BILANS TERENÓW PRZEZNACZONYCH POD ZABUDOWĘ
Opracował: mgr inż. Bartosz Burzyński
Wieleń, 2017 Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
SPIS TREŚCI
1. CHARAKTERYSTYKA GMINY ...... 3
1.1. Analiza demograficzna ...... 7
1.2. Analiza ekonomiczna ...... 11
1.3. Analiza środowiskowa ...... 13
1.3.1. Obszary chronione ...... 14
1.3.2. Wody powierzchniowe ...... 16
1.3.3. Złoża kopalin ...... 17
1.4. Sytuacja mieszkaniowa ...... 17
2. ZAŁOŻENIA I PODSTAWY OPRACOWANIA BILANSU ...... 24
3. MAKSYMALNE W SKALI GMINY ZAPOTRZEBOWANIE NA NOWĄ ZABUDOWĘ ...... 27
4. JEDNOSTKI O W PEŁNI WYKSZTAŁCONEJ ZWARTEJ STRUKTURZE FUNKCJONALNO-PRZESTRZENNEJ ...... 37
5. CHŁONNOŚĆ TERENÓW W OBOWIĄZUJĄCYCH MIEJSCOWYCH PLANACH ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO...... 52
6. MOŻLIWOŚCI FINANSOWANIA I POTRZEBY INWESTYCYJNE GMINY ...... 61
7. BILANS TERENÓW PRZEZNACZONYCH POD ZABUDOWĘ I WYTYCZNE DO STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO ...... 67
8. MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE ...... 75
2 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
1. CHARAKTERYSTYKA GMINY
Miasto i Gmina Wieleń leży w północnej części województwa wielkopolskiego, w środkowej części powiatu czarnkowsko – trzcianeckiego. Od zachodu graniczy z gminą Krzyż Wielkopolski i gminą Drawsko, od wschodu z gminami: Trzcianka, Czarnków i Lubasz, od południa z gminą Wronki ( w powiecie szamotulskim), a od północy z gminą Człopa w woj. zachodniopomorskim. Gmina stanowi 23,8% powierzchni powiatu czarnkowsko – trzcianeckiego, jest największą pod względem powierzchni gminą województwa wielkopolskiego (pow. ok 428 km2, 1,4% powierzchni województwa), zamieszkiwaną przez ponad 12,6 tys. osób.
Przez rynek miasta Wieleń przepływa rzeka Noteć, której dolina zwana jest europejskim korytarzem ekologicznym i stanowi biocentrum o znaczeniu międzynarodowym, jak również pełni rolę ponadlokalnego żeglugowego szlaku spacerowego. Wielkim atutem gminy jest lokalizacji w sercu Puszczy Noteckiej.
Ryc. 1. Położenie miasta i gminy Wieleń na tle powiatu i województwa
Źródło: opracowanie własne
3 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
Na terenie gminy Wieleń znajdują się 33 miejscowości, gmina podzielona jest na 19 sołectw: Dębogóra, Kuźniczka, Kocień Wielki, Folsztyn, Mężyk, Wrzeszczyna, Nowe Dwory, Dzierżążno Wielkie, Dzierżążno Małe, Gieczynek, Rosko, Herburtowo, Marianowo, Biała, Hamrzysko, Gulcz, Miały, Kałądek, Zielonowo, a miasto Wieleń na osiedla: Południe, Staromiejskie i Północ.
Gmina jest dogodnie usytuowana komunikacyjnie w odległości 97 km od Poznania i ok. 170 km. od granicy polsko-niemieckiej. Przez gminę przebiegają linie kolejowe Tczew- Kostrzyn i Poznań- Szczecin oraz międzynarodowa trasa rowerowa R1 z Boulogne we Francji do Sankt Petersburga i Moskwy. Przez teren gminy Wieleń nie przebiega żadna droga krajowa. System dróg wojewódzkich, powiatowych i gminnych stanowi szkielet komunikacyjny miasta i gminy. W mieście Wieleń krzyżują się cztery drogi kategorii wojewódzkiej:
W 174 (Nowe Drezdenko-Kosin-Stare Bielice-Nowe Bielice-Krzyż-Lubacz Mały- Wieleń Płn-Nowe Dwory-Gajewo-Kuźnica Czarnkowska-droga W 178); W 181 (Drezdenko-Wieleń-Czarnków); W 177 (Czaplinek-Mirosławiec-Człopa-Wieleń); W 135 (Wieleń-Miały-Piłka-Borzyska-Młyn). stanowiące o dobrym skomunikowaniu samego miasta ale również gminy.
Ryc. 2. Sieć dróg wojewódzkich na terenie gminy Wieleń.
4 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
Źródło: http://wzdwpoznan.vectraportal.pl/
Układ dróg gminnych stanowi łącznie długość ponad 120 km. Wskaźnik zagęszczenia całej sieci drogowej gminy jest niski i wynosi 60 km na 100 km2 powierzchni. W mieście do końca 2012 r. kursowały autobusy komunikacji miejskiej Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego "Noteć" na trasie z Wielenia Północnego przez dworzec PKP do nieczynnej stacji kolejowej Wieleń Południowy.
Wieleń jest ważnym ośrodkiem gospodarczym północno- zachodniej Wielkopolski oraz miejscem o wielu walorach turystycznych. Od paru lat na terenie gminy funkcjonują firmy z kapitałem obcym: niemiecka firma Kettler, polsko- szwajcarska spółka Vox- Industrie oraz szwedzka firma THULE Trailers, firmy te planują dalsze inwestycje w regionie. Z uwagi na wyjątkowe atuty przyrodnicze gminy rozwój przemysłu w gminie Wieleń ukierunkowano na te gałęzie, które dyktują warunki naturalne: przyrodniczo- krajobrazowe jak gospodarka leśna i rolna oraz turystyka i wypoczynek.
W Strategii Rozwoju Społeczno- Gospodarczego Miasta i Gminy Wieleń na lata 2015 – 2024 władze gminy przyjęły misję stanowiącą: Zrównoważony rozwój z zachowaniem specyfiki gminy, w szczególności z uwzględnieniem walorów krajobrazowych i kulturowych. Tworzenie więzi mieszkańców z gminą poprzez stworzenie komfortowych warunków życia: wysokiej jakości usług publicznych, warunków do rozwoju przedsiębiorczości i tworzenia nowych miejsc pracy.
Zgodnie z przyjętą Strategią gmina Wieleń jest świadoma walorów przyrodniczych i kulturowych, wspierająca inicjatywy społeczne, zaangażowana w tworzenie atmosfery przyjaznej innowacjom, przedsiębiorczości, turystyce i aktywnemu wypoczynkowi, posiadająca nowoczesną infrastrukturę i zapewniająca bezpieczeństwo - atrakcyjna do zamieszkania i pracy. Realizacja powyższej wizji ma opierać się o cele: cel główny, którym jest Poprawa warunków życia mieszkańców oraz rozwój społeczno-gospodarczy miasta i gminy Wieleń oraz cele strategiczne:
Wzrost potencjału społecznego poprzez troskę o bezpieczeństwo, edukację i budowanie tożsamości regionalnej; Wykorzystanie potencjału walorów turystycznych gminy; Konkurencyjna gospodarka, wspierająca przedsiębiorczość i innowacje; Poprawa jakości lokalnej infrastruktury z uwzględnieniem poprawy estetyki i funkcjonalności przestrzeni publicznych na terenie gminy;
5 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
Efektywne wykorzystanie kapitału ludzkiego i nowoczesnych technologii do zachowania i ochrony środowiska naturalnego.
Obszary rolniczej przestrzeni produkcyjnej obejmują tereny o niskiej przydatności rolniczej, rozczłonkowane, tworzące głównie enklawy śródleśne. Przeważająca część terenów rolnych znajduje się na obszarach poddanych rygorom ochrony środowiska przyrodniczego. Wykorzystanie rolniczej przestrzeni ograniczone jest do ekologicznych form gospodarowania, upraw specjalistycznych np. zielarstwa i łąkarstwa.
Na podstawie badań przeprowadzonych przez WIOŚ zostały określone klasy bonitacyjne oraz kompleksy przydatności rolniczej gleb występujących na terenie gminy Wieleń. Na terenie gminy nie występują gleby w klasie bonitacyjnej I, II i IIIa.
Ryc. 3. Kompleksy przydatność rolniczej gleb w gminie Wieleń.
IIIb IV a VIRz 1% 4% IV b 12% 5%
V 33%
VI 45%
I II IIIa IIIb IV a IV b V VI VIRz
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych WIOŚ Poznań
Struktura użytkowania gruntów w gminie zdominowana jest przez bardzo wysoką w skali województwa wielkopolskiego lesistość, wynoszącą wraz z zadrzewieniami i zakrzewieniami ponad 68% powierzchni gminy. Użytki rolne stanowią ponad 26% powierzchni gminy, z czego 15% to grunty orne o niskiej przydatności rolniczej. Pozostałe powierzchnia gminy w ponad 2,6% stanowi tereny zabudowane i zurbanizowane (1113 ha).
6 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
Tab. 1. Struktura użytkowania gruntów w gminie Wieleń
Rodzaj użytku Powierzchnia (ha) % powierzchni ogólnej
Lasy (użytki leśne, 29339,92 68,50 zadrzewienia i zakrzewienia) Użytki rolne 26,05 grunty orne 6617,54 15,45 łąki i pastwiska 4518,78 10,55 sady 21,42 0,05 Nieużytki 621,06 1,45 Wody 599,65 1,40 Grunty zabudowane i 1113,63 2,60 zurbanizowane
RAZEM 42832,00 100,00 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miejskiego
1.1. Analiza demograficzna Gmina Wieleń na koniec 2015 r. liczyła 12 598 mieszkańców, z czego 50,5% stanowiły kobiety, a 49,5% mężczyźni. W latach 2002-2016 liczba mieszkańców sukcesywnie malała, w sumie o 1,4%. Pomimo kilku wzrostów liczby ludności w badanym okresie od 2002 r. utrzymuje się trend ujemny.
Ryc. 4. Liczba ludności gminy Wieleń w latach 2002-2016
12782
12722 12743 12692 12699 12686 12607 12628 12624 12621 12573 12598 12538 12552 12566
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.
7 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
Średni wiek mieszkańców wynosi 39,8 lat i jest porównywalny do średniego wieku mieszkańców województwa wielkopolskiego oraz porównywalny do średniego wieku mieszkańców całej Polski. Mieszkańcy gminy Wieleń zawarli w 2015 r. 76 małżeństw, co odpowiada 6,0 małżeństwom na 1000 mieszkańców. Jest to znacznie więcej od wartości dla województwa wielkopolskiego oraz znacznie więcej od wartości dla Polski. W tym samym okresie odnotowano 1,5 rozwodów przypadających na 1000 mieszkańców.
W gminie Wieleń w 2015 r. odnotowano ujemny przyrost naturalny wynoszący -6. Wprawdzie 2014 r. przyniósł dodatni przyrost naturalny w wysokości 24 to w ciągu ostatnich kilkunastu lat wśród mieszkańców gminy odnotowano przewagę zgonów nad liczbą urodzeń. W 2015 r. na 1000 ludności gminy Wieleń przypada 11.25 zgonów. Jest to znacznie więcej od wartości średniej dla województwa wielkopolskiego oraz więcej od wartości średniej dla kraju.
Tab. 2. Liczba ludności w miejscowościach miasta i gminy Wieleń w latach 2006-2016
8 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
% ludności Zmiana liczby Obręb miasta/gminy 2006 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 ludności (%) (2016 r.)
WIELEŃ 46,76 6032 5995 5982 5932 5880 5904 5846 5835 5815 5800 -3,85 Bęglewo 0,15 22 25 22 22 21 20 19 19 19 19 -13,64
Biała 1,83 211 219 218 219 216 211 210 218 226 227 7,58 Bielsko 0,03 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 0,00 Brzezinki 0,14 16 16 16 16 16 16 16 17 17 17 6,25 Brzeźno 0,08 12 12 12 13 13 13 8 9 9 10 -16,67 Dębogóra 2,20 266 258 269 270 279 276 273 278 276 273 2,63
Dzierżążno Małe 0,64 107 108 106 105 102 101 94 89 84 79 -26,17 Dzierżążno Wielkie 3,93 532 521 519 522 511 519 501 496 487 487 -8,46 Folsztyn 2,67 341 341 335 333 338 339 337 335 335 331 -2,93 Gieczynek 1,05 134 135 134 137 135 134 129 128 130 130 -2,99 Gniewomierz 0,02 2 3 3 3 3 3 3 3 3 3 50,00 Gulcz 4,34 531 533 531 539 545 542 533 536 535 538 1,32 Hamrzysko 1,32 173 168 168 165 163 166 164 163 165 164 -5,20 Herburtowo 1,73 206 221 222 226 230 222 219 211 215 215 4,37 Jaryń 0,44 57 56 58 57 58 55 53 55 54 55 -3,51 Kałądek 0,87 115 110 112 110 109 110 105 107 107 108 -6,09 Kocień Wielki 1,18 162 164 159 160 149 148 150 145 147 146 -9,88 Kuźniczka 0,77 89 94 97 99 98 98 93 96 97 95 6,74 Lipinki 0,08 9 9 8 7 7 7 7 9 9 10 11,11 Łaski 0,15 26 28 29 24 23 23 20 19 19 18 -30,77 Marianowo 0,98 118 121 123 124 126 128 129 123 124 122 3,39 Mężyk 1,13 148 150 150 150 148 144 141 143 143 140 -5,41 Miały 6,38 875 869 870 853 849 837 817 804 799 791 -9,60 Mniszek 0,24 42 41 41 37 35 31 33 30 28 30 -28,57 Nowe Dwory 3,12 396 406 404 410 408 415 425 415 413 387 -2,27 Osina 0,03 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 0,00 Potrzebowice 0,38 66 67 66 67 67 63 61 49 49 47 -28,79 Rosko 10,42 1288 1271 1276 1285 1289 1282 1294 1304 1303 1292 0,31 Usypisko 0,29 38 42 43 37 36 35 34 37 35 36 -5,26 Wrzeszczyna 4,72 542 550 560 562 555 563 573 579 582 585 7,93 Zawada 0,17 31 29 27 27 26 24 24 24 21 21 -32,26 Zielonowo 1,78 235 234 243 244 226 231 235 230 226 221 -5,96 RAZEM: 100,00 12830,00 12804,00 12811,00 12763,00 12669,00 12668,00 12554,00 12514,00 12480,00 12405,00 -3,31 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Miejskiego Obecny przyrost naturalny odpowiada przyrostowi naturalnemu -0,5 na 1000 mieszkańców gminy Wieleń. W 2015 r. urodziło się 136 dzieci, w tym 48,5% dziewczynek i 51,5% chłopców. Współczynnik dynamiki demograficznej, czyli stosunek liczby urodzeń żywych do liczby zgonów wynosi 1,02 i jest mniejszy od średniej dla województwa oraz większy od współczynnika dynamiki demograficznej dla całego kraju.
Powyższe negatywne tendencje znajdują odzwierciedlenie w zmianach liczby ludności dla poszczególnych miejscowości gminy oraz miasta Wieleń (por. Tab. 2.). Samo miasto, które zamieszkuje prawie 47% mieszkańców całej gminy, w ciągu ostatnich 10 lat straciło 3,85% mieszkańców. Sytuacja w pozostałych większych jednostkach osadniczych gminy jest zróżnicowana. Liczba mieszkańców drugiej największej miejscowości gminy – Rosko (10% liczby ludności gminy) w porównaniu z 2006 r. zwiększyła się o 0,3%. Spośród innych większych miejscowości w gminie: Miały -9,6, Folsztyn -2,93 Dzierżążno Wielkie -8,46,
9 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
Nowe Dwory -2,27, zanotowały spadek liczby ludności, od -3% w przypadku Folsztyna aż do prawie -10% w przypadku miejscowości Miały. Z drugiej strony w miejscowościach Wrzeszczyna i Gulcz, zamieszkiwanych odpowiednio przez 4,72% o 4,34% liczby ludności zanotowano wzrost liczby ludności, w przypadku Wrzeszczyny wynoszący aż 7,93%.
Na malejącą liczbę ludności, poza ujemnym przyrostem naturalnym, wpływa ujemne od kilku lat saldo migracji. W 2015 r. zarejestrowano 113 zameldowań w ruchu wewnętrznym oraz 131 wymeldowań, w wyniku czego saldo migracji wewnętrznych wynosi dla gminy Wieleń -18. W ostatnich 10 latach saldo migracji przybierało wartości ujemne, w przedziale pomiędzy -3 do -72. W 2016 r. z gminy wymeldowało się 140 osób przy jedynie 80 meldujących się. W przeciągu ostatnich 10 lat z gminy wymeldowało się 454 osób.
62,2% mieszkańców gminy Wieleń jest w wieku produkcyjnym, 19,2% w wieku przedprodukcyjnym, a 18,6% mieszkańców jest w wieku poprodukcyjnym. Piramida wieku gminy wyraźnie odzwierciedla tendencje charakterystyczne dla społeczeństw rozwiniętych (por. Ryc. 5.), w których ludność w wieku produkcyjnym stanowi grupę najliczniejszą. Z kolei ludność w wieku poprodukcyjnym zaczyna zrównywać się liczbą z ludnością w wieku przedprodukcyjnym. Stanowi to objaw tzw. starzenia się społeczeństwa i wskazuje na regresywny typ społeczeństwa. Typ ten charakterystyczny jest dla społeczeństw starych i silnie starzejących się, w których spada liczba urodzeń przy jednoczesnym dalszym wydłużaniu się przeciętnej długości życia. Piramida ma wąską podstawę i przyjmuje kształt wrzeciona.
Ryc. 5. Piramida wieku mieszkańców gminy Wieleń w 2015 r.
10 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
Źródło: www.polskawliczbach.pl
Utrzymujący się od kilkunastu lat negatywny trend liczby ludności, zasilany zarówno przez ujemny przyrost naturalny jak i mocno ujemne saldo migracji, jak również inne dane demograficzne, w tym piramida wieku czy współczynnik dynamiki demograficznej nie dają podstaw do prognozowania pozytywnych zmian w tym zakresie.
1.2. Analiza ekonomiczna Plan zagospodarowania przestrzennego województwa wielkopolskiego potwierdza rolę powiatu czarnkowsko-trzcianeckiego jako atrakcyjnego obszaru o cennych walorach przyrodniczych o znaczeniu europejskim. Plan określa też strefę wspierania rozwoju. Jest nią północno – zachodnia część powiatu, w tym gmina Wieleń, uznana jako obszar koncentracji problemów społeczno – gospodarczych, których gmina, bez wsparcia finansowego z zewnątrz nie rozwiąże.
Mieszkańcy regionu to ludzie aktywni, przy tym szanujący lokalne tradycje i nierozerwalny związek człowieka z przyrodą. Duża powierzchnia gruntów leśnych, a w drugiej kolejności rolnych ma także swoje odzwierciedlenie w branżach gospodarki i sprzyja rozwojowi rolnictwa specjalistycznego i agroturystyki. Obecnie obserwuje się w gminie znaczące zmiany w strukturze społeczności wiejskiej. Coraz więcej mieszkańców zajmuje się działalnością pozarolniczą. Jednak zagrożeniem dla rozwoju gospodarczego jest brak dużych 11 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę inwestorów, nowych inwestycji gospodarczych oraz mała przedsiębiorczość społeczeństwa i niechęć do prowadzanie własnej działalności gospodarczej.
Obecnie 28,3% aktywnych zawodowo mieszkańców miasta i gminy Wieleń pracuje w sektorze rolniczym (rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo), aż 38,8% w przemyśle i budownictwie, a 8,9% w sektorze usługowym (handel, naprawa pojazdów, transport, zakwaterowanie i gastronomia, informacja i komunikacja). 8,9% pracuje w sektorze finansowym (działalność finansowa i ubezpieczeniowa, obsługa rynku nieruchomości).
Ryc. 6. Pracujący wg sektorów ekonomicznych w gminie Wieleń
Pozostałe Rolnictwo, 15% leśnictwo, łowiectwo i Działalność rybactwo finansowa i 28% ubezpieczeniowa, obsługa rynku nieruchomości 9% Handel, naprawa pojazdów, transport, zakwaterowanie i gastronomia, informacja komunikacja 9% Przemysł i budownictwo 39% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, 2015
Bezrobocie rejestrowane stanowi stopę bezrobocia rejestrowanego jako stosunek liczby zarejestrowanych bezrobotnych do liczby ludności aktywnej ekonomicznie (zasobu siły roboczej danej populacji). Dane o bezrobociu na poziomie gmin są szacowane w oparciu o stopę bezrobocia rejestrowanego dla powiatu oraz porównanie stosunku liczby bezrobotnych do ogółu ludności w wieku produkcyjnym w powiecie i gminie
W gminie Wieleń na 1000 mieszkańców pracuje 157 osób. 46,8% wszystkich pracujących ogółem stanowią kobiety, a 53,2% mężczyźni. Bezrobocie rejestrowane w gminie Wieleń wynosiło w 2015 roku 10,7% (13,7% wśród kobiet i 8,3% wśród mężczyzn). Generalnie na przestrzeni kilkunastu lat bezrobocie w gminie Wieleń było wyższe niż bezrobocie rejestrowane w powiecie, województwie i kraju. Należy zaznaczyć, że w porównaniu ze średnią bezrobocia rejestrowanego w województwie wielkopolskim bezrobocie na terenie gminy Wieleń przybierało wartości prawie dwukrotne.
12 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w gminie Wieleń wynosi 3 506,61 PLN, co odpowiada 84.50% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto w Polsce.
Wśród aktywnych zawodowo mieszkańców gminy Wieleń 1 116 osób wyjeżdża do pracy do innych gmin, a 492 pracujących przyjeżdża do pracy spoza gminy - tak więc saldo przyjazdów i wyjazdów do pracy wynosi -624, co ma bezpośredni związek z brakiem na terenie miasta i gminy większych pracodawców.
Ryc. 7. Bezrobocie rejestrowane w gminie Wieleń, powiecie czarnkowsko-trzcianeckim, województwie wielkopolskim oraz Polsce w latach 2004-2015
30
25
20
15
10
5
0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
gmina Wieleń powiat czarnkowsko-trzcianecki województwo wielkopolskie Polska
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
Znaczną część gminy charakteryzuje niższy, w porównaniu z innymi gminami województwa wielkopolskiego, standard życia mieszkańców i mała dostępność do usług publicznych. Jest to spowodowane m.in. rozproszoną strukturą osadnictwa wiejskiego, skoncentrowaniem usług wokół głównego ośrodka gminnego – Wielenia, a także małą dostępnością infrastruktury technicznej i społecznej.
1.3. Analiza środowiskowa Wg podziału fizyczno – geograficznego J. Kondrackiego obszar Gminy Wieleń leży na terenie podprowincji Pojezierza Wielkopolskie w makroregionie Pradolina Toruńsko – Eberswaldzka, mezoregionie Kotlina Gorzowska, w Dolinie Dolnej Noteci oraz w Międzyrzeczu Warty i Noteci. Na terenie gminy Wieleń występuje bogactwo form ochrony przyrody. Na terenie gminy znajduje się większość obszarów chronionych prawnie, w tym:
13 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
1.3.1. Obszary chronione 1) Rezerwat przyrody – „Wilcze błoto” wraz z otuliną. Celem ochrony przyrody w rezerwacie jest zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych zbiorowisk roślinności bagiennej i torfowiskowej 2) Obszar chronionego krajobrazu – „Puszcza nad Drawą”, „Dolina Noteci” oraz „Puszcza Notecka” - Obszary chronionego krajobrazu w gminie Wieleń zajmują powierzchnię około 24 310 ha, co stanowi około 56,8% ogólnej, łącznej powierzchni Miasta i Gminy Wieleń, z tego 9660 ha w północnej części wchodzi w skład obszaru chronionego krajobrazu „Puszcza nad Drawą”, 3650 ha w części środkowo – wschodniej należy do obszaru chronionego krajobrazu „Dolina Noteci” i 11000 ha w części południowej wchodzi w skład obszaru chronionego krajobrazu „Puszcza Notecka”. 3) Najważniejszą formę ochrony przyrody stanowią obszary objęte programem Natura 2000 a gmina Wieleń jest pod tym względem wyjątkowa z uwagi na mnogość tych form. Na terenie gminy wyróżnia się obszary Natura 2000 ustanowione na mocy tzw. dyrektywy ptasiej oraz dyrektywy siedliskowej.
„Lasy Puszczy nad Drawą” (PLB320016) - obszar obejmuje większą część dużego kompleksu leśnego na równinie sandrowej, położonej w środkowym i dolnym biegu rzeki Drawy. Występuje co najmniej 38 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 14 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). Jedna z najważniejszych ostoi puchacza oraz kilku gatunków ptaków drapieżnych w Polsce. Ważne zimowisko łabędzia krzykliwego (do 150 ptaków). Jedno z najważniejszych w Polsce lęgowisku żurawia;
„Nadnoteckie Łęgi” (PLB300003) - Część doliny Noteci między miejscowością Wieleń a ujściem Gwdy. Pokrywają ją łąki zalewowe, torfowiska niskie, pośród których występują kanały i rowy odwadniające, niegdysiejsze koryta rzeczne oraz wypełnione wodą doły potorfowe. Część terenu jest porośnięta krzewami i drzewami. Łąki są intensywnie użytkowane. Ostoja ptasia o randze europejskiej E 33.
„Puszcza Notecka” (PLB300015) - Obszar stanowi zwarty, jednolity kompleks leśny w międzyrzeczu Noteci i Warty, będącym częścią pradoliny Eberswaldsko - Toruńskiej, równiny akumulacyjnej przekształconej przez wiatr. Jest to największy w Polsce obszar wydm śródlądowych, głównie o wysokości 20-30 m, maksymalnie do 98 m n. p. m. Występuje co najmniej 30 lęgowych gatunków ptaków z Załącznika I
14 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
Dyrektywy Ptasiej, 11 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). W okresie lęgowym obszar zasiedla powyżej 2% populacji krajowej bielika, kani czarnej i kani rudej, co najmniej 1% populacji krajowej następujących gatunków ptaków: bąk, podgorzałka, puchacz, rybołów, trzmielojad, gągoł, nurogęś; w stosunkowo wysokiej liczebności występuje bocian czarny, błotniak stawowy, ortolan i żuraw. W okresie zimy występuje co najmniej 1% populacji szlaku wędrówkowego bielika;
„Uroczyska Puszczy Drawskiej” (PLH320046) - Ostoja obejmuje większą część dużego kompleksu leśnego na równinie sandrowej, położonej w środkowym i dolnym biegu rzeki Drawy; Najcenniejszym przyrodniczo obszarem jest centralna część ostoi, położona w widłach rzek: Drawy i Płocicznej. Są tu liczne jeziora (największym z nich jest J. Ostrowieckie – 370 ha). W rzeźbie terenu odznaczają się meandry obu rzek, obramowane wysokimi skarpami. Charakterystyczną cechą tych rzek jest bystry prąd wywołany silnym spadkiem terenu. Ich koryta i doliny zachowały charakter zbliżony do naturalnego. W odniesieniu do żyznych i kwaśnych buczyn jest to jeden z ważniejszych obszarów w Polsce – uroczysko Radęcin w Drawieńskim Parku Narodowym i kwaśne buczyny na zboczach doliny Drawy są jednymi z nielicznych w Polsce fragmentami buczyn o zachowanej naturalnej dynamice.
„Dolina Bukówki” (PLH300046) - Obszar zajmuje większą część biegu rzeki Bukówka wraz z jej doliną. Dobrze zachowane łęgi i grądy, w tym grądy z bukiem i kwaśne buczyny na stromych fragmentach zboczy doliny, a na skrzydłach doliny także fragmenty brzezin bagiennych i torfowiska. Duże przestrzenie w dolinie zajęte przez bagienne szuwary, które stanowią ważna ostoję bezkręgowców (stanowisko poczwarówki zwężonej, bogata fauna ważek). Spotykano także migrujące osobniki żółwi błotnych. Doliny rzek na znacznych odcinkach mają charakter zbliżony do naturalnego;
„Dolina Noteci” (PLH300004) - Obszar jest w dużej części zajęty przez torfowiska niskie, z fragmentami zalewowych łąk i trzcinowisk, z enklawami zakrzewień i zadrzewień. Obszar częściowo pokrywa się z ważną ostoja ptasią o randze europejskiej E-33. Ostoja jest też ważnym korytarzem ekologicznym o randze międzynarodowej;
„Dolina Miały” (PLH300042) - Ostoja chroni zatorfioną dolinę rzeki Miały (Miałki) o ponad 6 km długości, usytuowaną w obszarze wydmowym Puszczy Noteckiej na międzyrzeczu Warty i Noteci. Obszar znajduje się pomiędzy miejscowościami Miały 15 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
i Mężyk. Ostoja chroni kompleks unikalnych torfowisk mszarnych i nakredowych z kłocią wiechowatą, genetycznie związanych z wydmami śródlądowymi, o krótkiej historii funkcjonowania. Obszar wyróżnia się dużą różnorodnością siedlisk - 9 rodzajów z Załącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG, zajmujących ponad 30% powierzchni.
4) Użytki ekologiczne – Perkozowe Błota, Nenufarowe Oczko I, Torfowisko Dzierżążno, Bagienna Dolina Bukówki, 5) Istniejące pomniki przyrody na terenie gminy Wieleń to: 1. Sosna pospolita – dwójka (obwód pni w miejscu zrośnięcia 410 m), 2. Grupa drzew: platan klonolistny (obw. 585 cm) i dąb szypułkowy (obwód 585 cm) 3. Grupa drzew: 3 dęby szypułkowe (obw.: 330 cm, 340 cm i 410 cm). 4. Lipa drobnolistna (obw. 600 m). 5. Grupa drzew: 2 buki zwyczajne (obw.: 320 cm i 305 cm), 6. Dąb szypułkowy (obw. 675 cm).
1.3.2. Wody powierzchniowe Na terenie Gminy Wieleń znajdują się jeziora: Białe, Dzierżążno, Wielkie, Górne, Bąd, Główki, Hamrzyskie, Księże, Mileczki, Święte, Lipniki, Zdręczno, Zdojek. Łączna powierzchnia jezior o powierzchni powyżej 1 ha – 316,08 ha. Na ogólną powierzchnię wód składają się: wody płynące – 246 ha, wody stojące – 401 ha i rowy –149 ha. Prawie cała powierzchnia gminy Wieleń położona jest w dorzeczu Noteci, tylko z niewielkiego fragmentu południowo – wschodniego (mniej niż 5% powierzchni Gminy) wody odprowadzane są, poprzez Rzeciński Rów, bezpośrednio do Warty.
Osią hydrograficzną gminy Wieleń jest Noteć. Najważniejszą rzeką gminy jest Miała zwana również Miałką. Jej całkowita długość, z odcinkami jeziornymi, wynosi 64 km. Drugą rzeczką w południowej części gminy jest Gulczanka. Całkowita jej długość wynosi 31,5 km, a powierzchnia zlewni 107 km2. Północna część gminy ma sieć rzeczną bardziej rozwiniętą. Największą w tej części gminy rzeką jest Bukówka. Jej całkowita długość wynosi 48,7 km, a powierzchnia zlewni 277 km2. Dopływami Bukówki jest rzeczka Dzierżążna, której długość wynosi około 14 km, a powierzchnia zlewni około 53 km2 i niewielki ciek zwany Zbrzycą. Północno – zachodni fragment gminy Wieleń odwadniany jest przez ciek o nazwie Rzeczka (inna nazwa Modrza). Długość cieku wynosi 11,7 km, a powierzchnia zlewni 49,3 km2.
16 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
Bardzo ważnym elementem hydrograficznym są jeziora. Gmina Wieleń nie należy do zasobnych w jeziora. Największa ich ilość jest w dolinie rzeki Miały. W północnej części największe znaczenie ma jezioro Dzierżążno w Dzierżążnie Wielkim, które jest jeziorem rynnowym. Łączna powierzchnia jezior o powierzchni powyżej 1 ha, w gminie Wieleń, wynosi 316,08 ha co daje wskaźnik jeziorności około 0,74 %.
1.3.3. Złoża kopalin Według serwisu Midas Państwowego Instytutu Geologicznego Państwowego Instytutu Badawczego w Warszawie (www.geoportal.pgi.gov.pl), na terenie gminy Wieleń występują aktualnie (maj 2017 r.) następujące udokumentowane złoża kopalin:
złoże surowców ilastych ceramiki budowlanej Folsztyn; złoże kruszywa naturalnego Folsztyn GP; złoże surowców ilastych ceramiki budowlanej Folsztyn II; złoże kruszywa naturalnego Gulcz; złoże kruszywa naturalnego Maciejewo; złoże kruszywa naturalnego Nowe Dwory II; złoże kruszywa naturalnego Rosko MŁ; złoże kruszywa naturalnego Rosko MŁ III; złoże kruszywa naturalnego Rosko MŁ IV; złoże kruszywa naturalnego Rosko MP; złoże kruszywa naturalnego Rosko WZ; złoże kruszywa naturalnego Rosko M; złoże węgla brunatnego Trzcianka; złoża piasków kwarcowych i cegły wapienno piaskowej Wieleń; złoże kruszywa naturalnego Wieleń Północny; złoże kruszywa naturalnego Zielonowo; złoże kruszywa naturalnego Zielonowo III.
1.4. Sytuacja mieszkaniowa Zgodnie z definicją przyjętą przez Główny Urząd Statystyczny za mieszkanie uznaje się lokal składający się z jednej lub kilku izb łącznie z pomieszczeniami pomocniczymi, wybudowany lub przebudowany dla celów mieszkalnych, konstrukcyjnie wydzielony (trwałymi ścianami) w obrębie budynku, do którego to lokalu prowadzi niezależne wejście
17 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę z klatki schodowej, ogólnego korytarza, wspólnej sieni bądź bezpośrednio z ulicy, podwórza lub ogrodu.
Przez pomieszczenia pomocnicze należy rozumieć: przedpokój, hol, łazienkę, ustęp, garderobę, spiżarnię, schowek i inne pomieszczenia znajdujące się w obrębie mieszkania, służące mieszkalnym i gospodarczym potrzebom mieszkańców. Za mieszkania zamieszkane stale uznaje się takie, w których przebywa jedna lub więcej osób i co najmniej jedną z tych osób uznaje się za faktycznie zamieszkałą. Za mieszkania zamieszkane czasowo uznaje się takie, w których przebywa jedna lub więcej osób, ale żadną z tych osób nie uznaje się za mieszkańca faktycznie stale zamieszkałego.
Z kolei za powierzchnię użytkową mieszkania należy uznać sumę powierzchni wszystkich pomieszczeń znajdujących się w obrębie mieszkania, a w szczególności: pokoi, kuchni (z oknem i bez okna), spiżarni, przedpokoi, alkow, holi, łazienek, ubikacji, obudowanej werandy, ganku, garderoby oraz innych pomieszczeń służących mieszkalnym lub gospodarczym potrzebom mieszkańców bez względu na ich przeznaczenie i sposób użytkowania. Powierzchnię sieni z reguły zalicza się do powierzchni mieszkania. Nie wlicza się jej powierzchni do powierzchni użytkowej mieszkania tylko wówczas, gdy: sień łączy część mieszkalną budynku z częścią inwentarską lub gospodarską, w budynku znajduje się więcej niż jedno mieszkanie, a sień użytkowana jest wspólnie jako ogólnodostępny korytarz.
Do powierzchni użytkowej mieszkania nie zalicza się powierzchni: balkonów, tarasów, loggii, antresoli, szaf i schowków w ścianach, pralni, suszarni, wózkowni, strychów, piwnic i komórek przeznaczonych na przechowywanie opału, a także garaży, hydroforni i kotłowni.
Zasoby mieszkaniowe kraju liczyły na koniec grudnia 2014 r. 14,0 mln mieszkań o łącznej powierzchni użytkowej 1025,7 mln m2, w których znajdowało się 53,4 mln izb. W miastach zlokalizowanych było 9,4 mln mieszkań o powierzchni 605,2 mln m2 oraz 33,7 mln izb. Na terenach wiejskich znajdowało się 4,6 mln mieszkań o powierzchni 420,5 mln m2 oraz 19,7 mln izb.
W 2014 r. warunki mieszkaniowe w Polsce uległy nieznacznej poprawie w porównaniu do poprzednich lat, co znajduje odzwierciedlenie w wartościach wskaźników ilustrujących przeciętną: liczbę izb w mieszkaniu, liczbę osób przypadającą na mieszkanie i na izbę oraz powierzchnię użytkową mieszkania.
18 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
Średnia wielkość mieszkania w Polsce wynosiła w grudniu 2014 r. 73,4 m2 i wzrosła o 0,3 m2 w porównaniu z rokiem poprzednim (por. Ryc. 8). Mieszkania na wsi były średnio o 28,1 m2 większe niż na terenach miast (odpowiednie wskaźniki wynoszą dla wsi 92,3 m2 a dla miast 64,2 m2).
W mieście i gminie Wieleń przeciętna powierzchnia mieszkania w 2015 r. wyniosła 80,8 m2 co biorąc pod uwagę miejsko-wiejski charakter gminy, stanowi wartość wysoką w porównaniu ze średnimi wskaźnikami dla miast i wsi w kraju.
Największe mieszkania znajdowały się w województwach: podkarpackim (80,9 m2), wielkopolskim (80,7 m2) i opolskim (80,3 m2), a najmniejsze w województwach: łódzkim (68,4 m2) i warmińsko-mazurskim (67,9 m2). W trzech województwach: kujawsko- pomorskim, łódzkim, warmińsko-mazurskim, przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkań nie przekroczyła 70 m2.
Ryc. 8. Przeciętna powierzchnia mieszkania w Polsce w 2014 r.
Źródło: Główny Urząd Statystyczny, 2015
Przeciętna powierzchnia użytkowa przypadająca na 1 osobę wzrosła w porównaniu z rokiem poprzednim o 0,4 m2 i wyniosła 26,7 m2 (w miastach wzrosła z 25,7 m2 do 26,1 m2, a na wsi z 27,2 m2 do 27,6 m2). Wskaźnik ten w układzie regionalnym wahał się od 23,6 m2 w województwie warmińsko-mazurskim do 29,1 m2 w województwie mazowieckim (por. Ryc. 9.).
19 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
Spośród mieszkań miejskich przeciętnie najwięcej powierzchni użytkowej na 1 osobę przypadało w województwach: mazowieckim (28,7 m2), dolnośląskim (27,3 m2) oraz wielkopolskim (26,9 m2), a najmniej w województwach warmińsko-mazurskim (23,2 m2) i kujawsko-pomorskim (23,6 m2).
Największa przeciętna powierzchnia użytkowa (w m2) na 1 osobę ma terenach wiejskich była w województwach: podlaskim – 31,5 i opolskim - 30,4 m2, a najniższa – 24,2 m2 na 1 osobę w województwie warmińsko-mazurskim.
Na jedno mieszkanie o przeciętnej wielkości 80,7 m2 w gminie Wieleń przypadają średnio 3,4 osoby. Statystyczny mieszkaniec gminy ma do swojej dyspozycji 23,78 m2 powierzchni mieszkaniowej, co stanowi wartość niską na tle innych gmin w kraju.
Ryc. 9. Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania (w m2) na 1 osobę w Polsce w 2014 r.
Źródło: Główny Urząd Statystyczny, 2015
W 2014 r. w porównaniu z poprzednim rokiem w kraju przybyło 130,1 tys. mieszkań (wzrost o 0,9%) o łącznej powierzchni użytkowej 12843,5 tys. m2 (wzrost o 1,3%) i 531,5 tys. izb (wzrost o 1,0%). W miastach liczba mieszkań wzrosła o 88,6 tys. (wzrost o 0,9%), natomiast na terenach wiejskich przybyło ich 41,6 tys. (% wzrost analogiczny jak w miastach)
20 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
Przyrost liczby mieszkań był m.in. efektem inwestycji w budownictwie, rozbudowy i przebudowy budynków istniejących, jak również zmiany charakteru przeznaczenia powierzchni niemieszkalnych.
W Wieleniu w 2015 r. oddano do użytkowania 203 m2 mieszkań na 1 tys. mieszkańców, co w porównaniu z sytuacją w powiecie czarnkowsko-trzcianeckim (293 m2) jest wynikiem sporo niższym (por. Ryc. 10). Wskaźnik liczby mieszkań oddanych do użytkowania na 1 tys. mieszkańców dla województwa w 2015 r. wyniósł 460. W 2011 r. wskaźnik ilości m2 mieszkań na 1 tys. ludności – zarówno w powiecie jak i w Wieleniu - był rekordowy i wyniósł 413, a w przypadku powiatu czarnkowsko-trzcianeckiego 371.
Ryc. 10. Powierzchnia użytkowa mieszkań oddanych do użytkowania na 1 tys. ludności w gminie Wieleń i w powiecie czarnkowsko-trzcianeckim
450
400
350
300
250
200
150
100
50
0 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Wieleń powiat czarnkowsko-trzcianecki
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
Liczba mieszkań oddawanych w gminie jest zmienna i zależy od wahań na rynku inwestycyjnym. Przecięta liczba izb w lokalach oddanych do użytkowania w gminie wyniosła w 2015 r. 5,17 izby. Jest to więcej niż w województwie wielkopolskim (4,17) oraz w Polsce (4,13). Przeciętna powierzchnia użytkowa nieruchomości w lokalach oddanych do użytkowania w 2015 r. w gminie wyniosła 111,20 m2. Jest ona nieznacznie niższa od powierzchni użytkowych oddawanych nieruchomości w powiecie (114,10 m2), województwie wielkopolskim (102,9 m2) oraz w Polsce (99,8 m2). Generalnie, uśrednione powierzchnie oddawanych do użytkowania mieszkań na terenie gminy i powiatu są podobne.
21 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
Ryc. 11. Powierzchni użytkowa nowych mieszkań w gminie Wieleń i w powiecie czarnkowsko- trzcianeckim w latach 2008-2015.
160,00
140,00
120,00
100,00
80,00
60,00
40,00
20,00
0,00 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Wieleń powiat czarnkowsko-trzcianecki
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS W ciągu ostatnich lat następuje stały, aczkolwiek stosunkowo niewielki, przyrost powierzchni mieszkalnej w gminie – od 2008 r. na terenie gminy przybyło ponad 22 700 m2 powierzchni użytkowej mieszkań, co stanowi wzrost o 8,2%. Mając na uwadze powyższe dane, a także tendencje i wartości europejskie, przyjęcie w niniejszym opracowaniu docelowej średniej powierzchni użytkowej mieszkania na 1 osobę w wysokości 40 m2 jest w pełni uzasadnione.
W gminie Wieleń odsetek gospodarstw domowych wyposażonych w instalacje techniczno – sanitarne jest niższy od wskaźników dla powiatu i województwa wielkopolskiego. Szczególnie jest to widoczne w praktycznym braku sieci gazowej (0,4% ludności korzystająca z sieci gazowej). Za taki stan rzeczy w dużej mierze odpowiada duże rozproszenie zabudowań, które podwyższa koszty nakładów inwestycyjnych i eksploatacyjnych poszczególnych instalacji. W ostatnich latach, a w szczególności w 2014 r., na skutek realizacji inwestycji w zakresie budowy infrastruktury technicznej, nastąpiła znaczna poprawa w tym względzie.
Tab. 3. Wyposażenie mieszkańców w podstawową infrastrukturę techniczną % ludności Powiat korzystający z 2005 2006 2007 2008 2009 2013 2014 2015 sieci: 2015
22 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
wodociągowej 60,7 60,7 60,7 60,7 61,1 66,2 79,9 81,3 91,8 kanalizacyjnej 17,6 17,6 17,6 17,5 18,0 27,1 45,1 44,9 61,9 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Miejskiego oraz danych GUS
W 2014 r. zakończono prace budowlane związane z zadaniem pn. „Budowa sieci wodociągowej z przyłączami dla wsi Marianowo i Herburtowo oraz budowa sieci wodociągowej z przyłączami dla wsi Kocień Wielki i Kuźniczka,” które dofinansowane zostało ze środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich,
W ramach zadania wykonano 24,922 km sieci wodociągowej oraz 4,245 km przyłączy wodociągowych. Koszt całkowity operacji po przeprowadzeniu postępowań przetargowych wynosi 2.865.258,93 zł., w tym dofinansowanie w wysokości 1.100.764 zł. Finalnie zwodociągowano obszar zamieszkały przez 630 osób, co pozwoliło na kompleksowe zaopatrzenie w wodę mieszkańców wsi prawobrzeżnej części gminy Wieleń.
Realizacja projektu „Budowa kanalizacji w miejscowości Wieleń wraz z modernizacją i rozbudową oczyszczalni ścieków przy ul. Jaryńskiej w Wieleniu” przewidzianego do realizacji w ramach Działania 3.4 „Gospodarka wodno-ściekowa” jako projektu kluczowego, pozwoliło z kolei na budowę sieci kanalizacji sanitarnej i deszczowej oraz rozbudowę i modernizacja oczyszczalni ścieków przy ul. Jaryńskiej w mieście Wieleń wraz z niezbędną infrastrukturą w celu doprowadzenia do uregulowania gospodarki wodno-ściekowej na terenie objętym projektem. W wyniku realizacji projektu długość kanalizacji sanitarnej na obszarze aglomeracji Wieleń wzrosła z obecnych 3,2 km do 17,52 km. Powstało 7 przepompowni ścieków. Po zakończeniu projektu do zbiorczego systemu kanalizacyjnego podłączono dodatkowe 2596 osób. Po realizacji projektu kanalizacją objętych zostało 97,8% mieszkańców miasta Wielenia.
Wciąż jednak widać znaczne dysproporcje pomiędzy zaopatrzeniem w podstawową infrastrukturę techniczną mieszkańców miasta a mieszkańców gminy. Jednocześnie procent mieszkańców korzystających z sieci jest wciąż dużo niższy niż w powiecie czy województwie.
23 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
2. ZAŁOŻENIA I PODSTAWY OPRACOWANIA BILANSU
1. maksymalne w skali gminy zapotrzebowanie na nową zabudowę - wyrażone w ilości powierzchni użytkowej zabudowy, w podziale na funkcje zabudowy: mieszkaniową, usługową i produkcyjną; 2. powierzchnia użytkowa zabudowy - powierzchnia wszystkich pomieszczeń w budynku (w świetle konstrukcji nośnych i nienośnych) służących do zaspakajania potrzeb bezpośrednio związanych z przeznaczeniem budynku, wyrażona w m2; 3. jednostka osadnicza - wyodrębniony przestrzennie obszar zabudowy mieszkaniowej wraz z obiektami infrastruktury technicznej zamieszkany przez ludzi; 4. obszar o w pełni wykształconej zwartej strukturze funkcjonalno-przestrzennej – obszar o zwiększonej w stosunku do innych obszarów gęstości zabudowy; 5. chłonność obszarów - możliwość lokalizowania na danych obszarach nowej zabudowy, wyrażona w powierzchni użytkowej zabudowy, w podziale na funkcje zabudowy: mieszkaniową, usługową i produkcyjną; 6. funkcja zabudowy – rodzaj przeznaczenia terenu, np. mieszkaniowe, usługowe, produkcyjne. 7. zabudowa – budynek, w rozumieniu art. 3 pkt 2 ustawy Prawo budowlane.
W celu sporządzenia bilansu terenów przeznaczonych pod zabudowę przyjęto następujące założenia:
1. Określając zapotrzebowanie na nową zabudowę: a. zgodnie z art. 10 ust. 7 pkt 1 ustawy, wzięto pod uwagę perspektywę nie dłuższą niż 30 lat; b. zgodnie z art. 10 ust. 7 pkt 2 ustawy, wzięto pod uwagę niepewność procesów rozwojowych wyrażającą się możliwością zwiększenia zapotrzebowania w stosunku do wyników analiz nie więcej niż o 30%; 2. Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego obowiązujące na terenie miasta i gminy Wieleń obejmują obszar prawie 94% powierzchni gminy. W związku z koniecznością zgeneralizowania i ujednolicenia sposobów przeznaczenia określonych w planach miejscowych, sporządzanych i uchwalanych w różnych okresach, przez różnych autorów i uwzględniających odmienny stan prawny w ramach opracowania przyjęto założenia, określone w Rozdziale 5. 3. Określając zapotrzebowanie na nową zabudowę oraz chłonność obszarów wzięto pod uwagę funkcje zabudowy mieszkaniowej, i usługowo-produkcyjnej, traktowanej łącznie jako zabudowa usługowa, produkcyjna, magazynowa i składowa z uwagi na
24 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
niemożliwe do jednoznacznego przyporządkowania poszczególnych terenów i budynków do funkcji usługowej albo produkcyjnej. W ramach zabudowy usługowej bilansowaniu podlegały również tereny zabudowane budynkami o funkcji produkcji rolniczej. Również w uchwalonych na terenie gminy planach miejscowych funkcja usługowa i produkcyjna zostały potraktowane łącznie (przeznaczenie ternu np. P/U, dopuszczające zarówno zabudowę usługową, produkcyjną, składową jak i magazynową). 4. Pozostałe funkcje zabudowy pozostają bez wpływu na podstawowy cel sporządzania bilansu, który stanowi sprecyzowanie analiz niezbędnych do dokonywania oceny faktycznych potrzeb rozwojowych gminy, aby dostosować do nich wielkość terenów wyznaczanych na cele inwestycyjne. Istotą nowej regulacji było uruchomienie mechanizmów mających zahamować proces nieracjonalnego przeznaczania pod zabudowę nowych, dotąd niezagospodarowanych terenów. 5. Dla określenia zapotrzebowania na nową zabudowę mieszkaniową przyjęto prognozy demograficzne, wskaźniki statystyczne dotyczące liczby mieszkań w gminie oraz średnią powierzchnię mieszkania na osobę w perspektywie do 2047 r. gdzie docelowa, oczekiwana wartość miałaby wynieść 40 m2 / osobę. Szacując potencjalną do uzyskania powierzchnię użytkową funkcji mieszkaniowej przyjęto współczynnik korygujący terenów mieszkaniowych 0,13, który odpowiada faktycznemu wykorzystaniu terenów (intensywności zabudowy) na terenie gminy i pozwala na ujednolicenie założeń oraz przyjmowanych w planach miejscowych wskaźników i parametrów zabudowy. Przyjęty współczynnik zakłada wykorzystanie pod zabudowę terenu mieszkaniowego w 13%. Przykładowo – na działce o powierzchni 1000 m2 powierzchnia użytkowa budynku mieszkalnego oraz budynków pomocniczych (garażowe, gospodarcze) wyniesie 130 m2. 6. Mając na uwadze powyższe, określając maksymalne w skali gminy zapotrzebowanie na nową zabudowę usługowo-produkcyjną wzięto pod uwagę współczynnik korygujący terenów usługowych w wysokości 0,2, oznaczający 20% uśrednioną powierzchnię zabudowy usługowo-produkcyjnej. 7. Obszary o w pełni wykształconej zwartej strukturze funkcjonalno-przestrzennej wyznaczono na podstawie: dostępnych danych GIS, w tym na podstawie danych portalu http://wielen.e- mapa.net/, http://geoportal.gov.pl, https://www.google.pl/maps, 25 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
zestawienia powierzchni budynków mieszkalnych, budynków związanych z działalnością gospodarczą oraz pozostałych budynków, stanowiących podstawę naliczania przez Urząd Miejski w Wieleniu kwoty podatku od powierzchni budynków (stan na 31 grudnia 2016 r.); struktury użytkowania gruntów gminy, w tym analizy terenów wyłączonych, nieprzeznaczonych i niemożliwych do zabudowy, wizji terenowej, która pozwoliła na wyznaczenie, na terenie gminy obszarów o w pełni wykształconej zwartej strukturze funkcjonalno-przestrzennej (por. Rozdział 4).
8. Prognozę demograficzną ustalono na podstawie danych z Urzędu Miejskiego w Wieleniu, danych GUS z 2016 r. oraz prognoz demograficznych GUS z 2011 r. i 2014 r. 9. Wskaźniki statystyczne w zakresie zasobów mieszkaniowych na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Poznaniu na 2016 r. wynoszą: a. 3708 mieszkań na terenie gminy; b. 80,8 m2- przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania; c. 23,8 m2- powierzchnia użytkowa mieszkania na 1 mieszkańca gminy; d. 299606 m2 – dostępna powierzchnia użytkowa mieszkań na terenie miasta i gminy. 10. Wskaźniki statystyczne w zakresie zasobów mieszkaniowych na podstawie danych z Urzędu Miejskiego w Wieleniu (stan na 31 grudnia 2016 r.) wynoszą: e. 3780 mieszkań na terenie gminy; f. 89,7 m2- przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania; g. 26,9 m2- powierzchnia użytkowa mieszkania na 1 mieszkańca gminy; h. 339 178 m2 – dostępna powierzchnia użytkowa mieszkań na terenie miasta i gminy
26 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
3. MAKSYMALNE W SKALI GMINY ZAPOTRZEBOWANIE NA NOWĄ ZABUDOWĘ
Podstawę określenia maksymalnego w skali gminy zapotrzebowania na poszczególne funkcje zabudowy, tj. zabudowę mieszkaniową oraz usługowo-produkcyjną stanowią analizy, w tym demograficzne, finansowe, społeczne i środowiskowe (por. Rozdział 1.).
Bazę dla określenia maksymalnego w skali gminy zapotrzebowania na zabudowę mieszkaniową stanowią analizy demograficzne dokonane na podstawie danych statystycznych Głównego Urzędu Statystycznego oraz danych uzyskanych z Urzędu Miejskiego.
Poprzednia prognoza ludności GUS – na lata 2011-2035 r. – bazująca na założeniu o systematycznym, powolnym wzroście intensywności urodzeń, wobec obserwowanych dynamicznych zmian społeczno-ekonomicznych i kulturowych, mających istotny wpływ na wzorce zachowań demograficznych i migracyjnych, straciła na aktualności.
Prognoza ludności na lata 2014-2050 Głównego Urzędu Statystycznego sporządzona została na podstawie przyjętych wariantów założeń prognostycznych, które były przedmiotem konsultacji szerokiego grona specjalistów reprezentujących środowisko naukowe. Uwagi ekspertów oraz recenzentów pozwoliły na wybór scenariusza założeń uznanego za najlepiej określający prawdopodobny rozwój ludności Polski w perspektywie do 2050 r. Akurat w przypadku powiatu czarnkowsko-trzcianeckiego różnice w opracowanych przez GUS prognozach są niewielkie.
Ryc. 12. Zestawienie prognoz liczby ludności powiatu czarnkowsko-trzcianeckiego wg GUS
90 000 88 000 86 000 84 000 82 000 80 000 78 000 76 000 74 000 72 000 70 000 68 000 2014 2016 2018 2020 2022 2024 2026 2028 2030 2032 2034 2036 2038 2040 2042 2044 2046 2048 2050
prognoza z 2014 r. na lata 2014-2050 prognoza z 2011 r. na lata 2011-2035
Źródło: GUS, 2011 i 2014.
27 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
Zgodnie z powyższą Prognozą GUS liczba ludności w powiecie czarnkowsko- trzcianeckim będzie nieprzerwanie spadać do 2050 r., od 87 979 osób prognozowanych na 2014 r. do 75 820 osób w 2050 r., co będzie stanowić spadek o prawie 14% w porównaniu do roku bazowego (2014). Wyniki prognozy można poddać weryfikacji na podstawie danych rzeczywistych. W porównaniu do 2002 r. liczba ludności powiatu czarnkowsko- trzcianeckiego wzrosła o 2%. W liczbach bezwzględnych ten wzrost wyniósł 1724 osoby.
Powyższe dane prognostyczne opracowane przez GUS dla powiatu czarnkowsko- trzcianeckiego mogą stanowić bazę do dalszych prognoz w zakresie kształtowania się liczby ludności w gminie Wieleń. Przyjmując, zgodnie ze stanem na 2016 r., że liczba ludności gminy stanowi i przez cały okres prognozowania (do 2047 r.) będzie stanowić 14,36% ogólnej liczby ludności powiatu, a trend charakteryzujący liczbę ludności powiatu będzie analogiczny dla gminy, zmiany liczby ludności będą kształtować się zgodnie z poniższą ryc. (niebieskie słupki – wg prognoz GUS dla powiatu).
Ryc. 13. Prognoza zmian liczby ludności w gminie Wieleń na bazie Prognozy liczby ludności powiatu GUS z 2014 r. 13000
12500
12000
11500
11000
10500
10000 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 2036 2037 2038 2039 2040 2041 2042 2043 2044 2045 2046 2047
wg prognoz GUS dla powiatu wg trendu zmian liczby ludności Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Zgodnie z takim założeniem prognostycznym liczba ludności gminy spadnie z 12 598 osób aż do 11 116 osób w 2047 r. Z kolei bazując na rzeczywistym trendzie zmian liczby ludności w gminie (por. Ryc. 13. czerwone słupki - wg trendu zmian liczby ludności) spadek liczby ludności będzie dużo mniej dotkliwy i wyniesie jedynie ok. 3%, co oznacza 12 213
28 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkańców gminy w 2047 r.
Bezpośrednie porównanie rzeczywistego trendu zmian ludności w gminie i w powiecie z prognozami GUS dla powiatu pozwala zaobserwować dużo płytszą skalę zmian liczby ludności w gminie Wieleń. Faktycznie, począwszy od 2002 r. liczba ludności maleje. W 2002 r. wynosiła 12 782 osób, natomiast w 2016 r. już tylko 12 598 osoby. Zmiana liczby ludności w liczbach bezwzględnych wyniosła 184 osoby, średnio malejąc o 0,1% rocznie. Trend zmian liczby ludności w gminie jest inny. Wprawdzie spadek liczby ludności w porównaniu z 2002 r. jest niewątpliwy to nie jest aż tak głęboki jakby sugerowały to prognozy sporządzone dla powiatu. Obecna dynamika procesów demograficznych pozwala przypuszczać, że liczba mieszkańców gminy, w 30-letnim okresie prognozowanym, będzie utrzymywać się na podobnym poziomie, notując lekki spadek. Uzasadnieniem dla utrzymania się minimalnego trendu spadkowego z ostatnich 14 lat jest, oprócz obecnego ujemnego przyrostu naturalnego, utrzymujące się ujemne saldo migracji.
Bazując na rzeczywistym trendzie zmian w liczbie ludności w gminie Wieleń na potrzeby niniejszego opracowania, przyjęto ujemny, utrzymujący się obecnie, stały, minimalnie malejący trend liczby ludności, bazujący na rzeczywistych zmianach liczby ludności gminy, który rok do roku wynosi średnio 0,1%. W perspektywie 30 lat, czyli w perspektywie dla której sporządzany jest Bilans, prognozowana liczba ludności gminy Wieleń zmniejszy się o 385 osób i wyniesie 12 213 osób, z obecnych 12 598 osób.
Ryc. 14. Zmiany liczby ludności (w %) w gminie Wieleń, powiecie czarnkowsko-trzcianeckim i województwie wielkopolskim w latach 2003 - 2016 1,5
1
0,5
0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016
-0,5
-1
Wieleń powiat czarnkowsko-trzcianecki woj. Wielkopolskie
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
29 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
Jako udokumentowanie powyższego trendu na Ryc. 14 przedstawiono procentowe zmiany w liczbie ludności w okresie od 2003 do 2016 r. w gminie, powiecie i w województwie wielkopolskim. W całym analizowanym okresie zmiany liczby ludności w Wieleniu układały się w zakresie wartości pomiędzy -0,72% w 2005 r. do 1,24% w 2011 r., przyjmując wspomnianą wyżej średnią -0,1%. W przypadku powiatu i województwa wzrost liczby ludności nie przyjmował analogicznych kierunków jak w gminie Wieleń. Zmiany liczby ludności gminy, w zakresie wartości ujemnych, były głębsze.
Prognozując liczbę ludności gminy Wieleń nie wzięto pod uwagę niepewnej i skomplikowanej sytuacji związanej z migracją do Polski znacznej liczby ludności z Europy Wschodniej, szczególnie z Ukrainy oraz migracją ludności z bliskiego wschodu, w szczególności z Syrii do Europy zachodniej. Powyższe ruchy wędrówkowe mogą w sposób niezwykle istotny wpłynąć na zmiany w liczbie ludności Polski i Europy, w szczególności regionów silnych gospodarczo jakim jest Wielkopolska i charakteryzujących się pozytywnymi trendami demograficznymi i gospodarczymi jak powiat nowotomyski.
Zgodnie z przyjętymi założeniami (por. Rozdział 2) obecna powierzchnia użytkowa mieszkania na osobę, wynosząca 24 m2 według badań GUS i 27 m2 według danych podatkowych Urzędu Miejskiego, w przyjętej perspektywie, w 2047 r. powinna osiągnąć (dążyć do osiągnięcia) 40 m2 na osobę (mieszkańca gminy), co stanowi średnią charakteryzującą kraje Europy zachodniej i powinno stanowić wyraz polepszenia standardów zamieszkania w gminie. Dla porównania średnio w krajach Unii Europejskiej na osobę przypadka 41,7 m2, a na mieszkańca Niemiec aż 47 m2 powierzchni użytkowej mieszkania.
Zgodnie z danymi GUS z 2015 r. w gminie Wieleń mieszkańcy dysponują 3708 mieszkaniami, o średniej powierzchni 80,8 m2, co daje łącznie 299 606 m2 powierzchni użytkowej mieszkań.
Dane podatkowe z Urzędy Miejskiego wskazują na nieco wyższą podstawę podatku od nieruchomości za 2016 r. od budynków mieszkalnych lub ich części, tj. 339 178 m2, przy liczbie obiektów mieszkaniowych 3782. Różnica wynika z daty prowadzonego przez GUS bilansu zasobów mieszkaniowych. Różnica jest jednak na tyle niewielka, że należy uznać ją za nieistotną.
W zakresie powierzchni nowych mieszkań sytuacja gminy na tle średniej powiatu wygląda słabo. Powierzchni nowych mieszkań w przeliczeniu na 1000 mieszkańców w przypadku gminy w latach 2008 do 2015 wahała się od 80 m2 w 2009 r. do 413 m2 w 2011 r.
30 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
Średnia dla tego okresu wyniosła 225 m2, podczas gdy dla powiatu czarnkowsko- trzcianeckiego 307 m2. (por. Ryc. 15). Trend przyrostu nowej powierzchni mieszkalnej kształtuje się sinusoidalnie, jednak nie może on stanowić uzasadnienia dla konieczności przeznaczania kolejnych terenów pod budownictwa mieszkaniowe, a co za tym idzie również pod zaplecze usługowe, na które składają się usługi komercyjne i publiczne, wyższego i niższego rzędu.
W ostatnich dwóch latach przyrost nowej powierzchni mieszkaniowej wynosił około 2500 m2, przy średniej wielkości mieszkania ok.105 m2, co w liczbach bezwzględnych dało 48 nowych mieszkań w dwa lata. Stanowi to około 11% ogólnej liczby mieszkań wybudowanych na terenie powiatu czarnkowsko-trzcianeckiego.
Ryc. 15. Powierzchnia nowych budynków mieszkalnych na 1000 mieszkańców w gminie Wieleń i powiecie czarnkowsko-trzcianeckim w latach 2008-2015
450
400
350
300
250
200
150
100
50
0 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Wieleń powiat czarnkowsko-trzcianecki
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
Maksymalne w skali gminy zapotrzebowanie na nową zabudowę mieszkaniową, wyrażone w ilości powierzchni użytkowej zabudowy wynosi 203 794 m2 (264 932 m2 przy zwiększeniu zapotrzebowania w stosunku do wyników analiz o 30%).
31 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
Tab. 4. Maksymalne zapotrzebowanie na nową zabudowę mieszkaniową w gminie Wieleń Lata 2017 2022 2027 2032 2037 2042 2047 Liczba ludności 12585 12523 12460 12398 12336 12275 12213 Zapotrzebowanie na nową zabudowę mieszkaniową (w m2 203 794 201 314 198 794 196 314 193 834 191 394 188 914 powierzchni użytkowej zabudowy) zwiększone o 30%* 264 932 261 708 258 432 255 208 251 984 248 812 245 588 *30% dodano do maksymalnego zapotrzebowania na nową zabudowę czyli różnicy pomiędzy iloczynem liczby ludności i docelową powierzchnią mieszkania na osobę (12585 x 40) a obecną powierzchnią mieszkań 299606 m2. Źródło: opracowanie własne Określenie maksymalnego zapotrzebowania na zabudowę usługowo-produkcyjną jest skomplikowane, wymaga zindywidualizowanego i wielokryterialnego podejścia. Pośrednio wynika ze wzrostu liczby ludności, który pociąga za sobą konieczność wyposażenia lub nasycenia terenów zabudowy mieszkaniowej w usługi podstawowe oraz niektóre usługi wyższego rzędu. Zapotrzebowanie gminy na zabudowę usługowo-produkcyjną wynika również z dynamiki gospodarki lokalnej (wzrost liczby podmiotów gospodarczych) oraz – a obecnie być może przede wszystkim – z dynamiki gospodarki krajowej i międzynarodowej. Decyzje lokalizacyjne podmiotów gospodarczych mają coraz rzadziej związek z bezpośrednią bliskością dużych ośrodków administracyjnych, a powszechne wykorzystanie nowoczesnych technologii, w tym w szczególności Internetu, do zastępowania tradycyjnego biznesu czy prowadzenia e-biznesu pozwala na rozwój zupełnie nowych gałęzi usług i elastycznej produkcji. Powyższe daje możliwość gminom takim jak Wieleń, będących na uboczu dużych jednostek administracyjnych, do rozwoju na swoim terenie nowych usług i produkcji, które z uwagi na swój charakter nie stanowią gałęzi gospodarki energo-, surowco- i terenochłonnej, tym samym nie potrzebują znacznych powierzchni dla funkcjonowania. Jednocześnie w przypadku Wielenia niebagatelne znaczenie na przyszły rozwój społeczno-gospodarczy w przyszłości powinna mieć, określone wyraźnie w Strategii Rozwoju Społeczno- Gospodarczego Miasta i Gminy Wieleń na lata 2015- 2024, Misja „Zrównoważony rozwój z zachowaniem specyfiki gminy, w szczególności z uwzględnieniem walorów krajobrazowych i kulturowych. Tworzenie więzi mieszkańców z gminą poprzez stworzenie komfortowych warunków życia: wysokiej jakości usług publicznych, warunków do rozwoju przedsiębiorczości i tworzenia nowych miejsc pracy”. Ponadto jednym ze strategicznych celów gminy jest tworzenie Konkurencyjnej gospodarki, wspierającej przedsiębiorczość i
32 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę innowacje, m.in. poprzez zwiększenie atrakcyjności inwestycyjnej gminy. W związku z powyższym ale również z uwagi na mocno ujemne saldo przyjazdów i wyjazdów do pracy (Rozdział 1), co ma bezpośredni związek z brakiem na terenie miasta i gminy większych pracodawców wyznaczenie nowych, atrakcyjnych terenów inwestycyjnych należy uznać za jedno z priorytetowych zadań w gminie. Przy określaniu maksymalnego w skali gminy zapotrzebowania na nową zabudowę usługowo-produkcyjną, poza powyższym, należy wziąć pod uwagę obecny stosunek powierzchni budynków usługowych i produkcyjnych oraz części innych budynków związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą do powierzchni budynków mieszkalnych, który dla gminy Wieleń wynosi 58%. Przyjęcie powyższego wskaźnika znajduje odzwierciedlenie w obecnym rozkładzie funkcji przestrzennych na terenie gminy. Zgodnie z przeprowadzoną analizą danych podatkowych dla gminy Wieleń podstawę opodatkowania w odniesieniu do podatku od budynków służących działalności gospodarczej oraz innych budynków stanowi powierzchnia 196 992 m2. Powyższa wartość stanowi 58% powierzchni będącej podstawą opodatkowania budynków mieszkalnych (339 178 m2). Stąd na potrzeby niniejszego Bilansu, w związku z powyższymi danymi, można przyjąć, że budynki o funkcji usługowo-produkcyjnej powinny stanowić 60% powierzchni budynków o funkcji mieszkalnej zlokalizowanych na terenie gminy. Liczba podmiotów gospodarczych w rejestrze REGON w 2015 r. na 10 tys. osób w gminie Wieleń wyniosła 1198, przy 1308 w powiecie czarnkowsko-trzcianeckim. Również liczba podmiotów gospodarczych i liczba osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą na 10 tys. osób w wieku produkcyjnym w gminie jest niższa od analogicznych danych dla powiatu czarnkowsko-trzcianeckiego. Jednakże należy zauważyć trend wzrostowy w gminie w zakresie liczby podmiotów gospodarczych w rejestrze REGON, malejące bezrobocie oraz rosnące pensje. Stąd maksymalne w skali gminy Wieleń zapotrzebowanie na zabudowę usługowo- produkcyjną wynosi 122 276 m2 (158 959 m2 przy zwiększeniu zapotrzebowania w stosunku do wyników analiz o 30%).
33 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
Tab. 5. Maksymalne zapotrzebowanie na nową zabudowę usługowo-produkcyjną w gminie Wieleń Lata 2017 2022 2027 2032 2037 2042 2047 Liczba ludności 12585 12523 12460 12398 12336 12275 12213 Zapotrzebowanie na nową zabudowę usługowo- 122 276 120 788 119 276 117 788 116 300 114 836 113 348 produkcyjną (w m2 powierzchni użytkowej zabudowy)
zwiększone o 30% 158 959 157 025 155 059 153 125 151 191 149 287 147 353
Źródło: opracowanie własne
Mając na uwadze znaczną powierzchnię gminy Wieleń wynoszącą 430 km2, co stanowi prawie 24% powierzchni całego powiatu, znaczne odległości dzielące poszczególne jednostki administracyjne oraz odmienne uwarunkowania i dynamikę kształtowania się wskaźników demograficznych jak i przestrzennych w ramach poszczególnych 24 obrębów, na potrzeby Bilansu opracowano maksymalne zapotrzebowanie na zabudowę w podziale na obręby gminy (Tab. 6.).
W celu obliczenia maksymalnego zapotrzebowania na zabudowę w podziale na obręby przyjęto procentowy udział liczby ludności danego obrębu w liczbie ludności całej gminy i na tej podstawie rozdzielono maksymalne zapotrzebowanie oszacowane dla całej gminy.
Oszacowanie zapotrzebowania w podziale dla poszczególnych obrębów pozwoli na lepsze bardziej celowe zdiagnozowanie potrzeb danej części gminy. Poniższe zestawienie będzie następnie podstawą do oszacowania chłonności obszarów o w pełni wykształconej strukturze funkcjonalno-przestrzennej oraz chłonności w obowiązujących planach miejscowych. W efekcie wynik Bilansu wskaże, poza ogólnym wynikiem, konkretne obszary gdzie zasadne będzie uzupełnienie o nowe tereny pod zabudowę. Analogicznie w przypadku nadwyżki terenów pod daną funkcję zabudowy wynik wskaże dane obręby gdzie sugerowanym byłaby zamiana funkcji przestrzennej.
34 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
Tab. 6. Maksymalne zapotrzebowanie na nową zabudowę w gminie Wieleń w podziale na obręby (zaznaczono nazwy obrębów w których wyznaczono obszary zwarte)
A B % ludności Liczba Zapotrzebowanie na Zapotrzebowanie na Obręb miasta/gminy ludności zabudowę zabudowę usługowo- (2016 r.) mieszkaniową (m2) produkcyjną (m2)
WIELEŃ 46,69 5800 123690 74214 Biała 1,83 227 4841 2905 Dębogóra 2,20 273 5822 3493 Dzierżążno Małe 0,72 89 1898 1139 (Lipinki)
Dzierżążno Wielkie 3,92 487 10386 6231 Folsztyn 2,66 331 7059 4235 Gieczynek 1,05 130 2772 1663 Gulcz 4,33 538 11473 6884 Hamrzysko 1,34 167 3561 2137 (Gniewomierz)
Herburtowo 1,73 215 4585 2751 Jaryń (Brzeźno) 0,52 65 1386 832 Kałądek 0,87 108 2303 1382
Kocień Wielki 1,60 199 4244 2546 (Brzezinki, Usypisko)
Kuźniczka 0,76 95 2026 1216 Marianowo 0,98 122 2602 1561 Mężyk (Bielsko) 1,16 144 3071 1843 Miały 6,37 791 16869 10121 Mniszek 0,24 30 640 384 Nowe Dwory 3,12 387 8253 4952 Potrzebowice 0,56 70 1493 896 (Bęglewo, Osina)
Rosko 10,40 1292 27553 16532 Wrzeszczyna 4,71 585 12476 7485 Zawada (Łaski) 0,46 57 1216 729 Zielonowo 1,78 221 4713 2828
RAZEM: 100,00 12423 264932 158959
Źródło: opracowanie własne.
35 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
36 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
4. JEDNOSTKI O W PEŁNI WYKSZTAŁCONEJ ZWARTEJ STRUKTURZE FUNKCJONALNO-PRZESTRZENNEJ
Zgodnie z przyjętą definicją obszar o w pełni wykształconej zwartej strukturze funkcjonalno-przestrzennej stanowi obszar o zwiększonej w stosunku do innych obszarów gęstości zabudowy.
Na potrzeby niniejszego opracowania dokonano analizy przestrzennej terenu gminy, na podstawie: dostępnych danych GIS, w tym na podstawie danych http://geoportal.gov.pl, https:// www.google.pl/maps, zestawienia powierzchni budynków mieszkalnych, budynków związanych z działalnością gospodarczą oraz pozostałych budynków, stanowiących podstawę naliczania przez Urząd Miejski w Wieleniu kwoty podatku od powierzchni budynków; struktury użytkowania gruntów gminy, w tym analizy terenów wyłączonych, nieprzeznaczonych i niemożliwych do zabudowy, wizji terenowej, które pozwoliły na wyznaczenie, na terenie gminy obszarów o w pełni wykształconej zwartej strukturze funkcjonalno-przestrzennej. Obszary te wykazują wyższe w porównaniu z terenami sąsiednimi nasycenie zabudową. Ponadto każdy z obszarów zabudowany jest w sposób wielofunkcyjny: poza zabudową mieszkaniową oraz usługami podstawowymi, wyposażony jest w infrastrukturę techniczną w stopniu wystarczającym do zabudowy terenów dotychczas niezabudowanych. Uzasadnieniem dla wyznaczenia powyższych obszarów jako obszarów o w pełni wykształconej zwartej strukturze funkcjonalno-przestrzennej jest również fakt zapewnienia dogodnej obsługi komunikacyjnej poprzez istniejący system dróg publicznych.
Wychodząc z podstawowej definicji, (Encyklopedia PWN, 2016) miasto stanowi skupisko ludzkie, przeciwstawiane wsi, charakteryzujące się zagęszczoną zabudową, zróżnicowaną strukturą społeczną mieszkańców, utrzymujących się w większości z zajęć nierolniczych — handlu, rzemiosła, przemysłu i usług, poprzez definicję prawną: miasto to jednostka osadnicza o przewadze zwartej zabudowy i funkcjach nierolniczych posiadającą prawa miejskie, bądź status miasta nadany w trybie określonym przepisami, można założyć, że miasto – samo w sobie, w granicach administracyjnych i poza nimi – stanowi jednostkę administracyjną o zwartej strukturze funkcjonalno-przestrzennej.
37 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
Struktura funkcjonalno-przestrzenna miasta, obejmując nie tylko funkcje związane z zabudową kubaturową (mieszkaniową, usługową, produkcyjną) ale również przestrzenie zurbanizowane-niezabudowane (place, rynki, parkingi), zielone (parków miejskich, skwerów, zieleńców), grunty rolne i lasy, stanowi jeden uzupełniający się funkcjonalnie i przestrzennie organizm. Powyższe założenie stoi również w zgodzie z przyjętą na potrzeby niniejszego opracowania definicją obszaru o w pełni wykształconej zwartej strukturze funkcjonalno- przestrzennej. Biorąc powyższe pod uwagę uznać należy, że miasto Wieleń, mając zgodnie ze stanem faktycznym i prawnym, status i charakter funkcjonalno-przestrzenny miasta, stanowi w swoich granicach administracyjnych jednostkę osadniczą o w pełni wykształconej zwartej strukturze funkcjonalno-przestrzennej również w rozumieniu ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.
Wieleń powstał jako wczesnośredniowieczny gród na pograniczu Wielkopolski i Pomorza. W 1108 r. został zdobyty przez Bolesława III Krzywoustego. Znajdowała się w nim siedziba kasztelana, wzmiankowana w 1213 roku. W 1239 r. książę Władysław Odonic sprowadził tu cystersów.
Prawa miejskie Wieleń uzyskał przed 1458 r. Było to miasto królewskie o charakterze rolniczym. W XVI w. funkcjonowała komora celna. Od XVII w. rozpoczął się rozwój sukiennictwa.
W okresie 1772–1919 Wieleń znajdował się w zaborze pruskim (w latach 1807–1815 – w Księstwie Warszawskim). W XIX w. stanowił ośrodek sukiennictwa, przędzalnictwa i koronkarstwa. Już w 1851 r. otrzymał połączenie kolejowe, dzięki magistrali Berlin – Królewiec (Ostbahn). W 1887–1919 r. mieściła się w nim siedziba powiatu.
Podczas powstania wielkopolskiego w latach 1918–1919 miały miejsce walki mieszkańców z oddziałami niemieckiej straży granicznej. Ostatecznie 18 stycznia 1919 r. Wieleń został zajęty przez powstańców. Dalszemu rozwojowi miasta stanęło na przeszkodzie wytyczenie w 1919 r. granicy polsko-niemieckiej na przecinającej Wieleń Noteci. Po stronie Niemiec znalazły się m. in. pałac, związane z nim majątki oraz dworzec Wieleń Północny na magistrali Ostbahn. Polsce przypadło śródmieście z dworcem Wieleń Południowy, ulokowanym na czynnej od 1896 r. linii Inowrocław – Drawski Młyn. W okresie
38 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę międzywojennym polska część miasta stanowiła ośrodek handlowo-usługowy; zniesiono jednak powiat wieleński.
W czasie okupacji niemieckiej w latach 1939–45 Wieleń został wcielony do III Rzeszy. Nastąpiły wysiedlenia ludności polskiej do Generalnego Gubernatorstwa. Połączenie obu części miasta nastąpiło dopiero w 1977 roku. Od 1999 r. leży w powiecie czarnkowsko- trzcianeckim województwa wielkopolskiego.
Struktura funkcjonalno-przestrzenna gminy podporządkowana została, w swoim rozwoju historycznym, naturalnym warunkom przyrodniczym. W rozmieszczeniu jednostek osadniczych, gminę można podzielić na część północną i południową; granicę stanowi rzeka Bukówka. Część południową charakteryzuje równoleżnikowe rozmieszczenie osad wzdłuż północnej i południowej krawędzi doliny rzeki Noteci oraz wzdłuż doliny rzeki Miały. Północna zabudowa, wzdłuż Noteci, wsi Herburtowo, Marianowo, Kałądek, Folsztyn i Nowe Dwory stanowi zabudowę pasmową o charakterze rzędówki, związanej z gospodarczym wykorzystaniem łąk nadnoteckich. Po południowej stronie, jednostki osadnicze: Wrzeszczyna, Rosko i Gulcz mają charakter skoncentrowany. Oba pasma są dobrze skomunikowane wzdłuż dróg wojewódzkich; zwornikiem układu jest miasto Wieleń, obejmujące zespół jednostek strukturalnych Wielenia Południowego (Wieleń Lewobrzeżny), „Starego Miasta” i Wielenia Północnego (Wieleń Prawobrzeżny). Przez miasto przebiega jedyne powiązanie komunikacyjne obydwu układów równoleżnikowych. Drugie pasmo w części południowej obejmuje wsie wzdłuż doliny rzeki Miały: Miały, Mężyk, Białą i Hamrzysko.
W części północnej zabudowa wsi pojawia się w enklawach śródleśnych byłej Puszczy Drawskiej. Są to wsie: Gieczynek, Dębogóra, Dzierżążno Wielkie, Dzierżążno Małe, Kocień i Kuźniczka.
Całe osadnictwo Gminy Wieleń charakteryzuje niski stopień rozproszenia zabudowy. Poza sołectwami Dzierżążno Małe, Kocień i Gulcz, zabudowa wsi ma charakter zwarty, o dobrej dostępności komunikacyjnej. Przy wielkości gminy, ma to istotne znaczenie dla nakładów inwestycyjnych w zakresie drogownictwa i uzbrojenia technicznego jednostek osadniczych.
Jednostkami administracyjne gminy Wieleń stanowiące obszary o w pełni wykształconej zwartej strukturze funkcjonalno-przestrzennej są jednocześnie – w myśl
39 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę dokumentów programowych gminy – jednostkami predysponowanymi do wielofunkcyjnego rozwoju, w tym również osadnictwa, posiadające znaczne tereny rozwojowe.
Jako obszary o w pełni wykształconej zwartej strukturze funkcjonalno-przestrzennej na terenie gminy Wieleń przyjęto 7 obszarów o łącznej powierzchni 726,99 ha, tj.: miasto Wieleń, Dzierżążno Wielkie, Folsztyn i Nowe Dwory, Gulcz, Rosko, Miały oraz Wrzeszczynę.
Ryc. 16. Wieleń–obszar o w pełni wykształconej zwartej strukturze funkcjonalno-przestrzennej
Źródło: opracowanie własne na podstawie www.wielen.e-mapa.net Współczesne miasto Wieleń posiada bardzo dobrze zachowany historyczny układ przestrzenny, odzwierciedlający kolejne fazy rozwoju miasta. Obszarem o szczególnie znaczących uwarunkowaniach historycznych pozostaje obszar Starego i Nowego Miasta oraz teren dawnego zespołu dworsko-parkowego na Ostrowiu (obecnie teren Zespołu Opieki Społecznej „Caritas”). To historyczne założenie urbanistyczne Wielenia, wywodzące się z czasów średniowiecza, wpisane jest do rejestru.
Zabytkowy układ urbanistyczny Wielenia wpisany do rejestru zabytków uznany jest za obszar szczególnie ważny jako historyczne świadectwo, na którym elementy dawnego układu przestrzennego zachowane zostały w dobrym stanie. W obrębie tej strefy najważniejsze jest zachowanie poszczególnych jej części składowych. Ochronie konserwatorskiej podlega
40 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę zachowanie historycznego układu przestrzennego - tj. rozplanowania placów i ulic, linii zabudowy, kompozycji wnętrz urbanistycznych i kompozycji zieleni.
Na terenie miasta występują szczególnie cenne kulturowo obiekty architektury wpisane do rejestru zabytków, w tym w szczególności:
kościół parafialny św. Michała Archanioła i Wniebowzięcia NMP z XVII w.; poewangelicki kościół parafialny św. Rocha z 1930 r.; Pałac Sapiehów z XVIII wieku wzniesiony przez wojewodę smoleńskiego, Piotra Sapiehę, który stanął w miejscu średniowiecznego zamku; Wieża Bismarcka; budynek strzelnicy z 1850, dawna siedziba Bractwa Kurkowego, a obecnie Miejsko- Gminny Ośrodek Kultury; domy z końca XVIII wieku; oraz zabytkowe zespoły dworsko i pałacowo-parkowe oraz zespoły dawnych cmentarzy, występuje również zachowana bardzo licznie historyczna zabudowa mieszkalna objęta ochroną konserwatorską.
Dzierżążno - wieś położona malowniczo w paśmie wzgórz moreny czołowej, przy drodze Wieleń - Człopa, 10 km na północ od Wielenia. Nad wsią dominuje leżąca na przeciwległym brzegu jeziora góra Jezierna.
Układ przestrzenny: częściowo wyznaczony przez topografię terenu; zachowany pozostał stary układ owalnicy, z niecką najprawdopodobniej pojeziorną w środku (nieckowate nawsie), z posadowionym w części zachodniej kościołem.
41 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
Ryc. 17. Dzierżążno Wielkie – obszar o w pełni wykształconej zwartej strukturze funkcjonalno-przestrzennej
Źródło: opracowanie własne na podstawie www.wielen.e-mapa.net
Zabudowa: kościół konstrukcji szachulcowej wzniesiony w 1595 r., będący najstarszym zachowanym zabytkiem architektury na terenie gminy Wieleń. Wyposażenie kościoła stanowią cenne zabytki ruchome - późnorenesansowy ołtarz główny i ambona z pocz. XVII w., kunsztowny świecznik brązowy z 1855 r. Obecny plac przykościelny pierwotnie pełnił funkcje najstarszego we wsi cmentarza, założonego w k. XVI w. Przy obiegającej nawsie (nieckę) drodze zabudowa wsi bardzo zwarta, usytuowana po zewnętrznej stronie owalnicy; wzdłuż jeziora zabudowa luźniejsza i mniej uporządkowana. Zagrody ciasne, domy mieszkalne w zwartym układzie, często ustawione szczytem do drogi, połączone budynkiem bramnym. Najstarsze zachowane chałupy konstrukcji szachulcowej z poł. XIX w. - to obiekty o dużych wartościach etnograficznych, które stanowią cenne świadectwo dawnej zabudowy wsi. Pozostała zabudowa pochodzi z końca XIX w. i początku XX w. We wsi pozostała zachowana również oprócz dawnych murowanych budynków gospodarczych, duża liczba drewnianych stodół z pocz. XX w. W północnej części wsi, poza zabudowaniami gospodarstw wiejskich usytuowane są dwa cmentarze: ewangelicki (pow. 1.28 ha), założony w XIX w, obecnie nieczynny oraz katolicki - komunalny, nadal czynny. Ryc. 18. Folsztyn i Nowe Dwory - obszar o w pełni wykształconej zwartej strukturze funkcjonalno-przestrzennej
42 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
Źródło: opracowanie własne na podstawie www.wielen.e-mapa.net
Folsztyn - wieś leżąca przy północnej krawędzi doliny Noteci, przy drodze Wieleń - Jędrzejewo, 4 km na wschód od Wielenia. Wieś została założona w 1601 r. na mocy porozumienia Zofii Czarnkowskiej z d. Herburt-Folsztyn, ówczesnej właścicielki dóbr wieleńskich z emigrantami holenderskimi. Pierwotnie nazywana była Dolne Holendry, od 1632 r. - Folsztyn. Jedna z pierwszych wsi „olęderskich” na terenie Wielkopolski.
Układ przestrzenny: charakterystyczny dla osadnictwa „olęderskiego”, reprezentuje typową rzędówkę bagienną. Zabudowa wsi ciągnie się długim pasmem równolegle do drogi. Pierwotnie zabudowa usytuowana była po południowej stronie drogi; po stronie północnej oraz przy szosie - zabudowa nowsza, niekiedy współczesna.
Zabudowa: historyczne zagrody - duże, czworoboczne; chałupy ustawione szczytem do drogi, na froncie - kalenicowo – budynki gospodarcze, często z przejazdami bramnymi; pomiędzy budynkami płoty z bramami i furtkami tworzą izolowane wnętrza zagród. Licznie zachowana cenna etnograficznie zabudowa mieszkalna i gospodarcza z k. XVIII w. i XIX w., drewniana, konstrukcji zrębowej i sumikowo-łątkowej. Neogotycki kościół, pierwotnie protestancki, obecnie p.w. św. Piotra i Pawła z wysoką wieżą zbudowany został w 1876 r., na miejscu starszego kościoła wzniesionego w 1637 r., staraniem Jana Sędziwoja Czarnkowskiego. Obecny plac przykościelny pierwotnie pełnił funkcje najstarszego we wsi cmentarza, założonego w 1 poł. XVII w. Ok. 200 m. na zachód od kościoła założony został w XIX w. następny cmentarz ewangelicki (pow. 0.40 ha).
Nowe Dwory - wieś 6 km na wschód od Wielenia, rozciągnięta długim pasmem równolegle do krawędzi doliny Noteci, wzdłuż drogi Wieleń - Jędrzejewo. Powstała w 1614 r. jako wieś olęderska. W 1789 r. liczyła 415 mieszkańców oraz 64 domy mieszkalne.
Układ przestrzenny: klasyczna rzędówka bagienna, rozciągająca się na długości 4 km, większość zagród skupiona po południowej stronie drogi, szczególnie te starsze.
43 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
Zabudowa: zagrody duże czworoboczne, chałupy starsze – ustawione szczytowo, charakterystyczne wysokie murowane ogrodzenia z bramami wjazdowymi i furtkami, niektóre zagrody stwarzają wrażenie wręcz „ufortyfikowanych”. W połowie długości wsi, na wydmowym pagórku wznosi się drewniany kościół, konstrukcji zrębowej, ujętej konstrukcją szkieletową z bali drewnianych z 1792 r., z wcześniejszą wieżą z 1615 r. (kościół przebudowany w 1829 r., remontowany w latach 80-tych XX w.). W oknach wmontowane są trzy niewielkie witraże z 1615 r. z napisami herbami i postaciami świętych. Wyposażenie wnętrza częściowo barokowe (ołtarz główny, ambona, ławka). Obok kościoła stoi drewniana dzwonnica, zbudowana zapewne w 1826 r. Obecny plac przykościelny pierwotnie pełnił funkcje cmentarza przykościelnego (pow. 0.73 ha), założonego w XVIII w. Obecnie cmentarz jest nieczynny, najstarszy zachowany nagrobek pochodzi z 1878 r., z dawnego drzewostanu zachowana m.in. aleja lipowa. We wsi zachowało się dużo budynków z XIX w., m.in. szachulcowych z 1 polowy XIX w. i okazałych murowanych z cegły z 2 poł. XIX w. Obiekty starsze posiadają charakterystyczne proporcje - strome wysokie dachy, często jednak przebudowane. Budynki gospodarcze zachowane pozostały często w konstrukcji glinobitnej. Obiekty te stanowią cenne świadectwo dawnej zabudowy wsi.
Ryc. 19. Gulcz - obszar o w pełni wykształconej zwartej strukturze funkcjonalno-przestrzennej
Źródło: opracowanie własne na podstawie www.wielen.e-mapa.net
Gulcz - wieś położona przy drodze Wieleń-Czarnków, na południowym, mocno wyniesionym tarasie pradoliny Noteci. Po raz pierwszy wieś Golcz wzmiankowana w źródłach historycznych w 1381 r.; w XIV-XVI w. stanowiła własność rodziny Przesnów z Lubasza, w XIX w.; należała do powiatu czarnkowskiego; składała się z Gulcza wsi oraz Gulcza młyna.
44 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
W latach 80-tych XIX w. w Gulczu były 82 budynki mieszkalne i 754 mieszkańców, z danych tych wynika, że była to duża wieś.
Układ przestrzenny: obecnie wieś typu wielodrożnica, o nieregularnym uwarunkowanym rzeźbą terenu biegiem dróg; droga Wieleń-Czarnków na obszarze wsi przyjęła funkcję głównej osi, rozszerzającej się w nieregularny plac (rynek).
Zabudowa: w układzie zwartym, usytuowana po obu stronach dróg. Historyczna zabudowa zachowana licznie, obiekty zróżnicowane, głównie z przełomu XIX/XX w. i początku XX w. Parterowe domy pięcio- lub siedmioosiowe przy ul. Łąkowej, o pierwotnie kamienno- ceglanych elewacjach, połączone murowanymi ogrodzeniami z bramami i furtami, tworzą ciekawy jednolity zespół zwartej zabudowy z pocz. XX w. Kościół wzniesiony w 1950 r. w historycznych formach neoromańskich doskonale harmonizuje z otaczającą zabudową, jego wysoka ośmioboczna wieża pozostaje wyraźnie dominującym elementem architektonicznym wsi. We wschodniej części wsi, poza zabudowaniami usytuowany jest cmentarz katolicki - komunalny, założony w 1 połowie XX w. z najstarszym zachowanym nagrobkiem z 1943 r. Na terenie cmentarza zachowana piękna aleja lipowa.
Ryc. 20. Rosko - obszar o w pełni wykształconej zwartej strukturze funkcjonalno-przestrzennej
Źródło: opracowanie własne na podstawie www.wielen.e-mapa.net
Rosko - wieś rozbudowana na skraju doliny Noteci, przy drodze Wieleń - Czarnków, 10 km na wschód od Wielenia. Rosko jest miejscem licznych odkryć archeologicznych, najstarsze znaleziska pochodzą ze środkowej epoki kamienia - mezolitu, z czasów późniejszych –
45 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę cmentarzyska łużyckie oraz pomorskie. Na polu pod wsią widnieją ślady grodziska wczesnośredniowiecznego. Rosko należy do najstarszych wsi na terenie gminy Wieleń. Wzmiankowane w 1298 r. z okazji nadania zamku wieleńskiego i okolicznych wsi przez Władysława Łokietka - Wincentemu, kasztelanowi międzyrzeckiemu. W wiekach średnich Rosko należało do kasztelanii wieleńskiej, następnie weszło z Wieleniem i innymi wsiami w skład posiadłości wieleńskiej. W 1573 r. wzmiankowany został po raz pierwszy kościół, w 1641 r. - w źródłach historycznych pojawia się informacja o istniejącej we wsi szkole. W latach 80-tych XIX w. Rosko było dużą wsią liczącą 1639 mieszkańców oraz 144 budynki mieszkalne; działała gorzelnia, wytwórnia serów i cegielnia, na znaczą skalę rozwinęła się hodowla bydła holenderskiego.
Układ przestrzenny: obecnie wieś Rosko reprezentuje typ wielodrożnicy, gdzie droga Wieleń- Czarnków na terenie miejscowości otrzymała funkcję głównej osi założenia przestrzennego. Droga ta rozszerza się w środkowej części wsi, tworząc prostokątny plac, z centralnie usytuowanym kościołem. Od głównej osi odchodzą na północ i południe boczne drogi, wyznaczające różnej wielkości bloki urbanistyczne. Około 1.5 km na południowy-wschód usytuowany jest dawny zespół folwarczny oraz zabudowania tzw. Wielkiej Kolonii Rosko.
Zabudowa: dominantę architektoniczną i wysokościową wsi stanowi neogotycki kościół, wzniesiony z użyciem kamienia ciosanego i cegły w latach 1856-59. Zabytkowy cmentarz przykościelny (pow. 0.50 ha), założonego został w XIX w. 1899 r., na cmentarzu znajduje się również zbiorowa mogiła powstańców wielkopolskich, poległych w lutym 1919 r. Do zespołu kościoła należą, usytuowane po przeciwnej stronie drogi: plebania i kuźnia, wzniesione z analogicznego, co kościół materiału. Rozbudowa wsi w XIX w. i XX w. wyeliminowała z krajobrazu wsi stare zespoły i obiekty. Zachowana zabudowa pochodzi głównie z końca XIX w. i początku XX w. Z uwagi na występujący w okolicy kamień, duża liczba obiektów została wzniesiona z użyciem tego materiału, uzupełnionego cegłą. Najstarsze obiekty usytuowane są przy ul. Mężykowskiej, która zachowała również historyczną nawierzchnię brukową. W południowej części wsi, poza zabudowaniami znajdują się dwa cmentarze: nieczynny, ewangelicki (pow. 0.31 ha), założony w XIX w. oraz katolicki, założony w 1 poł. XX w. - obecnie komunalny, czynny. Na terenie Wielkiej Kolonii Rosko zachowany został historyczny budynek plebani oraz ogrodzony murem plac przykościelny ze starodrzewem, będące pozostałością dawnego zespołu kościoła ewangelickiego (kościół rozebrany ok. 1953 r.).
46 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
Ryc. 21. Miały - obszar o w pełni wykształconej zwartej strukturze funkcjonalno-przestrzennej
Źródło: opracowanie własne na podstawie www.wielen.e-mapa.net
Miały - wieś leżąca wśród lasów Puszczy Nadnoteckiej, 10 km na południe od Wielenia, w pobliżu kilku jezior, przy drodze do Wielenia i linii kolejowej Poznań – Krzyż -Szczecin. W literaturze archeologicznej wzmiankowane jest grodzisko wczesnośredniowieczne. Miało się ono znajdować w południowej części wsi, przy drodze do Mężyka, dziś jest nieznane. W średniowieczu wieś założona jako osada śródleśna. Pierwsza wzmianka w dokumentach przypada na 1580 r. Później wieś funkcjonowała jako osada myśliwska Sapiehów, ówczesnych właścicieli dóbr wieleńskich. Szybki rozwój wsi rozpoczął się po wybudowaniu stacji kolejowej w poł. XIX w. We wsi funkcjonował duży zakład przemysłu drzewnego - tartak i wytwórnia wełny drzewnej - założony w 1872 r. W latach 80-tych XIX w. wieś posiadała 220 mieszkańców oraz 30 budynki mieszkalne. W XIX w. mieszkańcy związani byli w dużym stopniu z gospodarka leśną.
Układ przestrzenny: część starsza wsi - na południe od rzeki Miałki – ma charakter zabudowy placowej, zbliżonej do owalnicy, z częściowo zabudowanym nawsiem; część północna - nowsza, o charakterze ulicówki.
Zabudowa: w środkowej części wsi usytuowany niewielki kościół, pierwotnie ewangelicki obecnie katolicki p.w. św. Antoniego Padewskiego, wzniesiony w 1913 r. z użyciem skromnych form neogotyckich; niska bryła kościoła - pozbawionego wieży - nie stanowi wyraźniej dominanty wysokościowej. Zachowane pozostała częściowo dawna zabudowa wsi z XIX w. i pocz. XX w. Cennym zabytkiem etnograficznym jest zachowana w dobrym stanie
47 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę drewniana chałupa wzniesiona w konstrukcji zrębowej ok. poł. XIX w. (ul. Wroniecka 9). Obiekty tartaku i stacji kolejowej nadają wsi charakter osady przemysłowej. Dawny cmentarz ewangelicki (pow. 0.18 ha) z XIX w. usytuowany jest na niewielkim pagórku w północno- zachodniej części wsi, najstarsze zachowane nagrobki pochodzą z 1890 r. i 1908 r.; częściowo zachowany pozostał również pierwotny drzewostan. Obecnie cmentarz nieczynny, stanowi skupisko zieleni wysokiej. Cmentarz czynny katolicki (pow. 0.25 ha) założony w 1 poł. XX w., znajduje się ok. 500 m. na zachód od wsi.
Wrzeszczyna - wieś leżąca 5 km na wschód od Wielenia, na lewym brzegu Noteci, przy drodze Wieleń-Czarnków. W okolicy wsi znalezione zostały liczne zabytki archeologiczne, m.in. cmentarzysko z okresu kultury łużyckiej. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1475 r. W tym czasie wieś należała do dóbr biskupich; źródła historyczne potwierdzają, że dziesięcina z Wrzeszczyny stanowiła uposażenie kolegiaty w Szamotułach. Następnie wieś wchodziła w skład dóbr wieleńskich. W k. XIX w. Wrzeszczyna była dużą wsią liczącą 75 domów mieszkalnych oraz 712 mieszkańców. Na wschód od wsi znajdowała się gorzelnia.
Układ przestrzenny: analiza planu pozwala się domyśleć pierwotnego historycznego założenia placowego, najprawdopodobniej owalnicy. Współcześnie wieś Wrzeszczyna reprezentuje typ wielodrożnicy, gdzie droga Wieleń-Czarnków na terenie miejscowości otrzymała funkcję głównej osi, od której odchodzą na północ i południe boczne drogi, wyznaczające różnej wielkości bloki urbanistyczne. Około 2 km od centrum wsi w kierunku południowo- zachodnim założona została najprawdopodobniej w XIX w. kolonia złożona z luźno usytuowanych zagród - przykład kolonizacyjnej zabudowy bagiennej.
48 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
Ryc. 22. Wrzeszczyna - obszar o w pełni wykształconej zwartej strukturze funkcjonalno- przestrzennej
Źródło: opracowanie własne na podstawie www.wielen.e-mapa.net
Zabudowa: we wsi została zachowana częściowo dawna zabudowa głównie z końca XIX w. i początku XX w.; najstarsze, nieliczne obiekty, pochodzą z połowy XIX w. We wsi znajdują się dwa historyczne cmentarze: w zachodniej części - dawny cmentarz ewangelicki (pow. 0.19 ha), założony w XIX w., z najstarszym zachowanym nagrobkiem z 1891 r., obecnie nieczynny, stanowiący skupisko zieleni wysokiej oraz we wschodniej części wsi cmentarz katolicki (0.57 ha), założony również w XIX w., z najstarszym zachowanym nagrobkiem z 1898 r.; obecnie czynny, komunalny.
Analiza obszarów wykazuje średnie nasycenie zabudową w wysokości 90% powierzchni obszaru, co oznacza możliwość zabudowy na łącznej powierzchni 98,46 ha. Łączna powierzchnia terenów możliwych do wykorzystania pod zabudowę mieszkalną wynosi 78,77 ha. W ramach analizowanych obszarów zwartych oszacowano 19,69 ha obszar pod zabudowę usługowo-produkcyjną.
Tab. 7. Chłonność obszarów o w pełni wykształconej zwartej strukturze funkcjonalno- przestrzennej
49 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
Powierzchnia terenu 2 Powierzchnia Chłonność obszaru (m ) dla Powierzchnia całego obszaru o możliwego do zabudowy Zainwesto terenu możliwa funkcji: zwartej strukturze funkcjonalno- funkcją (ha): wanie (%) do zabudowy przestrzennej (ha) (ha) usługowo- usługowo- mieszkaniową mieszkaniową produkcyjną produkcyjną
WIELEŃ 43384 69,28 55,42 13,86 72051 27712
Dzierżążno Wielkie 44,39 76 10,65 8,52 2,13 11080 4261
Folsztyn i Nowe Dwory 92,35 91 8,31 6,65 1,66 8644 3325
Gulcz 19,99 97 0,60 0,48 0,12 624 240
Rosko 72,18 91 6,50 5,20 1,30 6756 2598
Miały 39,19961,57 1,25 0,31 1630 627
Wrzeszczyna 25,89 94 1,55 1,24 0,31 1616 621
726,99 90,00 98,46 78,77 19,69 102400 39385 Źródło: opracowanie własne. Mając na uwadze przyjęte założenia, chłonność wyznaczonych jednostek o zwartej strukturze funkcjonalno-przestrzennej, rozumianą jako możliwość lokalizowania nowej zabudowy, wyrażonej w powierzchni użytkowej zabudowy, w podziale na zabudowę mieszkaniową oraz usługowo-produkcyjną przedstawiono w Tabeli 7. Wyznaczone na terenie gminy Wieleń obszary o w pełni wykształconej zwartej strukturze funkcjonalno-przestrzennej stwarzają możliwości lokalizowania nowej zabudowy mieszkaniowej oraz usługowej i produkcyjnej. Z uwagi na ograniczone możliwości jednoznacznego przyporządkowania prowadzonej działalność do funkcji zabudowy usługowej albo produkcyjnej w zestawieniu posłużono się funkcją usługowo-produkcyjną, która daje możliwość uzupełnienia zabudowy terenu zarówno o funkcje usługowe jak i produkcyjne. Z racji braku większych zakładów wytwórczych na terenie gminy, funkcja produkcyjna będzie miała charakter marginalny.
Istotne jest, że na terenie badanych obszarów występuje sporo budynków (użytkowanych bądź nie) związanych z tzw. produkcją rolniczą. Tereny z tego rodzaju zabudową zostały zaliczone do terenów użytkowanych jako tereny usługowo-produkcyjne.
Szacując chłonność obszarów, rozumianą jako możliwość lokalizowania na tych obszarach nowej zabudowy, wyrażoną w powierzchni użytkowej zabudowy, w podziale na
50 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę funkcje zabudowy, w odniesieniu do powierzchni terenu możliwego do zabudowy, zastosowano współczynniki korygujące (por. Rozdział 2):
dla zabudowy mieszkaniowej: 0,13;
dla zabudowy usługowo-produkcyjnej: 0,20;
Na podstawie powyższych zestawień oraz przyjętych w niniejszym opracowaniu założeń, w Tabeli 8. przedstawiono całkowitą chłonność obszarów o zwartej strukturze funkcjonalno-przestrzennej, wyrażoną w powierzchni użytkowej zabudowy. W ramach ww. obszarów możliwe do uzyskania na potrzeby funkcji mieszkaniowej jest 102 400 m2 dodatkowej powierzchni budynków oraz 39 385 m2 dodatkowej powierzchni budynków usługowo-produkcyjnych.
Tab. 8. Chłonność obszaru o w pełni wykształconej zwartej strukturze funkcjonalno- przestrzennej
Powierzchnia terenu Chłonność obszaru (m2) dla możliwego do zabudowy Powierzchnia całego funkcji: obszaru o zwartej funkcją (ha): strukturze funkcjonalno- usługowo- usługowo- przestrzennej (ha) mieszkaniową mieszkaniowej produkcyjną produkcyjnej miasto i gmina 726,99 78,77 19,69 102 400 39 385 Wieleń
Opracowanie własne.
51 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
5. CHŁONNOŚĆ TERENÓW W OBOWIĄZUJĄCYCH MIEJSCOWYCH PLANACH ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO.
Gmina Wieleń realizuje politykę przestrzenną, określoną w studium, w procesie ciągłej realizacji opracowań planistycznych lub ich aktualizacji. Miejscowymi planami pokryty jest prawie cały obszar gminy – 94% powierzchni administracyjnej gminy. Obowiązującymi planami miejscowymi nieobjęte są sołectwa Biała i części miasta Wielenia w rejonie ulic Międzyleskiej i Spółdzielczej.
Obowiązujące w gminie plany zostały sporządzone i uchwalone w różnym stanie prawnym. Część planów została sporządzona i uchwalona na podstawie nieobowiązujących przepisów ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym, a część na podstawie obowiązującej obecnie ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Część planów opracowanych w latach 1996 – 2001 to plany obejmujące obszary całych wsi (obrębów geodezyjnych). Obowiązujące plany miejscowe na terenie gminy Wieleń to:
1. Miejscowy plan ogólny zagospodarowania przestrzennego gminy Wieleń Uchwała nr 68/IX/03 Rady Miejskiej w Wieleniu z dnia 5 czerwca 2003 r. 2. Zmiana miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Wieleń we wsi Rosko Uchwała nr 195/XIX/96 Rady Miejskiej w Wieleniu z dnia 29 kwietnia 1996 r. 3. Zmiana miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Wieleń Uchwała nr 196/XIX/96 Rady Miejskiej w Wieleniu z dnia 29 kwietnia 1996 r. 4. Zmiana miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Wieleń na obszarze wsi Kuźniczka Uchwała nr 72/VII/99 Rady Miejskiej w Wieleniu z dnia 28 kwietnia 1999 r. 5. Zmiana miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Wieleń na obszarze wsi Rosko Uchwała nr 92/X/99 Rady Miejskiej w Wieleniu z dnia 30 sierpnia 1999 r. 6. Zmiana miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Wieleń na obszarze wsi Hamrzysko Uchwała nr 166/XVIII/2000 Rady Miejskiej w Wieleniu z dnia 5 czerwca 2000 r.
52 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
7. Zmiana miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego wsi Biała na działkach 233/1, 233/2, 233/3 i 233/4 Uchwała nr 183/XX/2000 Rady Miejskiej w Wieleniu z dnia 25 sierpnia 2000 r. 8. Zmiana miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Wieleń na obszarze wsi Dzierżążno Uchwała nr 298/XXXIII/01 Rady Miejskiej w Wieleniu z dnia 28 września 2001 r. 9. Zmiana miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Wieleń w m.Rosko przy linii kolejowej Uchwała nr 340/XXXVIII/02 Rady Miejskiej w Wieleniu z dnia 21 stycznia 2002 r. 10. Zmiana miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Wieleń na obszarze wsi Nowe Dwory Uchwała nr 369/XLV/02 Rady Miejskiej w Wieleniu z dnia 5 sierpnia 2002 r. 11. Zmiana miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego miasta Wieleń w rejonie ul. Żymierskiego Uchwała nr 197/XIX/96 Rady Miejskiej w Wieleniu z dnia 29 kwietnia 1996 r. 12. Zmiana miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego miasta Wielenia w rejonie ul. Sportowej Uchwała nr 255/XXV/96 Rady Miejskiej w Wieleniu z dnia 9 grudnia 1996 r. 13. Zmiana miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego miasta Wieleń na cele kultury i rekreacji Uchwała nr 297/XXXIII/01 Rady Miejskiej w Wieleniu z dnia 28 września 2001 r. 14. Zmiana miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego wsi Biała – Letnisko 2 Uchwała nr 397/XLIII/98 Rady Miejskiej w Wieleniu z dnia 19 czerwca 1998 r. 15. Zmiana miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego wsi Biała – Letnisko 1 Uchwała nr 396/XLIII/98 Rady Miejskiej w Wieleniu z dnia 19 czerwca 1998 r. 16. Zmiana miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego miasta Wieleń, Wieleń-Zatorze Uchwała nr 338/XXXVIII/02 Rady Miejskiej w Wieleniu z dnia 21 stycznia 2002 r. 17. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego miasta Wieleń w rejonie ulicy Przemysłowej Uchwała nr 175/XXII/04 Rady Miejskiej w Wieleniu z dnia 19 sierpnia 2004 r. 18. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego miasta Wielenia uchwała
53 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
Nr 346/XLIV/06 Rady Miejskiej w Wieleniu z dnia 25 października 2006 r. 19. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego na obszarze wsi Gulcz Uchwała Nr 231/XXV/09 Rady Miejskiej w Wieleniu z dnia 18 marca 2009 r. 20. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego na obszarze wsi Rosko w rejonie ulicy Dworcowej. Uchwała Nr 230/XXV/09 Rady Miejskiej w Wieleniu z dnia 18 marca 2009 r. 21. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego na obszarze wsi Rosko w rejonie linii kolejowej Uchwała Nr 229/XXV/09 Rady Miejskiej w Wieleniu z dnia 18 marca 2009 r. 22. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego na obszarze osady Jaryń Uchwała Nr 417/XL/10 Rady Miejskiej w Wieleniu z 29 września 2010 r. 23. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego na obszarze wsi Mężyk w rejonie jeziora Bąd Uchwała Nr 449/XLI/10 Rady Miejskiej w Wieleniu z 9 listopada 2010 r. 24. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego na obszarze wsi Rosko w rejonie stacji paliw Uchwała Nr 117/XII/11 Rady Miejskiej w Wieleniu z dnia 9 grudnia 2011 r. 25. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego na obszarze wsi Gulcz dla działki nr 214/2 Uchwała Nr 116/XII/11 Rady Miejskiej w Wieleniu z dnia 9 grudnia 2011 r. 26. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego na obszarze wsi Mężyk dla kompleksu oznaczonego jako Letnisko 2 Uchwała Nr 171/XXVII/12 Rady Miejskiej w Wieleniu z 30 maja 2012 r. 27. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego na obszarze osady Jaryń Uchwała Nr 417/XL/10 Rady Miejskiej w Wieleniu z 29 września 2010 r. 28. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego na obszarze wsi Mężyk dla kompleksu oznaczonego jako Letnisko 1 Uchwała Nr 296/XXVIII/13 Rady Miejskiej w Wieleniu z 27 czerwca 2013 r. 29. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego terenu działek o nr ewid. 722 i 728 położonych na obszarze wsi Rosko Uchwała Nr 375/XXXIII/14 Rady Miejskiej w Wieleniu z 12 marca 2014 r. 30. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego w rejonie działek o nr ewid. 1705 i 513/8 położonych na obszarze wsi Rosko Uchwała Nr 374/XXXIII/14 Rady Miejskiej w Wieleniu z 12 marca 2014 r. 31. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego w rejonie ulic Międzyleska-
54 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
Spółdzielcza w Wieleniu Uchwała Nr 433/XXXVIII/14 Rady Miejskiej w Wieleniu z dnia 2 października 2014 r. 32. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego wsi Kuźniczka w rejonie działki o nr ewid. 132/3 Uchwała Nr 432/XXXVIII/14 Rady Miejskiej w Wieleniu z dnia 2 października 2014 r. 33. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego terenu działek o nr ewid. 369, 370, 371, 372, 373, 374, 375, 376, 377 położonych na obszarze wsi Rosko Uchwała Nr 16/III/14 Rady Miejskiej w Wieleniu z dnia 30 grudnia 2014 r. 34. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego terenu działek o nr ewid. 1919/4, 1919/5, 1531, 1532/1 położonych na obszarze wsi Rosko Uchwała Nr 279/XXVI/13 Rady Miejskiej w Wieleniu z dnia 30 kwietnia 2013 r. 35. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego miasta Wielenia w rejonie ulic Janka z Czarnkowa i Mężykowskiej Uchwała Nr 50/VII/15 Rady Miejskiej w Wieleniu z dnia 20 maja 2015 r. 36. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego na obszarze wsi Hamrzysko w rejonie działek o nr ewid. 162/4 i 174/1 Uchwała Nr 160/XVI/16 Rady Miejskiej w Wieleniu z dnia 29 czerwca 2016 r. 37. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego na obszarze wsi Dzierżążno Małe w rejonie działek o nr ewid. 75 i 82/4 Uchwała Nr 159/XVI/16 Rady Miejskiej w Wieleniu z dnia 29 czerwca 2016 r. Mając na uwadze cel niniejszego opracowania, w obliczeniach dotyczących chłonności obszarów przeznaczonych w planach miejscowych pod zabudowę, wzięto pod uwagę wyłącznie obowiązujące plany miejscowe, które dotyczą terenów:
przeznaczonych pod funkcje mieszkaniowe lub/i usługowo-produkcyjne; zlokalizowanych poza granicami obszarów o w pełni wykształconej zwartej strukturze funkcjonalno-przestrzennej, określonymi w Rozdziale 4 niniejszego opracowania.
Badanie chłonności obszarów przeznaczonych w planach miejscowych pod zabudowę dla gminy Wieleń zostało przeprowadzone w oparciu o dane w podziale na poszczególne obręby geodezyjne. W zestawieniu nie brano pod uwagę funkcji przestrzennych wyznaczonych w planach, w ramach których nie przewiduje się zabudowy (np. zieleni urządzonej czy roli). Ponadto z uwagi na cel i założenia opracowywanego bilansu szacowanie chłonności obejmuje obszary znajdujące się poza wyznaczonymi, zgodnie z Rozdziałem 4, obszarami o w pełni wykształconej zwartej strukturze funkcjonalno-przestrzennej. Stąd też z
55 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę uwagi na powyższe w przypadku tych obszarów chłonność oszacowana w planach miejscowych została pomniejszona o teren znajdujący się w ramach wyznaczonego o w pełni wykształconej zwartej strukturze funkcjonalno-przestrzennej, i tak w przypadku: miasta Wieleń chłonność w planach miejscowych szacowano wyłącznie dla obowiązujących planów miejscowych na terenie Wielenia Północ; Dzierżążna Wielkiego pomniejszono oszacowaną chłonność w planach miejscowych o 65% stanowiące teren znajdujący się w granicach obszaru o w pełni wykształconej zwartej strukturze funkcjonalno-przestrzennej; Gulcza pomniejszono oszacowaną chłonność w planach miejscowych o 90%; Miał pomniejszono oszacowaną chłonność w planach miejscowych o 85%; Nowych Dworów pomniejszono oszacowaną chłonność w planach miejscowych o 60%; Roska pomniejszono oszacowaną chłonność w planach miejscowych o 95%; Wrzeszczyny pomniejszono oszacowaną chłonność w planach miejscowych o 95%.
W związku z koniecznością zgeneralizowania i ujednolicenia sposobów przeznaczenia określonych w planach miejscowych, sporządzanych i uchwalanych w różnych okresach, przez różnych autorów i uwzględniających odmienny stan prawny, przyjęto następujące założenia:
jako funkcję mieszkaniową traktuje się tereny przeznaczone w planach miejscowych pod zabudowę mieszkaniową, mieszkaniową jednorodzinną (MM, MM/U, MN, MN/U, MW); jako funkcję usługowo-produkcyjną traktuje się tereny przeznaczone w planach miejscowych pod aktywizację gospodarcza, zabudowę usługową i produkcyjną (U, P, P/U, MM/U, MN/U, RU); w przypadku występowania zabudowy o mieszanych funkcjach (tzw. obszary wielofunkcyjne) przy szacowaniu stopnia zainwestowania pod uwagę brano funkcję przeważające na danym terenie, bez uwzględniania tzw. zabudowy uzupełniającej (towarzyszącej); w przypadku mieszanego sposobu przeznaczenia (MN/U) jako powierzchnię terenu przeznaczonego pod daną funkcję podstawową (mieszkaniową lub usługowo- produkcyjną) uwzględniono po 50% powierzchni terenu ustalonego w planie;
W celu wyliczenia wyrażonej w powierzchni użytkowej zabudowy, w podziale na
56 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę funkcje zabudowy, rzeczywistej chłonności obszarów przeznaczonych w planach miejscowych pod zabudowę, przyjęto zgeneralizowany, procentowy wskaźnik zainwestowania terenu objętego danym planem miejscowym, określony na podstawie narzędzi GIS oraz danych uzyskanych z Urzędu Miejskiego w Wieleniu. Zastosowanie w analizie chłonności planów miejscowych znajdują również współczynniki korygujące przedstawione w Rozdziale 2 i 4 (0,13 dla zabudowy mieszkaniowej, 0,2 dla zabudowy usługowo-produkcyjnej).
Obszary objęte planami miejscowymi, znajdujące się poza obszarami jednostek o w pełni wykształconej zwartej strukturze funkcjonalno-przestrzennej, w większości nie zostały w żadnym stopniu zainwestowane, co pozwala na zagospodarowanie praktycznie 100% ich powierzchni. Z drugiej strony niezwykle istotnym faktem dla badania chłonności na zabudowę miasta i gminy Wieleń jest rozwój zabudowy w ramach wyznaczonych w planach miejscowych kwartałów zabudowy. Objęcie niemal całej gminy opracowaniami planistycznymi powoduje, że granice obszarów o w pełni wykształconej zwartej strukturze funkcjonalno-przestrzennej znajdują się praktycznie w całości na terenach objętych planami miejscowymi. Innymi słowy wytworzenie się zwartych terenów zabudowy nastąpiło i następuje na podstawie dokumentów planistycznych gminy. Uwzględniając powyższe założenia, w poniższej Tabeli przedstawiono w podziale na obręby geodezyjne miasta i gminy: powierzchnie obowiązujących planów miejscowych, powierzchnię w ha przeznaczoną w obowiązujących planach pod dany rodzaj zabudowy, stopień zainwestowania oraz oszacowaną chłonność.
Tab. 9. Zestawienie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego obejmujących tereny położone poza obszarami o w pełni wykształconej strukturze funkcjonalno- przestrzennej Pow. przezna- pow. Stopień Symbol czona pod Chłonność Obręb obrębu zainwestowa przeznaczenia daną funkcję (m2) (ha) nia (%) zabudowy (ha) Biała 4610 MN 0,922 60 479 MM/U 4,93 95 320 Dębogóra 1700 MN 1,87 80 486 MM/U 4,93 85 1479 MM/U 5,0925 90 662 Dzierżążno Małe 2910 MN 0,291 70 113 57 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
MN/U 0,7275 60 378 U 0,291 65 204 MM/U 5,0925 80 2037 MN/U 0,7275 50 728 MM 0,268 0 122 MM/U 11,122 85 759 MN 13,936 25 4756 MN/U 1,072 25 366 Dzierżążno Wielkie 2680 U 13,936 5 9267 P 1,876 100 0 P/U 19,832 5 13188 MM/U 11,122 75 1946 MN/U 1,072 15 638 MM/U 5,2325 95 340 MN 0,364 0 473 Gieczynek 910 U 0,455 65 319 MM/U 5,2325 95 523 MM/U 5,871 100 0 MN 7,931 30 722 MN/U 0,206 0 27 Gulcz 1030 U 1,236 100 0 P/U 0,618 40 74 MM/U 5,871 100 0 MN/U 0,206 0 41 MM/U 2,884 95 187 MN 0,618 0 803 Hamrzysko 1030 MN/U 0,103 100 0 MM/U 2,884 90 577 MN/U 0,103 100 0 MM/U 5,423 100 0 MN 0,986 100 0 Herbutowo 580 U 0,406 95 41 P/U 4,524 10 8143 MM/U 5,423 100 0 MM 0,17 85 33 MN 0,17 100 0 MN/U 3,4 0 4420 Jaryń 850 P/U 1,275 100 0 MN/U 3,4 0 6800 RU 2,55 60 2040 Kałądek 180 P/U 37,44 0 74880 Kocień Wielki 1780 MM/U 4,45 90 579
58 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
U 0,178 100 0 P/U 2,136 80 854 MM/U 4,45 90 890 MM/U 1,521 85 297 MN 0,416 0 541 MN/U 0,117 100 0 Kuźniczka 260 U 0,052 100 0 MM/U 1,521 80 608 MN/U 0,117 100 0 MM/U 3,321 95 216 Mężyk 2460 MM/U 3,321 90 664 MM/U 9,2685 85 271 MN 3,841 85 112 Miały 1670 U 3,006 65 316 P/U 13,694 25 3081 MM/U 9,2685 80 556 MN 1,888 95 123 Mniszek 320 P 3,648 50 3648 Nowe Dwory 1190 P/U 2,499 0 1999 MM/U 2,394 90 311 Potrzebowice 840 MM/U 2,394 90 479 MM 0,34 100 0 MM/U 16,66 85 162 MN 21,76 75 354 MN/U 0,85 100 0 Rosko 3400 U 5,1 75 128 P 6,8 5 646 P/U 6,46 5 614 MM/U 16,66 80 333 MN/U 0,85 100 0 MN 0,624 5 771 MN/U 1,404 0 1825 WIELEŃ (Wieleń U 4,056 0 8112 3120 Północny) P 15,288 0 30576 P/U 93,6 0 187200 MM/U 1,404 0 2808 MM/U 11,256 95 37 Wrzeszczyna 4690 MM/U 11,256 95 56 MM/U 1,752 70 683 Zawada 2190 P/U 1,971 80 788 MM/U 1,752 60 1402 Zielonowo 1840 MM/U 5,428 95 353
59 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
MN 4,048 0 5262 U 0,368 100 0 P/U 0,368 0 736 MM/U 5,428 95 543 Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy aktualności studium i planów miejscowych gminy Wieleń
Mając na uwadze założenia przyjęte na potrzeby Bilansu chłonność, położonych na terenie gminy, obszarów przeznaczonych w planach miejscowych pod zabudowę, rozumiana jako możliwość lokalizowania na tych obszarach nowej zabudowy, wyrażona w powierzchni użytkowej zabudowy, w podziale na funkcje zabudowy: mieszkaniową i usługowo- produkcyjną kształtuje się jak w Tab. poniżej.
Tab. 10. Chłonność obszarów przeznaczonych w planach miejscowych pod zabudowę Chłonność w Funkcja zabudowy mpzp usługowo - mieszkaniowa produkcyjna
Powierzchnia 21,03 184,98 terenów (ha) Powierzchnia użytkowa 27 344 369 962 zabudowy (m2) Opracowanie własne.
60 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
6. MOŻLIWOŚCI FINANSOWANIA I POTRZEBY INWESTYCYJNE GMINY
Główne potrzeby inwestycyjne gminy zostały określone w uchwale Nr 211/XXI/2016 Rady Miejskiej w Wieleniu z dnia 29 grudnia 2016 r. w sprawie uchwały budżetowej Gminy Wieleń na 2017 rok (następnie zmienionej kolejno uchwałami: 221/XXII/2017 z dnia 1 marca 2017 r.; zarządzeniem nr 67/2017 Burmistrza Wielenia z dnia 2 marca 2017 r.; uchwałą nr 247/XXIII/2017 z dnia 31 marca 2017 r.; zarządzeniem nr 99/2017 Burmistrza Wielenia z dnia 18 kwietnia 2017 r. i nr 105/2017 z dnia 24 kwietnia 2017 r. oraz uchwałą nr 264/XXV/2017 Rady Miejskiej w Wieleniu z dnia 15 maja 2017 r.) oraz w innych dokumentach strategicznych, w tym w szczególności w Wieloletniej Prognozie Finansowej Gminy Wieleń na lata 2017 – 2028 (przyjętej uchwałą nr 222/XXII/2017 Rady Miejskiej w Wieleniu z dnia 1 marca 2017 r., zmienionej uchwałą nr 265/XXV/2017 z dnia 15 maja 2017 r.).
Należy zaznaczyć, że potrzeby gminy w zakresie wyposażenia terenów istniejących i projektowanych zabudowy w infrastrukturę kanalizacyjną i gazową są spore. W 2015 r. wyposażenie w sieć kanalizacyjną wynosiło około 45% dla gminy oraz 89% dla miasta Wielenia. W przypadku sieci gazowej odsetek wyposażenia mieszkańców w tę sieć jest bardzo niski i wynosi zaledwie 0,4%. Należy jednak podkreślić, że z uwagi na charakter gminy – lesistość wynoszącą prawie 70%, położenie w sercu Puszczy Noteckiej, w dolinie Noteci – europejskiego korytarza ekologicznego oraz znaczne odległości pomiędzy poszczególnymi jednostkami osadniczymi wyposażenie całego obszary gminy w infrastrukturę techniczną jest niemożliwe i nieuzasadnione z ekonomicznego punktu widzenia.
W związku z powyższym wyznaczanie nowych terenów zabudowy musi wynikać nie tylko z maksymalnego zapotrzebowania na zabudowę w ramach danego obrębu ale również, a może przede wszystkim, z rachunku ekonomicznego. Podkreślenia wymaga z pewnością konieczność zapewnienia dalszego rozwoju społeczno-ekonomicznego gminy, w tym w szczególności w ramach obszarów o w pełni wykształconej strukturze funkcjonalno- przestrzennej tj. miasta Wieleń, Folsztyna i Nowych Dworów, Gulcza, Roska, miejscowości Miały oraz Wrzeszczyny. W przypadku pozostałych obrębów – tam gdzie zgodnie z Bilansem występuje niedobór terenów pod daną funkcję zabudowy – na bazie analizy ekonomicznej (prognozy skutków finansowych) przed wyznaczeniem nowych terenów w studium (a w konsekwencji w planach miejscowych) należy ocenić wartość potencjalnych inwestycji własnych.
61 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
Zgodnie z uchwałą budżetową łączna kwota dochodów budżetu gminy na 2017 r. wyniesie 53,93 mln zł, natomiast łączna kwota wydatków osiągnie 55,95 mln zł, z czego wydatki majątkowe i inwestycyjne zamkną się w kwocie 8,24 mln zł. W ramach wydatków inwestycyjnych zaplanowano m.in. budowę sieci wodociągowej wsi Mężyk, Hamrzysko, Biała wraz z rozbudową i modernizacją stacji uzdatniania wody w m. Wieleń i Rosko, budowę chodników na osiedlu Wieleń Północ, ul. Polnej we Wrzeszczynie, przebudowę dróg w Dębogórze, Hamrzysko-Krucz i ulic w Wieleniu, jak również opracowanie projektów technicznych na przebudowę dróg lokalnych w miejscowościach Marianowo-Herburtowo. W zakresie inwestycji w infrastrukturę społeczną zaplanowano ponad 4,5 mln zł na budowę gminnych obiektów sportowych, w tym hali sportowej w Wieleniu.
Z kolei w ramach Wieloletniej Prognozy Finansowej na terenie gminy planuje się wydatkowanie do 2020 r. na przedsięwzięcia inwestycyjne prawie 18 mln zł na realizację szeregu inwestycji w ramach rozwoju infrastruktury technicznej i społecznej, w tym: nowe miejsca przedszkolne na terenie gminy Wieleń; adaptację budynku usytuowanego w kompleksie budynków Zespołu Szkół w Wieleniu na cele oświatowe;
Wieloletnia prognoza finansowa jednostek samorządu terytorialnego stanowi instrument wieloletniego planowania finansowego w jednostkach samorządu terytorialnego. Inicjatywa w sprawie sporządzenia projektu uchwały w sprawie WFP i jej zmiany znajduje się w wyłącznym zarządzie jednostki samorządu terytorialnego. WPF obejmuje prognozę m.in. takich parametrów budżetowych jednostki samorządu terytorialnego, jak:
dochody bieżące oraz wydatki bieżące budżetu, dochody majątkowe oraz wydatki majątkowe budżetu, wynik budżetu wraz ze wskazaniem przeznaczenia nadwyżki albo sposobu sfinansowania deficytu, przychody i rozchody budżetu, z uwzględnieniem długu zaciągniętego oraz planowanego do zaciągnięcia.
Obligatoryjnym elementem WFP jest również kwota długu jednostki samorządu terytorialnego wraz ze wskazaniem sposobu sfinansowania jego spłaty, fakultatywnym zaś upoważnienie dla organu wykonawczego do zaciągania zobowiązań. Ustawodawca nakazuje ponadto, aby część składową WFP stanowiły objaśnienia przyjętych wartości. WPF obejmuje
62 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę okres roku budżetowego oraz co najmniej trzech kolejnych lat. Prognozę kwoty długu sporządza się na okres, na który zaciągnięto oraz planuje się zaciągnąć zobowiązania.
Ustawodawca nakazuje, aby wieloletnia prognoza finansowa była realistyczna. Oznacza to, iż powinna uwzględniać zdarzenia, które mają lub mogą mieć wpływ na gospodarkę finansową w perspektywie czasu wykraczającej poza bieżący rok budżetowy. W wieloletniej prognozie finansowej uwzględnia się również planowane wydatki majątkowe, w tym również na wydatki inwestycyjne.
Poza Wieloletnią Prognozą Finansową cele strategiczne gminy Wieleń określono w Strategii Rozwoju Społeczno- Gospodarczego Miasta i Gminy Wieleń na lata 2015 – 2024.
Zgodnie z przyjętą Strategią gmina Wieleń jest świadoma walorów przyrodniczych i kulturowych, wspierająca inicjatywy społeczne, zaangażowana w tworzenie atmosfery przyjaznej innowacjom, przedsiębiorczości, turystyce i aktywnemu wypoczynkowi, posiadająca nowoczesną infrastrukturę i zapewniająca bezpieczeństwo - atrakcyjna do zamieszkania i pracy. Realizacja powyższej wizji ma opierać się o cele: cel główny, którym jest Poprawa warunków życia mieszkańców oraz rozwój społeczno-gospodarczy miasta i gminy Wieleń oraz cele strategiczne: Wzrost potencjału społecznego poprzez troskę o bezpieczeństwo, edukację i budowanie tożsamości regionalnej; Wykorzystanie potencjału walorów turystycznych gminy; Konkurencyjna gospodarka, wspierająca przedsiębiorczość i innowacje; Poprawa jakości lokalnej infrastruktury z uwzględnieniem poprawy estetyki i funkcjonalności przestrzeni publicznych na terenie gminy; Efektywne wykorzystanie kapitału ludzkiego i nowoczesnych technologii do zachowania i ochrony środowiska naturalnego.
W 2017 r. budżet gminy zamknie się deficytem w kwocie około 2 mln zł. Taka sytuacja budżetowa obliguje władze gminy do oszczędności, w tym również w zakresie niektórych planowanych wydatków inwestycyjnych i rozłożenia ich realizacji w czasie.
W 2014 r. wydatki inwestycyjne sięgnęły prawie 22 mln zł. Udało się zrealizować m.in. kanalizację w miejscowości Wieleń wraz z modernizacją i rozbudową oczyszczalni ścieków przy ul. Jaryńskiej w Wieleniu za kwotę ponad 17 mln zł, sieci wodociągowe we wsiach Marianowo, Heruburtowo, przyłącza wodociągowe w Kocieniu Wielkim i Kuźniczce, rozpoczęto realizację sieci kanalizacyjnej w miejscowości Wrzeszczyna.
63 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
Należy również podkreślić, że nakłady czynione przez władze gminy na poprawę wyposażenia infrastrukturalnego stanowią stałą część budżetu gminy i są powszechnie dostrzegalne przez mieszkańców. Jako dowód na powyższe można przedstawić dane w zakresie rozwoju sieci wodociągowej w latach 2008-2016 (por. Ryc. 23.). W tym okresie wyposażenie mieszkańców gminy w sieć wodociągową wzrosło o ponad 20%, natomiast wyposażenie w sieć wodociągową dla miasta Wielenia wyniosło w 2014 r. 99,9%, a więc wartość docelową.
Ryc. 23. Wyposażenie mieszkańców gminy oraz miasta Wielenia w sieć wodociągową (%)
120
100
80
60
40
20
0 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Wieleń miasto Wieleń Liniowy (Wieleń)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Miejskiego w Wieleniu Trend liniowy wydatków z budżetu gminy jest rosnący. Porównując sytuację budżetową gminy z latami ubiegłymi suma dochodów i wydatków z budżetu gminy Wieleń sukcesywnie wzrasta. W 2008 r. wydatki wyniosły nieco ponad 35 mln zł, co dawało 2,9 tys. zł na 1 mieszkańca, podczas gdy już w 2014 r. wzrosły do ponad 59 mln zł, co dało aż 4,7 tys. zł na osobę.
Również w przypadku wydatków majątkowych (inwestycyjnych) od kilkunastu lat utrzymuje się trend rosnący. Średniorocznie od 2009 r. wynosi aż 10 mln zł. Ponadto gmina w celu zapewnienia środków budżetowych na kolejne inwestycje związane z koniecznością wyposażenia w infrastrukturę obecnych i nowych terenów pod zabudowę w Wieloletniej
64 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
Prognozie Finansowej prognozuje około 3 mln zł rocznie z tytułu nadwyżki budżetowej, która może zostać przeznaczona również na zamierzenia inwestycyjne.
Największa część dochodów w budżecie gminy Wieleń wygenerował Dział 758 - Różne rozliczenia (ponad 39%). Duża część wpływów pochodzi z Dział 756 - Dochody od osób prawnych, fizycznych i od innych jednostek (29.2%) oraz z Dział 852 - Pomoc społeczna (11.6%). W budżecie gminy Wieleń wpływy z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych wynosiły 480 złotych na mieszkańca (13,6%), natomiast dochód z tytułu podatków dochodowych od osób prawnych wynosił 6,7 złotych na mieszkańca (0,2%).
Największa część budżetu gminy Wieleń - 44.3% została przeznaczona na Dział 801 - Oświata i wychowanie. Dużą część wydatków z budżetu przeznaczona została na Dział 852 - Pomoc społeczna (16.7%) oraz na Dział 900 - Gospodarka komunalna i ochrona środowiska (13.8%). Wydatki inwestycyjne stanowiły 2,8 mln złotych, czyli 7,0% wydatków ogółem.
Ryc. 24. Porównanie wydatków i dochodów budżetu gminy Wieleń w latach 2008-2015
70
60
50
40
30
20
10
0 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
wydatki dochody Liniowy (wydatki)
Źródło: opracowanie własne na podstawie www.polskawliczbach.pl oraz danych z Urzędu Miejskiego Określone powyżej możliwości finansowania przez gminę realizowania sieci komunikacyjnych i infrastruktury technicznej oraz społecznej w pewnym stopniu ograniczają realizację zadań własnych gminy. Podstawy przyjęcia do realizacji określonych zadań własnych gminy, jak również terminów przystąpienia i zakończenia ich realizacji, określone zostały w Wieloletniej Prognozie Finansowej. Z uwagi na fakt, że gmina nie posiada środków na
65 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę dynamiczny rozwój infrastruktury w ramach środków własnych źródła finansowania zadań inwestycyjnych mogą być różne, w szczególności pożądane jest uzyskanie finansowania zewnętrznego, w ramach m.in.: - dotacji unijnych i rządowych; - dotacji samorządu województwa; - dotacji i pożyczek z funduszy celowych, - kredytów i pożyczek bankowych; - partnerstwa publiczno-prywatnego.
Analizując lata ubiegłe w tym rekordowy pod względem inwestycji 2014 r. oraz założenia przyjęte w budżecie oraz Wieloletniej Prognozie Finansowej można stwierdzić, że gmina stale i w sposób znaczny realizuje inwestycje związane z poprawą wyposażenie infrastrukturalnego stąd ewentualna koniczność realizacji zadań własnych w związku z poszerzeniem terenów pod zabudowę nie będzie – z punktu finansowania - zagrożona .
66 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
7. BILANS TERENÓW PRZEZNACZONYCH POD ZABUDOWĘ I WYTYCZNE DO STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO
W myśl art. 10 ust. 5 pkt 4 ustawy bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę opiera się na porównaniu maksymalnego w skali gminy zapotrzebowania na nową zabudowę oraz sumy powierzchni użytkowej zabudowy, wynikającej z badania chłonności obszarów, w podziale na funkcje zabudowy.
Zgodnie z powyższą analizą w przypadku gminy Wieleń zapotrzebowanie na nową zabudowę w podziale na funkcje zabudowy przedstawia się zgodnie z poniższą Tab.
Tab. 11. Maksymalne w skali gminy Wieleń zapotrzebowania na nową zabudowę, w podziale na funkcje zabudowy Lata 2017 2022 2027 2032 2037 2042 2047 Liczba ludności 12 585 12 523 12 460 12 398 12 336 12 275 12 213 Zapotrzebowanie na nową zabudowę (zwiększone o 30%) w m2 powierzchni użytkowej zabudowy zabudowa 264 932 261 708 258 432 255 208 251 984 248 812 245 588 mieszkaniowa zabudowa usługowo- 158 959 157 025 155 059 153 125 151 191 149 287 147 353 produkcyjna Opracowanie własne.
Biorąc pod uwagę poszczególne funkcje zabudowy oraz uzyskane w wyniku powyższych analiz potrzeb gminy oraz chłonności obszarów na nową zabudowę, porównanie maksymalnego w skali gminy zapotrzebowania na nową zabudowę oraz sumy powierzchni użytkowej zabudowy, w podziale na funkcje zabudowy przedstawiono w Tabeli 12.
Analiza poniższej Tabeli 12. wskazuje na niedobór w zakresie terenów możliwych do zagospodarowania w kierunku funkcji mieszkaniowej. Oszacowana chłonność wynosi zaledwie 49% maksymalnego zapotrzebowania gminy na ten rodzaj funkcji.
Z kolei oszacowana chłonność gminy na zabudowę usługowo-produkcyjną o ponad 150% przekracza maksymalne zapotrzebowanie gminy na tę funkcję. W przypadku chłonności gminy w zakresie tej funkcji nadpodaż terenów wynika przede wszystkim z chłonności obszarów objętych planami miejscowymi. Oszacowana chłonność w planach stanowi ponad dwukrotność zapotrzebowania.
67 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
Tab. 12. Porównanie maksymalnego w skali gminy Wieleń zapotrzebowania na nową zabudowę oraz sumy powierzchni użytkowej zabudowy, wynikającej z badania chłonności obszarów, w podziale na funkcje zabudowy
Bilans terenów usługowo- przeznaczonych pod mieszkaniowa produkcyjna zabudowę
A Chłonność w mpzp (m2) 27 344 369 962
Chłonność w jednostkach o zwartej strukturze B 102 400 39 385 funkcjonalno-przestrzennej (m2) Maksymalne w skali gminy C zapotrzebowanie na nową 264 932 158 959 zabudowę (m2)
BILANS C-(A+B) w m2* 135 187 -250 388
Powierzchnia terenu w studium pod nową 103,99 -125,19 zabudowę (ha)* Źródło: opracowanie własne. *wartość ujemna oznacza nadpodaż danej funkcji zabudowy.
Na potrzeby niniejszego pracowania, w celu dokładniejszego zdiagnozowania potrzeb oraz chłonności obszarów gminy Wieleń, porównanie maksymalnego w skali gminy Wieleń zapotrzebowania na nową zabudowę oraz sumy powierzchni użytkowej zabudowy, wynikającej z badania chłonności obszarów, w podziale na funkcje zabudowy przeprowadzono w ramach poszczególnych 24 obrębów (Tab. 13.). Takie zestawienie stanowi jasną i czytelną wskazówkę dla kolejnych zmian studium. Zestawiono chłonność na bilansowane funkcje zabudowy w planach miejscowych (mieszkaniową i usługowo-produkcyjną) osobno dla każdego obrębu oraz – w przypadku wyznaczonych obszarów zwartych – chłonność obszarów o w pełni wykształconej zwartej strukturze funkcjonalno-przestrzennej. Następnie dokonano porównania maksymalnego zapotrzebowania z chłonnością w planach oraz w obszarach zwartych osobno dla każdego z obrębów.
68 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
Tab. 13. Porównanie maksymalnego w skali 24 obrębów gminy Wieleń zapotrzebowania na nową zabudowę oraz sumy powierzchni użytkowej zabudowy, wynikającej z badania chłonności obszarów, w podziale na funkcje zabudowy
E C D F H A B Chłonność na G % ludności Chłonność na Chłonność na Chłonność na Bilans funkcja Bilans funkcja Powierzchnia terenu w Liczba Zapotrzebowanie na Zapotrzebowanie na zabudowę Powierzchnia terenu w Obręb miasta/gminy zabudowę zabudowę usługowo- zabudowę uslugowo- mieszkaniowa (m2) usługowo-produkcyjna studium pod funkcję ludności zabudowę zabudowę usługowo- mieszkaniową w studium pod funkcję (2016 r.) mieszkaniową w produkicyjną w produkcyjną w A-(C+E) (m2) (D+F-B) usługowo-produkcyjną mieszkaniową (m2) produkcyjną (m2) obszarach zwartych mieszkaniową (ha) MPZP (m2) MPZP (m2) obszarach zwartych (m2) (ha) (m2) WIELEŃ 46,69 5800 123690 74214 2596 228696 72051 27712 49043 -182194 37,73 -91,10 Biała 1,83 227 4841 2905 479 0 0 0 4362 2905 3,36 1,45 Dębogóra 2,20 273 5822 3493 807 1479 0 0 5015 2014 3,86 1,01 Dzierżążno Małe 0,72 89 1898 1139 1154 2968 0 0 (Lipinki) 744 -1829 0,57 -0,91
Dzierżążno Wielkie 3,92 487 10386 6231 6002 25040 11080 4261 -6696 -23070 -5,15 -11,54 Folsztyn 2,66 331 7059 4235 0 0 4322 1662 2737 2573 2,11 1,29 Gieczynek 1,05 130 2772 1663 813 842 0 0 1959 821 1,51 0,41 Gulcz 4,33 538 11473 6884 749 115 624 240 10101 6529 7,77 3,26 Hamrzysko 1,34 167 3561 2137 991 577 0 0 (Gniewomierz) 2570 1560 1,98 0,78
Herburtowo 1,73 215 4585 2751 0 8184 0 0 4585 -5433 3,53 -2,72 Jaryń (Brzeźno) 0,52 65 1386 832 4453 8840 0 0 -3067 -8008 -2,36 -4,00 Kałądek 0,87 108 2303 1382 0 74880 0 0 2303 -73498 1,77 -36,75
Kocień Wielki 1,60 199 4244 2546 579 1744 0 0 (Brzezinki, Usypisko) 3665 802 2,82 0,40
Kuźniczka 0,76 95 2026 1216 837 608 0 0 1189 608 0,91 0,30 Marianowo 0,98 122 2602 1561 0 0 0 0 2602 1561 2,00 0,78 Mężyk (Bielsko) 1,16 144 3071 1843 216 664 0 0 2855 1179 2,20 0,59 Miały 6,37 791 16869 10121 383 3953 1630 627 14856 5541 11,43 2,77 Mniszek 0,24 30 640 384 123 3648 0 0 517 -3264 0,40 -1,63 Nowe Dwory 3,12 387 8253 4952 0 1999 4322 1662 3931 1291 3,02 0,65 Potrzebowice 0,56 70 1493 896 311 479 0 0 (Bęglewo, Osina) 1182 417 0,91 0,21
Rosko 10,40 1292 27553 16532 516 1720 6756 2598 20281 12213 15,60 6,11 Wrzeszczyna 4,71 585 12476 7485 37 56 1616 621 10823 6808 8,33 3,40 Zawada (Łaski) 0,46 57 1216 729 683 2190 0 0 533 -1461 0,41 -0,73 Zielonowo 1,78 221 4713 2828 5615 1279 0 0 -902 1549 -0,69 0,77 RAZEM: 100,00 12423 264932 158959 27344 369961 102400 39385 135188 -250387 103,99 -125,19 Źródło: opracowanie własne
69 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
Powyższa tabela wskazuje wynik bilansu terenów zabudowy przeprowadzonego dla każdego z obrębów. Wartości ujemne oznaczają nadpodaż na daną funkcję zabudowy. W kolumnach G i H, uwzględniając założenia oraz współczynniki korygujące przyjęte w Bilansie, na potrzeby kolejnych opracowań zmian studium obliczono powierzchnię terenu wynikającą z oszacowanej chłonności. Obliczona powierzchnia w zakresie każdej ze zbilansowanych funkcji zabudowy winna zostać docelowo uwzględniona w kolejnych opracowaniach studium. W przypadku wartości dodatniej, przy uwzględnieniu przesłanek: ekonomicznych, społecznych, przestrzennych i środowiskowych, należy uzupełnić w studium dany obręb o powierzchnie terenów ukierunkowaną na daną funkcję zabudowy. W przypadku wartości ujemnych należy dążyć do uszczuplenia czy zamiany funkcji występujących w studium, a nieuwzględnionych w planach miejscowych czy obszarach zwartych.
Analizując powyższą tabelę pod kątem bilansu terenów przeznaczonych pod zabudowę w obrębach, na terenie których wyznaczono obszary o w pełni wykształconej zwartej strukturze funkcjonalno-przestrzennej, uwagę zwraca fakt, że jedynie Dzierżążno Wielkie nie wymaga zmian struktury funkcjonalno-przestrzennej. W Dzierżążnie Wielkim występuje przesycenie funkcją mieszkaniową jak i usługowo-produkcyjną. W przypadku miasta Wielenia występuje przesyt funkcją usługowo – produkcyjną, który wynika przede wszystkim ze znacznej nadpodaży tego rodzaju terenów w Wieleniu Północnym. Z kolei pozostałe obszary zwarte: Folsztyn, Gulcz, Miały, Nowe Dwory, Rosko i Wrzeszczyna wymagają wyznaczenia w studium nowych obszarów pod zabudowę. W zakresie funkcji mieszkaniowej największy niedobór występuje w ramach miasta Wielenia – ponad 37 ha co przekłada się na 49 tys. m2 powierzchni użytkowej mieszkań. Spory niedobór w zakresie funkcji mieszkaniowej występuje również w miejscowości Rosko (15,6 ha – 20 281 m2), Miały (11,43 ha – 14 856 m2), Wrzeszczyna (8,33 ha – 10 823 m2) oraz Gulcz (7,77 ha – 10 101 m2). W zakresie funkcji usługowo-produkcyjnej sytuacja jest podobna. Zapotrzebowanie na ten rodzaj funkcji w największym stopniu przekracza oszacowaną chłonność w przypadku miejscowości Rosko (6,11 ha – 12 213 m2), Wrzeszczyna (3,4 ha – 6 808 m2), Miały (2,77 ha – 5541 m2). W pozostałych obrębach uwagę zwraca ogromna nadpodaż funkcji usługowo- produkcyjnej w Kałądku, wynosząca prawie 37 ha czyli 73,5 tys. m2.
70 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
Zgodnie z przepisem art. 10 ust. 5 ustawy porównuje się maksymalne w skali gminy zapotrzebowanie na nową zabudowę oraz sumę powierzchni użytkowej zabudowy, w podziale na funkcje zabudowy, wynikającej z chłonności w ramach jednostek o zwartej strukturze funkcjonalno-przestrzennej oraz obowiązujących planach miejscowych, a następnie, gdy maksymalne w skali gminy zapotrzebowanie na nową zabudowę nie przekracza sumy powierzchni użytkowej zabudowy, w podziale na funkcje zabudowy - nie przewiduje się lokalizacji nowej zabudowy poza obszarami zwartej struktury funkcjonalno-przestrzennej oraz wyznaczonymi w obowiązujących planach miejscowych.
Z kolei jeżeli maksymalne w skali gminy zapotrzebowanie na nową zabudowę przekracza sumę powierzchni użytkowej zabudowy, w podziale na funkcje zabudowy, przewiduje się lokalizację nowej zabudowy poza obszarami zwartej struktury funkcjonalno- przestrzennej oraz wyznaczonymi w obowiązujących planach miejscowych, maksymalnie w ilości wynikającej z uzupełnionego bilansu
Wyniki przeprowadzonych w niniejszym Bilansie analiz wskazują na generalną potrzebę wyznaczenia dodatkowych, nowych terenów z przeznaczeniem pod zabudowę mieszkaniową na terenie gminy. Z Bilansu wynika również konieczności wyznaczania nowych terenów o funkcji usługowo-produkcyjnej. W każdym z ww. przypadków pod uwagę należy wziąć bilans terenów pod zabudowę szacowany w zakresie danego obrębu (por. Tab. 13.)
Aktualna całkowita chłonność terenów – w ramach obszarów zwartej struktury funkcjonalno-przestrzennej oraz obszarów przeznaczonych w obowiązujących planach miejscowych pod zabudowę - daje potencjalną możliwość realizacji prawie 129 745 tys. m2 powierzchni użytkowej zabudowy mieszkaniowej oraz ponad 409 347 tys. m2 powierzchni użytkowej zabudowy usługowo-produkcyjnej. W przypadku funkcji mieszkaniowej chłonność oszacowana dla całej gminy, w około 51%, nie pokrywa maksymalnego zapotrzebowania na nową zabudowę. Pozwala to w perspektywie czasowej przyjętej w Bilansie planować kolejne, nowe tereny pod zabudowę mieszkaniową. W przypadku zaś funkcji usługowo-produkcyjnej aktualna chłonność oszacowana dla całej gminy 1,5-krotnie przekracza maksymalne w skali gminy zapotrzebowanie na tę funkcję zabudowy. Z powyższego wynika brak możliwości lokalizowania nowej zabudowy usługowo-produkcyjnej poza obszarami zwartej struktury funkcjonalno-przestrzennej oraz obszarami wyznaczonymi w obowiązujących planach
71 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę miejscowych pod opisywane w Bilansie funkcje zabudowy.
Wyjątek stanowią obręby, gdzie oszacowane zapotrzebowanie nie przekracza oszacowaną chłonność w zakresie tej funkcji zabudowy, tj. Biała, Dębogóra, Folsztyn Gieczynek, Gulcz, Hamrzysko, Kocień Wielki, Kuźniczka, Marianowo, Mężyk, Miały, Nowe Dwory, Potrzebowice, Rosko, Wrzeszczyna, Zielonowo.
Na terenie powyższych obrębów przewiduje się lokalizację nowej zabudowy poza obszarami zwartej struktury funkcjonalno-przestrzennej oraz wyznaczonymi w obowiązujących planach miejscowych, maksymalnie w ilości wynikającej z uzupełnionego bilansu (por. Tab. 13.).
Ponadto w kolejnych zmianach studium należy dążyć do ograniczania terenów ukierunkowanych na realizację zabudowy na terenie obrębów, w których występuje jej nadpodaż. Ewentualne wyznaczanie nowych terenów pod zabudowę musi odbywać się poprzez uzupełnianie istniejącej zabudowy, w ramach obszarów o w pełni wykształconej zwartej strukturze funkcjonalno-przestrzennej (por. Rozdział 4) lub w ramach obszarów objętych planami miejscowymi (por. Rozdział 5). W każdym przypadku należy dążyć do kształtowania struktur przestrzennych przy minimalizowaniu transportochłonności układu przestrzennego i w sposób umożliwiający mieszkańcom maksymalne wykorzystanie publicznego transportu zbiorowego jako podstawowego środka transportu.
Pożądane jest przeprowadzenie rzetelnej analizy w zakresie rzeczywistych potrzeb gminy w zakresie wyznaczania nowej zabudowy i podjęcie właściwych kroków w tym kierunku, mając na uwadze zrównoważony rozwój, ład przestrzenny, logikę planowania oraz interes gospodarczy gminy. Wynik Bilansu nie stanowi wyłomu w tendencjach występujących na terenie województwa i kraju. W licznych opracowaniach traktujących o chaosie przestrzennym i niekontrolowanym rozlewaniu się zabudowy mówi się o znacznej nadpodaży terenów przeznaczonych pod zabudowę w całym kraju. W samych tylko obowiązujących planach miejscowych w Polsce, według stanu na koniec 2012 r., suma terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową umożliwia zasiedlenie 62 mln osób. Z kolei szacunek chłonności według obowiązujących w kraju studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego waha się w granicach 167-229 mln osób. Jest to 4-6 krotnie więcej niż wynosi aktualna liczba mieszkańców Polski. Przy obecnym ruchu budowlanym daje to rezerwy na 150-210 lat. Wiele gmin w kraju posiada w planach i studiach rezerwy terenów pod zabudowę 72 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową ponad dziesięciokrotnie przekraczające rzeczywiste potrzeby, wynikające z aktualnej i prognozowanej liczby mieszkańców, co jak wskazano wyżej stanowi wartość zdecydowanie wyższą niż w gminie Wieleń. Niekontrolowana urbanizacja w wyniku wadliwego systemu planowania przestrzennego generuje rosnące straty społeczne i gospodarcze, ogranicza poziom i efektywność rozwoju, utrudnia funkcjonowanie rynku pracy, wreszcie staje się coraz większą barierą rozwoju kraju.
W przyjętej uchwałą Rady Ministrów z dnia 13 grudnia 2011 r. i późniejszą uchwałą Sejmu „Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030” stwierdzono: „Nieuporządkowany system gospodarki przestrzennej wywołuje problemy społeczne w postaci patologii, alienacji, frustracji, konfliktów. Koszty chaosu przestrzennego związane z rozlewaniem się miast w Polsce prowadzą do naruszenia deficytu w finansach publicznych. Symptomami braku ładu przestrzennego są niszcząca i rozrzutna ekonomicznie i społecznie suburbanizacja, niska jakość przestrzeni publicznej, chaos w formach zabudowy i architekturze zespołów urbanistycznych, presja na tereny otwarte, destrukcja systemów ekologicznych.
Wśród potencjalnych kosztów nieefektywnego gospodarowania przestrzenią, w tym wprowadzania nowej, rozproszonej zabudowy, należy wymienić w szczególności: a) Koszty jakie ponosi lub będzie ponosić gmina, z tytułu wykupu gruntów pod drogi oraz budowy infrastruktury technicznej na terenach, które nigdy nie zostaną zabudowane oraz na terenach zabudowanych w sposób zbyt ekstensywny. Według szacunków Ministerstwa Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej/GUS z ankiet gminnych nt. Prognozowanych skutków uchwalania planów miejscowych z końca 2012 r., koszty te mogą wynieść nawet 67 mld zł. Koszty te przekraczają możliwości finansowe większości samorządów. Ponadto koszty potencjalnych roszczeń kierowanych do gmin przez właścicieli nieruchomości, które winny być przejęte przez gminy w związku z budową dróg publicznych, sięgają setek milionów złotych. b) Koszty budowy i utrzymania infrastruktury technicznej na terenach chaotycznej, rozproszonej zabudowy. Rozproszona zabudowa oznacza znacznie podwyższone koszty realizacji i eksploatacji sieci kanalizacyjnej, wodociągowej, gazowej, ciepłowniczej, energetycznej, oświetleniowej i drogowej. Ponadto nadmiernie rozproszona zabudowa wymaga również realizacji i utrzymywania dodatkowej infrastruktury społecznej: szkół, przedszkoli, ośrodków zdrowia.
73 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę c) Koszty związane z wydłużonymi dojazdami do pracy, szkoły, przedszkola czy lekarza. Rozproszona zabudowa ogranicza możliwości efektywnego wykorzystania transportu publicznego i skazuje mieszkańców na korzystanie z transportu indywidualnego. Szacunkowe koszty dojazdów do pracy z odległości powyżej 5 km sięgają 26 mld zł rocznie, a straty czasowe z tym związane 610 mld osobogodzin, co w przeliczeniu na pieniądze wynosi 8 mld zł. d) Koszty związane ze spekulacją gruntami i wynikające z tego znacznie zawyżone koszty wykupu nieruchomości pod inwestycje publiczne. Powszechne przekonanie, że prawie każdy teren rolny będzie można z czasem przeznaczyć pod zabudowę powoduje chaos na rynku nieruchomości i nieracjonalne ceny gruntów, nienadających się do zainwestowania. W efekcie wykup gruntów pod drogi czy inne inwestycje celu publicznego oznacza dla gminy konieczność wypłat odszkodowań o wartości nieproporcjonalnej do rzeczywistej ceny gruntu. e) Koszty utraconych korzyści w związku z brakiem inwestorów, wynikający z braku atrakcyjności lokalizacyjnej.
74 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
8. MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE
W niniejszym opracowaniu wykorzystano następujące dokumenty, opracowania, analizy:
materiały statystyczne GUS za lata 2006 - 2015, http://stat.gov.pl/; Ludność, stan i struktura oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym w 2015 r., Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2016 r.; dane demograficzne, statystyczne, podatkowe, finansowe i inwestycyjne z Urzędu Miejskiego w Wieleniu; Statystyczne Vademecum Samorządowca 2016 – miasto i gmina Wieleń, powiat czarnkowsko-trzcianecki, województwo wielkopolskie Urząd Statystyczny w Poznaniu, 2016 r., http://poznan.stat.gov.pl/statystyczne-vademecum-samorzadowca; www.polskawliczbach.pl - miasto i gmina Wieleń, powiat czarnkowsko-trzcianecki, województwo wielkopolskie; dokumenty planistyczne miasta i gminy Wieleń, w tym w szczególności obowiązujące miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego oraz Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Wieleń (rysunek i tekst ujednolicony, przyjęte uchwałą nr 113/XI/99 Rady Miejskiej w Wieleniu z dnia 28 października 1999 r., zmienione uchwałą Uchwała nr 167/XIX/08 Rady Miejskiej w Wieleniu z dnia 27 sierpnia 2008 r.); analizy aktualności studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz planów miejscowych gminy Wieleń, wykonane przez Burmistrza Wielenia (uchwały Rady Miejskiej w Wieleniu nr 235 i 236/XXIII/12 z dnia 28 grudnia 2012 r.) Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Miasta i Gminy Wieleń na lata 2015- 2024; Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Wieleń na lata 2010 – 2013 z perspektywą na lata 2014 – 2017; Strategia Rozwoju Powiatu Czarnkowsko-Trzcianeckiego na lata 2011 – 2020, Załącznik do uchwały Uchwała Nr XXI/163/2016 Rady Powiatu Czarnkowsko – Trzcianeckiego z dnia 13 września 2016 r.; Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Czarnkowsko- Trzcianeckiego na lata 2009-2012; Wieloletnia Prognoza Finansowa Gminy Wieleń na lata 2017 – 2028, przyjęta uchwałą
75 | Strona
Wieleń – Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę
nr 222/XXII/2017 Rady Miejskiej w Wieleniu z dnia 1 marca 2017 r.,.; sprawozdania Burmistrza Wielenia z wykonania budżetu za lata 2008-2015; Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Wielkopolskiego, Uchwała Nr XLVI/690/2010 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 26 kwietnia 2010 r. (Dz. Urz. Woj. Wlkp. z 2010 r. Nr 155, poz. 2953). Województwo Wielkopolski – Raport regionalny, Waldemar Ratajczak, Poznań maj 2011 r.; Wielkopolska 2020, Zaktualizowana Strategia Rozwoju Województwa Wielkopolskiego do 2020 r., przyjęta uchwałą Sejmiku Województwa Wielkopolskiego nr XXIX/559/12 z dnia 17 grudnia 2012 r.; Strategia zatrudnienia dla Województwa Wielkopolskiego na lata 2014 – 2020, Wojewódzki Urząd Pracy w Poznaniu, Poznań listopad 2013 r.;
76 | Strona