Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

SPIS TRE ŚCI

I. WST ĘP 7 1.1 . Podstawa prawna opracowania 7 1.2. Przedmiot i zakres opracowania 7 1.3. Potrzeba i cel opracowania 8 1.4. Terminologia 9 1.4.1. Terminologia z zakresu rozwoju zrównowa żonego 9 1.4.2. Terminologia z zakresu ochrony środowiska 10 1.4.3. Terminologia z zakresu gospodarki wodno – ściekowej 12

II. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY 15 2.1. Dane administracyjne 15 2.2. Poło żenie geograficzne 15 2.3. U żytkowanie terenu 15 2.4. Uwarunkowania społeczne 17 2.4.1. Procesy demograficzne 17 2.4.2. Struktura sieci osadniczej 17 2.5. Uwarunkowania gospodarcze 18 2.6. Rolnictwo 18 2.7. Walory kulturowe 20 2.8. Turystyka 21

III. INFRASTRUKTURA 23 3.1 Gospodarka wodno-ściekowa 23 3.1.1. Zaopatrzenie w wod ę 23 3.1.1.1. Uj ęcia wody 23 3.1.1.2. Zu życie wody w gminie 25 3.1.1.3. Charakterystyka oraz ocena sieci wodoci ągowej 25 3.1.2. Oczyszczanie ścieków 26 3.1.2.1. Oczyszczalnie ścieków 26 3.1.2.2. Charakterystyka oraz ocena sieci kanalizacyjnej 26 3.1.2.3. Zbiorniki bezodpływowe do gromadzenia ścieków i przydomowe oczyszczalnie ścieków 27 3.1.3. Ujmowanie i odprowadzanie wód deszczowych 28 3.2. Gospodarka odpadami 28 3.3. Drogi 29 3.4. Sie ć gazowa 31 3.5. Źródła emisji promieniowania elektromagnetycznego 31 3.5.1. Stacje bazowe telefonii komórkowej 31 3.5.2. Emitory energetyczne 32 3.7. Urz ądzenia wodne 33

I. SPIS TRE ŚCI 3

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA 35 4.1. Klimat 35 4.2. Budowa geologiczna 36 4.2.1 Uwarunkowania ogólne 36 4.2.2. Zasoby kopalin 36 4.3. Rze źba terenu 37 4.3.1. Charakterystyka rze źby terenu 37 4.3.2. Przekształcenia rze źby terenu i przypowierzchniowej warstwy skorupy ziemskiej 37 4.4. Charakterystyka wód podziemnych 38 4.4.1. Uwarunkowania ogólne 38 4.4.2. Jako ść wód podziemnych 38 4.4.3. Źródła i tendencje przeobra żeń wód podziemnych 40 4.5. Charakterystyka wód powierzchniowych 42 4.5.1. Sie ć rzeczna 42 4.5.2. Zbiorniki wodne 42 4.5.3. Jako ść wód powierzchniowych 43 4.5.4. Zagro żenie powodziowe 45 4.5.5. Przeobra żenia stosunków wodnych 45 4.6. Charakterystyka gleb 49 4.6.1. Charakterystyka rozmieszczenia typów gleb 49 4.6.2. Zasobno ść gleb w składniki pokarmowe 50 4.6.3. Degradacja gleb 50 4.6.4. Przyczyny degradacji gleb 55 4.7. Powietrze atmosferyczne 56 4.7.1. Rodzaje emisji zanieczyszcze ń do powietrza 56 4.7.2. Ocena jako ści powietrza na terenie gminy (powiat lubartowski) 59 4.7.3. Emisja ze źródeł przemysłowych 60 4.7.4. Metody ograniczania emisji zanieczyszcze ń do powietrza – wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych 61 4.8. Klimat akustyczny 70 4.8.1. Hałas komunikacyjny 70 4.8.2. Hałas przemysłowy 71 4.8.3. Hałas zwi ązany z bytowaniem człowieka 72 4.9. Przyroda o żywiona 72 4.9.1. Lasy 73 4.9.2. Ziele ń urz ądzona i zadrzewienia śródpolne 74 4.9.3. Formy ochrony przyrody 75 4.9.4. Przekształcenia szaty ro ślinnej 77 4.9.5. Charakterystyka ogólna świata zwierz ąt 78 4.9.6. Przekształcenia świata zwierz ęcego 78 4.10. Walory krajobrazowe 79 4.11. Powa żne awarie 80 4.12. Zestawienie wielko ści zasobów i walorów przyrodniczych 81 4.13. Synteza danych o stanie przeobra żeń środowiska przyrodniczego 82 4.14. Analiza wska źnikowa stanu środowiska 84

V. POLITYKA I HARMONOGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA 85 5.1. Zało żenia rozwoju społeczno – gospodarczego gminy w świetle ochrony środowiska 85 5.1.1. Cele, programy, projekty i zadania wyznaczone w Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Kamionka na lata 2004 – 2013 85 5.1.2. Cele i zadania wyznaczone w Planie Rozwoju Lokalnego Gminy

4 I. SPIS TRE ŚCI

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

Kamionka 88 5.1.3. Cele i kierunki działa ń w zakresie ochrony środowiska okre ślone w powiatowym programie ochrony środowiska 89 5.2. Cele, kierunki i zadania do realizacji w ramach Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kamionka 91 5.3. Strategia realizacji przyj ętych celów 100 5.3.1. Przyj ęte kryteria wyboru zada ń priorytetowych 101 5.3.2. Harmonogram realizacji zada ń ekologicznych 101

VI. ZAŁO ŻENIA SYSTEMU EDUKACYJNO-INFORMACYJNEGO 109 6.1. Potrzeba edukacji ekologicznej 110 6.2. Sposoby prowadzenia akcji edukacyjnej społeczeństwa 111 6.2.1. Grupy społeczne 111 6.2.1.1. Decydenci 111 6.2.1.2. Edukacja dzieci i młodzie ży 112 6.2.1.3. Edukacja dorosłych 117 6.2.2. Społeczne kampanie informacyjne 118 6.2.2.1. Media w kampanii informacyjnej 119 6.2.2.2. Okresowe kampanie informacyjne 122 6.2.2.3. Wł ączenie mieszka ńców w procesy decyzyjne na poziomie gminy 124 6.3. Centrum Edukacji Ekologicznej i Gminny Punkt Edukacji Ekologicznej (GPEE) 124

VII. REALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA 127 7.1. Zało żenia systemu finansowania inwestycji 127 7.2. Zarz ądzanie Program Ochrony Środowiska 130 7.2.1. Instrumenty prawne 131 7.2.2. Instrumenty finansowe 132 7.2.3. Instrumenty społeczne 132 7.2.4. Instrumenty strukturalne 134 7.3. Analiza mo żliwo ści gminy w zakresie finansowania zada ń w dziedzinie ochrony środowiska 135 7.3.1. Sprawozdanie ekonomiczne z bud żetu gminy za lata 2002 – 2004 135 7.3.2. Analiza wska źnikowa zdolno ści kredytowej jednostki administracyjnej 137 7.3.3. Ocena wydatków na ochron ę środowiska 138 7.4. Monitorowanie Programu Ochrony Środowiska 140 7.4.1. Zasady monitoringu 140 7.4.2. Monitorowanie zało żonych efektów ekologicznych 142

VIII. STRESZCZENIE W J ĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM 147

BIBLIOGRAFIA

ZAŁ ĄCZNIKI

I. SPIS TRE ŚCI 5

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

6 I. SPIS TRE ŚCI

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

I. WST ĘP

1.1. Podstawa prawna opracowania

Obowi ązuj ące od 1 pa ździernika 2001 roku Prawo Ochrony Środowiska nakłada obowi ązek opracowania programu ochrony środowiska. Obowi ązek ten jest formaln ą przesłank ą dla utworzenia niniejszego opracowania (art. 17 ustawy Prawo Ochrony Środowiska, Dz. U. Nr 62, poz. 627). Formaln ą podstaw ą opracowania jest umowa zawarta pomi ędzy Gmin ą Lubartów z siedzib ą w Lubartowie przy ul. Jana Pawła II, a Firm ą ABRYS Technika Sp. z o.o. z siedzib ą w Poznaniu przy ul. Wi ślanej 46.

1.2. Przedmiot i zakres opracowania

Przedmiotem opracowania jest Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kamionka poło żonej w powiecie lubartowskim, województwo lubelskie. Niniejsze opracowanie prezentuje szeroko rozumian ą problematyk ę ochrony środowiska na analizowanym terenie. Zagadnienia ochrony środowiska obejmuj ą ochron ę powietrza, wód, powierzchni ziemi, środowiska akustycznego oraz zasobów przyrodniczych. Omówienia dotycz ące gospodarki odpadami zostały zawarte w odr ębnym opracowaniu pod nazw ą „Plan Gospodarki Odpadami dla Zwi ązku Komunalnego Gmin Ziemi Lubartowskiej na lata 2004-2007”. Program Ochrony Środowiska wskazuje tzw. „punkty zapalne” w środowisku, wywołane niezrównowa żonym rozwojem gospodarczym oraz przedstawia konkretne propozycje działa ń zmierzaj ących do stopniowej likwidacji zagro żeń. Hierarchicznie uporz ądkowanie celów pod k ątem ich wa żno ści decyduje o podziale przyszłego bud żetu gminy i spodziewanych środków pomocowych przeznaczonych na ochron ę środowiska. Obok wymienionych wy żej funkcji Program Ochrony Środowiska spełnia tak że funkcje promocyjne oraz informuje o stanie środowiska przyrodniczego w gminie i podejmowanych działaniach zmierzaj ących do jego poprawy. Program ten oprócz promocji walorów przyrodniczych ma za zadanie promowa ć tak że sam ą gmin ę, której elementem strategii rozwoju gospodarczego jest ochrona środowiska.

I. WST ĘP 7

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

1.3. Potrzeba i cel opracowania

Programy Ochrony Środowiska s ą podstawowym instrumentem realizacji II Polityki Ekologicznej Pa ństwa. Sporz ądzane dla kolejnych szczebli administracji samorz ądowej, umo żliwiaj ą najbardziej efektywn ą ochron ę środowiska przyrodniczego. Ochrona środowiska przyrodniczego jest jedn ą z głównych dróg prowadz ących do osi ągni ęcia zrównowa żonego rozwoju, nale ży jednak pami ęta ć, że nie jedyn ą. O w pełni zrównowa żonym rozwoju mo żna dopiero mówi ć po osi ągni ęciu czterech ładów: • ekologicznego, • społecznego, • ekonomicznego (gospodarczego), • przestrzennego. Podstawowym narz ędziem osi ągni ęcia ładu ekologicznego jest ochrona i kształtowanie środowiska przyrodniczego. Ład społeczny mo że by ć osi ągni ęty np. poprzez akceptacj ę mieszka ńców dla proponowanych i podejmowanych działa ń. Ład gospodarczy osi ąga si ę poprzez kształtowanie odpowiedniej struktury gospodarki i ograniczanie bezrobocia. Ład przestrzenny wi ąż e się np. z odpowiedni ą lokalizacj ą terenów przemysłowych, mieszkaniowych, komunikacyjnych i innych. Powy ższe zasady zrównowa żonego rozwoju i ochrony środowiska zostały uwzgl ędnione w niniejszym opracowaniu. S ą one zale żne od specyfiki oraz rzeczywistych potrzeb i mo żliwo ści gminy, na niej bowiem spocznie wi ększo ść obowi ązków zwi ązanych z wdra żaniem kierunków i hierarchii działa ń zmierzaj ących do osi ągni ęcia zrównowa żonego rozwoju gminy. Do najistotniejszych zaproponowanych dla gminy Kamionka celów i kierunków działa ń w zakresie rozwoju społeczno – gospodarczego i ochrony środowiska nale żą : • racjonalne u żytkowanie zasobów naturalnych (zmniejszenie zu życia energii, surowców i materiałów, wzrost udziału wykorzystywanych zasobów odnawialnych, ochrona zasobów kopalin); • ochrona powietrza, ochrona przed hałasem (zapewnienie wysokiej jako ści powietrza, redukcja emisji gazów i pyłów, zminimalizowanie uci ąż liwego hałasu); • ochrona wód (zapewnienie odpowiedniej jako ści u żytkowej wód, racjonalizacja zu życia wody, ochrona przed powodzi ą, wła ściwa gospodarka wodno-ściekowa); • ochrona gleb (racjonalne stosowanie nawozów, ochrona przed erozj ą); • ochrona zasobów przyrodniczych (zachowanie zasobów przyrodniczych z uwzgl ędnieniem ich ró żnorodno ści oraz rozwój zasobów le śnych, racjonalna eksploatacja lasów);

8 I. WST ĘP

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

• prowadzenie skutecznej akcji edukacyjno-informacyjnej gwarantuj ącej powodzenie realizacji wy żej wymienionych działa ń.

Realizacja zdefiniowanych celów strategicznych w powi ązaniu z programem edukacji ekologicznej społecze ństwa zapewni gminie Kamionka zrównowa żony rozwój.

1.4. Terminologia

Program ochrony środowiska wymaga od wszystkich uczestników procesów decyzyjnych i inwestycyjnych zastosowania jednakowej terminologii dotycz ącej ochrony środowiska przyrodniczego. Poni żej podane zostały znaczenia zwrotów u żytych w opracowaniu.

1.4.1. Terminologia z zakresu rozwoju zrównowa żonego

Ochrona środowiska - rozumie si ę przez to podj ęcie lub zaniechanie działa ń, umo żliwiaj ących zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej; ochrona ta polega w szczególno ści na: • racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie z zasad ą zrównowa żonego rozwoju, • przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom, • przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego, Równowaga przyrodnicza - jest to taki stan, w którym na okre ślonym obszarze istnieje równowaga we wzajemnym oddziaływaniu: człowieka, składników przyrody żywej i układu warunków siedliskowych tworzonych przez składniki przyrody nieo żywionej. Środowisko – rozumie si ę przez to ogół elementów przyrodniczych, w tym tak że przekształconych w wyniku działalno ści człowieka, a w szczególno ści powierzchni ę ziemi, kopaliny, wody, powietrze, zwierz ęta i ro śliny, krajobraz oraz klimat. Zrównowa żony rozwój - rozumie si ę przez to taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym nast ępuje proces integrowania działa ń politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwało ści podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania mo żliwo ści zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczno ści lub obywateli zarówno współczesnego, jak i przyszłych pokole ń.

I. WST ĘP 9

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

1.4.2. Terminologia z zakresu ochrony środowiska

Emisja – rozumie si ę przez to wprowadzane bezpośrednio lub po średnio, w wyniku działalno ści człowieka, do powietrza, wody, gleby lub ziemi: • substancje, • energie, takie jak ciepło, hałas, wibracje lub pola elektromagnetyczne. Hałas - rozumie si ę przez to d źwi ęki o cz ęstotliwościach od 16 Hz do 16 000 Hz. Obszar chronionego krajobrazu - jest terenem chronionym ze wzgl ędu na wyró żniaj ące si ę krajobrazowo tereny o zró żnicowanych ekosystemach, warto ściowe w szczególno ści ze wzgl ędu na mo żliwo ści zaspokajania potrzeb zwi ązanych z masow ą turystyk ą i wypoczynkiem lub istniej ące albo odtwarzane korytarze ekologiczne. Celem tworzenia obszarów chronionego krajobrazu mo że by ć w szczególno ści zapewnienie powi ązania terenów poddanych ochronie w system obszarów chronionych. Oddziaływanie na środowisko - rozumie si ę przez to równie ż oddziaływanie na zdrowie ludzi. Organ ochrony środowiska – rozumie si ę przez to organy administracji powołane do wykonywania zada ń publicznych z zakresu ochrony środowiska, stosownie do ich wła ściwo ści okre ślonej w tytule VII w dziale I Prawa Ochrony Środowiska. Organizacja ekologiczna – rozumie si ę przez to organizacje społeczne, których statutowym celem jest ochrona środowiska. Pomnikami przyrody – to pojedyncze twory przyrody żywej i nieo żywionej lub ich skupienia o szczególnej warto ści naukowej, kulturowej, historyczno-pami ątkowej i krajobrazowej odznaczaj ące si ę indywidualnymi cechami, wyró żniaj ącymi je w śród innych tworów, w szczególno ści s ędziwe i okazałych rozmiarów drzewa i krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe, jaskinie. Powa żna awaria – rozumie si ę przez to zdarzenie, w szczególno ści emisj ę, po żar lub eksplozj ę, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których wyst ępuje jedna lub wi ęcej niebezpiecznych substancji, prowadz ące do natychmiastowego powstania zagro żenia życia lub zdrowia ludzi, lub środowiska, lub powstania takiego zagro żenia z opó źnieniem. Powierzchnia ziemi - rozumie si ę przez to naturalne ukształtowanie terenu, gleb ę oraz znajduj ącą si ę pod ni ą ziemi ę do gł ęboko ści oddziaływania człowieka, z tym że poj ęcie „gleba” oznacza górn ą warstw ę litosfery, zło żon ą z cz ęś ci mineralnych, materii organicznej, wody, powietrza i organizmów, obejmuj ącą wierzchni ą warstw ę gleby i podglebie.

10 I. WST ĘP

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

Powietrze - rozumie si ę przez to powietrze znajduj ące si ę w troposferze, z wył ączeniem wn ętrz budynków i miejsc pracy. Poziom hałasu – rozumie si ę przez to równowa żny poziom d źwi ęku A wyra żony w decybelach (dB). Poziom substancji w powietrzu - rozumie si ę przez to st ęż enie substancji w powietrzu w odniesieniu do ustalonego czasu lub opad takiej substancji w odniesieniu do ustalonego czasu i powierzchni. Pozwolenie , bez podania jego rodzaju – rozumie si ę przez to pozwolenie na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, o którym mowa w art. 181 ust. 1 Prawa Ochrony Środowiska. Standardy emisyjne – rozumie si ę przez to dopuszczalne wielko ści emisji. Substancja niebezpieczna – rozumie si ę przez to jedn ą lub wi ęcej substancji albo mieszaniny substancji, które ze wzgl ędu na swoje wła ściwo ści chemiczne, biologiczne lub promieniotwórcze mog ą, w razie nieprawidłowego obchodzenia si ę z nimi, spowodowa ć zagro żenie życia lub zdrowia ludzi lub środowiska; substancj ą niebezpieczn ą mo że by ć surowiec, produkt, półprodukt, odpad, a tak że substancja powstała w wyniku awarii. Użytki ekologiczne – rozumie si ę przez to zasługuj ące na ochron ę „pozostało ści ekosystemów maj ących znaczenie dla zachowania unikatowych typów środowisk i ich zasobów genowych”. Nale żą do nich: torfowiska, bagna, nieu żytkowane ł ąki i sady, drobne zbiorniki śródpolne i śródle śne, k ępy drzew i krzewów, skarpy, jary i w ąwozy, trzcinowiska itp. Wielko ść emisji - rozumie si ę przez to rodzaj i ilo ść wprowadzanych substancji lub energii w okre ślonym czasie oraz st ęż enia lub poziomy substancji lub energii, w szczególno ści w gazach odlotowych, wprowadzanych ściekach oraz wytwarzanych odpadach. Zakład – rozumie si ę przez to jedn ą lub kilka instalacji wraz z terenem, do którego prowadz ący instalacje posiada tytuł prawny, oraz znajduj ącymi si ę na nim urz ądzeniami. Zanieczyszczenie – rozumie si ę przez to emisj ę, która jest szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, powoduje szkod ę w dobrach materialnych, pogarsza walory estetyczne środowiska lub koliduje z innymi, uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska.

I. WST ĘP 11

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

1.4.3. Terminologia z zakresu gospodarki wodno-ściekowej

Ścieki – rozumie si ę przez to wprowadzane do wód lub do ziemi: • wody zu żyte na cele bytowe lub gospodarcze, • ciekłe odchody zwierz ęce, z wyj ątkiem gnojówki i gnojowicy przeznaczonych do rolniczego wykorzystania w sposób i na zasadach okre ślonych w przepisach o nawozach i nawo żeniu, • wody opadowe lub roztopowe, uj ęte w systemy kanalizacyjne, pochodz ące z powierzchni zanieczyszczonych, w tym z centrów miast, terenów przemysłowych i składowych, baz transportowych oraz dróg i parkingów o trwałej nawierzchni, • wody odciekowe ze składowisk odpadów, wykorzystane solanki, wody lecznicze i termalne, • wody pochodz ące z odwodnienia zakładów górniczych, z wyj ątkiem wód wprowadzanych do górotworu, je żeli rodzaje i ilo ść substancji zawartych w wodzie wprowadzanej do górotworu s ą to żsame z rodzajami i ilo ści ą zawartymi w pobranej wodzie, • wody wykorzystane, odprowadzane z obiektów gospodarki rybackiej, je żeli wyst ępuj ą w nich nowe substancje lub zwi ększone zostan ą ilo ści substancji w stosunku do zawartych w pobranej wodzie. Ścieki bytowe – rozumie si ę przez to ścieki z budynków przeznaczonych na pobyt ludzi, z osiedli mieszkaniowych oraz z terenów usługowych, powstaj ące w szczególno ści w wyniku ludzkiego metabolizmu oraz funkcjonowania gospodarstw domowych. Ścieki komunalne – rozumie si ę przez to ścieki bytowe lub mieszanin ę ścieków bytowych ze ściekami przemysłowymi albo wodami opadowymi lub roztopowymi. Ścieki przemysłowe – rozumie si ę przez to ścieki odprowadzane z terenów, na których prowadzi si ę działalno ść handlow ą lub przemysłow ą albo składow ą, nie b ędące ściekami bytowymi lub wodami opadowymi. Instalacje – przez to rozumie si ę: • stacjonarne urz ądzenie techniczne, • zespół stacjonarnych urz ądze ń technicznych powi ązanych technologicznie, do których tytułem prawnym dysponuje ten sam podmiot i poło żonych na terenie jednego zakładu, • obiekty budowlane nie b ędące urz ądzeniami technicznymi ani ich zespołami, których eksploatacja mo że spowodowa ć emisj ę. Przedsi ębiorstwo wodoci ągowo-kanalizacyjne – przedsi ębiorc ą w rozumieniu przepisów o działalno ści gospodarczej, który prowadzi działalno ść gospodarcz ą

12 I. WST ĘP

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wod ę lub zbiorowego odprowadzania ścieków, s ą gminne jednostki organizacyjne nie posiadaj ące osobowo ści prawnej, prowadz ące tego rodzaju działalno ść . Urz ądzenia wodne - rozumie si ę przez to urz ądzenia słu żą ce kształtowaniu zasobów wodnych oraz korzystaniu z nich, a w szczególno ści: • budowle: pi ętrz ące, upustowe, przeciwpowodziowe i regulacyjne, a tak że kanały i rowy, • obiekty zbiorników i stopni wodnych, • stawy, • obiekty słu żą ce do ujmowania wód powierzchniowych oraz podziemnych, • obiekty energetyki wodnej, • wyloty urz ądze ń kanalizacyjnych słu żą ce do wprowadzania ścieków do wód, • stałe urz ądzenia słu żą ce do połowu ryb lub do pozyskiwania innych organizmów wodnych, • mury oporowe, bulwary, nabrze ża, pomosty, przystanie, k ąpieliska, • stałe urz ądzenia słu żą ce do dokonywania przewozów mi ędzybrzegowych. Zanieczyszczenie – rozumie si ę przez to emisj ę, która jest szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, powoduje szkod ę w dobrach materialnych, pogarsza walory estetyczne środowiska lub koliduje z innymi, uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska. Eutrofizacja – rozumie si ę przez to wzbogacanie wody biogenami, w szczególno ści zwi ązkami azotu lub fosforu, powoduj ącymi przyspieszony wzrost glonów oraz wy ższych form życia ro ślinnego, w wyniku którego nast ępuj ą niepo żą dane zakłócenia biologicznych stosunków w środowisku wodnym oraz pogorszenie jako ści tych wód. Sie ć – przewody wodoci ągowe lub kanalizacyjne wraz z uzbrojeniem i urz ądzeniami, którymi dostarczana jest woda lub którymi odprowadzane s ą ścieki, b ędące w posiadaniu przedsi ębiorstwa wodoci ągowo-kanalizacyjnego. Urz ądzenia kanalizacyjne – sieci kanalizacyjne, wyloty urz ądze ń kanalizacyjnych słu żą cych do wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi oraz urz ądzenia podczyszczaj ące i oczyszczaj ące ścieki oraz przepompownie ścieków. Urz ądzenia wodoci ągowe – uj ęcia wód powierzchniowych i podziemnych, studnie publiczne, urz ądzenia słu żą ce do magazynowania i uzdatniania wód, sieci wodociągowe, urz ądzenia reguluj ące ci śnienie wody.

I. WST ĘP 13

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

Przył ącze kanalizacyjne – odcinek przewodu ł ącz ącego wewn ętrzn ą instalacj ę kanalizacyjn ą w nieruchomo ści odbiorcy usług z sieci ą kanalizacyjn ą, za pierwsz ą studzienk ą, licz ąc od strony budynku, a w przypadku jej braku - od granicy nieruchomo ści. Urz ądzenie pomiarowe – przyrz ąd pomiarowy mierz ący ilo ść odprowadzanych ścieków, znajduj ący si ę na przył ączu kanalizacyjnym. Przył ącze wodoci ągowe – odcinek przewodu ł ącz ącego sie ć wodoci ągow ą z wewn ętrzn ą instalacj ą wodoci ągow ą w nieruchomo ści odbiorcy usług wraz z zaworem za wodomierzem głównym.

14 I. WST ĘP

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

II. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY

2.1. Dane administracyjne

Gmina Kamionka le ży w środkowej cz ęś ci województwa lubelskiego w powiecie lubartowskim. Od strony zachodniej gmina graniczy z gminami Michów i Abramów, od południa – z gminami Garbów i Niemce (powiat lubelski), od wschodniej - z gmin ą Lubartów, a wschodniej - z gmin ą Firlej. Siedzib ą gminy jest miejscowo ść Kamionka. W skład gminy wchodzi 20 sołectw, zamieszkanych przez 6 222 osób. Powierzchnia gminy wynosi 11 185 ha. Gęsto ść zaludnienia wynosi ok. 56 os/km 2.

2.2. Poło żenie geograficzne

Zró żnicowanie fizjograficzne obszaru gminy wynikaj ące z poło żenia geograficznego, charakteru i genezy rze źby terenu, ró żnic hydrograficznych, biogeograficznych i glebowych, a tak że gospodarczego u żytkowania ziemi odzwierciedla regionalizacja fizyczno- geograficzna. Według podziału fizyczno-geograficznego Polski J. Kondrackiego gmina Kamionka znajduje si ę na styku dwóch prowincji - Ni żu Środkowoeuropejskiego (31) i Ni żu Wschodniobaltycko-Białoruskiego i nale ży do mezoregionu Wysoczyzna Lubartowska (318.98) o charakterze zdenudowanej powierzchni morenowej ze żwirowymi osta ńcami, osi ągaj ącą wysoko ść 160-180 m.

2.3. U żytkowanie terenu

Gmina Kamionka jest gmin ą wiejsk ą o charakterze rolniczo-le śnym. Uproszczon ą struktur ę u żytkowania gruntów na terenie gminy Kamionka, na podstawie danych pochodz ących z Urz ędu Gminy przedstawiono w tabeli 1.

II. CHARAKTERYSTYKA GMINY 15

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

Struktura u żytkowania gruntów na terenie gminy Kamionka T a b e l a 1 Powierzchnia geodezyjna Udział w ogólnej Rodzaje gruntów [ha] powierzchni [%] 1 2 3 Powierzchnia ogólna 11 185 100,00 Użytki rolne 9 024 80,68 grunty orne 6 514 58,24 sady 176 1,57 łąki trwałe 1 671 14,94 pastwiska trwałe 354 3,17 grunty rolne zabudowane 225 2,01 grunty pod stawami 0 0 grunty pod r owami 84 0,75 Użytki le śne 1 627 14,55 lasy 1 580 14,13 grunty zadrzewione i zakrzewione 47 0,42 Grunty zabudowane 250 2,24 i zurbanizowane tereny mieszkalne 0 0 tereny przemysłowe 0 0 inne tereny zabudowane 9 0,08 zurbanizowane tereny niezabudowa ne 0 0 tereny rekreacyjne wypoczynkowe 4 0,04 drogi 237 2,12 tereny komunikacyjne kolejowe 0 0 inne 0 0 użytki kopalne 0 0 Wody 211 1,89 powierzchniowe płyn ące 24 0,22 powierzchniowe stoj ące 187 1,67 Tereny inne 73 0,65 użytki ekologiczne 0 0 nieu żytki 60 0,54 tereny ró żne 13 0,11 Źródło: Starostwo Powiatowe w Lubartowie.

Całkowita powierzchnia gminy Kamionka wynosi 111,85 km 2. Najwi ększ ą powierzchni ę zajmuj ą u żytki rolne - 80,68 % - z dominuj ącymi gruntami ornymi. Kolejno to: lasy i grunty le śne – 14,55 %, tereny zabudowy – 2,24 %, drogi – 2,12 %, wody – 1,89 %, a nieu żytki – 0,54 %.

16 II. CHARAKTERYSTYKA GMINY

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

2.4. Uwarunkowania społeczne

2.4.1. Procesy demograficzne

Gmina Kamionka jest gmin ą wiejsk ą, zamieszkał ą przez 6 549 osób. G ęsto ść zaludnienia wynosi 56 osób na 1 km 2. Przebieg procesów demograficznych na terenie gminy w latach 1999-2003 przedstawia tabela 3.

Liczba mieszka ńców gminy Kamionka wraz z przyrostem naturalnym T a b e l a 2 Rok Liczba mieszka ńców Przyrost naturalny Saldo migracji 1999 6 600 -20 +8 2000 6 600 -22 +8 2001 6 589 +1 +3 2002 6 570 -2 0 2003 6 549 -10 -3 Źródło: Urz ąd Gminy Kamionka.

2.4.2 Struktura sieci osadniczej

Głównym o środkiem gminnym i administracyjnym jest miejscowo ść Kamionka, poło żona w centralnej cz ęś ci gminy. Gmin ę Kamionka tworzy 20 sołectw. Zestawienie jednostek terytorialnych przedstawia tabela 3.

II. CHARAKTERYSTYKA GMINY 17

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

Struktura sieci osadniczej na terenie gminy Kamionka T a b e l a 3 Lp. Sołectwo Liczba mieszka ńców 1. Amelin 108 2. Biadaczka 78 3. Bratnik 115 4. Ciemno 286 5. Dąbrówka 109 6. Kamionka 1 556 7. Kierzkówka 359 8. Kierzkówka – Kolonia 93 9. Kozłówka 766 10. Rudka Goł ębska 91 11. Samokl ęski 336 12. Samokl ęski – Kolonia Pierwsza 80 13. Samokl ęski – Kolonia Druga 337 14. Siedliska 677 15. Stanisławów Du ży 117 16. Staro ścin 304 17. Staro ścin – Kolonia 212 18. Syry 361 19. Wólka Kra śnie ńska 97 20. Zofian 140 Ogółem 6 222 Źródło: Urz ąd Gminy Kamionka.

2.5. Uwarunkowania gospodarcze

Na terenie gminy indywidualna działalno ść gospodarcza o ró żnych profilach prowadzona jest przez 235 podmioty gospodarcze. Struktura prowadzonej działalno ści przedstawia si ę nast ępuj ąco: - usługowe – 85 - handlowe – 79; - budowlane – 31; - inne – 40.

2.6. Rolnictwo

Na terenie gminy Kamionka powierzchnia gospodarstw rolnych wynosi 8 451,33 ha. Średnia powierzchnia gospodarstwa w gminie wynosi 5,17 ha (u żytki rolne). Spo śród gruntów rolnych ponad 91 % stanowi własno ść prywatn ą. Działalno ść rolnicz ą prowadzi 72,8 % gospodarstw. Gospodarstwa rolne indywidualne o areale do 10 ha stanowi ą prawie

18 II. CHARAKTERYSTYKA GMINY

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

88 % ogólnej liczby gospodarstw. Najwi ększy udział w ogólnej liczbie gospodarstw na terenie gminy stanowi ą gospodarstwa o powierzchni od 1 do 5 ha (44,1 %).

Charakterystyka gospodarstw rolnych według struktury gospodarstw T a b e l a 4 Grupy obszarowe Powierzchnia u żytków rolnych Liczba gospodarstw użytków rolnych Powierzchnia w ha % liczba % Ogółem 6 964,83 100,00 1 348 100,00 Do 1 ha 96,16 1,38 228 16,91 1 – 5 ha 1 674,66 24,04 594 44,06 5 –10 ha 2 558,99 36,74 362 26,86 10 – 15 ha 1 219,47 17,51 100 7,42 Powy żej 15 ha 1 415,55 20,33 64 4,75 Źródło: NSP i PSR z 2000 roku.

Wi ększo ść gospodarstw indywidualnych cechuje rozdrobnienie tzn. grunty poło żone są na kilku działkach (17,6 % ogólnej liczby gospodarstw składa si ę z 6 i wi ęcej działek, prawie 54 % stanowi ą gospodarstwa poło żone na 4-5 działek), o zró żnicowanej odległo ści mi ędzy nimi. Żadne z gospodarstw nie jest skupione na jednej działce. W gminie Kamionka przewa żaj ą gleby słabe; nie wyst ępuj ą gleby klas I i II, a klasa III stanowi zaledwie 15 % powierzchni. Dominuj ą gleby klasy IV – ok. 54 % - i klasy V – ponad 24 % powierzchni gruntów ornych. W śród u żytków zielonych klasa III stanowi prawie 20 % powierzchni, klasa IV – 60 %, klasa V – 16 %, a VI – 4% Od jako ści gleb wyst ępuj ących na terenie gminy uzale żniona jest struktura gatunkowa upraw. Powierzchni ę najwa żniejszych upraw na terenie gminy wraz z ich udziałem procentowym w powierzchni wszystkich gruntów ornych przedstawia tabela 5.

Struktura produkcji ro ślinnej na terenie gminy Kamionka T a b e l a 5 Powierzchnia upraw Udział procentowy Rodzaj upraw [ha] [%] Zbo ża 3 948,40 84,7 Str ączkowe 2,52 0,1 Ziemniaki 402,75 8,6 Buraki cukrowe 0,83 0,,0 Rzepak i rzepik 2,51 0,1 Pastewne 175,14 3,8 Pozostałe 129,39 2,8 W tym warzywa 46,09 1,0 Ogółem 4 661,54 100,0 Źródło: Powszechny Spis Rolny, 2002.

Przewa żaj ącą grup ę w śród upraw stanowi ą zbo ża, których udział w ogólnej powierzchni zasiewów wynosi prawie 85 %. W śród tej grupy ro ślin najwy ższ ą pozycj ę zajmuje żyto, bo a ż 39,7 % powierzchni zasiewów. Nast ępne w kolejno ści s ą: owies –

II. CHARAKTERYSTYKA GMINY 19

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

27,7 %, pszen żyto – 16,6 %, pszenica – 14,3 % i j ęczmie ń – 1,7 %. W strukturze upraw znacz ącą pozycj ę zajmuj ą ziemniaki, których udział w ogólnej powierzchni zasiewów wynosi 8,6 %.

Bezpo średni wpływ na rodzaj upraw prócz jako ści gleb ma równie ż produkcja zwierz ęca prowadzona na terenie gminy. Cz ęść uzyskanych plonów jest wykorzystywana jako pasze.

Struktura produkcji zwierz ęcej na terenie gminy Kamionka T a b e l a 6

Rodzaj hodowli Liczba pogłowia (szt.)

Trzoda chlewna 5 216 w tym lochy 579 Bydło 3 539 w tym krowy 2 027 Konie 365 Drób 21 613 Źródło: Narodowy Spis Powszechny i Powszechny Spis Rolny 2002.

Dominuj ącym kierunkiem produkcji zwierz ęcej na terenie gminy jest hodowla bydła oraz tucz trzody chlewnej. Obsada zwierz ąt gospodarskich na 100 ha u żytków rolnych wynosi 52 du że sztuki. Na terenie gminy działalno ść prowadzi tak że gospodarstwo rybne z siedzib ą w Samokl ęskach, w którego władaniu znajduje si ę 321 ha stawów, z czego 194 ha na terenie gminy Kamionka. Oprócz hodowli ryb GR prowadzi tak że wyl ęgarni ę ryb, zaopatruj ącą w materiał zarybieniowy wi ększo ść stawów w południowo-wschodniej Polsce. Oprócz wymienionych stawy w ędkarskie funkcjonuj ą w Wólce Krasieni ńskiej.

2.7. Walory kulturowe

Na terenie gminy Kamionka najcenniejszym zabytkiem jest zespół pałacowo-parkowy w Kozłówce, obejmuj ący 14 budynków pochodz ących z XVIII w. i pocz. XX w. oraz 19- hektarowy park, w którym mie ści si ę Muzeum Zamoyskich. W centralnej cz ęś ci zespołu znajduje si ę pałac, poło żony mi ędzy dziedzi ńcem a ogrodem. Wokół dziedzi ńca usytuowane s ą: kaplica, teatralnia, dwie oficyny, dwie kordegardy. W parku po rekonstrukcji barokowego zało żenia ogrodowego z XVIII w. w cz ęś ci centralnej znajduje si ę ogród francuski otoczony rz ędem lip. W parku i ogrodzie znajduj ą si ę: XIX-wieczna fontanna, grób Adama i Marii Zamoyskich oraz pomnik żołnierzy francuskich.

20 II. CHARAKTERYSTYKA GMINY

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

Na terenie gminy zachowały si ę obiekty budownictwa drewnianego, a zabytki małej architektury w postaci kapliczek i krzy ży przydro żnych. Do rejestru zabytków wpisano: • zespół pałacowo-parkowy w Kozłówce; • zespół ko ścielny w Kamionce; • zespół pałacowo-parkowy w Samokl ęskach.

2.8. Turystyka

Znaczna cz ęść obszaru gminy le ży w granicach Kozłowieckiego Parku Krajobrazowego, co świadczy o bardzo dobrym stanie środowiska naturalnego i stwarza warunki do rozwoju turystyki, zarówno pieszej, jak i rowerowej, a tak że je ździectwa. Na terenie gminy znajduje si ę tak że wiele łowisk w ędkarskich. Na rozwój turystyki na terenie gminy Kamionka wpływa tak że Muzeum Zamoyskich i zespół pałacowo-parkowy w Kozłówce, obejmuj ący 14 budynków pochodz ących z XVIII w. i pocz. XX w. oraz 19- hektarowy park.

II. CHARAKTERYSTYKA GMINY 21

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

22 II. CHARAKTERYSTYKA GMINY

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

III. INFRASTRUKTURA

3.1. Gospodarka wodno – ściekowa

Gospodarka wodno-ściekowa w gminie Kamionka jest obecnie tylko cz ęś ciowo uregulowana. Gmina przy pewnym stopniu zwodoci ągowania jest niedostatecznie wyposa żona w sie ć kanalizacji sanitarnej, co zwi ększa zagro żenie zanieczyszczenia środowiska naturalnego ściekami bytowymi. Do sieci wodoci ągowej podł ączonych jest ponad 90 % budynków, natomiast do sieci kanalizacji sanitarnej – 0,7 %; prawie 62 % korzysta z urz ądzenia lokalnego w postaci zbiornika bezodpływowego (za NSP z 2000 roku). Problemem pozostaje zagospodarowanie nieczysto ści płynnych, który ma zosta ć rozwi ązany w wyniku realizacji programu gospodarki ściekami i budowy sieci kanalizacyjnej.

3.1.1. Zaopatrzenie w wod ę

3.1.1.1. Uj ęcia wody

Gmina Kamionka posiada 6 uj ęć wód podziemnych kredowych w miejscowo ściach: Kamionka, Amelin, Zofian, Stanisławów Du ży, Samokl ęski, Kozłówka. Na potrzeby zbiorowego zaopatrzenia mieszka ńców w wod ę korzysta si ę głównie z wód poziomu kredowego, rzadziej z poziomu trzeciorz ędowego i czwartorz ędowego.

III. INFRASTRUKTURA 23

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

Wykaz uj ęć wód podziemnych gminy Kamionka T a b e l a 7 Maksymalne Wydajno ść Data zatwierdzone zasoby Lp . Lokalizacja Użytkownik Q d śr wa żno ści eksploatacyjne pozwolenia [m 3/d] [m 3/h] Urz ąd 1. Kamionka Gminy w 408,5 60,0 31.03.2013 Kamionce Urz ąd 2. Amelin Gminy w 73,7 8,0 31.10.2006 Kamionce Urz ąd 3. Kozłówka Gminy w 110,0 22,0 31.10.2006 Kamionce Urz ąd 4. Samokl ęski Gminy w 100,0 54,0 31.10.2006 Kamionce Urz ąd Stanisławów 5. Gminy w 73,9 12,0 31.10.2006 Du ży Kamionce Urz ąd 6. Zofian Gminy w 162,0 30,0 31.03.2006 Kamionce Źródło: Pozwolenia wodnoprawne – Starostwo Powiatowe w Lubartowie.

W odniesieniu do uj ęcia wód w Samokl ęskach zaprzestano eksploatacji. Powy ższe tabelaryczne zestawienie uj ęć na terenie gminy zawiera jedynie uj ęcia wód podziemnych, które wykorzystywane s ą przede wszystkim na potrzeby gospodarki komunalnej, w mniejszym stopniu na cele rolniczo – produkcyjne. W my śl art. 51 prawa wodnego źródła oraz uj ęcia wody s ą chronione przez ustanawianie stref ochronnych. Mog ą by ć równie ż ustanowione obszary ochronne zbiorników wód śródl ądowych. Stref ę ochronn ą, z zastrze żeniem wyznaczenia strefy ochronnej obejmuj ącej wył ącznie teren ochrony bezpo średnie (wła ściwo ść wojewody lub starosty) ustanawia, w drodze rozporz ądzenia, dyrektor regionalnego zarz ądu gospodarki wodnej, na wniosek i koszt wła ściciela uj ęcia wody, wskazuj ąc zakazy, nakazy, ograniczenia oraz obszary, na których obowiązuj ą. Art. 59 prawa wodnego stanowi, że obszary ochronne zbiorników wód śródl ądowych, stanowi ą obszary, na których obowi ązuj ą zakazy, nakazy oraz ograniczenia w zakresie u żytkowania gruntów lub korzystania z wody w celu ochrony zasobów tych wód przed degradacj ą. Na obszarach ochronnych mo żna zabroni ć wznoszenia obiektów budowlanych oraz wykonywania robót lub innych czynno ści, które mog ą spowodowa ć trwałe zanieczyszczenie gruntów lub wód, a w szczególno ści lokalizowania inwestycji zaliczonych do przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć

24 III. INFRASTRUKTURA

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka na środowisko. Obszar ochronny ustanawia, w drodze rozporz ądzenia, dyrektor regionalnego zarz ądu gospodarki wodnej, na podstawie planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza wskazuj ąc zakazy, nakazy lub ograniczenia. Nale ży zatem domniemywa ć, i ż zostanie równie ż okre ślona od 2004 roku linia zabudowy nad zbiornikami wodnymi i rzekami liczona od linii brzegowej. Po żą dane byłoby okre ślenie zasad przywrócenia nad akwenami po żą danego stanu.

3.1.1.2. Zu życie wody w gminie

Na podstawie wykonywanych analiz wód ich jako ść mo żna uzna ć za dobr ą. Łącznie zdolno ść produkcyjn ą czynnych urz ądze ń ocenia si ę na 839,6 m 3/d. W 2003 roku pobrano 152,5 dam 3 wody, z czego dostarczono 151,9 dam 3 (z czego 147,5 dam 3 - gospodarstwom domowym, 4,4 dam 3 – na cele produkcyjne), natomiast straty wody wyniosły 0,6 dam 3. Na obszarze gminy, zarówno do celów komunalnych jak i przemysłowych, wod ę ujmuje si ę z uj ęć podziemnych. Wody powierzchniowe pobierane s ą tylko do nawodnie ń w rolnictwie i le śnictwie. Najwi ększym u żytkownikiem wody w gminie jest gospodarka komunalna. Wody podziemne wykorzystywane s ą równie ż do celów produkcyjnych przez zakłady, którym woda dostarczana jest komunaln ą sieci ą wodoci ągow ą.

3.1.1.3. Charakterystyka oraz ocena sieci wodoci ągowej

Na terenie gminy 1 471 budynków jest podł ączonych do sieci wodoci ągowej, pozostałe gospodarstwa wykorzystuj ą własne studnie kopane oraz gł ębinowe. Na 20 sołectw wszystkie s ą zwodoci ągowane, udział mieszka ńców obj ętych sieci ą wodoci ągow ą ocenia si ę na 95 %. Długo ść głównej sieci wodoci ągowej wraz z przył ączeniami wynosi 184,6 km, natomiast przył ącza w liczbie 1 468 sztuk, prowadz ące do budynków i innych obiektów, wynosz ą 66 km. Sie ć w głównej mierze wykonana jest z rur PCV, a 7 km z rur azbestowo-cementowych. Zgodnie z postanowieniami „Programu usuwania azbestu i wyrobów zawieraj ących azbest stosowanych na terytorium Polski”, który został w dniu 14.05.2002 roku zaakceptowany przez Rad ę Ministrów, zast ępowanie rur azbestowo – cementowych w instalacjach ziemnych wyrobami bezazbestowymi powinno nast ępowa ć sukcesywnie i w miar ę technologicznego zu życia, albo w przypadku woli wymiany na rury bezazbestowe. Kolejno ść usuwania wyrobów zawieraj ących azbest powinna zosta ć

III. INFRASTRUKTURA 25

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka okre ślona w okre ślonym programie gminnym wykonanym na bazie szczegółowej inwentaryzacji.

3.1.2. Oczyszczanie ścieków

3.1.2.1. Oczyszczalnie ścieków

Na terenie gminy Kamionka znajduje si ę jedna oczyszczalnia ścieków w Kamionce. Prowadzi ona oczyszczanie ścieków wył ącznie z terenu miejscowo ści Kamionka. Brak dostatecznej infrastruktury technicznej uniemo żliwia doprowadzenie ścieków do oczyszczalni z terenu całej gminy. Administratorem mechaniczno-biologicznej oczyszczalni jest Gmina Kamionka, opieraj ąc swoje działanie na mocy pozwolenia wodnoprawnego (wa żnego do 31.03.2005) zezwalaj ącego na eksploatacj ę oczyszczalni i odprowadzanie ścieków za po średnictwem kolektora do wód rzeki Parysówki w ilo ści 3 Qd śr 50 m /d, o maksymalnych warto ściach podstawowych wska źników zanieczyszcze ń: 3 • BZT 5 – 30,0 g O 2/m ; • zawiesina ogólna – 50,0 g/m 3; • azot ogólny – 30,0 g N/m 3; • fosfor ogólny - 5,0 g P/m 3. Oprócz ścieków trafiaj ących poprzez sie ć kanalizacji sanitarnej, na oczyszczalni ę trafiaj ą tak że ścieki dowo żone transportem asenizacyjnym. W wyniku działalno ści oczyszczalni powstaj ą osady ściekowe, które s ą unieszkodliwiane poprzez składowanie na składowisku odpadów.

3.1.2.2. Charakterystyka oraz ocena sieci kanalizacyjnej

Sie ć kanalizacji sanitarnej obejmuje obecnie jedynie zabudow ę miasta Kamionka. Długo ść czynnej sieci sanitarnej na terenie gminy wynosi ok. 0,3 km. W zwi ązku z istniej ącą sieci ą wodoci ągow ą, jak i planami jej rozbudowy, nale ży dąż yć do równoległej rozbudowy sieci kanalizacji sanitarnej, a na terenach, gdzie nie jest to uzasadnione ekonomicznie – do stworzenia rozwi ąza ń indywidualnych, zapewniaj ących zgodn ą z wymogami prawnymi gospodark ę ściekami.

26 III. INFRASTRUKTURA

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

3.1.2.3. Zbiorniki bezodpływowe do gromadzenia ścieków i przydomowe oczyszczalnie ścieków

Gospodark ę ściekow ą do niedawna ograniczano do zbiorczych sieci kanalizacyjnych i zbiorczych oczyszczalni ścieków, co powodowało ró żnice pomi ędzy obszarami miejskimi i wiejskimi pod wzgl ędem obsługi ludno ści w kwestii gospodarki ściekami. Było to spowodowane ekonomicznymi rozwi ązaniami, które opierały si ę na obsłudze wi ększych osiedli mieszkaniowych. Obszary wiejskie o niedogodnych warunkach deniwelacyjnych, zamieszkałe przez mał ą liczb ę ludno ści, skazane były na własne rozwi ązania. Głównie opierało si ę to na korzystaniu ze zbiorników bezodpływowych, tak zwanych szamb, i opró żnianiu ich przez podmioty świadcz ące usługi asenizacyjne. Najbardziej ekonomiczne jest stosowanie małych przydomowych oczyszczalni - urz ądze ń prostych w budowie, tanich w eksploatacji, łatwych w obsłudze, a nie ust ępuj ących du żym oczyszczalniom skuteczno ści ą. Małe przydomowe oczyszczalnie to urz ądzenia składaj ące si ę z osadnika gnilnego i układu rozs ączaj ącego. Prawidłowo dobrana i wykonana oczyszczalnia zapewnia u żytkownikowi komfort, bardzo niskie koszty eksploatacji i bezawaryjn ą prac ę przez długie lata. Jak wynika z ustawy z dnia 13 wrze śnia 1996 roku o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach rozdz. 2 art. 3 pkt. 3, gminy maj ą obowi ązek prowadzi ć ewidencj ę przydomowych oczyszczalni ścieków, w celu kontroli cz ęstotliwo ści i sposobu pozbawiania si ę komunalnych osadów ściekowych oraz w celu opracowania planu rozwoju sieci kanalizacyjnej. Jak wynika z informacji uzyskanych z Urz ędu Gminy Kamionka, na terenie gminy funkcjonuje 7 oczyszczalni przydomowych, zinwentaryzowano równie ż ok. 1100 zbiorników bezodpływowych, których stan oceniono jako dobry. Bior ąc pod uwag ę obszar skanalizowania obszaru gminy nale ży uwzgl ędni ć mo żliwo ści powstania oczyszczalni przydomowych obsługuj ących ten teren. Jednak że konieczne jest wcze śniejsze przeanalizowanie wszystkich przesłanek, mających na celu rozpatrzenie tego problemu pod względem ekonomicznym, terenowym i ekologicznym. Ustawa o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach z dnia 13 wrze śnia 1996 okre śla, i ż zbiornik bezodpływowy to instalacja przeznaczona do gromadzenia nieczysto ści ciekłych w miejscu ich powstawania. Wła śnie ta ustawa mówi równie ż o tym, iż gminy maj ą obowi ązek prowadzi ć ewidencj ę zbiorników bezodpływowych w celu kontroli cz ęstotliwo ści ich opró żniania oraz opracowania planu rozwoju sieci kanalizacyjnej. Zewidencjonowanie wszystkich zbiorników bezodpływowych czyli

III. INFRASTRUKTURA 27

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka okre ślenie ich ilo ści, pojemno ści, stanu technicznego oraz dokonanie oceny prawidłowo ści ich eksploatacji jest wskazane. Dzi ęki takim informacjom łatwiej b ędzie okre śli ć stan zagro żenia i potrzeb ę ochrony środowiska oraz prawidłowo okre śli ć kierunki działa ń gminy. Z danych uzyskanych z Urz ędu Gminy, wynika, i ż obsług ą zbiorników bezodpływowych zajmuj ą si ę dwa podmioty gospodarcze, które maj ą obowi ązek przekazywa ć nieczysto ści ciekłe do oczyszczalni ścieków w Kamionce, prowadzi ć wykaz osób, ilo ści przekazywanych ścieków oraz udost ępnia ć powy ższe dane na żą danie Wójta Gminy Kamionka.

3.1.3. Ujmowanie i odprowadzenie wód deszczowych

W gminie Kamionka ujmowanie i odprowadzenie wód deszczowych stanowi problem przede wszystkim na terenach zurbanizowanych. Wynika to z braku kanalizacji deszczowej, a co za tym idzie spływ wód opadowych nast ępuje cz ęsto bezpo średnio do środowiska gruntowo - wodnego. Nie przewiduje si ę budowy samodzielnych systemów kanalizacji deszczowej na obszarach wiejskich. W obr ębie obiektów wymagaj ących takich instalacji, a znajduj ących si ę na terenach wiejskich, gdzie nie ma systemów kanalizacji deszczowej, b ędą to instalacje indywidualne podlegaj ące odr ębnym przepisom prawa budowlanego. Celem poprawy stanu czysto ści wód powierzchniowych nale ży przewidzie ć podczyszczalnie wód opadowych. Szczególnie dotyczy to wi ększych jednostek osadniczych o zwartej zabudowie, gdzie koncentracja ścieków deszczowych jest najwi ększa z uwagi na umocnione nawierzchnie dróg, placów, powierzchni dachowych. Z tego wzgl ędu w przypadku terenów, które zostan ą obj ęte rozbudow ą sieci kanalizacyjnych, nale ży przewidzie ć budow ę sieci rozdzielczej, ze wskazanym podczyszczaniem ścieków deszczowych przed ich zrzutem do odbiornika.

3.3. Gospodarka odpadami

Szczegółowe omówienie zagadnie ń dotycz ących gospodarki odpadami na terenie gminy Kamionka, wraz ze wskazaniem wła ściwych rozwi ąza ń, zostało zamieszczone w „Planie Gospodarki Odpadami dla Zwi ązku Komunalnego Gmin Ziemi Lubartowskiej”.

28 III. INFRASTRUKTURA

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

3.4. Drogi

Powi ązania drogowe gminy Kamionka s ą korzystne dla jej rozwoju. Przez teren gminy przebiega droga wojewódzka Nr 809. Na terenie gminy istnieje tak że sie ć dróg powiatowych oraz gminnych. Stan techniczny dróg gminnych i wewn ętrznych jest bardzo zró żnicowany. Sie ć dróg w gminie jest wystarczaj ąco g ęsta, co świadczy o jej dobrej dost ępno ści dla mieszka ńców. Natomiast stan techniczny cz ęś ci dróg; szczególnie gminnych i powiatowych nale ży bezwzgl ędnie poprawi ć i sukcesywnie poddawa ć modernizacji. Z dróg gminnych 7,1 km cechuje si ę nawierzchni ą utwardzon ą, co stanowi zaledwie ok. 7 %. Szczegółowe dane dotycz ące sieci dróg miasta Kamionka przedstawia tabela 8.

Dane dotycz ące dróg na terenie miasta i gminy Kamionka T a b e l a 8 Opis odcinka Numer drogi Długo ść [km ] Nazwa 1 2 3 DROGI WOJEWÓDZKIE 809 Lublin – Krasienin - Przytoczno DROGI POWIATOWE od drogi powiat. nr 1518 L - D ębiny - Marcinów - 1521 L 2,209 Abramów - Michałówka -Rudka Gołębska - /22363/ do drogi wojewódzkiej nr 809 1525 L od dr. pow. nr 1512 L - skrz.z dr.pow. nr 1521 L 3,968 /22364/ Dębczyna - Syry -do drogi pow. nr 1526 L 1526 L (Od drogi kraj. nr 17 - Wola Przybysławska) - 3,890 /22155/ Syry - do drogi wojew. nr 809 1527 L od drogi powiatowej nr 1528 L - Kamionka - 3,925 /22362/ Samokl ęski - do drogi wojewódzkiej nr 809 1528 L od drogi krajowej nr 19 - Lubartów - Kamionka - 9,563 /22338/ Kierzkówka - do drogi wojewódzkiej nr 809 1529 L od drogi powiatowej nr 1511 L - Baran - Sobolew - 2,781 /22341/ Ciemno - do drogi powiatowej nr 1528 L 1531 L od drogi pow. nr 1539 L - Firlej - skrz. z dr. kraj. 4,520 /22342/ nr 19 - Kamionka - do drogi pow. nr 1528 L 1543 L od drogi pow. nr 1528 L-Siedliska-Skrobów- 3,613 /22345/ Lubartów 1544 L od drogi wojewódzkiej nr 809 - Syry - Kozłówka - 5,127 /22365/ do drogi powiatowej nr 1545 L 1545 L od drogi pow. nr 0528 L - Siedliska - Kozłówka - 3,452 /22366/ Nowodwór - Lubartów - do dr. kraj. nr 19 1546 L od drogi powiat. nr 1545 L- Kozłówka- D ąbrówka- 3,375 /22369/ (Nasutów - Dys) 1547 L od drogi wojewódz. nr 809 - Biadaczka - Wólka 6,034 /22370/ Krasieni ńska - D ąbrówka - do dr. pow. nr 1546 L 1548 L (Gabrów - Borków) -Zofian - Staro ścin - 2,786 /22157/ do drogi wojewódzkiej nr 809 1549 L od drogi powiat. nr 1547 L - Wólka Krasieni ńska - 1,117 /22379/ (Kawka - Krasienin) RAZEM 56,360

III. INFRASTRUKTURA 29

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

DROGI GMINNE 2240001 5,650 Samokl ęski - Bratnik 2240002 4,100 Rudka Gł ęboka – Kamionka - Kozłówka 2240003 3,500 Kamionka - Kozłówka 2240004 2,400 Bratnik - Kozłówka 2240005 2,300 Staro ścin - Biadaczka 2240006 2,050 Od drogi krajowej 809- Kol. Biadaczka 2240007 1,600 Staro ścin- granica gminy 2240008 2,000 Zofian – granica gminy 2240009 2,050 Zofian - Staro ścin – Kol. Staro ścin 2240010 1,350 Staro ścin – granica gminy (Meszno) 2240011 1,700 Staro ścin – Kruk – granica gminy 2240012 2,550 Syry - Amelin 2240013 1,000 Od drogi kr. 809 – droga we wsi Syry 2240014 2,500 Samokl ęski – do drogi 22364 2240015 3,000 Od drogi pow. 22364 – D ębczyna - do drogi 22363 2240016 2,500 Rudka Goł ębska – Stanisławów Du ży 2240017 1,700 Rudka Goł ębska – Kol. Kierzkówka 2240018 1,900 Od drogi 809 - Kierzkówka 2240019 2,300 Od drogi pow. 22338 do dr. gm. 224040 Od drogi pow. 22341 – droga we wsi Ciemno – do granicy 2240020 1,00 zabudowy wsi Od drogi pow. 22341- droga we wsi Ciemno – do granicy 2240021 1,00 zabudowy wsi 2240022 2,300 Od drogi 22341 – wie ś Ciemno_ do drogi 22342 2230023 3,650 Kamionka - Siedliska 2240024 2,500 Od drogi 22338 – Siedliska – do drogi 2240023 2240025 2,300 Od drogi 2240024 – Siedliska – granica gminy 2240026 1,00 Siedliska – granica gminy – Kol. Skrobów Od drogi 2240027 – droga we wsi Siedliska Bli ższe, Borowe – 2240027 2,300 granica gminy Od drogi pow. 22338 – droga we wsi Siedliska – do drogi pow. 2240028 0,900 22338 2240029 2,750 Od drogi 22366 – Kozłówka – granica gminy 2240030 0,350 Od drogi 22338 – do drogi 2240029 2240031 1,900 Od drogi pow. 22366 – Nadł ęcze – do drogi powiatowej 22366 2240032 2,750 Od drogi 22366- do drogi 22369 2240033 1,000 Od drogi pow. 22366 – Brzozowiec – do drogi gminnej 2240032 2240034 1,250 Kamionka – do drogi 2240023 Od drogi pow. 22342- droga we wsi Kamionka – do dgogi 2240035 0,400 2240034 2240036 3,500 Od drogi 22338 – Kamionka – do drogi gminnej 2240002 2240037 1,300 Od drogi 22345 – granica gminy – Wola Mieczysławska 2240038 5,100 Od drogi 22341 – do drogi 22345 2240039 0,950 Od drogi 224 0037 – granica gminy 2240040 2,400 Granica gminy – Kol. Olszowiec – gr. gminy 2240041 1,150 Od drogi 809 – D ębczyna – do dgogi 2240015 2240042 4,100 Od drogi 22370 – do drogi 22362 2240043 2,000 Od drogi 2240009 – Kol. Staro ścin - granica gminy 2240044 1,350 Od drogi pow. 22157 – Koszary – granica gminy 2240045 0,750 0d drogi pow. 22369 – D ąbrówka – granica gminy 2240046 1,150 0d drogi 2240042 – do drogi 2240003 2240047 1,150 Od drogi 2240042 – do drogi 2240004 RAZEM: 98,47 Źródło: Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, Wojewódzki Zarz ąd Dróg w Lublinie, Powiatowy Zarz ąd Dróg w Lubartowie; Urz ąd Gminy Kamionka.

30 III. INFRASTRUKTURA

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

3.5. Sie ć gazowa

Obecnie na terenie gminy brak jest sieci gazoci ągowej , mieszka ńcy zaopatruj ą si ę w gaz propan – butan bezprzewodowo. Dla utrzymania, a w przyszło ści poprawy stanu powietrza atmosferycznego na terenie gminy nale ży d ąż yć do doprowadzenia gazu ziemnego przez sie ć gazownicz ą, co pozwoli na zmniejszenie emisji gazów i pyłów szkodliwych do atmosfery. Jest to szczególnie wa żne przy istnieniu o środków i gospodarstw świadcz ących swe usługi w zakresie agroturystyki. W tym celu na lata 2005 - 2006 gmina planuje przeprowadzi ć gazyfikację gospodarstw rolnych. Przez teren gminy przebiegaj ą tak że gazoci ągi relacji Felin – Drewnik DN500 o długo ści 16,342 km i relacji Samokl ęski – Kaznów DN200 o długo ści 6,000 km oraz odgał ęzienie do SRP I o Lubartów DN100.

3.6. Źródła emisji promieniowania elektromagnetycznego

Źródłem promieniowania elektromagnetycznego s ą stacje radiowe, telewizyjne i telefonii komórkowej, medyczne urz ądzenia diagnostyczne i terapeutyczne, urz ądzenia przemysłowe i gospodarstwa domowego oraz systemy przesyłowe energii elektrycznej. Z punktu widzenia ochrony środowiska istotne znaczenie maj ą urz ądzenia radiokomunikacji rozsiewczej; stacje nadawcze radiowe i telewizyjne oraz telefonii komórkowej. Emituj ą one do środowiska fale elektromagnetyczne wysokiej cz ęstotliwo ści w postaci radiofal o cz ęstotliwo ści od 0,1 – 300 MHz i mikrofal od 300 do 300 000 MHz. Na terenie gminy znajduj ą si ę przede wszystkim pojedyncze oraz liniowe źródła pól elektromagnetycznych wraz ze zwi ązanymi z nimi stacjami elektroenergetycznymi.

3.6.1. Stacje bazowe telefonii komórkowej

Na obszarze gminy Kamionka zlokalizowane s ą 3 obiekty telefonii komórkowej, których lokalizacja została przedstawiona na mapie. Post ępowanie administracyjne zwi ązane z lokalizacj ą stacji odbywa si ę zgodnie z obowi ązuj ącymi przepisami Prawa ochrony środowiska i poprzedzone jest procedur ą raportu oddziaływania na środowisko. Przepisy ochrony środowiska nakładaj ą na inwestora obowi ązek wykonania pomiarów pól elektromagnetycznych bezpo średnio po uruchomieniu obiektu. Lokalizacja anten na znacznych wysoko ściach (30-40 m n p t.) oraz kierunkowa charakterystyka ich promieniowania powoduj ą, że w miejscach dost ępnych dla ludno ści pole elektromagnetyczne emitowane przez anteny nadawcze

III. INFRASTRUKTURA 31

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka stacji bazowych jest wielokrotnie ni ższe ni ż dopuszczalne. Stacje bazowe nie stanowi ą wi ęc zagro żenia dla zdrowia mieszka ńców gminy. Innymi źródłami promieniowania s ą cywilne stacje radiowe CB o mocy około 10 W, urz ądzenia nadawcze, diagnostyczne i inne, b ędące na wyposa żeniu wojska, policji, stra ży po żarnej, pogotowia i zakładów przemysłowych.

3.6.2. Emitory energetyczne

Na terenie gminy oprócz stacji telefonii komórkowej zlokalizowane s ą nast ępuj ące źródła promieniowania elektromagnetycznego: - elektroenergetyczne linie napowietrzne nn 0,4 kV, SN 15 kV, WN 110 kV; - stacje elektroenergetyczne (GPZ) Lubartów; - stacje transformatorowe SN 15/0,4 kV. Cało ść gminy Kamionka jest zelektryfikowana. Podstawowym źródłem zasilania w energi ę elektryczn ą dla gminy jest GPZ 110/15 kV, zlokalizowany na terenie miasta Lubartów, powi ązany z gmin ą sieci ą rozdzielcz ą SN, któr ą stanowi ą linie napowietrzne 15 kV. Stan techniczny sieci napowietrznych 15 kV, stacji transformatorowych napowietrznych oraz linii nn ocenia si ę jako dobry. Długo ść wszystkich linii energetycznych na terenie gminy wynosi 170 km.

Na terenie gminy Kamionka zlokalizowanych jest 76 napowietrznych stacji energetycznych 15/0,4 kV oraz 3 stacje wn ętrzowe, zasilanych przez GPZ Lubartów. Przez teren gminy przebiegaj ą magistrale SN 15 kV: Lubartów – Biadaczka i Lubartów - Michów. Na terenie gminy nie planuje si ę budowy nowych linii.

Zagadnienia ochrony ludzi i środowiska przed niejonizuj ącym promieniowaniem elektromagnetycznym s ą regulowane przepisami bezpiecze ństwa i higieny pracy, prawa budowlanego, prawa ochrony środowiska, zagospodarowania przestrzennego i przepisami sanitarnymi. Pole elektromagnetyczne wokół linii średnich i niskich napi ęć traktowane s ą jako nieistotne źródła pola elektromagnetycznego z punktu widzenia oddziaływania na ludzi i środowisko. Natomiast linie wysokich i najwy ższych napi ęć s ą źródłem pola o warto ściach znacznie przekraczaj ących dopuszczalne na terenach zabudowy mieszkaniowej. W zwi ązku z tym pod liniami o napi ęciu 110 kV i wy ższym oraz w ich bezpo średnim s ąsiedztwie, jak równie ż w bezpośrednim s ąsiedztwie stacji

32 III. INFRASTRUKTURA

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka elektroenergetycznych nale ży unika ć lokalizacji budynków mieszkalnych lub ich lokalizacja powinna by ć poprzedzona odpowiednimi pomiarami. Bior ąc pod uwag ę fakt, że w gminie znajduj ą si ę tereny o znacz ących walorach krajobrazowych, szczególn ą uwag ę nale ży zwróci ć na dodatkowy aspekt budowy linii elektroenergetycznych i obiektów radiokomunikacyjnych i radiowych, jakim jest wpływ wysokich konstrukcji wsporczych na krajobraz. W celu ochrony krajobrazu przed negatywnym oddziaływaniem linie elektroenergetyczne, stacje nadawcze radiowo- telewizyjne, stacje bazowe telefonii komórkowej i inne obiekty radiokomunikacyjne, nale ży lokalizowa ć poza miejscami obj ętymi szczególn ą ochron ą, z uwzgl ędnieniem zakazów wynikaj ących z aktów prawa miejscowego powołuj ących okre ślone formy ochrony przyrody i w taki sposób, aby ich wpływ na krajobraz był jak najmniejszy. Nale ży tak że wprowadzi ć zasad ę, że je śli w bliskim s ąsiedztwie planowana jest lokalizacja kilku obiektów radiowo telewizyjnych lub obiektów radiokomunikacyjnych, to musz ą one by ć lokalizowane na jednej konstrukcji wsporczej.

3.7. Urz ądzenia wodne

Na istniej ącej na terenie gminy Kamionka sieci rzecznej istniej ą obiekty hydrotechniczne w postaci jazów, których charakterystyk ę przedstawia tabela poni żej.

Wykaz budowli hydrotechnicznych na terenie gminy T a b e l a 9

Lokalizacja Parametry techniczne Maksymalna Światło L.p. Budowla wysoko ść Rodzaj Rzeka Miejscowo ść budowli pi ętrzenia zamkni ęcia [m] [m] 1. Jaz kozłowy Parysówka Kamionka 1,70 2,00 Szandory 2. Jaz kozłowy Minina Kierzkówka 1,50 4,28 Szandory Zasuwy 3. Jaz żelbetowy Minina Kamionka 2,0 3,00 metalowe 4. Jaz żelbetowy Minina Samokl ęski 1,65 7,60 Szandory 5. Jaz żelbetowy Parysówka Kol. Kamionka 1,60 3,00 Szandory 6. Jaz żelbetowy Minina Samokl ęski 7,85 Szandory Wólka 7. Jaz żelbetowy Minina 1,80 Szandory Krasieni ńska Wólka 8. Jaz żelbetowy Minina 5,30 Szandory Krasieni ńska 9. Jaz żelbetowy Parysówka Kamionka 2,0 Szandory 10. Jaz żelbetowy Minina Samokl ęski 7,30 Szandory Źródło: WZMiUW w Lublinie, Grupa Terenowa Lubartów.

III. INFRASTRUKTURA 33

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

34 III. INFRASTRUKTURA

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO

4.1. Klimat

Klimat gminy Kamionka kształtuje si ę głównie pod wpływem mas powietrza polarno – morskiego i polarno – kontynentalnego. Najni ższa średnia temperatura miesi ęczna stycznia wynosi - 4,5 oC, od maja do wrze śnia wł ącznie średnia temperatura miesi ęczna jest wy ższa od 10 oC, z najcieplejszym lipcem +18 oC. Średnia roczna suma opadów atmosferycznych obecnie warunkuje rodzaj szaty ro ślinnej i typu gleb, jak równie ż wpływa na działalno ść gospodarcz ą człowieka na tym terenie. Na terenie gminy przewa żaj ą wiatry zachodnie. Topoklimat czyli klimat miejscowy (lokalny) jest modyfikacj ą – przez warunki naturalne konkretnego miejsca – mezoklimatu. Czynnikami modyfikuj ącymi s ą mi ędzy innymi: pokrycie terenu, rze źba, stosunki wodne i aktualne zagospodarowanie przestrzenne. Teren gminy nie wykazuje znacznych dysproporcji w lokalnych warunkach klimatycznych. W warunkach klimatu lokalnego obserwuje si ę pewne ró żnice pomi ędzy użytkowanymi rolniczo obszarami wysoczyzny morenowej i wy żej poło żonymi fragmentami teras nadzalewowych, a wilgotnymi zaj ętymi przez u żytki zielone oraz doliny rzek i mniejszymi dolinkami bocznymi. Te pierwsze charakteryzuj ą si ę dobrymi warunkami termicznymi, równomiernym nasłonecznieniem, mał ą wilgotno ści ą powietrza i dobrym przewietrzaniem. Mniej korzystnymi lub nawet niekorzystnymi warunkami termiczno- wilgotno ściowymi, cz ęstym wyst ępowaniem mgieł, zastoisk chłodnego powietrza i inwersji temperatur oraz zdecydowanie ukierunkowanym przewietrzaniem wyró żniaj ą si ę dna wi ększych obni żeń dolinnych. Zjawiska podwy ższonej wilgotno ści powietrza oraz wi ększej cz ęstotliwo ści wyst ępowania mgieł i zamgle ń towarzysz ą równie ż płytko wyst ępuj ącym wodom gruntowym, podmokło ściom i stawom. Specyficzne warunki klimatu lokalnego maj ą tereny le śne. Lasy charakteryzuj ą si ę na ogół dobrymi warunkami termiczno-wilgotno ściowymi o zmniejszonych wahaniach dobowych i rocznych, wi ększ ą zaciszno ści ą, jednak z gorszymi warunkami solarnymi (zacienienie). S ą to tereny o wzbogaconym składzie fizyko-chemicznym powietrza w tlen, ozon, olejki eteryczne (fitoncydy) oraz inne substancje śladowe podnosz ące komfort bioklimatyczny.

IV. ANALIZA I OCENA 35 ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

4.2. Budowa geologiczna

4.2.1. Uwarunkowania ogólne

Charakteryzowany rejon ma stosunkowo prosty rys budowy geologicznej. Gł ębsze podło że stanowi ą osady morskie ery mezozoicznej (Niecka Mazowiecka na północy gminy oraz strefa brze żna tej formy). Niecka Mazowiecka wykształciła si ę w górnej jurze i przez kolejne okresy wypełniała si ę osadami o charakterze morskim i l ądowym. Na podmokłej cz ęś ci obszaru osady mezozoiczne deponowane były na płaskim i nachylonym ku północnemu zachodowi podło żu paleozoicznym. Na utworach wapiennych kredy górnej odło żyły si ę osady trzeciorz ędowe, wykształcone w postaci paleoce ńskich opok, gaz i piasków glaukonitowych z fosforytami. Paleocen wyst ępuje średnio na gł ęboko ści 50 - 70 m p.p.t.

4.2.2. Zasoby kopalin

Wyst ępowanie złó ż kopalin jest zdeterminowane przez budow ę geologiczn ą. Gmina Kamionka jest uboga w surowce mineralne; na jej terenie wyst ępuj ą udokumentowane zło ża kruszywa naturalnego. Stopie ń rozpoznania zasobów i stan zagospodarowania, a tak że wielko ść wydobycia z poszczególnych złó ż zestawiono w tabeli 10.

Wykaz złó ż surowców naturalnych na terenie gminy Kamionka T a b e l a 10 Zasoby Stan zag. Wyszczególnienie geologiczne Wydobycie zło ża przemysłowe bilansowe Kierzkówka I E 112 000 77 000 30 000 Kolonia Staro ścin R 36 000 36 000 7 000 Pryszczowa Gora E 1 373 000 - - Rudka Goł ębska R 18 000 18 000 - Stanisławów Du ży Z - - - Staro ścin 417 i 418 Z - - - Staro ścin I R 11 000 - - Staro ścin II Z 166 000 - - Staro ścin IV Z - - - Staro ścin V Z 84 000 - - Staro ścin VI E 17 000 - - Staro ścin VII E 76 000 76 000 17 000 Staro ścin VIII R 107 000 107 000 - Staro ścin - Kruk R 280 000 - - Źródło: Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2003.

Skróty literowe stanu zagospodarowania zasobów w wykazach złó ż oznaczaj ą: E – zło ża zagospodarowane – eksploatowane; R – zło że o zasobach rozpoznanych szczegółowo; Z – zło że zaniechane.

36 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

Na terenie gminy prowadzona jest tak że eksploatacja kruszywa naturalnego bez koncesji, na potrzeby lokalne, ze złó ż nieudokumentowanych. Tego typu niekontrolowana eksploatacja stanowi źródła przeobra żeń rze źby terenu, środowiska przyrodniczego oraz krajobrazu gminy. Z tego wzgl ędu nale ży d ąż yć do zaprzestania tego typu działa ń.

4.3. Rze źba terenu

4.3.1. Charakterystyka rze źby terenu

Podstawowe rysy rze źby obszaru gminy zostały ukształtowane w plejstocenie w okresie lodowcowym w wyniku akumulacji podczas stadiałów czyli podstawowych faz czaszy lodowej oraz erozji i denudacji w czasie interstadiałów, a zatem regresji l ądolodu.

4.3.2. Przekształcenia rze źby terenu i przypowierzchniowej warstwy skorupy ziemskiej

Na terenie gminy Kamionka do działalno ści przeobra żaj ących powierzchni ziemi nale ży przede wszystkim u żytkowanie rolnicze, degradacja gruntów obszarów zabudowanych oraz eksploatacja złó ż. Eksploatacja surowców mineralnych powoduje znaczne lokalne zmiany w przypowierzchniowej warstwie skorupy ziemskiej, mi ędzy innymi w postaci obszarów wył ączonych z użytkowania (grunty zdewastowane i zdegradowane) i zniszczenia warstwy glebowej, a tak że ułatwionej infiltracji zanieczyszcze ń do wód gruntowych. Przyczynia si ę tak że do zachwiania równowagi stosunków wodnych. Prowadzone prace rekultywacyjne po zako ńczonej eksploatacji w niewielkim stopniu łagodz ą przeobra żenia spowodowane wydobywaniem kopalin. Jako zagro żenie nale ży uzna ć nierekultywowanie przekształconych obszarów przez eksploatatorów, którzy nie wywi ązuj ą si ę z nało żonych prawem zobowi ąza ń. Zagro żeniem jest tak że niewła ściwe rekultywowanie zdegradowanych terenów. Dlatego prace rekultywacyjne prowadzone powinny by ć pod stałym nadzorem odpowiednich słu żb. Wa żne jest tak że monitorowanie zaniechanych złó ż, zwłaszcza tych, które w przeszło ści były eksploatowane, a do czasu uchylenia decyzji zatwierdzaj ących ich zasoby s ą z mocy prawa pod ochron ą, bowiem cz ęsto takie wyrobiska zamieniaj ą si ę w “dzikie” składowiska odpadów. Z mocy prawa nie mog ą one by ć w innym celu wykorzystane ni ż do eksploatacji kopalin. Chc ąc wła ściwie zabezpieczy ć wyrobiska przed infiltracj ą zanieczyszcze ń do wód, nale żałoby odizolowa ć dno wyrobiska

IV. ANALIZA I OCENA 37 ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

od materiałów je wypełniaj ących. Niedopuszczalne jest zasypywanie wyrobisk odpadami bez stosownych zabezpiecze ń i stałego monitoringu wód podziemnych i powierzchniowych. Degradacja gruntów obszarów zabudowanych zwi ązana jest ze zmiennym składem ziarnowym, wtórna struktur ą i tekstur ą oraz udziałem domieszek w gruntach. Zagro żenie stwarza tak że rozwój terenów zurbanizowanych, a z nim rosn ący udział powierzchni uszczelnionej i przekształconej. Przejawem degradacji s ą tak że cmentarze oraz znajduj ące si ę w m. Kamionka składowisko odpadów innych ni ż niebezpieczne i oboj ętnych. Użytkowanie rolnicze niesie mniejsze zagro żenie ni ż eksploatacja surowców kopalnych. Łatwiejsza do realizacji jest równie ż rekultywacja terenów rolniczych, gdzie najcz ęś ciej stosowan ą metod ą jest zalesianie słabych gruntów.

4.4. Charakterystyka wód podziemnych

4.4.1. Uwarunkowania ogólne

Teren gminy Kamionka znajduje si ę w zasi ęgu Głównego Zbiornika Wód Podziemnych (GZWP) nr 406 – Niecka Lubelska (Lublin), pochodzenia kredowego. Zestawienie parametrów charakterystycznych dla GZWP przedstawia tabela 11.

Parametry GZWP wyst ępuj ących na terenie gminy Kamionka T a b e l a 11 Średnia Powierzchnia Zasoby Nr Typ Wiek gł ęboko ść Nazwa GZWP GZWP dyspozycyjne GZWP ośrodka skał 2 uj ęć [km ] [tys. m3/d] [m] szczelino Niecka Lubelska 406 wo- Cr 6 650,00 85 1330,00 (Lublin) porowy Źródło: PIG Warszawa.

4.4.2. Jako ść wód podziemnych

Wody podziemne w porównaniu z wodami powierzchniowymi ulegaj ą przeobra żeniom antropogenicznym w stopniu niewielkim. Jednak nie nale ży bagatelizowa ć procesów zanieczyszcze ń wód podziemnych. Podstawow ą rol ę pełni ą tu uwarunkowania naturalne samego zbiornika, w głównej mierze stopie ń jego izolacji, a tym samym podatno ść i wra żliwo ść na zanieczyszczenia. Do głównych czynników wpływaj ących na pogorszenie stanu wód podziemnych nale ży eutrofizacja

38 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

powierzchniowych warstw litosfery, zwi ązana z nadmiernym nawo żeniem i intensyfikacj ą gospodarki rolnej. Spływaj ące zwi ązki azotu (amonowego, azotynowego) przenikaj ą zwłaszcza do płycej poło żonych zasobów wód podziemnych powoduj ąc ich degradacj ę. Obszary bezpo średniej alimentacji płytkiego poziomu wód podziemnych wymagaj ą ochrony przed wszelk ą lokalizacj ą ognisk zanieczyszcze ń, zrzutów, nawo żeń i rolniczego wykorzystania ścieków. Szczególnie niebezpieczne mo że by ć ska żenie biologiczne zasobów wód podziemnych poprzez ścieki bytowe. Ska żenia tego typu mog ą mie ć charakter nieodwracalny. Ponadto na typowe antropogeniczne zanieczyszczenia nakładaj ą si ę zanieczyszczenia typowo naturalne np. podwy ższone st ęż enia chlorków. Na jako ść wód podziemnych na analizowanym terenie wpływ maj ą istniej ące warunki hydrogeologicze oraz formy prowadzonej działalno ści. Badania jako ści wód podziemnych prowadzone s ą: • w sieci krajowej przez Pa ństwowy Instytut Geologiczny; • w sieci regionalnej przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska oraz Wojewódzki Inspektorat Sanitarny w Poznaniu. W ramach monitoringu krajowego stan czysto ści wód podziemnych na terenie gminy Kamionka nie jest prowadzony. Najbli ższy punkt pomiarowo-kontrolny jako ści wód podziemnych zlokalizowany jest na terenie miasta Lubartów. Otwór pomiarowy został zlokalizowany na terenie GZWP nr 406, w obszarze zabudowanym. Obejmuje wody gruntowe pi ętra kredowego. Wyniki pomiarów przedstawia tabela 12.

Jako ść wód podziemnych w sieci krajowej w roku 2003 T a b e l a 12 Nr Gł. Ocena jako ści Nazwa otworu GZWP Użytkowanie Stratygrafia otworu stropu 2003 1125 Lubartów 406 23 Użytki zielone Kreda Ib Źródło: WIO Ś Lublin, Raport o stanie środowiska w województwie lubelskim w 2003 r.

W punkcie badawczym w sieci monitoringu krajowego w 2003 roku wody zbiornika nr 406 zakwalifikowano do wód o wysokiej jako ści i nale żały do klasy Ib. Poza tym st ęż enia strontu odpowiadało wodom klasy NOK (klasa dla st ęż eń wi ększych od dopuszczalnych dla klasy III). Celem monitoringu lokalnego jest badanie potencjalnych ognisk zanieczyszcze ń i ich wpływu na jako ść wód podziemnych. Tworzony jest on wokół najwi ększych źródeł zanieczyszcze ń, takich jak: składowiska odpadów i mogilniki, stacje paliw, du że zakłady przemysłowe oraz wokół du żych uj ęć wody w formie sieci osłonowej. Sie ć monitoringu

IV. ANALIZA I OCENA 39 ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

lokalnego jest finansowana przez wła ścicieli obiektów, stanowi ących zagro żenie dla wód podziemnych lub przez u żytkowników wód podziemnych. Na terenie gminy nie prowadzono tego typu monitoringu.

4.4.3. Źródła i tendencje przeobra żeń wód podziemnych

Stan poziomu wód gruntowych uzale żniony jest przede wszystkim od ilo ści opadów, dlatego te ż jego wzrost odnotowuje si ę szczególnie w okresie wiosennym podczas roztopów pokrywy śniegowej, oraz wzmo żonych opadów atmosferycznych. Skład chemiczny wód gruntowych jest efektem oddziaływania opadów atmosferycznych, litologii, czasu kr ąż enia, sytuacji morfologicznej oraz u żytkowania terenu. Coraz cz ęś ciej wody gruntowe charakteryzuje wzrost zawarto ści substancji biogennych – zwi ązków azotu i fosforu, który spowodowany jest przede wszystkim procesami ługowania nawozów mineralnych do wód gruntowych oraz zanieczyszczeniami ściekami bytowymi nieskanalizowanych wsi. Na pogorszenie jako ści wód gruntowych wpływa równie ż depozycja atmosferyczna. Infiltracja wód opadowych do pokładów zasobów wód podziemnych i gruntowych, wpływaj ąca na pogorszenie jako ści tych wód mo że wynika ć z ró żnorodno ści izoluj ącej pokrywy w stropie warstw wodono śnych. Ukształtowane warstwy izoluj ące ujmowanych wód zapobiegaj ą łatwemu przenikaniu do wód zanieczyszcze ń z powierzchni, głównie przez infiltracj ę wód deszczowych, wraz z którymi przedostaj ą si ę do wód gruntowych środki ochrony ro ślin oraz zanieczyszczenia pochodz ące z nieszczelnych zbiorników bezodpływowych (szamb). Zanieczyszczenie wód podziemnych zwi ązane jest przede wszystkim z niedostatecznym stopniem rozwoju kanalizacji sanitarnej na terenie gminy, szczególnie w odniesieniu do obszarów, gdzie wyst ępowanie gruntów podatnych na infiltracj ę zanieczyszcze ń umo żliwia ich przedostawanie si ę do wód podziemnych. Przenoszenie zanieczyszcze ń nawi ązuje do ukształtowania terenu i skierowane jest w stron ę dolin rzecznych. Przy eksploatacji oczyszczalni ścieków nale ży zwróci ć uwag ę na ilo ści i jako ść odprowadzanych ścieków, przede wszystkim w kwestii mo żliwo ści przyj ęcia przez środowisko danej ilo ści oczyszczonych ścieków oraz jego zdolno ści renaturalizacyjnych. Odprowadzane przez oczyszczalnie ścieki oczyszczone musz ą spełnia ć normy okre ślone dopuszczalnymi st ęż eniami zanieczyszcze ń. S ą one okre ślone w pozwoleniu wodnoprawnym danego obiektu. Najbardziej nara żonymi na zrzut

40 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

zanieczyszcze ń jest rzeka Parysówka, b ędąca poprzez rów melioracyjny odbiornikiem oczyszczonych ścieków z oczyszczalni w Kamionce. Problemem s ą równie ż niekontrolowane zrzuty surowych ścieków bytowo – gospodarczych. Mog ą one wynika ć z niewła ściwej obsługi zbiorników bezodpływowych przez tabor asenizacyjny, nielegalny zrzut tych ścieków w sposób niekontrolowany oraz braku wła ściwych procedur kontrolnych i koordynacyjnych prowadzonych w stosunku do uprawnionych podmiotów obsługuj ących zbiorniki, jak i samych wła ścicieli zbiorników. Podstawowym narz ędziem słu żą cym wła ściwej kontroli jest bie żą ca aktualizacja przez gmin ę spisu zbiorników bezodpływowych, z ich pełn ą charakterystyk ą i warunkami eksploatacji. Zagro żeniem dla wód podziemnych jest intensywna uprawa roli i hodowla zwierz ąt, zwłaszcza na skal ę przemysłow ą. Zanieczyszczenie wód powierzchniowych zwi ązkami biogennymi stanowi powa żny problem ochrony środowiska, poniewa ż prowadzi do zanieczyszczenia płytkich wód podziemnych stanowi ących źródło wody pitnej w wi ększo ści gospodarstw wiejskich. Najwi ększym źródłem zanieczyszcze ń pochodzenia rolniczego s ą niewła ściwie składowane odchody zwierz ęce (niewiele gospodarstw ma zbiorniki na gnojówk ę i gnojowic ę) zawieraj ące wi ęcej biogenów ani żeli ścieki miejskie. Zwi ązki azotu zawarte w nawozach naturalnych (gnojówka, gnojowica) oraz w postaci nawozów sztucznych s ą niezb ędne w rolnictwie. Mog ą one jednak stanowi ć powa żne zagro żenie dla środowiska naturalnego, je żeli nie stosuje si ę ich zgodnie z planami nawozowymi lub przechowuje si ę je w niewła ściwy sposób. Azotany przedostaj ące si ę w nadmiarze do wód powoduj ą mi ędzy innymi zakwity glonów. Glony zu żywaj ą rozpuszczony w wodzie tlen, przyczyniaj ąc si ę do śmierci ryb i innych zwierz ąt. Gdy zawarto ść tlenu gwałtownie spadnie, obumieraj ą równie ż glony, a ich gnij ące osady ponownie obni żaj ą zawarto ść tlenu wskutek rozkładu. Równowaga zostaje na długo zaburzona. Zagro żenia powstaj ą równie ż w wyniku składowania obornika na nieszczelnych płytach obornikowych lub w pryzmach na polach, wypasania zwierz ąt blisko cieków wodnych lub ich pojenia w rzekach czy jeziorach, niewła ściwego stosowania nawozów mineralnych, mycia maszyn rolniczych (np. opryskiwaczy) na podwórkach lub w pobli żu uj ęć wody czy otwartych zbiorników wodnych. Stosowane w rolnictwie nawozy sztuczne i pestycydy s ą w znacznej cz ęś ci spłukiwane z wodami opadowymi do cieków wodnych, powoduj ąc ich zanieczyszczenie. Szkodliwe zwi ązki przedostaj ą si ę do wód gruntowych, a nast ępnie zatruwaj ą źródła wody pitnej, co stwarza zagro żenie dla zdrowia ludzi korzystaj ących z wiejskich uj ęć wody. Obowi ązek posiadania zbiorników, o pojemno ści umo żliwiaj ącej gromadzenie co najmniej 4-miesi ęcznej produkcji nawozu naturalnego w postaci płynnej, wprowadziła

IV. ANALIZA I OCENA 41 ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

ustawa z 26 lipca 2000 r. o nawozach i nawo żeniu (Dz. U. Nr 89 z 24 pa ździernika 2000 r., poz. 18). W omawianej ustawie w art. 30 p. 2 wyznaczono 8- letni okres na dostosowanie si ę gospodarstw rolnych do wymogu posiadania szczelnych urz ądze ń do magazynowania odchodów zwierz ęcych. Zgodnie z ustaw ą o nawozach i nawo żeniu do roku 2008 wszystkie gospodarstwa hodowlane b ędą musiały posiada ć zbiorniki i płyty. Zbiorniki i płyty powinny by ć zabezpieczone przed przenikaniem wycieku do gruntu, dlatego powinny by ć wykonane solidnie i z materiałów wysokiej jako ści. Wykorzystanie nawozów naturalnych reguluje natomiast Rozporz ądzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 1 czerwca 2001 r w sprawie szczegółowego sposobu stosowania nawozów oraz prowadzenia szkole ń z zakresu ich stosowania.

4.5. Charakterystyka wód powierzchniowych

4.5.1. Sie ć rzeczna

Gmina prawie w cało ści le ży w obr ębie zlewni rzeki Mininy, prawostronnego dopływu Wieprza, której długo ść na terenie gminy wynosi 12,5 km. Na stosunki hydrologiczne wpływa tak że rzeka Parysówka o długo ści 17,5 km, b ędąca najwi ększym dopływem Mininy. Zasoby wód powierzchniowych zale żą głównie od wysoko ści opadów atmosferycznych oraz poziomu i jako ści wody przepływaj ącej korytem rzek: Minina, Ciemi ęga i Parysówka. Rowy melioracji szczegółowej na terenie gminy maj ą długo ść 229,6 km. Głównymi źródłami zanieczyszcze ń wód rzek s ą nieprawidłowe nawo żenie organiczne i mineralne oraz chemizacja.

Wykaz rzek i kanałów na terenie gminy Kamionka T a b e l a 13 L.p. Nazwa rzeki Odcinki uregulowane Odcinki nieuregulowane 1. Parysówka 8,45 2. A Kamionka 5,59 3. Minina 15,32 1,13 4. Ciek spod Niemiec 6,53 RAZEM 29,36 7,66 Źródło: WZMiUW w Lublinie, Grupa Terenowa Lubartów.

4.5.2. Zbiorniki wodne

Wody stoj ące na terenie gminy Kamionka zajmuj ą niewielki udział w powierzchni. Do charakterystycznych elementów sieci wodnej gminy nale żą przede wszystkim zbiorniki wodne zaliczane do obiektów małej retencji wodnej. S ą to stawy, śródpolne oczka wodne

42 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

zlokalizowane w dolinach rzecznych oraz wyrobiska poeksploatacyjne wypełnione wod ą. W wi ększo ści to zbiorniki o regularnych kształtach, najcz ęś ciej płytkie i zarastaj ące.

Zbiorniki retencji wody i stawy na terenie gminy Kamionka T a b e l a 14 L.p. Nazwa zbiornika Lokalizacja Powierzchnia Pojemno ść całkowita [mln m 3] [ha] 1. Kol. Staro ścin I Kol. Staro ścin I 0,40 0,004 2. Kol. Staro ścin II Kol. Staro ścin II 2,08 0,031 3. Zofian Zofian 0,18 0,0018 4. Biadaczka Biadaczka 0,40 0,004 5. Kamionka Kamionka 1,51 0,0226 6. Wólka Krasieni ńska Wólka Krasieni ńska 0,70 0,0105 7. Samokl ęski Samokl ęski 147,13 b.d. 8. Wólka Krasieni ńska Wólka Krasieni ńska 5,50 b.d. 9. Dąbrówka Dąbrówka 0,18 b.d. 10. Dąbrówka Dąbrówka 0,57 b.d. 11. Kamionka Kamionka 0,53 b.d. 12. Kamionka Kamionka 0,58 b.d. 13. Kozłówka Kozłówka 0,25 b.d. 14. Kol. Staro ścin Kol. Staro ścin 0,05 b.d. RAZEM 160,06 - Źródło: WZMiUW w Lublinie, Grupa Terenowa Lubartów.

Głównymi funkcjami, które spełniaj ą zbiorniki jest: retencjonowanie wiosennych fal wezbraniowych rzek, lokalne zabezpieczenie przeciwpowodziowe, magazynowanie wody do nawodnie ń deszczownianych, utworzenie obszaru rekreacyjnego i poprawienie stanu sanitarnego wód rzek. Pełni ą one równie ż znacz ącą funkcj ę biocenotyczn ą i stanowi ą cenny element urozmaicenia krajobrazu rolniczego. Wg danych z WZMiUW w Lublinie, Grupa Terenowa Lubartów na terenie gminy Kamionka planuje si ę budow ę dwóch zbiorników retencyjnych: „Kozłówka” i „D ąbrówka” o łącznej powierzchni całkowitej 13,80 ha i pojemno ści 0,266 mln m 3 oraz stawu rybnego „Dabrówka III” o powierzchni całkowitej 1,20 ha.

4.5.3. Jako ść wód powierzchniowych

Do czynników wpływaj ących na jako ść wód powierzchniowych nale żą uwarunkowania naturalne, takie jak warunki klimatyczne i hydrologiczne czy zdolno ść samooczyszczania, oraz zanieczyszczenia antropogeniczne. Znaczn ą cz ęść zanieczyszcze ń trafiaj ących do wód powierzchniowych stanowi ą zanieczyszczenia obszarowe. Źródłem tych zanieczyszcze ń s ą przede wszystkim: • rolnictwo, co wynika głównie z faktu stosowania nawozów sztucznych i naturalnych, a tak że środków ochrony ro ślin (obecnie w ilo ściach malej ących),

IV. ANALIZA I OCENA 43 ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

• zanieczyszczone odcieki drenarskie, • hodowla zwierz ąt poprzez niewła ściwe składowanie obornika i gnojowicy oraz ich niewła ściwe, zbyt du że lub zbyt cz ęste stosowanie na polach, • niedostateczna infrastruktura odprowadzaj ąca ścieki bytowo – gospodarcze, zwłaszcza w miejscowo ściach korzystaj ących z wodoci ągów oraz na obszarach rekreacji, zarówno zbiorowej jak i indywidualnej, usytuowanych w s ąsiedztwie jezior. Źródłami obszarowego zanieczyszczenia wód na obszarze gminy s ą głównie spływy powierzchniowe z terenów rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Spływom zanieczyszcze ń obszarowych i ich migracji do wód sprzyja urze źbienie terenu, do ść g ęsta sie ć systemów drenarskich i rowów melioracyjnych. Dodatkowym problemem jest fakt, iż obszary rolnicze gminy charakteryzuj ą si ę do ść mał ą powierzchni ą zalesie ń i zadrzewie ń śródpolnych oraz brakiem czynnych zielonych stref ochronnych. Do zanieczyszcze ń punktowych, stwarzaj ących bardzo powa żne zagro żenie dla czysto ści wód powierzchniowych nale żą przede wszystkim: • bezpo średnie „dzikie” zrzuty surowych ścieków bytowo – gospodarczych do cieków wodnych (na nieskanalizowanych obszarach); • zrzuty niedostatecznie oczyszczonych ścieków (nieodpowiadaj ących warunkom pozwolenia wodnoprawnego). Stan czysto ści rzek wyst ępuj ących na terenie gminy Kamionka kontroluje Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie. Sie ć rzeczn ą gminy tworz ą przede wszystkim rzeka Minina, Parysówka i Ciemi ęga. Na terenie gminy nie został zlokalizowany punkt pomiarowy sieci krajowej. Najbli ższy punkt znajduje si ę w Drewniku (gm. Jeziorzany) na rzece Mininie. Na podstawie bada ń przeprowadzonych przez WIO Ś Lublin wg kryteriów fizykochemicznego, bakteriologicznego i hydrobiologicznego oceniono długo ść odcinków badanych cieków w poszczególnych kasach czysto ści. Wynika z nich, że w 2003 roku rzeka prowadziła wody w III klasie czysto ści. Wyniki z przeprowadzonych bada ń przestawia tabela 15.

Stan czysto ści rzeki Minina w roku 2003 T a b e l a 15

Lokalizacja punktu

pomiarowo- Stan Ocena ogólna Chlorofil sanitarny biogenne Zasolenie kontrolnego Zawiesiny „a”/seston organiczne Substancje Substancje Substancje specyficzne

Drewnik II I III I II II III/II III Żródło: WIO Ś Lublin, 2003.

44 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

Pozostałe wyst ępuj ące na terenie gminy cieki nie s ą obj ęte badaniami jako ści wód. Bior ąc jednak pod uwag ę stopie ń skanalizowania gminy mo żna przypuszcza ć, że pozostałe istniej ące na terenie gminy cieki, a przede wszystkim przepływaj ące przez nieskanalizowane miejscowo ści, równie ż prowadz ą wody w znacznym stopniu obci ąż one zanieczyszczeniami bakteriologicznymi i biogennymi. Wi ększo ść cieków na terenie gminy ma równie ż małe przepływy oraz z uwagi na prawie równinne ukształtowanie terenu bardzo powolny odpływ, dlatego mo że w nich powstawa ć du ża koncentracja zanieczyszcze ń nawet przy stosunkowo małych zrzutach. Kolejnym powa żnym źródłem zanieczyszcze ń wód jest uprawa roli i hodowla zwierz ąt. Stosowane w rolnictwie nawozy sztuczne i pestycydy w znacznej cz ęś ci spłukiwane s ą z wodami opadowymi do cieków wodnych, powoduj ąc ich zanieczyszczenie. Odpady płynne z hodowli zwierz ąt – gnojowica, trafiaj ąca na pola bez żadnego przetworzenia równie ż przyczynia si ę do znacznego ska żenie wód oraz gleb. Z tego wzgl ędu istniej ący zły stan czysto ści cieków wodnych na obszarze gminy wymaga podj ęcia zdecydowanych działa ń w kierunku uporz ądkowania gospodarki wodno–ściekowej. Wymaga to inwestycji przede wszystkim w rozbudow ę sieci kanalizacji sanitarnej.

4.5.4. Zagro żenie powodziowe

Na terenie gminy powa żne zagro żenia powodziowe mog ą wyst ąpi ć w przypadku splotu niekorzystnych zjawisk hydrologicznych, np. intensywne opady, szybkie topnienie śniegów, zjawiska lodowe, powoduj ące podwy ższenie stanu wód w rzekach.

4.5.5. Przeobra żenia stosunków wodnych

Obszar gminy cechuje si ę niewielkimi przeobra żeniami stosunków wodnych. Do najwa żniejszych elementów zmian antropogenicznych mo żna zaliczy ć: • zmiany sieci hydrograficznej spowodowane melioracyjn ą przebudow ą koryt cieków; • osuszenie podmokłych terenów jako efekt melioracji; • zabudowa techniczna brzegów koryta rzek i mniejszych cieków; • zanieczyszczenia płytkich wód podziemnych na terenie niektórych jednostek osadniczych;

IV. ANALIZA I OCENA 45 ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

• zmniejszenie zasobów wód podziemnych na skutek ich ujmowania dla wodoci ągów lokalnych; • zanieczyszczenie płytkich wód podziemnych na obszarze składowiska odpadów komunalnych; • bakteriologiczne zanieczyszczenie cieków w nast ępstwie zrzutu ścieków; • zmniejszenie zdolno ści infiltracyjnej gruntu w wyniku zabudowy terenu; • zanieczyszczenia zwi ązkami biogennymi wód w stawach hodowlanych.

Do działa ń poprawiaj ących jako ść wody do celów bytowych, realizowanych przez podmioty eksploatuj ące wodoci ągi, nale ży zaliczy ć: • remonty i modernizacje uj ęć wody, stacji uzdatniania wody (SUW), a przede wszystkim ró żnego rodzaju filtrów (pospieszne, powolne, w ęglowe), • remonty , modernizacje i czyszczenie zbiorników czystej wody, • remonty i modernizacje elementów sieci i jej uzbrojenia, • modernizacje wodoci ągów technologicznych, • sprawdzanie stanu technicznego urz ądze ń i armatury na sieci wodoci ągowej (zasuwy, hydranty, wodomierze), • likwidacj ę zb ędnych elementów sieci (ł ączenie ko ńcówek spinkami), • płukanie sieci – głównie końcówek, • dezynfekcja ko ńcówek z powodu zastoin wodnych, w których rozwijaj ą si ę bakterie, • monitoring jako ści wody. Ścisłej kontroli i ewidencji musz ą podlega ć na terenie przeznaczonym pod indywidualne systemy neutralizacji ścieków: pobór wody, wytwarzanie, gromadzenie i neutralizacja ścieków w gospodarstwach indywidualnych i w odosobnionych jednostkach osadniczych. Nadzorowi musi podlega ć równie ż zrzut ścieków oczyszczonych z oczyszczalni do odbiorników. W miejscowo ściach wyposa żonych w sie ć kanalizacji deszczowej musz ą zosta ć wykonane separatory. Konieczne jest tak że rozpocz ęcie rozdzielania ścieków deszczowych od komunalnych. Warunkiem nieodzownym wła ściwego funkcjonowania oczyszczalni jest jako ść ścieków na dopływie do oczyszczalni. Wymaga to od podmiotu komunalnego podpisania stosownych umów ze wszystkimi podmiotami prawnymi niezale żnie od sposobu zrzutu

46 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

ścieków 1. Z uwagi na wprowadzenie zasad funkcjonowania stacji zlewnych oraz techniczne warunki taboru asenizacyjnego 2 nale ży w gminach pilnie doprowadzi ć do po żą danych standardów, ł ącznie z systemem transportu (a wi ęc koncesji zgodnych z przepisami) i systemem nadzoru nad oczyszczalniami indywidualnymi wraz z mechanizmem wywozu okresowego osadów z tych obiektów. Poprawa obecnego stanu całego obrotu ściekami gromadzonymi w zbiornikach bezodpływowych, przewozu ścieków taborem asenizacyjnym oraz przyjmowania ścieków do oczyszczalni obsługuj ącej teren gminy b ędzie wymagała podj ęcia szerokiej akcji edukacyjnej. W jej ramach nale ży przeprowadzi ć szkolenia obsługi taboru asenizacyjnego i oczyszczalni. Oddzielnym zagadnieniem jest kwestia wód opadowych. Infrastruktura towarzysz ąca wielu obiektom (du że szczelne powierzchnie) powoduje szybkie odprowadzenie wód z miejsca ich powstawania a w konsekwencji wzrost zagro żeń powodziowych. Ocenia si ę, że na terenach zabudowy siedliskowej i wiejskiej rozproszonej 30 % wsi ąka do gleby, a 70 % spływa do zbiorników. Dotyczy to równie ż przypadków bez przygotowania do gromadzenia wód opadowych i jej zagospodarowywania. Na terenach mieszkaniowych zabudowy siedliskowej i wiejskiej rozproszonej, przygotowanych do zagospodarowania wód opadowych można zatrzyma ć i rozprowadzi ć na miejscu od 40 do 60 % wód opadowych. Na terenach upraw rolnych 70 % wsi ąka w gleb ę, a 30 % uchodzi do wód powierzchniowych. Na terenach „niezagospodarowanych” (lasy, nieu żytki z du żą ilo ści ą ro ślinno ści, trawniki) 95% wód wsi ąka w gleb ę a tylko 5% spływa do cieków wodnych. Problemy gospodarowania wodami deszczowymi winny być rozwi ązywane kompleksowo wraz z budow ą sieci kanalizacyjnej, wodoci ągowej i wdra żaniem indywidualnego systemu neutralizacji ścieków bytowych. Mo żna to osi ągn ąć poprzez spójny system informacji ekologicznej kierowanej do wszystkich podmiotów prawnych i fizycznych znajduj ących si ę na terenie gminy. Koordynatorem wszelkich poczyna ń inwestycyjnych i kontrolnych zwi ązanych z wod ą i ściekami winien by ć pracownik urz ędu gminy - inspektor ochrony środowiska. W przypadku braku precyzyjnego systemu zarz ądzania i kontroli na szczeblu gminnym, wody opadowe mog ą w znacznym stopniu

1 Rozporz ądzenie Ministra Infrastruktury z dnia 20 lipca 2002 r. w sprawie sposobu realizacji obowi ązków dostawców ścieków przemysłowych oraz warunków wprowadzania ścieków do urz ądze ń kanalizacyjnych. (Dz. U. Nr 129. poz. 1108 z dnia 14 sierpnia 2002 r.) 2 Rozporz ądzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 listopada 2002 r. w sprawie wymaga ń dla pojazdów asenizacyjnych. (Dz. U. Nr 193 poz.1617 z dnia 22 listopada 2002 r.)

IV. ANALIZA I OCENA 47 ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

przyczynia ć si ę do dalszego wzrostu zanieczyszcze ń powierzchniowych zbiorników i cieków wodnych. Oczyszczanie wód opadowych powinno dotyczy ć wył ącznie terenów nara żonych na du żą emisj ę zanieczyszcze ń. Głównie dotyczy to powierzchni komunikacyjnych w ruchu publicznym. Oczyszczanie wód opadowych winno odbywa ć si ę w odpowiednio dobranych separatorach ropopochodnych (odbenzyniaczach i odolejaczach). Zgodnie z art. 41 Prawa Wodnego wody opadowe zebrane w system kanalizacyjny i wprowadzane do wód lub do ziemi w ramach zwykłego albo szczególnego korzystania z wód nie mog ą zawiera ć: a) odpadów oraz zanieczyszcze ń pływaj ących; b) dwuchloro-dwufenylo-trójchloroetanu (DDT), wielopier ścieniowych chlorowanych dwufenyli (PCB) oraz wielopier ścieniowych chlorowanych trójfenyli (PCT); c) chorobotwórczych drobnoustrojów pochodz ących z obiektów, w których leczeni s ą chorzy na choroby zaka źne. Nie mog ą równie ż powodowa ć w tych wodach: • zmian w naturalnej, charakterystycznej dla nich biocenozie; • zmian naturalnej m ętno ści, barwy, zapachu; • formowania si ę osadów lub piany. Na pozostałych obszarach wody opadowe nale ży maksymalnie zatrzymywa ć w miejscu powstawania opadów poprzez systemy infiltracyjne do gruntu. Nale ży w planach zagospodarowania rezygnowa ć z powierzchni nieprzepuszczalnych. Kształtowanie systemów kanalizacji deszczowej winno polega ć na maksymalnym spowolnieniu spływów deszczowych oraz kierowaniu wód do zbiorników retencyjnych. 3Oprócz piaskowników (separatorów), zbiorników retencyjnych i przeciwpo żarowych nale ży wdra żać systemy miejscowego rozs ączania. Zbiorniki małej retencji winny by ć wykorzystane jako odbiorniki oczyszczonych ścieków deszczowych i spływu nadmiaru wód z systemu rowów melioracyjnych. Nale ży stosowa ć wła ściwe odprowadzanie wód opadowych z powierzchni drogowych. Niedopuszczalny jest brak rowów odwadniaj ących przy wyst ępowaniu skarp bezpo średnio dochodz ących do powierzchni jezdnych. Oczyszczanie wód deszczowych nale ży przewidzie ć jedynie dla dróg o powierzchniach utwardzonych oraz miejscowo ści i obszarów o rozproszonej zabudowie, gdzie kanalizacja deszczowa istnieje. Koniecznie nale ży doprowadzi ć do odci ęcia

3 patrz te ż: Geiger W., Dreiseitl H.: Nowe sposoby odprowadzenia wód deszczowych. Projprzem-EKO Bydgoszcz 1999

48 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

doprowadzonych do tej sieci przył ączy kanalizacji bytowej. Na istniej ących i projektowanych wylotach kanalizacji deszczowej nale ży zamontować piaskowniki i separatory. Nadmiar wód deszczowych nale ży odprowadzi ć poprzez system odpowiedniego przesyłu i gromadzenia. Winien to by ć system rozdzielny z kanalizacj ą ścieków komunalnych. Dopiero po oczyszczeniu ścieków deszczowych z substancji ropopochodnych i zawiesiny ogólnej mo żna odprowadza ć ten nadmiar wód do cieków i zbiorników wodnych naturalnych. Lokalne parkingi (dotyczy to parkingów prywatnych i małych komunalnych) nie powinny by ć wykonane z nawierzchni całkowicie kryj ących. Nale ży stosowa ć „kratki parkingowe” wykonane z betonu b ądź z tzw. plastrów tworzywowych. Tak wykonane parkingi gwarantuj ą cz ęś ciowe wsi ąkanie wód deszczowych. Mo żna przyj ąć , że dzi ęki takiemu systemowi 30% opadów nawet przy du żych opadach recyrkuluje do gleby.

4.6. Charakterystyka gleb

4.6.1. Charakterystyka rozmieszczenia typów gleb

Pokrywa glebowa wykazuje du że zró żnicowanie (mozaikowo ść ) typów i rodzajów gleb, zarówno w obr ębie wierzchowiny, jak i dolin rzecznych. Ich charakter i rodzaj w najwi ększym stopniu uzale żniony jest od wła ściwo ści fizyko chemicznych podło ża (zró żnicowanie w dolinach i na wysoczyznach) oraz od stosunków wodnych, które równie ż s ą zmienne przestrzennie i w profilu pionowym. Na terenie gminy przewa żaj ą gleby brunatne i bielicowe, kwa śne o drobnoziarnistym składzie. We wschodniej cz ęś ci geny wyst ępuj ą tak że gleby bielicowe wytworzone z piasków, ubogie w składniki pokarmowe. W dolinach rzecznych wyst ępuj ą czarne ziemie oraz gleby bagienne i torfowe. Gleby na terenie gminy zostały sklasyfikowane przez Instytut Upraw Nawo żenia i Gleboznawstwa w Puławach pod wzgl ędem wska źnika jako ści rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Wska źnik rolniczej przestrzeni produkcyjnej charakteryzuje warunki danego obszaru do produkcji rolnej. Poszczególne elementy środowiska oceniane s ą punktami, a nast ępnie sumowane dla danego obszaru. Im warto ść wska źnika wy ższa, tym lepsze warunki dla produkcji rolnej. Gleby w gminie oceniono na 45,6 pkt. Od jako ści gleb wyst ępuj ących na terenie gminy uzale żniona jest struktura gatunkowa upraw. Odpowiedni dobór ro ślin zwi ązany jest z typami siedliskowymi rolniczej powierzchni produkcyjnej okre ślanymi za pomoc ą tzw. kompleksów. Do poszczególnych

IV. ANALIZA I OCENA 49 ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

kompleksów mog ą by ć zaliczone ró żne gleby, o zbli żonych wła ściwo ściach i kierunku użytkowania. Bezpo średni wpływ na rodzaj upraw ma produkcja zwierz ęca prowadzona na terenie gminy, cz ęść uzyskanych plonów wykorzystywana bowiem jest jako pasze. Dominuj ącym kierunkiem produkcji zwierz ęcej na terenie gminy jest hodowla drobiu i trzody chlewnej.

4.6.2. Zasobno ść gleb w składniki pokarmowe

Wyniki bada ń prowadzonych w roku 2002 przez WIO Ś w Lublinie wskazuj ą na du ży niedobór gleb w fosfor, magnez i potas – dla gleb powiatu lubartowskiego 40- 60 % gleb wykazuje nisk ą i bardzo nisk ą zawarto ść tych pierwiastków. Jednocze śnie udział gleb bardzo kwa śnych i kwa śnych (o pH<5,5) wynosi ponad 80 %, co sprzyja zahamowaniu pobierania przyswajalnych składników gleby, a równocze śnie zwi ększa dost ępno ść metali ci ęż kich i pierwiastków śladowych. Poniewa ż odczyn gleb reguluje pobieranie składników pokarmowych, nale ży okre śli ć potrzeby ich wapnowania jako jeden z kierunków działa ń mog ący przyczyni ć si ę do poprawy wydajno ści i jako ści produkcji rolnej na terenie gminy. Potwierdzaj ą to wyniki bada ń przeprowadzonych w 2003 roku przez Stacj ę Chemiczno-Rolnicz ą w Lublinie. Wg nich w 57,15 % pobranych prób glebowych z terenu gminy charakteryzuje si ę bardzo silnym zakwaszeniem (poni żej 4,5 pH). W zwi ązku z tym gleby na terenie gminy wymagaj ą wapnowania. Badania wskazały tak że na silne wyczerpanie gleb w składniki pokarmowe: 50 % gleb cechuje si ę nisk ą i bardzo niska zawarto ści ą fosforu, 75 % - potasu przyswajalnego i 86 % - magnezu.

4.6.3. Degradacja gleb

Degradacj ą gleb s ą zmiany w środowisku glebowym o charakterze naturalnym, cz ęś ciej jednak gospodarczej działalno ści człowieka. Zmiany te prowadz ą do obni żenia żyzno ści i urodzajno ści gleby, a w ich nast ępstwie do ogólnych zmian środowiskowych. Do zagro żeń prowadz ących do degradacji gleby nale żą : • monokultury, które prowadz ą do zubo żenia gleby, • wycinanie lasów i po żary ro ślinno ści wzmagaj ące erozj ę gleby, co prowadzi do pustynnienia danego obszaru, • osuszanie podmokłych terenów i regulacja rzek obniżaj ąca poziom wód gruntowych, • zbyt intensywne nawo żenie,

50 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

• ścieki i ró żnego rodzaju odpady niewła ściwie składowane, • stosowanie nadmiernych ilo ści chemicznych środków owadobójczych, chwastobójczych i grzybobójczych, • zajmowanie obszarów rolniczych pod budownictwo przemysłowe i mieszkalne.

Gleb ę przed degradacj ą mo żna chroni ć mi ędzy innymi przez: • prawidłowe zabiegi rolnicze (uprawowe), • stosowanie odpowiednich płodozmianów, • wła ściwe rozmieszczenie u żytków rolnych i le śnych oraz zakrzewie ń i zadrzewie ń śródpolnych, • wapnowanie gleb zakwaszonych, • przeciwdziałanie erozji, • rekultywacj ę (odnow ę) terenów zdewastowanych, • zagospodarowanie odpadów komunalnych przez ich utylizacj ę i kompostowanie oraz oczyszczanie ścieków.

W ramach edukacji społecze ństwa Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Ministerstwo Środowiska opracowało Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej, który zawiera ró żne aspekty rolniczego u żytkowania środowiska zgodne z jego zrównowa żonym rozwojem. Wśród upraw dominuj ących na terenie gminy s ą zbo ża (głównie żyto i owies) oraz ziemniaki. Wybór rodzaju upraw zwi ązany jest z wyst ępowaniem gleb najbardziej warto ściowych pod wzgl ędem przydatno ści rolniczej. Przy uprawach nale ży zwróci ć uwag ę na dobór zabiegów agrotechnicznych. Powinny one zabezpiecza ć cenne obszary rolnicze przed nadmiern ą erozj ą. Na obni żenie warto ści bonitacyjnych gleb nara żone s ą równie ż u żytkowane rolniczo tereny zalewowe rzek. W czasie wyst ępowania wód z brzegów rzeki dochodzi do podmakania tych terenów, a powolny spływ wody dolin ą rzeki powoduje wypłukiwanie cennych składników gleb.

Degradacja naturalna gleb

W zwi ązku z polodowcowym ukształtowaniem terenu zjawiska erozji gleb obserwuje si ę na bardziej nachylonych terenach. Jej nat ęż enie zale ży od długo ści i spadku zbocza. Im teren jest bardziej pofalowany i poprzecinany dolinami rzecznymi, tym spływ wody jest szybszy. Nat ęż enie erozji jest wprost proporcjonalne do spadku

IV. ANALIZA I OCENA 51 ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

i długo ści zbocza, przy czym wpływ spadku jest wi ększy od wpływu długo ści zbocza. Z tego wzgl ędu sposób uprawy powinno si ę dostosowa ć do spadku terenu. Najbardziej niebezpieczna, z uwagi na ułatwianie spływu, jest orka z góry w dół zbocza. Istotne znaczenie ma równie ż dobór ro ślin uprawnych (od niego zale ży osłona, jak ą zapewniaj ą glebie ro śliny), a tak że cz ęstotliwo ść orki i innych zabiegów agrotechnicznych. Ro śliny wieloletnie (np. trawy, lucerna) zabezpieczają nawet przed silnym spływem powierzchniowym. Mniej chroni ą gleb ę ro śliny ozime jak żyto, rzepak, jeszcze mniej zbo ża jare, osłaniaj ące przed spływem letnim. Szczególne zagro żenie stwarza równie ż uprawa ro ślin, które w okresie silnych opadów nie osłaniaj ą wystarczaj ąco gleb, np. buraki cukrowe, ziemniaki. Przyczyniają si ę one do znacznych spływów powierzchniowych z tych terenów.

Degradacja antropogeniczna gleb

Na terenie gminy w wyniku przekształce ń, pod terenami zabudowanymi i trasami komunikacyjnymi, wyst ępuj ą gleby antropogenicznie przekształcone, nale żą ce do urbanosoli i industriosoli. Cechuj ą si ę przekształconym profilem glebowym, zawarto ści ą odpadów i zanieczyszcze ń, a tak że kompresj ą i mała przepuszczalno ści ą powietrza. Istotnym czynnikiem wpływaj ącym na degradacj ę gleb jest działalno ść antropogeniczna człowieka, która jest inicjowana przez mi ędzy innymi intensywne i nieprawidłowe u żytkowanie rolnicze, nadmierny wyr ąb lasów, niszczenie szaty ro ślinnej czy zabiegi melioracyjne, powoduj ące erozj ę przyspieszon ą. Na terenie gminy w strukturze u żytkowania dominuj ą przede wszystkim u żytki rolne, zajmuj ą one ok. 81 % całkowitej powierzchni gminy. Jako ść gleb jest wi ęc bardzo istotnym czynnikiem wpływaj ącym na rozwój rolnictwa, warunkuj ącym wysoko ść i jako ść uzyskiwanych plonów. W celu przeciwdziałania degradacji konieczne jest uwzgl ędnienie stopniowej zmiany struktury u żytkowania gleb, zgodnie z Kodeksem Dobrej Praktyki Rolniczej. Na terenie gminy (na glebach bardzo słabych) powinno nast ępowa ć ograniczanie powierzchni pól uprawnych na rzecz lasów i u żytków zielonych, które najlepiej chroni ą gleb ę. Wa żne jest równie ż kształtowanie zakrzewie ń i zadrzewie ń śródpolnych. Istotne znaczenie w rolnictwie ma równie ż dobór ro ślin uprawnych (od niego zale ży osłona, jak ą zapewniaj ą glebie ro śliny), a tak że cz ęstotliwo ść orek i innych zabiegów uprawnych. Wieloletnie ro śliny (np. trawy, lucerna) zabezpieczaj ą przed degradacj ą. Mniej skutecznie chroni ą gleb ę ro śliny ozime ( żyto, rzepak) i zbo ża jare.

52 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

Typem degradacji antropogenicznej jest degradacja chemiczna, polegaj ąca na utracie składników pokarmowych ro ślin, nagromadzaniu si ę substancji szkodliwych oraz na zakwaszaniu i zasalaniu gleby. Procesy te prowadz ą do zmniejszania si ę żyzno ści gleby czyli jej zdolno ści do wydawania du żych i o dobrej jako ści plonów ro ślin. Za podstawowe przyczyny degradacji chemicznej gleb na terenie gminy Kamionka nale ży uzna ć zanieczyszczenia zwi ązane ze spalaniem paliw - osiadanie zanieczyszcze ń pyłowych i chemicznych, zanieczyszczenia komunikacyjne czy kwa śne deszcze. Du ży ruch komunikacyjny sprzyja powstawaniu zanieczyszcze ń atmosfery, co poci ąga za sob ą ska żenie gleb. Typowa degradacja chemiczna gleb ma miejsce w przypadku ich zanieczyszczenia szkodliwymi substancjami chemicznymi – metalami cięż kimi, węglowodorami wielopier ścieniowymi, pozostało ściami po stosowanych doglebowo środkach chemicznych ochrony ro ślin i niewła ściwym stosowaniu osadów ściekowych do nawo żenia gleb. W warunkach glebowo-klimatycznych Polski szczególnie nasilony i gro źny jest proces zakwaszania gleb, natomiast proces ich zasalania nie odgrywa wi ększej roli. Ska żenia gleb metalami ci ęż kimi, siark ą siarczanow ą lub mikroelementami to procesy długoletnie wymagaj ące systematycznych okresowych bada ń. Badania takie s ą prowadzone poprzez monitorowanie zmian ska żenia gleb metalami ci ęż kimi i innymi zwi ązkami chemicznymi. Gleby na terenie gminy s ą zakwaszone, przy czym jest to cecha zwi ązana cz ęś ciowo z charakterem skał macierzystych i przebiegiem procesu glebotwórczego. Na zakwaszenie gleb wpływ maj ą równie ż zwi ązki siarki i azotu z atmosfery oraz fizjologicznie kwa śne nawozy sztuczne. Gleby użytków rolnych powinny wskazywa ć warto ść pH w granicach 5,0–7,0. Warto ść pH poni żej 4,5 sygnalizuje niebezpiecze ństwo degradacji gleby, a warto ść powy żej 7,0 świadczy o jej alkalizacji, która mo że wykazywa ć ujemne skutki dla gleby i ro ślin . W zwi ązku z wyst ępuj ącym zakwaszeniem gleby wymagaj ą wapnowania. Dopuszczalne zawarto ści metali ci ęż kich w glebach okre śla Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r w sprawie standardów jako ści gleby oraz standardów jako ści ziemi (zał ącznik do rozporz ądzenia) Dz. U. Nr 165 poz. 1359 z dnia 4 pa ździernika 2002 r. Ostatnie badania wykonane w 2002 roku wykazały pH, które sprzyja mo żliwo ści łatwiejszego przyswajania metali ci ęż kich, a wskutek tego oddziaływania toksycznego na wzrost i rozwój ro ślin, a tym samym dla zdrowia ludzi i zwierz ąt.

IV. ANALIZA I OCENA 53 ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

Poziom zanieczyszczenia gleb S – SO 4 informuje o pozostawaniu gleb gminy w zasi ęgu oddziaływania podwy ższonej lub wysokiej emisji zwi ązków siarki ze źródeł lokalnych b ądź z dalekiego transportu SO 2 w atmosferze. Za podstawowe przyczyny degradacji chemicznej gleb na terenie gminy nale ży uzna ć przede wszystkim zanieczyszczenia zwi ązane ze spalaniem paliw - osiadanie zanieczyszcze ń pyłowych i chemicznych, zanieczyszczenia komunikacyjne, kwa śne deszcze. Typowa degradacja chemiczna gleb ma miejsce w przypadku ich zanieczyszczenia szkodliwymi substancjami chemicznymi – metalami ci ęż kimi, węglowodorami wielopier ścieniowymi, pozostało ściami po stosowanych doglebowo środkach chemicznych ochrony ro ślin i niewła ściwym stosowaniu osadów ściekowych do nawo żenia gleb.

Wpływ osadów ściekowych na jako ść gleb

Ubocznym produktem oczyszczania ścieków jest powstanie trudnych do zagospodarowania odpadów - osadów ściekowych, których roczna ilo ść w skali kraju wynosi około 400 tys. ton suchej masy. W zale żno ści od morfologii oczyszczanych ścieków, a tym samym od morfologii wydzielonych z nich osadów, mog ą by ć one zagospodarowywane w celach przemysłowych b ądź nieprzemysłowych (przyrodniczych). Przemysłowe wykorzystanie osadu wynika przede wszystkim na wykorzystaniu ich potencjału energetycznego. Glebotwórcze i nawozowe walory osadów ściekowych ze ścieków komunalnych, wynikaj ące z du żej zawarto ści w nich substancji organicznych oraz wielu mikroelementów powoduj ą, że jednym z rozwi ąza ń jest ich przyrodnicze wykorzystanie. Zasobno ść materii organicznej nie przes ądza jednak o ich powszechnym stosowaniu w rolnictwie, głównie ze wzgl ędu na nadmierne zawarto ści metali ci ęż kich, powoduj ących obni żenie jako ści uprawianych ro ślin oraz zanieczyszczaj ących gleb ę. Warunkiem gospodarczego wykorzystania osadów ściekowych jest zastosowanie wst ępnej obróbki, niweluj ącej ich niekorzystne wła ściwo ści. Ze wzgl ędu na zagro żenia, jakie niesie zagospodarowywanie nieprzetworzonych osadów ściekowych, ewentualne wykorzystanie ich na cele przyrodnicze musi spełnia ć wymagania okre ślone w art. 43 ust. 2 i ust. 3 ustawy o odpadach z 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. Nr. 62, poz. 628 z pó źn. zmianami); osady powinny powstawa ć w procesach oczyszczania ścieków komunalnych, musz ą by ć ustabilizowane, przygotowane do celu i sposobu ich wykorzystania (obróbka biologiczna, chemiczna lub termiczna), poddawane systematycznym badaniom, obejmuj ącym zawarto ść metali ci ęż kich oraz wybrane wska źniki mikrobiologiczne i parazytologiczne.

54 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

W rozporz ądzeniu Ministra Ochrony Środowiska z 1 sierpnia 2002 (Dz. U. Nr 134, poz. 1140) w sprawie komunalnych osadów ściekowych zawarto normy dla trzech różnych sposobów przyrodniczego wykorzystania osadów: • w rolnictwie, • do rekultywacji gruntów na potrzeby nierolnicze, • do uprawy ro ślin przeznaczonych do produkcji kompostu oraz do roślinnego utrwalania powierzchni gruntów. Zgodnie z obowi ązuj ącymi przepisami zastosowanie osadów podlega okre ślonym ograniczeniom lokalizacyjnym (art. 43 ust. 6 Ustawy o odpadach). Osady ściekowe nie mog ą by ć stosowane na terenach chronionych, przylegaj ących do brzegów cieków wodnych, terenach zalewowych, konieczne jest zachowanie odległo ści od uj ęć wody, zabudowy mieszkalnej oraz zakładów produkuj ących żywno ść . Ochrona dotyczy tak że niektórych upraw (ro śliny sadownicze i warzywnicze, warzywa, ro śliny jagodowe), pastwisk i ł ąk, upraw pod osłonami. Zastosowanie osadu powinno by ć poprzedzone pełna analiz ą agrochemiczn ą nawo żonych gleb i utworów. Charakteryzowa ć ona powinna ich zasobno ść , dost ępno ść makro i mikroskładników, odczyn, zawarto ść substancji organicznej oraz skład granulometryczny. Wa żną spraw ą jest tak że okre ślenie całkowitej zawarto ści metali ci ęż kich. W pracach tych nale ży zapewni ć odpowiedni ą reprezentatywno ść przestrzenn ą pobieranych prób.

4.6.4. Przyczyny degradacji gleb

Degradacj ą gleb, s ą zmiany w środowisku glebowym, najcz ęś ciej b ędące efektem gospodarczej działalności człowieka. Zmiany te prowadz ą do obni żenia żyzno ści i urodzajno ści gleby, a dalej do ogólnych zmian środowiskowych. Do najwa żniejszych zagro żeń prowadz ących do degradacji gleby nale żą : • monokultury, które prowadz ą do zubo żenia gleby, • po żary ro ślinno ści wzmagaj ące erozj ę gleby, co prowadzi do pustynnienia danego obszaru, • osuszanie podmokłych terenów i regulacja rzek obniżaj ąca poziom wód gruntowych, • zbyt intensywne nawo żenie mineralne, • niewła ściwa irygacja pól nawozami naturalnymi – gnojówk ą, gnojowic ą, itp., • ścieki i ró żnego rodzaju odpady niewła ściwie składowane, • intensywne zabiegi agrotechniczne,

IV. ANALIZA I OCENA 55 ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

• stosowanie nadmiernych ilo ści chemicznych środków owadobójczych, chwastobójczych i grzybobójczych, • eksploatacja powierzchniowa surowców mineralnych; • zajmowanie obszarów rolniczych pod budownictwo przemysłowe i mieszkalne; • emisje i imisje gazów i pyłów. Na terenie gminy obserwowano zmiany degradacyjne gleb, objawiaj ące si ę mi ędzy innymi zakwaszeniem gleb. Wpływa to na zmniejszenie i pogorszenie jako ści uzyskiwanych plonów, bowiem kwa śny odczyn pH gleb wpływa na pogorszenie przyswajalno ści mikroelementów (Cu, Mn, Zn, oraz Fe). W celu zminimalizowania szkód i przeciwdziałaniu degradacji nale ży prowadzi ć procesy wapnowania gleb, które zmieniaj ą wła ściwo ści fizykochemiczne i biologiczne gleb.

4.7. Powietrze atmosferyczne

O stanie powietrza decyduje wielko ść i przestrzenny rozkład emisji zanieczyszcze ń ze wszystkich źródeł, z uwzgl ędnieniem przepływów transgenicznych i przemian fizykochemicznych zachodz ących w atmosferze. Główne źródła emisji substancji do powietrza na terenie gminy stanowi ą zakłady przemysłowe, kotłownie oraz ruch komunikacyjny, reprezentuj ące sektory przemysłowy, komunalny i transportowy. Do zagro żeń, które s ą powodowane przez wzrost ilo ści substancji zanieczyszczaj ących w powietrzu atmosferycznym, nale żą mi ędzy innymi:

• zmiany klimatyczne – wzrost st ęż eń CO 2, CH 4, N 2O oraz freonów i halonów w górnej warstwie atmosfery, poprzez wzmocnienie efektu cieplarnianego prowadzi do cz ęstszych powodzi, susz, huraganów oraz zmiany w tradycyjnych uprawach rolniczych;

• eutrofizacja – nadmiar ilo ści azotu, pochodz ącego z NO 2 i NH 3 docieraj ącego z powietrza do zbiorników wodnych prowadzi do zmian w ekosystemach.

4.7.1. Rodzaje emisji zanieczyszcze ń do powietrza

Zanieczyszczenia przemysłowe powstaj ą w wyniku:

• spalania paliw: pył, dwutlenek siarki (SO 2), dwutlenek azotu (NO 2), tlenek w ęgla

(CO), dwutlenek w ęgla (CO 2);

• procesów technologicznych: fluor (F), kwas siarkowy (H 2SO 4), tlenek cynku (ZnO),

chlorowodór (HCl), fenol, krezol, kwas octowy (CH 3COOH);

56 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

• działalno ści górnictwa i kopalnictwa.

Gmina Kamionka jest gmin ą o charakterze rolniczym. Na jej terenie głównymi źródłami zanieczyszcze ń powietrza atmosferycznego s ą zanieczyszczenia komunikacyjne – liniowe oraz pochodzące ze źródeł niskiej emisji, a w mniejszym stopniu przemysłowe. Sfer ę gospodarcz ą w gminie tworz ą głównie małe i średnie przedsi ębiorstwa o profilu produkcyjno – usługowo – handlowym. Na terenie gminy brak jest wi ększych zakładów mog ących powodowa ć przekroczenia dopuszczalnych emisji zanieczyszcze ń powietrza, nie wydane zostały żadne decyzje na wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza dotycz ących gminy. Stopie ń zanieczyszczenia w du żej mierze zale ży od siły i kierunku (zasi ęg przenoszonych zanieczyszcze ń) oraz cz ęstotliwo ści wiatrów (ilo ść przenoszonych zanieczyszcze ń).

Emisja niska

Powa żnym problemem wyst ępuj ącym na terenie gminy jest tzw. niska emisja, będąca głównie efektem spalania paliw o niskiej jako ści w paleniskach domowych oraz zwi ązana z działalno ści ą małych zakładów, nie podlegaj ących obowi ązkowi posiadania pozwolenia na wprowadzanie substancji do powietrza. Emisja niska przyczynia si ę do wzrostu st ęż eń w atmosferze: dwutlenku siarki (SO 2), tlenku w ęgla (CO), tlenków azotu i niemetanowych lotnych zwi ązków organicznych. Na wielko ść rzeczywistej emisji zanieczyszcze ń mog ą mie ć wpływ: • spalanie w ęgla o ró żnej kaloryczno ści; • opalanie drewnem; • spalanie w piecach cz ęś ci odpadów (szczególnie tworzyw sztucznych). Szkodliwo ść emitorów wyra źnie wzrasta w okresie jesienno-zimowym, kiedy obserwuje si ę wyra źny wzrost st ęż enia pyłów i gazów emisyjnych, jednak ich negatywne oddziaływanie ma charakter głównie lokalny.

Emisja komunikacyjna

Zanieczyszczenia komunikacyjne nale żą do czynników najbardziej obci ąż aj ących powietrze atmosferyczne. Szczególnie uci ąż liwe s ą zanieczyszczenia gazowe powstaj ące w trakcie spalania paliw przez pojazdy mechaniczne. Drug ą grup ę emisji komunikacyjnych stanowi ą pyły, powstaj ące w wyniku tarcia i zu żywania si ę elementów pojazdów. Zanieczyszczenia gazowe oraz pyłowe s ą efektem:

IV. ANALIZA I OCENA 57 ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

• spalania paliw - zanieczyszczenia gazowe: tlenek węgla (CO), dwutlenek w ęgla

(CO 2), tlenki azotu i w ęglowodory, • ścierania opon, hamulców, nawierzchni drogowych - zanieczyszczenia pyłowe: zawieraj ące ołów, kadm, nikiel i mied ź. Przy ocenie jako ści powietrza atmosferycznego na terenie gminy Kamionka nale ży przede wszystkim uwzgl ędni ć ilo ść zanieczyszcze ń pochodz ących z ruchu samochodowego, odbywaj ącego si ę na jej obszarze. Źródłem emisji w ęglowodorów do atmosfery s ą tak że stacje benzynowe zlokalizowane na terenie gminy oraz emisja punktowa w postaci zwi ązków amoniaku, metanu, siarkowodoru oraz zanieczyszcze ń bakteriologicznych ze składowiska odpadów, nie ma jednak szczegółowych danych okre ślaj ących ich oddziaływanie na środowisko. Ilo ść emitowanych zanieczyszcze ń zale ży od nat ęż enia ruchu, rodzaju pojazdów oraz paliwa stosowanego do ich nap ędu. Głównym źródłem emisji zanieczyszcze ń komunikacyjnych drogowych s ą droga wojewódzka nr 809 oraz powiatowe i gminne. Długo ść dróg na terenie gminy wynosi odpowiednio: • droga wojewódzka – 5,793 km; • drogi powiatowe – 56,36 km; • drogi gminne – 96,47 km.

Średnie nat ęż enie ruchu na drogach gminy Kamionka przedstawia tabela 16. Dla dróg gminnych nie prowadzono pomiarów nat ęż enia ruchu.

Średnie nat ęż enie ruchu na drogach wojewódzkich i powiatowych T a b e l a 16 przechodz ących przez teren gminy Kamionka Samochody ci ęż arowe Samochody Samochody Rodzaj drogi Pojazdy ogółem osobowe dostawcze Bez Z przyczep przyczepami wojewódzkie 1 108 758 108 76 31 powiatowe 1 851 b.d. b.d. b.d. b.d. Źródło: Zarz ąd Dróg Wojewódzkich w Lublinie, Powiatowy Zarz ąd Dróg w Lubartowie.

O stopniu zanieczyszczenia powietrza świadczy równie ż skład chemiczny opadów atmosferycznych. Emitowane do powietrza zanieczyszczenia podlegaj ą przemianom chemicznym i s ą wymywane z atmosfery lub docieraj ą do powierzchni ziemi jako opad suchy. Rozpuszczalne formy zanieczyszcze ń powoduj ą zakwaszanie opadu (kwa śne deszcze o pH < 5,0) i niekorzystnie wpływaj ą na stan środowiska. Na obszarze gminy nie prowadzono bada ń chemizmu opadu atmosferycznego.

58 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

4.7.2. Ocena jako ści powietrza na terenie gminy (powiat lubartowski)

W 2002 roku wykonano roczn ą ocen ą jako ści powietrza, w oparciu o nowe przepisy, wprowadzone w życie w 2001 r. (ustawa – Prawo Ochrony Środowiska) i w 2002 r. (odpowiednie rozporz ądzenia Ministra Środowiska do ustawy P.O. Ś). Celem corocznej oceny jako ści powietrza jest uzyskanie informacji o st ęż eniach zanieczyszcze ń na obszarze stref, w tym aglomeracji, w zakresie umo żliwiaj ącym: • dokonanie klasyfikacji stref w oparciu o przyj ęte kryteria – dopuszczalny poziom substancji w powietrzu oraz poziom dopuszczalny powi ększony o margines tolerancji, okre ślone w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska w sprawie dopuszczalnych poziomów. Klasyfikacja jest podstaw ą do podj ęcia decyzji o potrzebie działa ń na rzecz poprawy jako ści powietrza w strefie (opracowanie programów ochrony powietrza). • uzyskanie informacji o przestrzennych rozkładach st ęż eń zanieczyszcze ń na obszarze strefy, w zakresie umo żliwiaj ącym wskazanie obszarów przekrocze ń warto ści kryterialnych oraz okre ślenie poziomów st ęż eń wyst ępuj ących na tych obszarach. Informacje te s ą konieczne do okre ślenia obszarów wymagaj ących podj ęcia działa ń na rzecz poprawy jako ści powietrza lub – w przypadku uznania posiadanych informacji za niewystarczaj ące – podj ęcia dodatkowych bada ń we wskazanych rejonach. • wskazanie prawdopodobnych przyczyn wyst ępowania ponadnormatywnych st ęż eń zanieczyszcze ń w okre ślonych rejonach. Okre ślenie przyczyn wyst ępowania ponadnormatywnych st ęż eń, w rozumieniu wskazania źródeł emisji odpowiedzialnych za zanieczyszczenie powietrza w danym rejonie, cz ęsto wymaga przeprowadzenia zło żonych analiz, z wykorzystaniem oblicze ń za pomoc ą modeli matematycznych. Analizy takie stanowi ą element programu ochrony powietrza. • wskazanie potrzeb w zakresie wzmocnienia istniej ącego systemu monitoringu i oceny. W trakcie oceny rocznej prowadzone s ą analizy jako ści powietrza, których wyniki mog ą wskaza ć na potrzeb ę reorganizacji systemu monitoringu w województwie. Ocena roczna i wynikaj ące z niej działania odnoszone s ą równie ż do obszarów nazywanych strefami. Zaliczenie strefy do okre ślonej klasy zale ży od st ęż eń zanieczyszcze ń wyst ępuj ących na jej obszarze i wi ąż e si ę z wymaganiami dotycz ącymi działa ń na rzecz poprawy jako ści powietrza lub na rzecz utrzymania tej jako ści. Wojewoda b ędzie co roku

IV. ANALIZA I OCENA 59 ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

dokonywał oceny poziomu substancji w powietrzu i klasyfikacji strefy. Dla strefy, w której poziom cho ćby jednej substancji przekracza poziom dopuszczalny powi ększony o margines tolerancji lub przekracza poziom dopuszczalny w przypadku, gdy margines tolerancji nie został okre ślony, wymagane jest opracowanie programu ochrony powietrza. W roku 2002 WIO Ś Lublin wykonała pierwsz ą roczn ą ocen ę jako ści powietrza w strefach. Ocena ta wykonana została w oparciu o nowe przepisy, wprowadzone w życie w 2001 r. (ustawa Prawo ochrony środowiska) i w 2002 r. (odpowiednie rozporz ądzenia Ministra Środowiska do ustawy PO Ś). Oceny dokonano z uwzgl ędnieniem dwóch grup kryteriów, ustanowionych ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia ludzi oraz ze wzgl ędu na ochron ę ro ślin. Drugiej oceny dokonano w 2003 roku. Ocena pod k ątem ochrony zdrowia obejmowała nast ępuj ące zanieczyszczenia:

• dwutlenek azotu NO 2,

• dwutlenek siarki SO 2,

• benzen C 6H6, • ołów Pb, • pył PM10,

• ozon O 3, • tlenek w ęgla CO. • W ocenie pod k ątem ochrony ro ślin uwzgl ędniono:

• dwutlenek siarki SO 2,

• tlenki azotu NO x,

• ozon O 3.

Wynikiem oceny rocznej jest zaliczenie powiatu lubartowskiego, a tym samym gminy Kamionka do klasy A dla kryterium okre ślonego w celu ochrona zdrowia i równie ż do klasy A według kryteriów dla ochrony ro ślin. Klasa A przypisywana jest strefie, na obszarze której poziomy st ęż eń substancji nie przekraczaj ą warto ści dopuszczalnej.

4.7.3. Emisja ze źródeł przemysłowych

W zakresie emisji zanieczyszcze ń gazowych i pyłowych do powietrza atmosferycznego WIO Ś w Lublinie na terenie gminy Kamionka nie przeprowadziła kontroli w żadnym z zakładów.

60 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

4.7.4. Metody ograniczania emisji zanieczyszcze ń do powietrza – wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych

Utrzymanie dobrej jako ści powietrza, a nawet popraw ę jego jako ści, mo żna uzyska ć przez ograniczenie szkodliwych dla środowiska technologii, zmniejszenie oddziaływania obszarów niskiej emisji na środowisko naturalne, stworzenie warunków rozwoju dla gazyfikacji gminy (budowy sieci gazowej wysokiego ci śnienia i stacji redukcyjnych, doprowadzenie sieci do miejscowo ści o zwartej zabudowie), likwidacj ę lub modernizacj ę kotłowni tradycyjnych (zmiana no śnika energii z w ęgla, np. na gaz), popraw ę nawierzchni dróg, budow ę obwodnic, a przede wszystkim poprzez zwi ększenie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych. Zgodnie z art. 3 ustawy Prawo Energetyczne odnawialne źródło energii to źródło wykorzystuj ące w procesie przetwarzania energi ę wiatru, promieniowania słonecznego, geotermaln ą, fal, pr ądów i pływów morskich, spadku rzek oraz energi ę pozyskiwan ą z biomasy, biogazu wysypiskowego, a tak że biogazu powstałego w procesach odprowadzania lub oczyszczania ścieków albo rozkładu szcz ątek ro ślinnych i zwierz ęcych. Rozwój bardziej przyjaznych środowisku alternatywnych źródeł energii, a takimi s ą źródła odnawialne, mo że by ć jednym z najbardziej skutecznych sposobów zapobiegania degradacji środowiska. Wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii pozwala unikn ąć lub zmniejszy ć emisj ę zanieczyszcze ń atmosfery, zu życie wody, zanieczyszczenia cieplne, odpady, hałas oraz ujemne skutki wynikaj ące z przemysłowego zagospodarowania terenu. Na terenie gminy do ogrzewania wykorzystuje si ę głównie energi ę spalania w ęgla kamiennego, rzadziej gazu czy oleju opałowego (głownie kotłownie komunalne przy budynkach u żyteczno ści publicznej). W efekcie w sezonie grzewczym nast ępuje wzrost emisji pyłowo – gazowej na terenach zabudowy zagrodowej i mieszkaniowej nie podł ączonej do systemów ciepłowniczych. Mówi ąc o źródłach odnawialnych nale ży mie ć na uwadze przede wszystkim energi ę wodn ą, wiatrow ą, geotermaln ą, promieniowania słonecznego oraz produkcj ę biomasy. Polska dysponuje stosunkowo du żym potencjałem zasobów odnawialnych, jest on jednak zró żnicowany w poszczególnych rejonach naszego kraju. Rozpatruj ąc rozwój energii odnawialnej na obszarze gminy Kamionka, właściwe b ędzie kierowanie si ę ogólnymi uwarunkowaniami okre ślonymi dla województwa lubelskiego. Poni ższe propozycje zastosowania energii odnawialnej na terenie gminy oparto na mo żliwo ściach okre ślonych w opracowaniu pn. „Wojewódzki Program Rozwoju Alternatywnych Źródeł Energii dla Województwa Lubelskiego”.

IV. ANALIZA I OCENA 61 ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

Energia promieniowania słonecznego (EPS)

Technologie bezpo średnio oparte o światło i ciepło słoneczne mo żna podzieli ć na cztery zasadnicze kategorie: • słoneczne technologie grzewcze i chłodzenia , wykorzystuj ące stacjonarne kolektory słoneczne przechwytuj ące ciepło sło ńca głównie dla potrzeb ogrzewania wody oraz ogrzewania i chłodzenia pomieszcze ń; • słoneczne termiczne technologie elektryczne, przetwarzaj ące energi ę ciepln ą sło ńca na energi ę mechaniczn ą turbiny, która z kolei poprzez generator jest przetwarzana w energie elektryczn ą; • słoneczne technologie fotoelektryczne (fotowoltaiczne), polegaj ące na bezpo średnim przetwarzaniu światła w energi ę elektryczn ą, z u życiem specjalnych półprzewodników; • pasywne technologie słoneczne, wykorzystuj ące form ę i materiał budynków dla przechwytywania EPS, w celu ograniczania wykorzystywania o świetlenia, dodatkowego ogrzewania i chłodzenia. W odró żnieniu od po średnich form energii słonecznej, które s ą wykorzystywane ju ż od dawna, bezpo średnie wykorzystanie EPS jest obecnie w fazie rozwoju. Technologie wykorzystania EPS wyst ępuj ą w Polsce w niewielkim stopniu. Spowodowane jest to ograniczon ą liczb ą dni słonecznych, przede wszystkim jednak stosunkowo wysokim kosztem urz ądze ń do wykorzystania EPS. Najbardziej zauwa żalne jest stosowanie materiałów i technik pasywnych technologii słonecznych w nowym budownictwie. Niemniej jednak z szeregu przeprowadzonych bada ń wynika, że obecnie istniej ą realne mo żliwo ści szerszego i efektywniejszego wykorzystania EPS w Polsce. Z bada ń do świadczalnych wynika, że w sezonie maj – sierpie ń instalacje słoneczne wspomagaj ące ogrzewanie wody mog ą pokrywa ć do 40 % ich zapotrzebowania na energi ę. Poza sezonem wyniki s ą znacznie słabsze. W konsekwencji, je śli chodzi o wykorzystanie energii słonecznej do podgrzewania wody u żytkowej w budynkach, korzy ści mo żna osi ągn ąć w ciepłym okresie roku, gdy ż wtedy wystarczaj ą proste i tanie urz ądzenia z bezpo średnim obiegiem czynnika, eksploatowane bez obawy zwi ązanej z niebezpiecze ństwem zamarzania wody w kolektorach. Mo żliwo ść wykorzystania energii solarnej zale ży od nasłonecznienia (czasu bezpo średniego dopływu promieniowania słonecznego w ci ągu roku do powierzchni ziemi) oraz nat ęż enia promieniowania słonecznego. Sum ę nasłonecznienia rzeczywistego

62 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

na terenie województwa lubelskiego ocenia si ę pomi ędzy 1500 - 1700 godzin. Rozbie żno ść wynika ze zró żnicowania wzgl ędem pór roku: średnia suma dziennego nasłonecznienia wynosi: wiosn ą (III-V) ~ 5 godzin, latem (VI-VIII) ~7 godzin, jesieni ą (IX- XI) ~3,5 godziny i zim ą (XII-II) ~1,5 godziny. Średnie promieniowanie słoneczne całkowite na terenie województwa wynosi 10,0-10,25 MJ/m 2/d i waha si ę w ci ągu roku od 1 MJ/m 2/d w grudniu do 23 MJ/m 2/d w czerwcu i lipcu (Puławy) [43]. Najlepsze warunki solarne panuj ą we wschodniej cz ęś ci Lubelszczyzny, gdzie średnie roczne całkowite promieniowanie przekracza 3 800 MJ/m 2. Potencjał energii słonecznej na terenie województwa lubelskiego został zaliczony do R II - rejonu wschodniego o najwy ższych sumach rocznego promieniowania słonecznego o rocznych zasobach przekraczaj ących 950 kWh/m2. Pozwala to na stosowanie z powodzeniem urz ądze ń do pozyskiwania, przetwarzania w ciepło u żytkowe i magazynowania energii słonecznej. Energia słoneczna mo że by ć przetwarzana w kolektorach wodnych i powietrznych w ciepło, słu żą ce do ogrzewania pomieszcze ń, wody, suszenia produktów rolnych i drewna. Badania dotycz ące zastosowania płaskich kolektorów powietrznych do niskotemperaturowego ogrzewania powietrza dla suszarni i magazynów produktów rolnych wskazuj ą, że mo żna uzyska ć dobr ą wydajno ść 250 – 400 W/m 2 Nale ży podkre śli ć, że okresy zbioru produktów rolniczych pokrywaj ą si ę z okresami najwi ększego nasłonecznienia, co z mo żliwo ści ą stosowania do procesu prostych i tanich kolektorów słonecznych powinno sprzyja ć rozwojowi suszarni słonecznych w Polsce.

Biomasa

Wykorzystywanie biomasy do celów energetycznych jest najbardziej rozpowszechnion ą metod ą produkcji czystej energii. Jedn ą z mo żliwych dróg pozyskiwania du żych ilo ści biomasy jest uprawa ro ślin energetycznych na gruntach rolniczych. Potencjalne zasoby energetyczne biomasy to mi ędzy innymi plantacje kukurydzy, rzepaku, szybko rosn ące uprawy drzew, krzewów i traw.

Wierzba energetyczna Wierzbowy surowiec energetyczny ma t ę wła ściwo ść , że jest w zasadzie niewyczerpywalnym i samo odtwarzaj ącym si ę źródłem. Cechami charakterystycznymi sadzonek wierzby jest ich łatwe ukorzenianie si ę, odporno ść na zmienne warunki klimatyczne, umiej ętno ść szybkiej regeneracji po zbiorze, odporno ść na choroby i szkodniki, a tak że wysokie plony biomasy o dobrej jako ści. W porównaniu z innymi

IV. ANALIZA I OCENA 63 ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

no śnikami energii cieplnej koszt jednostkowy ciepła wyprodukowanego z wierzby kształtuje si ę w sposób przedstawiony w poni ższej tabeli.

Koszt jednostkowy ciepła przy zakupie poszczególnych rodzajów paliw T a b e l a 17 Paliwo Warto ść kaloryczna Koszt jednostkowy ciepła przy zakupie paliwa [GJ/t lub GJ/1000 m 3] [zł/t]lub zł/1000m 3] zł/GJ Olej opałowy 43,0 1 490,0 34,7 Gaz ziemny GZ 38,0 1 003,0 26,4 Węgiel kamienny 25,0 392,8 15,7 Miał w ęglowy 21,0 229,6 10,9 Drewno - szczapy 15,5 127,4 8,2 Zr ębki wierzb 2 19,4 160,0 8,3 krzewiastych (s.m.) Słoma zbó ż 15,0 80,0 5,3 Źródło: Materiały Firmy Nowa Energia Sp. z o. o., rok 2001.

Zbiór biomasy w cyklu jednorocznym z hektara wynosi około 15 – 20 ton suchej masy/ha (pocz ąwszy od drugiego roku po posadzeniu). Biomasa mo że by ć pozyskiwana z plantacji przez 25 – 30 lat, na tym samym pokładzie korzeniowym. Drewno wierzbowe pozyskiwane z plantacji energetycznych u żytkowa ć mo żna w postaci zr ębów (mniej lub bardziej rozdrobnionych), brykietów i palet. Nale ży równie ż podkre śli ć, że wprowadzenie szybko rosn ących wierzb krzewiastych na grunty rolnicze i pozyskiwanie ich biomasy do celów bioenergetycznych pozwol ą mi ędzy innymi na: • zagospodarowanie przez nasadzenia wierzb ą cz ęś ci gruntów aktualnie niewykorzystanych rolniczo; • wprowadzenie na rynek nowego przyjaznego dla środowiska biopaliwa; • uzyskanie ta ńszej energii cieplnej; • dopływ nowego źródła pieni ędzy dla lokalnych społeczno ści. Do drzew i krzewów wykorzystywanych na cele energetyczne nale żą : wierzba wiciowa (Salix viminalis ), topola ( Populus sp. ), trzcina chi ńska ( Miscanthus sp .), malwa pensylwa ńska ( Malva ), ró ża wielokwiatowa ( Rosa multiflora ).

Słoma W procesie technologicznego wykorzystania słomy jako paliwa najistotniejsze s ą takie jej wła ściwo ści jak: wilgotno ść , gęsto ść , warto ść opałowa, stopie ń rozdrobnienia, temperatura zapłonu, temperatura spalania. Warto ść opałowa słomy jest uzale żniona od wilgotno ści i rodzaju zbó ż. Du ży wpływ na warto ść opałow ą słomy ma tak że stan, w jakim została ona zebrana z pola. Długie pozostawienie słomy na polu powoduje

64 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

zmiany wygl ądu, traci ona kolor żółty, w wyniku działania warunków atmosferycznych – staje si ę szara, trac ąc jednocze śnie na warto ści opałowej. Słoma, w porównaniu do paliw konwencjonalnych takich jak w ęgiel czy koks, charakteryzuje si ę ni ższ ą warto ści ą opałow ą, ni ższ ą g ęsto ści ą i wi ększym udziałem lotnych składników spalania. Podstawow ą zalet ą słomy jako surowca energetycznego - w porównaniu z w ęglem - jest znaczne ograniczenie emisji CO 2 do atmosfery, przy czym wydzielanie CO 2 podczas spalania słomy nie przekracza ilo ści pobranej przez zbo że podczas jego wzrostu. Spalaniu słomy towarzyszy także znaczne ograniczenie emisji zwi ązków siarki, których jest mniej ni ż np. podczas spalania oleju opałowego. W tabeli 18 podano, jak ą wilgotno ść mo że mie ć słoma pochodz ąca z ró żnych zbó ż.

Wilgotno ść zbieranej słomy w zale żno ści od gatunku T a b e l a 18 Wilgotno ść Materiał [%] świe żo skoszona 15 - 20 Słoma zbo żowa suszona na powietrzu 10 - 15 świe żo skoszona 30 - 60 Słoma rzepakowa suszona na polu 10 - 15 Źródło: Materiały informacyjne.

Najwi ększych szans na energetyczne wykorzystanie drewna nale ży upatrywa ć w rozwoju plantacji drzew szybkorosn ących (wierzby, topoli). Wa żnym kierunkiem wzrostu wykorzystania istniej ących zasobów drewna jest dostosowanie urz ądze ń grzewczych do spalania tego typu surowca. Wykorzystanie biomasy drewna jest ekonomicznie uzasadnione w przypadku lokalnego ich wykorzystania. Nadwy żki słomy ju ż obecnie s ą zagospodarowane cz ęściowo na cele energetyczne. Na obszarze województwa funkcjonuje 27 kotłowni opalanych słom ą o mocy od 1 do 10 MW.

Bilans słomy zbó ż w latach 1999 – 2001 [ w tys. ton] T a b e l a 19 Lata 1999 2000 2001 1999 - 2001 Produkcja Nadwy żka Produkcja Nadwy żka Produkcja Nadwy żka Produkcja Nadwy żka słomy słomy słomy słomy słomy słomy słomy słomy Powiat 117,0 33,4 87,7 9,3 127,4 50,3 110,7 31,0 lubartowski Źródło: Wojewódzki Program Rozwoju Alternatywnych Źródeł Energii dla Województwa Lubelskiego.

Rolnictwo jest i nadal b ędzie głównym źródłem produkcji biomasy, która jest paliwem ekologicznym i odnawialnym. Pod upraw ę plantacji ro ślin na cele energetyczne nale ży przeznaczy ć grunty odłogowane i ugorowane.

IV. ANALIZA I OCENA 65 ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

Energia wiatru

Rejon województwa lubelskiego nie nale ży do zasobnych pod wzgl ędem pozyskiwania wiatru dla celów energetycznych. Zaliczony jest do tzw. strefy korzystnej - III, a w cz ęś ci południowo - wschodniej do strefy mało korzystnej – IV. Na obszarze województwa średnioroczne 10-minutowe pr ędko ści wiatru na wysoko ści 10 m wahaj ą si ę od 3,1 m/s (Lublin, Zamo ść ) do 3,7 m/s (Włodawa). Odpowiada to pr ędko ściom wiatru na wysoko ści 30 m od 3,6 m/s (Lublin, Zamo ść ) do 4,3 m/s (Włodawa). Najwi ększe pr ędko ści wiatrów s ą notowane w miesi ącach zimowych (szczególnie w styczniu), za ś najmniejsze latem, zazwyczaj w sierpniu. Obecnie na terenie powiatu lubartowskiego zlokalizowana jest jedna elektrownia wiatrowa /dane według ankiet/ w Kocku, która nie współpracuje z energetyk ą zawodow ą. Brak tak że danych o wielko ści produkcji energii elektrycznej.

Energia wodna

Wykorzystanie wodnych zasobów energetycznych jest zale żne m.in. od energetyczno ści naturalnej rzeki (wielko ść i równomierno ść przepływów), wpływu małej elektrowni wodnej (tzw. MEW) na środowisko oraz opłacalno ści przedsi ęwzi ęcia. Ze wzgl ędu na oddziaływanie MEW na środowisko nale ży ka żdą tego typu inwestycj ę rozpatrywa ć indywidualnie i bardzo szczegółowo. Małe elektrownie wodne (MEW) mog ą wpływa ć na środowisko zarówno w sposób pozytywny jak i negatywny. S ą przede wszystkim istotnym elementem regulacji stosunków wodnych – zbiorniki im towarzysz ące zwi ększaj ą retencj ę wody, mog ą słu żyć do celów przeciwpowodziowych, przeciwpo żarowych czy rekreacyjnych. Dodatkowo woda przechodząca przez turbin ę podlega natlenieniu, co poprawia jej zdolno ść do samooczyszczenia. Istnieje jednak wiele elementów, które przemawiaj ą przeciw takiemu wykorzystywaniu energii wody. Podstawowymi przeciwwskazaniami jest budowa MEW, która wymaga przegrodzenia rzeki now ą budowl ą pi ętrz ącą (zapor ą lub jazem), co wi ąż e si ę z ingerencj ą w naturalny ekosystem, przynosi nieodwracalne zmiany, a w pierwszej kolejno ści stanowi zakłócenie swobodnego przepływu ryb. Obecno ść przepławek (których budowa jest wymagana prawem) nie stanowi wystarczaj ącego zabezpieczenia – ryby cz ęsto nie s ą w stanie ich pokona ć, a w przypadku niewła ściwych zabezpiecze ń s ą w tych miejscach masowo odławiane przez kłusowników. Ponadto zbiornik przed tam ą staje si ę cz ęsto osadnikiem ścieków prowadzonych przez rzek ę. Zbiorniki takie s ą jednocze śnie podatne na eutrofizacj ę, spowodowan ą stałym dopływem i gromadzeniem si ę zwi ązków azotu i

66 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

fosforu. Mo że si ę te ż zdarzy ć, że podniesienie poziomu wód gruntowych po wybudowaniu zbiornika przyniesie znaczne szkody budowlane i przyrodnicze w jego okolicy. Z kolei poni żej zapory zmienia si ę ilo ść przepływaj ącej wody i szybko ść pr ądu rzeki, co ma negatywny wpływ na ekosystem rzeki, stanowi ąc zakłócenie jej naturalnego biegu. Rozpatruj ąc zatem wykorzystanie energii wody nale ży jednak przede wszystkim upewni ć si ę, że nie nast ąpi utrata warto ści przyrodniczych przekraczaj ąca zdecydowanie korzy ści płyn ące z budowy MEW.

Teoretyczne zasoby wodno-energetyczne T a b e l a 20 na terenie powiatu lubartowskiego Jednostka rzeka Przepływ Wysoko ść Wysoko ść Ró żnica Moc Zasoby bilansowa średni (Q śr) pocz ątkowa ko ńcowa wysoko ści [MW] energet. [m 3/s] n.p.m. [m] n.p.m. [m] [m] [GWh] Zlewnia Wieprz 22,4 157,5 144,1 13,4 2,94 25,79 Wieprza (Lubartów) Ciemi ęga 0,6 73,0 0,43 3,76 Minina 1,5 203,0 126,0 77,0 1,13 9,93 Źródło: Wojewódzki Program Rozwoju Alternatywnych Źródeł Energii dla Województwa Lubelskiego.

Województwo lubelskie ma niewielkie zasoby wód powierzchniowych. Główna rzeka województwa Wieprz odprowadza około 36 m 3/s wody, Tanew - 12 m 3/s i Krzna - 10 m3/s. Teoretyczne zasoby energetyczne Wieprza, przy uwzgl ędnieniu przepływów wi ększych od 20 m 3/s, wynosz ą 131 GWh/rok (0,57 % zasobów teoretycznych kraju), a zasoby techniczne 66 GWh/rok (0,55 zasobów technicznych kraju). Ustalenie minimalnej granicy przepływów na poziomie 20 mł/s spowodowało, że z całej zlewni Wieprza uwzgl ędniono jedynie dolny odcinek Wieprza poni żej Lubartowa. Na terenie województwa energetyka wodna ma charakter marginalny. Osi ągane moce elektrowni s ą w granicach od kilkunastu do kilkuset kilowatów czyli znacznie poni żej 5MW, b ędących granic ą dla małych elektrowni wodnych. Elektrownie wykorzystuj ą urz ądzenia pi ętrz ące zrealizowane dla celów retencyjnych, melioracyjnych lub dla stawów rybnych. Cz ęsto s ą to lokalizacje nawi ązuj ące do starych młynów wodnych. Na terenie gmin powiatu lubartowskiego nie planuje si ę lokalizacji elektrowni wodnych.

Paliwa drzewne

Paliwa drzewne s ą obiecuj ącym źródłem energii odnawialnej w Polsce. Produkcja paliw drzewnych (peletów, brykietów) odbywa si ę lokalnie. Stwarza to wiele mo żliwo ści inwestycyjnych uniezale żniaj ąc od zewn ętrznych dostawców opału. W praktyce spółdzielnia mieszkaniowa) posiadaj ąca ciepłowni ę na biomas ę uruchamia

IV. ANALIZA I OCENA 67 ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

zautomatyzowan ą lini ę produkcyjn ą peletów, brykietów czy zr ębków. Surowiec do produkcji dostarczany jest przez miejscowych rolników zaanga żowanych wcze śniej, przy wsparciu władz gminnych, w uprawy ro ślin energetycznych. Do paliw drzewnych zaliczamy pelety, brykiety i zr ębki. Podstawowym surowcem do produkcji brykietów i peletów s ą trociny tartaczne. Oprócz trocin, jako surowca u żywa si ę tak że kory i pozostało ści po wycince lasów, wióry i rozdrobnione odpady suchego drewna. PELETY – jest to paliwo ekologiczne w postaci granulek o kształcie cylindrycznym, średnicy 6-10 mm i długo ści 20-30 mm powstałe ze spr ęż enia trocin, ścinki, wiórów i innych odpadków powstałych przy obróbce drewna. Oznacza to, że z niepotrzebnych drewnianych resztek powstaje pełnowarto ściowy materiał opałowy. Jest to produkt w 100 % naturalny, do wytworzenia którego nie wykorzystuje si ę żadnych dodatkowych komponentów. Przy spalaniu pelet uzyskujemy 0 % emisji CO 2, gdy ż wcze śniej ro śliny t ą sam ą ilo ść CO 2 wchłaniaj ą w procesie fotosyntezy. Kolejn ą korzy ści ą z zastosowania pelet jako paliwa jest mała ilo ść popiołu (powstałego podczas spalania), który jest w pełni warto ściowym nawozem naturalnym. Technologia ta bez wi ększych modyfikacji została przeniesiona do energetyki, do produkcji paliwa z biomasy. Produkcja polega na poddaniu dowolnej biomasy trzem kolejnym procesom: suszeniu, mieleniu i prasowaniu. Pakowane s ą w worki 20 kg i worki BIG-BAG 1000 kg. Warto ść opałowa pelet porównywalna jest z sezonowanym drewnem lub dobrej jako ści w ęglem kamiennym.

Orientacyjne parametry techniczne pelet T a b e l a 21 Parametr Warto ść warto ść opałowa 18,5 MJ/kg popiół ok. 0,6 % siarka ok. 0,02 % chlor ok. 0,01 % ci ęż ar wła ściwy ok. 0,75 kg/dm 3 Źródło: Materiały informacyjne

Do podstawowych zalet paliwa w formie peletów nale ży: • - tania, pozyskiwana w okolicy energia opałowa; • - wspaniałe warto ści opałowe; • - zu żywanie wył ącznie naturalnych, odnawialnych surowców; • - brak składników chemicznych; • - wysoka jako ść produkcji podlegaj ąca stałej kontroli;

68 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

• - wprowadzenie ekologicznego obiegu surowców; • - przyczynienie si ę do oczyszczenia atmosfery;

• - brak dodatkowej emisji CO 2; • - wytworzenie pełnowarto ściowego, naturalnego nawozu po spaleniu pellet; • - materiał opałowy z bilansem energetycznym znacznie korzystniejszym; • ni ż olej opałowy lub gaz; • - wygodna dostawa i komfort składowania; • - czysto ść przed i po spalaniu; • - tendencja zni żkowa cen; • - ceny promocyjne w sezonie letnim. BRYKIETY – maj ą kształt walca o średnicy ok. 50 mm i o długo ści od kilku do kilkunastu centymetrów. Zawarto ść wody w brykietach jest stosunkowo niska (6-8%), co sprawia, że podwy ższa si ę ich warto ść opałowa (19-21 GJ/t). Dzi ęki du żemu zag ęszczeniu materiału w stosunku do obj ęto ści, proces spalania brykietów jest stopniowy i powolny. Ekologiczne brykiety drzewne są produkowane ze sprasowanych odpadów drzewnych, bez jakichkolwiek dodatków chemicznych. Wyró żni ć mo żna kilka typów brykietów: brykiety z biomasy (mi ękkie drewno bez kory), brykiety drzewne, ze słomy zbo żowej lub rzepakowej oraz brykiety z drewna twardego, słomy lub szczawiu pastewnego. ZR ĘBKI – s ą to ścinki drzewne o nieregularnych kształtach, przygotowywane w rębakach. Surowcami do produkcji zr ębków s ą przede wszystkim odpady z przemysłu tartacznego i le śnego. Ich jako ść i warto ść opałowa jest uzale żniona od pochodzenia surowca.

Zwi ększenie udziału energii otrzymywanej z surowców odnawialnych w całkowitym zu życiu energii na terenie gminy Kamionka mo żna osi ągn ąć przez odpowiednie wykorzystanie przede wszystkim zasobów biomasy (wierzby energetycznej, słomy, drewna) oraz energii słonecznej. Wynika to mi ędzy innymi z rolniczego charakteru gminy oraz uwarunkowa ń klimatyczno – glebowych. Na terenie gminy Kock istniej ą przesłanki do wykorzystania energii gazu wysypiskowego, gdy ż gmina posiada czynne składowisko odpadów komunalnych. Obecnie na terenie gminy Kamionka nie wyst ępuj ą instalacje działaj ące w oparciu o energi ę odnawialn ą.

IV. ANALIZA I OCENA 69 ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

4.8. Klimat akustyczny

Podstawowym wska źnikiem klimatu akustycznego jest sumaryczny poziom hałasu danego obszaru. W decyduj ącym stopniu zale ży on od jego urbanizacji oraz rodzaju emitowanego hałasu, tj.: • hałasu komunikacyjnego od dróg i szyn, który rozprzestrzenia si ę na odległe obszary ze wzgl ędu na rozległo ść źródeł; • hałasu przemysłowego obejmuj ącego swym zasi ęgiem najbli ższe otoczenie; • hałasu komunalnego towarzysz ącego obiektom sportu, rekreacji i rozrywki. Nadmierny hałas jest uci ąż liwo ści ą postrzegan ą cz ęś ciej ni ż degradacja innych elementów środowiska. Jego oddziaływanie nie powoduje nieodwracalnych zmian w środowisku, lecz jego ograniczanie napotyka wiele trudno ści i poci ąga za sob ą znacz ące koszty (szczególnie hałasów komunikacyjnych). Wska źnikiem oceny hałasu jest równowa żny poziom d źwi ęku A wyra żony w decybelach (dBA). Poziom ten stanowi u średnion ą warto ść w odniesieniu do pory doby (dzie ń od 6.00 do 22.00 lub noc od 22.00 do 6.00). Warto ści dopuszczalne poziomu równowa żnego hałasu okre śla Rozporz ądzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Le śnictwa z dnia 13 maja 1998 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. Nr 66, poz. 436). Rozporz ądzenie to okre śla rodzaje terenów, dla których ustala si ę dopuszczalne poziomy d źwi ęku w środowisku, w zale żno ści od przeznaczenia terenu. Ró żnicuje równie ż warto ści dopuszczalne poziomu d źwi ęku w odniesieniu do hałasów przemysłowych, komunikacyjnych (drogowe, kolejowe i tramwajowe), lotniczych oraz od linii elektroenergetycznych. Od stycznia 2002 r. obowi ązuje Rozporz ądzenie Ministra Środowiska w sprawie warto ści progowych poziomów hałasu. Wska źnikiem oceny hałasu jest tzw. poziom progowy. Przekroczenie tego wska źnika powoduje zaliczenie obszaru, na którym to przekroczenie wyst ępuje do kategorii terenu zagro żonego hałasem.

4.8.1. Hałas komunikacyjny

Głównymi czynnikami maj ącymi wpływ na poziom hałasu komunikacyjnego s ą nat ęż enie ruchu i udział transportu ci ęż kiego w strumieniu wszystkich pojazdów, stan techniczny pojazdów, rodzaj nawierzchni dróg, organizacja ruchu drogowego. Główne źródło emisji hałasu komunikacyjnego w gminie stanowi ą droga wojewódzka nr 809 i drogi powiatowe. Ze wzgl ędu na brak danych dotycz ących poziomu nat ęż enia hałasu na pozostałych drogach niemo żliwym jest dokładne okre ślenie poziomu

70 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

uci ąż liwo ści ich oddziaływania i degradacji klimatu akustycznego; jednak bior ąc pod uwag ę tranzytowy charakter cz ęś ci tych dróg i znaczne obci ąż enie ich ruchem kołowym ci ęż kim, mo żna domniemywa ć, i ż jest to oddziaływanie znaczne. Na drodze wojewódzkiej nr 809 koncentruje si ę znaczny ruch pojazdów (nat ęż enie ruchu wynosi 1 108 pojazdów/dob ę) natomiast na drogach powiatowych stwierdzono nat ęż enie ruchu 1 851 pojazdów/dob ę. WIO Ś w Lublinie nie prowadziła badania hałasu drogowego przy drogach przebiegaj ących przez teren gminy Kamionka. Przyjmuje si ę, że na drogach powiatowych przy nat ęż eniu ruchu około 1000 samochodów na dob ę strefa uci ąż liwo ści mie ści si ę w granicach pasa drogowego. W zwi ązku z du żymi nat ęż eniami ruchu na terenie gminy Kamionka nale ży rozwa żyć wpływ hałasu na środowisko przyrodnicze. System komunikacyjny stwarza zagro żenia dla stanu akustycznego środowiska głównie z tytułu transportu drogowego, w tym przede wszystkim ruchu tranzytowego pojazdów ci ęż kich. Z tego wzgl ędu nale ży podj ąć działania zmierzaj ące do zmniejszenia ponadnormatywnych poziomów d źwi ęku. W tym celu nale ży przeprowadzi ć analiz ę układu komunikacyjnego, zadba ć o stan techniczny nawierzchni, zastosowa ć osłony dźwi ękochłonne oraz dźwi ękoszczelne w stosunku do zabudowy mieszkaniowej podlegaj ącej ochronie za pomoc ą zabezpiecze ń urbanistycznych, w stosunku do projektowanej zabudowy nale ży zadba ć o zachowanie odpowiednich odległo ści od ci ągów komunikacyjnych.

4.8.2. Hałas przemysłowy

Drugim źródłem hałasu s ą zakłady przemysłowe i odbywaj ące si ę w nich procesy technologiczne. Poziom hałasu przemysłowego jest kształtowany indywidualnie dla ka żdego obiektu i zale żny jest od rodzaju maszyn i urz ądze ń hałasotwórczych, izolacyjno ści obudowy hal przemysłowych, prowadzonych procesów technologicznych oraz od funkcji urbanistycznej s ąsiaduj ących z nimi terenów. Specyfik ą hałasu przemysłowego jest jego długotrwało ść wyst ępowania (zmianowy charakter pracy), a tak że czasowe krótkotrwałe du że nat ęż enia. Presja hałasu przemysłowego staje si ę w ostatnich latach coraz mniejsza. Oddawane do użytkowania zakłady s ą prawidłowo projektowane pod k ątem minimalizacji emisji hałasu do środowiska, co zapewniaj ą (wymuszaj ą) obowi ązuj ące przepisy. Zakłady istniej ące podejmuj ą w wi ększo ści niezb ędne działania organizacyjne i techniczne ograniczaj ące emisj ę hałasu do warto ści zapewniaj ących wła ściwy standard jako ściowy środowiska.

IV. ANALIZA I OCENA 71 ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

Do zakładów przemysłowych b ędących źródłem hałasu nale żą przede wszystkim przedsi ębiorstwa posiadaj ące decyzje o dopuszczalnym poziomie hałasu. Starostwo Powiatowe w Lubartowie, zgodnie z uzyskanymi informacjami, nie wydało zakładom przemysłowym takich decyzji. W zakresie emisji hałasu do środowiska WIO Ś w Lublinie na terenie gminy Kamionka nie przeprowadziła kontroli w żadnym z zakładów. Ze wzgl ędu na brak aktualnych bada ń emisji hałasu z podmiotów nie jest mo żliwa faktyczna rzeczowa ocena środowiska akustycznego wokół nich.

4.8.3. Hałas zwi ązany z bytowaniem człowieka

Spo śród źródeł hałasu komunalnego najistotniejsze znaczenie ma hałas towarzysz ący obiektom sportu, rekreacji i rozrywki (dyskoteki, nocne kluby, obiekty koncertowe na wolnym powietrzu, ogródki wiede ńskie przy restauracjach i kawiarniach). Z ich działalno ści ą zwi ązany jest dyskomfort akustyczny. Negatywnie odbierany jest równie ż tzw. hałas osiedlowy. Na terenie gminy z tego typu hałasem mamy do czynienia na terenach zwartej zabudowy w wi ększych miejscowo ściach gminy.

4.9. Przyroda o żywiona

Szata ro ślinna na terenie gminy spełnia nast ępuj ące funkcje: • sanitarno-higieniczn ą, polegaj ącą przede wszystkim na wzbogacaniu powietrza w tlen i zmniejszaniu w atmosferze ilości dwutlenku w ęgla; • ochronn ą, polegaj ącą na ochronie gleb przed nadmiern ą erozj ą wietrzn ą, jak równie ż stanowi ącą refugia dla świata zwierz ęcego; • dekoracyjn ą, wynikaj ącą w du żej mierze z naturalnych cech ro ślinno ści (kształt, barwa), uzyskiwane dzi ęki temu efekty plastyczno - dekoracyjne korzystnie oddziałuj ą na psychik ę człowieka; • produkcyjn ą, polegaj ącą na pozyskiwaniu naturalnych surowców – drewno, grzyby. Obszary chronione, jak równie ż uprawy rolne na terenie gminy s ą poddawane nadzwyczajnym zagro żeniom i degradacji. Najcz ęstszymi ich formami s ą: • zanieczyszczenia powi ązane z ruchem komunikacyjnym; • zanieczyszczenia pyłowe ze źródeł niskiej emisji i emitorów przemysłowych • zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych; • niezrekultywowane wyrobiska poeksploatacyjne kruszywa naturalnego;

72 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

• zanieczyszczenia punktowe z dzikich wysypisk śmieci; • niska świadomo ść ekologiczna i wra żliwo ść przyrodnicza społecze ństwa; • silna prorozwojowa presja społeczna, która wyra ża si ę w ch ęci wykorzystania ekonomicznego wszystkich zasobów przyrodniczych, w tym nawet najcenniejszych, wymagaj ących szczególnej ochrony.

4.9.1. Lasy

Ogólna powierzchnia lasów i gruntów le śnych w gminie Kamionka wynosi 1 644,62 ha, z czego lasy prywatne zajmuj ą obszar 1 352 ha. Lasy składaj ą si ę z mieszanych drzewostanów iglasto-li ściastych. Gatunkiem dominuj ącym jest sosna – 79% udziału, nast ępnie d ąb 11% udziału; pozostałe gatunki to brzoza, olcha, topola, osika, modrzew, świerk. Przewa żaj ącym typem siedliskowym jest bór świe ży (B św) i bór mieszany świe ży (BM św), stanowi ące ok. 85 % powierzchni lasów. Stan zdrowotny ogólnie mo żna uzna ć za zadawalaj ący, jednak że 30% powierzchni znajduje si ę w pierwszej strefie zagro żenia od pyłów i dymów przemysłowych. W ostatnich latach pomimo obni żenia poziomu wód gruntowych, nast ępuje korzystny rozwój drzewostanów. Lasy na terenie gminy nale żą do Nadle śnictwa Lubartów. Lasy Nadle śnictwa poło żone s ą w IV Krainie Mazowiecko – Podlaskiej, 5 dzielnicy Niziny Podlaskiej i Wysoczyzny Siedleckiej. Rze źba terenu jest mało urozmaicona, cechuje j ą równinno ść . Du że zró żnicowanie siedlisk oraz żyzno ść gleb stwarzaj ą doskonałe miejsca dla rozwoju wielu gatunków ro ślin i zwierz ąt rzadkich oraz obj ętych ochron ą gatunkow ą. Nadle śnictwo Lubartów składa si ę z 2 obr ębów le śnych: Lubartów i Kozłówka; obr ęb Lubartów o pow. 7479,34 ha składa si ę z 7 le śnictw i zajmuje cz ęść północn ą Nadle śnictwa, natomiast obr ęb Kozłówka o pow. 6848,44 ha zlokalizowany jest w południowej cz ęś ci Nadle śnictwa i składa si ę z 6 le śnictw i gospodarstwa szkółkarskiego. Dodatkowo w nadle śnictwie prowadzone s ą 2 o środki hodowli zwierzyny łownej (OHZ). Gospodarka le śna w Nadle śnictwie Lubartów prowadzona jest w oparciu o cztery kardynalne zasady: powszechnej ochrony lasów, trwało ści utrzymania lasów, ci ągło ści i zrównowa żonego wykorzystywania wszystkich funkcji lasów oraz powi ększania zasobów le śnych. Racjonaln ą gospodark ę le śną prowadzi si ę według planu urz ądzenia lasu poddawanego rewizji i aktualizacji co 10 lat. Gospodarka le śna realizowana jest poprzez prace z zakresu hodowli lasu, ochrony lasu i u żytkowania lasu.

IV. ANALIZA I OCENA 73 ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

Nadle śnictwo Lubartów corocznie odnawia i zalesia grunty na powierzchni ok. 70 ha, piel ęgnuje zało żone uprawy na pow. 355 ha, z czego: piel ęgnacja gleby wynosi 162 ha, piel ęgnacja upraw – 110 ha, a pielęgnacja młodników – 83 ha. W celu zapewnienia sobie i okolicznej ludno ści materiału sadzeniowego prowadzona jest szkółka gospodarcza na pow. 7,50 ha. Średnia powierzchnia siewów wynosi 0,98 ha rocznie, roczna produkcja sadzonek to ok. 1,7 mln, z czego ok. 60% sprzedawana jest na potrzeby zalesie ń gruntów porolnych oraz odbiorców indywidualnych. Zadania z ochrony lasu obejmuj ą przede wszystkim prognozowanie, monitorowanie stanu zagro żenia ze strony szkodników owadzich i grzybowych, zwierz ąt łownych a tak że czynników antropogenicznych takich jak po żary oraz podejmowanie zada ń maj ących przeciwdziała ć powstaj ącym zagro żeniom (np. usuwanie drzew zaatakowanych przez szkodniki żeruj ące pod kor ą i w drewnie lub wykonanie chemicznego zabiegu ratowniczego w przypadku zagro żenia przez szkodniki żeruj ące na igłach i li ściach).

4.9.2. Ziele ń urz ądzona i zadrzewienia śródpolne

Ze wzgl ędu na rozproszenie kompleksów le śnych na terenie gminy wa żną rol ę w systemie ekologicznym spełnia ro ślinno ść niele śna czyli ziele ń śródpolna, parkowa oraz cmentarna, a tak że ogródków działkowych. Szczególn ą rol ę odgrywaj ą zbiorowiska łąkowe i szuwarowe w dolinach rzek oraz (przy rozdzielaj ących stawy groblach rosn ą pasy ro ślinno ści, głównie trzciny pospolitej). Zadrzewienia śródpolne, przydro żne i przywodne szczególnie o charakterze pasowym, spełniaj ą na obszarach u żytkowanych rolniczo funkcj ę zabezpieczaj ącą przed procesami erozyjnymi, ale tak że funkcj ę krajobrazowo-estetyczn ą i ekologiczn ą, korzystnie wpływaj ąc na mikroklimat oraz walory u żytkowe środowiska rolniczego. Na terenie gminy najistotniejsze kompleksy zadrzewie ń śródpolnych zlokalizowane są wzdłu ż wi ększo ści dróg, a tak że w rejonie oczek wodnych, cieków i rowów. W zadrzewieniach przewa żaj ą takie gatunki drzew jak grusza, topole, wierzby, kasztanowce, jesiony oraz olsze czarne. Ziele ń cmentarna stanowi uzupełnienie ro ślinno ści na terenie gminy. W jej skład wchodzi ziele ń wyst ępuj ąca zarówno na cmentarzach czynnych, jak i nieczynnych.

74 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

4.9.3. Formy ochrony przyrody

Na podstawie ustawy o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 114 z 1991 r., poz. 492) za tereny chronione nale ży uzna ć parki narodowe, rezerwaty i parki krajobrazowe wraz z ich otulinami oraz obszary chronionego krajobrazu. Form ę przestrzenn ą mog ą mie ć równie ż niektóre pomniki przyrody, u żytki ekologiczne, kompleksy przyrodnicze, a zwłaszcza zespoły przyrodniczo-krajobrazowe.

Kozłowiecki Park Krajobrazowy

KPK został utworzony w 1990 roku dla zachowania warto ści i zasobów przyrodniczych oraz krajobrazowych Wysoczyzny Lubartowskiej. Ma on ogóln ą powierzchni ę 13 018 ha, z czego w gminie Kamionka zajmuje znajduje si ę ok. 30 %. Pomimo równinnego charakteru w rze źbie terenu wyró żniaj ą si ę ci ągi wydm o długo ści do ok. 1,5 km, wzgórza morenowe, terasy zalewowe i inne. Ponad 90% powierzchni parku stanowi ą lasy o do ść du żym zró żnicowaniu. Przewa żaj ą bory świe że, bory wilgotne o bory mieszane sosnowo – d ębowe, ale wyst ępuj ą tak że fragmenty boru bagiennego, świetlistych d ąbrów, suchych borów sosnowych, olsów oraz szczególnie ciekawych ł ęgów wierzbowo – topolowych i jesionowych (w dolinie Mininy i Krzywej Rzeki). W składzie gatunkowym drzewostanów znaczny udział ma rzadki gatunek d ębu bezszypułkowego wyst ępuj ący w pobli żu wschodniej granicy naturalnego zasi ęgu. Lasom Kozłowieckim towarzysz ą ciekawe florystycznie śródle śne ł ączki, bagienka i oczka wodne oraz zespoły stawów. Te ostatnie posiadaj ą tak że du że walory faunistyczne jako ostoje ptaków wodnych. Na terenie Kozłowieckiego Parku Krajobrazowego stwierdzono wyst ępowanie m.in. żółwia błotnego, bociana czarnego i orlika krzykliwego.

Obszar Chronionego Krajobrazu „Kozi Bór”

Obszar powstał w 1990 roku na powierzchni 12 681 ha, z czego 22 % le ży w granicach gminy Kamionka. Ponad 40 % powierzchni obszaru stanowi ą lasy, głównie bory mieszane i świe że z d ębem bezszypułkowym, bory bagienne, świetliste d ąbrowy, zbiorowiska gr ądowe, olsy i ł ęgi; lokalnie wyst ępuj ą tak że ł ąki i fragmenty torfowisk. Na szczególn ą uwag ę zasługuje wyst ępowanie kilku rzadkich gatunków nietoperzy.

IV. ANALIZA I OCENA 75 ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

Obszar Chronionego Krajobrazu „Pradolina Wieprza”

Obszar obejmuje powierzchni ę 331,59 km 2, z czego w granicach gminy znajduje si ę 23,3 km 2 (ok. 7 % powierzchni gminy), b ędąc najwi ększym obszarem chronionym na terenie województwa lubelskiego. OCK rozci ąga si ę w południowej cz ęś ci gminy wzdłu ż równole żnikowego odcinka doliny Wieprza na długo ści ok. 45 km o szeroko ści zmiennej, uzale żnionej od szeroko ści doliny, osi ągaj ącej 12 km. Ochronie podlegaj ą naturalne zespoły ł ąk i pastwisk z licznymi starorzeczami, stawy i niewielkie kompleksy podzboczowych olsów. Granice omawianego obszaru przebiegaj ą wzdłu ż tworów antropogenicznych tj. tras komunikacyjnych: od północy droga relacji Kock – D ęblin, a od wschodu - droga relacji Kock – Firlej. Silnie meandruj ąca rzeka z seminaturalnymi ekosystemami ł ąkowymi, starorzeczami, rozlewiskami, podmokło ściami – stanowi mozaik ę biotopów niezwykle atrakcyjn ą dla awifauny.

Użytki ekologiczne

Za u żytki ekologiczne uznano obszar wód i torfowisk o powierzchni 15,45 ha oraz obszary torfowisk i ł ąk o ł ącznej powierzchni 23,58 ha.

Korytarze ekologiczne

Przez teren gminy Kamionka przebiega korytarz ekologiczny o znaczeniu regionalnym w postaci doliny rzeki Minina, ł ącz ącej OCK „Kozi Bór” z OCK „Pradolina Wieprza”, oraz korytarz o znaczeniu lokalnym – Dolina Parysówki.

Pomniki przyrody

Na terenie gminy zatwierdzonych jest 6 pomników przyrody: • w Samokl ęskach: buk zwyczajny – o obw. 390 cm; d ąb szypułkowy – o obw. 550 cm; jesion wyniosły – o obw. 360 cm; • w Kozłówce: 2 d ęby szypułkowe o obw. 460 i 370 cm; • w Kamionce: głaz narzutowy (granit szaro-czerwony).

76 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

Projektowane formy ochrony

Na terenie gminy planuje si ę obj ęcie ochrona w postaci u żytku ekologicznego obszar pod nazw ą „Kierzkówka” poło żony w dolinie Mininy z płatami olsu porzeczkowego oraz ł ęgu jesiono-olszowego, obszar „Siedliska”, obejmuj ący pas zaro śli na ł ące Chmielnik, oraz Stawy Samokl ęski, które s ą miejscem wyst ępowania rzadkich i chronionych gatunków ptaków, gadów i płazów.

4.9.4. Przekształcenia szaty ro ślinnej

Obszary chronione, jak równie ż uprawy rolne na terenie gminy, s ą poddawane zagro żeniom i degradacji. Najcz ęstszymi ich formami s ą: • zanieczyszczenia pyłowe ze źródeł niskiej emisji i emiterów przemysłowych • zanieczyszczenia powi ązane z ruchem komunikacyjnym; • zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych.

Lasy na terenie gminy nara żone s ą głównie na uszkodzenia wynikaj ące z oddziaływania komunikacji. Zanieczyszczenia te wpływaj ą mi ędzy innymi na zmniejszenie odporno ści biologicznej drzewostanów, podatno ść na choroby ła ńcuchowe, zwi ększenie wyst ępowania szkodników wtórnych, np. huby korzeniowej. Lasy na terenie gminy s ą równie ż w znacznym stopniu nara żone na wyst ępowanie po żarów. W celu zapewnienia odpowiedniego poziomu bezpiecze ństwa po żarowego obszarów le śnych na terenie gminy prowadzone powinny by ć nast ępuj ące działania: • utrzymywanie pasów przeciwpo żarowych wzdłu ż głównych dróg; • porz ądkowanie terenów le śnych wzdłu ż szlaków komunikacyjnych; • utrzymywanie punktów czerpania wody do celów ga śniczych; • oznakowanie zagro żonych drzewostanów tablicami ostrzegawczymi i informacyjnymi; • patrolowanie lasów przez Stra ż Le śną; • wprowadzanie okresowych zakazów wst ępu na tereny le śne. Lasy, stanowi ące na terenie gminy Kamionka szczególny walor środowiska przyrodniczego, podlegaj ą ochronie przed przeznaczeniem ich na cele niele śne. Nale ży dąż yć do zwi ększenia ich powierzchni kosztem przyległych terenów rolnych o niskich klasach bonitacyjnych (V i VI). W najbli ższych latach gmina nie planuje przeprowadza ć zalesie ń. Kierunki modernizacji le śnictwa w stron ę jego ekologizacji i bardziej

IV. ANALIZA I OCENA 77 ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

zrównowa żonego eksploatowania zasobów biologicznych lasów wytyczyła „Polska polityka zrównowa żonej gospodarki le śnej”, wprowadzona do realizacji w 1999 r. przez Dyrektora Generalnego Lasów Pa ństwowych. Prowadzona przez Polsk ę gospodarka le śna jest zgodna z trendami le śnictwa światowego okre ślonymi w Zasadach Le śnych, przyj ętych przez 170 krajów w 1992 roku w czasie konferencji Narodów Zjednoczonych na temat Środowiska i Rozwoju (UNCED). Komisja Europejska w raporcie z dwustronnego przegl ądu prawa w obszarze negocjacyjnym Rolnictwo wyraziła opini ę, że polskie prawodawstwo zwi ązane ze sprawami le śnictwa jest tak że zgodne z europejsk ą polityk ą le śną. Potwierdzeniem tych opinii jest certyfikat dobrej gospodarki le śnej, którym obj ęta jest połowa lasów zarz ądzanych przez Lasy Pa ństwowe. Certyfikat ten został nadany przez organizacj ę Societe Generale de Surveillance, prowadz ącą certyfikacj ę według standardów mi ędzynarodowych organizacji pozarz ądowej Forest Stewardship Council. Certyfikat świadczy, i ż gospodarka w Lasach Pa ństwowych prowadzona jest w sposób pozwalaj ący na wypełnianie przez nie funkcji produkcyjnych, środowiskowych i społecznych.

4.9.5. Charakterystyka ogólna świata zwierz ąt

Zró żnicowanie środowiska przyrodniczego w gminie Kamionka sprzyja ró żnorodno ści faunistycznej. Do biotopów o najwi ększym znaczeniu dla świata zwierz ąt nale żą ł ąki w dolinach rzecznych, zbiorniki wodne i sfery ekotonowe (rejony w s ąsiedztwie dwóch ró żnych ekosystemów np.: las - pole, woda – las). Du że znaczenie dla zachowania ró żnorodno ści gatunkowej fauny na terenie powiatu maj ą obszary poło żone wzdłu ż rzeki Mininy. W śród zmeliorowanych i intensywnie rolniczo u żytkowanych ł ąk, stare torfianki otoczone wilgotnym ł ęgiem mog ą stanowi ć ostoj ę przydatn ą do ochrony fauny. W rejonie stawów w Samokl ęskach poło żonych w osłonie Kozłowieckiego Parku Krajobrazowego na pograniczu z Obszarem Chronionego Krajobrazu Kozi Bór spotykano nast ępuj ące gatunki: b ąk, biegus rdzawy, błotniak stawowy, brodziec kwokacz, brodziec le śny, czapla siwa, czernica, dziwonia, głowienka, krzy żówka, łab ędź niemy, łozówka, perkoz dwuczuby, perkoz rdzawoszyi, rokitniczka, rybitwa zwyczajna, trzciniak, trzcinniczek, zaganiacz, pokrzywnica, pokrzewka czarnołbista.

4.9.6. Przekształcenia świata zwierz ęcego

Zasoby świata zwierz ęcego na terenie gminy mo żna uzna ć za bogate. Zagro żeniem ich egzystencji i dalszego rozwoju s ą: • przebieg przez ekosystemy le śne ci ągów komunikacyjnych, stanowi ących bariery

78 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

dla przemieszczania si ę zwierzyny; • nielegalne i niekontrolowane wyr ęby lasów, • po żary lasów; • wypalanie traw; • rozwój przemysłu – powoduj ącego pogorszenie si ę ogólnego stanu środowiska; • rosn ącą liczba inwestycji w miejscach atrakcyjnych krajobrazowo; kłusownictwo – mog ące przyczyni ć si ę do niekontrolowanego (gwałtownego) zmniejszenia się populacji poszczególnych gatunków. Dla urozmaiconej i licznie reprezentowanej grupy ptaków oraz dla gadów, takich jak padalce, zaskro ńce, jaszczurki i zwinki, a tak że płazów ( żab, ropuch, rzekotek i kumaków), wyst ępuj ących na omawianym obszarze powa żnym zagro żeniem s ą: • zanieczyszczenia wód powierzchniowych – brak skanalizowania i niewystarczaj ąca ilo ść oczyszczalni ścieków oraz dzikie wysypiska; • zmienno ści i niedobory stanu wód. Wymienione zagro żenia wpływaj ą równie ż na zró żnicowanie i ograniczenie liczby nawet pospolitych gatunków ryb wyst ępowania na obszarze gminy. W ramach ochrony dzikich zwierz ąt nale ży zwróci ć uwag ę na potrzeb ę dokarmiania zwierz ąt w okresach długich i intensywnych opadów śnie żnych oraz utrzymuj ących si ę mrozów.

4.10. Walory krajobrazowe

Gmina Kamionka stanowi przestrze ń cenn ą pod wzgl ędem krajobrazu ze wzgl ędu na urozmaicenie wyst ępuj ących form rze źby terenu, kształtowanych przez płyn ące cieki, oraz elementami antropogenicznymi w postaci zabudowy i zieleni urz ądzonej. Na terenie siedlisk ludzkich wyst ępowanie zmian walorów estetyczno – widokowych krajobrazu zwi ązane jest głównie z du żymi obiektami kubaturowymi, np. zakładami przemysłowymi, silosami, kominami czy masztami telefonii komórkowej na terenie gminy. Za naruszenie naturalnego krajobrazu nale ży równie ż uzna ć wszelkie wyrobiska poeksploatacyjne kruszywa naturalnego oraz wpływ rolnictwa, w szczególno ści intensywnej wielkoobszarowej uprawy rolnej. W przypadku gminy Kamionka na jej terenie nie s ą zlokalizowane du że zakłady przemysłowe, natomiast istnieje wiele małych i średnich zakładów usługowo – handlowych. Poprzez powi ązanie z siedliskowym charakterem zabudowy nie pogarszaj ą one walorów estetyczno – krajobrazowych. Nale ży zwróci ć uwag ę na wpływ na tablic reklamowych estetyk ę gminy,

IV. ANALIZA I OCENA 79 ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

umieszczanych przy ci ągach komunikacyjnych, cz ęsto w sposób nieuporz ądkowany. Za naruszenie walorów estetyczno – widokowych mo żna uzna ć tak że chaotyczn ą i nieujednolicon ą stylowo zabudow ę mieszkaln ą na terenie gminy. Wielokrotnie w miejscach o du żych walorach widokowych wyst ępuj ą obiekty wyra źnie si ę odznaczaj ące i „burz ące” harmoni ę otoczenia.

4.11. Powa żne awarie

Zdarzaj ące si ę losowo awarie techniczne i technologiczne w jednostkach stosuj ących, produkujących lub magazynuj ących materiały niebezpieczne oraz w transporcie takich substancji powodowa ć mog ą negatywne skutki w środowisku. Skutki te okre śla si ę jako "powa żne awarie", a je śli maj ą one miejsce na terenie zakładu – „awarie przemysłowe”. Obejmuj ą one nast ępuj ące rodzaje zdarze ń: - zanieczyszczenie poszczególnych elementów środowiska w wyniku awarii i katastrof w zakładach przemysłowych, transporcie, rozładunku i przeładunku materiałów niebezpiecznych i innych substancji; - po żary na rozległych obszarach lub długo trwaj ące, a tak że towarzysz ące awariom z udziałem materiałów niebezpiecznych, powoduj ące zniszczenie lub zanieczyszczenie środowiska; - zanieczyszczenie chemiczne lub biologiczne środowiska w wyniku katastrof budowli hydrotechnicznych; - zanieczyszczenie chemiczne lub biologiczne środowiska w wyniku kl ęsk żywiołowych: huraganów, powodzi, suszy, trz ęsienia ziemi. Jednym z najwa żniejszych zada ń w zakresie prewencji awarii przemysłowych jest ewidencja źródeł, mog ących spowodowa ć tego typu zagro żenia, któr ą prowadzi Urz ąd Wojewódzki w Lublinie. Na terenie gminy Kamionka nie wykazano tego typu źródeł. Istniej ą natomiast pojedyncze jednostki, których funkcjonowanie mo że spowodowa ć awarie i zanieczyszczenie środowiska gruntowo-wodnego. W szczególno ści dotyczy to stacji paliw płynnych. Lista substancji niebezpiecznych znajduj ących si ę lub magazynowanych na terenie tych że jednostek zawiera kilka pozycji. Zabezpieczeniem przed wyst ąpieniem zagro żenia jest posiadanie przez zakłady opracowania pn. „Sposoby post ępowania na wypadek zagro żenia po żarowego i innego miejscowego zagro żenia” (wewn ętrzny plan operacyjno – ratowniczy). Innym zagro żeniem mog ącym wyst ąpi ć na terenie gminy jest transport drogowy materiałów niebezpiecznych, stwarzaj ąc potencjaln ą mo żliwo ść wyst ąpienia awarii. Transportem drogowym przewozi si ę głównie substancje ropopochodne i gaz płynny, amoniak, kwas siarkowy i kwas fluorowodorowy, tlenek ołowiu. Do źródeł stwarzaj ących

80 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

potencjalne awarie przemysłowe nale ży równie ż przebiegaj ąca przez gmin ę Kamionka linia przesyłowa gazu ziemnego (wysokiego i średniego ci śnienia).

4.12. Zestawienie wielko ści zasobów i walorów przyrodniczych

Rozpatruj ąc istnienie zasobów i walorów przyrodniczych na terenie gminy nale ży przyj ąć w kilku płaszczyznach. Wyst ępowanie tych samych zasobów uzna ć mo żna jednocze śnie jako czynnik prorozwojowy, jak i ograniczaj ący rozwój. W tabeli 22 przedstawiono zestawienie wa żniejszych czynników przyrodniczych oddziałuj ących na rozwój gminy.

Prorozwojowe i ograniczaj ące rozwój zasoby i walory przyrodnicze T a b e l a 22 istniej ące na terenie gminy Element Czynniki pogarszaj ące mo żliwo ści Czynniki prorozwojowe przyrodniczy rozwojowe 1 2 3 Poło żenie – - rozwój gospodarczy - wzrost nat ęż enia ruchu – wzrost w niedu żej - rozwój turystyki zanieczyszczenia powietrza i odległo ści od zagro żenie hałasem. siedziby powiatu – Lubartowa I województwa - Lublina Ukształtowanie - atrakcyjne oferty terenów i obiektów terenu pod działalno ść gospodarcz ą, - chaotyczna zabudowa budownictwo mieszkaniowe oraz - zwi ększona erozja na obszarach szeroki zakres usług intensywnej uprawy rolniczej - rozwój agroturystyki Gleby – średnia - zast ępowanie areału rolnego - uprawa gatunków ro ślin o jako ść bonitacyjna. nasadzeniami le śnymi lub niewielkich wymaganiach naturalnymi u żytkami (ł ąki) glebowych (zbo ża) - wykorzystanie do nasadze ń - ni ższe plony biopaliw (wierzby energetycznej) - "dzikie wysypiska” - rozwijaj ące si ę alternatywne źródła dochodów ludno ści rolniczej Zło ża bogactw - - mo żliwo ść przerwania ła ńcucha naturalnych – pokarmowego, kruszywo - naruszenie walorów widokowych naturalne. w rejonie eksploatacji złó ż kruszywa naturalnego Wody podziemne - poło żenie cz ęś ci gminy na - niski procent skanalizowania – du ża zasobno ść obszarze głównych zbiorników gminy, wód podziemnych wymagaj ących - nieszczelne zbiorniki wysokiej ochrony bezodpływowe (szamba) - niewła ściwe zagospodarowanie obszarów zasobowych wód podziemnych Wody - urozmaicenie estetyki krajobrazu - zła jako ść cieków wodnych powierzchniowe – - miejsca wyst ępowania rzadkich - zbyt mały stopie ń skanalizowania niewielka sie ć gatunków ptactwa wodnego gminy cieków, zbiorniki - wyst ępowanie zbiorników małej retencyjne, stawy retencji - hodowla ryb

IV. ANALIZA I OCENA 81 ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

1 2 3 Powietrze – - rozwój technologiczny - zanieczyszczenia komunikacyjne zanieczyszczone powietrza ze źródeł niskiej - zanieczyszczenia powietrza w emisji wyniku niskiej emisji - zły stan techniczny i parametry wielu dróg gminnych - brak sieci gazu ziemnego Hałas – - rozwój turystyki z dala od - pogorszenie warunków komunikacyjny i głównych ci ągów komunikacyjnych mieszkania ludno ści zwi ązany z działalno ści ą gospodarcz ą Walory - mo żliwo ści rozwoju bazy - rozproszenie kompleksów przyrodnicze – turystycznej le śnych na terenie gminy bogactwo flory i - wyst ępowanie obszarów - zły stan wód powierzchniowych fauny oraz chronionego krajobrazu b ędącego walorów zapleczem przyrodniczym krajobrazowych - doliny rzeczne stanowi ące lokalne ci ągi wysokiej aktywno ści przyrodniczej - korzystne warunki klimatyczne - liczne szlaki turystyczne: piesze i rowerowe Walory kulturowe - rozwój turystyki – liczne zabytki - popularyzacja regionu

4.13. Synteza danych o stanie przeobra żeń środowiska przyrodniczego

Na podstawie zebranych informacji i ich analizie sporz ądzono list ę problemów ekologicznych, jakie wyst ępuj ą na terenie powiatu tabela 23.

Przyczyny i sposoby rozwi ązania problemów środowiskowych T a b e l a 23 na terenie gminy Problem ekologiczny Główne przyczyny Ogólne metody w zakresie przeciwdziałania (forma degradacji wyst ępowania problemu okre ślonemu problemowi środowiska) 1 2 3 Zanieczyszczenie - działalno ść - współpraca na rzecz zmniejszenia powietrza gospodarcza, zanieczyszcze ń z podmiotów atmosferycznego - stosowanie gospodarczych na terenie gminy, indywidualnego - przechodzenie na paliwa ekologiczne - ogrzewania gaz, paliwa odnawialne, (w ęglowego) –emisja - likwidacja indywidualnych punktów niska, paleniskowych - ruch komunikacyjny, - prowadzenie nowych nasadze ń le śnych - wypalanie traw na terenach nieu żytków oraz gleb o słabej bonitacji, Hałas - ruch komunikacyjny - tworzenie stref zieleni izolacyjnej wzdłu ż - działalno ść ci ągów komunikacyjnych o najwi ększym gospodarcza, nasileniu ruchu, - przebudowa złych rozwi ąza ń w ęzłów komunikacyjnych, - poprawa stanu technicznego dróg,

82 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

1 2 3 Zanieczyszczenie - zanieczyszczenia - systematyczna rozbudowa kanalizacji wód ściekami bytowymi w miar ę podł ączania nowych powierzchniowych pochodz ącymi z użytkowników, nieszczelnych - zlikwidowanie dzikich wylewisk, zbiorników - kontrola szczelno ści zbiorników bezodpływowych, bezodpływowych oraz wywi ązywania si ę - zanieczyszczenia z obowi ązku ich opró żniania, pochodz ące spoza - przeciwdziałanie zmianie stosunków terenów gminy, wodnych, - zanieczyszczenia ze źródeł rolniczych – stosowane nawozy Zanieczyszczenie - dzikie wylewiska, - systematyczna rozbudowa kanalizacji wód podziemnych - nieszczelne zbiorniki w miar ę podł ączania nowych bezodpływowe, użytkowników, - zanieczyszczenia - zlikwidowanie dzikich wylewisk, pochodz ące spoza - kontrola szczelno ści zbiorników terenów gminy, bezodpływowych oraz wywi ązywania si ę z obowi ązku ich opró żniania, - przeciwdziałanie zmianie stosunków wodnych, - ochrona wód podziemnych Ska żenie gleby - zanieczyszczenia ze - ograniczenie emisji zanieczyszcze ń źródeł rolniczych – pyłowych i gazowych, stosowane nawozy, - weryfikacja stanu środowiska gruntowo- - zanieczyszczenie wodnego w miejscach zagro żeń oraz powietrza przeprowadzenie rekultywacji gruntu, atmosferycznego, - kontrola szczelno ści zbiorników - wypalanie traw, bezodpływowych oraz wywi ązywanie si ę - zapobieganie I z obowi ązku ich opró żniania, likwidacja - wła ściwe gospodarowanie odpadami nielegalnych komunalnymi, wyrobisk kopalin - kontrola koncesji na wydobycie kopalin

Promieniowanie - obecno ść źródeł - lokalizacja nowych obiektów elektromagnetyczne promieniowania z zachowaniem stref ochronnych. (wie że telefonii - przestrzeganie wyznaczonych stref komórkowej, nadajniki, sieci i stacje energetyczne) Degradacja szaty - wypalanie traw, - wła ściwa piel ęgnacja szaty ro ślinnej, ro ślinnej i ubo żenie - degradacja gleb, - stosowanie gatunków odpornych na świata zwierz ęcego - zmiany warunków zanieczyszczenia, siedliskowych - zalesianie nieu żytków, w wyniku - wzbogacanie gleb środkami zanieczyszczenia glebotwórczymi (kompost), środowiska, - ograniczenie procesów urbanizacyjnych - zanieczyszczenie w pobli żu obszarów przyrodniczo- powietrza, gleby cennych (ograniczenie zabudowywania i wody, terenów), - płoszenie zwierz ąt, - ograniczanie lokalnych źródeł zanieczyszcze ń powietrza, gleby i wody, - dokarmianie i szczepienia ochronne

IV. ANALIZA I OCENA 83 ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

1 2 3 Obni żenie walorów - obiekty pochodzenia - odpowiednie sytuowanie elementów estetyczno antropogenicznego, naruszaj ących walory estetyczne widokowych - estetyka zabudowy i krajobrazowe gminy oraz mieszkalnej zagospodarowanie terenu zabudowy, - uporz ądkowanie zabudowy (wszelkie budownictwo mieszkaniowe, usługowe, turystyczne itp. nale ży harmonizowa ć z otaczaj ącym krajobrazem). - uwzgl ędnienie w planach zagospodarowania przestrzennego obszaru chronionego krajobrazu

4.14. Analiza wska źnikowa stanu środowiska

Na podstawie sporz ądzonej analizy obecnego stanu środowiska gminy wyznaczono lokalne wska źniki środowiskowe. Wska źniki te maj ą by ć podstaw ą oceny poprawy środowiska i oceny jako ści życia mieszka ńców gminy, a tak że umo żliwi ć okresow ą weryfikacj ę podejmowanych działa ń.

Wska źniki środowiskowe i zrównowa żonego rozwoju gminy T a b e l a 24 Jednostka Oceniany element Wska źnik Stan obecny miary 1 2 3 4 Infrastruktura Uj ęcia wód Liczba komunalnych uj ęć wody szt. 6 Zu życie wody Produkcja wody tys. m 3/a 152,5 Ilo ść zu żytej wody/1 mieszka ńca na rok m3/osoba 23,71 Sie ć wodoci ągowa Długo ść sieci wodoci ągowej km 184,0 Liczba przył ączy wodoci ągowych szt. 1468 Procent mieszka ńców obj ętych sieci ą % ogółu ludno ści 95 wodoci ągow ą Wska źnik proporcji dł. sieci kanalizacyjnej do 0,05 dł. sieci wodoci ągowej Ogółem odprowadzonych ścieków tys. m 3 28,6 Liczba zbiorników bezodpływowych szt. 3153 Stacje bazowe telefonii Ilo ść stacji na terenie gminy szt. 3 komórkowej Zasoby środowiska przyrodniczego Rze źba terenu i budowa Zasoby geologiczne (surowce skalne) 2 280 geologiczna - wydobycie (w roku); [tys. Mg] 54 - zasoby geologiczne bilansowe Wody powierzchniowe Jako ść cieków wodnych klasa III Gleby Udział gleb kwa śnych i bardzo kwa śnych % 47 Udział poszczególnych klas bonitacyjnych % ogólnej III –15% gleb IV – 54% powierzchni V – 24% Przyroda Liczba parków krajobrazowych szt. 1 Liczba obszarów chronionego krajobrazu szt. 2 Liczba pomników przyrody szt. 6

84 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

V. POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA ORAZ HARMONOGRAM REALIZACJI ZADA Ń EKOLOGICZNYCH

5.1. Zało żenia rozwoju społeczno – gospodarczego gminy Kamionka w świetle ochrony środowiska

Zało żenia rozwoju społeczno – gospodarczego gminy Kamionka w świetle ochrony środowiska zostały wyznaczone w oparciu o poni ższe dokumenty: • Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Kamionka; • Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Kamionka; • Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Kamionka; • Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla powiatu Lubartowskiego.

Są to opracowania programowo-planistyczne wyznaczaj ące kierunki działa ń inwestycyjnych i społecznych w odniesieniu do regionu i gminy. Zapisy planistyczne wymienionych dokumentów pozwol ą w dalszym etapie pracy samorz ądu gminnego dokonywa ć wła ściwych decyzji z mo żliwo ści ą analizy perspektywicznych skutków, a tak że zaplanowa ć ekonomiczne aspekty realizacji zada ń w perspektywie kilku lat.

5.1.1. Cele, programy, projekty i zadania w zakresie ochrony środowiska okre ślone w Strategii Rozwoju Społeczno Gospodarczego Gminy Kamionka

Strategia Rozwoju Społeczno Gospodarczego Gminy Kamionka na podstawie diagnozy czynników społeczno - gospodarczych obszaru gminy oraz analizy SWOT (mocne i słabe strony rozwoju gminy oraz szanse i zagro żenia) okre śla wizj ę i misj ę rozwoju gminy. Misja rozwoju gminy opisuje przyszły po żą dany stan, do osi ągni ęcia, którego dąż yć b ędzie polityka rozwoju. Misj ą rozwoju gminy jest: PRZYSPIESZENIE ROZWOJU GOSPODARCZEGO GMINY ORAZ POPRAWA POZIOMU ŻYCIA JEGO MIESZKA ŃCÓW.

Rozwój Gminy Kamionka, według definicji rozwoju zawartej w Strategii, charakteryzowa ć b ędzie wyst ępowanie ł ącznie nast ępuj ących zjawisk:

V. POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA ORAZ HARMONOGRAM 85 REALIZACJI ZADA Ń EKOLOGICZNYCH Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

1. Zmniejsza ć si ę b ędzie bezrobocie i niekorzystna migracja w gminie; 2. Nast ąpi wzrost liczby i rozwój małych oraz średnich przedsi ębiorstw, w tym zwłaszcza takich, które daj ą miejsca pracy na wsi poza rolnictwem; 3. Promocja gminy przyniesie efekty w postaci pozyskania inwestorów; 4. Zachowane b ędą (w oparciu o studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego) prawidłowe proporcje pomi ędzy terenami przeznaczonymi pod rozwój budownictwa a terenami przeznaczonymi pod inwestycje usługowo- przemysłowe; 5. Poprawi si ę kondycja gospodarstw rolnych oraz zwi ększa ć si ę b ędą dochody ludno ści; 6. Zmieni si ę struktura gospodarstw rolnych na korzy ść gospodarstw wielkoobszarowych; 7. Zwi ększy si ę udział gminy w dochodach publicznych; 8. Zrealizowane zostan ą inwestycje proekologiczne; 9. Kontynuowane b ędą inwestycje w zakresie uzbrojenia terenu gminy w infrastruktur ę techniczn ą; 10. Zostanie unowocze śniony i zmodernizowany układ komunikacyjny gminy; 11. Wykorzystane zostan ą wszelkie mo żliwo ści pozyskania funduszy przez gmin ę – od nisko oprocentowanych kredytów, po życzek oraz emisji obligacji komunalnych do funduszy pomocowych i strukturalnych Unii Europejskiej; 12. Rozwija ć si ę b ędzie baza turystyczna, sportowa i kulturalna; 13. Zostan ą stworzone warunki do rozwoju szkolnictwa, w tym szkolnictwa średniego i ustawicznego; 14. Rozwinie si ę współpraca gospodarcza i kulturalna z gminami partnerskimi; 15. Poprawia ć si ę b ędzie poczucie bezpiecze ństwa w śród mieszka ńców gminy; 16. Zwi ększa ć si ę b ędzie udział kredytów inwestycyjnych w ogólnej puli kredytów zaci ąganych przez ludno ść gminy; 17. Nast ępowa ć b ędzie poprawa stanu zdrowia ludno ści i poprawa dost ępno ści do specjalistycznych usług medycznych na wysokim poziomie; 18. Utrzymywa ć si ę b ędzie dobry stan środowiska naturalnego;

Z Definicji Rozwoju Gminy wynikaj ą trzy główne strategiczne obszary działania (cz ęś ciowo przenikaj ące si ę wzajemnie), w których gmina Kamionka powinna sytuowa ć swe cele strategiczne: ‹ poprawa poziomu życia mieszka ńców gminy; ‹ poprawa walorów miejsca zamieszkania; 86 V. POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA ORAZ HARMONOGRAM REALIZACJI ZADA Ń EKOLOGICZNYCH Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

‹ rozwój kapitału ludzkiego,

Wszystkie wyznaczone cele strategiczne musz ą wpisywa ć si ę w kierunki zadeklarowane w Misji Gminy i w Definicji Rozwoju Gminy. Wszystkie strategiczne plany, projekty, podejmowane w ramach przedsi ęwzi ęcia, musz ą przybli żać do zrealizowania misji i wizji rozwoju gminy.

W zakresie poszczególnych celów generalnych rozwoju gminy Kamionka wyznaczono cele szczegółowe i projekty. Zestawienie najwa żniejszych z nich dla zrównowa żonego ekorozwoju gminy zawiera poni ższa tabela.

Cele i zadania wyznaczone w Strategii Rozwoju Społeczno Gospodarczego Gminy Kamionka T a b e l a 24 CEL GENERALNY cele szczegółowe Programy operacyjne 1 2 Cel generalny I. Zwi ększenie dochodów społeczno ści lokalnej I-A Tworzenie warunków dla rozwoju I-A.1 „PROGRAM ZAGOSPODAROWANIA przedsi ębiorczo ści w gminie ODPADÓW ‘EKO-SKŁAD’”; I-B Poprawa dost ępno ści komunikacyjnej I-B.1 „PROGRAM REALIZACJI I MODERNIZACJI I-C Tworzenie warunków dla rozwoju turystyki DRÓG W GMINIE”; I-C.1 „AGROTURYSTYKA”; biznesowej I-C.2 „ ŚCIE ŻKI ROWEROWE” I-D Skuteczna promocja gminy I-C.4 „PROGRAM ZAGOSPODAROWANIA I-E Poprawa efektywno ści gospodarowania TURYSTYCZNO – REKREACYJNEGO gospodarstw rolnych GMINY”; I-E.1 „RESTRUKTURYZACJA WSI I GOSPODARSTW ROLNYCH”; I-E.2 „PROGRAM ROZWOJU I FUNKCJONOWANIA ROLNICTWA EKOLOGICZNEGO”; Cel generalny II. Wzrost rangi i atrakcyjno ści gminy jako miejsca zamieszkania II-A Poprawa infrastruktury technicznej w II-A.1 „KANALIZACJA”; gminie II-D.1 „SUBREGIONALNY FUNDUSZ II-B Nowy ład przestrzenny w gminie POR ĘCZENIOWY”; II-C Rozwój i aktywizacja organizacji II-D.2 „MIKRO-PRZEDSI ĘBIOCZO ŚĆ WIEJSKA”; II-D.3 „TWORZENIE GRUP PRODUCENCKICH”; społecznych i pozarz ądowych w gminie II-E.1 „INTERNETOWY URZ ĄD”; II-D Wsparcie aktywno ści gospodarczej II-E.2 „INTERNET W KA ŻDEJ SZKOLE”; mieszka ńców II-E Poprawa dost ępu do informacji Cel generalny III. Rozwój kapitału ludzkiego III-A Poprawa funkcjonowania publicznej słu ży III-C.1 „PROGRAM UDOSKONALENIA zdrowia, opieki społecznej i systemu KSI ĘGOZBIORU BIBLIOTECZNEO”; ubezpiecze ń III-B Rozwój placówek o światowych, sportowo- rekreacyjnych i kulturalnych III-C Wzrost wykształcenia mieszka ńców oraz poprawa poziomu wiedzy fachowej z zakresu rolnictwa i przedsi ębiorczo ści III-D Poprawa warunków życia osób niepełnosprawnych

Źródło: Strategia Rozwoju Społeczno Gospodarczego Gminy Kamionka

V. POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA ORAZ HARMONOGRAM 87 REALIZACJI ZADA Ń EKOLOGICZNYCH Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

5.1.2. Cele i zadania wyznaczone w Planie Rozwoju Lokalnego Gminy Kamionka

Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Kamionka jest kompleksowym dokumentem okre ślaj ącym strategi ę społeczno-gospodarcz ą gminy na lata 2004 - 2006, a tak że wskazuje planowane działania w latach 2007 - 2013. Plan przedstawia sytuacj ę społeczno-ekonomiczn ą Gminy, formułuje cele i zawiera opis działa ń zmierzaj ącej do osi ągni ęcia rozwoju społecznego i gospodarczego. Szacuje równie ż spodziewane efekty planowanych interwencji i wpływ na przebieg procesów rozwojowych oraz wskazuje kierunki zaanga żowania środków funduszy strukturalnych i środków własnych gminy. W Planie Rozwoju Lokalnego Gminy Kamionka sporz ądzono wykaz zada ń, których realizacja powinna doprowadzi ć do osi ągni ęcia w okresie najbli ższych dziesi ęciu lat po żą danego stanu rozwoju gminy. Dla wymienionych obszarów wyznaczono konkretne zadania do realizacji na lata 2004 – 2013, z podziałem na: ‹ planowane projekty inwestycyjne w latach 2004 - 2006; ‹ inwestycje planowane w latach 2007 – 2013. Ich ogólne zestawienie zawiera poni ższa tabela.

Zadania wyznaczone w Planie Rozwoju Lokalnego Gminy Kamionka T a b e l a 25 Nazwa zadania Zakres rzeczowy PLANOWANE PROJEKTY INWESTYCYJNE W LATACH 2004 - 2006 Budowa drogi gminnej Syry – Amelin (I etap) Długo ść drogi: 936 m Budowa drogi gminnej Syry – Amelin (II etap) Długo ść drogi: 1150 m Długo ść sieci: 8500 m Budowa kanalizacji w Kamionce Liczba przykanalików: 350 Modernizacja wodoci ągu w Kamionce Długo ść sieci: 5500 m Zwi ększenie przepływu o Rozbudowa oczyszczalni ścieków w Kamionce 3 100 m /d Budowa drogi powiatowej Wólka Krasieni ńska - Kawka Długo ść drogi: 540 mb Długo ść sieci Budowa kanalizacji w Siedliskach i Kozłówce z przył ączami: 6000 m Liczba przykanalików: 170 INWESTYCJE PLANOWANE W LATACH 2007 – 2013 Budowa drogi gminnej w Kierzkówce Długo ść : 1500 m Budowa drogi powiatowej Wólka Krasieni ńska - D ąbrówka Długo ść : 1500 m Długo ść sieci: 1200 km Budowa wodoci ągu Samokl ęski II Liczba przył ączy: 30 Długo ść sieci: 2500 m Budowa wodoci ągu Staro ścin - Kruk Liczba przył ączy: 20 Budowa drogi na ul. Cichej w Kamionce Długo ść drogi: 150 m Budowa kanalizacji w Samokl ęskch Długo ść sieci: 4000 m Budowa stacji uzdatniania wody w Zofianie Zakup urz ądze ń Budowa drogi gminnej Stanisławów Du ży Długo ść drogi: 2000 m Budowa drogi powiatowej w Siedliskach Długo ść drogi: 1200m Budowy drogi ul. Litewska - Stodoły Długo ść drogi: 1200 m Budowa drogi powiatowej Ciemno - Sobolew Długo ść drogi: 1000 m Gazyfikacja gmin Długo ść sieci: 134,0 km Źródło: Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Kamionka;

88 V. POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA ORAZ HARMONOGRAM REALIZACJI ZADA Ń EKOLOGICZNYCH Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

Łączny koszt projektów planowanych do realizacji w latach 2004 – 2006 (z ewentualnym przedłu żeniem do roku 2008) wynosi 35 614 100 zł, w tym: ‹ na inwestycje w zakresie infrastruktury technicznej: 27 938 000 zł ‹ na inwestycje w zakresie infrastruktury społecznej: 7 676 100 zł

5.1.3. Cele, kierunki działa ń i zadania w zakresie ochrony środowiska okre ślone w powiatowym programie ochrony środowiska

„Program ochrony środowiska i Plan gospodarki odpadami dla powiatu lubartowskiego” wyznacza szereg zada ń, których realizacja przebiega ć b ędzie równolegle na poziomie samorz ądów powiatowych i gminnych. Konsekwencj ą realizacji zada ń na szczeblu powiatowym jest poprawa stanu środowiska na terenach gmin.

Do wyznaczonych celów i priorytetów w programie powiatowym nale żą : • Ochrona gleb, powierzchni ziemi i kopalin; • Poprawa jako ści wód oraz racjonalna gospodarka wodno – ściekowa; • Poprawa jako ści powietrza atmosferycznego; • Zmniejszenie uci ąż liwo ści hałasu; • Ochrona walorów przyrodniczych powiatu; • Zagospodarowanie terenów zdegradowanych; • Edukacja ekologiczna.

Na podstawie opracowania: „Program ochrony środowiska i Plan gospodarki odpadami dla powiatu lubartowskiego” do sporz ądzenia Programu ochrony środowiska dla gminy Kamionka (jako wytyczne) przyj ęto cele i zadania zamieszczone w tabeli poni żej:

Cele i zadania wg programu powiatowego T a b e l a 26 Cele Zadania 1 2 - Inwentaryzacja terenów zdegradowanych; - Wdro żenie monitoringu prowadzenia okresowych bada ń jako ści gleby; - Rekultywacja terenów na podstawie ustawy o ochronie gruntów rolnych i le śnych; - Rekultywacja terenów na podstawie prawa ochrony środowiska; - Opracowanie i realizacja programu rekultywacji zdegradowanych gleb, wyrobisk Ochrona gleb i terenów poeksploatacyjnych, terenów zdegradowanych; zdegradowanych - Wprowadzenie na terenach chronionych produkcji rolnej zgodnie z ustaw ą o rolnictwie ekologicznym

V. POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA ORAZ HARMONOGRAM 89 REALIZACJI ZADA Ń EKOLOGICZNYCH Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

1 2 - Identyfikacja stanu w celu uporz ądkowania gospodarki wodno – ściekowej; - Inwentaryzacja emisji zanieczyszcze ń z oczyszczalni do wód; - Budowa kanalizacji ściekowej z uwzgl ędnieniem mo żliwo ści transportu ścieków do ju ż istniej ących oczyszczalni ścieków; - Budowa oczyszczalni ścieków; - Opracowanie i wdro żenie systemu zagospodarowania powstałych w procesie oczyszczania osadów i innych odpadów (np. biogaz); Osi ągni ęcie lepszej - Współpraca z gminami w zakresie budowy (modernizacji) systemów zaopatrzenia jako ści wód zakresie w wod ę; badanych parametrów; - Budowa zbiorników małej retencji; - Opracowanie planu budowy przydomowych oczyszczalni ścieków na terenach rozproszonej zabudowy; - Uwzgl ędnienie w planach zagospodarowania przestrzennego ochrony Głównych Zbiorników Wód Podziemnych; - Promowanie stosowania „najlepszych dost ępnych technik” BAT w instalacjach produkcyjnych i komunalnych sk ąd pochodz ą ścieki; - Zapewnienie prawidłowego funkcjonowania melioracji wodnych; - Opracowanie i wdro żenie systemu zbierania informacji o zanieczyszczeniach powietrza; - Inwentaryzacja źródeł emisji substancji do powietrza; - Polepszenie stanu i rozbudowa infrastruktury drogowej; Osi ągni ęcie lepszej - Zwi ększenie ilo ści odbiorców gazu oraz energii odnawialnej; jako ści powietrza, - Przeprowadzenie analizy i promowanie mo żliwych do wykorzystania na terenie powiatu odnawialnych źródeł energii (woda, wody termalne, biomasa, wiatr i zwłaszcza w zakresie biogaz); pyłów i odorów; - Wspieranie w skali powiatu systemu zach ęt dla przedsi ęwzi ęć wykorzystuj ących odnawialne źródła energii; - Opracowanie projektów tras rowerowych; - Inwentaryzacja uci ąż liwo ści odorowych emitowanych z ferm, składowisk odpadów, oczyszczalni ścieków; - Polepszanie stanu i rozbudowa infrastruktury drogowej; - Inwentaryzacja źródeł uci ąż liwo ści akustycznej; Ograniczenie hałasu - Inwentaryzacja i analiza źródeł emisji pól elektromagnetycznych i obszarów obj ętych oddziaływaniem tych pól oraz ich wpływ na zdrowie ludzi; i promieniowania - Minimalizacja emisji hałasu komunikacyjnego poprzez planowane remonty elektromagnetycznego i modernizacje dróg oraz budow ę ekranów akustycznych; - Wprowadzanie zagadnie ń akustycznych w planach zagospodarowania przestrzennego z uwzgl ędnieniem obszarów ograniczonego u żytkowania; - Dąż enie do spełnienia norm czysto ści (powietrze, woda, gleba), ustanawianych Monitoring środowiska przepisami ochrony środowiska; i ochrona przed - Edukacja społecze ństwa w kierunku kreowania zachowa ń w sytuacjach nadzwyczajnymi wyst ąpienia nadzwyczajnych zagro żeń środowiska; zagro żeniami - Ćwiczenia w zakresie bezpiecze ństwa ekologiczno-chemicznego; - Poprawa bezpiecze ństwa przeciwpowodziowego - Ochrona obszarów i obiektów cennych przyrodniczo w tym (inwentaryzacja zagro żeń wód stoj ących, płyn ących i terenów podmokłych; realizacja zada ń wynikaj ących z dokumentacji przyrodniczych i planów przyrody; promowanie projektów z zakresu ochrony i renaturyzacji ekosystemów); Ochrona obszarów - Analiza obowi ązuj ących na terenie powiatu planów zagospodarowania i obiektów przestrzennego i studiów uwarunkowa ń pod k ątem wyznaczonych obszarów ochrony przyrody oraz okre ślenia terenów, które mog ą by ć baz ą dla rozwoju przyrodniczych oraz turystyki i stworzenia oferty dla potencjalnych inwestorów; krajobrazu - Wspieranie inicjatyw dotycz ących porz ądkowania (utrzymania czysto ści) terenów le śnych i rekreacyjnych; - Obj ęcie ochron ą terenów w ramach programu NATURA 2000; - Opracowanie i wdro żenie programów rolnictwa ekologicznego na terenach cennych przyrodniczo; - Zalesianie nieu żytków i gruntów słabych klas bonitacyjnych, - Opracowanie powiatowego programu zalesiania nieu żytków i gleb słabych klas bonitacyjnych; - Zalesianie gruntów na podstawie ustawy o lasach; Zalesienia i zadrzewienia - Aktualizacja ewidencji gruntów rolnych mo żliwych do zalesienia – zmiana w powiecie sposobu u żytkowania gruntów ornych na u żytki zielone; - Ochrona istniej ących lasów, poprawa ich produkcyjno ści; - Ochrona istniej ących zadrzewie ń; - Urz ądzenie zieleni śródmiejskiej i przydrożnej; - Wdra żanie powiatowego planu zwi ększenia lesisto ści;

90 V. POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA ORAZ HARMONOGRAM REALIZACJI ZADA Ń EKOLOGICZNYCH Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

1 2 - Zwi ększenie wykorzystania rozpoznanych i eksploatowanych złó ż kopalin oraz Ochrona zasobów ograniczenie narusze ń środowiska towarzysz ących eksploatacji kopalin; - Zagospodarowanie wyrobisk na potrzeby małej retencji; kopalin i wód - Intensyfikacja zamkni ętych obiegów wody i wtórnego wykorzystania ścieków; podziemnych - Uwzgl ędnianie w planach zagospodarowania przestrzennego ochrony głównych zbiorników wód podziemnych - Informowanie społecze ństwa o sposobach i metodach oszcz ędzania wody i energii a tak że o mo żliwo ści wykorzystania „czystych energii”; - Upowszechnianie informacji na temat obszarów systemu NATURA 2000; - Organizowanie i wspieranie akcji i wydawnictw promuj ących walory przyrodniczo Zadania w zakresie – krajobrazowe; edukacji ekologicznej - Edukacja ekologiczna i rolnicza dorosłych;

- Opracowanie projektu lokalizacji i zagospodarowania miejsc wypoczynku sobotnio – niedzielnego w rejonach o walorach przyrodniczo – krajobrazowych; - Ustalenie maksymalnej chłonno ści turystycznej w strefach chronionych powiatu; - Dąż enie do organizowania imprez masowych w miejscach wyznaczonych, z poszanowaniem środowiska naturalnego; Turystyka i rozwój - Prowadzenie szkole ń z zakresu agroturystyki i przeklasyfikowanie gospodarstw agroturystyki rolnych; - Wspieranie powstawania tzw. „zielonych miejsc pracy” w szczególno ści w rolnictwie ekologicznym, eko i agroturystyce, le śnictwie, ochronie przyrody, gospodarce wodnej, odnawialnych źródłach energii, odzysku odpadów; - Promowanie podmiotów gospodarczych posiadaj ących certyfikaty ekologiczne, wspieranie działa ń zmierzaj ących do osi ągni ęcia certyfikatów; Źródło: Program ochrony środowiska i Plan gospodarki odpadami dla powiatu lubartowskiego;

5.2. Cele i zadania do realizacji w ramach Programu Ochrony Środowiska dla gminy Kamionka

We wcze śniejszych rozdziałach przeprowadzono analiz ę stanu środowiska oraz uwarunkowa ń społeczno–gospodarczych na terenie gminy Kamionka. Szczegółowo omówiono poszczególne elementy środowiska, towarzysz ące im zagro żenia. Konsekwencj ą dokonanej analizy i zidentyfikowanych zagro żeń jest podj ęcie działa ń zmierzaj ących do naprawy niekorzystnego stanu środowiska. Dla realizacji przyj ętego zało żenia konieczne jest zastosowanie głównych zasad polityki ekologicznej w odniesieniu do poszczególnych elementów środowiska. Polityka ochrony środowiska gminy Kamionka b ędzie realizowana za po średnictwem celów ekologicznych i zada ń, które s ą zgodne z polityk ą ekologiczn ą kraju i województwa, a wynikaj ą bezpo średnio tak że z ustale ń Programu ochrony środowiska i Planu gospodarki odpadami dla powiatu lubartowskiego (b ędącego dla niniejszego opracowania dokumentem nadrz ędnym).

• cele ekologiczne – cel po osi ągni ęciu którego, ma nast ąpi ć poprawa danego elementu środowiska, stanowi ący ostateczny efekt realizowanych zada ń;

V. POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA ORAZ HARMONOGRAM 91 REALIZACJI ZADA Ń EKOLOGICZNYCH Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

• zadania – konkretne przedsi ęwzi ęcia prowadz ące do realizacji wyznaczonych celów ekologicznych. Zadania te maj ą charakter inwestycyjny lub pozainwestycyjny i winny by ć realizowane w przewidzianym okresie realizacyjnym (krótkoterminowym lub długoterminowym), a ż do osi ągni ęcia zało żonego celu. Realizacja zada ń krótkoterminowych przewidziana jest w przeci ągu czteroletniego okresu obowi ązywania Programu. Zadania z długoterminowym okresem realizacyjnym nale żą do zada ń perspektywicznych (okres realizacji w latach 2008 - 2011). Odr ębnej specyfiki realizacji wymagaj ą zadania o charakterze ci ągłym, których realizacja powinna by ć prowadzona przez cały czas obowi ązywania Programu. Poni żej przedstawiono cele i zadania dla gminy Kamionka w odniesieniu do konkretnych elementów środowiska. Ich realizacja zło ży si ę na wypełnianie zada ń okre ślonych w Polityce Ekologicznej Pa ństwa, Programie Ochrony Środowiska Województwa Lubelskiego oraz Programie ochrony środowiska i Planie gospodarki odpadami dla powiatu lubartowskiego. Przeniesiony z Powiatowego Programu Ochrony Środowiska układ celów, kierunków działa ń i wybranych zada ń został poszerzony o zadania zapisane w Strategii rozwoju gminy Kamionka oraz o zadania zamieszczone w Planie rozwoju Lokalnego Gminy Kamionka.

Obszar strategiczny 1. Ochrona gleb, powierzchni ziemi i kopalin

Ochrona powierzchni ziemi zgodnie z zapisami ustawy Prawo Ochrony Środowiska, polega na zapewnieniu jej jak najlepszej jako ści. Uwzgl ędniaj ąc zało żenia ochrony powierzchni ziemi okre ślono:

Cel 1: Ochrona gleb i terenów zdegradowanych

Osi ągni ęcie wyznaczonego celu powinno by ć realizowane za pomoc ą nast ępuj ących zada ń:

ZADANIA EKOLOGICZNE: 1. Opracowanie i realizacja programu rekultywacji zdegradowanych gleb, wyrobisk poeksploatacyjnych, terenów zdegradowanych; 2. Wdro żenie monitoringu prowadzenia okresowych bada ń jako ści gleby; 3. Rekultywacja terenów na podstawie ustawy o ochronie gruntów rolnych i le śnych; 4. Rekultywacja terenów na podstawie Prawa ochrony środowiska;

92 V. POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA ORAZ HARMONOGRAM REALIZACJI ZADA Ń EKOLOGICZNYCH Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

5. Bie żą ca kontrola realizacji przez mieszka ńców obowi ązków w zakresie utrzymania czysto ści i porz ądku; 6. Prowadzenie wła ściwej struktury zagospodarowania przestrzennego (zminimalizowanie powierzchni gruntów rolnych o wy ższych klasach bonitacyjnych wył ączonych z produkcji rolnej i przeznaczonych na inne cele oraz zagospodarowywanie gruntów o niskiej przydatno ści rolniczej); 7. Kształtowanie struktury upraw przeciwdziałaj ącej erozji i pogarszaniu si ę jako ści gleb, prowadzenie zabezpiecze ń urwisk; 8. Ochrona i wprowadzenie zadrzewie ń i zakrzewie ń śródpolnych i przydro żnych spełniaj ących rol ę przeciwerozyjn ą; 9. Wspieranie przedsi ęwzi ęć maj ących na celu tworzenie i rozwój gospodarstw ekologicznych oraz wspieranie rolnictwa integrowanego;

Obszar strategiczny 2. Poprawa jakości wód oraz racjonalna gospodarka wodno – ściekowa

Jednym z głównych zagadnie ń gospodarki wodnej jest zapewnienie odpowiedniej jako ści wód powierzchniowych i podziemnych. Najbardziej wymierne skutki poprawy środowiska wodnego przyniesie poprawa stanu infrastruktury. Uwzgl ędniaj ąc zało żenia ochrony zasobów wodnych okre ślono:

Cel 2. Osi ągni ęcie lepszej jako ści wód w zakresie badanych parametrów

Osi ąganie zało żonego celu powinno by ć realizowane przez nast ępuj ące zadania.

ZADANIA EKOLOGICZNE: 1. Identyfikacja stanu w celu uporz ądkowania gospodarki wodno – ściekowej - opracowanie koncepcji gospodarki wodno – ściekowej; 2. Inwentaryzacja emisji zanieczyszcze ń z oczyszczalni do wód; 3. Budowa sieci kanalizacyjnej zgodnie z zało żeniami Planu Rozwoju Lokalnego Gminy Kamionka; 4. Modernizacja oczyszczalni ścieków w Kamionce zgodnie z Planem Rozwoju Lokalnego Gminy Kamionka; 5. Rozbudowa systemów zaopatrzenia w wod ę zgodnie z zało żeniami Planu Rozwoju Lokalnego Gminy Kamionka;

V. POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA ORAZ HARMONOGRAM 93 REALIZACJI ZADA Ń EKOLOGICZNYCH Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

6. Budowa oczyszczalni przyzagrodowych na terenach, gdzie budowa sieci kanalizacji sanitarnej jest nieopłacalna z przyczyn ekonomicznych, b ądź bardzo trudna do realizacji ze wzgl ędów technicznych (ukształtowanie terenu), wsparcie finansowe dla rolników realizuj ących oczyszczalnie przyzagrodowe; 7. Uwzgl ędnienie w planach zagospodarowania przestrzennego ochrony Głównych Zbiorników Wód Podziemnych; 8. Promowanie stosowania „najlepszych dost ępnych technik” BAT w instalacjach produkcyjnych i komunalnych sk ąd pochodz ą ścieki;

9. Zapewnienie prawidłowego funkcjonowania melioracji wodnych; 10. Wdro żenie programów ochrony wód powierzchniowych w układzie zlewniowym rzek; 11. Uaktualnienie w Urz ędzie Gminy dokumentacji dotycz ącej gospodarki rybackiej na stawach hodowlanych i zbiornikach retencyjnych i doprowadzenie do standaryzacji prawnej na obiektach hodowlanych; 12. Zewidencjonowanie wszystkich zbiorników bezodpływowych (szamb) i zintensyfikowanie ich kontroli technicznej oraz cz ęstotliwo ści opró żniania; 13. Stopniowe ograniczanie negatywnego wpływu na środowisko zanieczyszcze ń obszarowych (pozostało ści chemicznych środków ochrony ro ślin oraz nawozów) i punktowych (składowiska obornika) pochodz ących z działalno ści rolniczej – budowa stanowisk składowania obornika i zbiorników na gnojówk ę do roku 2010;

Obszar strategiczny 3: Poprawa jako ści powietrza atmosferycznego

Realizacja poprawy jako ści powietrza musi obejmowa ć środowisko w szeroko rozumianym znaczeniu źródeł zagro żeń tj. emisji ze źródeł energetycznych i przemysłowych, emisji komunikacyjnej oraz emisji ze źródeł niskich tzw. emisji niskiej. Uwzgl ędniaj ąc zało żenia ochrony powietrza okre ślono:

Cel 3: Osi ągni ęcie lepszej jako ści powietrza, zwłaszcza w zakresie pyłów i odorów

Osi ągni ęcie okre ślonego celu powinno by ć realizowana przez nast ępuj ące zadania:

ZADANIA EKOLOGICZNE: 1. Inwentaryzacja uci ąż liwo ści odorowych emitowanych ze składowisk odpadów lub oczyszczalni ścieków;

94 V. POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA ORAZ HARMONOGRAM REALIZACJI ZADA Ń EKOLOGICZNYCH Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

2. Opracowanie i wdro żenie systemu zbierania informacji o zanieczyszczeniach powietrza; 3. Polepszenie stanu i rozbudowa infrastruktury drogowej (drogi gminne) zgodnie z zało żeniami Planu Rozwoju Lokalnego Gminy Kamionka; 4. Współfinansowanie modernizacji dróg powiatowych zgodnie z Planem Rozwoju Lokalnego Gminy Kamionka; 5. Zwi ększenie ilo ści odbiorców gazu oraz energii odnawialnej; 6. Wspieranie w skali powiatu systemu zach ęt dla przedsi ęwzi ęć wykorzystuj ących odnawialne źródła energii; 7. Ujawnianie i zgłaszanie WIO Ś nowych źródeł zanieczyszcze ń powietrza w celu podj ęcia czynno ści kontrolnych i wykonania pomiarów; 8. Opracowanie przez gmin ę (zgodnie z Prawem Energetycznym) planów zaopatrzenia w energi ę. Gminny Plan Energetyczny powinien okre śla ć rozwi ązania w tym przedmiocie na obszarze gminy z uwzgl ędnieniem zasad ochrony środowiska - rozwoju energetyki odnawialnej; 9. Spalanie w ęgla lepszej jako ści lub zamiana no śnika na bardziej ekologiczny - modernizacja kotłowni w obiektach komunalnych (przebudowa na gaz, rop ę, biopaliwo); 10. Wsparcie finansowe dla mieszka ńców zmieniaj ących ogrzewanie w ęglowe na bardziej ekologiczne - dotacje dla mieszka ńców z tytułu zmiany źródeł ogrzewania; 11. Budowa instalacji umo żliwiaj ących wykorzystanie odnawialnych źródeł energii.

Obszar strategiczny 3: Zmniejszenie uci ąż liwo ści hałasu

Zgodnie z Prawem Ochrony Środowiska (Dział V, art. 112), „ochrona przed hałasem polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu akustycznego środowiska, mi ędzy innymi poprzez utrzymanie hałasu poni żej poziomu dopuszczalnego, lub co najmniej na tym poziomie, oraz przez zmniejszenie poziomu hałasu co najmniej do dopuszczalnego, w przypadku, gdy nie jest on dotrzymany”. Poziom promieniowania niejonizuj ącego jest jednym z czynników wpływaj ących na jako ść życia człowieka. Podstawowa zasada ochrony przed polami elektromagnetycznymi została zapisana w art. 121 Prawa Ochrony Środowiska. Zgodnie z tą zasad ą ochrona przed polami elektromagnetycznymi polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu środowiska poprzez utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poni żej dopuszczalnych lub co najmniej na tych poziomach oraz na zmniejszaniu poziomów pól elektromagnetycznych co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie s ą one dotrzymane.

V. POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA ORAZ HARMONOGRAM 95 REALIZACJI ZADA Ń EKOLOGICZNYCH Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

Uwzgl ędniaj ąc zało żenia ochrony przed hałasem oraz promieniowaniem elektromagnetycznym okre ślono cel ekologiczny:

Cel 4: Ograniczenie hałasu i promieniowania elektromagnetycznego

Osi ągni ęcie okre ślonego celu powinno by ć realizowane za pomoc ą nast ępuj ących zada ń:

ZADANIA EKOLOGICZNE: 1. Wprowadzanie zagadnie ń akustycznych w planach zagospodarowania przestrzennego z uwzgl ędnieniem obszarów ograniczonego u żytkowania; 2. Inwentaryzacja źródeł uci ąż liwo ści akustycznej; 3. Inwentaryzacja i analiza źródeł emisji pól elektromagnetycznych i obszarów obj ętych oddziaływaniem tych pól oraz ich wpływ na zdrowie ludzi; 4. Minimalizacja emisji hałasu komunikacyjnego poprzez planowane remonty i modernizacje dróg; 5. Wzmocnienie działalno ści kontrolnej organów samorz ądowych w porozumieniu z WIO Ś w zakresie emisji hałasu przez podmioty korzystaj ące ze środowiska (zwłaszcza zlokalizowanych w pobli ży zabudowy mieszkaniowej; 6. Wspieranie inwestycji ograniczaj ących ujemny wpływ hałasu, mianowicie: tworzenia pasów zwartej zieleni ochronnej, a tak że izolacji budynków (np. wymiana okien); 7. Minimalizowanie liczb wysokich konstrukcji antenowych i lokalizowanie urz ądze ń nadawczych kilku u żytkowników na jednej konstrukcji wspornej ze wzgl ędu na ochron ę krajobrazu; 8. Zachowanie terenu wolnego od zabudowy mieszkaniowej lub innej przeznaczonej na stały pobyt ludzi w odległo ściach od stacji i linii elektromagnetycznych ustalonych odpowiednimi decyzjami i uchwałami.

Obszar strategiczny 5: Ochrona przed nadzwyczajnymi zagro żeniami

Jednym z celów polityki ochrony środowiska jest minimalizacja wpływu na środowisko oraz eliminacja ryzyka dla zdrowia ludzi w miejscach najwi ększego oddziaływania na środowisko i zapewnienie bezpiecze ństwa chemicznego lub biologicznego, w tzw. „gor ących punktach”. Uwzgl ędniaj ąc zało żenia ochrony przed nadzwyczajnymi zagro żeniami okre ślono cel.

96 V. POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA ORAZ HARMONOGRAM REALIZACJI ZADA Ń EKOLOGICZNYCH Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

Cel 5: Monitoring środowiska i ochrona przed nadzwyczajnymi zagro żeniami

Cel ten ł ączy działania z zakresu ochrony ró żnych elementów środowiska. Jego osi ągni ęcie powinno by ć realizowane za pomoc ą nast ępuj ących zada ń:

ZADANIA EKOLOGICZNE: 1. Uwzgl ędnienie zasad bezpiecze ństwa transportu substancji niebezpiecznych w projektach organizacji ruchu na drogach gminy – współpraca z zarz ądcami dróg; 2. Stworzenie systemu informowania społecze ństwa o mo żliwo ści wyst ąpienia zagro żenia; 3. Dąż enie do spełnienia norm czysto ści (powietrze, woda, gleba), ustanawianych przepisami ochrony środowiska; 4. Edukacja społecze ństwa w kierunku kreowania zachowa ń w sytuacjach wyst ąpienia nadzwyczajnych zagro żeń środowiska.

Obszar strategiczny 6: Ochrona walorów przyrodniczych

Ochrona zasobów przyrody ma prowadzi ć do zachowania istniej ącego jej stanu (ró żnorodno ści gatunkowej) oraz stwarzania warunków do jak najlepszego rozwoju. Uwzgl ędniaj ąc konieczno ść ochrony zasobów przyrody okre ślono:

Cel 6: Ochrona obszarów i obiektów przyrodniczych oraz krajobrazu, a tak że zalesienia i zadrzewienia

Osi ągni ęcie okre ślonego celu powinno by ć realizowana za pomoc ą nast ępuj ących zada ń:

ZADANIA EKOLOGICZNE: 1. Opracowanie i wdro żenie programów rolnictwa ekologicznego na terenach cennych przyrodniczo oraz rozwoju agroturystyki; 2. Ochrona obszarów i obiektów cennych przyrodniczo (w tym inwentaryzacja zagro żeń wód stoj ących, płyn ących i terenów podmokłych; realizacja zada ń wynikaj ących z dokumentacji przyrodniczych i planów przyrody; promowanie projektów z zakresu ochrony i renaturyzacji ekosystemów); 3. Wspieranie inicjatyw dotycz ących porz ądkowania (utrzymania czysto ści) terenów le śnych i rekreacyjnych; 4. Podj ęcie działa ń w sprawie ustanowienia nowych form ochrony przyrody (pomniki przyrody, u żytki ekologiczne, stanowiska dokumentacyjne, korytarze ekologiczne

V. POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA ORAZ HARMONOGRAM 97 REALIZACJI ZADA Ń EKOLOGICZNYCH Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

w dolinach rzek, a tak że obszarów i obiektów o szczególnych walorach i znaczeniu przyrodniczym); 5. Bie żą ca ochrona obszarów i obiektów prawnie chronionych - prowadzenie prac piel ęgnacyjnych parków i pomników przyrody; 6. Przeprowadzenie inwentaryzacji przyrodniczej, celem wskazania cennych przyrodniczo siedlisk, które nale ży wył ączy ć np. z zalesiania; 7. Rygorystyczne przestrzeganie wymaga ń ochrony przyrody w ramach funkcjonowania obiektów turystycznych i rekreacyjnych, budownictwa mieszkaniowego i rekreacyjnego oraz prowadzenia działalno ści rolniczej; 8. Przeciwdziałanie wypalaniu traw - restrykcyjny nadzór nad przestrzeganiem zakazu wypalania ł ąk, ściernisk, rowów itp. – edukacja i nakładanie kar; 9. Wydawanie zezwole ń wył ącznie na uzasadnione wycinki drzew oraz konsekwentne stosowanie sankcji karnych w przypadku ujawnienia samowoli przy wyci ęciu drzew lub krzewów, a tak że ich zniszczeniu. 10. Zalesianie nieu żytków i gruntów słabych klas bonitacyjnych, 11. Aktualizacja ewidencji gruntów rolnych mo żliwych do zalesienia – zmiana sposobu użytkowania gruntów ornych na u żytki zielone; 12. Ochrona istniej ących lasów, poprawa ich produkcyjno ści; 13. Ochrona istniej ących zadrzewie ń; 14. Zaprojektowanie ście żek dydaktycznych wraz z opisem przyrody; 15. Wdra żanie powiatowego planu zwi ększenia lesisto ści.

Obszar strategiczny 7: Ochrona zasobów kopalin i wód podziemnych

Racjonalne gospodarowanie zasobami naturalnymi jest jednym z podstawowych warunków zrównowa żonego rozwoju. Uwzgl ędniaj ąc to zało żenie okre ślony został:

Cel 7: Ochrona zasobów kopalin i wód podziemnych

Osi ągni ęcie okre ślonego celu powinno by ć realizowane przez nast ępuj ące zadania:

ZADANIA EKOLOGICZNE: 1. Zinwentaryzowanie wszystkich złó ż na terenie gminy ze szczególnym okre śleniem wyrobisk zaniechanych i nielegalnych (niekoncesjonowana eksploatacja); 2. Zweryfikowanie koncesji dla złó ż eksploatowanych pod wzgl ędem planowanej rekultywacji wyrobiska po zaniechaniu eksploatacji;

98 V. POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA ORAZ HARMONOGRAM REALIZACJI ZADA Ń EKOLOGICZNYCH Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

3. Zwi ększenie wykorzystania rozpoznanych i eksploatowanych złó ż kopalin oraz ograniczenie narusze ń środowiska towarzysz ących eksploatacji kopalin; 4. Zagospodarowanie wyrobisk na potrzeby małej retencji; 5. Intensyfikacja zamkni ętych obiegów wody i wtórnego wykorzystania ścieków; 6. Ograniczenie wykorzystywania wód podziemnych do celów przemysłowych (poza przemysłem spo żywczym i niektórymi specjalnymi działami produkcji rolnej); 7. Stosowanie bod źców ekonomicznych dla przedsi ęwzi ęć proekologicznych (ulgi podatkowe, mo żliwo ść współfinansowania, itp.).

Obszar strategiczny 8: Edukacja ekologiczna mieszkańców

Ze wzgl ędu na specyfik ę i wielokierunkowo ść zagadnie ń edukacji ekologicznej, została ona szczegółowo omówiona w rozdziale VI niniejszego opracowania. Zadania wyznaczone w ramach edukacji ekologicznej to:

ZADANIA EKOLOGICZNE: 1. Powołanie Gminnego Punktu Edukacji Ekologicznej; 2. Edukacja ekologiczna i rolnicza dorosłych; 3. Upowszechnianie informacji na temat obszarów i obiektów ochrony przyrody; 4. Organizowanie i wspieranie akcji i wydawnictw promuj ących walory przyrodniczo – krajobrazowe; 5. Wspieranie szkolnych kół zainteresowa ń o tematyce ekologicznej oraz konkursów o tematyce ekologicznej (np. na najbardziej ekologiczna klas ę); 6. Współpraca gminy podczas organizacji kampanii informacyjnych dotycz ących zagro żeń wynikaj ących z coraz wi ększej ilo ści odpadów, nieznacznego poziomu ich recyklingu i niewła ściwego składowania, wł ączenie do działa ń edukacyjnych problematyki gospodarki le śnej i ochrony lasu, wł ączenie do działa ń edukacyjnych problematyki zwi ązanej z ochron ą przyrody. Informowanie społecze ństwa o sposobach i metodach oszcz ędzania wody i energii a tak że o mo żliwo ści wykorzystania „czystych energii”; 7. Regularne aktualizowanie strony internetowej www; 8. Udział Urz ędu Gminy w akcji „Sprz ątanie świata”; 9. Wykorzystanie elementów przyrodniczych i kulturowych do kreowania wizerunku gminy (poprzez ujednolicony wzór wizytówek, papieru listowego z herbem gminy oraz inne materiały reklamowe np. długopisy).

V. POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA ORAZ HARMONOGRAM 99 REALIZACJI ZADA Ń EKOLOGICZNYCH Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

Obszar strategiczny 9: Turystyka i rozwój agroturystyki

Dla zrównowa żonego rozwoju gminy wa żne jest uwzgl ędnienie rozwoju turystyki oraz agroturystyki na jej terenie. Uwzgl ędniaj ąc to zało żenie okre ślony został cel:

Cel 9: Turystyka i rozwój agroturystyki

Osi ągni ęcie określonego celu powinno by ć realizowane przez nast ępuj ące zadania:

ZADANIA EKOLOGICZNE: 1. Opracowanie programu rozwoju agroturystyki w gminie; 2. Opracowanie projektu lokalizacji i zagospodarowania miejsc wypoczynku sobotnio – niedzielnego w rejonach o walorach przyrodniczo – krajobrazowych; 3. Dąż enie do organizowania imprez masowych w miejscach wyznaczonych, z poszanowaniem środowiska naturalnego; 4. Prowadzenie szkole ń z zakresu agroturystyki i przeklasyfikowanie gospodarstw rolnych; 5. Wspieranie powstawania tzw. „zielonych miejsc pracy” w szczególno ści w rolnictwie ekologicznym, eko i agroturystyce, le śnictwie, ochronie przyrody, gospodarce wodnej, odnawialnych źródłach energii, odzysku odpadów; 6. Promowanie podmiotów gospodarczych posiadaj ących certyfikaty ekologiczne, wspieranie działa ń zmierzaj ących do osi ągni ęcia certyfikatów.

5.3. Strategia realizacji przyj ętych celów

Cele, a w ich ramach zadania, zostały wyznaczone na podstawie analizy stanu środowiska przyrodniczego na terenie gminy, przewidywanych kierunków rozwoju oraz informacji w zakresie planowanych inwestycji (dziedzina ochrony środowiska), które przekazane zostały przez Urz ąd Gminy Kamionka oraz instytucje obligatoryjnie zajmuj ące si ę ochron ą środowiska na obszarze gminy. Zestawienie zada ń ekologicznych przewidzianych dla gminy Kamionka, z uwzgl ędnieniem aspektów ekonomicznych, zawarto w harmonogramie realizacyjnym (tabela 27). Z uwagi na szeroki zakres przedsi ęwzi ęć koniecznych do osi ągni ęcia wyznaczonych celów, spo śród wszystkich zada ń ekologicznych wybrano pewn ą grup ę

100 V. POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA ORAZ HARMONOGRAM REALIZACJI ZADA Ń EKOLOGICZNYCH Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka zada ń, któr ą nale ży realizowa ć w pierwszej kolejno ści. S ą to zadana przewidziane do realizacji w latach 2004 – 2007 jako tzw. zadania priorytetowe - krótkoterminowe. W harmonogramie uj ęto równie ż zadania przewidziane do realizacji w latach 2008 – 2011, s ą to zadania długoterminowe.

5.3.1. Przyj ęte kryteria wyboru zada ń priorytetowych

W celu realizacji Polityki ekologicznej na terenie gminy Kamionka konieczne było ustalenie harmonogramu prowadzenia zada ń ekologicznych z rozbiciem na zadania krótko i długookresowe oraz mechanizmy finansowo - ekonomiczne. Do najwa żniejszych kryteriów w skali gminy branych pod uwag ę podczas sporz ądzania planu operacyjnego na lata 2004 – 2007 z perspektyw ą do roku 2011 nale ży wymieni ć:

° cele i kierunki wynikające z Polityki Ekologicznej Pa ństwa; ° zadania i kierunki zawarte w Programie Ochrony Środowiska dla Województwa Lubelskiego na lata 2003 – 2006, z perspektyw ą na lata 2007 - 2010; ° cele i zadania wynikaj ące z Programu Ochrony Środowiska i Planu Gospodarki Odpadami dla powiatu lubartowskiego; ° cele i zadania przyj ęte w Strategii rozwoju Gminy Kamionka; ° cele i zadania przyj ęte w Planie Rozwoju Lokalnego Gminy Kamionka; ° dysproporcje pomi ędzy stanem wymaganym, a aktualnym; ° wymogi wynikaj ące z obowi ązuj ących ustaw; ° okresy przej ściowe wynegocjowane przez Polsk ę dot. ustawodawstwa Unii Europejskiej; ° mo żliwo ść uzyskania wsparcia finansowego z ró żnych źródeł; ° ponadlokalny wymiar przedsi ęwzi ęcia; ° obecne zaawansowanie inwestycji; ° potrzeby gminy wa żne przy osi ągni ęciu zrównowa żonego rozwoju; ° wielokrotna korzy ść z tytułu realizacji przedsi ęwzi ęcia.

5.3.2. Harmonogram realizacji zada ń ekologicznych

W harmonogramie realizacyjnym (tabela 27) przygotowanym dla gminy Kamionka zestawiono cele i zadania w odniesieniu do poszczególnych elementów środowiska. Wyznaczonym celom, przyporz ądkowano konkretne zadania z okre śleniem czasu ich realizacji i instytucji, które powinny je realizować lub współrealizowa ć. Z uwagi na V. POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA ORAZ HARMONOGRAM 101 REALIZACJI ZADA Ń EKOLOGICZNYCH Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka specyfik ę niektórych zada ń np. edukacja ekologiczna, czy zadania kontrolne b ędą one realizowane zarówno w uj ęciu krótko jak i długoterminowym. W ramach wyznaczonego harmonogramu realizacyjnego, zadania podzielono na zadania własne gminy Kamionka i zadania koordynowane. Opracowanie pn. „Wytyczne sporz ądzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym” wydane przez Ministerstwo Środowiska w 2002 roku, definiuje wy żej wymienione zadania nast ępuj ąco: • zadania własne gminy – przedsi ęwzi ęcia, które b ędą finansowane w cało ści lub cz ęś ciowo ze środków b ędących w dyspozycji gminy; • zadania koordynowane - pozostałe zadania zwi ązane z ochron ą środowiska i racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych, które s ą finansowane ze środków przedsi ębiorstw oraz ze środków zewn ętrznych, b ędących w dyspozycji organów i instytucji szczebla wojewódzkiego i centralnego, b ądź instytucji działaj ących na terenie gminy, ale podległych bezpo średnio organom wojewódzkim, b ądź centralnym. Proces zarz ądzania środowiskiem spoczywa na władzach lokalnych. Maj ąc na uwadze spójno ść koordynacji działa ń pomi ędzy poszczególnymi szczeblami władz samorz ądowych i rz ądowych a tak że współprac ę z pozostałymi partnerami, zarz ądzanie środowiskiem gminy Kamionka przy pomocy Programu Ochrony Środowiska wymaga ć będzie ustalenia roli i zakresu działania poszczególnych podmiotów zaanga żowanych w jego realizacj ę, struktury organizacji Programu oraz systemu monitoringu. Władze gminy pełni ą w odniesieniu do Programu kilka funkcji. Jedn ą z wa żniejszych jest funkcja regulacyjna , na któr ą składaj ą si ę akty prawa lokalnego – uchwały oraz decyzje administracyjne zwi ązane odpowiednio z okre ślonymi obszarami zagadnie ń środowiskowych. Władze pełni ą równie ż funkcje wykonawcze (zadania wynikaj ące z ustaw) i kontrolne. Po żą dane jest, aby władze gminy pełniły równie ż funkcje kreuj ące działania ukierunkowane na popraw ę środowiska. Do podstawowych instrumentów prawnych odnosz ących si ę do zagadnie ń ochrony środowiska nale żą : standardy i normy środowiskowe, pozwolenia i odpowiedzialno ść administracyjna, karna i cywilna. Głównymi instrumentami finansowymi s ą opłaty ekologiczne, kary, fundusze celowe, ulgi podatkowe. W śród instrumentów o charakterze społecznym wyró żniamy dost ęp do informacji, komunikacj ę społeczn ą, edukacj ę i promocj ę ekologiczn ą. Zadania ekologiczne uj ęte w harmonogramie realizacyjny w przypadku braku mo żliwo ści ich wykonania mog ą zosta ć zmienione na etapie co czteroletniej weryfikacji Programu Ochrony Środowiska przewidzianej Prawem Ochrony Środowiska (art. 14,

102 V. POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA ORAZ HARMONOGRAM REALIZACJI ZADA Ń EKOLOGICZNYCH Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka ust. 2). W takim bowiem cyklu zało żono przyjmowanie kolejnych etapów realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kamionka.

V. POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA ORAZ HARMONOGRAM 103 REALIZACJI ZADA Ń EKOLOGICZNYCH Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

104 V. POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA ORAZ HARMONOGRAM REALIZACJI ZADA Ń EKOLOGICZNYCH Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

V. POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA ORAZ HARMONOGRAM 105 REALIZACJI ZADA Ń EKOLOGICZNYCH Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

106 V. POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA ORAZ HARMONOGRAM REALIZACJI ZADA Ń EKOLOGICZNYCH Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

V. POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA ORAZ HARMONOGRAM 107 REALIZACJI ZADA Ń EKOLOGICZNYCH Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

108 V. POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA ORAZ HARMONOGRAM REALIZACJI ZADA Ń EKOLOGICZNYCH

Harmonogram realizacyjny zada ń dla gminy Kamionka na lata 2004 – 2011 T a b e l a 28 Lata realizacji Jednostki Źródła i podmioty Koszty 5) Cele Zadania ekologiczne finansowania odpowiedzialne [PL] 1) 2)

za realizacj ę 2004 2004 2005 2006 2007 2008 - 2011 - 2011 2008

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Obszar strategiczny 1. Ochrona gleb, powierzchni ziemi i kopalin ZADANIA WŁASNE Gmina 1. Prowadzenie wła ściwej struktury zagospodarowania przestrzennego (zminimalizowanie powierzchni gruntów koszty rolnych o wy ższych klasach bonitacyjnych wył ączonych z x x x x x Bud żet Gminy administracyjne produkcji rolnej i przeznaczonych na inne cele oraz zagospodarowywanie gruntów o niskiej przydatno ści rolniczej); 2. Bie żą ca kontrola realizacji przez mieszka ńców obowi ązków w Gmina koszty x x x x x Bud żet Gminy zakresie utrzymania czysto ści i porz ądku; administracyjne 3. Wspieranie przedsi ęwzi ęć maj ących na celu tworzenie i Gmina brak danych Ochrona gleb i terenów rozwój gospodarstw ekologicznych oraz wspieranie rolnictwa x x x x x Bud żet Gminy 1) i 2) kosztowych zdegradowanych integrowanego; ZADANIA KOORDYNOWANE Powiat; 1. Opracowanie i realizacja programu rekultywacji Gmina brak danych Środki własne x x jednostek zdegradowanych gleb, wyrobisk poeksploatacyjnych, terenów kosztowych realizuj ących, zdegradowanych; 2. Wdro żenie monitoringu prowadzenia okresowych bada ń Powiat; jako ści gleb; Gmina; ODR, brak danych Środki własne x x jednostek -Stacja kosztowych realizuj ących, Chemiczno- Rolnicza Obszar strategiczny 2. Poprawa jako ści wód oraz racjonalna gospodarka wodno - ściekowa ZADANIA WŁASNE Gmina 1. Budowa sieci kanalizacyjnej zgodnie z Planem Rozwoju x x x x x 6 500 tys. zł. 3) Bud żet Gminy 1) i 2) Osi ągni ęcie lepszej jako ści wód Lokalnego Gminy Kamionka, 2. Modernizacja oczyszczalni ścieków w Kamionce zgodnie z Gmina x 300 tys. zł. 3) Bud żet Gminy 1) i 2) w zakresie badanych Planem Rozwoju Lokalnego Gminy Kamionka, parametrów 3. Zewidencjonowanie wszystkich zbiorników bezodpływowych Gmina koszty (szamb) i zintensyfikowanie ich kontroli technicznej oraz x x Bud żet Gminy administracyjne cz ęstotliwo ści opró żniania;

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 3. Identyfikacja stanu w celu uporz ądkowania gospodarki Gmina wodno–ściekowej - opracowanie koncepcji gospodarki wodno x x 10 000,00 4) Bud żet Gminy – ściekowej; 4. Budowa oczyszczalni przyzagrodowych na terenach, gdzie Gmina, budowa sieci kanalizacji sanitarnej jest nieopłacalna z Mieszka ńcy

przyczyn ekonomicznych, b ądź bardzo trudna do realizacji ze 5 000,00 1) i 2) x 4) Bud żet Gminy wzgl ędów technicznych (ukształtowanie terenu), wsparcie (za sztuk ę) finansowe dla rolników realizuj ących oczyszczalnie przyzagrodowe; 5. Rozbudowa systemów zaopatrzenia w wod ę zgodnie z Gmina x x x x x 880 tys. zł 3) Bud żet Gminy 1) i 2) zało żeniami Planu Rozwoju Lokalnego Gminy Kamionka; 6. Uwzgl ędnienie w planach zagospodarowania przestrzennego Gmina Koszty x x x x x Bud żet Gminy ochrony Głównych Zbiorników Wód Podziemnych; administracyjne 7. Uaktualnienie w Urz ędzie Gminy dokumentacji dotycz ącej Gmina gospodarki rybackiej na stawach hodowlanych i zbiornikach Koszty x x Bud żet Gminy retencyjnych i doprowadzenie do standaryzacji prawnej na administracyjne obiektach hodowlanych ZADANIA KOORDYNOWANE RZGW, brak danych Środki własne 1. Wdro żenie programów ochrony wód powierzchniowych w x x x x x Powiat, jednostek kosztowych układzie zlewniowym rzek; realizuj ących, 2. Zapewnienie prawidłowego funkcjonowania melioracji Zarz ądy brak danych Środki własne wodnych; x x x x x Melioracji; jednostek kosztowych Gmina realizuj ących, Obszar strategiczny 3. Poprawa jako ści powietrza atmosferycznego ZADANIA WŁASNE Gmina 1. Ujawnianie i zgłaszanie WIO Ś nowych źródeł zanieczyszcze ń koszty x x x x x Bud żet Gminy powietrza w celu podj ęcia czynno ści kontrolnych i wykonania administracyjne pomiarów; 2. Wsparcie finansowe dla mieszka ńców zmieniaj ących Gmina zale żne od ogrzewanie w ęglowe na bardziej ekologiczne - dotacje dla x x x mo żliwo ści GFO ŚiGW mieszka ńców z tytułu zmiany źródeł ogrzewania; bud żetowych Osi ągni ęcie lepszej jako ści 3. Polepszenie stanu i rozbudowa infrastruktury drogowej (dróg Gmina 3) 1) i 2) powietrza, zwłaszcza w gminnych) zgodnie z Planem Rozwoju Lokalnego Gminy x x x x x 4 920 tys. zł. Bud żet Gminy Kamionka; zakresie pyłów i odorów 4. Współfinansowanie modernizacji dróg powiatowych zgodnie Gmina Bud żet Gminy (ok. 3) z Planem Rozwoju Lokalnego Gminy Kamionka; x x x x x 3 920 tys. zł 7 % kosztów inwestycji) 1) i 2) 5. Opracowanie przez gmin ę (zgodnie z Prawem Gmina Energetycznym) planów zaopatrzenia w energi ę. Gminny Plan Energetyczny powinien okre śla ć rozwi ązania w tym x x 15 000,00 4) Bud żet Gminy przedmiocie na obszarze gminy z uwzgl ędnieniem zasad ochrony środowiska – rozwoju energetyki odnawialnej;

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Obszar strategiczny 4. Zmniejszenie uci ąż liwo ści hałasu ZADANIA WŁASNE Gmina, 1. Wprowadzanie zagadnie ń akustycznych w planach koszty x x x x x Bud żet Gminy, zagospodarowania przestrzennego z uwzgl ędnieniem administracyjne obszarów ograniczonego u żytkowania; 2. Inwentaryzacja źródeł uci ąż liwo ści akustycznej; Gmina koszty x x x x Bud żet Gminy Ograniczenie hałasu administracyjne i promieniowania 4. Minimalizowanie liczb wysokich konstrukcji antenowych Gmina i lokalizowanie urz ądze ń nadawczych kilku u żytkowników na koszty x x x x x Bud żet Gminy elektromagnetycznego jednej konstrukcji wspornej ze wzgl ędu na ochron ę administracyjne krajobrazu 5. Zachowanie terenu wolnego od zabudowy mieszkaniowej lub Gmina innej przeznaczonej na stały pobyt ludzi w odległo ściach od koszty x x x x x Bud żet Gminy stacji i linii elektromagnetycznych ustalonych odpowiednimi administracyjne decyzjami i uchwałami Obszar strategiczny 5. Ochrona przed nadzwyczajnymi zagro żeniami Monitoring środowiska i ochrona ZADANIA WŁASNE: Gmina 1. Uwzgl ędnienie zasad bezpiecze ństwa transportu substancji koszty przed nadzwyczajnymi x x x x x Bud żet Gminy niebezpiecznych w projektach organizacji ruchu na drogach administracyjne zagro żeniami gminy – współpraca z zarz ądcami dróg; 2. Stworzenie systemu informowania społecze ństwa o Gmina, Stra ż brak danych mo żliwo ści wyst ąpienia zagro żenia i sposobach x Po żarna Bud żet Gminy kosztowych post ępowania Obszar strategiczny 6. Ochrona walorów przyrodniczych ZADANIA WŁASNE Gmina 1. Przeprowadzenie inwentaryzacji przyrodniczej, celem 4) x 10 000,00 Bud żet Gminy wskazania cennych przyrodniczo siedlisk, które należy wył ączy ć np. z zalesiania 2. Podj ęcie działa ń w sprawie ustanowienia nowych form Gmina ochrony przyrody (pomniki przyrody, u żytki ekologiczne, koszty stanowiska dokumentacyjne, korytarze ekologiczne x x x x Bud żet Gminy Ochrona obszarów i obiektów administracyjne w dolinach rzek, a tak że obszarów i obiektów o szczególnych przyrodniczych oraz krajobrazu, walorach i znaczeniu przyrodniczym); a tak że zalesienia i zadrzewienia 3. Bie żą ca ochrona obszarów i obiektów prawnie chronionych; Gmina zale żne od x x x x x mo żliwo ści Bud żet Gminy bud żetowych 4. Restrykcyjny nadzór nad przestrzeganiem zakazu wypalania Gmina, łąk, ściernisk, rowów itp. – edukacja i nakładanie kar; Policja koszty x x x x x Bud żet Gminy administracyjne

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 5. Wydawanie zezwole ń wył ącznie na uzasadnione wycinki Gmina drzew oraz konsekwentne stosowanie sankcji karnych w koszty x x x x Bud żet Gminy przypadku ujawnienia samowoli przy wyci ęciu drzew lub administracyjne krzewów, a tak że ich zniszczeniu; 6. Rygorystyczne przestrzeganie wymaga ń ochrony przyrody w Gmina ramach funkcjonowania obiektów turystycznych i koszty x x x x x Bud żet Gminy rekreacyjnych, budownictwa mieszkaniowego i rekreacyjnego administracyjne oraz prowadzenia działalno ści rolniczej; 7. Opracowanie programu rozwoju agroturystyki w gminie; x x Gmina 8 000,00 4) Bud żet Gminy ZADANIA KOORDYNOWANE Powiat, brak danych 1. Wdra żanie powiatowego planu zwi ększenia lesisto ści; x x x x Gmina, Bud żet Gminy kosztowych Nadle śnictwa Obszar strategiczny 7. Ochrona zasobów kopalin i wód podziemnych ZADANIA KOORDYNOWANE Gmina, zale żne od 1. Zinwentaryzowanie wszystkich złó ż na terenie gminy ze Powiat Środki własne x x mo żliwo ści jednostek szczególnym okre śleniem wyrobisk zaniechanych bud żetowych realizuj ących i nielegalnych (niekoncesjonowana eksploatacja); Ochrona zasobów kopalin i wód 2. Zweryfikowanie koncesji dla złó ż eksploatowanych pod Gmina, Koszty Środki własne wzgl ędem planowanej rekultywacji wyrobiska po zaniechaniu x x Powiat jednostek podziemnych administracyjne eksploatacji; realizuj ących 3. Zwi ększenie wykorzystania rozpoznanych i eksploatowanych Gmina, brak danych Środki własne złó ż kopalin oraz ograniczenie narusze ń środowiska x x Powiat, jednostek kosztowych towarzysz ących eksploatacji kopalin; realizuj ących 4. Zagospodarowanie wyrobisk na potrzeby małej retencji Gmina, brak danych Środki własne x x x x x Wła ściciele jednostek kosztowych wyrobisk realizuj ących, Obszar strategiczny 8. Edukacja ekologiczna mieszkańców ZADANIA WŁASNE Gmina zale żne od 1. Powołanie Gminnego Punktu Edukacji Ekologicznej; x x x mo żliwo ści Bud żet Gminy bud żetowych 2. Wspieranie szkolnych kół zainteresowa ń o tematyce Gmina zale żne od ekologicznej oraz konkursów o tematyce ekologicznej (np. na x x x x x mo żliwo ści Bud żet Gminy najbardziej ekologiczn ą klas ę); bud żetowych 3. Współpraca gminy podczas organizacji kampanii Gmina informacyjnych dotycz ących zagro żeń wynikaj ących z coraz Edukacja ekologiczna wi ększej ilo ści odpadów, nieznacznego poziomu ich zale żne od recyklingu i niewła ściwego składowania, wł ączenie do działa ń x x x x mo żliwo ści Bud żet Gminy mieszka ńców edukacyjnych problematyki gospodarki le śnej i ochrony lasu, bud żetowych wł ączenie do działa ń edukacyjnych problematyki zwi ązanej z ochron ą przyrody; 4. Regularne aktualizowanie strony internetowej www. Gmina 200,00 4) x x x x x (co kwartał Bud żet Gminy aktualizacja) 5. Udział Urz ędu Gminy w akcji „Sprz ątanie świata”, Gmina zale żne od „Dnia Ziemi”; x x x x x mo żliwo ści Bud żet Gminy bud żetowych

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

ZADANIA WŁASNE Gmina 4) x x 8 000,00 Bud żet Gminy 1. Opracowanie programu rozwoju agroturystyki w gminie; 2. Dąż enie do organizowania imprez masowych w miejscach Gmina koszty x x x x x Bud żet Gminy Turystyka i rozwój agroturystyki wyznaczonych z poszanowaniem środowiska naturalnego; administracyjne 3. Wspieranie powstawania tzw. „zielonych miejsc pracy” w Gmina zale żne od szczególno ści w rolnictwie ekologicznym, eko i agroturystyce, x x x x x mo żliwo ści Bud żet Gminy le śnictwie, ochronie przyrody, gospodarce wodnej, bud żetowych odnawialnych źródłach energii, odzysku odpadów;

1) środki Unii Europejskiej; 2) środki pozabud żetowe (w tym kredyty BO Ś, dotacje, sponsoring); 3) ze wzgl ędu, że podatek VAT dla gmin nie jest kosztem kwalifikowanym, w zestawieniu podano kwoty netto (zgodnie z Planem Rozwoju Lokalnego); 4) koszty szacunkowe; 5) koszty inwestycji wg Planu Rozwoju Lokalnego Gminy Kamionka (z uwzgl ędnieniem środków pozabud żetowych)

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

VI. ZAŁO ŻENIA SYSTEMU EDUKACYJNO-INFORMACYJNEGO

Edukacja ekologiczna znalazła stosown ą rang ę zarówno w Konstytucji RP (art. 5 i 74) jak i sektorowych uregulowaniach prawnych, przede wszystkim w ustawach: Prawo ochrony środowiska, o ochronie przyrody i w ustawie o systemie o światy. Artykuł 4, pkt. 3 ustawy o ochronie przyrody mówi, i ż „Obowi ązkiem organów administracji publicznej, instytucji naukowych i o światowych, a tak że publicznych środków masowego przekazu jest prowadzenie działalno ści edukacyjnej, informacyjnej i promocyjnej w dziedzinie ochrony przyrody”. Istotne znaczenie dla edukacji ekologicznej wynika równie ż z podpisanych przez Polsk ę dokumentów mi ędzynarodowych przede wszystkim Agendy 21. Zapisy dotycz ące zasady uspołeczniania polityki ekologicznej przez stworzenie warunków do udziału obywateli, grup społecznych i organizacji w procesie kształtowania modelu zrównowa żonego rozwoju znalazły si ę w II Polityce Ekologicznej Pa ństwa, przyj ętej przez Sejm RP w 2001 r. W wyniku realizacji ustale ń Agendy 21 przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Ministerstwo Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Le śnictwa, powstał w 2000 r dokument pn. Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej (NSEE). Zostały w nim okre ślone cele, z których do podstawowych nale żą mi ędzy innymi, upowszechnianie idei ekorozwoju we wszystkich sferach życia oraz wdro żenie edukacji ekologicznej jako edukacji interdyscyplinarnej. Cele zawarte w Strategii Edukacji Ekologicznej i przeło żone na konkretne zadania, uj ęte zostały w Narodowym Programie Edukacji Ekologicznej (2000/2001). Nale żą do nich: • Rozpowszechnianie idei ekorozwoju we wszystkich sferach życia, uwzgl ędniaj ąc równie ż prac ę i wypoczynek; czyli obj ęcie stał ą edukacj ą ekologiczn ą wszystkich mieszka ńców Rzeczpospolitej Polskiej, • Wdro żenie edukacji ekologicznej jako przedmiotu interdyscyplinarnego na wszystkich stopniach edukacji formalnej i nieformalnej, • Tworzenie wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów edukacji ekologicznej, stanowi ących rozwini ęcie Narodowego Programu Edukacji Ekologicznej, uwzgl ędniaj ące propozycje wnoszone przez poszczególne podmioty realizuj ące projekty ekologiczne dla lokalnej społeczno ści, • Promowanie dobrych do świadcze ń z zakresu metodyki edukacji ekologicznej.

VI. ZAŁO ŻENIA SYSTEMU EDUKACJYNO-INFORMACYJNEGO 109 Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

Na podstawie postanowie ń tego dokumentu powinna by ć realizowana edukacja ekologiczna na obszarach jednostek samorz ądowych. Szanse rozwoju prowadzenia edukacji ekologicznej w Gminie Kamionka daje przynale żno ść do Zwi ązku Komunalnego Gmin Ziemi Lubartowskiej. Prowadzenie działa ń edukacyjnych na terenie Gminy Kamionka powinno równie ż opiera ć si ę o współprac ę ze Starostwem Powiatowym w Lubartowie. Mo żliwo ści współpracy z innymi jednostkami samorz ądowymi pozwala rozszerzy ć kr ąg zainteresowa ń i daje mo żliwo ść stworzenia akcji ekologicznych o szerokiej skali odbiorców.

Cele zawarte w Strategii Edukacji Ekologicznej i przeło żone na konkretne zadania, uj ęte zostały w Narodowym Programie Edukacji Ekologicznej (2000/2001). Powiatowy i gminny program edukacji ekologicznej powinien by ć rozwini ęciem Narodowego Programu. Niniejsza koncepcja ma za zadanie stworzyć ramy przedmiotowe dla prowadzenia edukacji ekologicznej na teranie Gminy Kamionka i podstawy merytoryczne do opracowania gminnego programu edukacji ekologicznej. Gminny Program Edukacji Ekologicznej mógłby powsta ć np. jako „Spójny Program Edukacji ekologicznej dla gmin nale żą cych do Zwi ązku Komunalnego Gmin Ziemi Lubartowskiej”.

Obecnie na terenie Gminy Kamionka w zakresie edukacji ekologicznej działaj ą organizacje społeczne, szkoły, Nadle śnictwo oraz Urz ąd Gminy. Działania te powinny znale źć wsparcie w ramach gminnego funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej (GFO ŚiGW) oraz w ramach stworzonego Punktu Edukacji Ekologicznej i Centrum Edukacji Ekologicznej (omówienie w dalszej cz ęś ci rozdziału). Z ramienia GFO ŚiGW finansowane s ą ju ż pewne przedsi ęwzi ęcia na terenie gminy, np. akcja ”Sprz ątanie Świata”.

6.1. Potrzeba edukacji ekologicznej

Edukacja środowiskowa (edukacja ekologiczna) jest koncepcj ą kształcenia i wychowywania społecze ństwa w duchu poszanowania środowiska przyrodniczego zgodnie z hasłem „my śle ć globalnie, działa ć lokalnie" . Wa żnym elementem jest łączenie wiedzy przyrodniczej z humanistyczn ą oraz działaniami praktycznymi. Obejmuje ona przedstawianie we wszystkich działaniach tematyki z zakresu ochrony i kształtowania środowiska. Musi dociera ć do wszystkich grup społecznych i wiekowych. W zwi ązku z tym wa żne jest znalezienie odpowiednich środków przekazu tak, aby w najprostszy i najskuteczniejszy sposób przekazywa ć informacj ę ekologiczn ą.

110 VI. ZAŁO ŻENIA SYSTEMU EDUKACJYNO-INFORMACYJNEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

Uwzgl ędniaj ąc konieczne zró żnicowanie form i tre ści przekazu, mo żna przyj ąć podział mieszka ńców na cztery główne grupy, do których trafia ć b ędą odpowiednio przygotowane formy edukacyjne: • pracowników samorz ądowych gminy (rada i pracownicy urz ędów); • nauczyciele; • dzieci i młodzie ż; • doro śli mieszka ńcy Gminy oraz terenów wiejskich.

Nale ży równocze śnie wyznaczy ć cele i efekty , jakie ma przynie ść prowadzona akcja edukacyjno-informacyjna. S ą nimi przede wszystkim: 1. Ograniczenie zanieczyszczania wód – poprawa jakości wód; 2. Daj ące si ę zmierzy ć, ograniczenie masy odpadów wytwarzanych przez gospodarstwa domowe; 3. Ograniczenie zanieczyszcze ń powietrza; 4. Poprawa stanu zieleni (parki, lasy, zadrzewienia i zakrzewienia śródpolne); 5. Powstanie trwałych grup mieszka ńców, współpracuj ących z samorz ądem lokalnym, podejmuj ących nowe wyzwania w zakresie edukacji ekologicznej; 6. Zwi ększenie sprzyjaj ącego nastawienia społeczno ści lokalnej do ochrony środowiska.

6.2. Sposoby prowadzenia akcji edukacyjnej społeczeństwa

6.2.1. Grupy społeczne

6.2.1.1. Decydenci

Do pierwszej grupy decydentów nale ży zaliczy ć przede wszystkim wójta, radnych oraz sołtysów. Do nich w du żej mierze nale ży podejmowanie działa ń z zakresu planowania, programowania i rozwoju. Przekładaj ą si ę one pó źniej na działania inwestycyjne i organizacyjne, zwi ązane z ochron ą środowiska na obszarze danej jednostki organizacyjnej. W zwi ązku z tym umocowaniem organizacyjnym osoby te powinny zosta ć przeszkolone w pierwszej kolejno ści. Wła ściwy poziom ich świadomo ści ekologicznej oraz zrozumienie zasad rz ądz ących si ę zrównowa żonym rozwojem, pozwoli na łatwiejsze wprowadzanie niezb ędnych działa ń. Elementami edukacji ekologicznej w śród tej grupy powinny by ć organizowane dla nich spotkania ze specjalistami, udział w konferencjach i szkoleniach, konsultacje

VI. ZAŁO ŻENIA SYSTEMU EDUKACJYNO-INFORMACYJNEGO 111 Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka z praktykami, którzy realizuj ą podobne zadania z zakresu zrównowa żonego rozwoju i ochrony środowiska na własnym terenie. Nale ży podkre śli ć, że akcja edukacyjna prowadzona w śród decydentów nie mo że mie ć charakteru jednostkowego. Powinna być prowadzona w sposób cykliczny (uwzgl ędniaj ąca pozostałe obowi ązki wynikaj ące z pełnionych przez te osoby funkcji) zapewniaj ąca ci ągłe doskonalenie si ę i dokształcanie tej grupy osób. Drug ą grup ą osób („decydenci po średni”), które powinny zosta ć obj ęte akcj ą edukacyjn ą w pierwszej kolejno ści s ą osoby, które z racji wykonywanego zawodu maj ą cz ęsty kontaktu z szersz ą grupa mieszka ńców. Do grupy tych osób nale ży zaliczy ć mi ędzy innymi urz ędników, nauczycieli, ksi ęż y a tak że pracowników słu żb komunalnych. Prowadzenie w śród tej grupy osób edukacji powinno koncentrowa ć si ę na zorganizowaniu im głównie cyklu spotka ń i szkole ń, a tak że zapewnienia dost ępu do jak najszerszych zasobów materiałów literatury fachowej (czasopisma, periodyki, ksi ąż ki, wydawnictwa multimedialne). Uzupełnieniem mogłyby by ć tak że wyjazdy terenowe pozwalaj ące przekona ć si ę naocznie o wybranych zagadnieniach z tematyki ochrony środowiska. Bardzo istotne jest aby w zaplanowanym cyklu spotkań znalazło si ę co najmniej jedno dotycz ące form przekazywania informacji. Dotyczy to głównie osób maj ących bezpo średni kontakt z wi ększ ą liczb ą osób. Nabyta wiedza powinna im ułatwi ć przekazywanie informacji, prowadzenie spotka ń czy wykładów, przekonywanie do własnego stanowiska. Istotne jest aby osoby szczególnie z tej grupy, jako grupy du żego zaufania społecznego, w sposób rzetelny przedstawiały wszystkie aspekty planowanych do wprowadzenia inwestycji czy zmian w zakresie zagadnie ń ochrony środowiska. Musz ą by ć przygotowani do spotkania z lud źmi o ró żnym poziomie świadomo ści ekologicznej i umie ć odpowiednio dostosowa ć form ę przekazywanych informacji.

6.2.1.2. Edukacja dzieci i młodzie ży

Edukacja ekologiczna w szkołach jest obowi ązkiem ustawowym ustawy o ochronie przyrody. Jednak że dotychczas brak spójnego i ogólnie obowi ązuj ącego programu edukacji ekologicznej w szkole, obejmuj ącego interdyscyplinarnie wi ększo ść nauczanych przedmiotów. Dlatego prowadzenie edukacji ekologicznej w śród dzieci i młodzie ży to najwa żniejszy segment działa ń edukacyjnych. Dzi ęki wyrobieniu w nich nawyków wła ściwego post ępowania w zakresie szeroko rozumianej ochrony środowiska, mo żna si ę spodziewa ć, że wprowadzane inwestycje i zmiany, b ędą znajdowały przychylniejsze przyzwolenie społecze ństwa. Jak wynika z do świadcze ń dzieci i młodzie ż mog ą sta ć si ę swoistym przeka źnikiem tre ści ekologicznych w swoich rodzinach. Mog ą one „upomina ć” i nakłania ć

112 VI. ZAŁO ŻENIA SYSTEMU EDUKACJYNO-INFORMACYJNEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka rodziców do wła ściwego post ępowania z odpadami powstaj ącymi w gospodarstwie domowym, prowadzenia wła ściwej gospodarki wodno-ściekowej, itp. W pewnym stopniu poprzez sw ą świadomo ść ekologiczn ą dzieci i młodzie ż b ędą kształtowa ć tak że model konsumpcyjny w rodzinie. Dzi ęki temu podczas zakupów b ędą wybierane np. opakowania wielokrotnego u żytku. Edukacja ekologiczna dzieci i młodzie ży w du żej mierze powinna opiera ć si ę na placówkach o światowych wszystkich szczebli. Z uwagi na brak odr ębnego przedmiotu obejmuj ącego tylko zagadnienia edukacji ekologicznej tre ści te powinny by ć wł ączane w realizowane w ramach programów nauczania dla poszczególnych grup wiekowych.

Wychowanie przedszkolne Przedszkola jako pierwszy etap edukacji powinny odgrywa ć zasadnicz ą rol ę w kształtowaniu pozytywnych wzorców ekologicznych. Celem wychowania przedszkolnego w sferze kształtowania świadomo ści ekologicznej jest przede wszystkim: • Wyzwalanie ch ęci oraz kreowanie umiej ętno ści obserwowania środowiska naturalnego, • Kształtowanie wra żliwo ści zarówno na pi ękno jak i na szkody w środowisku, • Uczenie szacunku dla innych istot, • Oddziaływanie na styl życia i świadomo ść ekologiczn ą rodziców, • Kształtowanie nawyków i zachowa ń proekologicznych w życiu codziennym. Program przedszkolny powinien przekazywa ć okre ślone tre ści ekologiczne, jednak nie w postaci m ęcz ącej wiedzy encyklopedycznej, a zabaw i gier. Bardzo wa żną kwesti ą jest świadomo ść samych wychowawców przedszkolnych, którzy powinni wychodzi ć z własn ą inicjatyw ą, wspieran ą przez swoj ą pomysłowo ść .

Do podstawowych metod edukacji ekologicznej w przedszkolu powinno nale żeć organizowanie w przedszkolach zaj ęć kształtuj ących ciekawo ść i szacunek do przyrody. Mo żna tu wymieni ć chocia żby wycieczki na łono natury, które s ą jednym z lepszych sposobów zapoznania dzieci z okoliczn ą przyrod ą i zasadami jej funkcjonowania. Wycieczki te pełni ą rol ę edukacyjn ą i poznawcz ą, s ą te ż niejednokrotnie pierwsz ą szans ą na samodzielny, nieskr ępowany i pełny kontakt z natur ą. Rol ę terenów wycieczkowych mog ą bardzo dobrze pełni ć ście żki edukacyjne, le śne kompleksy promocyjne czy inne okoliczne ciekawe przyrodniczo tereny. Atrakcyjna forma zaj ęć powinna by ć poparta odpowiedni ą wiedz ą nauczycieli, którzy b ędą tłumaczy ć i wyja śnia ć a tak że odpowiada ć na pytania swoich wychowanków.

VI. ZAŁO ŻENIA SYSTEMU EDUKACJYNO-INFORMACYJNEGO 113 Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

Po żyteczne mog ą by ć równie ż działania maj ące rozbudzi ć ciekawo ść przyrodnicz ą i ch ęć poznania przyrody, takie jak: hodowla małych zwierz ąt domowych, uprawa kwiatów itp. Zasób metod jest praktycznie nieograniczony i zale ży tylko od pomysłowo ści i inwencji samych wychowawców. Nale ży zaznaczy ć, że ćwiczenia praktyczne powinny by ć oparte na mo żliwie du żej liczbie pomocy naukowych i zabawek. Ponadto udział w cyklicznych akcjach regionalnych typu: Sprz ątanie świata, Dzie ń Ziemi, Dzie ń Ochrony Środowiska przyczyni si ę do dbało ści o czysto ść swojego miejsca zamieszkania.

Szkoły podstawowe i ponadpodstawowe Kolejnym etapem w edukacji ekologicznej s ą szkoły podstawowe i ponadpodstawowe. Wa żną kwesti ą jest zachowanie ci ągło ści edukacji zapocz ątkowanej na etapie przedszkolnym. W zwi ązku z dorastaniem młodzie ży mo żliwe jest przekazywanie tre ści w sposób bardziej wieloaspektowy. Rol ę inicjatorów i pomysłodawców akcji proekologicznych powinni pełni ć nauczyciele i wychowawcy klas. Dlatego bardzo wa żna jest odpowiednia edukacja skierowana do nauczycieli nauczania pocz ątkowego dotycz ąca kursów metodycznych w zakresie edukacji ekologicznej. Zaprocentuje to wi ększ ą świadomo ści ą ekologiczn ą samych nauczycieli, przyczyni si ę do podniesienia poziomu lekcji i zaj ęć i wyj ścia poza sztywne ramy obowi ązuj ących programów. Istotne jest równie ż wprowadzenie tre ści ekologicznych do wszystkich przedmiotów nauczania np. fizyki, chemii, geografii, matematyki. Pomoc ą mog ą by ć istniej ące materiały np. zbiór zada ń dla szkół podstawowych M. Rajkiewicza, H. Sieniewicza pt. ”Ekologia w matematyce”, „W trosce o Ziemi ę” itp. Dobrym pomysłem jest tak że po świ ęcenie nieco czasu edukacji ekologicznej w trakcie godzin wychowawczych. Poza przekazywaniem tre ści ekologicznych w czasie lekcji konieczne jest właśnie w stosunku do dzieci i młodzie ży zastosowanie tak że innych form przekazu mi ędzy innymi: organizowanie szkolnych i mi ędzyszkolnych imprez zwi ązanych z tematyk ą ekologiczn ą np. konkursów wiedzy o ekologii, olimpiad, konkursów fotograficznych. Pełni ą one istotn ą rol ę w podnoszeniu świadomo ści ekologicznej, a tak że u świadamianie młodzie ży ścisłych zwi ązków człowieka ze środowiskiem i otoczeniem oraz konieczno ść bardziej harmonijnego, zrównowa żonego i proekologicznego rozwoju kraju. Istotne s ą równie ż wycieczki edukacyjne, np. na składowisko czy do Zakładu Unieszkodliwiania Odpadów, oczyszczalni ścieków, stacji uzdatniania wody, a jednocze śnie na miejsca dzikich wysypisk śmieci i wylewisk ścieków.

114 VI. ZAŁO ŻENIA SYSTEMU EDUKACJYNO-INFORMACYJNEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

Aby prowadzone działania edukacyjne w śród dzieci i młodzie ży przyniosły oczekiwane efekty niezb ędna jest ścisła współpraca z władzami samorz ądowymi. Przekazywane informacje powinny w du żej mierze odnosi ć si ę do najbli ższego otoczenia (miejsca zamieszkania) czyli gminy, powiatu. Przykłady wła ściwe oraz wymagaj ące zmiany powinny pochodzi ć z „własnego podwórka”. Realizuj ąc na terenie regionu i gminy edukacj ę ekologiczn ą, nale ży pami ęta ć, że bez aktywnego udziału społecze ństwa i współpracy z władzami lokalnymi nie b ędzie mo żliwe rozwi ązanie problemów ekologicznych, czyli wdra żanie zasad zrównowa żonego rozwoju. Głównym bowiem celem edukacji ekologicznej jest zmiana zachowa ń na proekologiczne wszystkich grup społecznych. Dlatego dla prawidłowego funkcjonowania kampanii edukacji społecze ństwa zwi ązanej z wdra żaniem zrównowa żonego rozwoju na terenie gminy niezb ędna jest sprawna koordynacja wszystkich działa ń edukacyjnych. Z tego wzgl ędu nale ży rozwa żyć mo żliwo ść utworzenia przy siedzibie Urz ędu Gminy Kamionka Gminnego Punktu Edukacji Ekologicznej (GPEE) współpracuj ącego z Centrum Edukacji Ekologicznej Zwi ązku Komunalnego Gmin Ziemi Lubartowskiej, które mogłoby powsta ć przy siedzibie Zwi ązku w Urz ędzie Miasta Lubartów. Zało żenia dotycz ące powołania Centrum Edukacji Ekologicznej oraz Gminnego Punktu Edukacji Ekologicznej zostały omówione w dalszej cz ęś ci niniejszego rozdziału.

Wa żnym elementem w edukacji ekologicznej powinno by ć zapoznanie młodzie ży z dziedzictwem kulturowym i przyrodniczym swojej gminy. Powinno to realizowa ć si ę poprzez cz ęste wycieczki przyrodnicze w rejony najciekawsze pod wzgl ędem ekologicznym, a tak że współprac ę szkół z nadle śnictwami, administratorami obszarów chronionych w zakresie organizowania ście żek dydaktycznych, podgl ądania przyrody, organizowania kursów na młodego stra żnika przyrody. W powy ższych działaniach nie nale ży bagatelizowa ć roli jak ą mog ą pełni ć organizacje pozaszkolne takie jak Liga Ochrony Przyrody czy Zwi ązek Harcerstwa Polskiego. Nale ży je uwzgl ędni ć podczas organizowania ró żnego rodzaju form edukacji ekologicznej. Do świadczenie i zaanga żowanie ludzi tam pracuj ących mog ą si ę przyczyni ć do lepszego zorganizowania akcji ekologicznej i szerszego udziału młodzie ży. Wymiernym efektem prowadzonej edukacji b ędzie ostatecznie poprawa stanu środowiska na terenie własnej gminy czy powiatu. Nie ulega w ątpliwo ści, że nauczyciele i uczniowie, otrzymuj ąc wsparcie gminy lub powiatu w tym zakresie, mog ą i podejmuj ą w praktyce szereg działa ń na rzecz środowiska lokalnego, które znacznie przekraczaj ą obowi ązki programowe szkoły. Dotyczy to

VI. ZAŁO ŻENIA SYSTEMU EDUKACJYNO-INFORMACYJNEGO 115 Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka zarówno wsparcia programowego, jak i finansowego, przygotowywanych przez poszczególnych nauczycieli czy całe placówki szkolne działa ń. Komórk ą, która powinna si ę zaj ąć koordynacj ą wszelkich kontaktów i działa ń pomi ędzy samorz ądami a placówkami o światy powinny by ć wła ściwe wydziały urz ędów gmin i powiatu lub powołane Centrum Edukacji Ekologicznej Zwi ązku. Stosunkowo nieskomplikowanymi dla samorz ądów przykładami wspierania ekologicznych działa ń szkoły s ą mi ędzy innymi współfinansowanie, wspólna organizacja i pomoc merytoryczna w takich przedsi ęwzi ęciach jak: • organizacja Dnia Ziemi czy Światowego Dnia Ochrony Środowiska, • prowadzenie programów autorskich czy innowacji pedagogicznych w szkołach, • programy edukacyjne np. zwi ązane z gospodarowaniem odpadami w gminie lub innym realizowanym przez gmin ę przedsi ęwzi ęciem na rzecz środowiska, • konkursy zwi ązane z tematyk ą lokalnej gospodarki odpadowej, • udział pracowników samorz ądowych w zaj ęciach terenowych klas b ądź kół przyrodniczych, w charakterze specjalistów, w zakresie okre ślonym tematem zaj ęć terenowych, • udost ępnianie i popularyzacja informacji, w tym tak że materiałów drukowanych, na temat zagro żeń i pro środowiskowych działa ń powiatu czy gminy, celem wspólnej edukacji mieszka ńców tego terenu, • prenumerata czasopism przyrodniczych i ekologicznych, • wzbogacanie bibliotek szkolnych w materiały dydaktyczne przydatne w realizacji zagadnie ń zwi ązanych z gospodark ą odpadow ą, ekologi ą i ochron ą środowiska, • wspieranie programów i ekologicznych przedsi ęwzi ęć szkół np. poprzez wyposa żenie ich w niezb ędne pomoce naukowe wykorzystywane podczas realizacji tych działa ń, • organizacja i prowadzenie ście żek i ogródków dydaktycznych; • współorganizacja z Powiatem i Wojewódzkim O środkiem Metodycznym form doskonalenia nauczycieli (np. warsztatowych) w zakresie edukacji ekologicznej.

W działaniach gminy na rzecz edukacji ekologicznej powinno si ę równie ż zale źć wspieranie rozwoju bazy edukacyjnej dla Zielonych Szkół lub Zielonych Klas. Ta forma edukacji powinna by ć potraktowana priorytetowo ze wzgl ędu na optymalny sposób przybli żania młodzie ży istoty i znaczenia ekologii. Przy prowadzeniu edukacji ekologicznej dzieci i młodzieży (i nie tylko) zasadne jest tak że podj ęcie współpracy z ekologicznymi organizacjami pozarządowymi tzw. NGO (Non-Governmental Organization). Współpraca taka przyczyni si ę do wzbogacenia

116 VI. ZAŁO ŻENIA SYSTEMU EDUKACJYNO-INFORMACYJNEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka zakresu merytorycznego prowadzonych działa ń z drugiej za ś strony pozwoli na obni żenie jej kosztów. Wielokrotnie z racji swych działa ń statutowych organizacje te świadcz ą sw ą pomoc w formie nieodpłatnej. Do najwi ększych organizacji ekologicznych działaj ących na terenie całego kraju mo żna zaliczy ć mi ędzy innymi: Lig ę Ochrony Przyrody, Polski Klub Ekologiczny, Federacja Zielonych, Towarzystwo Ochrony Przyrody Salamandra. Do ciekawszych form edukacji ekologicznej nale ży uczestnictwo szkół w mi ędzynarodowych inicjatywach na rzecz ochrony środowiska np. GREEN, GLOBE, Błękitny kciuk. Daje to mo żliwo ść szerszej współpracy mi ędzy młodzie żą i wymiany informacji w kontek ście zagro żeń środowiska. Ponadto podobne programy daj ą cz ęsto mo żliwo ść wymiany młodzie ży z ró żnych krajów w ramach współpracy mi ędzynarodowej.

6.2.1.3. Edukacja dorosłych

Edukacja osób dorosłych wymaga znalezienia wła ściwego sposobu kształtowania świadomo ści ekologicznej. Specjalnie organizowane spotkania, wykłady, czy kluby dyskusyjne nie zawsze przynosz ą, zamierzone rezultaty. Kr ąg odbiorców tego typu form edukacyjnych bywa bardzo zaw ęż ony (pojawiaj ą si ę tylko zainteresowani). Z bada ń wynika, że na kształtowanie świadomo ści ekologicznej du ży wpływ wywieraj ą media. Przekazuj ą one wiedz ę na temat funkcjonowania, znaczenia i zagro żeń przyrody, ale równie ż informuj ą na bie żą co o problemach i działaniach na rzecz ochrony środowiska. Dlatego te ż współpraca z mediami (prasa lokalna, rozgło śnie radiowe, telewizja) nie tylko poszerza znacznie kr ąg edukowanych, ale tak że przekazuje tre ści ekologiczne wraz z informacjami o konkretnych działaniach. Dobrze przeprowadzona edukacja w prasie lokalnej ma na celu ukształtowanie świadomo ści mieszka ńców przejawiaj ącej si ę w ich konkretnych działaniach zwi ązanych z trosk ą o otaczaj ące ich najbli ższe środowisko. Wa żny jest równie ż wybór odpowiednich tre ści, poło żenie szczególnego nacisku na u świadomienie, że pojedyncze zachowania ka żdego z nas maj ą wielkie znaczenie w zachowaniu czysto ści i estetyki całej gminy, Gminy czy wioski. Tre ści te nale ży przekazywa ć kilkakrotnie stosuj ąc odmienne, interesuj ące formy przekazu. Edukacja ekologiczna w mediach, przede wszystkim w prasie, jest stosunkowo prosta do przeprowadzenia. Wymaga odpowiedniego przygotowania dziennikarzy. Edukacja ekologiczna dorosłych powinna by ć poł ączona równie ż z rozrywk ą społeczno ści lokalnych, w ramach której mog ą by ć propagowane równie ż tre ści ekologiczne. Imprezy typu festyny, wystawy, konkursy, wycieczki, koncerty itp. zazwyczaj przeznaczone s ą dla całych rodzin. Tym samym jest sposobno ść do wł ączania dzieci w prezentacje ekologiczne i przekazywanie wiedzy rodzicom zaanga żowanym w wyst ępy

VI. ZAŁO ŻENIA SYSTEMU EDUKACJYNO-INFORMACYJNEGO 117 Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka dzieci. Taki sposób edukowania dorosłych (rodziców) jest bardzo skuteczn ą form ą przekazywania tre ści ekologicznych. Na omawianym terenie proponowane formy przekazu treści ekologicznych mog ą mie ć charakter cykliczny, np. przechodz ący z gminy do gminy. Mo żna do ich organizacji wykorzysta ć Gminne O środki Kultury czy remizy stra żackie (wystawy), a tak że boiska czy sceny widowiskowe (festyny). Dobrym pomysłem jest tak że wł ączenie do współpracy organizacji takich jak Polski Zwi ązek W ędkarski, Polski Zwi ązek Łowiecki, organizacji ko ścielnych i zwi ązków wyznaniowych – organizacja przez nie akcji informacyjno – edukacyjnych ma wiele zalet, mi ędzy innymi dotarcie dzi ęki temu do środowisk dot ąd nie obj ętych akcj ą edukacyjn ą. Poza tym w wielu organizacjach edukacja ta przekracza ramy „standardowej” edukacji środowiskowej. Pojawiaj ą si ę w niej elementy religijne, filozoficzne, etyczne, zdrowotne, społeczne, polityczne, prawne i ekonomiczne. Odr ębnym obszarem edukacji ekologicznej skierowanej do mieszka ńców gminy jest edukacja skierowana do organizatorów turystyki i wypoczynku. Turystyka i wypoczynek wpływaj ą na rozwój psychofizyczny człowieka oraz w du żym stopniu decyduj ą o jego stosunku do środowiska przyrodniczego i kulturowego. Niewła ściwie organizowana masowa turystyka i rekreacja negatywnie oddziałuje na środowisko. Konieczne jest zatem obj ęcie edukacj ą ekologiczn ą zarówno organizatorów turystyki i wypoczynku jak i osób korzystaj ących z tych usług. Organizatorzy turystyki na obszarach chronionych oraz organizacje zajmuj ących si ę eko- i agroturystyk ą stanowi ą grup ę osób bardzo zainteresowanych promocj ą idei proekologicznych. Edukacja powinna obejmowa ć równie ż ludno ść zamieszkał ą na tych terenach. Szczególny nacisk poło żony powinien by ć na promocj ę agroturystyki oraz zasad funkcjonowania gospodarstw ekologicznych i przestawiania produkcji z tradycyjnej na ekologiczn ą. Byłaby to równie ż pewna forma aktywizacji zawodowej środowisk rolniczych, skierowuj ąca aktywno ść mieszka ńców ku bardziej perspektywicznym formom działalno ści zawodowej. Nie nale ży równie ż zapomnie ć o sezonowych „akcjach ekologicznych” np. Sprz ątanie Świata, Dni Ziemi. Stawiaj ą sobie one za cel ochron ę przyrody, ostrzegaj ą przed zagro żeniami, u świadamiaj ą szkodliwo ść niektórych zachowa ń człowieka.

6.2.2. Społeczne kampanie informacyjne

Urz ąd Gminy w swych działaniach powinien poło żyć du ży nacisk na realizacj ę szerokich kampanii edukacyjnych, których celem byłoby propagowanie idei zrównowa żonego rozwoju. Do przykładowych kampanii informacyjnych mo że nale żeć prowadzenie akcji informuj ącej mieszka ńców o szkodliwo ści środowiskowej niektórych ich

118 VI. ZAŁO ŻENIA SYSTEMU EDUKACJYNO-INFORMACYJNEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka działa ń, np. spalanie w domowych piecach materiałów szkodzących atmosferze – plastików, odpadków domowych, wywo żenie odpadów na nielegalne wysypiska śmieci, niezorganizowane opró żnianie przydomowych szamb. Realizacja takich zada ń prowadzona powinna by ć z wykorzystaniem wszystkich lokalnie dost ępnych form.

6.2.2.1. Media w kampanii informacyjnej

Niezb ędnym elementem pomy ślnego promowania zagadnie ń ekologicznych jest wsparcie prowadzonych działa ń w środkach masowego przekazu. Media poprzez spore mo żliwo ści oddziaływania, spełniaj ą wa żną rol ę w kształtowaniu świadomo ści proekologicznej. Prowadzona wła ściwa polityka medialna ma na celu dotarcie z tre ściami ekologicznymi głównie do osób dorosłych. W celu osi ągni ęcia po żą danych efektów prowadzona polityka medialna powinna by ć oparta w głównej mierze o media lokalne i regionalne (prasa, radio) a tak że z racji znacznego wzrostu jego znaczenia równie ż o internet.

Prasa lokalna

Współpracuj ąc z pras ą władze samorz ądowe dysponuj ą specyficznymi formami edukowania społecze ństwa m. in. poprzez: • Ogłoszenie. Poprzez t ę form ę w prosty, hasłowy sposób mo żna promowa ć np. o wprowadzanym systemie segregacji odpadów. Ogłoszenie mo że zawiera ć informacje edukuj ące co do sposobów korzystania z pojemników na odpady. • Wkładka informacyjna do gazety. Powinna zosta ć skonstruowana w formie ulotki/broszury tematycznej np. w zakresie gospodarki odpadami. Wkładka ma za zadanie informowa ć – jak unika ć wytwarzania odpadów, jak je segregowa ć, co robi ć, aby na składowisko trafiało jak najmniej śmieci. Ulotka ta stanowiłaby wi ęc ABC kultury odpadowej, z któr ą powinni si ę zapozna ć mieszka ńcy gmin powiatu. Pomo że ona równie ż społecze ństwu szerzej spojrze ć na ró żne aspekty produkcji odpadów i uzmysłowi ć jak mog ą temu przeciwdziała ć. Ta sama broszura powinna by ć równie ż rozdana mieszka ńcom gminy tu ż przed bezpo średnim rozpocz ęciem segregacji odpadów (np. około miesi ąca wcze śniej). • Konkursy prasowe o tematyce ekologicznej. Powinny by ć skierowane do szerokiego grona odbiorców, a ich celem popularyzacja wiedzy ekologicznej i rozbudzanie ciekawo ści przyrodniczej.

VI. ZAŁO ŻENIA SYSTEMU EDUKACJYNO-INFORMACYJNEGO 119 Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

Wskazane jest tak że, aby na łamach lokalnej prasy utworzy ć rubryk ę (stron ę) po świ ęcon ą szeroko rozumianej ochronie środowiska. Publikowane byłyby tam artykuły po świ ęcone poszczególnym zagadnieniom ochrony środowiska. Autorami mog ą by ć zaproszeni specjali ści, przedstawiciele pozarz ądowych organizacji ekologicznych, przedstawiciele władz samorz ądowych itp. Artykuły mog ą swoja tre ści ą nawi ązywa ć do fenologii i zjawisk aktualnie zachodz ących w przyrodzie np. problem wypalania traw – okres wiosenny, za śmiecanie lasów – okres wakacyjny, dokarmianie ptaków – okres zimowy.

Ponadto na łamach lokalnej gazety powinien by ć zamieszczony adres i kontakt do odpowiedniego wydziału Urz ędu Gminy zajmuj ącego si ę sprawami ochrony środowiska. Pod podanymi numerami telefonów powinny znajdowa ć si ę kompetentne osoby zdolne odpowiedzie ć na zapytania mieszka ńców gminy lub przyj ąć informacj ę o zagro żeniu środowiska i przekaza ć j ą dalej do organów kontrolnych np. Inspektoratu Ochrony Środowiska.

Regionalne rozgło śnie radiowe

Sposobami wykorzystania rozgło śni radiowej o zasi ęgu regionalnym w celu propagowania wybranych zagadnie ń ochrony środowiska, mo że by ć: • Wyprodukowanie przez agencj ę reklamow ą radiowego spotu informacyjnego np. dotycz ącego szkodliwo ści wypalania traw i ściernisk. Wa żne by informacja ta była zrozumiała dla słuchaczy w ró żnym wieku (mo żna emitowa ć kilka ró żnych informacji (chodzi o stopie ń ich zło żono ści) kierowanych do ró żnych odbiorców, nale ży jednak pami ęta ć o rosn ących wtedy znacznie kosztach). Informacja ta powinna by ć emitowana najlepiej w najbardziej atrakcyjnych godzinach i podkre śla ć hasło kampanii edukacyjnej. • Zaproponowanie dziennikarzom przeprowadzenia w studio dyskusji z udziałem specjalistów i przedstawicieli władz gminnych i powiatowych. Go ście odpowiadaj ą na zadawane przez telefon pytania słuchaczy. Takie dyskusje przyci ągaj ą zazwyczaj uwag ę społeczno ści. Dzi ęki takiemu sposobowi informowania władze poznaj ą stosunek mieszka ńców do decyzji samorz ądowców, którzy z kolei maj ą mo żliwo ść wyja śni ć społeczno ści wszelkie pojawiaj ące si ę w ątpliwo ści i niejasno ści.

Ponadto radio mo że pełni ć bardzo skuteczne medium w zakresie informowania o bie żą cych i zbli żaj ących si ę imprezach i konkursach ekologicznych.

120 VI. ZAŁO ŻENIA SYSTEMU EDUKACJYNO-INFORMACYJNEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

Internet

Wa żną inicjatyw ą słu żą cą komunikacji społecznej i informowaniu mieszka ńców o podejmowanych przez władze samorz ądowe działa ń jest wykorzystanie mo żliwo ści jakie daje Internet. Stworzenie strony internetowej, na której znalazłyby si ę wszystkie bie żą ce informacje dotycz ące zakresu ochrony środowiska. W przypadku tworzenia strony internetowej nale ży pami ęta ć o ograniczonym zasi ęgu oddziaływania tego medium. Jednak że rola internetu nie powinna by ć bagatelizowana, gdy ż globalna sie ć www staje si ę coraz bardziej znacz ącym medium i stanowi jedn ą z lepszych metod dotarcia do młodych ludzi. Tre ści edukacyjne umieszczane na stronach gminy powinny zawiera ć informacje o przyj ętych kierunkach działania gminy w zakresie ochrony środowiska, a tak że zestawienie działa ń ju ż podj ętych i przedstawienie wyników. Ponadto nale ży wyra źnie podkre śli ć znaczenie, jakie ma dla gminy ochrona środowiska. Na stronie powinny znajdowa ć si ę podstawowe wiadomo ści o gminie, ze szczególnym uwzgl ędnieniem walorów przyrodniczo – krajobrazowych regionu. Promowanie swojej gminy jako regionu czystego przyrodniczo, przywi ązuj ącego wag ę do działa ń w zakresie ekologii powinno by ć priorytetem w zakresie aktywnego poszukiwania inwestorów i rozwoju turystyki. Ponadto na stronie internetowej powinny znale źć si ę informacje przydatne dla mieszka ńców gminy; mi ędzy innymi w obszarze pomocy w zakresie uzyskiwania wsparcia ze środków unijnych np. funduszy strukturalnych, unijnych dopłat do gospodarstw rolniczych. Nale żałoby w tym celu zamie ści ć odpowiednie „linki” do stron tematycznych informuj ących w sposób bardziej szczegółowo w/w kwestii oraz adresy instytucji zajmuj ących si ę dan ą problematyk ą. Oprócz tego osobn ą cz ęść strony powinny stanowi ć porady i wskazówki jak sfer ą działalno ści bytowej i gospodarczej najmniej oddziaływa ć na środowisko. Do przykładowych obszarów edukacji mog ą nale żeć: dzikie wysypiska śmieci, niezorganizowane opró żnianie szamb przydomowych, dzikie wylewiska ścieków. Na stronie internetowej mo żna równie ż zamieszcza ć w porozumieniu z lokalnymi gazetami artykuły dotycz ące np. gospodarki wodno - ściekowej, wcze śniej publikowane na ich łamach (w tradycyjnej, papierowej wersji). Wa żną funkcj ą strony internetowej mo że by ć równie ż opcja „newsletter” polegaj ąca na regularnym informowaniu zainteresowanych mieszkańców gminy o konkretnych działaniach, projektach czy inwestycjach w obszarze ochrony środowiska za pomoc ą poczty e-mail. Dodatkowo poczta elektroniczna daje mo żliwo ść zgłaszania zapyta ń,

VI. ZAŁO ŻENIA SYSTEMU EDUKACJYNO-INFORMACYJNEGO 121 Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka postulatów zwi ązanych z ochron ą środowiska. Odpowiedzi powinny by ć zamieszczane na bie żą co na stronie lub - w przypadku bardziej zło żonych pyta ń - po konsultacji z kompetentnym organem przesyłane na skrzynk ę pocztow ą adresata zapytania. Współpraca z mediami ma na celu uzyskanie aktywnego poparcia mieszka ńców dla realizowanych przez samorz ąd działa ń. Chodzi o tak ą profesjonaln ą działalno ść z zakresu public relations, której celem jest nie tylko przeforsowanie trudnych decyzji lecz przede wszystkim promowanie postaw prospołecznych. Promocja za po średnictwem mediów zachowa ń proekologicznych oraz ogólnie ochrony środowiska, odgrywa bardzo wa żną rol ę i jest jednym z podstawowych źródeł informacji. Dzi ęki pomocy mediów w trakcie realizacji programu mo żliwe b ędzie równie ż przeprowadzenie rozmaitych akcji i kampanii edukacyjnych. Rozbudzenie to żsamo ści kulturowej społeczno ści lokalnej jest bardzo wa żnym, cho ć cz ęsto niedocenianym elementem edukacji ekologicznej. Zapocz ątkowanie my ślenia i działania w kategoriach obywatelskich spowoduje, że mieszka ńcy zaczn ą bra ć na siebie odpowiedzialno ść za stan środowiska w gminie. Wykształcenie wi ęzi z zamieszkiwanym terenem, zakorzenienie si ę ludzi w miejscowej tradycji i historii spowoduje postrzeganie gminy przez jej mieszka ńców jako swojej „małej ojczyzny”. Jednym ze sposobów wspierania lokalnego patriotyzmu i postaw obywatelskich jest powołanie, lub wspieranie istniej ącego lokalnego towarzystwa miło śników ziemi, a tak że organizowanie koncertów, festynów i innych imprez promuj ących lokaln ą tradycj ę i kultur ę.

6.2.2.2. Okresowe kampanie informacyjne

Do najpopularniejszych i stosunkowo łatwych do przeprowadzenia (współorganizacji) działa ń z zakresu kampanii informacyjnych nale ży zaliczy ć akcj ę ulotkow ą, festyny, radiow ą otwart ą debat ę powiatow ą.

Akcja ulotkowa

Akcja ulotkowa to najpopularniejsza forma przekazu tre ści ekologicznych. Jest ona zawsze wsparciem przy wprowadzaniu konkretnych działa ń zwi ązanych z ochron ą środowiska. Z zało żenia ulotki (broszury informacyjne) trafiaj ą bezpo średnio do adresatów czyli mieszka ńców. Bezpo średnie dostarczanie wybranej grupie daje wi ększ ą gwarancj ę osi ągni ęcia zamierzonego celu. Istotn ą spraw ą jest, aby kolporta ż ulotek był przeprowadzony przed podj ęciem konkretnych działa ń „technicznych”. Mieszka ńcy b ędą mieli wła ściwe przygotowanie merytoryczne w chwili wprowadzanych zmian.

122 VI. ZAŁO ŻENIA SYSTEMU EDUKACJYNO-INFORMACYJNEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

Kolportowane ulotki powinny zawiera ć tylko najwa żniejsze elementy wprowadzanych działa ń – pełen zakres informacji powinien by ć przekazany za po średnictwem innych form przekazu. Ulotki winny wyja śnia ć i uzasadnia ć wprowadzane przedsi ęwzi ęcia a tak że przedstawia ć korzy ści z nich płynące Przekazywane tre ści powinny by ć zredagowane w sposób jasny i skrótowy (najlepiej hasłowo) a forma ulotki powinna by ć przejrzysta i czytelna.

Festyny

Festyn ma by ć w zało żeniu imprez ą rodzinn ą, na której spotykaj ą si ę wszyscy mieszka ńcy danej miejscowo ści. Oprócz typowej rozrywki w czasie trwania festynu mog ą by ć przekazywane mieszka ńcom tak że informacje ekologiczne. Mog ą to by ć ró żnego rodzaju konkursy: sprawno ściowe, wiedzy z danej dziedziny itp. Wskazane aby proponowane formy edukacji poprzez zabaw ę anga żowały w ni ą dzieci i rodziców. W trakcie trwania festynu mo żna propagowa ć tre ści z szeroko rozumianej ochrony środowiska: • Prezentacja gospodarstw agroturystycznych z terenu gminy, • Warsztat ceramiki, • Wystawa zdrowej żywno ści poł ączona z degustacj ą, • Prezentacja miejscowych nadle śnictw, • Warsztaty wikliniarskie, • Wystawa sadzonek drzew, krzewów, kwiatów, • Prezentacja literatury ekologicznej i prac plastycznych zwi ązanych z ekologi ą, wykonanych przez młodzie ż • Wystawa fotograficzna prezentuj ąca walory krajobrazowo - przyrodnicze gminy, maj ąca na celu pokazanie mieszka ńcom ich okolicy jako terenu wartego ochrony i poznania. Zagadnieniem, które powinno równie ż znale źć si ę w kr ęgu zainteresowa ń tematycznych kampanii edukacyjnej, jest promowanie odmiennych od samochodu źródeł transportu, np. roweru. Istotne jest równie ż wł ącznie władz gminy w promocj ę roweru jako ekologicznego środka transportu. Rower jako środek transportu powinien by ć promowany poprzez dwie funkcje, które spełnia mianowicie: środka transportu i rekreacyjno-turystyczn ą. Powinno si ę to realizowa ć poprzez wyznaczenie ście żek rowerowych i szlaków rowerowych powi ązanych z istniej ącymi szlakami turystycznymi, co słu żyłoby nie tylko zwi ększeniu wra żliwo ści na przyrod ę jak równie ż promocj ę walorów turystycznych gminy. Na promocj ę roweru jako środka transportu mo że składa ć si ę organizacja letnich festynów (np. zlot

VI. ZAŁO ŻENIA SYSTEMU EDUKACJYNO-INFORMACYJNEGO 123 Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka wła ścicieli starych rowerów) i rajdów rowerowych, poł ączonych z promocj ą turystyki. Wskazany jest udział rowerzystów w obchodach Dnia Ziemi i Dnia Bez Samochodu. Kampania edukacyjna powinna zach ęca ć mieszka ńców do pozostawienia samochodów w gara żu i u żywania ich tylko do dalszych podró ży. Wskazane jest aby w rajdach i wycieczkach (przynajmniej w wi ększych imprezach - o charakterze festynów), ze wzgl ędów promocyjnych udział brali tak że przedstawiciele władz samorz ądowych.

6.2.2.3. Wł ączanie mieszka ńców w procesy decyzyjne na poziomie gminy

Podstawowym celem władz gminy powinno by ć zapewnienie dost ępu do informacji o środowisku: jego aktualnym stanie, ocen oddziaływania wybranych inwestycji na środowisko, gminnych planów ochrony środowiska itp. Wskazane byłoby ustanowienie i wdro żenie w urz ędzie gmin procedur uzyskiwania przez obywateli informacji o stanie środowiska i działalno ści wydziałów zajmuj ących si ę kształtowaniem środowiska. Ponadto informowanie mieszka ńców gminy z wyprzedzeniem o planowanych inwestycjach na terenie gminy oraz o jego wpływie na stan środowiska naturalnego, pomo że w stworzenia pozytywnego klimatu współpracy pomi ędzy mieszka ńcami a władzami gminy. Dodatkowo nale żałoby ustanowi ć prowadzenie aktywnych konsultacji społecznych w procesie podejmowania decyzji. Społeczno ść lokalna powinna mie ć nie tylko okazj ę wypowiedzenia si ę w danej kwestii, ale równie ż mo żliwo ść aktywnego uczestnictwa w toku post ępowania administracyjnego. W tym celu nale ży propagowa ć wiedz ę na temat mo żliwo ści udziału obywateli w procesach decyzyjnych. Generalnie odgórnie narzucone pomysły i zadania nie spotykaj ą si ę zwykle z aprobat ą społeczno ści lokalnych, a wi ęc najlepiej gdyby wi ększo ść pomysłów w zakresie ochrony środowiska było inicjatywami oddolnymi, zainicjowanymi przez samych mieszka ńców gminy.

6.3. Centrum Edukacji Ekologicznej i Gminny Punkt Edukacji Ekologicznej (GPEE)

Realizuj ąc na terenie regionu i gminy edukacj ę ekologiczn ą, nale ży pami ęta ć, że bez aktywnego udziału społecze ństwa i współpracy z władzami lokalnymi nie b ędzie mo żliwe rozwi ązanie problemów ekologicznych, czyli wdra żanie zasad zrównowa żonego rozwoju. Głównym bowiem celem edukacji ekologicznej jest zmiana zachowa ń na proekologiczne wszystkich grup społecznych.

124 VI. ZAŁO ŻENIA SYSTEMU EDUKACJYNO-INFORMACYJNEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

Dlatego dla prawidłowego funkcjonowania kampanii edukacji społecze ństwa zwi ązanej z wdra żaniem zrównowa żonego rozwoju na terenie gminy niezb ędna jest sprawna koordynacja wszystkich działa ń edukacyjnych. Z tego wzgl ędu nale ży rozwa żyć mo żliwo ść utworzenia przy siedzibie Urz ędu Gminy Kamionka Gminnego Punktu Edukacji Ekologicznej (GPEE) współpracuj ącego z Centrum Edukacji Ekologicznej Zwi ązku Komunalnego Gmin Ziemi Lubartowskiej. Powołanie Zwi ązkowego Centrum Edukacji Ekologicznej (CEE), którego zadaniem głównym byłoby koordynacja wszystkich działa ń edukacyjnych zało żonych w programach edukacji ekologicznej gmin nale żą cych do Zwi ązku, umo żliwiłoby prowadzenie na szerok ą skal ę spójnej edukacji ekologicznej. Mo żliwe byłoby równie ż poł ączenie edukacji ekologicznej z promocj ą regionu. W pierwszym etapie funkcjonowania CEE, wystarczaj ące jest zatrudnienie jednej osoby. Z chwil ą skoordynowania wszystkich działa ń oraz opracowania dalszych wspólnych przedsi ęwzi ęć mo że nast ąpi ć konieczno ść poszerzenia składu osobowego Centrum. Centrum mo że równie ż działa ć w oparciu o prac ę sta żystów, praktykantów, młodzie ży (animatorów edukacji ekologicznej) działaj ących pod okiem pracownika Urz ędu (kierownika CEE). Głównym celem działalno ści Gminnego Punktu Edukacji Ekologicznej (GPEE) byłoby koordynowanie działa ń edukacyjnych prowadzonych na terenie gminy oraz współpraca z organizacjami lokalnymi i działającymi na terenie gminy. Do takich nale żą m.in. Nadle śnictwo, Biblioteka Publiczna, Dom Kultury, Gminne kółka Rolnicze i Koła Gospody ń Wiejskich. Punkt powinien by ć tak że inicjatorem lokalnych czy ponadlokalnych działa ń edukacyjnych i pełniłby rol ę pomostu informacyjnego pomi ędzy władzami gminy a mieszka ńcami. Punkt jednocze śnie powinien przej ąć zadania zwi ązane z pozyskiwaniem środków na zaplanowane działania, np. środków gminnych GFO ŚiGW, ze sponsoringu, reklam. Punkt Edukacji Ekologicznej mógłby równie ż pełni ć rol ę promocyjn ą, np. poprzez wydawanie folderów informacyjnych, broszur, aktualizacj ę witryny www itp. Dla turystów przebywaj ących na terenie gminy w okresie letnim wa żnym elementem edukacji ekologicznej na skal ę regionu mogłaby sta ć si ę turystyka aktywna i organizowanie wszelkiego rodzaju festynów, happeningów, kiermaszy itp. Działania edukacyjne prowadzone przez Centrum Edukacji Ekologicznej i Punkt Edukacji Ekologicznej powinny obj ąć trzy zasadnicze segmenty (analogicznie do zało żeń niniejszego rozdziału): • edukacj ę ekologiczn ą obejmuj ącą decydentów (pracownicy samorz ądowi, sołtysi, radni), oraz osoby maj ące przekazywa ć informacje pozostałym grupom

VI. ZAŁO ŻENIA SYSTEMU EDUKACJYNO-INFORMACYJNEGO 125 Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

społecznym (nauczyciele, pracownicy słu żb komunalnych) przez informowanie o aktualnych szkoleniach oraz zbieranie informacji o nich i zach ęcanie do udziału; • edukacj ę ekologiczn ą dzieci i młodzie ży opart ą na ścisłej współpracy z placówkami o światy; • edukacj ę ekologiczn ą dorosłych członków społeczno ści lokalnych, realizowanej mi ędzy innymi przez polityk ę medialn ą oraz prowadzenie okresowych akcji ekologicznych obejmuj ące wszystkich mieszka ńców np. sprz ątanie świata, wystawy, konkursy, festyny.

Wskazane byłoby równie ż opracowanie Programu Edukacji Ekologicznej, który wyznaczałby planowane działania w zakresie prowadzonej edukacji GPEE w uj ęciu czasowo-finansowym spójnego z zało żeniami CEE. Zało żyć nale ży równie ż spójno ść Programu Edukacji Ekologicznej z niniejszym Programem Ochrony Środowiska. Ponadto co pewien czas GPEE powinien organizowa ć wystawy, na których prezentowałoby swoje wyniki i osi ągni ęcia na przestrzeni minionego okresu, np. 6 miesi ęcy. Byłoby to swojego rodzaju podsumowanie wyników GPEE i okazja do przemy śle ń i wyci ągni ęcia wniosków co do dalszych kierunków działa ń.

126 VI. ZAŁO ŻENIA SYSTEMU EDUKACJYNO-INFORMACYJNEGO Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

VII. REALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA

7.1. Zało żenia systemu finansowania inwestycji

Realizacja zada ń wytyczonych w Programie Ochrony Środowiska wi ąż e si ę z wysokimi nakładami inwestycyjnymi. Wi ększo ść instytucji, które udzielaj ą dotacji lub korzystnie oprocentowanych kredytów na inwestycje w dziedzinie ochrony środowiska (gospodarki odpadami) wymaga, żeby inwestycja osi ągn ęła odpowiednio du ży efekt ekologiczny i obj ęła swym zasi ęgiem mo żliwie najwi ększ ą liczb ę mieszka ńców aglomeracji, gminy lub zwi ązku gmin. Dlatego w przypadku Gminy Kamionka nale ży dąż yć, aby podejmowane działania miały charakter gminny lub w niektórych przypadkach obejmowały swym zasi ęgiem kilka gmin (np. w ramach Zwi ązku Gmin Lubartowskich). Wspólne działanie kilku gmin nie tylko ma wpływ na finansowanie inwestycji (obni ży koszty, które b ędzie musiała ponie ść pojedyncza gmina), ale równie ż obni ży koszty eksploatacyjne. Oznacza to, że przedsi ęwzi ęcie winno by ć realizowane wspólnie. W zale żno ści od przyj ętego w danym przypadku rozwi ązania wariantu organizacyjnego poszczególne miasta i gminy samodzielnie lub wspólnie finansowa ć będą realizacj ę konkretnych zada ń. Dost ępne na rynku formy finansowania inwestycji ekologicznych dzieli si ę na: • kredyty, po życzki, obligacje, leasing, • udziały kapitałowe – akcje i udziały w spółkach, • dotacje. Środki na finansowanie zada ń zwi ązanych z ochron ą środowiska pochodzi ć mog ą z nast ępuj ących źródeł: • własne środki miast i gmin, • dofinansowanie gminnego, powiatowego, wojewódzkiego i narodowego funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej, • emisja obligacji komunalnych, • fundusze pomocowe i zwi ązane z eko-konwersj ą (Ekofundusz), • kredyty bankowe na preferencyjnych warunkach (np. Bank Ochrony Środowiska), • pozyskanie inwestora strategicznego, mo że nim by ć tak że inwestor zagraniczny, • środki z pomocy publicznej dla przedsi ębiorców przeznaczone na ochron ę środowiska.

VII. REALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA 127

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

W zakresie ochrony środowiska, rozwoju regionalnego i rozwoju wsi funkcjonuj ą m.in.: takie organizacje i fundusze jak: • NARODOWY FUNDUSZ OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ – najwi ększa instytucja finansuj ąca przedsi ęwzi ęcia ochrony środowiska o zasi ęgu ponadregionalnym i ogólnokrajowym w Polsce, • WOJEWÓDZKI FUNDUSZ OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ – dofinansowuje zadania z zakresu ochrony środowiska i gospodarki wodnej z uwzgl ędnieniem celów okre ślonych w ustawie z dnia 27.04.2001roku. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. nr 62 poz. 627 z 2001r.), Polityce Ekologicznej Pa ństwa, • POWIATOWY FUNDUSZ OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ – jest funduszem celowym, tworzonym z odpisów pochodz ących z opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska i administracyjnych kar pieni ęż nych. Według Art. 406 pkt 1-11 oraz Art. 407 Ustawy Prawo Ochrony Środowiska. • GMINNY FUNDUSZ OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ – Podobnie jak w przypadku funduszu powiatowego, jest instytucj ą ochrony środowiska w my śl Ustawy Prawo Ochrony Środowiska, nie posiadaj ącym osobowo ści prawnej. Dla funduszy tych sporz ądza si ę roczne plany finansowe oraz sprawozdania z realizacji funduszu. Środki funduszy przeznacza si ę na finansowanie ochrony środowiska i gospodarki wodnej w celu realizacji zasady zrównowa żonego rozwoju i polityki ekologicznej pa ństwa oraz na współfinansowanie projektów inwestycyjnych, kosztów operacyjnych i działa ń realizowanych z udziałem środków pochodz ących z Unii Europejskiej niepodlegaj ących zwrotowi – zgodnie z Art. 406 Ustawy Prawo Ochrony Środowiska. • EKOFUNDUSZ - jego zadaniem jest dofinansowywanie przedsi ęwzi ęć w dziedzinie ochrony środowiska, które maj ą przynie ść efekt w skali nie tylko regionu czy kraju, ale tak że wpływaj ą na osi ągni ęcie celów ekologicznych uznanych za priorytetowe w skali europejskiej a nawet światowej; • ZINTEGROWANY PROGRAM OPERACYJNY ROZWOJU REGIONALNEGO (ZPORR) - pomoc jest skierowana głównie do samorz ądów województw, powiatów i gmin, stowarzysze ń oraz zwi ązków gmin i powiatów, instytucji naukowych, instytucji rynku pracy, agencji rozwoju regionalnego i instytucji wspierania przedsi ębiorczo ści. Ogółem na ZPORR w latach 2004 – 2006

128 VII. REALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

przeznaczone b ędzie ponad 4 miliardy euro. W ramach ZPORR mog ą by ć realizowane inwestycje infrastrukturalne w zakresie ochrony środowiska oraz inwestycje zwi ązane z rewitalizacj ą obszarów zdegradowanych; • GLOBAL ENVIRONMENTAL FACILITY – światowa organizacja o charakterze kapitałowego funduszu celowego na rzecz ochrony środowiska, • PROGRAM WWF DLA POLSKI – krajowe przedstawicielstwo mi ędzynarodowej organizacji World Wild Fund, • NARODOWA FUNDACJA OCHRONY ŚRODOWISKA - fundacja zajmuj ąca si ę opracowywaniem ekspertyz w zakresie ochrony środowiska oraz edukacj ą ekologiczn ą, • FUNDACJA PARTNERSTWO DLA ŚRODOWISKA – Fundacja promuje działania na rzecz ekorozwoju, • REGIONALNE CENTRUM EKOLOGICZNE NA EUROP Ę ŚRODKOW Ą WSCHODNI Ą – wspomaga swobodn ą wymian ę informacji oraz udział społecze ństwa w podejmowaniu decyzji dotycz ących ochrony środowiska; • ŚRODKI Z POMOCY PUBLICZNEJ DLA PRZEDSI ĘBIORCÓW PRZEZNACZONE NA OCHRON Ę ŚRODOWISKA - Na podstawie Ustawy z 27 lipca 2002 roku o warunkach dopuszczalno ści i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsi ębiorców (Dz. U. Nr 141, poz. 1177, z pó źn. zmianami) oraz szczegółowych rozporz ądze ń mo żliwe jest uzyskanie pomocy publicznej na ochron ę środowiska. Warunki uzyskania pomocy oraz maksymaln ą intensywno ść pomocy w odniesieniu do poszczególnych rodzajów inwestycji okre śla Rozporz ądzenie Rady Ministrów z 16 grudnia 2003 roku w sprawie dopuszczalno ści pomocy publicznej przeznaczonej na ochron ę środowiska (Dz. U. Nr 229, poz. 2280). Pomoc inwestycyjn ą mo żna uzyska ć w przypadku poniesienia kosztów inwestycji. Pomoc mo że by ć udzielana w formie dotacji, po życzek preferencyjnych, preferencyjnych kredytów bankowych, dopłat do oprocentowania preferencyjnych po życzek lub kredytów bankowych lub cz ęś ciowych umorze ń po życzek preferencyjnych po życzek lub kredytów bankowych. Pomoc udzielana jest przede wszystkim na nowe inwestycje, tj. zwi ązane z utworzeniem, rozbudow ą lub nabyciem przedsi ębiorstwa, jak równie ż z rozpocz ęciem w przedsi ębiorstwie działa ń obejmuj ących dokonywanie zasadniczych zmian produkcji, produktu albo procesu produkcyjnego, zmian wyrobu lub usługi, w tym tak że zmian w zakresie sposobu świadczenia usług. Wniosek na udzielenie pomocy na nowa inwestycje składa si ę przed

VII. REALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA 129

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

rozpocz ęciem inwestycji. Warunkiem udzielenia pomocy jest w przypadku nowej inwestycji pokrycie z własnych środków przez przedsi ębiorc ę co najmniej 25 % kosztów inwestycji.

Cz ęść programów pomocowych w UE została zabud żetowana na lata 2003 – 2006, w zwi ązku z tym Polska nie b ędąc jeszcze członkiem Wspólnoty Europejskiej nie została w nich uwzgl ędniona. Polska b ędąc członkiem Wspólnoty Europejskiej od maja 2004 b ędzie mogła ubiega ć si ę o środki pomocowe w ramach takich programów w latach pó źniejszych. Do programów unijnych uruchomionych dla naszego kraju w latach 2007 – 2013 nale żą mi ędzy innymi LEADER i URBAN, które b ędą kontynuowane w nast ępnych latach bud żetowych Unii Europejskiej tj. 2007-2013. Nale ży zaznaczy ć, że wszystkie instytucje udzielaj ące pomocy finansowej w dziedzinie ochrony środowiska wymagaj ą od inwestora nie tylko wypełnienia odpowiedniego formularza, ale równie ż przedstawienia szeregu opracowa ń i dokumentacji planuj ące czy opisuj ące dane przedsi ęwzi ęcie. S ą to mi ędzy innymi: • Plan zagospodarowania przestrzennego i Strategie rozwoju gminy, • Program ochrony środowiska, Plan gospodarki odpadami, Koncepcje gospodarki wodno-ściekowej, Plan zalesiania itp. • Studium wykonalno ści (lub biznes plan w przypadku przedsi ęwzi ęć komercyjnych), • Wymagane przez prawo zezwolenia na realizacj ę projektu.

7.2. Zarz ądzanie Programem Ochrony Środowiska

Warunkiem realizacji Programu Ochrony Środowiska jest ustalenie systemu zarz ądzania tym programem. Zarz ądzanie Programem odbywa si ę z uwzgl ędnieniem zasad zrównowa żonego rozwoju w oparciu o instrumenty zarz ądzania zgodne z kompetencjami i obowi ązkami podmiotów zarz ądzaj ących. W odniesieniu do gminnego Programu Ochrony Środowiska jednostk ą, na której będą spoczywały główne zadania zarz ądzania tym programem b ędzie Urz ąd Gminy, jednak cało ściowe zarz ądzanie środowiskiem w gminie b ędzie odbywa ć si ę na kilku szczeblach - oprócz gminy wpływ b ędą miały starostwo powiatowe i urz ąd marszałkowski, obejmuj ące działania podejmowane w skali powiatu i województwa, a tak że jednostki organizacyjne obejmuj ące działania podejmowane przez podmioty gospodarcze korzystaj ące ze środowiska. Na ka żdą z tych jednostek nało żone s ą ró żne (czasami zbie żne) obowi ązki.

130 VII. REALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

W oparciu o odmienne zasady odbywa si ę zarz ądzanie w stosunku do podmiotów gospodarczych korzystaj ących ze środowiska. Kieruj ą si ę one głównie rachunkiem (efektem) ekonomicznym i zasadami konkurencji rynkowej, obecnie uwzgl ędniaj ąc tak że głos opinii społecznej. Na tym szczeblu zarz ądzane środowiskiem odbywa si ę przez: • dotrzymywanie wymaga ń stawianych przez przepisy prawa, • porz ądkowanie technologii i re żimów obsługi urz ądze ń, • modernizacje stosowanych technologii, • eliminowanie technologii uci ąż liwych dla środowiska, • instalowanie urz ądze ń ochrony środowiska, • stał ą kontrol ę zanieczyszcze ń. Instytucje działaj ące w ramach administracji, a odpowiedzialne za wykonanie i egzekwowanie prawa maj ą głównie na celu zapobieganie zanieczyszczeniom poprzez: • racjonalne planowanie przestrzenne, • kontrolowanie gospodarczego korzystania ze środowiska, • porz ądkowanie działalno ści zwi ązanej z gospodarczym korzystaniem ze środowiska, • instalowanie urz ądzeń ochrony środowiska. Instrumenty słu żą ce do zarz ądzania programem ochrony środowiska wynikaj ą z obowi ązuj ących aktów prawnych (np. Ustawy Prawo ochrony środowiska, o zagospodarowaniu przestrzennym, o ochronie przyrody, o odpadach itp.) i mo żna je podzielić na instrumenty prawne, finansowe, społeczne oraz strukturalne.

7.2.1. Instrumenty prawne

Do instrumentów prawnych zaliczamy: • pozwolenia na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, w tym pozwolenia zintegrowane, • decyzje zatwierdzaj ące plany gospodarki odpadami, • koncesje geologiczne wydawane na rozpoznanie i eksploatacje surowców mineralnych, • raporty oddziaływania na środowisko planowanych czy istniej ących inwestycji, • uchwały zatwierdzaj ące plany zagospodarowania przestrzennego, • decyzje ustalaj ące lokalizacj ę inwestycji celu publicznego lub warunków zabudowy i zagospodarowania terenu.

VII. REALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA 131

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

Szczególnym instrumentem prawnym jest monitoring czyli kontrola jako ści stanu środowiska. Prowadzony on jest zarówno jako badania jako ści środowiska, jak te ż w odniesieniu do ilo ści zasobów środowiska. Obecnie obowi ązek prowadzenia bada ń monitoringowych wynikaj ący z zapisów niektórych aktów normatywnych czyni je instrumentem o znaczeniu prawym.

7.2.2. Instrumenty finansowe

Do instrumentów finansowych zaliczamy: • opłaty za korzystanie ze środowiska – za emisje zanieczyszcze ń do powietrza, za pobór wody powierzchniowej i podziemnej, za odprowadzanie ścieków do wód lub ziemi, za składowanie odpadów, za powierzchnie, z której odprowadzane s ą ścieki, • administracyjne kary pieni ęż ne, • odpowiedzialno ść cywilna, karna i administracyjna, • kredyty i dotacje z funduszy ochrony środowiska.

7.2.3. Instrumenty społeczne

Wśród instrumentów społecznych jako najwa żniejszy nale ży wymieni ć współdziałanie. Uzgodnienia i usprawnienia instytucjonalne s ą wa żnym elementem skutecznego zarz ądzania opartego o zasady zrównowa żonego rozwoju. Mo żna je podzieli ć na: • narz ędzia dla usprawnienia współpracy i budowania partnerstwa - tzw. „uczenie si ę poprzez działanie”. Mo żna w nich wyró żni ć dwie kategorie dotycz ące: − działa ń samorz ądów (dokształcanie profesjonalne i system szkole ń, interdyscyplinarny model pracy, współpraca i partnerstwo w systemach sieciowych), − powi ąza ń mi ędzy władzami samorz ądowymi a społecze ństwem (udział społecze ństwa w zarz ądzaniu poprzez system konsultacji i debat publicznych, wprowadzenie mechanizmów, tzw. budowania świadomo ści – kampanie edukacyjne); • narz ędzia dla formułowania, integrowania i wdro żenia polityk środowiskowych: − środowiskowe porozumienia, karty, deklaracje, statuty, − strategie i plany działa ń,

132 VII. REALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

− systemy zarz ądzania środowiskiem, − ocena wpływu na środowisko, − ocena strategii środowiskowych; • narz ędzia wł ączaj ące mechanizmy rynkowe w realizacje zrównowa żonego rozwoju: − opłaty, podatki, grzywny (na rzecz środowiska), − regulacje regulacje u żytkowania, oceny inwestycji, − cenowe, − środowiskowe zalecenia dla bud żetowania, − kryteria środowiskowe w procedurach przetargowych; • narz ędzia dla pomiaru, oceny i monitorowania skutków zrównowa żonego rozwoju; − wska źniki równowagi środowiskowej, − ustalenie wyra źnych celów operacyjnych, − monitorowanie skuteczno ści procesów zarz ądzania.

Kolejnym bardzo istotnym elementem instrumentów społecznych jest edukacja ekologiczna. Pod tym poj ęciem nale ży rozumie ć ró żnorodne działania, które zmierzaj ą do kształtowania świadomo ści ekologicznej społecze ństwa oraz przyjaznych dla środowiska przyrodniczego nawyków. Podstaw ą jest tu rzetelne i ci ągłe przekazywanie wiedzy na temat ochrony środowiska oraz komunikowanie si ę władz samorz ądu lokalnego ze społecze ństwem na drodze podejmowanych działa ń inwestycyjnych. Wa żna dla ochrony środowiska jest równie ż współpraca pomi ędzy słu żbami ochrony środowiska, instytucjami naukowymi, organizacjami społecznymi oraz podmiotami gospodarczymi. Powinny to by ć relacje partnerskie, które b ędą prowadziły do wspólnej realizacji poszczególnych przedsi ęwzi ęć . Pozarz ądowe organizacje ekologiczne mog ą zajmowa ć si ę zarówno działaniami planistycznymi (np. przygotowywa ć plany ochrony rezerwatów i parków narodowych, opracowywa ć operaty ochrony przyrody dla nadle śnictw), prowadzi ć konstruktywne (i fachowe) programy ochrony ró żnych gatunków czy typów siedlisk, realizowa ć pro środowiskowe inwestycje (np. zwi ązane z alternatywnymi źródłami energii) itp. Tradycyjn ą rol ą organizacji jest te ż prowadzenie kontroli przestrzegania przepisów ochrony środowiska i monitoringu. Niezb ędne jest, aby prowadzona komunikacja społeczna obj ęła swym zasi ęgiem wszystkie grupy społecze ństwa. Bardzo wa żną spraw ą jest wła ściwe, rzetelne

VII. REALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA 133

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka i odpowiednio wcze śniejsze informowanie tych mieszka ńców, których planowane inwestycje b ędą dotyczyły w sposób bezpo średni (np. mieszka ńców, przez tereny których posesji b ędzie przebiega ć wodoci ąg). Nie mo że mie ć miejsca sytuacja, że o planowanych zamierzeniach dowiaduj ą si ę oni z innych źródeł, np. prasy. W takim przypadku prawdopodobnie zajm ą oni postaw ę negatywn ą (czasami nawet wrog ą) w stosunku do planowanej inwestycji. Jak uczy do świadczenie, wydłu ża to lub nawet czasami uniemo żliwia realizacje planowanych celów. Nale ży jednak pami ęta ć, że głównym celem prowadzonej edukacji ekologicznej będzie zmiana postaw (nawyków) społecze ństwa w odniesieniu do poszczególnych dziedzin życia tak, aby były one zgodne z zasadami zrównowa żonego rozwoju. Z uwagi na specyfik ę tego zagadnienia trzeba mie ć świadomo ść , że b ędzie to proces wieloletni, co nie oznacza, że nie nale ży go prowadzi ć. Działania edukacyjne powinny by ć realizowane w ró żnych dziedzinach, formach oraz na ró żnych poziomach, pocz ąwszy od szkół wszystkich stopni, a sko ńczywszy na tematycznych szkoleniach adresowanych do poszczególnych grup zawodowych i organizacji. W szczególno ści szkolenia ekologiczne powinny by ć organizowane dla: • pracowników administracji; • samorz ądów mieszka ńców; • nauczycieli szkół wszystkich szczebli; • dziennikarzy; • dyrekcji i kadry zakładów produkcyjnych. Edukacja i informacja z komunikacj ą s ą ze sob ą ści śle powi ązane, bowiem dobra i wła ściwa informacja pot ęguje proces edukacji.

7.2.4. Instrumenty strukturalne

Do instrumentów strukturalnych nale żą wszelkie programy strategiczne, np. strategia rozwoju wraz z programami sektorowymi, a tak że program ochrony środowiska, i to one wytyczaj ą główne tendencje i kierunki działa ń w ramach rozwoju gospodarczego, społecznego i ochrony środowiska przyrodniczego gminy. Nadrz ędnym dokumentem powinna by ć strategia rozwoju gminy. Dokument ten jest baz ą dla opracowania programów sektorowych dotycz ących np. rozwoju obszarów wiejskich, przemysłu, ochrony zdrowia, turystyki, ochrony środowiska itp.

134 VII. REALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

W programach tych powinny by ć uwzgl ędnione z jednej strony kierunki rozwoju poszczególnych dziedzin gospodarki i ich konsekwencje dla środowiska, a z drugiej wytycza si ę pewne ramy tego rozwoju, warunkowane trosk ą o stan środowiska przyrodniczego. Oznacza to, że ochrona środowiska na terenie gminy wymaga podejmowania pewnych działa ń w okre ślonych dziedzinach gospodarki, jak i codziennego życia jego mieszka ńców.

7.3. Analiza mo żliwo ści gminy w zakresie finansowania zada ń w dziedzinie ochrony środowiska

7.3.1. Sprawozdanie ekonomiczne z bud żetu gminy za lata 2002 - 2004

Poni żej przedstawiono wykonanie bud żetu gminy Kamionka w latach 2002 - 2003 oraz plan bud żetu na rok 2004, ze wskazaniem głównych źródeł dochodów, w podziale na: • dochody własne, które stanowi ą średnio 27 % dochodów, • udział w podatkach stanowi ących dochód bud żetu pa ństwa, który kształtuje si ę na poziomie 6,6 % dochodów, • subwencje, które kształtuj ą si ę na poziomie 61,9 % dochodów, • dotacje, które kształtuj ą si ę na poziomie 10 % dochodów. Po stronie wydatków wyró żni ć nale ży dwie kategorie: • wydatki bie żą ce, które stanowi ą 94,2 % ogółu wydatków, • wydatki maj ątkowe (w nich za ś wydatki inwestycyjne) stanowi ą 5,8 % ogółu wydatków.

VII. REALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA 135

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

Syntetyczne zestawienie źródeł dochodów i wydatków bud żetowych T a b e l a 28 miasta i gminy Kamionka w latach 2002 - 2004 Wyszczególnienie Wykonanie 2002 Wykonanie 2003 Plan 2004 DOCHODY 8 515 577 9 034 793 9 469 201 Własne 1 669 922 1 771 179 2 549 171 Udział w podatkach stanowi ących 471 119 498 465 625 746 dochód pa ństwa Subwencje 5 245 187 5 848 274 5 858 487 Dotacje 1 129 349 916 875 953 657 PRZYCHODY - - - w tym kredyt/po życzka - - - w tym wolne środki - - - w tym inne rozlic zenia krajowe - - - WYDATKI 8 393 420 9 089 390 9 206 980 Wydatki bie żą ce 7 956 609 8 298 700 8 674 278 w tym na obsług ę długu 34 312 8 314 12 000 Wydatki maj ątkowe 436 811 790 682 532 702 w tym inwestycyjne 436 811 790 682 532 702 Rozchody 200 878 152 024 95 000 (spłata kredytów i po życzek) WYNIK -78 721 -179 621 104 221 Źródło: Urz ąd Gminy Kamionka.

Dynamika zmian przedstawia si ę w sposób zamieszczony w tabeli 29:

Dynamika zmian głównych pozycji bud żetowych T a b e l a 29 w latach 2002 - 2004 Wyszczególnienie 2003/2002 2004/2003 DOCHODY 1,0610 1,0481 Własne 1,0611 1,4393 Udział w podatkach stanowi ących dochód pa ństwa 1,0573 1,2550 Subwencje 1,1150 1,0017 Dotacje 0,8113 1,0404 WYDATKI 1,0829 1,0129 Wydatki bie żą ce 1,0430 1,0453 Wydatki maj ątkowe 1,8119 0,6734 Źródło: obliczenia własne.

Z przedstawionych powy żej danych wynika, że dochody gminy w 2003 roku wzrosły o ponad 6 % w stosunku do 2002 roku. Wzrost ten został odnotowany głównie w subwencjach (prawie 12 %), a tak że w dochodach własnych (o ok. 6 %) i dochodów z udziału w podatkach (o 6 %). Nast ąpił natomiast spadek dochodów z dotacji (o prawie 11 %). W roku 2004 zaplanowano wzrost dochodów o prawie 5 % w stosunku do wykonania bud żetu z roku 2003. Najwi ększy przewidywany wzrost odnotowuje si ę w dochodach własnych (o ok. 44 %), dochodach z podatków (25 %) i dotacji (ponad 4 %). W niewielkim stopniu wzrosn ą subwencje.

136 VII. REALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

Wydatki w 2004 roku zaplanowano o ponad 1 % wy ższe od wydatków w 2003 roku, z czego wydatki bie żą ce wzrosn ą o ok. 4 %, zmalej ą natomiast wydatki maj ątkowe –o ponad 33 %. Taka struktura dochodów przy wzrastaj ącym zakresie obowi ązków gminy szczególnie w zakresie ochrony środowiska, wymusza konieczno ść poszukiwania zewn ętrznych źródeł finansowania zada ń.

7.3.2. Analiza wska źnikowa zdolno ści kredytowej jednostki administracyjnej

Wska źnik dochodowo ści - jest miernikiem zamo żno ści. Im wy ższy poziom tego wska źnika, tym gmina z wi ększ ą łatwo ści ą wykonuje zadania publiczne na rzecz swoich mieszka ńców. Wska źnik inwestycyjny - okre śla udział inwestycji w wydatkach i jest zwi ązany z poziomem zamo żno ści gminy. Wska źnik zadłu żenia 1 - okre śla na ile gmina b ędzie mogła prowadzi ć obsług ę bie żą cych zobowi ąza ń na poziomie dochodów wykonanych w roku ubiegłym. Wska źnik zadłu żenia 2 - okre śla, czy zadłu żenie gminy nie przekroczy 15 % wysoko ści dochodów. Wska źnik mo żliwo ści zadłu żenia - okre śla relacj ę długu gminy w stosunku do dochodów w roku bie żą cym (maksymalnie 60 % dochodów). Wska źnik struktury 1 - okre śla poziom środków własnych gminy. Dopełnienie do stu okre śla udział uzyskanych środków obcych w środkach finansowych. Wska źnik struktury 2 - okre śla poziom wydatków poniesionych na realizacj ę zada ń własnych. Dopełnienie do stu tego wska źnika okre śla udział spłat pozyskanych środków obcych w środkach finansowych. Poziom wydatków finansowych okre śla stopie ń obci ąż enia gminy z tytułu obsługi zadłu żenia.

VII. REALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA 137

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

Wska źniki finansowe dla oceny zdolno ści kredytowej gminy T a b e l a 30 Wykonanie Wykonanie Plan Wska źniki Opis wska źnika 2002 2003 2004 Wska źnik dochody gminy na jednego 1 296 1 379 1 463 dochodowo ści mieszka ńca Poziom wydatków inwestycyjnych wydatki inwestycyjne/wydatki 5,2 8,7 5,8 w wydatkach [%] obsługa zobowi ąza ń w roku Wska źnik zadłu żenia 1 bie żą cym/dochody gminy ogółem 10,5 11,4 7,2 [%] zrealizowane w roku poprzednim (rata kredytów i po życzek + Wska źnik zadłu żenia 2 odsetki)/dochody gminy w roku 2,8 1,5 1,1 [%] bie żą cym < 15% Wska źnik mo żliwo ści kwota zadłu żenia/dochody gminy 3,3 1,7 1,0 zadłu żenia gminy [%] w roku bie żą cym < 60% dochody zrealizowane w roku bie żą cym/dochody + przychody Struktura 1 [%] 100 100 100 bud żetu zrealizowane w roku bie żą cym wydatki zrealizowane w roku Struktura 2 [%] bie żą cym/wydatki + rozchody 97,6 98,6 99,0 zrealizowane w roku bie żą cym wydatki finansowe w roku Poziom wydatków bie żą cym - obsługa długu/wydatki 102,4 101,4 101,0 finansowych [%] roku bie żą cego Źródło: Urz ąd Gminy Kamionka.

Z analizy powy ższych wska źników wynika, że: • wydatki inwestycyjne w latach poprzednich były na średnim poziomie – zawierały si ę w granicach ok. 5 % w 2002 i prawie 9 % w 2003 roku), natomiast w bie żą cym roku zaplanowano je na poziomie prawie 6 %, • wska źnik zadłu żenia 2 i wska źnik mo żliwo ści zadłu żania w żadnym z analizowanych lat nie przekracza warto ści granicznej, • wska źnik struktury 2 oraz wska źnik poziomu wydatków finansowych mówi, że spłata zadłu żenia oraz obsługa długu stanowi ą niewielk ą cz ęść wydatków z bud żetu.

7.3.3. Ocena wydatków na ochron ę środowiska

Głównym źródłem finansowania wydatków na ochron ę środowiska w gminie jest Gminny Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (GFO ŚiGW) i bud żet gminy oraz inne podmioty udzielaj ące pomocy finansowej (w tym Powiatowy, Wojewódzki i Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej). Zestawienie dochodów

138 VII. REALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

jak i wydatków zrealizowanych przez GFO ŚiGW w latach 2001 - 2004 przedstawia poni ższa tabela 31.

Wykonania bud żetu GFO ŚiGW w latach 2002-2003 T a b e l a 31 Wykonanie Wykonanie Wyszczególnienie Plan 2004 2002 2003 DOCHODY 6 223 14 962 18 350 Stan funduszu na pocz ątek okresu 3 997 6 123 3 350 Przychody GFO ŚiGW 1 946 8 198 15 000 Odsetki na rachunku bankowym 280 641 - WYDATKI 100 13 000 18 000 gospodarka odpadami - - - ochrona powietrza - - - gospodarka wodno-ściekowa - 13 000 18 000 gospodarka zieleni ą - - - edukacja - - - nadzwyczajne zagro żenia środowiska - - - ochrona powierzchni ziemi - - - ochrona przed hałasem - - - inne dziedziny 100 - - Stan funduszu na koniec okresu 6 123 1 962 350 Źródło: Urz ąd Gminy Kamionka.

Analizuj ąc wykonanie GFO ŚiGW (wg kryterium przedmiotowego) w 2002 roku nale ży stwierdzi ć, że poniesiono wydatki na inne dziedziny. W śród wydatków w roku 2003 dominowały wydatki na gospodark ę wodno-ściekow ą. W 2004 roku cało ść wydatków równie ż przeznaczono na ten cel. Przedstawione w tabeli 27 (rozdział V Polityka ochrony środowiska oraz harmonogram realizacji zada ń ekologicznych, niniejszego opracowania) zadania do realizacji w latach 2004 - 2007 z zakresu ochrony środowiska musz ą mie ści ć si ę w planowanych nakładach finansowych: Wydatki maj ątkowe na ochron ę środowiska mog ą by ć pokrywane ze źródeł zewn ętrznych: preferencyjnych po życzek i dotacji z WFO ŚiGW, funduszy strukturalnych UE oraz funduszy celowych Bud żetu Pa ństwa.

Harmonogram wydatków na ochron ę środowiska wraz ze źródłami finansowania T a b e l a 32 Źródło finansowania 2004 Bud żet gminy 49 520 Środki unijne GFO ŚiGW 18 000 PFO ŚiGW, WFO ŚiGW, NFO ŚiGW Fundusze celowe Razem 67 520 Źródło: Urz ąd Gminy Kamionka.

VII. REALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA 139

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

Z przedstawionych powy żej danych wynika, i ż zadania zwi ązane z ochron ą środowiska b ędą realizowane przede wszystkim ze środków własnych gminy, jak równie ż współfinansowane ze środków Gminnego Funduszu Ochrony Środowiska. Zadania zwi ązane z ochron ą środowiska w gminie Kamionka powinny w głównym stopniu by ć współfinansowane ze środków funduszy unijnych. Środki bud żetu oraz ewentualnie funduszy ochrony środowiska powinny natomiast zabezpiecza ć w cz ęś ci wkład własny wymagany przy wyst ępowaniu o środki UE. Korzystnym dla gminy byłoby ubieganie si ę o środki pomocowe Unii Europejskiej w ramach działalności Zwi ązku Komunalnego Gmin Ziemi Lubartowskiej. Z przedstawionych wy żej szacunków wynika, i ż zadania zawarte w Programie i przewidziane do finansowania z bud żetu gminy nie przekraczaj ą jego mo żliwo ści finansowych.

7.4. Monitorowanie Programu Ochrony Środowiska

7.4.1. Zasady monitoringu

W procesie wdra żania Programu wa żna jest kontrola przebiegu tego procesu oraz ocena stopnia realizacji zada ń w nim wyznaczonych z punktu widzenia osi ągni ęcia zało żonych celów. Z tego wzgl ędu wa żne jest wyznaczenie systemu monitorowania, na podstawie którego b ędzie mo żliwe dokonanie oceny procesu wdra żania, jak i równie ż będą mogły by ć dokonane ewentualne modyfikacje Programu. Monitoring powinien by ć sprawowany w nast ępuj ących zakresach: • monitoring środowiska; • monitoring programu; • monitoring odczu ć społecznych.

Monitoring środowiska – system kontroli środowiska, który jest narz ędziem wspomagaj ącym prawne, finansowe i społeczne instrumenty zarz ądzania środowiskiem. Dostarcza informacji o efektach wszystkich działa ń na rzecz ochrony środowiska i mo że by ć traktowany jako podstawa do oceny całej polityki ochrony środowiska. Jest jednym z najwa żniejszych kryteriów, na podstawie których tworzona jest nowa polityka. Mierniki efektów ekologicznych s ą w znacznym stopniu dost ępne jako wielko ści mierzone w ramach istniej ących systemów kontroli i monitoringu. Pomiary poziomów emisji i imisji,

140 VII. REALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych s ą wykonywane w ramach działalno ści m.in. WIO Ś, RZGW, IMGW, a przyrost obszarów aktywnych przyrodniczo (lasów, ł ąk, terenów parkowych, u żytków ekologicznych) znany jest instytucjom takim jak Urz ąd Gminy, RDLP, Dyrekcje Parków Krajobrazowych.

Monitoring programu – najwa żniejszym wska źnikiem jest monitorowanie realizacji poszczególnych zada ń. Wójt Gminy Kamionka b ędzie oceniał co dwa lata stopie ń wdro żenia Programu, natomiast na bie żą co b ędzie kontrolowany post ęp w zakresie wykonania przedsi ęwzi ęć zdefiniowanych w programie. Pod koniec 2006 roku nast ąpi ocena realizacji przedsi ęwzi ęć przewidzianych do realizacji w latach 2004 - 2006. Wyniki oceny b ędą stanowiły wkład dla listy przedsi ęwzi ęć , obejmuj ących okres 2007 - 2008. Ten cykl b ędzie si ę powtarzał co każde dwa lata, co zapewni ci ągły nadzór nad wykonaniem Programu. W przypadku nie osi ągni ęcia zaplanowanych zamierze ń nale ży dokona ć analizy sytuacji i pozna ć jej przyczyny. Powodem mog ą by ć np. brak czasu, pieni ędzy, zasobów ludzkich lub te ż zmiana kolejno ści przewidzianych w programie zada ń priorytetowych. W cyklach czteroletnich b ędzie oceniany stopie ń realizacji celów ekologicznych (okre ślonych w tym dokumencie dla okresu do 2011 roku). Ocena ta b ędzie baz ą do ewentualnej korekty celów i strategii ich realizacji. Taka procedura pozwoli na spełnienie wymaga ń zapisanych w ustawie Prawo ochrony środowiska, a dotycz ących okresu, na jaki jest przyjmowany program ochrony środowiska i systemu raportowania o stanie realizacji programu ochrony środowiska. Podsumowuj ąc nale ży dokona ć: • oceny post ępów we wdra żaniu programu ochrony środowiska, w tym przygotowanie raportu - co dwa lata, • aktualizacji listy przedsi ęwzi ęć - co dwa lata, • aktualizacji polityki ochrony środowiska, tj. celów ekologicznych i kierunków działa ń - co cztery lata. Na poni ższym schemacie przedstawiono harmonogram monitoringu realizacji Programu.

VII. REALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA 141

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

Monitoring realizacji programu T a b e l a 33 Monitoring 2004 2005 2006 2007 Itd. Monitoring stanu

środowiska Mierniki efektywno ści

Programu Ocena realizacji listy przedsi ęwzi ęć Raporty z realizacji

Programu Aktualizacja Programu

Ochrony Środowiska

Monitoring odczu ć społecznych – jest on sprawowany na podstawie bada ń opinii społecznej i specjalistycznych opracowa ń słu żą cych jako ściowej ocenie udziału społecze ństwa w działaniach na rzecz poprawy stanu środowiska, a tak że ocenie odbioru przez społecze ństwo efektów Programu, mi ędzy innymi przez ilo ść i jako ść interwencji zgłaszanych do powiatowych władz środowiskowych.

7.4.2. Monitorowanie zało żonych efektów ekologicznych

W ocenie post ępu wdra żania Programu Ochrony Środowiska oraz jego faktycznego wpływu na środowisko pomocna jest analiza i monitorowanie założonych efektów ekologicznych. Powinno by ć ono realizowane przy pomocy wska źników (mierników) stanu środowiska i zmian presji na środowisko, a tak że na wska źnikach świadomo ści społecznej. W tabeli zamieszczonej poni żej zaproponowano najistotniejsze wska źniki, przyjmuj ąc, że lista ta nie jest wyczerpana i powinna by ć modyfikowana. Jednocze śnie zaznacza si ę, i ż działania zawarte w tabeli s ą przykładowe i nie stanowi ą sztywnych zało żeń, jakimi nale ży kierowa ć si ę przy monitorowaniu realizacji POŚ.

142 VII. REALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

Wska źniki monitorowania efektywno ści Programu T a b e l a 34 Lata Źródło informacji Wska źnik Jednostka miary 2005 2007 2009 2011 o wska źnikach 1 2 3 4 5 6 7 Ochrona przyrody. Ró żnorodno ść biologiczna i krajobrazowa % powierzchni gminy obj ęty % Urz ąd Wojewódzki prawna ochron ą przyrody Liczba rezerwatów szt Wojewódzki Konserwator Przyrody Liczba rezerwatów szt Wojewódzki posiadaj ących plany ochrony Konserwator Przyrody Liczba planowanych szt Wojewódzki rezerwatów Konserwator Przyrody Liczba u żytków ekologicznych szt Powiat Liczba pomników przyrody szt Powiat Użytki le śne oraz grunty % powierzchni RDLP, zadrzewione i zakrzewione gminy Urz ąd Statystyczny Ochrona gleb Udział gleb kwa śnych i bardzo % Okr ęgowa Stacja kwa śnych Chemiczno – Rolnicza, WIO Ś Udział poszczególnych klas % ogólnej Okr ęgowa Stacja bonitacyjnych gleb (grunty powierzchni Chemiczno – orne) Rolnicza, Powierzchnia gleb ochronnych ha Gmina Powierzchnia terenów ha Gmina, Powiat zrekultywowanych Ochrona zasobów kopalin Ilo ść eksploatowanych złó ż szt Wojewoda kopalin wg Posiadanych koncesji Zasobno ść złó ż Jednostka wła ściwa Pa ństwowy Instytut dla danego rodzaju Geologiczny kopaliny Zmniejszenie wodochłonno ści, materiałochłonno ści (w tym odpadowo ści) i energochłonno ści gospodarki Ilo ść przeprowadzonych szt Gmina modernizacji w funkcjonuj ących podmiotach gospodarczych Ilo ść zu żytej wody/1 3 Urz ąd Statystyczny m /osoba mieszka ńca na rok Zu życie energii w przeliczeniu kW Zakład na 1mieszka ńca na rok Energetyczny Wykorzystanie energii odnawialnej Liczba instalacji działaj ących szt. Gmina, w oparciu o energi ę odnawialn ą Urz ąd Statystyczny Powierzchnia upraw ha Gmina energetycznych

VII. REALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA 143

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

1 2 3 4 5 6 7 Kształtowanie stosunków wodnych i ochrona przed powodzi ą oraz jako ść wód Jako ść cieków wodnych, udział % udziału w ogólnej WIO Ś wód pozaklasowych (wg oceny ilo ści punktów ogólnej) pomiarowych (na terenie gminy) Ilo ść zbiorników z ustalon ą szt. WIO Ś klas ą czysto ści (raz na rok) Ilo ść przebadanych k ąpielisk szt. Pa ństwowy (sezon turystyczny maj – Powiatowy wrzesie ń) Inspektorat Sanitarny Długo ść linii brzegowej km Powiat wyznaczonej dla zbiorników i cieków wodnych Jako ść wód podziemnych, % udziału w ogólnej WIO Ś udział wód o bardzo dobrej i ilo ści punktów dobrej jako ści (klasa Ia i Ib) monitoringu (na terenie gminy) Liczba uj ęć wody komunalnych szt. Gmina,

Liczba stacji uzdatniania wody szt Gmina, (SUW) Wydajno ść uj ęć wody m3/d Przedsi ębiorstwo Komunalne Produkcja wody m3/rok Przedsi ębiorstwo Komunalne Długo ść sieci wodoci ągowej na km Gmina, terenie gminy Przedsi ębiorstwo Komunalne szt Przedsi ębiorstwo Liczba przył ączy Komunalne wodoci ągowych Procent mieszka ńców obj ętych % ogółu ludno ści Gmina, sieci ą wodoci ągow ą Przedsi ębiorstwo Komunalne Liczba przył ączy szt Gmina, wodoci ągowych Przedsi ębiorstwo Komunalne Udział ludno ści obsługiwanej % ogółu ludno ści Urz ąd Statystyczny przez oczyszczalnie ścieków Długo ść sieci kanalizacyjnej na Km Gmina, terenie gminy Przedsi ębiorstwo Komunalne Liczba przył ączy szt Gmina, kanalizacyjnych Przedsi ębiorstwo Komunalne Wska źnik skanalizowania gminy K Gmina, (K) K = 1 000 x dł. sieci Przedsi ębiorstwo kanalizacyjnej/liczba Komunalne mieszka ńców gminy Wska źnik proporcji dł. Sieci Gmina, kanalizacyjnej do dł. sieci Przedsi ębiorstwo wodoci ągowej Komunalne Liczba szamb szt Gmina, Przedsi ębiorstwo Komunalne Liczba przyzagrodowych szt Gmina, oczyszczalni ścieków Przedsi ębiorstwo Komunalne 100% długo ści wałów % w stosunku do Zarz ąd Melioracji przeciwpowodziowych ma całego rozmiaru i Urz ądze ń Wodnych wła ściwy stan techniczny ewidencyjnego długo ści wałów

144 VII. REALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

1 2 3 4 5 6 7 Jako ść powietrza i zmiany klimatu Ilo ść pozwole ń na emisj ę szt. Powiat Wielko ść dopuszczalnej rocznej [Mg] Powiat emisji (wg pozwole ń) dla wska źników - SO 2 - NO 2 -CO - pył całkowity 1 2 3 4 5 6 7 Ograniczenie oddziaływania hałasu Ilo ść pozwole ń na emisj ę hałasu szt. Powiat Liczba stref ciszy na obszarach liczba akwenów Powiat chronionych (zachowana co obj ętych strefami najmniej na dotychczasowym ciszy poziomie) Oddziaływanie pól elektromagnetycznych Ilo ść emitorów pól szt. Powiat, elektromagnetycznych: Urz ąd Wojewódzki - liniowych; - punktowych Chemikalia w środowisku, powa żne awarie przemysłowe, kl ęski żywiołowe Ilo ść awarii lub zagro żeń w szt. Użytkownicy ci ągu roku środowiska, Gmina Edukacja ekologiczna Liczba projektów zrealizowanych szt Gmina na rzecz ochrony środowiska Ilo ść ście żek przyrodniczo - szt Powiat, dydaktycznych Gmina

VII. REALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA 145

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

146 VII. REALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

VIII. STRESZCZENIE W J ĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kamionka na lata 2004 –2007 z perspektyw ą na lata 2008 - 2011 został wykonany zgodnie z ustawowymi wymogami (ustawa Prawo ochrony środowiska – art. 17). Przy tworzeniu w/w opracowania kierowano si ę tak że wskazaniami Ministerstwa Środowiska w tym zakresie (m. in. Wytyczne sporz ądzania programów ochrony środowiska na szczeblu lokalnym i regionalnym).

Charakterystyka i ocena stanu elementów środowiska przyrodniczego

W Programie Ochrony Środowiska dla Gminy Kamionka dokonano charakterystyki zasobów i składników środowiska przyrodniczego terenu gminy w zakresie poszczególnych elementów środowiska. Na podstawie szczegółowej analizy scharakteryzowanych elementów sporz ądzono ocenę zagro żeń i tendencji przeobra żeń środowiska przyrodniczego obszaru gminy. W opracowaniu wskazano równie ż źródła i przyczyny zachodz ących przeobra żeń. Stan poszczególnych elementów środowiska na terenie gminy przedstawia si ę nast ępuj ąco:

Rze źba terenu i przypowierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej

Na terenie Gminy Kamionka do działalno ści powierzchni ę terenu nale żą przede wszystkim u żytkowanie rolnicze oraz kopalnie odkrywkowe surowców naturalnych. Obecnie na terenie gminy czynna eksploatacja kruszywa naturalnego prowadzona jest na zło żach wymienionych w rozdziale IV w tabeli 10. Eksploatacja kruszywa naturalnego prowadzona na terenie gminy powoduje zmiany w przypowierzchniowej warstwie skorupy ziemskiej, mi ędzy innymi w postaci obszarów wył ączonych z użytkowania, hałd oraz wyrobisk.

Wody podziemne

Obszar gminy Kamionka le ży w zasi ęgu Głównego Zbiornika Wód Podziemnych (GZWP) nr 406 – Niecka Lubelska (Lublin) pochodzenia kredowego. Wody podziemne obszaru gminy s ą głównym źródłem zaopatrzenia mieszka ńców w wod ę do picia, dlatego jako ść tych wód i wpływ czynników zewn ętrznych jest istotnym elementem ochrony środowiska. Na okresowo nisk ą jako ść wód podziemnych na terenie gminy wynika z braku izoluj ącej pokrywy w stropie warstw wodono śnych, co może by ć przyczyn ą niekorzystnych zmian jej jako ści. Brak pokrywy izoluj ącej umo żliwia łatwe przenikanie do

VIII. STRESZCZENIE W J ĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM 147

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka wód zanieczyszcze ń z powierzchni. Głównie przez infiltracj ę wód deszczowych wraz z którymi przedostaj ą si ę do wód gruntowych środki ochrony ro ślin oraz zanieczyszczenia pochodz ące z nieszczelnych zbiorników bezodpływowych (szamb). Z tego wzgl ędu nale ży zadba ć o jak najszybszy rozwój sieci kanalizacyjnej na terenie gminy. Ograniczy on w du żym stopniu zagro żenie obni żenia jako ści wód podziemnych na skutek zanieczyszcze ń pochodz ących ze ścieków bytowo-gospodarczych.

Wody powierzchniowe

Pod wzgl ędem wyst ępowania wód powierzchniowych obszar gminy Kamionka zaliczany jest do obszarów o średniej zasobno ści. Sie ć wód powierzchniowych na terenie gminy jest dobrze rozwini ęta. Głównym ciekiem przepływaj ącym przez teren gminy jest rzeka Minina, Parysówka i Ciemi ęga wraz z dopływami.

• Stan czysto ści rzek

Do czynników wpływaj ących na jako ść wód powierzchniowych nale żą uwarunkowania naturalne, takie jak warunki klimatyczne i hydrologiczne, czy zdolno ść samooczyszczania oraz zanieczyszczenia antropogeniczne. Według bada ń WIO Ś istotn ą cz ęść zanieczyszcze ń odprowadzanych do wód powierzchniowych stanowi ą zanieczyszczenia obszarowe. Źródłem tych zanieczyszcze ń jest:

- rolnictwo – co wynika przede wszystkim z faktu stosowania nawozów sztucznych i naturalnych, a tak że środków ochrony ro ślin, - hodowla zwierz ąt poprzez niewła ściwe składowanie obornika i gnojowicy oraz ich niewła ściwe, zbyt du że lub zbyt cz ęste stosowanie na polach, - niedostateczna infrastruktura odprowadzaj ąca ścieki bytowo – gospodarcze, zwłaszcza w miejscowo ściach korzystaj ących z wodoci ągów. Stan czysto ści cieków na terenie gminy jest niezadowalaj ący i wymaga podj ęcia zdecydowanych działa ń w kierunku uporz ądkowania gospodarki wodno – ściekowej z naciskiem na rozbudow ę kanalizacji sanitarnej.

• Stan czysto ści zbiorników wodnych

Zbiorniki wodne s ą bardziej podatne na zanieczyszczenia głównie ze wzgl ędu na poło żenie w zagł ębieniach terenu. Podlegaj ą one wpływom otaczaj ącego obszaru

148 VIII. STRESZCZENIE W J ĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka zwi ązanym ze spływem wód powierzchniowych zawieraj ących zwi ązki biogenne, a substancje zanieczyszczaj ące mog ą by ć trwale kumulowane w osadach dennych. Wody stoj ące na terenie gminy Kamionka zajmuj ą niewielki udział w powierzchni. Do charakterystycznych elementów sieci wodnej gminy nale żą przede wszystkim zbiorniki wodne zaliczane do obiektów małej retencji wodnej. S ą to stawy, śródpolne oczka wodne zlokalizowane w dolinach rzecznych oraz wyrobiska poeksploatacyjne wypełnione wod ą. W wi ększo ści to zbiorniki o regularnych kształtach, najcz ęś ciej płytkie i zarastaj ące. Bezpo średni wpływ na jako ść wód wszystkich zbiorników maj ą cieki je zasilaj ące. Wieloletni dopływ słabo lub w ogóle nieoczyszczonych ścieków do zbiorników wodnych przyczynia si ę do obni żenia ich jako ści. Do nadmiernego obci ąż enia wód zwi ązkami azotu i fosforu przyczynia si ę równie ż intensywne rolnictwo oraz nieuregulowana gospodarka wodno-ściekowa na terenie zlewni tych rzek.

Degradacja gleb

Degradacj ę gleb mo żemy podzielić na chemiczn ą i naturaln ą. Na naturaln ą degradacj ę gleb składaj ą si ę czynniki środowiskowe takie jak klimat czy ukształtowanie terenu oraz dobór ro ślin uprawnych i ich usytuowanie do spadku terenu. Na terenie gminy gleby s ą nara żone na degradacj ę naturalną zwi ązan ą przede wszystkim z intensywnym użytkowaniem rolniczym.

Degradacja chemiczna gleb w gminie objawia si ę w postaci podwy ższonej kwasowo ści. Jest ona wa żnym wska źnikiem degradacji gleb uprawnych. Potwierdzaj ą to wyniki bada ń przeprowadzonych w 2003 roku przez Stacj ę Chemiczno-Rolnicz ą w Lublinie. Wg nich 57,15 % pobranych prób glebowych z terenu gminy charakteryzuje si ę bardzo silnym zakwaszeniem (poni żej 4,5 pH). W zwi ązku z tym gleby na terenie gminy wymagaj ą wapnowania. Badania wskazały tak że na silne wyczerpanie gleb w składniki pokarmowe: 50 % gleb cechuje si ę nisk ą i bardzo niska zawarto ści ą fosforu, 75 % - potasu przyswajalnego i 86 % - magnezu. Nadmierna kwasowo ść najcz ęś ciej jest powodowana przez naturalne czynniki klimatyczno – glebowe, w mniejszym stopniu przez zanieczyszczenia kwasotwórcze powstaj ące przez zanieczyszczenia przemysłowe i komunikacyjne lub przez niektóre nawozy.

VIII. STRESZCZENIE W J ĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM 149

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

Powietrze atmosferyczne

Głównym źródłem emisji zanieczyszcze ń komunikacyjnych na terenie gminy Kamionka są droga wojewódzka nr 809 oraz powiatowe i gminne. Do zanieczyszczenia powietrza przyczynia si ę równie ż emisja niska czyli zanieczyszczenia pochodz ące z sektora komunalnego, zakładów usługowych, indywidualnych gospodarstw. Na terenie gminy nie wyst ępuj ą podmioty gospodarcze posiadaj ące pozwolenie na emisj ę do powietrza atmosferycznego pyłów i gazów. W my śl nowych przepisów wynikaj ących z ustawy Prawo ochrony środowiska, w 2002 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie przeprowadził inwentaryzacj ę emisji zanieczyszcze ń do powietrza atmosferycznego, celem, której było uzyskanie informacji o st ęż eniach zanieczyszcze ń. Wynikiem przeprowadzonej oceny rocznej jest zaliczenie powiatu lubartowskiego (a tym samym gminy Kamionka) do klasy A zarówno dla kryterium okre ślonego w celu ochrona zdrowia jak i kryteriów dla ochrony ro ślin. Klasa A przypisywana jest strefie, na obszarze której poziomy st ęż eń substancji nie przekraczaj ą warto ści dopuszczalnej.

Środowisko akustyczne

Nadmierny hałas jest uci ąż liwo ści ą postrzegan ą cz ęś ciej ni ż degradacja innych elementów środowiska. Jego oddziaływanie nie powoduje nieodwracalnych zmian w środowisku, lecz jego ograniczanie napotyka wiele trudno ści i poci ąga za sob ą znacz ące koszty (szczególnie w odniesieniu do hałasu komunikacyjnego). Badania prowadzone w kraju i za granic ą potwierdzaj ą szkodliwy wpływ hałasu na środowisko przyrodnicze i osiedla ludzkie. Głównym źródłem hałasu na terenie gminy jest transport samochodowy. Zagro żenie dla środowiska akustycznego wynikaj ącego z niego na terenie gminy dotyczy zwi ększonego poziomu hałasu komunikacyjnego głównie wzdłu ż drogi wojewódzkiej przechodz ącej przez tereny zwartej zabudowy oraz w znacznym nat ęż eniu wzdłu ż dróg powiatowych.

Przyroda o żywiona

• Szata ro ślinna

Szata ro ślinna analizowanego obszaru jest jego cennym walorem. Znaczna cz ęść gminy znajduje si ę w granicach Kozłowieckiego Parku Krajobrazowego, Obszaru

150 VIII. STRESZCZENIE W J ĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

Chronionego Krajobrazu „Kozi Bór” i „Pradolina Wieprza”. Cz ęść terenu gminy uznano tak że za u żytki ekologiczne, ustanowiono tak że 6 pomników przyrody. Przez teren gminy Kamionka przebiega równie ż korytarz ekologiczny o znaczeniu regionalnym w postaci doliny rzeki Minina, ł ącz ącej OCK „Kozi Bór” z OCK „Pradolina Wieprza”, oraz korytarz o znaczeniu lokalnym – Dolina Parysówki. Wa żną rol ę w systemie ekologicznym gminy oprócz lasów, zajmujących ok. 14 % powierzchni gminy, spełnia ro ślinno ść niele śna czyli ziele ń śródpolna, pozostało ści zieleni parkowej oraz ziele ń cmentarna. Obszary te, jak równie ż uprawy rolne na terenie gminy, poddawane s ą zagro żeniom i degradacji. Najcz ęstszymi ich formami s ą: - zanieczyszczenia pyłowe ze źródeł niskiej emisji; - zanieczyszczenia zwi ązane z ruchem komunikacyjnym; - zanieczyszczenia wód powierzchniowych; - presja turystyczna; - zanieczyszczenia liniowe zwi ązane z promieniowaniem elektromagnetycznym (linie wysokiego napi ęcia).

• Świat zwierz ęcy

W gminie Kamionka do biotopów o najwi ększym znaczeniu dla świata zwierz ąt nale żą ł ąki w dolinach rzecznych, zbiorniki wodne i sfery ekotonowe (rejony w s ąsiedztwie dwóch ró żnych ekosystemów np.: las - pole, woda – las). Du że znaczenie dla zachowania ró żnorodno ści gatunkowej fauny na terenie powiatu maj ą obszary poło żone wzdłu ż rzeki Mininy. Szczególn ą rol ę jako miejsce bytowania i gniazdowania awifauny pełni ą stawy w Samokl ęskach, poło żone w osłonie Kozłowieckiego Parku Krajobrazowego na pograniczu z Obszarem Chronionego Krajobrazu Kozi Bór. Dla urozmaiconej i licznie reprezentowanej grupy ptaków oraz dla gatunków ssaków, płazów, gadów i ryb, wyst ępuj ących na omawianym obszarze powa żnym zagro żeniem s ą: • zanieczyszczenia wód powierzchniowych – niedostateczny stopie ń skanalizowania gminy oraz dzikie wysypiska; • nieprawidłowe stosowanie środków ochrony ro ślin i nawozów.

VIII. STRESZCZENIE W J ĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM 151

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

Walory krajobrazowe

Pod wzgl ędem walorów krajobrazowych teren gminy jest bardzo bogaty i zró żnicowany. Wi ększ ą cz ęść terenu charakteryzuje krajobraz otwarty i le śny z wyst ępuj ącymi naturalnymi zbiornikami wodnymi. Na terenie gminy nie ma zlokalizowanych du żych zakładów przemysłowych naruszaj ących walory krajobrazowe, istniej ą natomiast małe i średnie zakłady usługowo – handlowe. Poprzez powi ązanie z siedliskowym charakterem zabudowy nie pogarszaj ą one, mimo swoich rozmiarów, walorów estetyczno – krajobrazowych. W sposób podobny na walory estetyczno - krajobrazowe wpływaj ą maszty telefonii komórkowej zlokalizowane na terenie gminy oraz linie elektroenergetyczne. Za naruszenie walorów estetyczno – widokowych mo żna uzna ć tak że nieujednolicon ą stylowo zabudow ę mieszkaln ą na terenie gminy.

Awarie przemysłowe

Zdarzaj ące si ę losowo awarie techniczne i technologiczne w jednostkach stosuj ących, produkuj ących lub magazynuj ących materiały niebezpieczne oraz w transporcie takich substancji powodowa ć mog ą negatywne skutki w środowisku. Skutki te okre śla si ę jako "powa żne awarie", a je śli maj ą one miejsce na terenie zakładu – „awarie przemysłowe”. Do źródeł stwarzaj ących potencjalne awarie przemysłowe nale żą przebiegaj ące przez gmin ę Kamionka drogi: wojewódzka oraz powiatowe i zwi ązany z nimi transport drogowy materiałów niebezpiecznych, stwarzaj ąc potencjaln ą mo żliwo ść wyst ąpienia awarii. Odr ębne zagro żenie dla środowiska oraz zdrowia i życia ludzi stanowi mo żliwo ść wyst ąpienia kl ęsk żywiołowych, które w gminie najcz ęś ciej mog ą by ć spowodowane po żarami lasów b ądź powodzi ą. Na omawianym terenie zagro żenia powodziowe mog ą wyst ąpi ć w przypadku niekorzystnych zjawisk hydrologicznych.

Cele i zadania realizowane w ramach programu ochrony środowiska

Uwzgl ędniaj ąc stan poszczególnych elementów środowiska przyrodniczego na terenie gminy Kamionka, zaproponowano działania zmierzaj ące do poprawy istniej ących warunków. W ramach polityki ekologicznej gminy na podstawie ustalonych zasad okre ślono cele ekologiczne i zadania ekologiczne. Polityka ekologiczna gminy Kamionka oparta jest na II Polityce Ekologicznej Pa ństwa, Programie Ochrony Środowiska dla Województwa Lubelskiego, Programie

152 VIII. STRESZCZENIE W J ĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

Ochrony Środowiska dla Powiatu Lubartowskiego oraz istniej ących uwarunkowaniach prawnych z uwzgl ędnieniem dostosowania prawa do prawa wspólnotowego Unii Europejskiej, jak równie ż zało żeniach rozwoju społeczno - gospodarczego gminy. Wyznaczone cele ekologiczne i zadania, jakie nale ży podj ąć w zakresie ochrony środowiska przedstawione s ą w harmonogramie b ędącym odzwierciedleniem polityki ekologicznej gminy. W celu realizacji Polityki ekologicznej na terenie gminy Kamionka ustalono harmonogram prowadzenia zada ń ekologicznych z rozbiciem na zadania krótko- i długookresowe oraz mechanizmy finansowo–ekonomiczne na lata 2004 – 2007 z perspektyw ą do roku 2011. Z uwagi na specyfik ę ci ągło ści realizacji niektórych zada ń b ędą one realizowane zarówno w ramach harmonogramu krótko jak i długoterminowego.

VIII. STRESZCZENIE W J ĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM 153

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

154 VIII. STRESZCZENIE W J ĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

Bibliografia

Akty prawne

1. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, Dz. U. Nr 62, poz. 627. 2. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, Dz. U. Nr 92, poz. 880. 3. Ustawa z dnia 18 lipca 2001 roku Prawo wodne, Dz. U. Nr 115, poz. 1229. 4. Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r o zbiorowym zaopatrzeniu w wod ę i zbiorowym odprowadzeniu ścieków, Dz. U. Nr 72, poz. 747. 5. Ustawa z dnia 27 marca 2003 r o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, Dz.U. nr 80, poz. 717. 6. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane, tekst pierwotny: Dz. U. Nr 89, poz. 414. 7. Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz zmianie niektórych ustaw, Dz. U. Nr 132, poz. 1085. 8. Ustawa z dnia 13 wrze śnia 1996 r. o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach, Dz. U. Nr 132, poz. 622 z pó źniejszymi zmianami. 9. Ustawa z dnia 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej, Dz. U. Nr 9, poz. 43. 10. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach, Dz. U. Nr 62, poz. 628. 11. Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowi ązkach przedsi ębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej, Dz. U. Nr 63, poz. 639. 12. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze, Dz. U. Nr 27, poz. 96 z pó źniejszymi zmianami. 13. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków NATURA 2000, Dz. U. Nr 229, poz. 2313. 14. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 20904 r. w sprawie gatunków dziko wyst ępuj ących grzybów obj ętych ochron ą, Dz. U. Nr 168, poz. 1765. 15. Rozporz ądzenie Ministra Infrastruktury z dnia 14 stycznia 2002 r. w sprawie okre ślenia przeci ętnych norm zu życia wody, Dz. U. Nr 8, poz. 70. 16. Rozporz ądzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 listopada 2002 r. w sprawie wymaga ń dotycz ących jako ści wody przeznaczonej do spo życia przez ludzi, Dz. U. Nr 203, poz. 1718. 17. Rozporz ądzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 pa ździernika 2002 r. w sprawie wymaga ń, jakim powinna odpowiada ć woda w k ąpieliskach, Dz. U. Nr 183, poz. 1530.

BIBLIOGRAFIA

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

18. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie warunków, jakie nale ży spełni ć przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, Dz. U. Nr 212, poz. 1799. 19. Rozporz ądzenie Ministra Infrastruktury z dnia 17 pa ździernika 2002 r. w sprawie warunków wprowadzania nieczysto ści ciekłych do stacji zlewnych, Dz. U. 188, poz. 1576. 20. Rozporz ądzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 listopada 2002 r. w sprawie wymaga ń dla pojazdów asenizacyjnych, Dz. U. Nr 193, poz.1617. 21. Rozporz ądzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r. w sprawie okre ślenia rodzajów przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowa ń zwi ązanych z kwalifikowaniem przedsi ęwzi ęcia do sporz ądzenia raportu oddziaływania na środowisko, Dz. U. Nr 257, poz.2573. 22. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 1 sierpnia 2002 r, w sprawie komunalnych osadów ściekowych, Dz. U. Nr 134 poz. 1140. 23. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 5 lipca 2002 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń, jakim powinny odpowiada ć programy ochrony powietrza. (Dz.U. Nr 115, poz. 1003. 24. Rozporz ądzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 21 marca 2002 r, w sprawie dopuszczalnych st ęż eń metali ci ęż kich zanieczyszczaj ących gleb ę, Dz. U. Nr 37, poz. 344. 25. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 14 sierpnia 2001 r, w sprawie określenia rodzajów siedlisk przyrodniczych podlegaj ących ochronie, Dz. U. Nr 92 poz. 1029. 26. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 11 wrze śnia 2001 r, w sprawie listy gatunków ro ślin rodzimych dziko wyst ępuj ących obj ętych ochron ą gatunkow ą ścisł ą cz ęś ciow ą oraz zakazów wła ściwych dla tych gatunków i odst ępstw od tych zakazów, Dz. U. Nr 106 poz. 1167. 27. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń, jakim powinny odpowiada ć programy działa ń maj ących na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych, Dz.U Nr 4, poz. 44. 28. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z 30 grudnia 2002 r. w sprawie powa żnych awarii obj ętych obowi ązkiem zgłoszenia do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska, Dz.U z 2003 r. Nr 5, poz. 58. 29. Dyrektywa 2000/60/EC PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY WSPÓLNOTY EUROPEJSKIEJ z 23 pa ździernika 2000 r. ustalaj ąca ramy działa ń Wspólnoty w zakresie polityki wodnej.

BIBLIOGRAFIA

Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Gminy Kamionka

30. Dyrektywa Rady 75/442/EEC z dnia 15 lipca 1975 r. w sprawie odpadów znowelizowana dyrektyw ą Rady 91/156/EEC, dyrektyw ą Rady 91/692/EEC oraz decyzj ą Komisji 96/350/EC. 31. Dyrektywa Rady 94/63/WE z dnia 27 wrze śnia 1996 r. w sprawie oceny i zarz ądzania jako ści ą powietrza. 32. Dyrektywa Rady 91/689/EWG z dnia 12 grudnia 1991 r. w sprawie odpadów niebezpiecznych, zmieniona dyrektyw ą Rady 94/31/WE. 33. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 94/62/WE z dnia 20 grudnia 1994 r. w sprawie opakowa ń i odpadów z opakowa ń, zmieniona decyzj ą Komisji 99/42/WE i decyzj ą Komisji 1999/177/WE. 34. Dyrektywa Rady 99/31/WE z dnia 26 kwietnia 1999 r w sprawie składowisk odpadów. 35. Dyrektywa Rady 96/61/WE z dnia 24 wrze śnia 1996 r w sprawie zintegrowanego zapobiegania i ograniczania zanieczyszcze ń (IPPC).

Materiały źródłowe

1. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Kamionka. Lublin, 2003. 2. Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego gminy Kamionka, 2002. 3. Podstawowe informacje ze spisów powszechnych – Gmina wiejska Kamionka, Urz ąd Statystyczny w Lublinie, 2003. 4. Plan Rozwoju Lokalnego dla Gminy Kamionka, 2004. 5. Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych, Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2003 r; 6. Poradnik do opracowania gminnego i powiatowego programu zrównowa żonego rozwoju i ochrony środowiska, M. Kistowski, Gda ńsk 1999 r; 7. Geografia Fizyczna Polski, Jerzy Kondracki, Wydanie VI, Warszawa 1988 r; 8. Bilans Zasobów Kopalin i Wód Podziemnych w Polsce wg stanu na 31 XII 2002 r, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2003 r; 9. Raport o stanie środowiska w 2003 roku w województwie lubelskim, WIOŚ w Lublinie, 2004 r; 10. Wytyczne sporz ądzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym, Ministerstwo Ochrony Środowiska, Warszawa 2002 r. Przy tworzeniu opracowania wykorzystano tak że materiały i informacje uzyskane z Urz ędu Gminy w Kamionce oraz zdobyte podczas wizji lokalnej terenu gminy.

BIBLIOGRAFIA