9- Güngdoğmuş
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
ALTINCI BÖLÜM GÜNDOĞMUŞGÜNDOĞMUŞ 304 Dünden Bugüne Antalya GÜNDOĞMUŞ 305 Dünden Bugüne Antalya ALTINCI BÖLÜM 9. GÜNDOĞMUŞ EKSERE adı için görüşler: A. Tarih ve Coğrafya* Birinci Görüş: Bu adın Gündoğmuş’a Konya- Karaman tarafında 1. Tarihçe İksile adlı bir yerden gelen ahali tarafından verilmiş ol- Gündoğmuş ilçesi Antalya’ya 153 km. doğuda, duğu varsayımı ile ismin sonradan Eksere olarak deği- Akseki-Konya yolunun 32 km. güneyinde yer almakta- şime uğradığı söylenmektedir. dır. Alanya’ya mesafesi 70 km. Manavgat’a olan uzaklı- Bu sav için söyleyeceğimiz şudur: Konya, Erme- ğı 70 km. kadardır. nek, Taşkent ve Karaman tarafl arındaki yer ve cema- Şimdiki Gündoğmuş bölgesi Cumhuriyet kurul- at isimlerine baktığımızda resmi belgelerde veya halk madan önce Senir ve Çündüre, bölgelerine ayrılıyor- şöyleyişlerinde böyle bir isim tespit edemedik. Bu se- du. Orta çağda siyasi ilişkileri daha çok Alaiye kazası beple iddia biraz fazla yakıştırma gibi geliyor. veya Sancağı ile olmuştur. Alaiye 19. yüzyıl sonlarında İkinci Görüş: kaza statüsüne indirildikten sonra kısmen Akseki’ye Bu ad Kösere’den değişmedir. Kösere bileyicilik ve bağlı olarak siyasi hayatını sürdürdüğünü görürüz. Ka- bileyi taşı mesleklerini kapsayan bir addır. Bıçak, tah- raman Eyaleti, Konya Sancağı veya Teke Sancağı adı ra, keser bilemekte kullanılan Kösere Taşı olduğu gibi altında idari bağlılıkları vardı. Bazı kayıtlarda Konya Vi- ince işlerde kullanılan kösüre kayışı ile ustura ağzı kıla- layeti, Teke (Antalya) Sancağı, Senir Kazası olarak da ğılaması da bu zanaatlara girer. Kösere sözcüğü deği- geçer. 19. yüzyıl sonlarındaki kayıtlarda (1889 dan şerek EKSERE olmuştur. sonra) nahiye olarak geçmektedir. Köylü-Kösüreli diye bir ikileme de vardır. Gündoğ- Senir Düşenbih nahiyesi olarak bazen Manavgat’a muş, toprağı az olan bir coğrafya olduğundan halk, ti- bazen Akseki’ye bazen de doğrudan Antalya Teke bey- caret ve zanaatlara yönelmiş ve bunda da muvaff ak liğine bağlı idi. Çündüre nahiyesi ise daha çok Alanya olmuştur. Manavgat, Antalya ve İzmir’de daha çok ti- ile ilişkili olmuştur. Gündoğmuş’un eski adı Eksere’dir. caretle uğraşan çok miktarda Gündoğmuşlu’nun bu- Eksere adının geldisi hakkında bazı görüşleri aşağıda lunması bu iddianın bir göstergesidir. değerlendirdik. 306 Gündoğmuş İlçesininin 1967 yılında çekilmiş bir resmi. Dünden Bugüne Antalya GÜNDOĞMUŞ Üçüncü Görüş: Karamanoğullarının bazı tarihçiler kesin şekilde Oğuz’un Avşar boyundan gelmiş olduğu iddiasında- Eksere Köylüleri Karaman oğullarındandır. Ka- dırlar. Bölgede çok miktarda Karaman adı Karamanlı raman ve Ereğli toprağından gelmişlerdir. Bu günkü sülalesi ve Avşar cemaatleri vardır. Örnek olarak böl- Konya Ereğli’ye bağlı Halkapınar- Kösereli civarındaki geyi uzun zaman idare eden Senir Beylerinin Avşar- halkın bir parçası olarak Torosları takiben bu mevkie lı oldukları bilinmektedir. Hatta Alanya’daki Avsallar göçüp- gelmiş olan Kösereliler tarafından kurulmuş ve adı da Avşarlar adından değişmiştir denilebilir. Çünkü köye bu ad verilmiştir. Sonradan telaff uz değişikliğine yayla adı devlet haritalarında Avşarlar Yaylası olarak uğrayarak adı EKSERE olmuştur. yazılıdır. Bölgenin en önemli yaylası olan Oğuz yaylası Dördüncü Görüş: da Oğuz - Türkmen oymaklarının Gündoğmuş’taki yo- Bu ad Ökse otundan ve Ökseyeri tamlamasından ğunluğunu ortaya koymaktadır. Soyadları değişik olsa gelmektedir. ÖKSE otu, çam ve katran ağaçlarında asa- da bazı ailelerin Türkmenoğlu, Karamanlı veya Kara- lak olarak yetişen ve hayvanların beslenmesinde fay- manoğlu, Macaroğlu, Bozkırlıoğlu gibi isimler alması dalanılan bir şifalı bitkidir. Diğer adı GÖVELEK’tir. De- da bölgedeki Türkmen yerleşiminin çeşitliliğine gös- veler ve davarlar için çok faydalıdır. Ormanlık alanları tergedir. ile meşhur Gündoğmuş’ta da Ökse otu çok olduğum- Eski çağlarda Luwiler, Hititler ve Persler bölgede dan burası ÖKSEYERİ olarak isimlendirilmiş ve bu söz- uzun süreli egemenlik kuran kavimler olarak mutlaka cük telaff uz değişikliğine uğrayıp EKSERE olmuştur. buralarda yerleşmişlerdir diye düşünmek gerek. An- Beşinci Görüş: cak bize ulaşan yazılı kaynakların verdiği yer ve böl- ge isimlerinin tamamı bulunduğumuz coğrafyaya ap- Gündoğmuş’un 9 km. batısında asfalt yolun altın- like edilememiştir. Bilim adamları bunun üzerinde ça- da Taşahır, Taşavur – KASEYİR harabesi bu yöreye adı- lışmalarını sürdürmektedirler. nı vermiş olabilir. Taşavur-Taşahır mesire yerinin 100m Batısında –yolun altında kent harabeleri görülür. Yö- Ahmet Ünal’ın Hititler Devrinde Anadolu isim- rede ele geçen 3 adet yazıttan birinde Kaseyir’in, Ca- li eserinde ayrıntıları verilen bilgilerden şu kadarı- sae kolonisi olduğu belirtilmektedir. Taşahır’da bulu- nı bölgenin Hitit Dönemi için özetledik. Ahmet Ünal nan bu yazıtlar Manavgat Taşağıl’da ikamet edip Side Boğazköy’de yakın zamanlarda bulunan bir Hitit bronz vatandaşlığı ile övünen Casatan isimli bir yöneticiden tabletine dayanarak: bahseder. Manavgat’taki Taşağıl’ın aslında TAŞAHIR ol- “M.Ö.1295 yılında yapıldığı bilinen Kadeş Sava- ması, Gündoğmuş’taki Taşavur-Taşahır’‘ın isim benzer- şı sırasında veya ondan hemen sonra ölen Hitit Kralı liği eski halklar arasında da bir bağı hatırlatabilir. Kase- II. Muvattali’nin iki oğlun vardır. Birinin adı Murşili di- yir adı sonradan değişime uğrayarak EKSERE olmuştur. ğeri ise Kurunta’dır. Yine bu Muvattali’nin bir de kar- Bu tezlere ek olarak şu aşağıdaki notlara da dik- deşi Hattuşili vardır. Muvattali’nin Kadeş savaşında kat edilmelidir. (M.Ö.1295) veya hemen ertesinde ölümünden sonra yerine geçen oğlu prens III. Murşili, Urhitesup adıyla ik- Denizli’nin şimdiki adı Beyağaç olan kazasının tidara gelmiştir. Ancak amcası Hattuşili bu prensin kral eski adı Eksere’dir. Ormanlık ve sulak bir vadi üzerin- olmasını hazmedemeyip ona savaş açmış ve bu savaş deki bu yerleşim adının da isim ortaklığı bağlamında yedi yıl sürmüştür. Sonunda Hattuşili; Urhitesup’u ye- değerlendirilmesi gerekir. Ordu vilayetinin Mesudiye nerek kral olmuş ve yeğenini Kıbrıs’a sürmüştür. Am- kazasının da bir Eksere köyü vardır. Muğlalı yerel sa- cası Hattuşili tarafından Tarhundaşşa’ya kral yapılan natçı İbrahim Ethem Yağcı’nın derlediği; Eksere’nin Kurunta’nın bu toprakları ne kadar idare ettiğini bil- Çamına / Düştüm Muğla’nın damına / Şu Muğla’nın miyoruz. Biz burada Kurunta’nın amcası tarafından hi- kızları / Gendisi gelsin yanıma diye söylediği bir türkü- maye edilmekle beraber, ona sınırları daraltılmış bir de geçen sözcüğe de dikkat etmelidir. Burdur’un Eski- Tarhundaşşa krallığı vermiş olduklarını ve bu krallığın yere adındaki yerleşimi askeriye’den bozulma olmak- batı ucunda Aksu (Kestros) nehrinin ve Perge şehrinin la birlikte incelenmeye değer. Bütün bu notlar Eksere bulunduğunu, bu nehirle birlikte Perge şehir devleti- ismi üzerinde daha çok araştırma yapılması ihtiyacını ne sınır olduklarını belirtelim. Hatta amcası yeğenine ortaya koymaktadır. Adı nereden ve hangi kaynaktan diyor ki; “Kral, yani Kurunta eğer Perge krallığına sa- değişime uğrarsa uğrasın bu gün Gündoğmuş; gerek vaş açar ve oraları elde edebilirse, orası onun olacak- halkıyla, gerek yayla-sehil hayatı ile ve gerekse içerdiği tır.” Yani batı sınırlarını genişletme hakkını da vermiş kültürel zenginlikle tam bir Türkmen Bölgesi’dir. Gün- oluyor. Tarhundaşşa Ülkesi yani yeni krala verilen top- doğmuş halkı dağ başlarını vatan yaparak bölgeye rakların batı sınırında Aksu ırmağı olduğu gibi güney damgasını ve Türk mührünü vurmuştur. Halkı ekme- sınırlarında da Salluse ( bu günkü Gazipaşa) ve daha ğini taştan çıkarır, çalışkan ve inatçı ve ısrarcıdır. Oku- başka şehirler vardır. muşluk oranı %90’lardadır. Bölge Türkmenleri Kara- manoğulları çatısına dâhildirler. Biz tablette belirtilen kendi bölgemize dönelim. Pittasa ve Arinunatta istikametinde sınır Nanhanta ve 307 Dünden Bugüne Antalya ALTINCI BÖLÜM çayırlık koyun otlağı ve tuzlanın tümüyle birlikte ver- miş ve yerine geçen Tuthalya buna aynen riayet etmişti. Şimdi burada sayılan kale ve şehirlerin hangisi Gündoğmuş coğrafyasında idi suali akla geliyor. Bu- nun cevabı bilinmemektedir. Bu yer adlarında Gün- doğmuş bölgesini içeren bir isimlendirme var mıdır şu anda bunu bilemiyoruz. Truva savaşlarında yenilen kavimlerin bölge- ye gelerek Pamfilya’yı teşkil ettikleri binmektedir. Kentin yakın yerleşimlerindeki eski eser kalıntıla- rı burada önemli bir Roma egemenliğine işaret eder. Gündoğmuş’un dâhil olduğu Bölge Ormanlarının Ro- malı Komutan Antonyus tarafından Cleopatra’ya veril- mesi de Mısır bağlantılarını göstermektedir. Roma’nın bölünmesinden sonra genel olarak Anadolu’da hâkim olan Bizans’ın da mutlaka bölgede varlığına işaret edilmelidir. Bizans’ın Türkler tarafından Gündoğmuş’ta Cem Sultan hatırası CEM PAŞA camii. özellikle Malazgirt’ten sonra dönem dönem ortadan Hauttassa’dır. (Pitassa tarafı daha sonraki Pisidya böl- kaldırılmasıyla başlayan Türk egemenliği Geyik Dağla- gesidir. Bu günkü Isparta-Akşehir-Afyon tarafl arı.) Hu- rının yamaçlarında kurulan Gündoğmuş bölgesindeki watuwanta dağı istikametinde sınır Köpek Kayalığı’dır. Türk varlığını ortaya koymuştur. 1221’de Sultan Alaad- Ussa istikametinde sınır Zarata’dır. Wanzaturawa isti- din Keykubat’ın Alanya’yı ve Alara’yı alması ile bölge- kametinde sınır Harazuwa’dır. Wanzaturawa ve Kunzi- de yoğun bir Türkmen yerleşimi gerçekleşmiştir. nasa istikametinde sınır Arlanta dağı ile Alana kentidir. Geçtiğimiz yıllarda Çündüreli Ressam Nuri Sezen Arlanta dağı üzerindeki su ise Hulaya ve Hatti arasın- tarafından bölgede Alaaddin Keykubat’a ait olduğu da ortaktır. Tarhundaşşa’nın deniz tarafındakı sınırları görülen bir kurşun