnych (grunty u żytkowane rolniczo)

GOSPODARKA ODPADAMI i ZAPOBIEGANIE POWSTAWANIU ODPADÓW masa unieszkodliwionych odpadów 35. Mg 1239 WSO + 1500 zawieraj ących azbest

Sprawozdania wójtów, burmistrzów, z realizacji masa odebranych niesegregowanych 36. Mg 21244,2 zada ń z zakresu - 23 368 odpadów komunalnych gospodarowania odpadami komunalnymi

Sprawozdania wójtów, burmistrzów, z realizacji 37. liczba PSZOK szt. 4 zada ń z zakresu + 8 gospodarowania odpadami komunalnymi

liczba gmin, które osi ągn ęły poziom Sprawozdania wójtów, recyklingu i przygotowania burmistrzów, z realizacji 38. do ponownego u życia nast ępuj ących szt. 10 zada ń z zakresu + 10 frakcji odpadów komunalnych: papier, gospodarowania metal, tworzywa sztuczne, szkło odpadami komunalnymi

liczba składowisk odpadów komunalnych Uchwała w sprawie 39. o statusie regionalnej instalacji szt. 1 - 1 wykonania WPGO do przetwarzania odpadów komunalnych

ZASOBY PRZYRODNICZE liczba opracowanych planów zada ń 40. szt. 2 RDO Ś w Warszawie + 3 ochronnych dla obszarów Natura 2000 liczba wykonanych audytów 41. szt. 0 Marszałek Województwa + 1 krajobrazowych województwa liczba opracowanych koncepcji 42. dotycz ących ochrony dolin najwi ększych szt. 0 Marszałek Województwa + 1 rzek Mazowsza liczba siedlisk przyrodniczych RDO Ś w Warszawie, 43. szt. - + 30 oraz gatunków obj ętych monitoringiem GIO Ś powierzchnia siedlisk oraz liczba 5 ha RDO Ś w Warszawie, KPN, 44. gatunków obj ętych zabiegami czynnej ha, szt - + siedlisk, 3 MZPK, GIO Ś ochrony gatunki liczba beneficjentów przyst ępuj ących 45. do realizacji pakietów rolno- os. - ARiMR + 80 środowiskowo-klimatycznych udział terenów zieleni w powierzchni 46. % 0,1 GUS + 0,12, województwa ogółem 47. udział sosny w drzewostanach % 72,3 GUS, RDLP - 72 udział lasów prywatnych obj ętych 49. % 81,4 GUS, powiaty + 90 dokumentacj ą urz ądzeniow ą 50. lesisto ść % 13 GUS + 13,5 ZAGRO ŻENIA POWA ŻNYMI AWARIAMI PRZEMYSŁOWYMI (PAP) liczba przypadków wyst ąpienia powa żnych awarii (odpowiadaj ących 51. definicji zawartej w art. 3 pkt. 23 ustawy szt. 0 GIO Ś w Warszawie - 0 z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska) Obja śnienia: * - – tendencja spadkowa + – tendencja wzrostowa

177

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

0 – bez zmian ** - sumaryczna powierzchnia obiektów z wymienionymi źródłami ciepła wraz z obiektami podł ączonymi do sieci ciepłowniczej

8. Streszczenie Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022 (zwany dalej Programem) został opracowany zgodnie z zapisami ustawy z dnia 21 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2016 r., poz. 672 z pó źn. zm.), jako narz ędzie prowadzenia polityki ochrony środowiska w Powiecie. Poprzedni dokument opracowany został w 2010 r. i obowi ązywał w perspektywie do 2019 r. Przesłank ą do opracowania Programu s ą zmiany, jakie zaszły w środowisku, które powoduj ą, i ż poprzedni dokument stał si ę niezgodny ze stanem faktycznym. W niniejszym opracowaniu autorzy starali si ę dokona ć porównania stanu środowiska z roku 2012 z obecnym według informacji z 2015 roku (natomiast je śli brakowało takich informacji posłu żono si ę danymi z 2013 oraz 2014 roku). Dowodów osi ągania stanu docelowego dostarczyła ocena efektów działalno ści środowiskowej, dokonywana okresowo (według ustawy, co 2 lata) w formie Raportu z Realizacji Programu Ochrony Środowiska za lata 2012-2013 oraz 2014-2015. Ustawa – Prawo ochrony środowiska nie okre śla sztywnych ram programu ochrony środowiska, zwraca natomiast uwag ę (art. 17), by opracowanie uwzgl ędniało pewne dokumenty okre ślone w art. 14 tj. strategii rozwoju, programów i dokumentów programowych, o których mowa w ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. z 2016 r. poz. 383), w tym: • umowy partnerstwa, • programy słu żą ce realizacji umowy partnerstwa: − w zakresie polityki spójno ści – programy realizowane z wykorzystaniem środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójno ści, z wył ączeniem programów Europejskiej Współpracy Terytorialnej, − realizowane z wykorzystaniem środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz funduszy wspieraj ących sektory morski lub rybacki. Układ i zawarto ść Programu powinien nawi ązywa ć do wojewódzkiego programu. Nawi ązuj ąc do układu i zawarto ści Wojewódzkiego Programu Ochrony Środowiska, przedmiotowe opracowanie dla powiatu grójeckiego zawiera takie elementy jak: WST ĘP Rozdział zawiera podstaw ę prawn ą i cel przygotowania powiatowego programu ochrony środowiska, a tak że okres obj ęty opracowaniem, metodyk ę, struktur ę i zakres dokumentu. INFORMACJE OGÓLNE O POWIECIE Zawarto ść tego rozdziału to m.in. informacje o poło żeniu administracyjnym powiatu oraz dane dotycz ące uwarunkowa ń gospodarczych i środowiskowych powiatu. Konieczne jest wskazanie uwarunkowa ń wynikaj ących z dokumentów strategicznych wy ższego szczebla (krajowych, wojewódzkich, powiatowych), OCENA AKTUALNEGO STANU ŚRODOWISKA W rozdziale tym opisano stan aktualny oraz wskazano najwa żniejsze problemy w zakresie ka żdego komponentu środowiska tj.: • ochrona powietrza atmosferycznego i klimatu (w tym: emisja liniowa, emisja punktowa, niska emisja, stan sanitarny powietrza, monitoring jako ści powietrza), • gospodarka wodno ściekowa (w tym: wody powierzchniowe, sie ć hydrograficzna, stan czysto ści rzek, monitoring wód powierzchniowych i podziemnych, gospodarka wodno ściekowa i oczyszczalnie ścieków w powiecie oraz ochrona przed powodzi ą), • gospodarka odpadami (w tym: odpady komunalne oraz składowiska odpadów i inne instalacje do odzysku i unieszkodliwiania odpadów na terenie powiatu), tereny poprzemysłowe konieczne do rekultywacji i zagospodarowania (nie tylko przyrodniczym ale równie ż gospodarczym),

178

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

• ochrona dziedzictwa przyrodniczego (w tym: parki krajobrazowe, rezerwaty przyrody, obszary chronionego krajobrazu, u żytki ekologiczne, pomniki przyrody, obszary natura 2000, lasy oraz inne cenne walory przyrodnicze powiatu), • ochrona zasobów (w tym: uwarunkowania gospodarki kopalinami oraz zasoby surowców kopalin), • ochrona powierzchni ziemi i gleb (w tym: stan powierzchni ziemi i gleb oraz monitoring gleb), • ochrona przed hałasem (w tym: hałas drogowy, kolejowy, przemysłowy oraz monitoring hałasu), • ochrona przed polami elektromagnetycznymi wraz z ich monitoringiem, • rozwój edukacji ekologicznej. CELE I ZADANIA ŚRODOWISKOWE Okre ślenie dla ka żdego z komponentów celu długoterminowego i celów krótkoterminowych wraz z miarami ich realizacji. PLAN OPERACYJNY Plan operacyjny ZAWIERA przedsi ęwzi ęcia wytypowane na podstawie zdefiniowanych wcze śniej celów ekologicznych oraz na podstawie obowi ązuj ących dokumentów strategicznych kraju, województwa, powiatu i gmin. Zdefiniowane zadania uwzgl ędniaj ą: • przedsi ęwzi ęcia wynikaj ące z programów wojewódzkich (program ochrony powietrza i program ochrony przed hałasem itp.), obowi ązki wynikaj ące z przepisów prawnych, • cele długoterminowe oraz cele krótkoterminowe wraz z działaniami /przedsi ęwzi ęciami oraz terminem ich realizacji, jednostk ą odpowiedzialn ą /realizuj ącą, kosztami i źródłami finansowania. STRESZCZENIE Streszczenie zawarto ści dokumentu ze wskazaniem głównych celów do realizacji. Dla ka żdego kierunku działa ń utworzony został harmonogram realizacji zada ń. Zawiera on wykaz zada ń własnych - powiatowych, czyli finansowanych w wi ększo ści ze środków własnych i monitorowanych, czyli takie, które realizowane s ą na terenie powiatu grójeckiego, ale powiat nie ma na nie wpływu. Zadania te b ędą realizowane cz ęsto bez zaanga żowania środków finansowych powiatu przez jednostki samorz ądowe, przedsi ębiorstwa działaj ące na obszarze powiatu czy mieszka ńców. Harmonogram okre śla terminy i jednostki odpowiedzialne za realizacj ę zada ń, planowane efekty ekologiczne oraz planowane szacunkowe koszty przedsi ęwzi ęć a tak że jednostkami pełni ącymi funkcj ę partneruj ących w realizacji tych zada ń. Harmonogramy pomagaj ą w realizacji cało ści zamierze ń inwestycyjnych powiatu. Program to przede wszystkim przedstawienie zada ń, które zostan ą zrealizowane w najbli ższych 8 latach w celu zapewnienia bezpiecze ństwa ekologicznego powiatu i tworzenia podstaw do zrównowa żonego rozwoju społeczno-gospodarczego. Na podstawie bud żetów powiatu z ostatnich lat, planu bud żetu na rok 2016, WPF i szacunkowych kosztów zaproponowanych zada ń nakre ślono ogóln ą sytuacj ę finansow ą powiatu, przeprowadzono prognoz ę bud żetow ą oraz przeanalizowano mo żliwo ści w zakresie realizacji najwa żniejszych zada ń. Analiza ta pokazuje jak du że powinno by ć zaanga żowanie środków finansowych pochodz ących z zewn ątrz na realizacj ę zaplanowanych działa ń. Zostały przedstawione potencjalne i mo żliwe do pozyskania źródła bezzwrotnego, a tak że preferencyjnego i komercyjnego dofinansowania. Dzi ęki wyznaczeniu i identyfikacji problemów mo żliwe jest określenie celów, do jakich nale ży d ąż yć w ci ągu najbli ższych 8 lat wdra żania programu. Najwa żniejszymi problemami ekologicznymi na terenie powiatu grójeckiego są:

179

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

• niska emisja, • zły stan dróg na terenie powiatu, • nieuporz ądkowana gospodarka wodno ściekowa, • nadmierny hałas wzdłu ż drogi krajowej, • niewystarczaj ąca inwentaryzacja przyrodnicza powiatu, • brak wystarczaj ących środków finansowych i organizacyjnych na usuwanie i unieszkodliwianie wyrobów zawieraj ących azbest. Przeprowadzona analiza stanu zanieczyszczenia powietrza wykazała, że na terenie powiatu w celu zmniejszenia emisji i imisji wskazane s ą działania d ążą ce do poprawy czysto ści atmosfery. W zakresie ochrony powietrza atmosferycznego powiat realizuje na bie żą co zadania polegaj ące na termomodernizacji budynków b ędących w jego zarz ądzie. Natomiast gminy we własnym zakresie przeprowadzaj ą działania w budynkach komunalnych, polegaj ące na zmniejszeniu zapotrzebowania na energi ę i paliwa. S ą to głównie działania polegaj ące na wymianie stolarki okiennej i drzwiowej, dociepleniu dachów, ścian zewn ętrznych, a tak że wymiana instalacji i źródła ciepła. Gminy tak że w miar ę mo żliwo ści finansowych staraj ą si ę modernizowa ć budynki komunalne w celu ograniczenia strat ciepła oraz ograniczenie ilo ści spalanych paliw. W celu zmniejszenie zanieczyszcze ń liniowych planuje si ę kontynuacje działa ń zwi ązanych z modernizacj ą dróg powiatowych i gminnych. W celu poprawy jako ści wód powierzchniowych, niezb ędna jest likwidacja niekontrolowanych zrzutów ścieków bytowych do rzek płynących przez teren powiatu, niezwykle wa żnym w tym zakresie zadaniem jest inwentaryzacja stanu technicznego zbiorników bezodpływowych (szamb), które obecnie funkcjonuj ą na terenach nieskanalizowanych. Bardzo cz ęsto zbiorniki te s ą nieszczelne i s ą źródłem zanieczyszczenia wód. W niektórych zakładach przemysłowych wprowadzane s ą technologie ograniczaj ące ilo ść zu żywanej wody w innych powinno si ę promowa ć wprowadzanie zamkni ętych obiegów wody, jako elementu pozwalaj ącego na ograniczenie zrzutu zanieczyszczonych wód do środowiska, a tak że zmiany technologii, popraw ę stanu zakładowych sieci wodoci ągowych, itp. W rolnictwie nale ży si ę skupi ć na stosowaniu najlepszych dost ępnych praktyk rolniczych, co powinno doprowadzi ć ograniczenia ładunków zanieczyszcze ń odprowadzanych do odbiorników. W tym celu nale ży prowadzi ć działania w kierunku: • rozbudowy i modernizacji istniej ących oczyszczalni ścieków, • budowy przydomowych oczyszczalni ścieków, • modernizacji istniej ących i budowy nowych odcinków kanalizacji, • modernizacji istniej ących i budowy nowych uj ęć i stacji uzdatniania wody, • modernizacji istniej ących i budowy nowych odcinków sieci wodoci ągowej (kolektorów głównych i sieci rozdzielczych). W ramach programu planuje si ę, że w ci ągu 8 najbli ższych lat na terenie powiatu grójeckiego zostan ą zrealizowane tak że z udziałem środków finansowych unijnych zadania, dotycz ące przede wszystkim przebudowy, modernizacji i remontów dróg powiatowych i gminnych. Nie bez znaczenia s ą tak że inwestycje w zakresie sieci kanalizacyjnej i wodoci ągowej, na ten cel w najbli ższych latach gminy planuj ą przeznaczy ć około 60% wszystkich wydatków opisanych niniejszym opracowaniem. W zakresie ochrony gleb u żytkowanych rolniczo wa żnym celem do realizacji jest racjonalne gospodarowanie zasobami glebowymi i ich ochrona przed degradacj ą. Cel ten osi ągn ąć mo żna przez wła ściw ą gospodark ę roln ą dostosowan ą do panuj ących warunków glebowych i ukształtowania terenu. Lokalizacja złó ż kopalin jest trwałym elementem obrazu przestrzennego ka żdego regionu, w zwi ązku z tym obiekty te powinny stanowi ć repery dla sporz ądzania planów zagospodarowania przestrzennego. Podejmuj ąc eksploatacj ę nale ży mie ć na uwadze, i ż kopaliny s ą szczególnym zasobem przyrodniczym, który jest nieodnawialny, a jego wyst ępowanie jest zwi ązane z okre ślonym miejscem. Zatem ochrona udokumentowanych złó ż kopalin, jak i stwierdzonych obszarów perspektywicznych ich wyst ąpie ń jest szczególnie wa żna.

180

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Zadaniem przyczyniaj ącym si ę do ograniczenia zanieczyszczenia gleb nawozami mineralnymi jest coroczna kontrola stosowanych nawozów i środków ochrony ro ślin dokonywana przez samych rolników. Badanie poziomu pH i zawarto ści metali ci ęż kich daje mo żliwo ść porównania wyników i okre ślenia, w jakim kierunku zmierza stan środowiska. Na terenie powiatu grójeckiego wyst ępuj ą obszary, na których hałas przenikaj ący do środowiska kształtuje klimat akustyczny. S ą to głównie centra miast, istotnym źródłem hałasu s ą drogi wojewódzkie, a tak że krajowe przebiegaj ące przez obszar powiatu. Bardzo wa żnym elementem i celem krótkoterminowym w zakresie ochrony przed hałasem jest: • ustalenie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego wydzielonych terenów pod realizacj ę zorganizowanej działalno ści inwestycyjnej, zakładów mog ących by ć potencjalnymi źródłami hałasu do środowiska, co umo żliwi lokalizacj ę zakładów produkcyjnych i przemysłowych, z dala od terenów mieszkaniowych i turystycznych, • niedopuszczanie do realizacji inwestycji, które mogą by ć źródłem du żej emisji hałasu do środowiska ze wzgl ędu na rodzaj prowadzonej działalno ści lub technologie produkcji. • ograniczenie emisji hałasu poprzez inwestycje dot. infrastruktury drogowej W zakresie ochrony przyrody najwy ższy poziom walorów przyrodniczych na terenie powiatu grójeckiego wyznaczaj ą obszary NATURA 2000. Dla ochrony cało ści dziedzictwa przyrodniczego powiatu oraz kształtowania systemu terenów zieleni nale ży podj ąć nast ępuj ące zadania: • Współpraca z samorz ądami gminnymi w zakresie wdra żania obszarów i obiektów chronionych istniej ących i projektowanych na mocy przepisów ustawy o ochronie przyrody, w tym obszarów na styku s ąsiaduj ących gmin, b ądź gmin powiatu i powiatów s ąsiednich; • Prowadzenie ewidencji indywidualnych form ochrony przyrody, • Udział w tworzeniu „dynamicznego i nowoczesnego modelu” ekosystemowej i siedliskowej ochrony środowiska przyrodniczego poprzez zachowanie ci ągło ści „w ęzłów”, „korytarzy” i „ł ączników” ekologicznych, zwłaszcza w obr ębie równole żnikowego systemu dolin cieków wodnych oraz kompleksów le śnych, • Koordynacja i dalszy rozwój sieci tras i ście żek rowerowych, • Wsparcie organizacyjne rekultywacji i rewitalizacji przeobra żonych i zdegradowanych terenów poeksploatacyjnych, • Poszukiwanie w miar ę bezkolizyjnego współistnienia priorytetowych inwestycji gospodarczych dla powiatu grójeckiego z wykazanymi walorami przyrodniczo- krajobrazowymi terenów przyległych. Lasy Nadle śnictwa na terenie powiatu w przewa żaj ącej cz ęś ci wchodz ą w obszary chronione, co ukierunkowuje działania administracji Lasów Pa ństwowych do d ąż enia do uzyskania „proekologicznego modelu” gospodarki le śnej, tj. trwałego zachowania lub odtwarzania naturalnych walorów lasu metodami racjonalnej gospodarki le śnej. Praktycznie dotyczy to bie żą cej realizacji zapisów planów urz ądzania lasów nadle śnictw oraz „Programów ochrony przyrody”, zsynchronizowanych z cyklem 10-letniego okresu obowi ązywania planów. Renaturalizacja lasów na terenie powiatu powinna wiąza ć si ę z dostosowaniem składu gatunkowego wprowadzanych drzewostanów do charakteru siedlisk. Wła ściwa współpraca nadle śnictw z ró żnymi podmiotami gospodarczymi zainteresowanymi zagospodarowaniem i u żytkowaniem turystycznym lasów, wymaga, a w przyszłości w coraz wi ększym stopniu wymaga ć b ędzie, systematycznej koordynacji działa ń. Działania te winny by ć oparte przede wszystkim na promocji walorów turystycznych regionu. Priorytetem podstawowym gospodarki le śnej, niezmiennym dla lasów w powiecie, jest utrzymanie ci ągło ści i trwało ści lasu oraz wdra żanie wielofunkcyjnego modelu gospodarki le śnej. Koszty, które nale ży ponie ść na zapewnienie realizacji tego priorytetu, b ędą ró żne, a zale żeć b ędą w głównej mierze od uwarunkowa ń przyrodniczych, aktualnego stanu lasu oraz prognozowania i ograniczania skutków zagro żenia.

181

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

Kształtowanie świadomo ści ekologicznej społecze ństwa, bior ącego aktywny udział w procesie dbania o środowisko to cenne i długoterminowe zadanie, które niejednokrotnie trzeba prowadzi ć na bie żą co i nieustaj ąco. Edukacja ekologiczna jest procesem, którego głównym celem jest ukształtowanie aktywnej i odpowiedzialnej postawy mieszka ńców powiatu grójeckiego w sferze konsumpcji, a tak że ochrony powietrza, gospodarki wodnej oraz post ępowania z odpadami. Wła ściwie ukierunkowana edukacja ekologiczna mieszka ńców przyczyni si ę do zwi ększenia efektywno ści prowadzonych działa ń na rzecz ekologizacji, co zapewni ograniczenia niskiej emisji, zmniejszenie ładunku zrzutu ścieków surowych do rzek i potoków a tak że pozyskanie wi ększej surowców wtórnych, zmniejszenie ilo ści odpadów trafiaj ących na składowisko. Realizacja zada ń zaproponowanych w niniejszej aktualizacji przyczyni si ę do zwi ększenia atrakcyjno ści powiatu grójeckiego, polepszenia warunków życia i zdrowia mieszka ńców, inwestowania przez przedsi ębiorców a tak że poprawy jako ści walorów środowiskowych i skuteczniejszej ochrony terenów prawnie chronionych oraz tych o walorach rekreacyjno -wypoczynkowych.

Wykaz u żytych skrótów: • ARiMR – Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa • B(a)P – benzo(a)piren • BDO – Baza Danych o Produktach, Opakowaniach i Gospodarce Odpadami • BEi Ś – Strategia „Bezpiecze ństwo Energetyczne i Środowisko – perspektywa do 2020 r. • CAFE – Dyrektywa uwzgl ędniaj ąca Jako ść Powietrza • ECONET – Koncepcja Krajowej Sieci Ekologicznej • EMAS – Wspólnotowy System Ekozarz ądzania i Audytu • EOG – Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego • ETS – Europejski System Handlu Emisjami • GDDKiA – Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad • GIO Ś – Główny Inspektorat Ochrony Środowiska • GIS – System Zielonych Inwestycji • GUS – Główny Urz ąd Statystyczny • GZWP – Główne Zbiorniki Wód Podziemnych • IUNG – Instytut Uprawy Nawo żenia i Gleboznawstwa w Puławach • JCWP – Jednolite Cz ęś ci Wód Powierzchniowych • JCWPd – Jednolite Cz ęś ci Wód Podziemnych • JST – Jednostka Samorz ądu Terytorialnego • KOBIZE – Krajowy O środek Bilansowania i Zarz ądzania Emisjami • KPdC – Korytarz Południowo-Centralny • KPGO 2014 – Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2014 • KPO ŚK – IV Aktualizacja Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych • KPOP – Krajowy Program Ochrony Powietrza • KPZK-2030 – Plan działa ń słu żą cy Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 • LDWN - długookresowy średni poziom d źwi ęku dla pory dziennej, wieczornej i nocnej • LN - długookresowy średni poziomu d źwi ęku wyznaczonego podczas wszystkich pór nocy • LIFE – Program Działa ń Na Rzecz Środowiska i Klimatu • LZO – Lotne Zwi ązki Organiczne • MI – Powierzchnie Monitoringu Intensywnego • MPZP – Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego • NFO ŚiGW – Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej • NPRGN – Narodowy Program Rozwoju Gospodarki Niskoemisyjnej • NSEE – Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej • NSGW 2030 – Projekt Narodowej Strategii Gospodarowania Wodami 2030 (z uwzgl ędnieniem etapu 2015) • NVZ – Strefy wra żliwe na zanieczyszczenia zwi ązkami azotu • OChK – Obszar Chronionego Krajobrazu 182

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

• ONW – Obszary Rolnicze o niekorzystnych warunkach gospodarowania • OSO – Obszary Specjalnej Ochrony • OZE – Odnawialne Źródła Energii • PCB – Odpady zawieraj ące polichlorowane bifenyle • PEP 2030 – Polityka Energetyczna Polski do 2030 roku • PGL LP – Pa ństwowe Gospodarstwo Le śne Lasy Pa ństwowe • PGO – Plan Gospodarki Odpadami • PGW – Plan Gospodarowania Wodami • PM Ś – Pa ństwowy Monitoring Środowiska • PJB – Pa ństwowe Jednostki Bud żetowe • PK – Park Krajobrazowy • PM2,5 ; PM10 – Pył Zawieszony • POKA – Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032 • POIi Ś – Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko • POP – Program ochrony powietrza • PO ŚPH – Projekt Ochrony Środowiska Przed Hałasem • PROW – Program Rozwoju Obszarów Wiejskich • PSP – Pa ństwowa Stra ż Po żarna • PWP 2030 – Projekt Polityki Wodnej Pa ństwa 2030 (z uwzgl ędnieniem etapu 2016) • PW ŚK – Program wodno-środowiskowy kraju • RDW – Ramowa Dyrektywa Wodna • RIPOK - Regionalna Instalacja Przetwarzania Odpadów Komunalnych • RPO WM 2014-2020 – Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego 2014-2020 • RSO – Regionalny System Ostrzegania • RW – Region Wodny • RZGW – Regionalny Zarz ąd Gospodarki Wodnej • RZZO – Regionalny Zakład Zagospodarowania Odpadów • Sie ć TEN-T – Rozwój Sieci Drogowej • SPA2020 – Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wra żliwych na zmiany klimatu do roku. 2020 z perspektyw ą do roku 2030 • SPO – Innowacyjna Gospodarka • SUiKZP – Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego • MODR – Mazowiecki Ośrodek Doradztwa Rolniczego • ŚSRK – Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju • WZMiUW w Warszawie – Wojewódzki Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń Wodnych • UE ETS – Dyrektywa Zakładaj ąca Redukcj ę Gazów Cieplarnianych • WFO ŚiGW – Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej • WIO Ś - Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska • WISL – Wielkoobszarowa Inwentaryzacja Stanu Lasu • WPGO – Wojewódzki Plan Gospodarki Odpadami • WSO – Wojewódzki System Odpadowy • WWA – Zanieczyszczenia Wielopier ścieniowymi W ęglowodorami Aromatycznymi • WWRPP – Wska źnik Waloryzacji Rolniczej Przestrzeni Produkcyjnej • „park and ride” – polityka parkingowa • ZDR – Zakłady o Du żym Ryzyku • ZZR – Zakłady o Zwi ększonym Ryzyku

Bibliografia: • Dokumenty strategiczne dla gmin powiatu grójeckiego • Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego • Program Ochrony Środowiska Województwa Mazowieckiego 183

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego do roku 2022

• Plan zagospodarowania województwa mazowieckiego • Rejestr powierzchniowych obszarów chronionych województwa mazowieckiego, Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Warszawie • Rejestr pomników przyrody na terenie województwa mazowieckiego, Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Warszawie • Ocena jako ści wody przeznaczonej do spo życia dla powiatu grójeckiego za lata 2014-2015, WSSE Warszawa • Hydrologia regionalna Polski – tom I, wody słodkie, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, 2007 • Hydrologia regionalna Polski – tom II, wody mineralne, lecznicze i termalne oraz kopalniane, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, 2007 • Raport o stanie środowiska województwa mazowieckiego w 2014 roku, WIO Ś w Warszawie • Wst ępna ocena ryzyka powodziowego (WORP), KZGW • Program Małej Retencji Województwa Mazowieckiego • Program Pa ństwowego Monitoringu Środowiska Województwa Mazowieckiego na lata 2013- 2015 • Ocena jako ści wód podziemnych w województwie mazowieckim w roku 2012 • Krajowy program oczyszczania ścieków komunalnych, (AKPO ŚK 2010 oraz 2016) • Ocena jako ści powietrza w województwie mazowieckim w 2015 r. • Ocena zanieczyszczenia osadów rzek i jezior w województwie mazowieckim w 2011 roku, PIG w Warszawie • Zestawienie gmin (i miast wykazuj ących grunty do zalesienia) uporz ądkowane na podstawie liczny punktów odzwierciedlaj ących ich preferencje zalesieniowe; wariant III – środowiskowy – Krajowy program zwi ększania lesisto ści • Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31 XII 2015, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa, • Tomiałoj ć L. (red), Ochrona przyrody i środowiska w dolinach nizinnych rzek Polski, Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków 1993

184