Dzięki swoim uwarunkowaniom Gmina Włoszczowa jest bardzo atrakcyjna zarówno dla turystów, jak też dla inwestorów. We Włoszczowie znajdują się m.in. duże zakłady produkcyjne takie, jak ZPUE czy Stolbud oraz znana w Polsce Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska. Malownicze zakątki poprzeci- nane licznymi ciekami wodnymi sprawiają, że ten krajobraz stwarza dosko- nałą okazję do turystyki pieszej czy rowerowej, wędkowania lub korzystania z gościnności gospodarstw agroturystycznych. Ponadto na walory tego terenu wpływa znaczna ilość występujących tu zabytków, ale również lepsze drogi, obiekty sportowe i kulturalne, miejsca noclegowe.

Gościnna gmina Włoszczowa zaprasza! WŁOSZCZOWA

Włoszczowa jest miastem położonym w centralnej części Niecki Włoszczowskiej. Jej nazwa wywodzi się od staropolskiego imienia Włoszcz (Włost). Pierwsze zapiski historyczne dotyczące Włoszczowy pochodzą z XIV i XV Plac Wolności we Włoszczowie wieku i nie odnoszą się wprost do osady, lecz prawdopodobnie do jej mieszkańców – Piotra, Jakusza. Utrwalona przez lata hipoteza mówiąca o XII wiecznym rodowodzie miejscowości (dokument księcia Henryka Sandomier- skiego nadający joanitom z Zagościa miejscowość Boreszowice, zwaną Właszowem i utożsamianą z Włoszczową) Urząd Gminy po termomodernizacji w 2014 r. wedle obecnych badań historyków jest nieprawdą. W 1389 roku miejscowość przeszła na własność marszałka koronnego Dymitra z Goraja, a później kasztelana dobrzyńskiego Piotra z Radomina. To prawdopodobnie za ich czasów powstał gródek, którego relikty znajdują się na włoszczowskich łąkach. W 1468 roku osadę nabyli Olsztyńscy herbu Odrowąż, a w 1511 roku Szafrańcowie herbu Starykoń z Pieskowej Skały. Stanisław Szafraniec wybudował tutaj dwór warowny. W 1539 roku Hieronim Szafraniec, syn Stanisława, otrzymał z rąk króla Zygmunta Starego prawa miejskie dla Włoszczowy. Miasto zostało ulokowane na prawie magdeburskim (niemieckim) około 2 kilometry na zachód od obronnego dworu (Podzamcza). Hieronim Szafraniec był sympatykiem protestantyzmu, dzięki czemu kościół katolicki został zamieniony na zbór kalwiński. Po śmierci Hieronima (około 1555 roku) dobra włoszczowskie przeszły w ręce jego córek, jak również bratanka Stanisława. Po Szafrańcach właścicielami miasta otwarcie ronda P. Gosiewskiego byli Oleśniccy, Krezowie, Straszowie. XVII wiek jest okresem, w którym osiedlili się we Włoszczowie na stałe Żydzi. 11 maja 2014 r. W czasie potopu szwedzkiego Podzamcze włoszczowskie gościło dnia 17 września 1655 roku, uciekającego przed wojskami Karola Gustawa, króla Jana Kazimierza. Konsekwencją tej „gościny” dla Włoszczowy było ograbienie i spu- stoszenie miasta przez Szwedów. Władysław Strasz sprzedał miasto rodzinie Dąbskich, a ci z kolei rodzinie

parada z okazji 72. rocznicy powstania AK

w trakcie trzeciego rozbioru Polski miasto dostało się pod zabór austriacki, a w 1809 roku zostało włączone do parada wojskowa – koniec lat 40-tych Księstwa Warszawskiego. W 1860 roku Włoszczowę nabyli Niemojewscy, którzy posiadali już pobliskie Oleszno dworzec PKP i tym samym zostali ostatnimi jej właścicielami. W czasie powstania styczniowego kilku mieszkańców brało w nim udział. W 1869 roku ukaz carski zdecydował o zmianie statusu Włoszczowy z miasta na wieś. Od 1909 roku rozpo- częto budowę linii kolejowej biegnącą przez Włoszczowę i łączącą z Herbami. Oddano ją dopiero 11 marca Otfinowskich. W 1761 roku dobra włoszczow- 1911 roku. W trakcie działań I wojny światowej miasto dostało się pod okupację austriacką. Tuż po wyzwoleniu przy- skie zakupił od Szymona Otfinowskiego Jan wrócono Włoszczowie, w 1919 roku, prawa miejskie. We wrześniu 1939 roku do miasta wkroczyły wojska niemieckie. Małachowski, kanclerz wielki koronny. Rok Zaczęły się represje na tutejszej ludności. 10 lipca 1940 roku utworzono getto żydowskie, a rok później zorgani- później umarł Jan Małachowski, a majątek zowano obóz pracy przymusowej. We wrześniu i październiku 1942 roku Niemcy zlikwidowali getta wywożąc przeszedł na jego najstarszego syna Miko- ludność żydowską do obozu koncentracyjnego w Treblince. 31 października 1943 roku, Niemcy zamordowali 29 łaja. W 1784 roku Włoszczowa przeżyła pożar, mieszkańców Włoszczowy. Dzień ten nazwano „Krwawą Niedzielą”. Z 18 na 19 marca 1944 roku oddział partyzancki który strawił wiele domów, jak również bu- AK pod dowództwem „Marcina” Mieczysława Tarchalskiego, opanował na kilka godzin całe miasto. W oddziałach dynki biblioteki i archiwum. W tym też roku partyzanckich na terenie Ziemi Włoszczowskiej walczył znany poeta, dramaturg i eseista – Tadeusz Różewicz. 16 umarł dziedzic miasta Mikołaj Małachow- Włoszczowa – lata 60-te - widok na ul.Partyzantów stycznia 1945 roku nastąpiło wyzwolenie Włoszczowy spod okupacji niemieckiej. W latach 60-tych i 70-tych XX ski. Jego żona, Ewa z Męcińskich, w 1786 roku wieku powstały w mieście: Domu Kultury, OSIR, Zakład Stolarki Budowlanej „Stolbud”. Ważną datą w dziejach był wybudowała na cmentarzu parafialnym nie- rok 1984. Wtedy to doszło do strajku młodzieży szkolnej, walczącej o zawieszenie krzyży w salach lekcyjnych. W 1999 r. wielki murowany kościół pod wezwaniem Wszystkich Świętych, będący miejscem spoczynku rodu Małachow- we Włoszczowie powstała nowa parafia p.w. bł. Józefa Pawłowskiego z grona 108 Męczenników. W październiku skich. Po nieudanej bitwie Tadeusza Kościuszki z wojskami carskimi i pruskimi pod Szczekocinami, w 1794 roku, 2006 roku Włoszczowa doczekała się peronu na CMK, dzięki któremu mieszkańcy mogą dostać się do największych Włoszczowa została splądrowana przez Rosjan. Ponadto miasto przeżyło ponownie duży pożar. Rok później aglomeracji polskich.

2 3 Sanktuarium - Kościół p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny we Włoszczowie Kopiec św. Jana Nepomucena

Sanktuarium włoszczowskie powstawało etapami w XVII Kopiec jest wzniesieniem o średnicy około 40 m i wyso- kościół p.w. WNMP wieku z rozbudowywanej kaplicy wzniesionej na cześć objawień. Prezentuje styl barokowy z klasycystyczną wie- kości ponad 5 m stojącym wśród włoszczowskich łąk, żą. Przed świątynią jest figura Matki Bożej ze św. Józefem w pobliżu Podzamcza, dawnego centrum Włoszczowy. i Joachimem z 1891 roku. W ołtarzu głównym znajduje się Nazywany jest kopcem św. Jana, gdyż stoi na nim XVIII cudowny obraz Maryi z Dzieciątkiem wraz ze św. Józefem – wieczna figura św. Jana Nepomucena – patrona wód i Joachimem, a na bramkach rzeźby św. Anny i Joachima. i bagien (święty Jan Nepomucen stracił życie w obronie Do nawy głównej przylegają kaplice: od południa z ołta- zachowania tajemnicy spowiedzi; to patron przeprawia- rzem głównym Ukrzyżowania i bocznym Świętej Rodziny, jących się przez wodę – flisaków, żeglarzy i młynarzy; od północy z za jego przyczyną nie brak wody w rzekach i potokach; ołtarzem głó- chroni przed powodziami, utonięciem i ma w swej wnym Matki Bożej Różań- opiece mosty). To relikt średniowiecznego grodziska cowej i bocz- obronnego, które wzniesiono tu najprawdopodobniej nym św. An- na początku XV wieku. Włoszczowski gródek miał kształt toniego. Na wprost bocznego wejścia do kościoła znajduje się kaplica ściętego stożka, ze stojącą na środku drewnianą wieżą z ołtarzem Matki Bożej Ostrobramskiej. W kościele warto zobaczyć: pełniącą funkcje obronne i mieszkalne. Dostęp do gro- tablicę upamiętniającą ukazanie się Najświętszej Maryi Panny i wznie- dziska utrudniała palisada z ostro ciosanymi palami, sienie kaplicy ku Jej czci z 1647 roku, tablicę konsekracji kościoła z 1648 fosa i rozległe bagna. Podczas badań archeologicznych roku, barokową chrzcielnicę z marmuru, gotycka chrzcielnicę z pias- w 1973 roku natrafiono na 1932 zabytkowe elementy kowca przeniesioną z dawnego drewnianego kościoła św. Jakuba, kilka ceramiczne, żelazne i miedziane. Badania prowadzone epitafiów dawnych właścicieli Włoszczowy, nagrobek Mikołaja Mała- są nadal, archeolodzy odkryli szczątki mostu prowa- chowskiego. O historii XX wieku przypominają: popiersie biskupa Mie- czysława Jaworskiego, tablice pamiątkowe m.in. dowódcy oddziału dzącego do gródka. Armii Krajowej Mieczysława Tarchalskiego, a na placu przed świątynią symboliczne groby ks. Jerzego Popiełuszki oraz generałów Stefana Ro- weckiego i Leopolda Okulickiego. W ubogiej, niezamieszkałej chatce od 27 maja 1642 roku małym dzieciom ukazywała się Najświętsza prace archeologiczne w 2013 r. Maryja Panna w otoczeniu św. Józefa i Joachima. Przybywali tu piel- ołtarz główny Włoszczowa Północ - najsłynniejszy peron kolejowy w Polsce grzymi i stwierdzono liczne uzdrowienia. Na tym miejscu w 1647 roku zbudowano kaplicę, Gdyby przeciętnego mieszkańca Polski zapytać „który z het- do której oficjał kurzelowski ks. Jakub Chrost- manów polnych koronnych pochodzi z Czarncy?”, pewnie kiewicz sprowadził z Krakowa obraz nama- niewiele osób odpowiedziłoby, że jest nim Stefan Czarniec- lowany zgodnie z opisem objawienia. Od tego ki, którego Józef Wybicki upamiętnił w Hymnie Polskim. czasu trwa kult maryjny. Cudowny wizerunek Ale na pytanie „z czym kojarzy się Włoszczowa?” niemal każ- Najświętszej Maryi Panny, nazywanej obecnie dy odpowie – z peronem kolejowym Włoszczowa Północ. Matką Bożą Włoszczowską Opiekunką Rodzin, Po oficjalnym otwarciu inwestycji na linii Centralnej Ma- gistrali Kolejowej Warszawa – Kraków, które odbyło się 16 dnia 3 czerwca 2007 roku został uroczyście października 2006 roku, Włoszczowa stała się najbardziej ukoronowany papieskimi diademami. W 2013 medialnym miasteczkiem. Dziś z możliwości szybkiego roku zostały odnowione zabytkowe organy. dojazdu z peronu Włoszczowa Północ korzystają również wyremontowane organy mieszkańcy sąsiednich powiatów a nawet województw. peron Włoszczowa-Północ

4 5 BEBELNO

Bebelno – według źródeł historycznych znalazło się w granicach archidiecezji gnieźnieńskiej w roku 1000. Za pano- W 1919 roku w Bebelnie powstała szkoła. wania w tym czasie Bolesława Chrobrego, ziemie zapilickie powiązane były administracyjnie bardziej z Wielkopolską W roku 1927 założono straż ogniową, niż z Małopolską. Do XII wieku, państwo polskie pod względem podziału administracyjnego, dzieliło się na pro- zwaną obecnie Ochotniczą Strażą Po- wincje (zwane także później ziemiami) i wchodzące w ich skład okręgi grodowe czyli kasztelanie. Przypuszczalnie żarną. Początkowo jej siedzibą była drew- w tym okresie Bebelno znajdowało się na obszarze ówczesnej kasztelanii małogoskiej, a od połowy XII wieku przy- niana remiza usytuowana w centrum puszczalnie było włączone do prowincji sandomierskiej. Na podstawie badań archeologicznych udało się ustalić, wioski. W roku 1957 w czynie społecz- że najstarszą częścią osady jest obecny teren kościoła parafialnego. Osada z czasem rozrastała się wokół wspom- nym wybudowano w miejscu drewnia- nianego cypla, po lewej stronie płynącego cieku wodnego zasilającego Nidę na terenia Krasowa. Jan Długosz w swoim nej - remizę murowaną. Na cmentarzu „Liber beneficiorum...” w (lata siedemdziesiąte XV wieku), opisując uposażenie biskupa krakowskiego w Krasowie w Bebelnie spoczywa prababka Stefana Większym wymienił na terenie tej miejscowości praedium unicum militare. Badacze nie wykluczają, że wymie- Żeromskiego Tekla z Czaplickich Jac- niony przez Długosza obiekt był tożsamy z bebelskim Wieżyskiem i jest to pierwsza znana wzmianka o grodku kowska, żona dzierżawcy dóbr Bebelno obronnym. Drugi opis pochodzi z 1783 roku, kiedy właścicielem Bebelna był Sebastian Bystrzonowski. Jest to Walentego Jackowskiego. kościół w Bebelnie fragment inwentarza dóbr Bebelno. (...) we wsi jest kępa starożytna, niewielka, którą „wieżyskiem” nazywają, leżąca na południe w gruncie młynarskim, od młyna kroków około 300, zaś od drogi Bebelno - Krassów kroków 130; długość i szerokość tej kępy po 30 kroków; wysokość od gruntu obok niej leżącego, z jednej strony od ogrodów wiejskich 5 łokci, Straż Ogniowa w latach 30-tych zaś od strony łąk łokci 6 wynosi; wokoło tej kępy jest woda krzakami gęsto zarosła i one kępę zasłaniają, na tej zaś kępie jabłonki i gruszki płonne i inne krzaki różnego gatunku, stąd wybierano cegły, miał tu być kiedyś dwór (...). dok- ładny opis kościoła w Bebelnie i jego wyposażenia z początku lat 30 XX wieku znajdujemy u ks. Jana Wiśniewskiego: „W Bebelnie stoi na podmurówce kościół drewniany, gontem kryty, zgrabną i oryginalną wieżą ozdobiony, składający się z podłużnej nawy, z prezbiterium z obu stron ukośnie ściętego, oddzielonego od nawy prostą belką zwaną tęczą, na której opiera się krzyż z P. Jezusem. Ściany wzmacniają słupy, podsiebitka prosta gładka. Chór wspiera się na dwóch słupach. W prezb. jedno okno od południa, a w nawie cztery od południa, na chórze jedno. (...) W głównym ołtarzu jest obraz N.M.P. a na zasuwie św Mikołaja bp., za nim anioł z trzema bryłkami złota. Po stronach stoją figury św Mikołaja i Stanisława. (...) W nawie stoją naprzeciw siebie w ukos dwa ołtarze; po lewej ręce św, Antoniego Pad. z Dzieciątkiem, zaś na za- suwie obraz P. Jezusa z otwartym sercem. W górze P. Jezus nauczający. Po przeciwległej stronie stoi ołtarz św Józefa. W górze obraz P. Jezusa uzdrawiającego. W prezb. na ścianie wisi starożytny starożytny obraz Niepokalanej Panny, dawne stroje ludowe z Bebelna i okolic stojącej na księżycu, ręce ma złożone. Nie jest to arcydzieło, lecz twarz wielce miła, pełna miłosierdzia. Lud ma ten obraz w wielkiej czci. Na chórze wisi dokument z błogosławieństwem Piusa XI dla proboszcza i parafjan tutejszych, własnoręcznie pod- pisany przez Ojca św. 3 XII 1923 r. Przywiózł takowe z Rzymu O. Stanisław Siemieński, jezuita, urodzony w Krzepinie, misjonarz pracujący w Afryce. Brat jego Stefan jest dziedzicem Krzepiny. W podłodze kościelnej leży szara, marmurowa płyta z herbami po rogach: Oksza Jastrzębiec Janina Kolumna Jest tu grób Gosławskich mających w her. Okszę (siekierę). Z pamiątek w zakrystji notuję kielich z XVII w. z rączką ażurową splecioną z sześciu aniołków. Podstawa ozdobiona bogatą rzeźbą. Napis "D. II januarii A. D. I ? ? I (końcówki górne wytarte) GOSŁAWSKI z BEBELNA". Widziałem też korporał pięknie haftowany złotem z literami i datą: 1796 X. sztab oddziałów partyzanckich M. B. w Bebelnie Oryginalna, stara chrzcielnica z ciosu (...).

6 7 BOCZKOWICE

Pierwsze zabudowania, zaczątek przyszłych Boczkowic, stanęły nad bezimiennym wówczas dopływem Białej Nidy Nazwa wsi pochodzi od imienia Czarnko lub od czarnych prawdopodobnie w czasach piastowskich, w okresie rozbicia dzielnicowego. Na tamtejszych gruntach gospodarowanie dwór rodu Czarnieckich lasów otaczających miejscowość. Pierwsze informacje rozpoczął może jakiś Boczko, lub Boczka, od którego imienia wywiedziono później nazwę wioski, a właściwie dwóch wiosek, przebudowany na spichlerz gdyż, jak wskazują źródła, w okresie od XVI do końca XIX wieku rozróżniano Boczkowice Większe i Boczkowice Mniejsze. o Czarncy sięgają roku 1200 – w pobliżu tej daty odnoto- Pierwsza wzmianka o Świętokrzyskich Boczkowicach (druga wieś o tej nazwie występuje w Małopolsce) pojawiła się w roku 1427 wano bowiem powstanie pierwszego, wykonanego z drew- w wydanych drukiem przez Franciszka Piekosińskiego w wieku XIX „Zapiskach sądowych województwa sandomierskiego”. „Liber na, kościółka pod wezwaniem św. Floriana. Pierwszym beneficjorum” Jana Łaskiego natomiast przynosi w wieku XVI informacje o Boczkowicach przy okazji omówienia zobowiązań z rodu Czarnieckich, który pisać się zaczął jako „pan na wsi wobec parafii w Koniecznie (powstałej w 1215 roku). Świadczenia te ciążyły na parafianach na mocy pradawnego prawa Czarncy” był Budza który w roku 1366 część swego ma- parafialnego. W Boczkowicach Większych nie było wówczas kmieci, jedynie dwaj szlachcice i dwaj zagrodnicy nie posiadający jątku przekazał swym braciom: Dobkowi i Stanisławowi. pola, wyłącznie - zagrody i kawałki pola z ziemi dworskiej. Zobowiązanie ich stanowiła dziesięcina snopowa o wartości dwóch grzywien. Boczkowice Mniejsze, w których gospodarzył jeden szlachcic i nieustalona liczba zagrodników i chałupników, wnosiły Czarnieccy znani byli nie tylko w swojej okolicy – cie- z pól zarówno dworskich jak kmiecych, dziesięcinę snopową o wartości półtorej grzywny. Nie obowiązywała ich dziesięcina ko- szyli się też uznaniem panujących. W roku 1423 Jagiełło nopna. W cytowanym źródle brak niestety nazwisk właścicieli wsi. Pierwszym znanym z nazwiska posesorem był Michał Psarski pięciu braciom Czarnieckim: Tomkowi, Januszowi, Sę- z Boczkowic Większych. Wymieniono go wraz z żoną w 1673 roku. Prawdopodobnie był on jednym z dwóch synów wdowy dziwojowi, Włodkowi i Pełce nadał prawo własności na Psarskiej która w roku 1662 po śmierci męża dzierżawiła wraz dziećmi obie boczkowickie wioski. Przez dalsze 100 lat brak infor- posiadane dobra. Wymieniony wśród nich Janusz, osoba macji o właścicielach lub dzierżawcach Boczkowic. Z Rejestru czwartego grosza uchwalonego na sejmie opatowskim Anno 1710 duchowna, pełnił urząd referendarza i podskarbiego a die 1 septembris wiadomo jedynie, że w owym czasie funkcjonował w tej wsi browar. U schyłku XVIII wieku Boczkowice Mniejsze i Większe nabył Bystrzonowski, właściciel kilku okolicznych wsi. W roku 1802 Ignacy Bystrznowski sprzedał cały koronnego. Mikołajowi z Czarncy król powierzył misję poselską do Malborka. Tak więc Stefan, jeden z dziesięciu posiadany klucz majątków krewnemu Kazimierzowi Bystrzonowskiemu (1764-1840), synowi Michała. Kazimierz zaś w roku 1821 synów Krzysztofa, żywieckiego starosty i Krystyny z Rzeszowskich, miał godnych protoplastów, a jego słynne powie- przekazał włości, z wyjątkiem Dąbia, synowi Ludwikowi, który czyniąc Boczkowice centrum swoich majątków osiadł w tam- dzenie „Jam nie z soli ani z roli…” świadczyło jedynie o przekonaniu o wyższości osobistych zasług nad splendorami tejszym dworze. W roku 1825 umowę dzierżawy Boczkowic na lat dwanaście zawarli z Ludwikiem przyszli dziadkowie Stefana wynikającymi z urodzenia czy wielkiego majątku. Najstarsze zapisy potwierdzające jej istnienie pochodzą z 1184 Żeromskiego - Józef i Agnieszka z Jackowskich Katerlowie. Gdy w roku 1829 Józef objął stanowisko administratora w Rożnicy, roku, gdy powstała parafia pod wezwaniem św. Floriana. Historia miejscowości związana jest jednak nie tylko dzierżawę wsi przejęła jego matka Barbara z Paczków Katerlina. W boczkowickim dworze, według akt metrykalnych parafii z rodem Czarnieckich, ale i z Braćmi Polskimi. Józef Szymański w pracy „Szlakiem Braci Polskich” wspominał, że dziad w Koniecznie, przyszło na świat kilkoro dzieci Katerlów - wśród nich Franciszka Józefa (zwykle używała tylko drugiego imienia), hetmana Stefana Czarnieckiego był wyznawcą arianizmu. Po śmierci Stefana Czarnieckiego Czarnca przechodziła późniejsza matka pisarza. Zachował się akt jej chrztu z dnia 3 lutego 1833 roku. Pół roku później Katerlowie kupili folwark w Tyńcu nad Nidą i opuścili Boczkowice, co nie pozostawało zapewne bez związku z represjami władz carskich po powstaniu listopado- w różne ręce. Najpierw w 1679 roku w posiadanie Wacława Leszczyńskiego, wojewody podlaskiego, później odzie- wym, gdyż za udział w nim majątki Bystrzonowskiego uległy w 1833 roku konfiskacie. Boczkowice, jako rządowe, wziął w dzier- dziczyli ją Szembekowie, Działyńscy, Modliszewscy, Gogolewscy i Makulscy. Około 1897 roku nabyła ją żydowska żawę Romuald Straszewski, który w latach czterdziestych XIX wieku nabył folwark na własność i gospodarzył w nim co najmniej rodzina Poznańskich z Łodzi, a od 1910 roku do II wojny światowej gospodarzem Czarncy był Karski. Po reformie do roku 1858. Akta Dyrekcji Ubezpieczeń Nieruchomości Wsi Boczkowice (AP Kielce, sygn. 23. Dane z lat 1846 - 1852) informują rolnej została tzw. resztówka, której właścicielem został skarb państwa. Podczas powstania styczniowego dnia 24 o zabudowaniach dworskich i chłopskich tej miejscowości. Pierwsze z wymienionych obejmowały dwór drewniany pod gontem, września 1863 roku pod miejscowością miała miejsce nierozstrzygnięta bitwa pod Czarncą stoczona pomiędzy spichlerz, trzy stodoły, dwie obory, owczarnię drewnianą pod słomą oraz czworaki zajmowane między innymi przez karbowego, powstańcami mjr. Zygmunta Chmieleńskiego a Rosjanami. 22 kwietnia 2007 r. odbyła się uroczystość poświęcenia owczarza i parobków. Do dworu należała również karczma drewniana pod gontem. W ciągu dwunastu lat gospodarowania Stra- szewskiego starą owczarnię zastąpiono nową murowaną, krytą częściowo słomą, częściowo gontem. Spośród zabudowań włoś- odnowionego sarkofagu – grobowca Hetmana Czarnieckiego, którego dokonał ks. Jan Zalewski, proboszcz kościoła ciańskich, od ognia ubezpieczonych w roku 1846 było zaledwie siedem. Każde siedlisko obejmowało chaupę i stodołę, czasami Sct. Marie z miasta Haderslev w Danii. Miasto to było główną kwaterą wojsk polskich, dowodzonych przez ponadto oborę. Jedynie Stanisław Duda oprócz domu miał dwie stodoły i dwie obory. We wsi Boczkowice były tylko trzy studnie. przyszłego hetmana polnego koronnego Stefana Czarnieckiego w czasie interwencji Polski na rzecz Danii, w jej wojnie ze Szwedami w 1658 r. Według Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego, w którym opisanie Czarncy Dwór – centralna część posiadłości obejmowała rozległy park z bo- zajmuje całkiem pokaźną objętość, czytamy: „Niegdyś istniał tu zamek”. Miejsce na którym miał się on znajdować gactwem starodrzewu, dziedziniec otoczony zabudowaniami gos- jeszcze dzisiaj zwane jest Zamczyskiem. Pamięć o wielkim żołnierzu I Rzeczypospolitej sprawia, że ciągną do podarskimi, duży sad o charakterze handlowym, a nadto, w drugiej maleńkiej Czarncy nie tylko turyści ale także politycy, ludzie nauki, wojskowi i duchowni. połowie lat dwudziestych wybudowane przez Stanisława- juniora, dwa stawy dla hodowli karpi oraz zimochowy i tarlisko. Wybuch wojny w 1939 roku zmienił sytuację folwarku. Drakońskie kontyn- arboretum, Szkoła Podstawowa w Czarncy genty ogołacały z plonów, a liczba osób pod dachem nieustannie rosła. Poza pomocą dla rozbitków wojennych świadczoną przez całe społeczeństwo, należało ratować przybywających krewnych, któ- rych wojna pozbawiła środków do życia, lub palił się im grunt pod nogami ze względów politycznych. Chłopskie Boczkowice były wsią dwór w Boczkowicach wyznającą poglądy Polskiego Stronnictwa Ludowego zwanego później Mikołajczykowskim. Współpracowały z oddziałem Bata- w okresie międzywojennym lionów Chłopskich por. (po wojnie płk) Bolesława Wiary – Kozłow- skiego. Członkiem miejscowej trójki politycznej BCH był Stani- sław Stefańczyk (ps. „Jabłoń”). W folwarku Anna Stępkowska (ps. „Wanda”) zorganizowała i prowadziła sanitarną drużynę Zielonego Krzyża złożoną z dziewcząt z Boczkowic i Konieczna, a przez parę lat powojennych służyła pomocą Kołu ZMW „Wici”. Z Boczkowic pochodził poseł na Sejm PRL Stanisław Stefańczyk ze Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego.

8 9 DANKÓW DUŻY

Kościół Wniebowzięcia NMP i św. Floriana w Czarncy został ufundowany przez hetmana Stefana Czarnieckiego. Pierwotna nazwa tej wsi to Danków. W drugiej połowie powstał w latach 1640 – 1659. Konsekracji fundator nie doczekał, zmarł bowiem w roku 1665. Zwłoki przewieziono XIX wieku zaczęto go nazywać Dankowem I, a dopiero od do Warszawy, gdzie w obecności króla i rycerstwa odbyła się oficjalna ceremonia pogrzebowa, po której hetmana 1911 roku Dankowem Dużym. Określenia te miały odróż- przewieziono do Czarncy. Konsekracja świątyni nastąpiła trzy lata później, w roku 1668. Dokonał jej sam prymas niać tę miejscowość od wyrosłej na jej terenie nowej wioski. Polski, Mikołaj Prażmowski. Nadał on kościołowi wezwanie Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i św. Floriana Wieś, o której tu mowa, należy do najstarszych w dawnym (kontynuacja z poprzedniego, drewnianego i dzisiejszym powiecie włoszczowskim. Odnotowano ją kościoła). Reprezentuje styl barokowy. Dwu- bowiem w roku 1136. Należała wtedy do arcybiskupów kondygnacjowa fasada jest artykułowana za gnieźnieńskich. Gospodarczo związana była z sąsiednim pomocą pilastrów. Wieńczy ją trójkątny przy- Kurzelowem i kurzelowskim kluczem dóbr arcybiskupów. czółek ujęty spływami wolutowymi. Nad por- Po trzecim rozbiorze Polski Danków stał się wsią rządową. talem znajduje się tablica erekcyjna z datą 1661. W niszach umieszczono figury św. Sta- remiza strażacka Zarówno wtedy, jak i przed rozbiorami właściciele Dan- nisława i św. Floriana. Kościół jest jednona- kowa wydzierżawiali go przeważnie podupadłym lub zubo- wowy. Prezbiterium jest zamknięte półkopułą żałym dzierżawcom. Ci jednak nie bardzo dbali o wieś, z latarnią. Sklepienia zdobią stiuki z motywa- którą dzierżawili. Zależało im jedynie aby jak najszybciej mi roślinnymi, geometrycznymi, główki anioł- dorobić się posiadaną dzierżawą. Odbijało się to ujemnie ków, a w prezbiterium wizerunek Chrystusa na sytuacji mieszkańców wsi, o czym świadczą częste na krzyżu. Kościół ucierpiał w wyniku pożaru skargi słane do właścicieli Dankowa. Jak wynika z licz- w 1956 roku, w czasie którego zniszczeniu nych opracowań, nawet po uwłaszczeniu chłopów w Kró- uległ m.in. ołtarz główny. Na uwagę zasługuje lestwie Polskim poziom życia wiele pozostawiał do życze- ołtarz boczny z obrazem św. Tekli oraz marmu- nia. Danków pod tym względem nie stanowił wyjątku. rowa chrzcielnica z herbem Łodzia. W kaplicy Dobrze natomiast świadczy o jego mieszkańcach to, że prezentowane są pamiątki związane z osobą kościół w Czarncy już w 1918 roku, a potem w 1905 roku starali się o zało- hetmana Czarnieckiego. Do ciekawszych należy żenie we wsi szkoły. Ostatecznie doczekali się jej dopiero ikona z ołtarza polowego, przedstawiająca w okresie międzywojennym. Była to placówka jednood- Matkę Boską w typie Eleusy oraz drewniany działowa, a po drugiej wojnie światowej do lat siedem- portret hetmana na koniu - wizerunek, który prawdopodobnie był wykorzystywany w czasie jego pogrzebu. dziesiątych obejmowała trzy pierwsze klasy. Dalszą naukę Nieopodal kościoła zachował się fragment dworskiego parku, w którym dzięki Marianowi Chudzińskiemu w 1963 uczniowie pobierali już w Kurzelowie. gminne uroczystości Dnia Strażaka 2014 r. roku utworzono arboretum. Dokładał on wszelkich starań, aby obiektowi temu nadać specjalny charakter. Stąd W Dankowie prężnie działa Ochotnicza Straż Pożarna. Jest zapewne powstała myśl, aby nie nazywać go parkiem jako takim, ale arboretum, co przyjęło się dość powszechnie. pionierską jednostką w powiecie, która w ramach unijnych Najogólniej mówiąc arboretum jest szczególną formą parku czy ogrodu botanicznego, gdzie uprawia się drzewa projektów wyremontowała strażnicę i otoczenie budynku. i krzewy w celach naukowych i dydaktycznych. W Czarncy powstaje Centrum Edukacyjno-Kulturalne im. hetmana Stefana Czarnieckiego.

Zygmunt Fatyga - prezes Towarzystwa Pamięci uroczystości odsłonięcia tablicy poświęconej Hetmana Czarnieckiego oprowadza gości osobom związanym z Czarncą w 2012 r. druhowie odznaczeni w czasie uroczystości strażackich w Dankowie w 2014 r.

10 11

Konieczno w Polsce jest tylko jedno. W kraju znaj- Wszystkich mężczyzn w wieku od 16 do 60 lat ustawiono na placu koło dworu. Tam też odczytana została lista duje się kilka miejscowości o podobnych nazwach, wszystkich mężczyzn należących do Armii Krajowej. Jednak nie wszyscy byli obecni w tym czasie. Niemcy zaczęli ale ich etymologia nazwy jest zupełnie inna. Naz- przeszukiwać pobliskie pola. Zatrzymali tam trzech mieszkańców pobliskiej Ogarki: Stanisława Dreja, Mariana wa Konieczno nie pochodzi od dawnych wędrow- Dreja i Stanisława Pytla oraz powracającego z młyna z Nieznanowic mieszkańca Rogienic - Franciszka Matuszew- ców którzy nazywali się Konieczny, Koniecznie- skiego. W czasie ucieczki do lasu zostali zastrzeleni dwaj mieszkańcy Konieczna: Józef Łowicki i Władysław Waw- jak to niektórzy błędnie twierdzą. To oni zakładali rzyński. W stodole Stanisława Struskiego - członka Polskiej Partii Robotniczej i Gwardii Ludowej - Niemcy znaleźli miejscowości i następnie nazywali je od swoich przedstawicieli Komitetu Okręgowego Polskiej Partii Robotniczej: Zygmunta Domagalskiego i Walentego Obra- nazwisk. Nazwa miejscowości Konieczno pocho- niaka. Obaj byli mieszkańcami Częstochowy. Wszyscy trzej przedstawiciele partii zostali zastrzelili na środku wsi. dzi od słowa koniec. Została tak nazwana po- Zatrzymanych mieszkańców Ogarki i Rogienic oraz pięciu mieszkańców Konieczna żandarmi zabrali na samochody nieważ dawniej Konieczno leżało na końcu archi- i rozstrzelali w lesie pod Oksą. Wśród zamordowanych byli członkowie Armii Krajowej: trzej bracia Łowiccy, Stani- diecezji gnieźnienskiej tuż przy granicy z diecezją sław Suliga oraz Władysław Ożarowski krakowską. Pierwsze zapiski o istnieniu wsi pochodzą z 1136 Konieczno – Kościół Nawiedzenia NMP roku. Była ona wówczas posiadłością arcybiskupa boisko szkolne w Koniecznie gnieźnieńskiego. Pierwszą wzmianką o istnieniu Kościół Nawiedzenia NMP to jedna z najokazalszych świątyń w okolicy. W XVI w. był w Koniecznie kościół drew- parafii Konieczno jest akt erekcyjny kościoła w Gaw- niany, ale parafia została na jakiś czas wcielona do kustodii kurzelowskiej (1521 r.). Decyzję o budowie murowanej łuszowicach z 1215 roku. świątyni podjął w 1784 roku arcybiskup gnieźnieński Antoni Kazimierz Ostrowski (W 1764 roku podpisał elekcję króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, jednak na Sejmie Rozbiorowym (1773-1775) odegrał dużą rolę jako prezes Opierając się na informacjach ks. J. Wiśniewskiego w 1136 r. Konieczno jest wymienione jako jedna ze wsi arcy- delegacji, traktującej z mocarstwami ościennymi). Bu- biskupstwa gnieźnieńskiego. Ok. 1394 r. zastawioną wówczas wieś zamierzał odkupić arcybiskup gnieźnieński dowę przerwała jego śmierć. Wznowił ją książę Michał Dobrogost. Obecny murowany kościół w Koniecznie wybudowano znacznie później, bo w XVIII wieku, ale posiada Poniatowski, najmłodszy brat Stanisława Augusta Po- on wiele zabytków sztuki sakralnej i przedmiotów kultu. Zawieruchy dziejowe nie omijały Konieczna. Tu w okresie niatowskiego, wiceprezes Komisji Edukacji Narodowej, międzywojennym powstała jedna z pierwszych komórek organizacyjnych Komunistycznej Partii Polski, którą ostatni prymas I Rzeczypospolitej. W trakcie prac nie do- kierował Stanisław Więcek ps. Szczery, Kuba( delegat na I Zjazd PZPR). W czasie wybuchu II wojny światowej patrzono szczegółów i konstrukcja okazała się niestabilna. Konieczno należało do gminy i okręgu Włoszczowa. Tam też okupant ustanowił swoją władzę administracyjną. W 1818 roku trzeba było rozebrać część fasady, a w 1853 Weszli do niej przeważnie folksdojcze z terenu Krasocina, Oleszna, Włoszczowy. roku jej pozostała część runęła. Odbudowano ją na po- Początkowo życie wsi nie uległo wielkiej zmianie. Nadal działa szkoła z ograniczonym programem nauczania. czątku XX wieku, nadając kształt jaki możemy oglądać dzisiaj. Jest ona mieszaniną różnych stylów. Kościół był Okupant pozostawił nadal tego samego sołtysa- Stanisława Wróbla, który był przed wojną. Chłopi pozbywali się konsekrowany 1 lipca 1883 r. przez bp. Tomasza Kuliń- długów państwowych zaciągniętych jeszcze przed wojną. We wsi był agronom. Powołano tzw. „Vorman'ów” i „Be- skiego, administratora diecezji kieleckiej, później jej richtsstatter’ów”, których celem było składanie informacji o stanie rolnictwa wsi. Funkcje te powierzono Józefowi ordynariusza. Postać to dziś mało znana i wspominana, Ożarowskiemu. W późniejszym okresie nakładano na chłopów coraz większe kontyngenty. Najtrudniejszy był rok nawa główna kościoła a biskup rządził diecezją 36 lat. Zainicjowane przez bp. 1944. Na początku wojny Niemcy osiedlili w Koniecz- Kulińskiego Towarzystwo Dobroczynności w Kielcach nie kilkanaście rodzin wysiedlonych z poznańskie- odegrało istotną rolę społeczną i kulturalną w dziejach go. Jednak długo tu nie mieszkali. Po roku zaczęli miasta (z pomocy towarzystwa korzystał m.in. Stefan Żeromski). Biskup dwukrotnie wizytował parafię w Koniecz- opuszczać Konieczno. Ostatnia rodzina wyjechała nie, podobnie jak inne w diecezji. Okoliczność ta zwraca uwagę, jeśli się przypomni, że jego poprzednik na stolicy w 1942 r. Również po upadku powstania warszaw- biskupiej bp Majerczak z przyczyn od niego niezależnych, „zwizytował jedynie dekanat szydłowski” - pisze ks. skiego zamieszkało w Koniecznie kilka rodzin z War- Daniel Wojciechowski w „Nasza Przeszłość” (Kraków, 1982). Korzystając z darowizny Karola Malskiego, właściciela szawy. Oni również zaraz po wyzwoleniu opuścili Rogienic k. Włoszczowy - bp Kuliński przystąpił do budowy kościoła Świętego Krzyża w Kielcach i był to dopiero wieś i powrócili do Warszawy. Przez całą wojnę 3 kościół w dzisiejszej stolicy regionu. działały w Koniecznie Kasa Stefczyka, Spółdzielnia Na terenie parafii Konieczno istnieją dwie kaplice: w Lipnie-Zalesiu, poświęcona w 1995 r., oraz w Rząbcu - w dawnym Spożywców i Spółdzielnia Handlowa, której zada- domu, przystosowanym niegdyś do prowadzenia katechez, a potem dla celów kaplicy. Na okolicznych wiejskich niem był zbiór kontyngentów. Również była w Ko- rozdrożach, tzw. krzyżówkach, stoją ciekawe krzyże dziękczynne z XIX w., fundowane jako wota za ocalenie od niecznie zlewnia mleka. cholery. Potocznie zwie się je cholerycznymi. 26 sierpnia 1943 roku o godzinie 2 nad ranem Nieopodal kościoła stoi drewniana dzwonnica z XIX wieku. żandarmeria niemiecka obstawiła wieś Konieczno. kościół w Koniecznie

12 13 KURZELÓW

Kurzelów leży siedem kilometrów na północny za- powstała jako wotum za zwycięstwo w bitwie pod Grunwaldem. Jej czaszę obiega łaciński napis z datą 1414. Kościół chód od Włoszczowy. Pierwsze miasto (od 1285 r.) w Kurzelowie stoi na miejscu cmentarzyska z czasów kultury łużyckiej W czasie wykopalisk w 1953 roku pod ścianą na ziemi włoszczowskiej; podupadło po potopie zakrystii natrafiano na glinianą popielnicę. Do XVIII wieku obok obecnego kościoła stała poprzedzająca ją świątynia szwedzkim a w 1869 r. utraciło prawa miejskie w wy- drewniana pw. św. Wojciecha. Dzwonnica typu obronnego z XVII/XVIII wieku stoi we wschodniej części placu koś- niku reformy administracyjnej rosyjskiego zaborcy. cielnego. Ma formę czworobocznej bryły z nadwieszoną izbicą. W jej wnętrzu zawieszone są cztery dzwony: Pierwsze wzmianki o Kurzelowie pochodzą z XII w. najstarszy gotycki z 1412 roku, jeden z XVI wieku i dwa z początku XVII wieku. Podczas II wojny światowej uległyby Miasto lokowane na prawie średzkim w 1285 przez one konfiskacie gdyby nie pracownicy tutejszego Nadleśnictwa, którzy Niemcom dostarczyli tylko jeden, ale inny arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba Świnkę. Miasto dzwon, a te parafialne ukryli w lesie za Dankowem Dużym. Po okupacji wróciły na swoje miejsce. Na skutek trąby po- było własnością arcybiskupów gnieźnieńskich. Od wietrznej w 1946 roku dzwonnica zawaliła się lecz przy użyciu oryginalnych elementów zrekonstruowano ją i obecnie XIII w. siedziba archidiakonatu. Miasto położone odpowiada pierwotnemu wyglądowi. było na średniowiecznym trakcie z Torunia przez Przedbórz i Żarnowiec do Krakowa. Przed wiekami Kurzelów – Kaplica św. Anny Kurzelów zapewniał naukowe kadry dla Akademii panorama Kurzelowa Krakowskiej. Z tego dawnego miasta wywodziło się Barokowa kapliczka bractwa św. Anny w Kurzelowie siedmiu profesorów, z których przynajmniej trzech powstała prawdopodobnie w XVII wieku. W roku dostąpiło zaszczytu bycia rektorem najstarszej polskiej uczelni. Obecnie liczący niewiele ponad tysiąc mieszkań- 1619 powstało w Kurzelowie Bractwo Literackie św. ców Kurzelów to spokojna osada za Włoszczową. Wjeżdżając tam, trudno uwierzyć, że był to przed wiekami prężny Anny. Fakt erygowania bractwa z pewnością miał ośrodek naukowy i handlowo-rzemieślniczy. W 1360 biskup Jarosław Bogoria Skotnicki ufundował tu kolegiatę, podstawowy wpływ na budowę kaplicy św. Anny, stąd przy której powstała szkoła. Kurzelów stał się ośrodkiem nauki i kultury (średniowiecze, renesans). Wykształcili się jest ona /niezbyt dokładnie/ datowana na I połowę tu m.in. Jan Brożek – astronom i matematyk, profesor Akademii Krakowskiej oraz Jan Muscenius – matematyk. Jan XVII stulecia. Do kaplicy podążały procesje, chociaż Brożek jest najbardziej znanym kurzelowianinem Urodził się l listopada 1585 r. .Jan jako chłopiec dobrze opanował czasem musiało na tym tle dochodzić do zatargów, łacinę w kurzelowskiej szkole kolegiackiej, później w czasie studiów w Krakowie, bez trudności słuchał wykładów skoro w roku 1763 kapituła zmuszona była upom- prowadzonych w tym języku. Korzystając ze stypendium ufundowanego przez ks. Jana Muszczyńskiego, w 1604 r. nieć wikarego, Antoniego Ryszewskiego, by nie od- Brożek bez egzaminu wstępnego został przyjęty na Uniwersytet w Krakowie i rozpoczął studia na Wydziale Filozo- mawiał parafianom i prowadził procesję do św. Anny ficznym. Studiował matematykę i astronomię, wtedy ściśle złączoną z astrologią. Nie zaniedbywał studiów języków zawsze, gdy tego zechcą. W roku 1791 wokół kaplicy klasycznych i filozofii Arystotelesa, co stanowiło podstawę do uzyskania stopnia akademickiego. Na młodego stu- założono cmentarz grzebalny, do budowy płotu uży- denta wielki wpływ wywierał profesor Stanisław Jakobczyk, pochodzący, z Kurzelowa i pełniący wtedy funkcję wając drewna z rozebranego kościółka św. Wojcie- urzędowego astrologa uczelni. Jan Brożek jest patronem Zespołu Placowek Oświatowych w Kurzelowie. W 1439 cha. W roku 1877 biskup kielecki. Tomasz Teofil Ku- odnowiono przywilej lokacyjny. Zniszczone w czasie potopu szwedzkiego miasto podupadło. W 1869 na skutek liński wyraził zgodę kurzelowskiemu proboszczowi /pisze ks. Jan Wiśniewski na podstawie zachowanego doku- przeprowadzonej w zaborze rosyjskim reformy administracyjnej, Kurzelów utracił prawa miejskie. Obecnie układ mentu/: „…by w kaplicy cmentarnej przezeń zbudowanej i poświęconej, w ciągu 10 lat mogła się odprawić msza św. miejski uległ zatarciu. z wyjątkiem wielkich uroczystości”. Pierwsza pisemna wzmianka o kościółku pochodzi z 1719 roku, kiedy to na terenie wokół niego założono cmentarz. Stoi na pagórku, jest to budowla orientowana ,zbudowano ją z drewna modrzewiowego w konstrukcji zrębowej. Kapliczka przypomina mały kościół, tworzą ją kwadratowa nawa i węższe od niej, mocno wydłużone, trójbocznie zamknięte prezbiterium, pokryta jest gontem. Kurzelów – Kościół Na cmentarzu w Kurzelowie spoczywa babka Stefana Żeromskiego Agnieszka z Jackowskich Katerlowa. Kurzelów Świątynia pw. Wniebowzięcia NMP w Kurzelowie pocho- jest związany z rodziną Stefana Żeromskiego. Jedną z kurzelowskich legend zawarł w powieści „Trzy panny z Kurze- dzi z lat 1342 - 1360. Jej fundatorem był arcybiskup Jarosław lowa” Stanisław Piołun-Noyszewski – kuzyn, literat, krytyk literacki i biograf Żeromskiego. Skotnicki. Jest to budowla w stylu gotyckim, wzniesiona z cegły, jednonawowa z pięciobocznie zamkniętym pre- W Kurzelowie posłuchać można nie tylko o krucyfiksach z XVII wieku, chrzcielnicy z luf krzyżackich dział spod zbiterium. We wnętrzu uwagę zwraca przede wszystkim Grunwaldu, o zakusach reformacji, przed którymi obroniła cotygodniowa procesja do cmentarnego kościółka św. sklepienie palmowe: żebra spływają na kamienny filar. Anny, ale brzmią tu odgłosy II wojny światowej – bitwy Narodowych Sił Zbrojnych, pacyfikacja osady, patriotyzm Warto przyjrzeć się kamiennym laskowaniom i maswer- mieszkańców. Dzieje osady niestrudzenie bada i opisuje tutejszy proboszcz ks. Daniel Wojciechowski. kom w oknach, a także wspornikom podtrzymującym żebra. W środku zachowała się płyta nagrobna Marianny z Pieniążków Baranowskiej, zmarłej w 1631 roku. Przed- stawia ona płaskorzeźbioną postać kobiecą, jest wykona- na z marmuru chęcińskiego. Na uwagę zasługuje również gotycka, mosiężna chrzcielnica, która według tradycji

14 15 INWESTYCJE NIEZNANOWICE GMINY WŁOSZCZOWA

Nazwa wsi pochodzi od staropolskiego imienia Nieznan. Prawdopodobnie mąż o takim imieniu był jej założy- cielem lub właścicielem. Pierwsza pisemna wzmianka o istnieniu Nieznanowic pochodzi z XIV wieku. W następ- nym stuleciu Nieznanowice należały do Piotra Świętopełka z pobliskiego Rząbca, profesora Akademii Krakowskiej. Przez dwa następne wieki były własnością rodu Szafrańców, a później m.in. Petronelli Korycińskiej, Kazimierza Wo- dzickiego, Anny Szaniawskiej i hrabiego Ignacego Komorowskiego. Wieś zaczęła się rozwijać, gdy w 1862 roku kupił ją Marceli Gautier z żoną Antoniną. Działały w niej wówczas, jak podaje Stanisław Janaczek w książce „Z dziejów gminy włoszczowskiej” (Włoszczowa 2004), trzy młyny wodne, gorzelnia i cegielnia. Następnym właścicielem Nieznanowic (od 1884 roku) był bo- gaty łódzki przemysłowiec Izrael Poznański. Zało- żył tu zatrudniającą 140 osób fabrykę krochmalu, która pracowała na potrzeby jego zakładów włókien- niczych w Łodzi. Za Poznańskich powstały też we wsi mleczarnia, tartak i jednoklasowa szkoła, w któ- rej nauczycielką była Jadwiga Szumska, siostra Marii Dąbrowskiej, „żądna samodzielności... we wczesnym panieństwie” - przytacza S. Janaczek zapis autorki „Nocy i dni" w „Dzienniku”. Poznańscy Niedawno ściernisko, dziś... mieli w Nieznanowicach także wzorowany na kla- Kolejowy peron lepiej wypromował Włoszczowę niż kosztowne telewizyjne spoty. Z tym, że – w odróżnieniu od sycystycznych rezydencjach okazały pałac. W 1910 spotów – służy na co dzień zwykłym ludziom. roku sprzedali go wraz z pozostałym majątkiem Karskim, w rękach których pozostał do II wojny O położonej w województwie świętokrzyskim jedenastotysięcznej Włoszczowie stało się głośno właśnie za sprawą światowej. Zabudowania gospodarcze okresie PRL-u należały do Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej „Przodow- peronu. Kiedy oddano go do użytku, podniósł się złośliwy medialny szum. Komentatorom nie mieściło się w głowach, niczka”. Z przypałacowym parkiem sąsiaduje młyn z czerwonej cegły z początków XX wieku. Przydrożny święty jak na drugorzędnej, przelotowej stacji mogą przystawać rozpędzone, dalekobieżne pociągi. Okazało się, że wbrew Florian na białej kolumnie to figurka starsza od pałacu, pochodzi z XVIII wieku. Do 1870 roku istniała gmina pesymistycznym wróżbom pasażerów z Włoszczowy nie brakuje, bilety sprzedają się łatwo, a kolej zarabia. Nieznanowice w guberni kieleckiej. Za Królestwa Polskiego należała do powiatu włoszczowskiego. 13 stycznia 1870 Jednak to nie dworzec stanowi główną siłę napędową gminy. Usytuowana wśród malowniczych lasów Włoszczowa roku do gminy przyłączono pozbawioną praw miejskich Włoszczowę, po czym gminę przemianowano na Włoszczowa. stanowi enklawę przedsiębiorczości, biznesowej inicjatywy, aktywności przeczącej „kryzysowi” i związanym z nim „obiektywnym trudnościom”. Bezrobocie należy tu do najniższych w regionie. Od ośmiu lat gospodarzy w niej burmistrz Bartłomiej Dorywalski – rocznik 1979. Swój urząd obejmował z entuzjaz- mem i myślą, by – parafrazując znany cytat muzyczny – „tu, gdzie było ściernisko, powstało San Francisco”. Zapewne Ruiny pałacu w Nieznanowicach ów zapał, brak rozleniwiającej rutyny i niewolniczego przywiązania do odbierającej odwagę dyscypliny budżetowej zaowocował rzeczywistymi zmianami. Gmina szczyci się ukończonymi i rozpoczętymi projektami, których wartość Pałac został wybudowany na przełomie XIX mierzona jest dziesiątkami milionów zł. Kryta pływalnia, zaawansowane prace wodociągowo-kanalizacyjne, zapla- i XX stulecia w rozległym parku w stylu an- nowane na tegoroczną jesień uruchomienie Centrum Edukacyjno-Kulturalnego im. hetmana Stefana Czarnieckiego gielskim. Jego właścielami byli Poznańscy, w Czarncy, w gminie Włoszczowa (ten narodowy bohater wywodził się właśnie z Czarncy) to namacalne rezultaty przemysłowcy z Łodzi, a później Karscy. Po samorządowego wysiłku. Pustoszejących z powodu niżu demograficznego obiektów szkolnych nie skazano na po- pożarze nie został odbudowany i obecnie znaj- wolną dewastację. W jednym z wyludnionych budynków znalazło swoje miejsce przedszkole, drugi przeznaczono na duje się w ruinie. O wcześniejszym bogactwie lokale socjalne. Przejęte od działkowiczów grunty wielkości 5 ha posłużą budownictwu mieszkaniowemu. Wokół budynku świadczą zachowane fragmenty zew- pobliskiego zalewu rozwija się Centrum Aktywnego Wypoczynku. Ale, co istotne, technokratycznie myślący i dzia- nętrznej ornamentyki. Pałac jest własność łający burmistrz Dorywalski nie zapomina o społecznym wymiarze lokalnego rządzenia. Uzdolnioną młodzież szkolną prywatną. Park z XIX w. o powierzchni 11 ha, nagradza stypendiami, zaś od tego roku wsparcia finansowego udziela również wybitnym studentom. dwa kręgi starych drzew - graby, lipy, kaszta- Mniej więcej w połowie samorządowej kariery Bartłomiej Dorywalski trafił do Sejmu RP. Po siedmiu miesiącach nowce. Przez wieś prowadzi czerwony szlak posłowania postanowił porzucić parlamentarny prestiż na rzecz modernizowania Włoszczowy. – W Sejmie toczą rowerowy „Lasami dookoła Włoszczowy”. się wzniosłe, lecz często jałowe debaty. Tu cieszy każda nowa latarnia, chodnik, droga – konstatuje burmistrz.

Maciej Pawłowski Monitor Biznesu

16 17 Od 2007 do 2014 roku została wyremontowana niemal połowa dróg w gminie: Remonty zostały wykonane w wielu budynkach komunalnych: roboty wykończeniowe w Domu Ludowym w Kuzkach, Drogi Gminne - 23 742,62 m przebudowa sali kinowo-widowiskowej wraz z pomieszczeniami towarzyszącymi w Domu Kultury we Włoszczowie, Drogi w mieście - 9 654,52 m remont lokali socjalnych przu ulicach Wąskiej, Dębowej, 1 Maja we Włoszczowie i w Rogienicach. Przeprowadzono RAZEM - 33 397,14 m termomedernizację budynków: Urzędu Gminy we Włoszczowie, Domu Kultury we Włoszczowie, Domu Kultury Drogi w mieście: ulice Leśna, Rolnicza, ciąg pieszo – jezdny os. Brożka, os. Tartak, droga dojazdowa do ul. Podzamcze, w Kurzelowie, budynku Zespołu Placówek Oświatowych w Koniecznie, tzw. „Małej Jedynki” we Włoszczowie oraz ulice Śliska, Konopnickiej, Nowa, Sosnowa, drogi do ogródków działkowych we Włoszczowie, ulice Bp. Jaworskiego, ośrodków zdrowia. Kusocińskiego, trakty przy ulicach Młynarskiej, Żeromskiego, Mickiewicza, od 1 Maja do Żeromskiego, Pocztowej, Podzamcza, Świerkowej, wewnętrzna droga od ulicy Góral, os. Broniewskiego do Referatu Zieleni, od ulicy Żerom- skiego do os. Broniewskiego, dojazdowej do łąk od ulicy Partyzantów, ciąg pieszo – jezdny od ul. Jędrzejowskiej do ZPO Nr 2, ulice Góral, Zachodnia, Tęczowa, Jodłowa.

szkoła w Rogienicach przed remontem...... i po remoncie

ul. Mickiewicza ul. Góral os. Reja

Przybywa parkingów np. przy ul. Pocztowej, Śliskiej, dwa przy ul. Partyzantów oraz chodników, m.in. przy ul. Jędrzejow- skiej we Włoszczowie, ul. Witosa na odcinku od ul. Fredry do ul. Sobieskiego oraz ul. Kraszewskiego, na os. Reja, ul. Party- zantów w kierunku Domu Kultury we Włoszczowie; placu 1-ego Maja w Kurzelowie od strony południowej parku; Wola Wiśniowa – Ewina – , zatoczki postojowej na os. Armii Krajowej. Tylko w 2014 roku wykonano 10 dróg: ul. Czarnieckiego w Czarncy, ul. Leśna i Składowa w Kurzelowie, w Wymysłowie k/Kurzelowa, w Mchowiu, Przygradów - Folwark, w Ogarce, w Bebelnie - Zakościele, w Bebelnie k/cmentarza, wBebelnie - Bebelno – Dziadówki, Ludwinów Duży – Ludwinów Mały.

sala kina Muza Dom Kultury w Kurzelowie ZPO w Koniecznie

Nie ma w gminie Włoszczowa pla- cówki oświatowej, w której nie były- by wykonywane remonty i kupiony sprzęt. W latach 2007-2013 na ten cel gmina wydała 4.677.171 zł. Zmie- nia się otoczenie szkół, przybywa obiektów sportowych, toteż ucznio- wie są coraz bardziej aktywni, nie tylko jeśli chodzi o naukę, ale także o rozwój zainteresowań.

prace przy ulicy Pocztowej w 2013 r. ulice Witosa i Świerkowa we Włoszczowie po remoncie wymiana stropów ZPO nr 1 we Włoszczowie

18 19 Gmina była świetnie przygotowana do wprowadzenia ustawy śmieciowej, ta inwestycja: „Opracowanie dokumentacji projektowej na przebudowę eksploatowanego składowiska odpadów komunalnych „Kępny Ług” we Włoszczowie spra- wiła, że opłaty za wywóz śmieci we Włoszczowie są jednymi z najtańszych w kraju, a z wysypiska we Włoszczowie korzystają inne powiaty.

budowa Biblioteki Plus wyremontowana droga w Nieznanowicach

rozdanie nagród w konkursie ekologicznym „Co mogą zrobić dzieci z segregowanych śmieci” podczas włoszczowskiej majówki w2014 r.

odbiór drogi w Wymysłowie Piła Łachowska - Klekot

prace melioracyjne na Zastawiu w Czarncy

I piknik ekologiczny - 2 maja 2014 r.

sprzęt zakupiony przez PGKiM spółka z o.o. budowa drogi między Ludwinowem Dużym a Ludwinowem Małym

20 21 budowa Centrum Edukacji i Kultury w Czarncy Wola Wiśniowa - Martelnik droga Przygradów Folwark droga Bebelno Kolonia

odbiór drogi w Wymysłowie Piła Łachowska - Klekot Przedszkole Samorządowe w Koniecznie droga Bebelno k. cmentarza

droga Międzylesie - budowa gazociągu w Ewinie droga Bebelno - Dziadówki droga w Mchowiu

22 23 ulica Czarnieckiego w Czarncy droga w Woli Wiśniowej ulica Tęczowa we Włoszczowie ulica Podzamcze we Włoszczowie

wjazd do szpitala powiatowego wyremontowany zbiornik w Łachowie droga w Ogarce (łącznik ul. 1 Maja z ul. Żeromskiego) ulica Przedborska we Włoszczowie

Kurzelów ulice Składowa i Leśna ulica Koniecpolska we Włoszczowie ulica Fredry we Włoszczowie

24 25 SPORT TURYSTYKA WYPOCZYNEK

odkryta pływalnia w latach 70-tych budowa Basenu Nemo kryta pływalnia Basenu Nemo Centrum Aktywnego Wypoczynku

Hala sportowa - Ośrodek Sportu i Rekreacji we Włoszczowie Kryta pływalnia Nemo we Włoszczowie Adres: ul. Wiśniowa 2, 29-100 Włoszczowa Adres: ul. Wiśniowa 43, 29-100 Włoszczowa Telefon: (041) 394 39 20 Telefon: 41 333 51 00 www. basen-wloszczowa.pl W Ośrodku Sportu i Rekreacji we Włoszczowie znajdują się: oferuje: • dwa boiska do piłki nożnej (pełnowymiarowe), • basen sportowy z trybunami na 175 osób • dwa korty tenisowe, • basen rekreacyjny z masażerami karku • boisko uniwersalne, • brodzik dla dzieci ze zjeżdżalnią słonik • asfaltowe 60 x 30 (piłka ręczna, siatkowa, koszykówka), • jacuzzi • bieżnia lekkoatletyczna żużlowa 400 m, • zjeżdżalnię rurową o długości 79m • boisko żużlowe do piłki ręcznej, • ponadto w obiekcie: sauna • widownia na 1000 miejsc, Obiekt jest w pełni przystosowany do korzystania przez osoby niepełnosprawne. • pawilon (szatnie, pokoje gościnne), Godziny otwarcia: codziennie od 8:00 do 22:00 • siłownia.

Obiekt jest w pełni przygotowany do przyjęcia osób niepełnosprawnych.

hala sportowa stadion im. Mariana Górskiego

26 27 Trasa szlaku rowerowego "Lasami dookoła Włoszczowy" - 85 km: • ŁĄCZNIK do szlaku koloru czarnego - 7,5 km – 0 km - Włoszczowa – 4,2 km - Wola Wiśniowa – 7,5 km - początek szlaku czerwonego • TRASA szlaku koloru czerwonego - 70,0 km – 0 km - początek szlaku – 1,5 km - Szkółka Leśna w Koniecznie, Leśna Ścieżka Dydaktyczna „Poznajemy Las”, Leśna Izba Edukacyjna – 5,0 km- Nieznanowice – 9,0 km- Rząbiec – 9,7 km- zbiornik wodny Budko – 10,7 km- stawy Feliksówka, sosny wejmutki, teren bogaty w owoce runa leśnego – 15,7 km- Belina – 16,6 km- leśniczówka Belina zwycięzca zawodów karpiowych zalew Klekot – 20,7 km- sosna rozpieracz o ciekawym kształcie korony – 24,0 km- zbiornik wodny Biadaszek Zbiornik Klekot służy do celów rekreacyjnych i wędkarskich. Do zalewu można dojechać kierując się z Włoszczowy – 26,5 km- Chotów w kierunku Łachowa, a następnie skręcając w lewo w oznakowaną asfaltową drogę. Wąska droga wiedzie serpentynami – 28,0 km- stawy Kuźnica Stara i Kuźnica Nowa przez las. Tym sposobem dojedziemy do urokliwego, półdzikiego miejsca. Kąpielisko to jest największym w gminie – 30,5 km- i całym powiecie akwenem. Powierzchnia lustra wody zajmuje ponad 23 hektary. W najgłębszym miejscu jest około – 31,9 km- Zabrodzie – 33,6 km- Zmarłe 4,5 m wody, ale do kąpieli dopuszczony jest obszar płytszy-oznaczony bojkami. Praktycznie na długości całego brzegu – 38,0 km- Kluczewsko tego zbiornika znajduje się plaża. Na samym środku tego obiektu położona jest porośnięta krzewami wysepka. W mie- – 41,0 km- Komparzów siącach letnich nad bezpieczeństwem wypoczywających czuwa ratownik. Jest miejsce na rozbicie namiotu, a latem – 44,5 km- Kurzelów funkcjonuje wypożyczalnia sprzętu wodnego. – 48,5 km- grupa pomnikowych dębów Dronowe Niwy Włoszczowskie Towarzystwo Wędkarstwa Sportowego Big Fish propaguje wędkarstwo wśród jako ciekawą formę – 52,3 km- piaszczysta droga na odcinku ok. 5 km spędzania czasu wolnego. Towarzystwo organizuje imprezy nad wodą. – 54,5 km- Jeżowice Inwestucje sportowo-rekreacyjne w gminie Włoszczowa: – 56,5 km- Janów – 59,0 km- zalew Klekot Budowa drewnianego pokładu na Klekocie oraz ogólnodostępnych obiektów sportowych wraz z zagospodarowa- – 64,5 km- Czarnca niem otoczenia zbiornika wodnego Klekot – 67,0 km- Kąty Skate Park – 68,5 km- teren bogaty w podgrzybki Budowa boiska do piłki nożnej w Czarncy – 70,0 km- koniec szlaku Obiekty rekreacyjno-sportowe w miejscowościach: Konieczno, Kurzelów, Czarnca, Bebelno Kolonia, Bebelno Wieś • ŁĄCZNIK do szlaku koloru czarnego - 7,5 km i Rogienice. Wyposażenie placów zabaw wraz z montażem. – 0 km- koniec szlaku czerwonego – 3,3 km- Wola Wiśniowa – 7,5 km- Włoszczowa. Propozycje pokonywania szlaku w 5 etapach: • I etap - 25,6 km Włoszczowa - Wola Wiśniowa - Szkółka Leśna w Koniecznie - Nieznanowice - Rząbiec - zbiornik wodny Budko - stawy Feliksówka - Włoszczowa • II etap - 29,4 km Włoszczowa - Belina - zbiornik wodny Biadaszek - Chotów - stawy Kuźnica Stara i Kuźnica Nowa - Motyczno - Międzylesie - Włoszczowa • III etap - 32,2 km Włoszczowa - Międzylesie - Motyczno - Jamskie - Zabrodzie - Zmarłe - Kluczewsko - Komparzów - Kurzelów - Danków Duży - Włoszczowa • IV etap - 28,8 km Włoszczowa - Danków Duży - Kurzelów - grupa pomnikowych dębów Dronowe Niwy - Jeżowice - zalew Klekot - Łachowska Piła - Łachów - Włoszczowa • V etap - 23,6 km Włoszczowa - Łachów - Łachowska Piła - Czarnca - Kąty - Wola Wiśniowa - Włoszczowa

28 29

Z ekologią na Ty. Nie wyrzucaj do śmieci wszystkiego jak leci

INFORMATOR Wydawca: Urząd Gminy we Włoszczowie

SZLAKI TEMATYCZNE GOSPODARSTWA Przygotowanie zestawienia inwestycyjnego: Świętokrzyski Szlak Architektury Drewnianej AGROTURYSTYCZNE Agnieszka Sufin (Kurzelów, Bebelno, Kossów, Lipa) Małgorzata Mularczyk, Dąbie-Podłazie 65, 29-100 Włosz- czowa, tel. 603 854 437 Redaktor wydania: Iwona Boratyn ŚCIEŻKI DYDAKTYCZNE Iwona i Roman Kłudziak, Łapczyna Wola 4a, 29-120 Kluczew- Leśna Ścieżka Dydaktyczna „Poznajemy las" w Szkółce sko, tel. 44 78 14 806, 504 256 760, www.agrinpol.pl/romex Leśnej w Koniecznie [3,5 km] Druk i skład: Agnieszka Szymczyk, ul. 1 Maja 37, 29-120 Kluczewsko, P.W. UNIMAR tel. 44 78 14 279, www.agrinpol.pl/tkaniny_artystyczne HOTELE I MOTELE Leszek Kutrzyk, Ciemiętniki, 29-120 Kluczewsko, tel. 501 VILLA AROMAT, Hotel-Pub-Restauracja, ul. Jędrzejowska 81, 186 680, www.lesnaprzystan.com 29-100 Włoszczowa, tel. 41 39 41 350, fax 41 39 41 351, www.villaaromat.pl, e-mail: [email protected] Barbara Gibas, Bałków 84, 29-135 Radków, tel. 605 685 125

Hotel MARIAGE, ul. Rolnicza 4, 29-100 Włoszczowa, tel. 41 Sylwia Nowak, „Domek nad rzeczką”, ul. Wyzwolenia 34a, 39 43 052, fax 41 39 43 258, tel. 606 811 023, 606 715 833, 29-105 Krasocin, tel. 41 39 17 049, 889 666 603 www.mariage.net.pl, e-mail: [email protected] Danuta i Lucjan Moroń, Praczka 4, 29-120 Kluczewsko, Hotelik CAMARGO, ul. Partyzantów 6, 29-100 Włoszczowa, tel. 606 576 225, 600 241 439, www.e-agroturystyka.org tel. 41 39 45 310 Karol Sitkowski, Kozia Wieś 69, 29-105 Krasocin, tel. 41 39 Hotel RYCERSKA, ul. Partyzantów 7, 29-100 Włoszczowa, 43 135 tel. 41 39 42 983, 41 39 44 954, e-mail: [email protected], www.rycerska.com Krzysztof Lichosik, Chotów 12, 29-105 Krasocin, tel. 41 39 18 232 Hotel w Krytej Pływalni „NEMO”, ul. Wiśniowa 43 , 29-100 Włoszczowa, tel. 41 33 35 101, www.basen-wloszczowa.pl

OSRODKI´ JAZDY KONNEJ

Ośrodek „Podlesie” stadnina: Aneta Lis i Tomasz Kądziela, Dąbie 85, 29-100 Włoszczowa, tel. 604 206 604, e-mail: [email protected]

Bożena i Marek Bomba, Łachów 30, 29-100 Włoszczowa, tel. 41 39 43 879, 692 728 799 www.agroturystykaeko.republika.pl

Janina i Leszek Rak „COUNTRY ROAD 786”, Czarnca, ul. Włoszczowska 8, 29-100 Włoszczowa, tel. 41 39 42 477, 503 436 473.

Nordic Walking Park