Orta Toroslarda Köprülü (Gündoğmuş - Antalya) Yöresinin Stratigrafisi
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Cumhuriyet Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dergisi, Seri A-Yerbilimleri C.19, S.2, s.105-122, Aralık 2002 Bulletin of Faculty of Engineering of Cumhuriyet University, Serie A-Earth Sciences, V.19, No.2, p.105-122, December 2002 ORTA TOROSLARDA KÖPRÜLÜ (GÜNDOĞMUŞ - ANTALYA) YÖRESİNİN STRATİGRAFİSİ STRATIGRAPHY OF KÖPRÜLÜ REGION (GÜNDOĞMUŞ - ANTALYA) AT THE CENTRAL TAURİDES Arif DELİ Selçuk Üniversitesi, Jeoloji Mühendisliği, Bölümü Konya Ahmet TURAN Selçuk Üniversitesi, Jeoloji Mühendisliği, Bölümü Konya ÖZ : Köprülü (Gündoğmuş-Antalya) çevresinde bulunan çalışma alanında, Permiyen-Lütesiyen zaman aralığında oluşan değişik kaya birimleri mostra vermektedir. Yörede yüzeyleyen bu kayaçlar, otokton ve allokton birimler olarak iki ana bölümde incelenmiştir. Otokton konumlu Geyikdağı Birliği sığ ve kısmen açık şelf karbonatlarından oluşan Geç Kretase yaşlı Saytepe formasyonu ile başlamaktadır. Geç Kretase’de ortamın giderek derinleşen kısımlarında, Karaköy formasyonu, Saytepe formasyonu ile yanal ilişkili olarak çökelmiştir. Karaköy formasyonu tabanda kırıntılı kireçtaşı-marn ve çörtlü kireç- taşlarıyla (Kurttepe üyesi) başlamakta, üste doğru pelajik kireçtaşı, marn, kumtaşı ardalanması (Sarıkavak üyesi) ile son bulmaktadır. Otokton birliğin Mesozoyik istiflerini, Antalya Birliğine ait pelajik kireçtaşı blokları içeren ve Geç Kretase’de bölgeye yerleşmiş Antalya Birliği kapsamındaki Belistir ofiyolitik melanjı üzerlemiştir. Hem otoktona ait Karaköy formasyonu, hemde çalışma alanının güney- doğusunda gözlendiği gibi Antalya Birliğine ait Belistir ofiyolitli karışığı, kırıntılı ve killi karbonatlı istif- leri kapsayan Lütesiyen yaşlı Beden formasyonu tarafından açılı uyumsuzlukla örtülmektedir. Antalya Birliğinin tabanını oluşturan Belistir melanjının üzerine, çoğun kumlu kırıntılı kayaçlardan oluşan Geç Triyas yaşlı Kasımlar formasyonu tektonik olarak gelmektedir. Kasımlar formasyonunun üzerinde ise, yarı-pelajik ve pelajik kayalardan meydana gelen Jurasik-Kretase yaşlı İnasar formasyonu yer alır. An- talya Birliği kayalarının üzerine Alanya Birliğine ilişkin birimler, tektonik olarak oturmaktadır. Alanya Bir- liği kendi içerisinde iki ayrı nap dilimine ait metatortul istifleri kapsamaktadır. İnceleme alanında olası- lıkla Geç Permiyen yaşlı kayaları kapsayan Alanya Birliği, altta mermer-şist-kuvarsit litolojilerinden ya- pılı alt nap veya Mahmutlar formasyonu ile üstte dolomitli metakarbonatlardan oluşan üst nap veya Cebelireis formasyonundan oluşur. Alanya Birliği kayaları üzerine ise, Aladağ Birliğine ait şeyl-kuvarsit arakatkılı, bol fosilli kireçtaşlarından yapılmış Geç Permiyen yaşlı Kuşakdağı formasyonu, tektonik ola- rak gelmektedir. Anahtar kelimeler: Köprülü, stratigrafi, Permiyen-Lütesiyen ABSTRACT : The study area is located in the vicinity of Köprülü (Gündoğmuş-Antalya), in the inner- west part of Central Taurus. In this area, several rock units representing Permian-Tertiary time interval crop out. These rocks were examined in two main groups, autochthonous units and allochthonous units. Autochthonous units (Geyikdağı unit) start with the Saytepe formation comprising of partly open shelf carbonate rocks. In the Late Cretaceous, by the deepened parts of the sea, the Karaköy formation which is the lateral equivalent of the Saytepe formation was formed. The Karaköy formation starts with the detritic limestone and marl (The Kurttepe member) and passes into alternations pelagic limestone, marl and sandstone (The Sarıkavak member). These Late Mesozoic formations were unconformably overlain by the Lutetian Beden formation. In study the area, the allochthonous units were divided into three main divisions. The Antalya unit rocks have two different tectonic slices. The Belistir ophiolitic mélange yielding pelagic limestone blocks formed the basal part of the Antalya unit. The Late Triassic Kasımlar formation rests on the Belistir ophiolitic mélange with a tectonic contact The Kasımlar formation is overlain unconformably by the pelagic-semipelagic rocks of the Inasar formation of Jurassic-Cretaceous time.The Alanya unit rests on the Antalya unit with a tectonic contact. This unit is divided into two tectonic slices. Permian Aladağ unit overlies on the Alanya unit with tectonic contact. Key words : Köprülü, stratigraphy, Permian-Lütetian 106 DELİ VE TURAN GİRİŞ yaç örneği toplanmış ve bu örneklerin Orta Toroslar’ın muhtelif kesiminde makroskopik ve mikroskopik ölçekte determi- 1930’lu yıllardan günümüze kadar bir çok ça- nasyonları yapılarak, elde edilen bulguların lışma yapılmıştır. Bu çalışmalarda Gündoğmuş güncel jeolojik kavramlara uygun şekilde yo- bölgesinin stratigrafisi, tektonik özellikleri ve rumlanması amaçlanmıştır. Toroslar ana tektonik birliği içindeki jeolojik ko- numu belirtilmeye çalışılmıştır. Bu bağlamda STRATİGRAFİ Monod (1978), kuzeydeki Akseki bölgesinin Çalışma alanında, Geç Permiyen- (Şekil 1) kalın Mesozoyik karbonatları ile gü- Lütesiyen zaman aralığında oluşmuş ve neydeki Alanya metamorfik masifi arasında, Toroslar’ın farklı alt tektonik birliklerine ait kaya Blumenthal (1951)’in “ayırıcı zon/ara zon” ola- stratigrafi birimleri yüzlek vermektedir. Bu ma- rak adlandırdığı dar bir kuşak içerisinde pelajik kalede söz konusu birimler, tektono-stratigrafik kireçtaşları, bazaltlar, radyolaritler ile bir çok konumlarına uygun tarzda bölümlendirilerek, küçük kireçtaşı tepeciklerini kapsayan Kretase- alttan üstte doğru otokton birlik (Geyikdağı Birli- Tersiyer yaşlı bir flişin yer aldığını belirtmekte- ği) ve allokton birlikler (Antalya, Alanya ve Ala- dir. Monod (1978) araştırmalarında ayrıca, daha dağ birlikleri) şeklinde verilecektir. Yörenin kuzeydeki Tepe Dağ karbonatlarının üzerinde tektono-stratigrafik istiflenmesi Şekil 3a ve yer alan Tersiyer flişinin de üstünde, tektonik 3b’de verilen dikme kesitlerde özetlendiği gibidir olarak duran bir çok yabancı birliğin daha varlı- ve en altta otokton Geyikdağı Birliği yer alır. ğından söz etmektedir. Özgül (1984) Alanya Otoktonun üzerinde ise alt allokton konumlu An- bölgesinde, Antalya ve Alanya birlikleri arasın- talya, orta allokton konumlu Alanya ve üst daki ilişkileri incelemiş ve Antalya Birliği kayala- allokton niteliğindeki Aladağ birlikleri görülür rının genelde birbirleriyle stratigrafik ilişkili kırın- (Şekil 3a). Araştırma alanının doğusunda ise, tılı ve karbonatlardan oluştuğunu vurgularken; Geyikdağı Birliği üzerine Antalya ve Aladağ bir- Alanya Birliğinin üst üste duran ve likleri yer almaktadır (Şekil 3b). metamorfizma dereceleri farklı üç metamorfik naptan meydana geldiğini belirtmiştir. Bunlar Otokton Birimler (Geyikdağı Birliği) günümüz tektono-stratigrafisine uygun tarzda Otokton Geyikdağı Birliği, çalışma ala- alttan üste doğru sırasıyla; Mahmutlar formas- nında Geç Kretase ve Eosen yaşlı formasyon- yonu (alt nap), Sugözü formasyonu (orta nap) lardan oluşur. Bunlar neritik ve pelajik faunalar ve Yumrudağ grubudur (üst nap). Özgül içeren Geç Kretase yaşlı Saytepe ve Karaköy (1984), Alanya Birliği’nin Maestrihtiyen sonu- formasyonları ile bu birimlerin üzerine açılı İpresiyen sürecinde, güneyden kuzeye doğru uyumsuz olarak gelen konglomera, kumtaşı, hareket ederek, ofiyolitli karışık ile birlikte, An- kırıntılı kireçtaşı, marn, ve killi kireçtaşlarından talya Birliğini üzerlediğini ve bu olayın devamı oluşan Lütesiyen yaşlı Beden formasyonudur. olarak da, Alanya ve Antalya birliklerinin bera- berce yine kuzeye doğru hareket ederek, Saytepe formasyonu Geyikdağı Birliğine bindirdiklerini ve de daha Çoğunlukla gri-açık gri renkli, orta-kalın sonra Lütesiyen sonu hareketleriyle kuzeyden tabakalı kireçtaşı ile yer yer intraformasyonal gelen yabancı Aladağ Birliğinin Geyikdağı, çakıltaşı ve kırıntılı kireçtaşı içerikli kalın karbo- Alanya ve Antalya birliklerinin her üçünü birden nat istifi, inceleme alanında temeli oluşturur. Bu tektonik olarak üzerlediğini belirtmiştir. karbonatlı istif, çalışma sahasının kuzeyinde ve Orta Toroslar’ın batı bölümünde yer Hadim yakınlarında Saytepe formasyonu (Tu- alan inceleme alanı ve çevresinin, yani genel ran, 1997) şeklinde tanımlandığından, bu ça- anlamda ‘’ayırıcı zon/ara zonun’’ veya ‘’Geriş- lışmada da aynı ismin kullanılması uygun gö- Güzelsu (Akseki)-Köprülü (Gündoğmuş) rülmüştür. Bu birimden ilk önce, Akseki- Muzvadi (Ermenek) fliş koridorunun’’ Seydişehir-Bozkır yörelerinde çalışan (Blumenthal, 1951), jeolojik gelişimini aydınla- Blumenthal (1947, 1951), ‘’komprehensif seri- tacak detaylı çalışmalar, günümüze kadar ta- nin Hippurites’li kalkerleri’’ şeklinde söz etmiş- mamlanamamıştır. Bu maksatla çalışmaları- tir. Daha sonra Monod (1978) benzer istifleri, mızda, Şekil 2’de verilen 1/25000 ölçekli ayrıntı- Beyşehir-Akseki yörelerinde, alttaki Jurasik yaş- lı jeoloji haritasının yapılmasından sonra, böl- lı karbonatlarla birlikte ‘’komprehensif kireçtaşı gede yüzeyleyen formasyonların tektono- istifi’’ olarak tanıtmıştır. Bu Üst Kretase istifi stratigrafik konumları saptanarak, formasyonla- için, Akdağ kireçtaşı (Toker ve diğ., 1993) ve rın ölçülü stratigrafik kesitleri yapılmıştır. Bunla- Seyrandağı kireçtaşı (Demirtaşlı ve diğ., 1987) ra ek olarak bu çalışmada, paleontolojik ve pet- gibi isimler de kullanılmıştır. rografik amaçlı tayinler için, yeterli miktarda ka- ORTA TOROSLAR 107 uyumsuz olarak örtülmektedir (Şekil 4). Saytepe formasyonunun çalışma alanında, tabanı göz- KONYA lenmediğinden, net kalınlığı belirlenememiştir. Ancak formasyonun kalınlığı Turan (1990) tara- fından Hadim yakınlarında 240m ölçülmüşken, Beyşehir Beyşehir Gölü Çumra Gündoğmuş kesiminde 400m olarak verilmiştir. Daha