Uzroci Zaga Ivanja I Kvalitet Vode Reke Ibar U Opštini Raška
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
UDK: 551.482.213:214 Originalni nau čni rad UZROCI ZAGA ĐIVANJA I KVALITET VODE REKE IBAR U OPŠTINI RAŠKA Svetlana NIKOLI Ć 1, Ljiljana MOJOVI Ć 1, Vesna VUJA ČIĆ 2, Dragana MILOVANOVI Ć 3 1 Tehnološko-metalurški fakultet, Univerzitet u Beogradu, Beograd 2 Nau čna ustanova - Institut za hemiju, tehnologiju i metalurgiju, Beograd 3 Ministarstvo poljoprivrede, trgovine, šumarstva i vodoprivrede R. Srbije, Republi čka direkcija za vode, Beograd REZIME i analiza vode donjeg toka reke Ibar. U opštini Raška dati su predlozi za smanjenje zaga đenosti ili eliminaciju U periodu juni-oktobar 2012. godine izvršeno je voda ove reke. ispitivanje kvaliteta vode reke Ibar, od Raške do Kraljeva. Izvršene su fizi čko-hemijske i mikrobiološke Donji tok Ibra, nastaje posle uliva reke Raška u Raškoj i analize uzoraka vode na pet mernih mesta duž re čnog dalje do uš ća u Zapadnu Moravu, u ukupnoj dužini od toka, a u ovom radu su obra đeni uzorci prva tri merna oko 100 km. Ovaj deo sliva Ibra proti če kroz teritoriju mesta, odnosno obra đen je re čni tok Ibra u opštini dve opštine – Raška i Kraljevo. Opštini Raška pripada Raška. oko 20 km, opštini Kraljevo pripada donji deo toka Ibra, nizvodno od Biljanovca, na dužini od oko 80 km. Fizi čko-hemijske analize pokazale su da pored toga što Najvažnije pritoke Ibra su: Raška, Studenica i Lopatnica vode reke Ibar zvani čno pripadaju II klasi voda, postoji sa leve, a Sitnica (u Kos. Mitrovici) i Jošanica sa desne više parametara po kojima vode Ibra pripadaju III klasi strane. voda. Voda reke Ibar predstavlja tipi čan primer reke koja Rezultati mikrobioloških analiza pokazuju da je na može da se koristi za razvoj hidroenergetike, programa ve ćini mernih mesta ukupan broj koliformnih bakterija eko-turisti čkih zona i podsticanje održivog razvoja u 100 ml iznosio 24.000 što svrstava ove vode u IV ruralnih podru čja, sa jedne strane i do sada nedovoljnog klasu boniteta, osim u junu i julu mesecu kada je taj broj koriš ćenja potencijala za privredni razvoj sa druge opao na 3.800 što odgovara II klasi boniteta. Dobijeni strane. Naro čito je perspektivan razvoj sto čarstva i mikrobiološki rezultati ukazuju na dominantno fekalno vo ćarstva. Ceo sliv Ibra je bogat šumama i izvorima zaga đenje doma ćinstava i poljoprivrednih farmi. geotermalne vode čije se vrednosti nedovoljno koriste. Klju čne re či: Ibar , kvalitet voda, zaga điva či, deponije, U svom srednjem i donjem toku reka Ibar prihvata otpadne vode, fizi čko-hemijski parametri, mikrobiološki veliku koli činu otpadnih voda razli čitog porekla. Jedan parametri deo otpadnih voda poti če od industrije naro čito u široj zoni Kosovske Mitrovice, Zve čana, Leposavi ća, Raške i 1. UVOD Baljevca, deo otpadnih voda poti če od poljoprivrede, deo od velikog broja industrijskih i komunalnih Ibar je reka u južnom i centralnom delu Srbije i deponija na ovom podru čju a deo od sanitarnih, isto čnom delu Crne Gore, ukupne dužine je 276 km, fekalnih, voda koje se ispuštaju bez ikakvog tretmana. površine sliva 8.059 km², a ve ćim delom proti če izme đu To je i osnovni uzrok što mnogi parametri kvaliteta planina („Ibarska klisura“). Ibar izvire jakim vrelom vode reke Ibar ne zadovoljavaju grani čne vrednosti II ispod planine Hajla u isto čnoj Crnoj Gori, 10 km klase voda, kojoj bi trebalo da pripada voda reke Ibar na uzvodno od Rožaja, zatim te če isto čno do Kosovske osnovu Uredbe o kategorizaciji vodotoka i Uredbe o Mitrovice na Kosovu, pa na sever do Kraljeva gde se klasifikaciji voda („Službeni glasnik SRS“, broj 5/68). uliva u Zapadnu Moravu. Razlikuje se gornji, srednji i U Kosovskoj Mitrovici Ibar se spaja sa Sitnicom i donji tok Ibra. U ovom radu predstavljeni su zaga điva či proti če pored više rudarsko-metalurško-hemijskih VODOPRIVREDA 0350-0519, 46 (2014) 267-272 p. 179-185 179 Uzorci zaga đenja i kvalitet vode reke Ibar u opštini Raška Svetlana Nikoli ć i saradnici pogona i deponija Kombinata „Trep ča“. Severno od koje se bez ikakvog pre čiš ćavanja ispuštaju u obližnje Kosovske Mitrovice i Zve čana, na oko 45 km, Ibar vodotokove, primena hemijskih preparata u proti če pored flotacije olovno-cinkovih ruda i njenih poljoprivredi, deponovanjem otpada razli čitih jalovišta u Leposavi ću, a nakon 20 km u Rudnici tako đe karakteristika u koritima reka i potoka, nekontrolisanom proti če pored flotacije-cinkovih ruda („Suva Ruda“) i izgradnjom vikend naselja, atmosferskim vodama sa flotacionih jalovišta pa je često zaga đen teškim saobra ćajnica, itd. metalima. Desetak kilometara severno do Rudnice, a neposredno pre naselja (grada) Raška, u Ibar se uliva Industrijske i komunalne otpadne vode se ispuštaju u reka Raška koja je veoma zaga đena. U naselju Raška, Ibar ili u neku pritoku na ta čno definisanim mestima, ili Ibar se zaga đuje otpadnim industrijskim vodama kroz tzv. ta čkaste izvore. Takve izvore je lakše Mlekare i Mesne industrije, otpadnim komunalnim definisati, odrediti koli činu i kvalitet otpadnih voda i vodama i površinskim i procednim vodama deponija lakše uticati na otklanjanje njihovog negativnog uticaja. komunalnog otpada Raške, Baljevca i okolnih mesta. U Baljevcu, Ibar se zaga đuje i otpadnim vodama pogona Me đutim, treba imati u vidu činjenicu da je u opštini Separacije uglja, kao i otpadnim vodama sa deponije Raška razvijena poljoprivreda i sto čarstvo i da se na ove Separacije uglja. teritoriji ovog sliva Ibra nalazi veliki broj raznih vrsta „divljih“ deponija. Formirane divlje deponije Opština Raška ima 47 naselja na priobalju Ibra, sa komunalnog otpada u re čnim dolinama, skoncentrisano ukupno oko 24.700 stanovnika, a naselja Raška i i disperzno po celom podru čju, zaga đuju reke. susedno Supnje imaju oko 9.750 stanovnika (40%). Poljoprivreda, deponije i stanovnici koji nisu priklju čeni na gradski vodovod predstavljaju izvor velike koli čine 2. ZAGA ĐIVA ČI REKE IBAR otpadnih voda koje sadrže organske materije, nutrijente, itd. Ovo su difuzioni izvori, ima ih mnogo na celoj Reka Ibar, od izvora do uš ća u Zapadnu Moravu, analiziranoj površini Ibra, teško ih je jasno prihvata na direktan ili indirektan na čin sve otpadne identifikovati, ali znatno uti ču na kvalitet vode reke Ibra vode. Na kvalitet vode reke Ibar uti če stanovništvo, i njenih pritoka. privreda sa celokupnom infrastrukturom, deponovani materijali, itd. U donjem slivu Ibra je izgra đeno više Sumarno, vode reke Ibar u opštini Raška zaga đuju se: industrijskih i prera điva čkih kapaciteta, razvijena je komunalnim otpadnim vodama, otpadnim industrijskim poljoprivredna delatnost i sto čarstvo, saobra ćajna vodama, otpadnim vodama poljoprivrede i vodama sa infrastruktura i objekti tipa malih i srednjih preduze ća. komunalnih deponija. Postoji veliki broj rasutih zaga điva ča: septi čke jame, ocedne vode velikog broja „divljih“ deponija, sto čne Komunalne otpadne vode 24.700 stanovnika se vode sa poljoprivrednih farmi, otpadne vode koje nepre čiš ćene ispuštaju u vodotokove. Prema podacima nastaju kao posledica upotrebe hemijskih sredstava u JKP „Raška“, po stanovniku se troši oko 170 l pija će poljoprivredi, itd. vode na dan. Van vodovodnog sistema se nalazi 7.655 stanovnika koji žive u ukupno 1452 doma ćinstva, što Kvalitet površinskih i podzemnih voda je u direktnoj sa zna či da postoji oko 1450 septi čkih jama i isto toliko stepenom socio-ekonomske (ne)razvijenosti pojedina čnih bunara pija će vode. Dnevno, ovo ananliziranog podru čja donjeg sliva Ibra u opštini stanovništvo utroši oko 1300 m 3 vode, a u septi čke jame Raška. To se u najve ćoj meri odnosi na prisustvo ve ćeg i po zemljištu ispusti se dnevno oko 1100 m 3 otpadnih broja industrijskih prera điva čkih kapaciteta koji voda. predstavljaju izvor zaga đivanja, kako površinskih tako i podzemnih voda, a otpadne vode iz proizvodih Na vodovodni sistem priklju čeno je oko 17.050 kapaciteta se naj češ će bez prethodnog tretmana stanovnika koji dnevno potroše oko 2900 m 3 vode, od ispuštaju u reke. Prisustvo raznih deponija umnogome koje se u vode Ibra ispusti oko 70%, odnosno oko 2030 determiniše i kvalitet voda Ibra u donjem delu sliva. m3/dan. U ovom delu sliva se nalazi 47 naselja, koja ugrožavaju Otpadne industrijske vode u opštini Raška koje kvalitet Ibra na više na čina: izlivanjem otpadnih voda iz zaga đuju vode Ibra poti ču uglavnom iz tri objekta, i to: naselja - komunalne otpadne vode koje se ispuštaju bez - Mlekare „Milkop“ sa otkupom i preradom oko 80000 ikakvog tretmana, izlivanjem voda iz štala – stajnjaka litara mleka za 24 sata. 180 VODOPRIVREDA 0350-0519, 46 (2014) 267-272 p. 179-185 Svetlana Nikoli ć i saradnici Uzorci zaga đenja i kvalitet vode reke Ibar u opštini Raška - Mesne industrije „Golija“ sa kapacitetom 80 junadi i 3. METODE ISPITIVANJA 7-9 t mesnih prera đevina za 8 sati. - Separacije (oplemenjivanja) uglja u Baljevcu koja je Uzorci vode za odre đivanje fizi čko-hemijskih i neposredno pored Ibra, kao i sa deponija oko 15000 t mikrobioloških parametara uzimani su sa slede ćih sitnog otpadnog uglja koji sadrži oko 42% pepela. mernih mesta u opštini Raška: - MM1 - Reka Ibar posle uliva reke Raške u Ibar, u Mesna industrija samo delimi čno pre čiš ćava svoje Raškoj industrijske vode. Mlekara i Separacija uglja direktno - MM2 - Reka Ibar posle mesta Baljevac na Ibru ispuštaju svoje otpadne vode u Ibar, pa je izgradnja - MM3 - Reka Ibar posle uliva Jošani čke reke kod postrojenja za pre čiš ćavanje industrijskih otpadnih voda Biljanovca neodložan zadatak ovih preduze ća. Osim ovih voda, postoji više pogona tipa malih i Uzorci su uzimani u u periodu juni-oktobar 2012. srednjih preduze ća (prerada drveta, benzinske pumpe, godine i to: 13. juna, 10. jula, 8. avgusta, 19. septembra ugostiteljski objekti i dr.) čije otpadne vode tako đe i 4.