داﻧﺸﮕﺎه ﮔﻠﺴﺘﺎن ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﭘﮋوﻫﺸﯽ و ﻓﻨﺎوري داﻧﺸﮑﺪه ﻋﻠﻮم- ﮔﺮوه زﯾﺴ ﺖﺷﻨﺎﺳﯽ ﺷﻤﺎره ﮔﺰارش ﻃﺮح ﭘﮋوﻫﺸﯽ

ﮔﺰارش ﻧﻬﺎﯾﯽ ﻃﺮح ﭘﮋوﻫﺸﯽ: Paradactylodon ﺑﺮرﺳﯽ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري gorganensis در اﺳﺘﺎن ﮔﻠﺴﺘﺎن

ﺗﻬﯿﻪ ﮐﻨﻨﺪه: دﮐﺘﺮ ﺣﺎﺟ ﯽﻗﻠﯽ ﮐﻤﯽ

دي ﻣﺎه 1394

ﺷﻨﺎﺳﻨﺎﻣ ﻪ ﻃﺮح

داﻧﺸﮕﺎه ﮔﻠﺴﺘﺎن- ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﭘﮋوﻫﺸﯽ و ﻓﻨﺎوري - داﻧﺸﮑﺪه ﻋﻠﻮم- ﮔﺮوه زﯾﺴ ﺖﺷﻨﺎﺳﯽ

1. ﻋﻨﻮان: ﺑﺮرﺳﯽ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري Paradactylodon gorganensis در اﺳﺘﺎن ﮔﻠﺴﺘﺎن 2. ﻣﺠﺮي: 3. ﻫﻤﮑﺎران: ﻧﺪارد 4. ﻧﺎﻇﺮ: 5. اﻋﺘﺒﺎر: 6. ﻣﺤﻞ ﺗﺎﻣﯿﻦ اﻋﺘﺒﺎر: 7. ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺼﻮﯾﺐ: 8. ﺗﺎرﯾﺦ اﺧﺘﺘﺎم: 9. ﺷﻤﺎره ﮔﺰارش ﻃﺮح ﭘﮋوﻫﺸﯽ:

ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺻﺤﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻨﺪرج در اﯾﻦ ﮔﺰارش ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﻣﺠﺮي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ

أ

Paradactylodon gorganensis ﭼﮑﯿﺪه : ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري ﺟﺰء ﺧﺰاﻧﻪ ژﻧﺘﯿﮑﯽ ﻣﻨﺤﺼﺮﺑﻔﺮد و ﺑﺎ ارزش دوزﯾﺴﺘﺎن اﯾـﺮان و اﻧﺪﻣﯿﮏ ﺟﻨﮕﻞﻫﺎي اﺳﺘﺎن ﮔﻠﺴﺘﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. اﯾﻦ ﺳﻤﻨﺪر داراي 4 اﻧﮕﺸﺖ در دﺳﺖﻫﺎ و 4 اﻧﮕﺸﺖ در ﭘﺎﻫﺎ اﺳـﺖ . اﯾـﻦ ﮔـﺰارش ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﯿﺶ از دو دﻫﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ روي اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ. زﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻏـﺎر و آﺑﺸـﺎرﻫﺎي ﺷـﯿﺮآﺑﺎد در ارﺗﻔـﺎع ﺣﺪود 400 ﻣﺘﺮي در روﺳﺘﺎي ﺷﯿﺮآﺑﺎد ﺧﺎنﺑﺒﯿﻦ، ﭼﺸﻤﻪﻫﺎي اُداﻧﻪ، رِق ﭼﺸﻤﻪ و ﮔٌﺮﮔﻠﻮ واﻗﻊ در ارﺗﻔﺎﻋﺎت ﺣـﺪود 1250-1600 ﻣﺘﺮ ﺟﻨﮕﻞﻫﺎي روﺳﺘﺎي زﯾﺎرت در ﺟﻨﻮب ﮔﺮﮔﺎن، ﺧﻮﻟﯿﻦ دره ﻋﻠﯽآﺑﺎد ، ﭼﺸﻤﻪ ﻣﻨﺰوﻟﮏ در ﺟﻨـﻮب ﻏﺮﺑـﯽ ﮔﺮﮔـﺎن ﻣـﯽ ﺑﺎﺷـﺪ . ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در زﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ pH آب ﭼﺸﻤﻪﻫﺎي ﺟﻨﻮب ﮔﺮﮔﺎن ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻣﻘﺪار ﺛﺎﺑﺘﯽ ﺣﺪود 5/7 - 28/7 ﺑـﻮده و ﺳﺨﺘﯽ آب ﺣﺪود392-357 ﻣﯿﻠﯽﮔﺮم ﺑﺮ ﻟﯿﺘﺮاﺳﺖ. دﻣﺎي ﻫﻮا ﺑﯿﻦ°3C- ﺗﺎ°33C (ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ°C 3/16 و دﻣﺎي آب ﺑﯿﻦ°5C/6 ﺗـﺎ °15C(ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ°C 45/10) ﻣﺘﻐﯿﺮ ﺑﻮد. ﺑﺴﺘﺮ آﻧﻬﺎ از رﺳﻮﺑﺎت رﺳﯽ و رودﺧﺎﻧﻪاي ﮐﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎً از ﮐﻮارﺗﺰ، ﻣﺎﺳﻪ ﺳﻨﮓ، ﺳﻨﮓ آﻫﮏ، ﻗﻄﻌﺎت ﺳﯿﻠﯿﺴﯽ و ﺳﯿﻠﺘﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺟﺎﻧﻮري ﻏﺎﻟﺐ زاﻟﻮ، ﭘﻼﻧﺎرﯾﺎ، ﮔﺎﻣﺎروس و ﺧﺮﭼﻨﮓ اﺳﺖ. ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﮔﯿﺎﻫﯽ ﻏﺎﻟﺐ در زﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎ دماﺳﺐ ﺑﺎﺗﻼﻗﯽ، ﻋﻠﻒﭼﺸﻤﻪ و ﺟﮕﺮواش ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﻻروﻫﺎ در ﺗﻤﺎم ﻃﻮل ﺳﺎل ﺣﺘﯽ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ زﯾﺴﺘﮕﺎه و اﻃﺮاف آن ﭘﻮﺷﯿﺪه از ﺑﺮف و دﻣﺎي ﻫﻮا °3C- ﺑﻮده اﺳﺖ ﻓﻌﺎل ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﻻروﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎ اﻧـﺪازه و ﺳـﻦ ﮐـﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوت در ﯾﮏ زﻣﺎن دﯾﺪه ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ در ﺳﺎل اول دﮔﺮدﯾﺴﯽ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ. در ﻻروﻫﺎ ﻫﻤﻨﻮعﺧﻮاري دﯾﺪه ﻣﯽﺷـﻮد و ﺗﻌﺪادي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺎ اﻧﺪامﻫﺎي ﺣﺮﮐﺘﯽ و دم ﺑﺮﯾﺪه ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺗﻌﺪادي از آﻧﻬﺎ ﺗﻮﺳـﻂ ﺧﺮﭼﻨـﮓ ﻫـﺎ ﺧـﻮرده ﺷﻮﻧﺪ. ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻨﮑﻪ ﻻروﻫﺎ 4 اﻧﮕﺸﺖ در اﻧﺪامﻫﺎي ﺣﺮﮐﺘﯽ دارﻧﺪ اﻣﺎ ﻻروﻫﺎي ﺑـﺪون اﻧﮕﺸـﺖ، 3 اﻧﮕﺸـﺘﯽ و 5 اﻧﮕﺸـﺘﯽ ﻧﯿـﺰ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪﻧﺪ. ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻻرو ﺑﺎ ﻃﻮﻟﯽ ﺑﺮاﺑﺮ 97mm در اردﯾﺒﻬﺸﺖ ﻣﺎه و ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ ﻻرو داراي ﻃﻮﻟﯽ ﺑﺮاﺑـﺮ ﺑـﺎ 22mm در ﻓﺮوردﯾﻦ ﻣﺎه ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮔﺮدﯾﺪ. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻃﻮل ﮐﻞ 94mm درآذرﻣﺎه و ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻃﻮل ﮐـﻞ mm 28/2 در ﻓﺮوردﯾﻦ ﻣﺎه ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ. ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ دﻣﺎي ﻫﻮا و آب ﺗﺎﺛﯿﺮ ﭼﻨﺪاﻧﯽ در رﺷﺪ و ﺗﮑﻮﯾﻦ ﻻروﻫﺎ ﻧﺪارد. ﺗﺨﺮﯾـﺐ زﯾﺴـﺘﮕﺎه ﺗﻮﺳﻂ ﮐﺸﺎورزان و ﺟﺎﻧﻮران، ﺗﻐﯿﯿﺮ pH و ﮐﻤﺒﻮد آب از ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ و ﺗﻬﺪﯾﺪ ﮐﻨﻨﺪه ﺟﻤﻌﯿﺖ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎارزش و اﻧﺪﻣﯿﮏ اﯾﺮاﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در زﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎر ﺗﺨﺼﺺ ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﺑﺎ ﭘﺮاﮐﻨﺶ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺤﺪود زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ.

ﮐﻠﻤﺎت ﮐﻠﯿﺪي: ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري، Paradactylodon gorganensis ، زﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ، ﮔﻠﺴﺘﺎن

ب

ﺗﺸﮑﺮ و ﻗﺪرداﻧﯽ: از ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﻣﺤﺘﺮم ﭘﮋوﻫﺸﯽ داﻧﺸﮕﺎه ﮔﻠﺴﺘﺎن ﮐﻪ زﻣﯿﻨ ﻪ اﻧﺠﺎم اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﺻﻤﯿﻤﺎﻧﻪ ﺗﺸﮑﺮ و ﻗﺪرداﻧﯽ ﻣ ﯽﺷﻮد. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ از زﺣﻤﺎت داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳ ﯽارﺷﺪ زﯾﺴ ﺖﺷﻨﺎﺳﯽ رﺷﺘ ﻪ ﻋﻠﻮم ﺟﺎﻧﻮري ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﯿﻮﺳﯿﺴﺘﻤﺎﺗﯿﮏ و ﮐﺎرﺷﻨﺎس ﻣﺤﺘﺮم آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎه ﺟﺎﻧﻮرﺷﻨﺎﺳﯽ ﺧﺎﻧﻢ اﺧﻠﯽ، رﺿﺎ ﺑﺎﺑﺎﯾﯽ، ﻧﺮﮔﺲ ﻋﺴﮕﺮي زﯾﺎرﺗﯽ ﮐﻪ در ﺗﻤﺎم ﻣﺮاﺣﻞ اﯾﻦ ﻃﺮح ﺑﺨﺼﻮص در ﺗﻬﯿ ﻪي ﻋﮑﺲ، اﻧﺪاز هﮔﯿﺮي و ﺗﺸﺮﯾﺢ و ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺟﻨﺴﯿﺖ ﻧﻤﻮﻧ ﻪﻫﺎ ﻫﻤﮑﺎري ﻧﻤﻮد هاﻧﺪ ﺗﺸﮑﺮ ﻣ ﯽﺷﻮد.

ج

ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺷﻤﺎره ﺻﻔﺤﻪ ﻋﻨﻮان

ﻓﺼﻞ اول 1 - ﻣﻘﺪﻣﻪ 1 1 -1- ﮐﻠﯿﺎﺗﯽ در ﻣﻮرد ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ 1 1 -2- وﺿﻌﯿﺖ ﺣﻔﺎﻇﺘﯽ ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ 5 1 -3- ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﺗﺎﮐﺴﻮﻧﻮﻣﯿﮑﯽ ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ 5 1 -4- ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎي اﯾﺮان 8 Hynobiidae Cope, 1859 1 -5- ﺧﺎﻧﻮاده ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎي آﺳﯿﺎﯾﯽ 10 1 -6- ﺳﺎﺑﻘ ﻪي ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت 12 1 -7- ﻫﺪف از اﺟﺮاء 17 1 -8- اﻫﻤﯿﺖ ﻣﻮﺿﻮع 17 1 -9- ﻧﻮع ﭘﮋوﻫﺶ 20 1 -10- ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر 20

ﻓﺼﻞ دوم 2 - ﻣﻮاد و رو شﻫﺎ 22 2 -1- ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪاي 22 2 -2- ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ 22 2 -3- ﺑﺎزدﯾﺪﻫﺎي ﻣﯿﺪاﻧﯽ از زﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﺟﻨﮕﻠﯽ اﺳﺘﺎن ﮔﻠﺴﺘﺎن 22 2 -4- ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎه 23 2 -4-1- ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ 24 2 -4-2- ﺑﯿﻮﻣﺘﺮي ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ 24 2 -4-3- ﺻﻔﺎت ﺷﻤﺎرﺷﯽ 24

د

2 -4-4- ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺟﻨﺴﯿﺖ 24 2 -5- ﺷﻤﺎرش ﺗﺨﻢﻫﺎ، ﻻروﻫﺎ و اﻓﺮاد ﺑﺎﻟﻎ 5 2 2 -6- ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﮔﯿﺎﻫﺎن 25 2 -7- ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺟﺎﻧﻮران 25 2 -8- ﺷﻤﺎرش ﺣﯿﻮاﻧﺎت اﻫﻠﯽ زﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎ 25 2 -9- ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﺪﻓﻮع ﮔﺎوﻫﺎ 6 2 2 -10- ﻧﺘﺎﯾﺞ 26 2 -10-1- رد هﺑﻨﺪي و ﻧﺎم ﻋﻠﻤﯽ 26

2 -10-2- ﺗﻨﻮع و ﭘﺮاﮐﻨﺶ 27 2 -10-3- ﻧﺎم اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ 29 2 -10-4- ﻧﺎم ﻓﺎرﺳﯽ 29 2 -10-5- ﻧﺎمﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻋﻠﻤﯽ 29 2 -10-6- ﻣﺤﻞ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺗﯿﭗ 30 2 -10-7- ﺻﻔﺎت ﺷﺎﺧﺺ ﮔﻮﻧﻪ 30 2 -10-8- رﻧﮓآﻣﯿﺰي 33 2 -10-9- ﺑﯿﻮﻣﺘﺮي و اﻧﺪازه 33 2 -10-10- ﭘﺮاﮐﻨﺶ ﺟﻬﺎﻧﯽ 33 2 -10-11- ﭘﺮاﮐﻨﺶ در اﺳﺘﺎن ﮔﻠﺴﺘﺎن 35 2 -10-12- زﯾﺴﺘﮕﺎه 39 2 -10-13- ﮔﯿﺎﻫﺎن زﯾﺴﺘﮕﺎه 41 2 -10-14- ﺟﺎﻧﻮران زﯾﺴﺘﮕﺎه 42 2 -10-15- ﺗﻐﺬﯾﻪ 47 2 -10-16- ﻋﺎدات و رﻓﺘﺎر 47 2 -10-17- ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺜﻞ 48 2 -10-18- ﺷﻤﺎرش ﺗﺨﻢﻫﺎ 50 2 -10-19- ﺷﻤﺎرش ﻻروﻫﺎ 52

ه

2 -10-20- ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻧﺎدر در ﻻروﻫﺎ 56 2 -10-21- ﺷﻤﺎرش ﺣﯿﻮاﻧﺎت اﻫﻠﯽ 59 2 -10-22- ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﺪﻓﻮع ﮔﺎوﻫﺎ 59 2 -10-23- وﺿﻌﯿﺖ ﺣﻔﺎﻇﺘﯽ 59 2 -10-24- ﺗﻬﺪﯾﺪات ﺣﻔﺎﻇﺘﯽ 59

ﻓﺼﻞ ﺳﻮم 3 - ﻧﺘﯿﺠ ﻪﮔﯿﺮي و ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدات 63 3 -1- ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﯿﺮي 63 3 -2- ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدات 65

ﻣﻨﺎﺑﻊ 66

و

ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺷﮑﻞﻫﺎ ﺷﻤﺎره ﺻﻔﺤﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﮑﻞ 1 -1 - رﺳﻢ درﺧﺖ زﻣﺎﻧﯽ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻣﺎ ﺑﯿﻦ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎي اﻣﺮوزي 4 ﺷﮑﻞ 1 -2 - ﭘﺮاﮐﻨﺶ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي اﻣﺮوزي Hynobiidae (اﻗﺘﺒﺎس از Vitt and Caldwell, 2014) 6 ﺷﮑﻞ 1 -3 - ﭘﺮاﮐﻨﺶ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي اﻣﺮوزي Hynobiidae (اﻗﺘﺒﺎس از Vitt and Caldwell, 2014) ﺷﮑﻞ 2 -1 - ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري ﺑﺎﻟﻎ از ﻏﺎر ﺷﯿﺮآﺑﺎد (24/04/1384). ﻃﻮل ﮐﻞ 280 ﻣﯿﻠﯽﻣﺘﺮ 31 ﺷﮑﻞ 2 -2 - اﻧﺪامﻫﺎي ﺣﺮﮐﺘﯽ ﺟﻠﻮﯾﯽ و ﻋﻘﺒﯽ ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري ﺑﺎﻟﻎ از ﻏﺎر ﺷﯿﺮآﺑﺎد (24/04/1384). ﻃﻮل ﮐﻞ 280 ﻣﯿﻠﯽﻣﺘﺮ 32 ﺷﮑﻞ 2 -3 - دو ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري ﺑﺎﻟﻎ در درون ﻏﺎر ﺷﯿﺮآﺑﺎد (1391/03/04) 34 ﺷﮑﻞ 2 -4 - ﺑﺎﻟﻎ ﺧﻔﺎش ﮔﻮش ﻣﻮﺷﯽ ﺑﺰرگ در درون ﻏﺎر ﺷﯿﺮآﺑﺎد در 1391/03/04 43 ﺷﮑﻞ2 -5 - ﻧﻮزاد اﻓﺘﺎده و ﻣﺪﻓﻮع ﺧﻔﺎش ﮔﻮش ﻣﻮﺷﯽ ﺑﺰرگ در درون ﻏﺎر ﺷﯿﺮآﺑﺎد در 1391/03/04 43 ﺷﮑﻞ 2 -6 - ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﺟﺎﻧﻮري زﯾﺴﺘﮕﺎه ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري در ﭼﺸﻤﻪﻫﺎي اداﻧﻪ و رق ﭼﺸﻤﻪ 44 ﺷﮑﻞ2 -7 - زاﻟﻮي زﯾﺴﺘﮕﺎه ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري در ﭼﺸﻤﻪﻫﺎي اداﻧﻪ در ﺟﻨﻮب روﺳﺘﺎي زﯾﺎرت 44 ﺷﮑﻞ 2 -8 - زاﻟﻮي زﯾﺴﺘﮕﺎه ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري در ﭼﺸﻤﻪﻫﺎي اداﻧﻪ در ﺟﻨﻮب روﺳﺘﺎي زﯾﺎرت 45 Rana pseudodalmatina ﺷﮑﻞ 2 -9 - ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ ﺟﻨﮕﻠﯽ در اﻃﺮاف ﭼﺸﻤﻪ اداﻧﻪ 45 Darevskia sp ﺷﮑﻞ 2 -10 - ﺳﻮﺳﻤﺎر در زﯾﺴﺘﮕﺎه ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري در اﻃﺮاف ﭼﺸﻤﻪ اداﻧﻪ 46 Soricidae ﺷﮑﻞ 2 -11 - ﺣﺸﺮهﺧﻮر در زﯾﺴﺘﮕﺎه ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري در اﻃﺮاف ﭼﺸﻤﻪ اداﻧﻪ 46 ﺷﮑﻞ 2 -12 - ﯾﮏ ﺗﻮده ﺗﺨﻢ دو ﺗﺎﯾﯽ در داﺧﻞ ژﻟﻪ در 08/11/1380 از ﭼﺸﻤﻪ ﻣﻨﺰوﻟﮏ (ﻋﮑﺲ در 1380/12/01) 51 ﺷﮑﻞ 2 -13 - دو اﻧﺪازه ﻻرو ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري در روﺳﺘﺎي زﯾﺎرت ﮔﺮﮔﺎن 53 ﺷﮑﻞ 2 -14 - ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺳﺮ ﻻرو ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري در ﭼﺸﻤﻪ ﻣﻨﺰوﻟﮏ 1384/02/21 54 ﺷﮑﻞ 2 -15 - ﻻرو ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري در ﺧﻮﻟﯿﻦ دره ﻋﻠﯽآﺑﺎد 1385/06/03 54 ﺷﮑﻞ 2 -16 - زﯾﺴﺘﮕﺎه، ﺗﺨﻢ و ﻻروﻫﺎي ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري در ﭼﺸﻤﻪ ﻣﻨﺰوﻟﮏ 55

ز

ﺷﮑﻞ 2 - 17 - زﯾﺴﺘﮕﺎه ﻏﺎر ﺷﯿﺮآﺑﺎد در اﺳﺘﺎن ﮔﻠﺴﺘﺎن 56 ﺷﮑﻞ 2 - 18 - ﭘﺎي ﻋﻘﺒﯽ 5 اﻧﮕﺸﺘﯽ در ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري در رق ﭼﺸﻤﻪ در 1383/04/22 57 ﺷﮑﻞ 2 - 19 - ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻻرو دو اﻧﮕﺸﺘﯽ در ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري 57 ﺷﮑﻞ 2 -20 - ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻻرو ﻓﺎﻗﺪ اﻧﮕﺸﺖ در ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري 58 ﺷﮑﻞ 2 - 21 - ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻻرو در ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري ﺑﺎ دم ﺑﺮﯾﺪه 58 ﺷﮑﻞ 2 - 22 - رﯾﺨﺘﻦ ﻓﻀﻮﻻت ﺣﯿﻮاﻧﯽ در اﻃﺮاف زﯾﺴﺘﮕﺎه ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري 61 ﺷﮑﻞ 2 - 23 - ﺗﺨﺮﯾﺐ زﯾﺴﺘﮕﺎه ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري ﺗﻮﺳﻂ ﺣﯿﻮاﻧﺎت اﻫﻠﯽ در ﺟﻨﻮب روﺳﺘﺎي زﯾﺎرت 61

ح

ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻧﻘﺸﻪﻫﺎ

ﺷﻤﺎره ﺻﻔﺤﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻘﺸﻪ 2-1- اﺳﺘﺎنﻫﺎي اﯾﺮان ﮐﻪ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ اﺳﺘﺎن ﮔﻠﺴﺘﺎن را در ﺷﻤﺎل ﺷﺮﻗﯽ اﯾﺮان ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ 23 Paradactylodon ﻧﻘﺸﻪ 2-2- ﭼﻬﺎر اﺳﺘﺎن ﺷﻤﺎﻟﯽ اﯾﺮان ﮐﻪ ﻣﺤﻞ ﭘﺮاﮐﻨﺶ ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎي ﺟﻨﺲ اﺳﺖ 28 ﻧﻘﺸﻪ 2- 3- ﺷﻤﺎل اﯾﺮان ﺑﺎ ﻧﻮاﺣﯽ ﺟﻨﮕﻠﯽ آن و ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ 36 ﻧﻘﺸﻪ 2- 4- اﺛﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﻠﯽ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻏﺎر و آﺑﺸﺎرﻫﺎي ﺷﯿﺮآﺑﺎد اﺳﺖ (1650 ﻫﮑﺘﺎر) 37 ﻧﻘﺸﻪ 2- 5- ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري در اﺳﺘﺎن ﮔﻠﺴﺘﺎن 38

ط

ﻓﺼﻞ اول

1 - ﻣﻘﺪﻣﻪ

1 -1- ﮐﻠﯿﺎﺗﯽ در ﻣﻮرد ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ

دوزﯾﺴﺘﺎن ﺷﺎﻣﻞ ﺳﻪ راﺳﺘﻪ دوزﯾﺴﺘﺎن ﺑﺪون دﺳﺖ و ﭘﺎ (Gymnophiona)، دوزﯾﺴﺘﺎن دﻣﺪار (Caudata) و دوزﯾﺴﺘﺎن ﺑﯽ دم (Salientia) ﻣ ﯽﺑﺎﺷﻨﺪ. دورﯾﺴﺘﺎن ﺑﺪون دﺳﺖ و ﭘﺎ ﮐﺮﻣﯽ ﺷﮑﻞ ﺑﻮده و ﺗﺎﮐﻨﻮن از اﯾﺮان ﮔﺰارش ﻧﺸﺪه اﺳﺖ. دوزﯾﺴﺘﺎن دﻣﺪار ﺑﻪ ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ ﻣﻌﺮوف ﺑﻮده و ﺑﻌﺪ از دﮔﺮدﯾﺴﯽ دم ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻧﻤﯽدﻫﻨﺪ و در اﯾﺮان 2 ﺧﺎﻧﻮاده، 4 ﺟﻨﺲ و 7 ﮔﻮﻧﻪ از آﻧﻬﺎ ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ. دوزﯾﺴﺘﺎن ﺑﯽدم ﺑﻪ ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﻫﺎ و وزغﻫﺎ ﻣﻌﺮوﻓﻨﺪ و ﺑﻌﺪ از دﮔﺮدﯾﺴﯽ دم ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻣﯽدﻫﻨﺪ و ﺷﺎﻣﻞ 5 ﺧﺎﻧﻮاده، 8 ﺟﻨﺲ و 15 در اﯾﺮان اﺳﺖ. ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ ﯾﺎ دوزﯾﺴﺘﺎن د مدار ﮔﺮوﻫﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎً در ﻧﯿﻤﮑﺮه ﺷﻤﺎﻟﯽ (ﻫﻮﻟﻮآرﮐﺘﯿﮏ) وﺟﻮد دارﻧﺪ. ﻫﻤﮕﯽ ﺑﺠﺰ Plethodontidae ﺑﻪ ﻧﻮاﺣﯽ ﻣﻌﺘﺪل و ﻧﯿﻤ ﻪﮔﺮﻣﺴﯿﺮي آﻣﺮﯾﮑﺎي ﺷﻤﺎﻟﯽ و (ﯾﺎ) اوراﺳﯿﺎ، از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﻤﺎل آﻓﺮﯾﻘﺎ ﻣﺤﺪود ﻣ ﯽﺷﻮﻧﺪ. اﮐﺜﺮ ﺳﻤﻨﺪ رﻫﺎي ﺧﺸﮑ ﯽزي ﻧﯿﺎز ﺑﻪ رﻃﻮﺑﺖ و ﺑﻄﻮر ﻣﻌﻤﻮل ﺑﻪ زﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﺟﻨﮕﻠﯽ ﻧﯿﺎز دارﻧﺪ، در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﺳﻤﻨﺪ رﻫﺎي آﺑﺰي در ﺣﻮﺿﭽ ﻪﻫﺎي ﺑﻬﺎري، ﭼﺸﻤﻪﻫﺎ، رودﻫﺎ، و در درﯾﺎﭼ ﻪﻫﺎي و رودﺣﺎﻧﻪﻫﺎي ﺑﺰرگ وﺟﻮد دارﻧﺪ. ﺗﻨﻬﺎ ﺳﻤﻨﺪ رﻫﺎي ﻣﻨﺎﻃﻖ ﮔﺮﻣﺴﯿﺮي ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﭘﻠﻪﺗﻮدوﻧﺘﯿﺪﻫﺎ plethodontids و زﯾ ﺮﺧﺎﻧﻮاد ه Bolitoglossinae ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﺑﺠﺰ ﺟﻨﺲ Batrachoseps ﺑﻘﯿﻪ ﮔﻮﻧ ﻪﻫﺎي ﺑﻮﻟﯿﺘﻮﮔﻠﻮﺳﯿﻦﻫﺎ bolitoglossines، ﻋﻤﺪﺗﺎً در ﻣﮑﺰﯾﮏ و آﻣﺮﯾﮑﺎي ﻣﺮﮐﺰي وﺟﻮد دارﻧﺪ. ﺗﻌﺪاد ﮐﻤﯽ از ﮔﻮﻧ ﻪﻫﺎ در ﺣﻮﺿﻪ آﻣﺎزون ﯾﺎﻓﺖ ﻣ ﯽﺷﻮﻧﺪ. اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﻬﺎﺟﻢ ﻧﻮاﺣﯽ ﮔﺮﻣﺴﯿﺮي ﺷﺪﯾﺪاً ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻮده و ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ 43% از ﺗﻌﺪاد ﮐﻞ ﮔﻮﻧ ﻪﻫﺎي ﺳﻤﻨﺪ رﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد (ﺣﺪود 619 ﮔﻮﻧﻪ) را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ.

1

ﺳﻤﻨﺪ رﻫﺎ (Caudata)، داراي دﻣﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ، ﺑﺪن اﺳﺘﻮاﻧﻪاي، اﻏﻠﺐ ﮐﺸﯿﺪه ﺑﻮده و ﺳﺮ ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ. ﺑﯿﺸﺘﺮ آﻧﻬﺎ اﻧﺪا مﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪاي دارﻧﺪ ﮐﻪ اﻏﻠﺐ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻃﻮل ﺑﺪن ﻧﺴﺒﺘﺎً ﮐﻮﺗﺎه اﺳﺖ، ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل دو ﺗﺎ از ﮐﻼ دﻫﺎ ﻓﺎﻗﺪ اﻧﺪام ﺑﻮده ﯾﺎ داراي اﻧﺪام ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻣ ﯽﺑﺎﺷﻨﺪ. ﺟﻤﺠﻤﻪ- ﻫﺎي ﺳﻤﻨﺪ رﻫﺎ ﺑﺎ از دﺳﺖ دادن ﺗﻌﺪادي از ﻗﺴﻤﺖﻫﺎ ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﺳﺎﯾﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺟﻤﺠﻤﻪاي ﻫﻢ ﺗﺎ ﺣﺪ زﯾﺎدي ﯾﺎ ﺑﻄﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﻏﻀﺮوﻓﯽ اﺳﺖ. ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﻀﺮوﻓﯽ در اﺳﮑﻠﺖ postcranial ﻧﯿﺰ وﺟﻮد دارد. اﯾﻨﮑﻪ آﯾﺎ اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻏﻀﺮوﻓﯽ ﻧﺸﺎ ندﻫﻨﺪه ﻫﺘﺮوﮐﺮوﻧﯽ heterochrony اﺳﺖ ﻧﺎﻣﺸﺨﺺ ﻣ ﯽﺑﺎﺷﺪ. ﺑﻬﺮ ﺣﺎل ﻫﺘﺮوﮐﺮوﻧﯽ ﺑﺎرﻫﺎ و ﺑﺎرﻫﺎ در ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺳﻤﻨﺪ رﻫﺎ رخ داده اﺳﺖ. ﻫﺘﺮوﮐﺮوﻧﯽ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﭘﺪوﻣﻮرﻓﻮز paedomorphosis (ﺑﯿﻦ ﮔﻮﻧﻪاي) ﯾﺎ ﭘﺪوژﻧﺰ paedogenesis (درون ﮔﻮﻧﻪاي) اﺳﺖ ﺑﻮﺳﯿﻠ ﻪ ﺣﻔﻆ آﺛﺎر ﻻروي در اﻓﺮاد ﺑﺎﻟﻎ ﻣﺜﻞ ﺷﮑﺎفﻫﺎي آﺑﺸﺸﯽ و آﺑﺸﺶ، و ﻋﺪم وﺟﻮد ﭘﻠﮏﻫﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ. دودﻣﺎنﻫﺎي اﺷﺘﻘﺎق ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺳﻤﻨﺪ رﻫﺎ، داراي ﻟﻘﺎح داﺧﻠﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ اﮔﺮﭼﻪ ﻓﺎﻗﺪ ﻋﻀﻮ ﺟﻔﺖﮔﯿﺮي ﻣﯽ- ﺑﺎﺷﻨﺪ. دودﻣﺎنﻫﺎي ﭘﺎﯾﻪاي ﯾﻌﻨﯽ Sirenidae و Cryptobranchoidea ، ﻟﻘﺎح ﺧﺎرﺟﯽ دارﻧﺪ. در ﻟﻘﺎح داﺧﻠﯽ ﺟﻨﺲ ﻧﺮ ﯾﮏ اﺳﭙﺮﻣﺎﺗﻮﻓﻮر ﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﺟﻨﺲ ﻣﺎده ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻟﺒ ﻪﻫﺎي ﮐﻠﻮاك ﺧﻮد آن را درﯾﺎﻓﺖ ﻣ ﯽﮐﻨﺪ. ﺑﻐﯿﺮ از ﭼﻨﺪ ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎء ﻫﺴﺘﻨﺪ، ﺗﮑﻮﯾﻦ در آﻧﻬﺎ ﺧﺎرﺟﯽ اﺳﺖ، ﯾﺎ ﺑﻄﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ از ﻃﺮﯾﻖ ﯾﮏ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻻروي ﯾﺎ ﺑﻄﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺎ اﯾﺠﺎد ﯾﮏ ﺳﻤﻨﺪر ﮐﻮﭼﮏ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. ﺳﻤﻨﺪ رﻫﺎ ﺗﺎرﯾﺦ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ دارﻧﺪ. ﺗﻨﻬﺎ 20 -25 درﺻﺪ از ﮔﻮﻧ ﻪﻫﺎي ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه داراي اﻓﺮاد ﺑﺎﻟﻎ و ﺧﺸﮑ ﯽزي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي ﺟﻔ ﺖﯾﺎﺑﯽ و ﯾﺎ رﻫﺎ ﮐﺮدن ﺗﺨ ﻢﻫﺎ ﺑﻪ آب ﺑﺎز ﻣ ﯽﮔﺮدﻧﺪ، ﮐﻪ ﺑﺼﻮرت ﻻروﻫﺎي آﺑﺰي آﺑﺸﺶدار ﺗﻔﺮﯾﺦ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ. اﯾﻦ ﺗﺎرﯾﺦ زﻧﺪﮔﯽ دو ﻣﺮﺣﻠﻪاي، ﺣﺎﻟﺖ ﺗﯿﭙﯿﮏ ﺗﺎرﯾﺦ زﻧﺪﮔﯽ در ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎﺳﺖ. ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ در دﻫﻪﻫﺎي اﺧﯿﺮ ﻧﺸﺎن داده ﮐﻪ اﮐﺜﺮ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ، ﺗﺨﻢﻫﺎي ﺧﻮد را در ﺧﺸﮑﯽ و در ﺧﺮد زﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻣﺮﻃﻮب ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ، و اﯾﻦ ﺗﺨﻢﻫﺎ ﺑﻄﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﻪ ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎي ﺟﻮان ﮐﺎﻣﻼً ﺷﮑﻞ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺗﻔﺮﯾﺦ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ. در ﺗﻌﺪاد ﮐﻤﯽ از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ، ﺗﺨﻢﻫﺎ ﺗﻔﺮﯾﺦ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﻫﻨﻮز در اوﯾﺪاﮐﺖ ﺟﻨﺲ ﻣﺎده ﻫﺴﺘﻨﺪ.

2

ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎي زﻧﺪه در ﺗﻌﺪادي از ﺻﻔﺎت اﺷﺘﻘﺎق ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮدي ﻣﺸﺘﺮك ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﮏﻧﯿﺎﯾﯽ (ﻣﻮﻧﻮﻓﯿﻠﯽ) ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ را ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ. ﺳﯿﻨﺎﭘﻮﻣﻮرﻓﯽﻫﺎي اﺻﻠﯽ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻮارد زﯾﺮ اﺳﺖ: ﺗﻮاﻟﯽ اﺳﺘﺨﻮاﻧﯽ ﺷﺪن ﺟﻤﺠﻤﻪ از ﺟﻤﻠﻪ دﯾﺮ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪن اﺳﺘﺨﻮان اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﻓﮏ ﺑﺎﻻ، ﻗﺎﻟﺐﺳﺎزي دوﺑﺎره (remodeling) اﺳﺘﺨﻮان ﮐﺎم در ﻃﻮل دﮔﺮدﯾﺴﯽ، ﻓﻘﺪان ﮔﻮش ﻣﯿﺎﻧﯽ، ﻣﻨﺸﺎء ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ دور ﮐﻨﻨﺪه ﻓﮏ، و وﺟﻮد ﺷﮑﺎفﻫﺎي آﺑﺸﺸﯽ و آﺑﺸﺶﻫﺎي ﺧﺎرﺟﯽ در ﻻروﻫﺎي آﺑﺰي. ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺑﯿﻦ ﺧﺎﻧﻮاد هﻫﺎي ﺳﻤﻨﺪ رﻫﺎي زﻧﺪه، ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﻮده اﺳﺖ. ﺑﯿﺶ از ﯾﮏ ﻗﺮن ﭘﯿﺶ، Cope، ﻧﻪ ﺧﺎﻧﻮاده را ﮔﺮوهﺑﻨﺪي ﻧﻤﻮده و ﺳﭙﺲ آﻧﻬﺎ را در دو ﮔﺮوه ﻗﺮار داد: Cryptobranchidae) Trematodera) و Amphiumoidea (ﺗﻤﺎم ﺳﻤﻨ ﺪرﻫﺎي دﯾﮕﺮ). او ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﮐﺮد ﮐﻪ ﺳﯿﺴﯿﻠﯿ ﻦﻫﺎ از amphiumas ﻣﺸﺘﻖ ﺷﺪهاﻧﺪ. در ﺳﺎل1930 ﻧﻮﺑﻞ Noble ، 8 ﺧﺎﻧﻮاده را ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻧﻤﻮد و ﺳﭙﺲ آﻧﻬﺎ را در ﭘﻨﺞ ﮔﺮوه ﻗﺮار داد: Cryptobranchoidea (Hynobiidae ،Cryptobranchidae)؛ Ambystomatidae) Ambystomoidea)؛ Amphiumidae, Plethodontidae, Salamandridae) Salamandroidea)؛ Proteida (Proteidae) و Sirenidae) Meantes). اﯾﻦ ﮔﺮوهﺑﻨﺪي، ﻃﺒﻘ ﻪﺑﻨﺪي ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﺑﻮده و اﯾﻦ اﺟﻤﺎع ﺗﺎ اواﺳﻂ ﺳﺎل 1960 اداﻣﻪ داﺷﺖ. در اواﺧﺮ ﺳﺎل 1980 و اواﯾﻞ 1990، ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻮرﻓﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اوﻟﯿﻪ ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽ ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ ﺧﺎﻧﻮاده Sirenidae، ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻘﯿﻪ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎي اﻣﺮوزي، ﺣﺎﻟﺖ ﭘﺎﯾﻪاي دارد. ﺑﺮﻋﮑﺲ، ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﻮام ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽ و ﻣﻮرﻓﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ در اواﯾﻞ ﺳﺎل 2000 ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ ﺳﯿﺮه- ﻧﯿﺪﻫﺎ، در درون ﻓﯿﻠﻮژﻧﯽ ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ ﻗﺮار دارﻧﺪ، ﺑﺨﺼﻮص ارﺗﺒﺎط ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮي ﺑﻪ ﭘﺮوﺗﺌﯿﺪﻫﺎ داﺷﺘﻪ ﯾﺎ ﮔﺮوه ﺧﻮاﻫﺮي Salamandroidea ﻫﺴﺘﻨﺪ. اﺧﯿﺮاً، ﺑﺎ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽ ﻇﺮﯾﻒ و آﻧﺎﻟﯿﺰﻫﺎي آﻣﺎري، دو ﺑﺮرﺳﯽ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ، ﯾﮑﯽ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ P. Zhang و D.Wake و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ دﯾﮕﺮ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ D. San Mauro ﮐﻪ دوﺑﺎره ﻧﺸﺎن داد ﺳﯿﺮهﻧﯿﺪﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎي زﻧﺪه ﺣﺎﻟﺖ ﭘﺎﯾﻪاي دارﻧﺪ. اﯾﻦ ﺗﻔﺴﯿﺮ، ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺑﺎ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﻣﻮرﻓﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ دارد. اﻣﺮوزه ﭘﻨﺞ ﮔﺮوه ﻓﻮقﺧﺎﻧﻮاده ﺗﺸﺨﯿﺺ داده ﺷﺪه: Sirenoidea ﺷﺎﻣﻞ ﺧﺎﻧﻮاده Sirenidae؛ Cryptobranchoidea ﺷﺎﻣﻞ ﺧﺎﻧﻮاده

3

Cryptobranchidae و Hynobiidae؛ Salamandroidea ﺷﺎﻣﻞ ﺧﺎﻧﻮاده Salamandridae، Dicamptodontidae و Ambystomatidae؛ Proteoidea ﺷﺎﻣﻞ ﺧﺎﻧﻮاده Proteidae و Plethodontoidea ﺷﺎﻣﻞ ﺧﺎﻧﻮاده Amphiumidae ،Rhyacotritonidae و Plethodontidae (ﺷﮑﻞ 1 -1) . ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎي Sirenoidea ﺑﻮﺳﯿﻠ ﻪ ﻟﻘﺎح اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺧﺎرﺟﯽ، ﺗﻌﺪاد زﯾﺎد رﯾﺰ ﮐﺮوﻣﻮزو مﻫﺎ (ﻣﯿﮑﺮوﮐﺮوﻣﻮزومﻫﺎ)، ﻋﺪم وﺟﻮد اﻧﺪامﻫﺎي ﺣﺮﮐﺘﯽ ﻋﻘﺒﯽ و ﮐﻤﺮﺑﻨﺪ ﻟﮕﻨﯽ، و ﻣﻮﻓﻮﻟﻮژي ﻋﺼﺐ ﻧﺨﺎﻋﯽ اﺷﺘﻘﺎق ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣ ﯽﺷﻮﻧﺪ. در Cryptobranchoidea ﻟﻘﺎح ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﻮده و ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدي ﻣﯿﮑﺮوﮐﺮوﻣﻮزوم دارﻧﺪ، و ﻣﻮرﻓﻮﻟﻮژي ﻋﺼﺐ ﻧﺨﺎﻋﯽ آﻧﻬﺎ اﺣﺘﻤﺎﻻً اﺑﺘﺪاﯾﯽ اﺳﺖ. ﺳﺎﯾﺮ ﮐﻼدﻫﺎي ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه داراي ﻟﻘﺎح داﺧﻠﯽ، و ﮐﺎﻫﺶ در ﺗﻌﺪاد ﮐﺮوﻣﻮزوم ﺑﻮده، و ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﻮرﻓﻮﻟﻮژي ﻋﺼﺐ ﻧﺨﺎﻋﯽ اﺷﺘﻘﺎق ﯾﺎﻓﺘﻪ دارﻧﺪ.

ﺷﮑﻞ 1- 1- رﺳﻢ درﺧﺖ زﻣﺎﻧﯽ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻣﺎ ﺑﯿﻦ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎي اﻣﺮوزي.

4

1 -2- وﺿﻌﯿﺖ ﺣﻔﺎﻇﺘﯽ ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ از ﺑﯿﻦ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً 620 ﮔﻮﻧﻪ از ﺳﻤﻨﺪ رﻫﺎ در ﺟﻬﺎن، ﺑﯿﺶ از 40% آﻧﻬﺎ در ﺧﻄﺮ ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎ اﻧﻘﺮاض ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﻣﺜﻞ ﺳﺎﯾﺮ دوزﯾﺴﺘﺎن، از دﺳﺖ دادن زﯾﺴﺘﮕﺎ ه، ﯾﮑﯽ از ﺗﻬﺪﯾﺪﻫﺎي اﺻﻠﯽ اﺳﺖ. زﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ اﯾﺠﺎد ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺴﮑﻮﻧﯽ، ﺳﺎﺧﺘﻦ ﭘﺎركﻫﺎ، و ﺗﻔﺮﺟﮕﺎهﻫﺎ ﺑﯿﺶ از ﭘﯿﺶ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ. وﻟﻮ اﯾﻨﮑﻪ ﻧﻮاﺣﯽ ﮐﻮﭼﮑﯽ از زﯾﺴﺘﮕﺎه دﺳﺖ ﻧﺨﻮرده ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ، ﺟﻤﻌﯿﺖﻫﺎي ﮐﻮﭼﮑﯽ ﮐﻪ آﻧﺠﺎ ﺳﺎﮐﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ، از ﺳﺎﯾﺮ ﺟﻤﻌﯿﺖ اﯾﺰوﻟﻪ ﺷﺪه و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻧﺎﺑﻮد ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺳﻤﻨﺪ رﻫﺎ در ﻣﻌﺮض ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠ ﻪ آﻟﻮدﮔﯽ آب، ﺳﺎﺧﺖ ﺳﺪﻫﺎ و ﺑﺎرا نﻫﺎي اﺳﯿﺪي ﻫﺴﺘﻨﺪ. در ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﻨﺎﻃﻖ از ﺳﻤﻨﺪ رﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻃﻌﻤﻪ ﺑﺮاي ﺻﯿﺪ ﻣﺎﻫﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣ ﯽﮔﺮدد. ﮔﺮوهﻫﺎي زﯾﺎدي ﻣﺸﻐﻮل ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺗﻌﺪادي از اﯾﻦ ﺗﻬﺪﯾﺪﻫﺎ را ﮐﻢ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ، از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن آﮔﺎﻫﯽ ﺑﺮاي ﺣﻔﺎﻇﺖ از زﯾﺴﺘﮕﺎ هﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ، ﺑﻮﯾﮋه ﮐﻨﺎر هﻫﺎي رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎ در اﻣﺘﺪاد رودﻫﺎ، ﺑﺮﮐﻪﻫﺎي ﺑﻬﺎري، و ﺟﻨﮕ ﻞﻫﺎ.

1 -3- ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﺗﺎﮐﺴﻮﻧﻮﻣﯿﮑﯽ ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ در ﺟﺪﯾﺪﺗﺮﯾﻦ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﻨﺪي ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎي دﻧﯿﺎ ﺑﻪ ده ﺧﺎﻧﻮاده ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ. ﺗﻨﻮع و ﭘﺮاﮐﻨﺶ آﻧﻬﺎ ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ اﺳﺖ (Vitt and Caldwell,2014): Sirens and Dwarf Sirens Sirenidae 1 - ﺧﺎﻧﻮاده : (ﺳﯿﺮ نﻫﺎ و ﺳﯿﺮنﻫﺎي ﮐﻮﺗﻮﻟﻪ )، ﺷﺎﻣﻞ دو ﺟﻨﺲ Pseudobranchus و Siren ﻫﺮﮐﺪام ﺑﺎ دو ﮔﻮﻧﻪ . ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﯽ: ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﯽ اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه، ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻏﺮب ﺑﻪ اوﮐﻼﻫﺎﻣﺎ و ﺗﮕﺰاس، ﺗﺎ ﺷﻤﺎل ﺷﺮق ﻣﮑﺰﯾﮏ، و ﺑﻄﺮف ﺷﻤﺎل ﺗﺎ اﯾﻠﯿﻨﻮﺋﯿﺲ و اﯾﻨﺪﯾﺎﻧﺎ. Asiatic Giant Cryptobranchidae 2 - ﺧﺎﻧﻮاده : (ﻏﻮل ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎي آﺳﯿﺎﯾﯽ و ﻫﻠﺒﻨﺪرﻫﺎ Salamanders and Hellbenders)، ﺷﺎﻣﻞ دو ﺟﻨﺲ Andrias و Cryptobranchus ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻫﺮﮐﺪام ﺑﺎ 2 و 1 ﮔﻮﻧﻪ .

5

Andrias ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﯽ: ﺷﺮق ﻣﺮﮐﺰ ﭼﯿﻦ و ژاﭘﻦ ( ). رﺷﺘﻪ ﮐﻮهﻫﺎي آﭘﺎﻻﭼﯽ و ﮐﻮه اوزارك، اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه .(Cryptobranchus) Asiatic Giant Salamanders Hynobiidae 3 - ﺧﺎﻧﻮاده : (ﻏﻮل ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎي آﺳﯿﺎﯾﯽ )، ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻪ ﺟﻨﺲ و 54 ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻘﺮار زﯾﺮ: Batrachuperus (5 ﮔﻮﻧﻪ)، ، Liua ،(32) Hynobius (2) ، Paradactylodon ،(1) Pachyhynobius ،(2) Onychodactylus (3)، Ranodon ،(6) Pseudohynobius (1) و Salamandrella (2) . ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﯽ: آﺳﯿﺎ از اورال ﺗﺎ ژاﭘﻦ، ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﺎﻻي 40 درﺟﻪ ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﺷﻤﺎﻟﯽ.

Vitt and Caldwell, 2014 Hynobiidae ﺷﮑﻞ 1-2- ﭘﺮاﮐﻨﺶ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي اﻣﺮوزي (اﻗﺘﺒﺎس از ) .

6

Newts and Salamandridae 4 - ﺧﺎﻧﻮاده : (ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎي آﺑﺰي و ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎي اروﭘﺎﯾﯽ Pleurodelinae Salamandrininae European Salamanders )، ﺷﺎﻣﻞ ﺷﺎﻣﻞ 3 زﯾﺮﺧﺎﻧﻮاده ، Salamandrinae و . ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﯽ: اروﭘﺎ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺷﺮق ﺗﺎ ﺑﺨﺶ ﻣﺮﮐﺰي روﺳﯿﻪ و ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺟﻨﻮب ﺗﺎ ﺷﻤﺎل ﺷﺮق آﻓﺮﯾﻘﺎ، ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﯽ ﭼﯿﻦ و ژاﭘﻦ و ﺷﺮق و ﻏﺮب آﻣﺮﯾﮑﺎي ﺷﻤﺎﻟﯽ. ﮔﺮو هﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ در ﻫﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ وﺟﻮد دارﻧﺪ (ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل Notophthalmus و Taricha در آﻣﺮﯾﮑﺎي ﺷﻤﺎﻟﯽ؛ Pleurodeles، Salamandra و Triturus در اروﭘﺎ؛ Cynops و Tylototriton در آﺳﯿﺎ). Pacific Mole Dicamptodontidae 5 - ﺧﺎﻧﻮاده : (ﺳﻤﻨﺪ رﻫﺎي ﺧﺎﻟﺪار ﭘﺎﺳﯿﻔﯿﮏ Dicamptodon Salamanders )، ﺷﺎﻣﻞ ﯾﮏ ﺟﻨﺲ ﺑﺎ 4 ﮔﻮﻧﻪ. ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﯽ: ﺳﻮاﺣﻞ اﻗﯿﺎﻧﻮس آرام از ﺷﻤﺎل ﮐﺎﻟﯿﻔﺮﻧﯿﺎ ﺗﺎ ﺟﻨﻮب ﻏﺮﺑﯽ ﺑﺮﯾﺘﯿﺶ ﮐﻠﻤﺒﯿﺎ، ﮐﺎﻧﺎدا. ﺑﺎ ﭘﺮاﮐﻨﺶ ﻣﻨﻘﻄﻊ در ﺷﻤﺎل آﯾﺪاﻫﻮ ﺗﺎ ﻏﺮﺑﯽﺗﺮﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﻣﻮﻧﺘﺎﻧﺎ. Mole Salamanders Ambystomatidae 6 - ﺧﺎﻧﻮاده : (ﺳﻤﻨﺪ رﻫﺎي ﺧﺎﻟﺪار )، ﺷﺎﻣﻞ ﺟﻨﺲ Ambystoma ﺑﺎ 33 ﮔﻮﻧﻪ. ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﯽ: ﺷﻤﺎل آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺗﺎ ﮐﻨﺎره ﺟﻨﻮﺑﯽ ﻓﻼت ﻣﮑﺰﯾﮏ. (Olm, Mud puppies, Proteidae 7 - ﺧﺎﻧﻮاده : (اوﻟﻢ، ﺗﻮﻟﻪﺳﮓﻫﺎي ﻟﺠﻦ، و ﺳﮓﻫﺎي آﺑﯽ and Water Dogs ، ﺷﺎﻣﻞ دو ﺟﻨﺲ Necturus و Proteus ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻫﺮ ﮐﺪام ﺑﺎ 5 و 1 ﮔﻮﻧﻪ. Necturus ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﯽ: ﻧﯿﻤﻪ ﺷﺮﻗﯽ آﻣﺮﯾﮑﺎي ﺷﻤﺎﻟﯽ ( ) و ﺳﺎﺣﻞ ﺷﺮﻗﯽ درﯾﺎي آدرﯾﺎﺗﯿﮏ در اروﭘﺎ Proteus .( ) Torrent Salamanders Rhyacotritonidae 8 - ﺧﺎﻧﻮاده : (ﺳﻤﻨﺪ رﻫﺎي ﺳﯿﻼ بﻫﺎ )، ﺷﺎﻣﻞ Rhyacotriton ﺟﻨﺲ ﺑﺎ 4 ﮔﻮﻧﻪ. ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﯽ: ﺷﻤﺎل ﻏﺮﺑﯽ اﻗﯿﺎﻧﻮس آرام در اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه.

7

Amphiumas Amphiumidae 9 - ﺧﺎﻧﻮاده : (ﺳﻤﻨﺪ رﻫﺎي آﻣﻔﯿﻮﻣﺎ )، ﺷﺎﻣﻞ ﯾﮏ ﺟﻨﺲ Amphiuma ﺑﺎ 3 ﮔﻮﻧﻪ. ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﯽ: ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﯽ اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه، از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﯿﻤﻪ ﺟﻨﻮﺑﯽ دره رودﺧﺎﻧﻪ ﻣ ﯽﺳ ﯽﺳ ﯽﭘﯽ و در اﻣﺘﺪاد دﺷﺖ ﺳﺎﺣﻠﯽ ﺗﺎ وﯾﺮﺟﯿﻨﯿﺎ. Lungless Salamanders Plethodontidae 10 - ﺧﺎﻧﻮاده : (ﺳﻤﻨﺪ رﻫﺎي ﺑﺪون ﺷﺶ )، ﺷﺎﻣﻞ ﭼﻬﺎر زﯾﺮ ﺧﺎﻧﻮاده Plethodontinae ، Hemidactylinae ، Bolitoglossinae و .Spelerpinae ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﯽ: آﻣﺮﯾﮑﺎي ﺷﻤﺎﻟﯽ و ﺟﻨﻮﺑﯽ از ﺟﻨﻮب ﮐﺎﻧﺎدا ﺗﺎ ﺟﻨﻮب ﻏﺮب ﺑﺮزﯾﻞ، و ﺑﻄﻮر ﻣﻨﻘﻄﻊ، ﻣﺪﯾﺘﺮاﻧﻪ ﻣﺮﮐﺰي در اروﭘﺎ و ﮐﺮه.

1 -4- ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎي اﯾﺮان ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎي اﯾﺮان ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ راﺳﺘﻪ دوزﯾﺴﺘﺎن دﻣﺪار Caudata Scopoli, 1777 ﻫﺴﺘﻨﺪ. در اﯾﺮان دو ﺧﺎﻧﻮاده ﺳﻤﻨﺪر ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ. ﯾﮑﯽ ﺧﺎﻧﻮاده Salamandridae Goldfuss, 1820 اﺳﺖ. اﯾﻦ ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎي ﺣﻘﯿﻘﯽ و ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎي آﺑﯽ True Salamanders & Newts ﻣﻌﺮوﻓﻨﺪ. در اﻧﺪامﻫﺎي ﻋﻘﺒﯽ داراي 5 اﻧﮕﺸﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ، ﻟﻘﺎح آﻧﻬﺎ داﺧﻠﯽ ﺑﻮده و دﻧﺪانﻫﺎي آﻧﻬﺎ در ﺳﻘﻒ دﻫﺎن ﺑﻄﻮر ﻃﻮﻟﯽ ﻗﺮار دارﻧﺪ. از اﯾﻦ ﺧﺎﻧﻮاده، 5 ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺎﮐﻨﻮن از اﯾﺮان ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ 3 ﺟﻨﺲ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ. ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺧﺎﻧﻮاده از ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ ﺑﻪ دو زﯾﺮ ﺧﺎﻧﻮاده ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ. از زﯾﺮﺧﺎﻧﻮاده Pleurodelinae Tschudi, 1838 ﺗﻌﺪاد 2 ﺟﻨﺲ و 4 ﮔﻮﻧﻪ از اﯾﺮان ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ. از ﺟﻨﺲ ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎي ﮐﻮﻫﺴﺘﺎﻧﯽ Mountain Newts ﯾﻌﻨﯽ ﺟﻨﺲ Neurergus Cope, 1862 ﺗﺎﮐﻨﻮن 3 ﮔﻮﻧﻪ ﮔﺰارش از اﯾﺮان ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺳﻤﻨﺪر آذرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﯽ ﯾﺎ ﺳﻤﻨﺪر ﮐﻮﻫﺴﺘﺎﻧﯽ آذرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﯽ Neurergus crocatus Cope, 1862 در اﺳﺘﺎن آذرﺑﺎﯾﺠﺎن ﻏﺮﺑﯽ ﭘﺮاﮐﻨﺶ داﺷﺘﻪ و ﮔﻮﻧﻪاي آﺳﯿﺐ- ﭘﺬﯾﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. ﮔﻮﻧﻪ دوم ﺳﻤﻨﺪر ﮐﺮدﺳﺘﺎﻧﯽ ﯾﺎ ﺳﻤﻨﺪر ﮐﻮﻫﺴﺘﺎﻧﯽ ﮐﺮدﺳﺘﺎﻧﯽ Neurergus derjugini 8

(Nesteroov, 1916) اﺳﺖ ﮐﻪ در اﺳﺘﺎنﻫﺎي ﮐﺮدﺳﺘﺎن، ﮐﺮﻣﺎﻧﺸﺎه و آذرﺑﺎﯾﺠﺎن ﻏﺮﺑﯽ ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﯽ داﺷﺘﻪ و ﺷﺪﯾﺪاً در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ اﻧﻘﺮاض ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. ﮔﻮﻧﻪ ﺳﻮم ﺳﻤﻨﺪر ﻟﺮﺳﺘﺎﻧﯽ ﯾﺎ ﺳﻤﻨﺪر ﮐﻮﻫﺴﺘﺎﻧﯽ ﻟﺮﺳﺘﺎن Neurergus kaiseri Schmidt, 1952 اﺳﺖ ﮐﻪ در اﺳﺘﺎنﻫﺎي ﻟﺮﺳﺘﺎن و ﺧﻮزﺳﺘﺎن ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﯽ داﺷﺘﻪ و ﺷﺪﯾﺪاً در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ اﻧﻘﺮاض ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. ﺟﻨﺲ دوم ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎي ﺗﺎﺟﺪار Crested Newts ﯾﻌﻨﯽ ﺟﻨﺲ Triturus Rafinesque, 1815 اﺳﺖ. از اﯾﻦ ﺟﻨﺲ ﻓﻘﻂ ﯾﮏ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ,Triturus karelinii (Strauch (1870 از اﯾﺮان ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ. اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ در اﺳﺘﺎنﻫﺎي ﮔﻠﺴﺘﺎن، ﻣﺎزﻧﺪران، ﮔﯿﻼن، آذرﺑﺎﯾﺠﺎن ﺷﺮﻗﯽ و آذرﺑﺎﯾﺠﺎن ﻏﺮﺑﯽ ﭘﺮاﮐﻨﺶ دارد. از زﯾﺮﺧﺎﻧﻮاده Salamandrinae Goldfuss, 1820 ﻓﻘﻂ ﯾﮏ ﺟﻨﺲ و ﯾﮏ ﮔﻮﻧﻪ از اﯾﺮان ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ. از ﺟﻨﺲ Salamandra Garsault, 1764 ﮐﻪ دم ﮔﺮد و اﺳﺘﻮاﻧﻪاي دارﻧﺪ ﻓﻘﻂ ﯾﮏ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺳﻤﻨﺪر آﺗﺸﯽ ﯾﺎ ﺳﻤﻨﺪر ﺷﮑﻢ ﺧﺎﻟﺪار Salamandra infraimaculata (Martens, 1885) از اﯾﺮان ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ در اﺳﺘﺎنﻫﺎي ﮐﺮدﺳﺘﺎن و ﮐﺮﻣﺎﻧﺸﺎه ﭘﺮاﮐﻨﺶ دارد. ﺧﺎﻧﻮاده دوم ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎي اﯾﺮان Hynobiidae Cope, 1859 اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎي آﺳﯿﺎﯾﯽ ﻣﻌﺮوﻓﻨﺪ. اﯾﻦ ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ ﺑﻪ دو زﯾﺮﺧﺎﻧﻮاده ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ زﯾﺮﺧﺎﻧﻮاده ,Hynobiinae Cope 1859 در اﯾﺮان ﭘﺮاﮐﻨﺶ دارد. اﯾﻦ ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﯾﮏ ﺟﻨﺲ و دو ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ. ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي اﯾﺮاﻧﯽ را ﮔﺎﻫﯽ در ﺟﻨﺲ Batrachuperus Boulenger, 1878 ، ﮔﺎﻫﯽ در ﺟﻨﺲ Iranodon Dubios Raffaelli,2012 & و ﮔﺎﻫﯽ در ﺟﻨﺲ Paradactylodon Risch, 1984 ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻨﺪ. در ﻫﻤﻪ اﻧﺪامﻫﺎي ﺟﻠﻮﯾﯽ و ﻋﻘﺒﯽ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي اﯾﺮاﻧﯽ 4 اﻧﮕﺸﺖ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ، ﻟﻘﺎح آﻧﻬﺎ ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﻮده و دﻧﺪان- ﻫﺎي آﻧﻬﺎ در ﺳﻘﻒ دﻫﺎن ﺑﻄﻮر ﻋﺮﺿﯽ ﻗﺮار دارﻧﺪ. ﮔﻮﻧﻪ اول از اﯾﻦ ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ (gorganensis (Clergue-Gazeau & Thorn, 1979 Paradactylodon اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎمﻫﺎي ﺳﻤﻨﺪر ﮐﻮﻫﺴﺘﺎﻧﯽ اﯾﺮاﻧﯽ، ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري اﯾﺮاﻧﯽ، ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري ﮔﺮﮔﺎن، ﺳﻤﻨﺪر ﺟﻮﯾﺒﺎري ﮔﺮﮔﺎن، ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎرزي و ﺳﻤﻨﺪر ﮔﺮﮔﺎﻧﯽ ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﺷﺪه اﺳﺖ. اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﺪﯾﺪاً در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ اﻧﻘﺮاض ﻗﺮار داﺷﺘﻪ، ﻓﻘﻂ در اﺳﺘﺎن ﮔﻠﺴﺘﺎن ﭘﺮاﮐﻨﺶ دارد.

9

ﮔﻮﻧﻪ دوم (Paradactylodon persicus (Eiselt & Steiner, 1970 اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻤﻨﺪر ﺟﻮﯾﺒﺎري اﯾﺮاﻧﯽ ﻣﻌﺮوف ﺑﻮده و در اﺳﺘﺎنﻫﺎي ﻣﺎزﺗﺪران، ﮔﯿﻼن و اردﺑﯿﻞ ﭘﺮاﮐﻨﺶ دارد. وﺿﻌﯿﺖ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﺗﻬﺪﯾﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﯾﻨﮑﻪ ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎرزي در اﺳﺘﺎن ﮔﻠﺴﺘﺎن ﺑﻪ اﯾﻦ ﺧﺎﻧﻮاده ﺗﻌﻠﻖ دارد، در اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﮐﻠﯿﺎﺗﯽ از رده- ﺑﻨﺪي، ﺗﻨﻮع ﺟﻨﺲﻫﺎ و ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ، ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﯽ، وﯾﮋﮔﯽﻫﺎ، و زﯾﺴﺖﺷﻨﺎﺳﯽ اﯾﻦ ﺧﺎﻧﻮاده ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد.

Hynobiidae Cope, 1859 1 -5- ﺧﺎﻧﻮاده ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎي آﺳﯿﺎﯾﯽ Asian salamanders ﻧﺎم ﻓﺎرﺳﯽ و اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ: ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎي آﺳﯿﺎﯾﯽ ﯾﺎ ﻏﻮل ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎي آﺳﯿﺎﯾﯽ Asiatic Giant Salamanders Caudata; Cryptobranchoidea رد هﺑﻨﺪي: . Cryptobrachoidae ﺗﺎﮐﺴﻮن ﺧﻮاﻫﺮي: . ﺷﺎﻣﻞ: ﺷﺎﻣﻞ در 9 ﺟﻨﺲ و 54 ﮔﻮﻧﻪ . ﺟﻨﺲﻫﺎي اﯾﻦ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺎ ﺗﻌﺪاد ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ در داﺧﻞ ﭘﺮاﻧﺘﺰ ﺑﻘﺮار زﯾﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ: Batrachuperus (5 ﮔﻮﻧﻪ)، ، Onychodactylus ، (2) Liua ،(32)Hynobius (2)، Ranodon ،(6) Pseudohynobius ،(3) Paradactylodon ،(1) Pachyhynobius (1) و . (2) Salamandrella Hynobiidae ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﯽ: ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎي در آﺳﯿﺎ از اورال ﺗﺎ ژاﭘﻦ، ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﺎﻻي 40 درﺟﻪ ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﺷﻤﺎﻟﯽ ﭘﺮاﮐﻨﺶ دارﻧﺪ. وﯾﮋﮔ ﯽﻫﺎ: ﻫﺎﯾﻨﻮﺑﯽاﯾﺪﻫﺎ ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﺑﺪﻧﯽ ﺳﻨﮕﯿﻦ، دﻣﯽ ﺿﺨﯿﻢ، و داراي ﭼﻬﺎر اﻧﺪام ﺣﺮﮐﺘﯽ ﭘﺎي ﮐﻮﺗﺎه و رﺷﺪ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻣ ﯽﺑﺎﺷﻨﺪ. اﮐﺜﺮ ﻫﺎﯾﻨﻮﺑﯽاﯾﺪﻫﺎ ﮐﻮﭼﮏ ﻫﺴﺘﻨﺪ (ﻃﻮل ﮐﻞ ﮐﻤﺘﺮ از 100 ﻣﯿﻠﯿﻤﺘﺮ)، ﺑﺎ اﯾﻦ وﺟﻮد ﯾﮏ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻨﺎم Ranodon sibiricus ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﻮل ﮐﻞ 250 ﻣﯿﻠﯿﻤﺘﺮ ﺑﺮﺳﺪ و از ﻃﺮﻓﯽ ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎرزي Paradactylodon gorganensis در اﺳﺘﺎن ﮔﻠﺴﺘﺎن در ﺷﻤﺎل ﺷﺮﻗﯽ اﯾﺮان ﺑﻪ 280 ﻣﯿﻠﯿﻤﺘﺮ ﻫﻢ ﻣﯽرﺳﺪ. ﮐﺮاﺗﯿﻨﯽ ﺷﺪن اﻧﺘﻬﺎي دﺳﺖ و ﭘﺎ در اﻏﻠﺐ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ وﺟﻮد دارد ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﺑﻪ اﯾﻦ

10

ﮔﺮوه ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎي ﭼﻨﮕﺎلدار ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ. ﻓﮏ ﭘﺎﯾﯿﻦ داراي اﺳﺘﺨﻮا نﻫﺎي آﻧﮕﻮﻻر و ﭘﺮهآرﺗﯿﮑﻮﻻر ﻣﺠﺰا از ﻫﻢ اﺳﺖ. ﻓﮏ ﺑﺎﻻ ﻫﻢ داراي ﭘﺮهﻣﺎﮔﺰﯾﻼ و ﻫﻢ ﻣﺎﮔﺰﯾﻼ اﺳﺖ و اﺳﺘﺨﻮان ﻻﮐﺮﯾﻤﺎل ﻫﻢ وﺟﻮد دارد. اﻓﺮاد ﺑﺎﻟﻎ ﻓﺎﻗﺪ آﺑﺸﺶ، ﺷﮑﺎفﻫﺎي آﺑﺸﺸﯽ و ﺷﯿﺎرﻫﺎي ﻧﺎزوﻻﺑﯿﺎل ﻫﺴﺘﻨﺪ. اﯾﻦ ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ ﭘﻠﮏﻫﺎي ﻣﺘﺤﺮك دارﻧﺪ. ﺷﯿﺎر دﻧﺪ هاي در ﺗﻨﻪ وﺟﻮد دارﻧﺪ. ﺷﺶﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ، ﺑﺎ اﯾﻦ وﺟﻮد در ﺟﻨﺲ Onychodactylus وﺟﻮد ﻧﺪارد. ﻟﻘﺎح ﺧﺎرﺟﯽ اﺳﺖ. ﺟﻨﺲ ﻣﺎده ﻓﺎﻗﺪ اﺳﭙﺮﻣﺎﺗﮑﺎ در ﮐﻠﻮآك ﺑﻮده و ﻫﻢ ﻣﺎدهﻫﺎ و ﻫﻢ ﻧﺮﻫﺎي ﺑﺎﻟﻎ، ﻓﻘﻂ داراي ﻏﺪد ﮐﻠﻮآﮐﯽ ﺷﮑﻤﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ (Vitt and Caldwell,2014). اﻏﻠﺐ ﺗﺎﮐﺴﻮﻧﻮﻣﯿﺴﺖﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ روي ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎي اﯾﻦ ﺧﺎﻧﻮاده ﮐﺎر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺟﺪ دوزﯾﺴﺘﺎن دﻣﺪار ﻫﺴﺘﻨﺪ. اﯾﻦ ﻋﻘﯿﺪه ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﺳﻪ ﺧﺼﻮﺻﯿﺖ اﺑﺘﺪاﯾﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﻟﻘﺎح ﺧﺎرﺟﯽ، اﺳﺘﺨﻮان ﮔﻠﻮﯾﯽ در آرواره ﭘﺎﯾﯿﻦ و ﻋﺪد ﺑﺎﻻي ﮐﺮوﻣﻮزوﻣﯽ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻣﯿﮑﺮوزومﻫﺎي ﻧﺴﺒﺘﺎً زﯾﺎد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺴﯿﺎري از ﺗﺎﮐﺴﻮﻧﻮﻣﯿﺴﺖﻫﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ Hynobius اﺑﺘﺪاﯾﯽﺗﺮﯾﻦ ﺟﻨﺲ اﯾﻦ ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ (اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ، 1382).

زﯾﺴ ﺖﺷﻨﺎﺳﯽ: ﻫﺎﯾﻨﻮﺑﯽاﯾﺪﻫﺎ رﻓﺘﺎر ﻣﻌﺎﺷﻘﻪ ﮐﻤﯽ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﻨﺪ. اﮐﺜﺮ ﮔﻮﻧ ﻪﻫﺎ ﺧﺸﮑ ﯽزي ﻫﺴﺘﻨﺪ، ﺑﺠﺰ ﻓﺼﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺜﻞ ﮐﻪ در اﯾﻦ زﻣﺎن ﺑﻪ ﺣﻮﺿﭽ ﻪﻫﺎ ﯾﺎ رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪﻣﺜﻠﯽ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻣ ﯽﮐﻨﻨﺪ. ارﺗﺒﺎط ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺟﻨﺲ ﻧﺮ و ﻣﺎده را ﺑﯿﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﻨﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪن ﺗﺨﻢﻫﺎي ﺧﺎرج ﺷﺪه از ﻣﺨﺮج ﺟﻨﺲ ﻣﺎده ﯾﮏ ﺳﯿﮕﻨﺎل ﺑﺼﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﺤﺮﯾﮏ ﺟﻨﺲ ﻧﺮ Hynobius ﻣ ﯽﮔﺮدد. ﯾﮏ اﺳﺘﺜﻨﺎء در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ اﻟﮕﻮ، ﮔﻮﻧﻪ Ranodon sibiricus اﺳﺖ. در اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ، ﻧﺮﻫﺎ، ﯾﮏ اﺳﭙﺮﻣﺎﺗﻮﻓﻮر ﺗﺤﻠﯿﻞ رﻓﺘﻪ اﯾﺠﺎد ﮐﺮده و ﺟﻨﺲ ﻣﺎده ﺑﺠﺎي ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﭘﺎﮐﺖ اﺳﭙﺮﻣﯽ ﺑﺪاﺧﻞ ﮐﻠﻮآك ﺧﻮد، ﺗﺨ ﻢﻫﺎ را روي اﺳﭙﺮﻣﺎﺗﻮﻓﻮر ﻣ ﯽﮔﺬارد. در ﺳﺎﯾﺮ ﻫﺎﯾﻨﻮﺑﯽاﯾﺪﻫﺎ، ﻣﺎدهﻫﺎ ﺗﺨ ﻢﻫﺎ را در ﯾﮏ ﺟﻔﺖ ﺗﻮده ژﻻﺗﯿﻨﯽ ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﯾﮑﯽ از ﯾﮏ اوﯾﺪاﮐﺖ ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮد، و ﻧﺮﻫﺎ اﺳﭙﺮ مﻫﺎ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ روي ﺗﻮدهﻫﺎي ﺗﺨﻢ ﻣ ﯽرﯾﺰﻧﺪ. ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي اﯾﻦ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﮔﻮﻧﻪ Ranodon sibiricus ﻟﻘﺎح ﺧﺎرﺟﯽ دارﻧﺪ. ﺑﯿﺸﺘﺮ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ ﺑﻌﺪ از ﺳﭙﺮي ﮐﺮدن ﺧﻮاب زﻣﺴﺘﺎﻧﯽ در روي زﻣﯿﻦ، در آب ﺗﺨﻢرﯾﺰي ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ، ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﮔﻮﻧﻪ Hynobius kimurae ﮐﻪ

11

ﺧﻮاب زﻣﺴﺘﺎﻧﯽ را ﻧﯿﺰ در زﯾﺮ آب ﺳﭙﺮي ﻣﯽﮐﻨﺪ. در ﻃﻮل زﻣﺎن ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺜﻞ، در ﺑﯿﺸﺘﺮ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ ﺳﺮ ﻧﺮﻫﺎ ﺣﺠﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد و ﮐﻨﺎرهﻫﺎي دم ﻓﺸﺮده ﻣﯽﮔﺮدد. ﺗﮑﻮﯾﻦ در ﺗﻤﺎم ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﻮده و ﯾﮏ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻻروي آزادزي دارﻧﺪ. ﻻروﻫﺎ داراي آﺑﺸﺶ و ﺑﺎﻟﻪﻫﺎي دﻣﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﺎﻣﻼً ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﯽ در آب ﺳﺎزش ﺣﺎﺻﻞ ﮐﺮدﻧﺪ. ﭘﺪوژﻧﺰ در ﺟﻨﺲ Batrachuperus و ﮔﻮﻧﻪ Hynobius lichenatus وﺟﻮد دارد. ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ زﯾﺴ ﺖﺷﻨﺎﺳﯽ ﻫﺎﯾﻨﻮﺑﯽاﯾﺪﻫﺎ ﺑﺠﺰ ﺟﻨﺲ Salamandrella ﺧﯿﻠﯽ ﮐﻢ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ( .(Vitt and Caldwell,2014

1 -6- ﺳﺎﺑﻘ ﻪي ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت

ﺑﺮاي اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر در 22 ﺗﺎ 25 ژوﻻي ﺳﺎل 1968(31 ﺗﯿﺮ ﺗﺎ 3 ﻣﺮداد 1349)، دو ﻣﺤﻘﻖ ﺑﻨﺎمﻫﺎي Josef Eiselt و Hans M. Steiner ﺗﻌﺪاد ﭘﻨﺞ ﻻرو ﺳﻤﻨﺪر (ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺗﯿﭗ و 4 ﻧﻤﻮﻧﻪ ﭘﺎراﺗﯿﭗ) را در ﻧﺎﺣﯿﻪ اﺳﺎﻟﻢ در رﺷﺘﻪ ﮐﻮهﻫﺎي ﺗﺎﻟﺶ در ﻧﻮاﺣﯽ ﻏﺮﺑﯽ درﯾﺎي ﺧﺰر در ﺟﻮﯾﺒﺎري ﺟﻨﮕﻠﯽ در ارﺗﻔﺎع 800 ﻣﺘﺮي ﺟﻤﻊآوري ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﮐﻪ دو ﺳﺎل ﺑﻌﺪ ﺑﻨﺎم ﮔﻮﻧﻪ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺎ ﻧﺎم ﻋﻠﻤﯽ Batrachuperus persicus ﺑﻪ دﻧﯿﺎ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮔﺮدﯾﺪ (Eiselt & Steiner, 1970). اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺟﺪﯾﺪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮاده Hynobiidae ﺑﻮده و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ وﺟﻮد ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎي اﯾﻦ ﺧﺎﻧﻮاده در اﯾﺮان ﻗﻄﻌﯽ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎي Salamandridae ﺗﻌﺪاد ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎي اﯾﺮان ﺑﻪ دو ﺧﺎﻧﻮاده اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺖ (ﺑﻠﻮچ و ﮐﻤﯽ، .(1385

در ﺳﺎل 1970 (1349) دوﻣﺤﻘﻖ دﯾﮕﺮ در ﻫﻤﺎن ﻣﮑﺎن ﻗﺒﻠﯽ ﺗﻌﺪادي ﻻرو ﺳﻤﻨﺪر Batrachuperus persicus را در اول ژوﺋﻦ 1970 (11 ﺧﺮداد 1349) ﺟﻤﻊآوري ﻧﻤﻮده و از ﻃﺮﯾﻖ زﻣﯿﻨﯽ از ﺷﻤﺎل اﯾﺮان ﺑﻪ آﻟﻤﺎن ﺑﺮده و ﻧﮕﻬﺪاري ﻧﻤﻮدﻧﺪ. اﯾﻦ ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ ﺑﻌﺪ از ﻣﺪﺗﯽ دﮔﺮدﯾﺴﯽ ﻧﻤﻮدﻧﺪ. در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮔﺮدﯾﺪ (J.J und J.F. Schmidtler, 1971). در ﺳﺎل H.M.Steiner ،(1350) 1971 ﺟﻬﺖ ﺟﻤﻊآوري اﻃﻼﻋﺎت ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ دوﺑﺎره ﺑﻪ اﯾﺮان ﺳﻔﺮ ﻧﻤﻮد. اﯾﺸﺎن ﻣﻄﺮح ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ درﺳﺎل 1968 (1347) ﺑﻄﻮر ﺣﺘﻤﯽ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ ﮐﻪ

12

ﺳﻤﻨﺪر Batrachuperus persicus در رﺷﺘﻪﮐﻮهﻫﺎي اﻟﺒﺮز ﻫﻢ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ. ﭼﻮن در اول اﮔﻮﺳﺖ (10 ﻣﺮداد) ﻫﺮ ﺳﺎل در وﯾﺴﺮ ﺣﺪود 30 ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮي ﺟﻨﻮب ﻧﻮﺷﻬﺮ در اﺳﺘﺎن ﻣﺎزﻧﺪران ﻻروﻫﺎي ﺳﻤﻨﺪر در ﻣﯿﺎن ﺷﮑﺎف ﺳﻨﮓﻫﺎي ﺑﺴﺘﺮ رودﺧﺎﻧﻪ وﺟﻮد داﺷﺘﻨﺪ. در ﻣﺪت ﺑﯿﻦ 27 ﺗﺎ 29 ژوﻻي 1971 (5 ﺗﺎ 7 ﻣﺮداد 1350) در ارﺗﻔﺎع 1200 ﻣﺘﺮي ﺳﻄﺢ درﯾﺎي ﺧﺰر در ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ درﺧﺘﺎن راش ( Fagus orientalis) و اﻓﺮا (Acer lateum) ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدي از ﻻروﻫﺎي Batrachuperus persicus را در دو ﺟﻮﯾﺒﺎر در ﺟﻨﮕﻞ وﯾﺴﺮ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﻮدﻧﺪ. وﯾﺴﺮ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺮﻃﻮﺑﯽﺗﺮ از ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺳﺎﻟﻢ اﺳﺖ. در ﺑﺴﺘﺮ ﺻﺨﺮهاي رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺟﺮﯾﺎندار اﻧﺒﻮﻫﯽ از ﺑﻮﺗﻪﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﻤﺸﮏ- ﻫﺎي ﺳﯿﺎه (Rubus sp) اﺳﺖ. ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ درﺧﺘﺎن اﯾﻦ ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺗﻮﺳﮑﺎ (Alnus subcordata) ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ وﺟﻮد اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ در رﺷﺘﻪ ﮐﻮه اﻟﺒﺮز ﻧﯿﺰ ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳﯿﺪ (H.M.Steiner, 1973).

در ﺳﺎل 1979 ﺑﺮ اﺳﺎس ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺳﻤﻨﺪر ﻧﺮ از ﻏﺎري ﻣﺎﺑﯿﻦ ﻋﻠﯽآﺑﺎد و آزادﺷﻬﺮ در رﺷﺘﻪ ﮐﻮهﻫﺎي اﻟﺒﺮز ﻣﻘﺎﻟﻪاي ﭼﺎپ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ در آن ﺑﻪ وﺟﻮد ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎي Hynobiidae اﺷﺎره ﺷﺪه و ﮔﻮﻧﻪ آن ﻣﺸﺨﺺ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ (Clergu-Gazeau & Farcy, 1979). در ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻣﺤﻞ ﻏﺎر ﺑﻪ اﺷﺘﺒﺎه ﻣﺎ ﺑﯿﻦ ﻋﻠﯽآﺑﺎد و ﮔﺮﮔﺎن ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ. ﻫﻤﯿﻦ ﺳﻤﻨﺪر ﺳﭙﺲ در ﻣﻮزه ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﭘﺎرﯾﺲ در ﮐﺸﻮر ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﻮﻧﻪ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺎ ﻧﺎم ﻋﻠﻤﯽ Batrachuperus gorganensis ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪ (Clergu-Gazeau &Thorn, 1979). در ﺳﺎل 1984 در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪاي ﮐﻪ ﺑﺮ روي ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺳﻤﻨﺪر ﮔﺮﮔﺎﻧﯽ اﻧﺠﺎم ﺷﺪ، ﺳﻤﻨﺪر ﻣﺰﺑﻮر در ﺟﻨﺲ ﺟﺪﯾﺪي ﺑﻨﺎم Paradactylodon ﻗﺮار داده ﺷﺪ (Risch, 1984). در ﻃﯽ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪاي ﮐﻪ ﺑﺮ روي دوزﯾﺴﺘﺎن ﺗﺮﮐﻤ ﻦﺻﺤﺮا و دﺷﺖ ﮔﺮﮔﺎن ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ از 8 ﮔﻮﻧﻪ دوزﯾﺴﺖ ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﺪه ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از آﻧﻬﺎ ﺳﻤﻨﺪر ﺟﻮﯾﺒﺎري (ﮐﻮﻫﺴﺘﺎﻧﯽ) اﯾﺮاﻧﯽ Batrachuperus persicus اﺳﺖ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ از ﻏﺎر ﺷﯿﺮآﺑﺎد و ون ﭼﺸﻤﻪ ﺟﻬﺎنﻧﻤﺎ ﺟﻤﻊآوري ﮔﺮدﯾﺪه و ﺷﺮﻗﯽﺗﺮﯾﻦ ﭘﺮاﮐﻨﺶ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ. ﻧﺘﺎﯾﺞ اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در ﺷﺸﻤﯿﻦ ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺳﺮاﺳﺮي زﯾﺴ ﺖﺷﻨﺎﺳﯽ اﯾﺮان در داﻧﺸﮕﺎه ﮐﺮﻣﺎن ﭼﺎپ ﺷﺪه اﺳﺖ (ﮐﻤﯽ، 1376).

13

در ﺣﯿﺎت وﺣﺶ اﯾﺮان ﻣﻬﺮهداران ﮐﻪ در ﺑﺮﮔﯿﺮﻧﺪه ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺎﻫﯿﻬﺎ ﺗﺎ ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ، ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ اﻧﺪازه و اﺳﻢ دو ﮔﻮﻧﻪ ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎرزي و ﺳﻤﻨﺪر اﯾﺮاﻧﯽ اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ (ﻓﯿﺮوز، 1378). در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺳﻤﻨﺪر، ﺗﻌﺪادي از ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎي اﯾﺮاﻧﯽ Batrachuperus persicus از ﯾﯿﻼق ﺳﺮاﺳﯽ در ﺣﺪود 45 ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮي ﺟﻨﻮب ﺷﺮق ﺧﻠﺨﺎل و در روﺳﺘﺎي دﻟﻤﺎده ﺟﻤﻊآوري ﮔﺮدﯾﺪ. ﻋﻼوه ﺑﺮاﯾﻦ ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ از ﺷﻔﺖ در ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻓﻮﻣﻦ در ﺣﺪود 21 ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮي رﺷﺖ ﺟﻤﻊآوري ﮔﺮدﯾﺪ. ﻧﺘﺎﯾﺞ اﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻋﮑﺲﻫﺎﯾﯽ از ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻏﺎر ﺷﯿﺮآﺑﺎد ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮔﺮدﯾﺪ (Kami,1999). در ﺳﺎل 1999 ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﯽ ﺑﺮ روي ﭼﻨﮕﺎل ﻫﺮ دو ﺗﺎﮐﺴﻮن اﯾﺮاﻧﯽ ﺟﻨﺲ Batrachuperus اﻧﺠﺎم ﺷﺪ اﻣﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺮ روي ﺟﻤﺠﻤﻪ و اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي اﻋﻀﺎي ﺣﺮﮐﺘﯽ در اﯾﻦ ﺟﻨﺲ ﺑﺴﯿﺎر اﻧﺪك اﺳﺖ (Stock, 1999). در ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺎل ﻣﺤﺘﻮي DNA ﺑﺎ روش ﻓﻠﻮﺳﯿﺘﻮﻣﺘﺮي اﻧﺪازهﮔﯿﺮي ﺷﺪ و ﻧﯿﺰ ﮐﺎرﯾﻮﺗﯿﭗ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺗﻮﭘﻮﺗﯿﭗ ﮔﻮﻧﻪ Batrachuperus gorganensis ﺑﺎ رﻧﮓآﻣﯿﺰي ﮔﯿﻤﺴﺎ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪ .(Stock, 1999) در ﮔﺰار شﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪي از ﭘﺮاﮐﻨﺶ دوزﯾﺴﺘﺎن و ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن در اﯾﺮان ﺑﻪ 2 ﮔﻮﻧﻪ ﺳﻤﻨﺪر، 4 ﮔﻮﻧﻪ دوزﯾﺴﺖ ﺑﯽدم، 1 ﮔﻮﻧﻪ ﻻكﭘﺸﺖ درﯾﺎﯾﯽ و دو ﮔﻮﻧﻪ ﺳﻮﺳﻤﺎر اﺷﺎره ﺷﺪه ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ، ﺳﻤﻨﺪر ﺟﻮﯾﺒﺎري (ﮐﻮﻫﺴﺘﺎﻧﯽ) اﯾﺮاﻧﯽ Batrachuperus persicus اﺳﺖ. ﻧﺘﺎﯾﺞ اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در اوﻟﯿﻦ ﻫﻤﺎﯾﺶ دﯾﺮﯾ ﻦﺷﻨﺎﺳﯽ و ﺗﻨﻮع زﯾﺴﺘﯽ در ﮐﺮﻣﺎن (ﮐﻤﯽ، 1378) و ﺑﺼﻮرت ﮐﺎﻣﻞ در ﺳﺎل ﺑﻌﺪ ﭼﺎپ ﺷﺪه اﺳﺖ (ﮐﻤﯽ، 1379). در ﺑﻬﻤﻦ ﻣﺎه 1383 ﺗﻌﺪاد 2 دو ﺗﻮده ﺗﺨﻢ ﺳﻤﻨﺪر Batrachuperus gorganensis و ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺎﻟﻎ و در 19 ﺑﻬﻤﻦ 1384 ﺗﻌﺪاد 3 ﺗﻮده ﮐﺎﻣﻞ و 2 ﺗﻮده ﺗﺨﻢ ﻧﺎﻗﺺ و ﺗﻌﺪادي ﻻرو و ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺎﻟﻎ از ﭼﺸﻤﻪ ﻣﻨﺰوﻟﮏ واﻗﻊ در ﺟﻨﮕﻞ آﻣﻮزﺷﯽ ﺷﺼﺖﮐﻼﺗﻪ در اﺳﺘﺎن ﮔﻠﺴﺘﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮔﺮدﯾﺪ. ﻧﺘﺎﯾﺞ اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در دوازدﻫﻤﯿﻦ ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ زﯾﺴﺖﺷﻨﺎﺳﯽ در ﻫﻤﺪان ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﯿﺪ (اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ و ﮐﻤﯽ، 1383، .(Ebarahimi et al., 2004

14

در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺟﺎﻧﻮران اﮐﻮﺳﯿﺴﺘﻢ آﺳﯿﺐﭘﺬﯾﺮ ﺷﯿﺮآﺑﺎد در اﺳﺘﺎن ﮔﻠﺴﺘﺎن، ﺑﻪ وﺟﻮد اﯾﻦ ﺳﻤﻨﺪر در ﻏﺎر ﺷﯿﺮآﺑﺎد، وﺟﻮد 19 ﮔﻮﻧﻪ ﮔﯿﺎه، ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدي ﺑﯽﻣﻬﺮه، ﯾﮏ ﮔﻮﻧﻪ ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ، 3 ﮔﻮﻧﻪ ﺧﻔﺎش، و ﯾﮏ ﮔﻮﻧﻪ ﺣﺸﺮهﺧﻮر اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ (ﮐﻤﯽ، 1383). در دو ﭼﺸﻤﻪ اداﻧﻪ و رق ﭼﺸﻤﻪ روﺳﺘﺎي زﯾﺎرت در ارﺗﻔﺎع 1250 ﻣﺘﺮي ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از زﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ اﯾﻦ ﺳﻤﻨﺪر ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ رﺷﺪ ﻻرو ﺳﻤﻨﺪر اﯾﺮاﻧﯽ Batrachuperus gorganensis در ارﺗﻔﺎﻋﺎت ﺟﻨﮕﻠﯽ ﺟﻨﻮب ﮔﺮﮔﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺷﺪ. ﻧﺘﺎﯾﺞ اﯾﻦ ﺑﺮرﺳﯽ در ﭼﮑﯿﺪه ﻣﻘﺎﻻت اوﻟﯿﻦ ﻫﻤﺎﯾﺶ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻋﻠﻮم زﯾﺴﺘﯽ اﯾﺮان، اﻧﺠﻤﻦ ﻋﻠﻮم زﯾﺴﺘﯽ اﯾﺮان، در آذر ﻣﺎه 1384در داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﯽ واﺣﺪ ﮐﺮج و واﺣﺪ ﻋﻠﻮم ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﭼﺎپ ﮔﺮدﯾﺪ (ﮐﻤﯽ؛ ﻋﺴﮕﺮي زﯾﺎرﺗﯽ1384). ﺗﺎﮐﺴﻮﻧﻮﻣﯽ و ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎي ﺟﺎﻧﻮري Amphibia,Urodela,Hynobiidae) Batrachuperus) در اﯾﺮان در ﯾﮏ ﭘﺎﯾﺎن ﻧﺎﻣﻪ ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ ارﺷﺪ زﯾﺴﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ، ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﯿﻮﺳﯿﺴﺘﻤﺎﺗﯿﮏ ﺟﺎﻧﻮري در داﻧﺸﮕﺎه ﺷﯿﺮاز ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮔﺮدﯾﺪ (اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ، 1384). ﺑﺨﺸﯽ از ﻧﺘﺎﯾﺞ اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در ﺧﻼﺻﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﭼﻬﺎردﻫﻤﯿﻦ ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺳﺮاﺳﺮي و دوﻣﯿﻦ ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ زﯾﺴﺖﺷﻨﺎﺳﯽ اﯾﺮان، در داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻣﺪرس ﺗﻬﺮان ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﯿﺪ (اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ و ﻫﻤﮑﺎران، 1385). ﺑﺎﻓﺖﺷﻨﺎﺳﯽ و رﯾﺨﺖﺷﻨﺎﺳﯽ دﺳﺘﮕﺎه ادراري ﺗﻨﺎﺳﻠﯽ ﺟﻨﺲ ﻧﺮ در ﺳﻤﻨﺪر gorganensis Batrachuperus ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ (رﺿﺎﭘﻮر و ﻫﻤﮑﺎران، 1387). ﭘﺮاﮐﻨﺶ و وﺿﻌﯿﺖ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺳﻤﻨﺪر ﺟﻮﯾﺒﺎري اﯾﺮاﻧﯽ Batrachuperus persicus در ﺷﻤﺎل ﻏﺮﺑﯽ اﯾﺮان ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮔﺮدﯾﺪ. اﯾﻦ ﺑﺮرﺳﯽ روي ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﭼﺎﻟﻮس و روﺳﺘﺎي دﻟﻤﺎده ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ .(Ahmadzadeh and Kami, 2009) ﺑﺎﻓﺖﺷﻨﺎﺳﯽ و رﯾﺨﺖﺷﻨﺎﺳﯽ دﺳﺘﮕﺎه ادراري ﺗﻨﺎﺳﻠﯽ ﺳﻤﻨﺪر ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺷﺪه و ﻧﺘﺎﯾﺞ اﯾﻦ ﺑﺮرﺳﯽ در ﻧﻬﻤﯿﻦ ﮐﻨﮕﺮه اﯾﺮاﻧﯽ ﻋﻠﻮم آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ در ﻫﻤﺪان ﭼﺎپ ﺷﺪه اﺳﺖ (Rezapour,2010). ﺟﻬﺖ روﺷﻦ ﺷﺪن ﺑﺮﺧﯽ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي زﯾﺴﺘﯽ ﺳﻤﻨﺪر Batrachuperus gorganensis ﺑﺮاي اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر زﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﭼﺸﻤﻪﻫﺎي اداﻧﻪ، رق ﭼﺸﻤﻪ و ﮔﺮﮔﻠﻮ واﻗﻊ در ارﺗﻔﺎﻋﺎت ﺣﺪود 1600 - 1250 ﻣﺘﺮ ﺟﻨﮕﻞﻫﺎي روﺳﺘﺎي زﯾﺎرت در ﺟﻨﻮب ﮔﺮﮔﺎن ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺷﺪ. از اواﯾﻞ ﺷﻬﺮﯾﻮر

15

1388 ﺗﺎ اواﺧﺮ ﺷﻬﺮﯾﻮر 1389، در 12 ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺎزدﯾﺪ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ، اﻗﻠﯿﻢ، وﺿﻌﯿﺖ ﺑﺴﺘﺮ زﯾﺴﺘﮕﺎه، ﻓﻮن و ﻓﻠﻮر ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻧﯿﺰ ﺑﺮرﺳﯽ ﺷﺪ. در ﻫﺮ ﺑﺎزدﯾﺪ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﻻروﻫﺎ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ (ﻋﺴﮕﺮي زﯾﺎرﺗﯽ، 1390). در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻓﻮن دوزﯾﺴﺘﺎن اﺳﺘﺎن اردﺑﯿﻞ ﺑﻪ 5 ﮔﻮﻧﻪ دوزﯾﺴﺖ اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از آﻧﻬﺎ ﺳﻤﻨﺪر ﺟﻮﯾﺒﺎري اﯾﺮاﻧﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ (ﻣﺤﻤﺪيآﻟﻮﭼﻪ و ﮐﻤﯽ، 1391). در ﺳﺎل 1392 ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﯽ ﺑﺮ روي 16 ﻧﻤﻮﻧﻪ اﯾﻦ ﺳﻤﻨﺪر از ﻏﺎر ﺷﯿﺮآﺑﺎد اﻧﺠﺎم ﺷﺪ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺗﻌﺪاد ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ آن ﻣﺎده ﺑﻮده اﺳﺖ. در اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﯿﻦ ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻃﻮل، ﻋﺮض و وزن ﮔﻨﺎد در ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﺑﺎﻟﻎ و ﻧﺎﺑﺎﻟﻎ اﺧﺘﻼف ﻣﻌﻨﯽدار ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ. وﻟﯽ در ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻃﻮل ﺷﯿﺎر ﮐﻠﻮآك در ﺑﯿﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﺑﺎﻟﻎ و ﻧﺎﺑﺎﻟﻎ و ﻻرو اﺧﺘﻼف ﻣﻌﻨﯽدار ﺑﺪﺳﺖ ﻧﯿﺎﻣﺪ (رﺿﺎﭘﻮر و ﮐﻤﯽ، 1392). زﯾﺴـﺘﮕﺎه ﻫـﺎي ﻃﺒﯿﻌـﯽ ﻻرو ﺳـﻤﻨﺪر اﯾﺮاﻧـﯽ (Paradactylodon (Persian Salamander goganensis در ﺟﻨﻮب ﮔﺮﮔﺎن در اﺳﺘﺎن ﮔﻠﺴﺘﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻧﺘﺎﯾﺞ آن در ﻫﻤﺎﯾﺶ ﻣﻠﯽ ﻋﻠﻮم زﯾﺴﺘﯽ در داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﯽ داﻣﻐﺎن ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ (ﻋﺴﮕﺮي زﯾﺎرﺗﯽ، ﮐﻤﯽ1392).

ﺧﻼﺻﻪاي از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺑﺮ روي دو ﮔﻮﻧﻪ ﺳﻤﻨﺪر اﯾﺮاﻧﯽ و ﻏﺎري ﺟﻤﻊآوري ﺷﺪه ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺗﻌﺪادي ﻋﮑﺲ و اﻃﻼﻋﺎت دﯾﮕﺮ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮔﺮدﯾﺪ (Auer, 2013). ﺑ ﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮرﺳﯽ ژﻧﺘﯿﮑﯽ دو ﻓﻨﻮﺗﯿﭗ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎرزي ﮔﺮﮔﺎﻧﯽ، ﭘﺲ از ﻧﻤﻮﻧ ﻪﺑﺮداري از دو ﻓﻨﻮﺗﯿﭗ ﻣﺨﺘﻠﻒ و اﺳﺘﺨﺮاج DNA از ﺑﺎﻓﺖ ﺷﮑﻤﯽ 10 ﺳﻤﻨﺪر، از ﻧﺎﺣﯿﻪ D-loop ﻣﯿﺘﻮﮐﻨﺪري اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺮدﯾﺪ. ﭘﺲ از ﺗﮑﺜﯿﺮ ﺟﺎﯾﮕﺎ ه 504 ﺟﻔ ﺖ ﺑﺎزي ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ PCR ، ﮐﻠﯿﻪ ﻧﻤﻮﻧ ﻪ ﻫﺎ ﺗﻮاﻟ ﯽ ﯾﺎﺑﯽ ﺷﺪﻧﺪ. ﻧﺘﺎﯾﺞ اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﮐﯽ از اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﮐﻠﯿﻪ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﺗﻮاﻟ ﯽ ﯾﺎﺑﯽ ﻧﺎﺣﯿﻪ D-loop در ﺑﯿﻦ دو ﻓﻨﻮﺗﯿﭗ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻋﺪم ﻣﺸﺎﻫﺪه اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﯽﺗﻮان ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺘﯿﺠ ﻪ ﮔﯿﺮي ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺟﺎﯾﮕﺎ ه ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ در دو ﻓﻨﻮﺗﯿﭗ ﮔﻮﻧ ﻪ ﺗﺤﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ داراي ﯾﮏ ﻫﺎﭘﻠﻮﺗﯿﭗ ﺑﻮده و ﻇﺎﻫﺮ اﻣﺮ ﺣﮑﺎﯾﺖ از ﻋﺪم ﺗﻔﺎوت در ﺟﻤﻌﯿ ﺖ ﻣﺬﮐﻮر و ﺷﺒﺎﻫﺖ ژﻧﺘﯿﮑﯽ دو ﻓﻨﻮﺗﯿﭗ ﻣﺬﮐﻮر ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ دارد (ﯾﻮﺳﻔﯽ ﺳﯿﺎﻫﮑﻠﺮودي و ﻫﻤﮑﺎران، 1394).

16

1 -7- ﻫﺪف از اﺟﺮا اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺎ ﻫﺸﺖ ﻫﺪف زﯾﺮ اﻧﺠﺎم ﺷﺪ: 1 - ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪاي و ﺟﻤﻊآوري اﻃﻼﻋﺎت ﻗﺒﻠﯽ

2 - ﺑﺎزدﯾﺪﻫﺎي ﻣﯿﺪاﻧﯽ از زﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﺟﻨﮕﻠﯽ اﺳﺘﺎن ﮔﻠﺴﺘﺎن

3 - ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻮدن ﻧﻘﺎط زﯾﺴﺘﮕﺎه ﺳﻤﻨﺪر در روي ﻧﻘﺸﻪ 4 - ﺗﻬﯿﻪ ﻋﮑﺲ و ﺷﻨﺎﺳﺎﺳﺲ ﮔﯿﺎﻫﺎن و ﺟﺎﻧﻮران زﯾﺴﺘﮕﺎه ﺳﻤﻨﺪر ﺑﺎ ﮐﻤﮏ اﻓﺮاد ﻣﺘﺨﺼﺺ 5 - ﺷﻤﺎرش ﺗﺨﻢﻫﺎ، ﻻروﻫﺎ و اﻓﺮاد ﺑﺎﻟﻎ در زﯾﺴﺘﮕﺎه ﺑﺎ ذﮐﺮ ﺗﺎرﯾﺦ 6 - ﺑﯿﻮﻣﺘﺮي ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ ﺑﺎ ﮐﻮﻟﯿﺲ

7 - ﺷﻤﺎرش ﺣﯿﻮاﻧﺎت اﻫﻠﯽ ﻣﺜﻞ ﮔﺎو و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ در ﻧﺰدﯾﮑﯽ زﯾﺴﺘﮕﺎه ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ 8 - ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﺪﻓﻮع ﮔﺎوﻫﺎ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ اﺳﯿﺪي ﺷﺪن ﭼﺸﻤﻪﻫﺎي ﮐﻮﻫﺴﺘﺎﻧﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ

1 -8- اﻫﻤﯿﺖ ﻣﻮﺿﻮع دوزﯾﺴﺘﺎن در ﻃﺒﯿﻌﺖ از اﻫﻤﯿﺖ وﯾﮋهاي ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ و اﻣﺮوزه ﺟﻤﻌﯿﺖ آﻧﻬﺎ در ﺟﻬﺎن رو ﺑﻪ ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ اﯾﻦ اﻣﺮ اﻫﻤﯿﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺮ روي آﻧﻬﺎ را دو ﭼﻨﺪان ﮐﺮده اﺳﺖ. اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﻪ ﮐﺸﺎورزي و ﺑﻪ زﯾﺮ ﮐﺸﺖ ﺑﺮدن زﻣﯿﻦﻫﺎي وﺳﯿﻊ ﻣﺴﺎﻋﺪﺗﺮﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ را ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﯽ و ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺜﻞ ﮐﻠﯿﻪ ﻣﻮﺟﻮداﺗﯽ ﮐﻪ از ﮔﯿﺎﻫﺎن ﺗﻐﺬﯾﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻓﺮاﻫﻢ آورده اﺳﺖ. ﻣﻮﺟﻮدات ﮔﯿﺎه ﺧﻮار ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﺣﺸﺮات از اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ ﺣﯿﺎﺗﯽ ﻣﻄﻠﻮب اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮده و ﺧﺴﺎرت ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈ ﻪاي ﺑﻪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﮐﺸﺎورزي وارد ﻣﯽآورﻧﺪ و اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﻪ دوزﯾﺴﺘﺎن در ﺣﻔﻆ و ﮐﻨﺘﺮل اﯾﻦ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ اﻫﻤﯿﺖ را ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ. ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ در ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ ﮐﻪ ﺑﺪون ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺗﻌﺪاد دوزﯾﺴﺘﺎن ﯾﮑﺒﺎره ﮐﺎﻫﺶ داده ﺷﻮد ﺧﺴﺎرت زﯾﺎدي ﺑﻪ ﮔﯿﺎﻫﺎن وارد ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ در ﮐﻨﺘﺮل ﮔﺮوﻫﯽ از ﺑﯽ ﻣﻬﺮﮔﺎن اﺧﺘﻼل اﯾﺠﺎد ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ (ﺑﻠﻮچ، ﮐﻤﯽ،1373). دوزﯾﺴﺘﺎن داراي ﺗﻐﺬﯾﻪ اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ ﻧﺒﻮده و آﻧﭽﻪ ﮐﻪ زﻧﺪه و ﻫﻢ اﻧﺪازه دﻫﺎﻧﺸﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺼﺮف ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ. ﺑﻌﻀﯽ از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺑﯽﻣﻬﺮه ﻧﻈﯿﺮ ﻋﻨﮑﺒﻮت، ﺣﻠﺰون، ﮐﺮم، ﺣﺸﺮات و ﺧﺮﭼﻨﮓ ﺟﺰو رژﯾﻢ ﻏﺬاﯾﯽ

17

دوزﯾﺴﺘﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ.ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺑﺰرگ آﺑﺰي، ﻣﺎﻫﯿﺎن ﮐﻮﭼﮏ، ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن و ﯾﺎ ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران ﮐﻮﭼﮏ را ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻨﺪ. در دوزﯾﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر دﻫﺎن اﻣﮑﺎن ﺑﻠﻊ ﺗﮑﻪﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻣﻘﺪور ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ (ﺣﺒﯿﺒﯽ، راﻋﯽ، 1373). اﻫﻤﯿﺖ دوزﯾﺴﺘﺎن ﺑﺮاي ﺑﯿﻮﺳﻔﺮ ﺳﯿﺎره ﻣﺎ و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﺑﺮاي ﻧﻮع ﺑﺸﺮ ﺑﻘﺪري زﯾﺎد اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﯽ ﻣﯽﺗﻮان آن را ﺑﺎ اﻫﻤﯿﺖ ﺳﺎﯾﺮ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮدات ﯾﮑﺴﺎن ﻓﺮض ﮐﺮد. ﺣﺘﯽ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﮐﻪ ﻧﻘﺶ زﯾﺴﺘﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﺨﻮﺑﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه، در ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻮارد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دوزﯾﺴﺘﺎن از اﻫﻤﯿﺖ ﮐﻤﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮدار ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ. دوزﯾﺴﺘﺎن ﻣﺪﺗﯽ ﻃﻮﻻﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺳﯿﺎره ﻣﺎ ﺳﺎﮐﻦ ﺷﺪه و ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ ﮐﺴﺐ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽﻫﺎي ﻻزم ﮔﺸﺘﻪ- اﻧﺪ ﮐﻪ اﻏﻠﺐ از آﻧﻬﺎ ﺑﯽاﻃﻼﻋﯿﻢ. اﯾﻦ ﺟﺎﻧﻮران اﺳﺘﻔﺎدهﻫﺎي ﻋﻤﻠﯽ ﺑﺴﯿﺎري دارﻧﺪ. ﻣﻮاد ﻣﺘﺮﺷﺤﻪ از ﭘﻮﺳﺖ دوزﯾﺴﺘﺎن ﺷﺎﻣﻞ ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺴﯿﺎري ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ. ﺑﻌﻀﯽ از آﻧﻬﺎ ﻧﻈﯿﺮ ﺳﻤﻮم، ﻣﺪتﻫﺎي درازي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ اﻧﺴﺎن ﺑﮑﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ. ﺳﻢ ﺑﻌﻀﯽ از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي دوزﯾﺴﺘﺎن ﺧﯿﻠﯽ ﻗﻮي اﺳﺖ. ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل، ﺳﻢ ﺑﺴﯿﺎري از ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﻫﺎي درﺧﺘﯽ آﻣﺮﯾﮑﺎي ﺟﻨﻮﺑﯽ ﺑﺮاي ﺟﺎﻧﻮران ﺑﺰرگ و اﻧﺴﺎن ﺣﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﻧﺎﭼﯿﺰ ﻧﯿﺰ ﮐﺸﻨﺪه اﺳﺖ. ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﯽداﻧﯿﻢ، ﺳﻤﻮم در ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻣﻌﯿﻦ، ﮐﺎرﺑﺮد داروﯾﯽ دارﻧﺪ. در ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي ﻗﺪﯾﻤﯽ، ﻣﺸﺮق زﻣﯿﻦ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺳﻤﻮﻣﯽ اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻮﺳﺖ ﺑﻌﻀﯽ از دوزﯾﺴﺘﺎن ﺗﺮﺷﺢ ﻣﯽﺷﻮد. اوروزه داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﺳﻤﻮم دوزﯾﺴﺘﺎن ﻋﻼﻗﻪ زﯾﺎدي ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﻨﺪ. ﭼﺮا ﮐﻪ اﯾﻦ ﺳﻤﻮم ﺳﺒﺐ ﭘﺎﯾﯿﻦ آﻣﺪن ﻓﺸﺎر ﺧﻮن، ﮔﺸﺎد ﺷﺪن رﮔﻬﺎ، ﺗﺤﺮﯾﮏ ﺗﻨﻔﺲ و ﮔﺮدش ﺧﻮن، ﺗﺴﺮﯾﻊ اﻟﺘﯿﺎم زﺧﻢﻫﺎ و ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ از ﻋﻔﻮﻧﺖ آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ. ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽ اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺳﻨﺘﺰ اﯾﻦ ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت ﺑﺴﯿﺎر ﭘﯿﭽﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻋﻤﺪه داروﻫﺎ را ﻣﻤﮑﻦ ﻣﯽﺳﺎزد. ﺳﻮال ﻣﻬﻢ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﺮا ﺗﻌﺪادي از دوزﯾﺴﺘﺎن داراي ﭘﻮﺷﺶ ﺳﻤﯽ ﻫﺴﺘﻦ؟ ﻇﺎﻫﺮاً ﺑﻨﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﻮال ﺳﺎده ﺑﺎﺷﺪ: " ﺟﻬﺖ دﻓﺎع در ﺑﺮاﺑﺮ دﺷﻤﻨﺎن" اﻣﺎ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت اﺧﯿﺮ ﺣﺎﮐﯽ از آن اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺳﻤﻮم ﭘﻮﺳﺘﯽ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي دور ﮐﺮدن دﺷﻤﻨﺎن اﺧﺘﺼﺎص ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ و ﻋﻤﻞ اﺻﻠﯽ آﻧﻬﺎ دﻓﺎع در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﯿﮑﺮوارﮔﺎﻧﯿﺴﻢﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. ﻗﺎرچﻫﺎ و ﺑﺎﮐﺘﺮيﻫﺎ ﺑﻄﻮر داﺋﻢ ﺑﺮ روي ﭘﻮﺳﺖ ﻣﺮﻃﻮب دوزﯾﺴﺘﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺗﺮﺷﺤﺎت ﭘﻮﺳﺘﯽ، ﺟﺎﻧﻮر را ﻋﻠﯿﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻋﻔﻮﻧﯽ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ.

18

در ﺑﻌﻀﯽ از آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎهﻫﺎ، ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺗﯽ ﺑﺮ روي اﺳﺘﺨﺮاج اﯾﻦ ﻣﻮاد ﺣﻔﺎﻇﺘﯽ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯽآﯾﺪ و ﻫﯿﭻ ﺑﻌﯿﺪ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻮاد ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ در آﯾﻨﺪه ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ آﻧﺘﯽﺑﯿﻮﺗﯿﮏﻫﺎﯾﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﻮاص آﻧﻬﺎ در ﺣﺎل از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻦ اﺳﺖ. در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖﻫﺎي ﭼﻨﺪي ﻧﯿﺰ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ داروي ﻣﻮﺛﺮي ﺑﺮ ﺿﺪ ﻗﺎرچﻫﺎي ﭘﻮﺳﺘﯽ از ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪه ﺳﻢ ﺑﻌﻀﯽ دوزﯾﺴﺘﺎن ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ. اﻣﺮوزه از دوزﯾﺴﺘﺎن در اﻧﺠﺎم ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ژﻧﺘﯿﮑﯽ، ﺗﺮﻣﯿﻢ اﻋﻀﺎء ، ﺳﺎزﮔﺎري ﺑﺎﻓﺖ و ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﻮارد ﻣﺸﺎﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد. ﻻزم ﺑﻪ ذﮐﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ اوﻟﯿﻦ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖآﻣﯿﺰ ﻗﻠﺐ ﺑﺮ روي ﯾﮏ ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ، در ﺳﺎل 1950 ﺗﻮﺳﻂ ﺳﯿﻨﯿﺘﺰﯾﻦ داﻧﺸﻤﻨﺪ روﺳﯽ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ. ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﻫﺎي ﻣﻮرد آزﻣﺎﯾﺶ اﯾﻦ داﻧﺸﻤﻨﺪ ﺑﺎ ﻗﻠﺐﻫﺎي ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺷﺪه، ﺳﺎلﻫﺎ ﺑﺎ ﺳﻼﻣﺖ ﮐﺎﻣﻞ زﻧﺪه ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ (ﺑﻠﻮچ، ﮐﻤﯽ، 1373). ﺗﻌﺪادي از دوزﯾﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺠﺎري ﺑﺮاي اﻫﺪاف ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣ ﯽﮔﯿﺮﻧﺪ. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﻨﺒﻊ ﻏﺬاﯾﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣ ﯽﺷﻮﻧﺪ؛ ران ﭘﺎي ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ و وز غﻫﺎ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﭼﯿﻦ، ﻓﺮاﻧﺴﻪ، اﻧﺪوﻧﺰي، ﻓﯿﻠﯿﭙﯿﻦ، ﺷﻤﺎل ﯾﻮﻧﺎن و در ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﻨﺎﻃﻖ آﻣﺮﯾﮑﺎي ﺟﻨﻮﺑﯽ، ﺑﻪ وﯾﮋه ﻟﻮﺋﯿﺰﯾﺎﻧﺎ ﯾﮏ ﺧﻮراك ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣ ﯽآﯾﺪ. دوزﯾﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﺷﮑﺎرﭼﯽ آﻓﺎت در ﮐﺸﺎورزي ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ. ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ در ﮐﻨﺘﺮل ﺑﯿﻮﻟﻮژﯾﮏ آﻓﺎت ﻫﻤﭽﻮن ﻟﯿﺴ ﻪﻫﺎ ﺑﺠﺎي اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﻤﻮم ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻫﺴﺘﻨﺪ. دوزﯾﺴﺘﺎن در ﺗﻮﻟﯿﺪ داروﻫﺎي ﮐﻨﺘﺮل ﺳﯿﺴﺘﻢ ﮔﺮدش ﺧﻮن و ﺗﻨﻔﺲ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﻮاد آﻧﺘﯽ ﺑﺎﮐﺘﺮﯾﺎل آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎﻫﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺳﻤﻮم bufotalin, bufalitoxin and bufotoxin ﻧﻘﺶ دارﻧﺪ. اﯾﻦ ﻣﻮاد ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ دارﻧﺪ. ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ، دوزﯾﺴﺘﺎن د مداري ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎً در ﻧﯿﻤﮑﺮه ﺷﻤﺎﻟﯽ (ﻫﻮﻟﻮآرﮐﺘﯿﮏ) وﺟﻮد دارﻧﺪ. ﻫﻤﮕﯽ ﺑﺠﺰ ﭘﻠﻪﺗﻮدوﻧﺘﯿﺪﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﻮاﺣﯽ ﻣﻌﺘﺪل و ﻧﯿﻤ ﻪﮔﺮﻣﺴﯿﺮي آﻣﺮﯾﮑﺎي ﺷﻤﺎﻟﯽ و (ﯾﺎ) اوراﺳﯿﺎ، از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﻤﺎل آﻓﺮﯾﻘﺎ ﻣﺤﺪود ﻣ ﯽﺷﻮﻧﺪ. اﮐﺜﺮ ﺳﻤﻨﺪ رﻫﺎي ﺧﺸﮑ ﯽزي ﻧﯿﺎز ﺑﻪ رﻃﻮﺑﺖ و ﺑﻄﻮر ﻣﻌﻤﻮل ﺑﻪ زﯾﺴﺘﮕﺎه- ﻫﺎي ﺟﻨﮕﻠﯽ ﻧﯿﺎز دارﻧﺪ، در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﺳﻤﻨﺪ رﻫﺎي آﺑﺰي در ﺣﻮﺿﭽ ﻪﻫﺎي ﺑﻬﺎري، ﭼﺸﻤﻪﻫﺎ، رودﻫﺎ، و در درﯾﺎﭼ ﻪﻫﺎي و رودﺣﺎﻧﻪﻫﺎي ﺑﺰرگ وﺟﻮد دارﻧﺪ (Vitt and Caldwell, 2014).

19

1 -9- ﻧﻮع ﭘﮋوﻫﺶ ﻧﻮع ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ، ﺑﻨﯿﺎدي و ﮐﺎرﺑﺮدي اﺳﺖ. اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ از ﺣﺪود 1370 ﺷﺮوع ﺷﺪه و ﺑﺼﻮرت ﮐﻢ و ﺑﯿﺶ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ اداﻣﻪ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ. ﮔﺰارش ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺘﺎﯾﺞ اﯾﻦ ﺑﺮرﺳﯽ را ﺗﺎ 1394 ﺧﻼﺻﻪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ.

1 -10- ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﯾﻨﮑﻪ ﭘﺮاﮐﻨﺶ ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري در ﻓﻘﻂ در اﺳﺘﺎن ﮔﻠﺴﺘﺎن ﺑﻮده، ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺟﻬﺖ روﺷﻦ ﺷﺪن ﺑﺮﺧﯽ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت زﯾﺴﺘﯽ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ، ﺗﻤﺎم ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي در دﺳﺘﺮس اﻋﻢ از ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﺑﺎﻟﻎ و ﻧﺎﺑﺎﻟﻎ ﮐﻪ در ﻣﻮزه ﺟﺎﻧﻮرﺷﻨﺎﺳﯽ داﻧﺸﮕﺎه ﮔﻠﺴﺘﺎن ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﯽﺷﻮد ﺑﺮرﺳﯽ ﺷﺪه و ﺗﻌﺪادي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺗﺎزه از زﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي وﯾﮋه در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﭘﺮاﮐﻨﺶ ﮔﻮﻧﻪ ﺟﻤﻊ آوري ﮔﺮدﯾﺪ. اﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺳﭙﺲ در زﯾﺴﺘﮕﺎه اﺻﻠﯽ رﻫﺎ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ. ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﮔﻮﻧﻪ، اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ، ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻻروﻫﺎ و ﺑﺎﻟﻎﻫﺎ، زﯾﺴﺘﮕﺎه و ﺑﺮﺧﯽ رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻣﺸﺨﺺ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﻮارد دﯾﮕﺮي ﮐﻪ در ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺪف از اﺟﺮاء ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﺷﺪﻧﺪ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ. ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﻃﻼﻋﺎت زﯾﺴﺘﯽ ﻣﺎ در ﻣﻮرد اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ. ﭼﻮن اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻮﻣﯽ اﯾﺮان و اﺳﺘﺎن ﮔﻠﺴﺘﺎن ﺑﻮده، ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺪون ﻧﺪاﺷﺘﻦ اﻃﻼﻋﺎت، ﺣﻔﺎﻇﺖ از اﯾﻦ ذﺧﯿﺮه ژﻧﺘﯿﮑﯽ اﻣﮑﺎنﭘﺬﯾﺮ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد. ﺟﻤﻌﯿﺖﻫﺎي ﻣﺠﺰاي اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ در ﻧﻘﺎط ﺧﺎص ﺑﺎ ﺷﺮاﯾﻂ اﮐﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ وﯾﮋه اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪه در ﺟﻬﺖ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ در اﯾﺮان و دﻧﯿﺎ اﺣﺴﺎس ﻧﯿﺎز ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺷﻮد. ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻔﺮد، ﺑﺨﺸﯽ از ﺷﺮاﯾﻂ آﺳﯿﺐﭘﺬﯾﺮي ﮔﻮﻧﻪ را روﺷﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد. اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﺮاي اﮐﺜﺮ ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎي اﯾﺮان ﺣﺎﮐﻢ اﺳﺖ.

20

در آﯾﻨﺪه ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ از دﯾﺪﮔﺎه ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽ ﻧﯿﺰ ﺗﻤﺎم ﺟﻤﻌﯿﺖﻫﺎي اﯾﺰوﻟﻪ اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ در ﻣﻨﺘﺎﻃﻖ ﺻﻌﺐاﻟﻌﺒﻮر و ﺑﺮفﮔﯿﺮ اﺳﺘﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺷﺪه و ارﺗﺒﺎط آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺑﻘﯿﻪ ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎي آﺳﯿﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﮐﺜﺮاً در ﮐﺸﻮر ﭼﯿﻦ و ﯾﮓ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﻢ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﯽ دارد ﻣﻮرد ﻣﻄﻠﻌﻪ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد.

21

ﻓﺼﻞ دوم

2- ﻣﻮاد و رو شﻫﺎ 2 -1- ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪاي در اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﺗﻤﺎم ﻣﻘﺎﻻت، ﮔﺰارشﻫﺎ و ﭘﺎﯾﺎنﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﺟﻤﻊآوري ﺷﺪه و در ﺗﻬﯿﻪ ﮔﺰارش ﻧﻬﺎﯾﯽ از آﻧﻬﺎ از آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪ. ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدي از اﯾﻦ ﻣﻮارد در ﻗﺴﻤﺖ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ. 2 -2- ﻣﻨﻄﻘ ﻪ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌ ﻪ ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ اﺳﺘﺎن ﮔﻠﺴﺘﺎن اﺳﺖ. اﻃﻼﻋﺎت دﻗﯿ ﻖﺗﺮ ﺗﻤﺎم ﻧﻤﻮﻧ ﻪﻫﺎ ﺑﺨﺼﻮص ﻣﺤﻞﻫﺎي ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در ﺑﺨﺶ ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﯽ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ.

2 -3- ﺑﺎزدﯾﺪﻫﺎي ﻣﯿﺪاﻧﯽ از زﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﺟﻨﮕﻠﯽ اﺳﺘﺎن ﮔﻠﺴﺘﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺮ روي ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري از ﺳﺎل 1368 ﺷﺮوع ﺷﺪه و ﺗﺎ ﺳﺎل 1394 اداﻣﻪ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ. در ﻃﻮل ﺑﯿﺶ از دو دﻫﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺳﻌﯽ ﺷﺪه ﺗﺎ از ﺗﺨﺮﯾﺐ زﯾﺴﺘﮕﺎه ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﺷﺪه و ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ ﭘﺲ از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در زﯾﺴﺘﮕﺎه ﻃﺒﯿﻌﯽ رﻫﺎ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ. ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ اﮐﺜﺮاً در ﻃﻮل روز ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ. ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ ﺑﺎ دﺳﺖ ﺑﻪ روش ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه و ﭘﺲ از ﮔﺬاﺷﺘﻦ در داﺧﻞ دﺑﻪ ﯾﺎ ﻃﺸﺖ ﺑﺼﻮرت زﻧﺪه ﺑﻪ آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎه ﻣﻨﺘﻘﻞ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ. ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدي از ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ در زﯾﺴﺘﮕﺎه ﻃﺒﯿﻌﯽ ﭘﺲ از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و اﻧﺪازهﮔﯿﺮي ﻗﺮار داده ﺷﺪﻧﺪ. ﺳﻌﯽ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از ﺗﻤﺎس ﺑﺎ ﺳﻤﻨﺪر، دﺳﺘﻬﺎ ﺑﺎ آب زﯾﺴﺘﮕﺎه ﺷﺴﺘﻪ ﺷﺪه ﺗﺎ از آﺳﯿﺐ اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﺑﺮاي ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﻧﺸﻮد.

22

ﻧﻘﺸﻪ 2-1- اﺳﺘﺎنﻫﺎي اﯾﺮان ﮐﻪ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ اﺳﺘﺎن ﮔﻠﺴﺘﺎن را در ﺷﻤﺎل ﺷﺮﻗﯽ اﯾﺮان ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ.

رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﺷﺎﺧﺺ ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ در ﻃﺒﯿﻌﺖ در ﻣﻮﻗﻊ ﻣﺸﺎﻫﺪه، در ﻣﻮﻗﻊ ﺟﻤ ﻊآوري و در ﻣﻮﻗﻊ اﺳﺘﺮاﺣﺖ، ﯾﺎدداﺷﺖ ﮔﺮدﯾﺪ. از زﯾﺴﺘﮕﺎه ﻧﻤﻮﻧ ﻪﻫﺎ و ﺧﻮد ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ ﻋﮑﺲ ﺗﻬﯿﻪ ﺷﺪ. ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﻣﺤ ﻞﻫﺎي ﻧﻤﻮﻧ ﻪﺑﺮداري ﯾﺎ ﻣﺤ ﻞﻫﺎي ﻣﺸﺎﻫﺪه ﯾﺎدداﺷﺖ ﺷﺪ. ﻋﻤﺪه ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻏﺎر ﺷﯿﺮآﺑﺎد، ﭼﺸﻤﻪﻫﺎي ﺟﻨﻮب روﺳﺘﺎي زﯾﺎرت ﮔﺮﮔﺎن و ﭼﺸﻤﻪ ﻣﻨﺰوﻟﮏ در ﺟﻨﻮب ﻏﺮﺑﯽ ﮔﺮﮔﺎن اﺳﺖ.

2 -4- ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎه ﭘﺲ از ﺗﻬﯿ ﻪ ﻋﮑﺲ از ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎي زﻧﺪه، ﻧﻤﻮﻧ ﻪﻫﺎ ﺑﺮاي ﻣﺪﺗﯽ در ﯾﺨﭽﺎل ﻗﺮار داده ﻣﯽﺷﻮد ﺗﺎ ﺣﺮﮐﺎت آن ﮐﻨﺪ ﮔﺮدد. در اﯾﻦ ﻣﻮﻗﻊ ﺑﺮاي ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻋﮑﺲ و اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ.

23

2 -4-1- ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ Rastegar- ﮔﻮﻧﻪ ﺳﻤﻨﺪر ﺑﺎ ﮐﻤﮏ ﮐﻠﯿﺪﻫﺎي ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻮﺟﻮد (ﺑﻠﻮچ و ﮐﻤﯽ، 1385 و pouyani et al, 2008) اﻧﺠﺎم ﺷﺪ. ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎ ﻣﻨﺎﺑﻊ دﯾﮕﺮ در دﺳﺘﺮس از ﺟﻤﻠﻪ ﻓﻮن ﺷﻮروي ﺳﺎﺑﻖ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮔﺮدﯾﺪ.

2 -4-2- ﺑﯿﻮﻣﺘﺮي ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ ﺟﻬﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﭼﻨﺪ ﺻﻔﺖ ﻣﻬﻢ اﻧﺪازهﮔﯿﺮي ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ از ﮐﻮﻟﯿﺲ اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺮدﯾﺪ. ﺻﻔﺎت ﺷﺎﺧﺺ ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري ﺑﻪ ﻗﺮار زﯾﺮ اﺳﺖ: 1 - اﻧﺪازه ﭘﻮزه ﺗﺎ ﻣﺨﺮج: از ﻧﻮك ﭘﻮزه ﺗﺎ ﺟﻠﻮ ﺷﮑﺎف ﮐﻠﻮاﮐﯽ 2 - ﻃﻮل دم: از ﺟﻠﻮ ﺳﻮراخ ﻣﺨﺮج ﺗﺎ اﻧﺘﻬﺎي دم ﺳﺎﻟﻢ 3 - ﻃﻮل ﮐﻞ: از ﺟﻠﻮ ﻧﻮك ﭘﻮزه ﺗﺎ اﻧﺘﻬﺎي دم ﺳﺎﻟﻢ

2 -4-3- ﺻﻔﺎت ﺷﻤﺎرﺷﯽ ﺗﻌﺪاد ﺗﻨﻬﺎ 2 ﺻﻔﺖ ﺷﻤﺎرﺷﯽ ﯾﺎ ﻣﺮﯾﺴﺘﯿﮏ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻌﺪاد اﻧﮕﺸﺘﺎن اﻧﺪامﻫﺎي ﺣﺮﮐﺘﯽ ﺟﻠﻮﯾﯽ و ﻋﻘﺒﯽ ﯾﻌﻨﯽ دﺳﺖﻫﺎ و ﭘﺎﻫﺎ، و ﺗﻌﺪاد ﺷﯿﺎرﻫﺎي دﻧﺪهاي ﯾﺎ ﺟﺎﻧﺒﯽ در ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺑﺪن ﻣﺎﺑﯿﻦ ﻣﺤﻞ اﺗﺼﺎل دﺳﺖﻫﺎ و ﭘﺎﻫﺎ ﺑﻪ ﺑﺪن اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺮدﯾﺪ.

2 -4-4- ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺟﻨﺴﯿﺖ ﺗﺎﮐﻨﻮن ﯾﮏ روش ﻣﻄﻤﺌﻦ و ﻗﻄﻌﯽ ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻧﺮ و ﻣﺎده اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ارﺋﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ. ﺟﻬﺖ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺟﻨﺴﯿﺖ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ ، ﻓﻘﻂ آن ﺗﻌﺪاد از ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ از ﺳﺎﻟﻪ ﻗﺒﻞ در ﺑﺎﯾﮕﺎﻧﯽﻫﺎ ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ، ﺗﺸﺮﯾﺢ و وﺿﻌﯿﺖ ﺑﯿﻀﻪ و ﺗﺨﻤﺪان در ﻧﺮﻫﺎ و ﻣﺎدهﻫﺎ ﺑﺮرﺳﯽ ﮔﺮدﯾﺪ.

24

2 -5- ﺷﻤﺎرش ﺗﺨﻢﻫﺎ، ﻻروﻫﺎ و اﻓﺮاد ﺑﺎﻟﻎ در ﻃﻮل ﺑﯿﺶ از دو دﻫﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ، ﺗﻨﻬﺎ در زﯾﺴﺘﮕﺎه ﭼﺸﻤﻪ ﻣﻨﺰوﻟﮏ در زﻣﺴﺘﺎن ﺗﻌﺪادي ژﻟﻪ ﺗﺨﻢ اﯾﻦ ﺳﻤﻨﺪر ﯾﺎﻓﺖ ﮔﺮدﯾﺪ. ﺗﻌﺪاد ﺗﺨﻢﻫﺎ در ﻫﺮ ژﻟﻪ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺷﻤﺎرش ﮔﺮدﯾﺪ. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﻌﺪاد ﮐﻞ ﻻروﻫﺎ ﺷﻤﺎرش ﮔﺮدﯾﺪ. ﺑﺮاي اﯾﻦ ﮐﺎر ﺗﻤﺎم ﻻروﻫﺎ ﺑﺎ ﺗﻮر ﺳﺎﭼﻮك ﮐﻮﭼﮏ ﺟﻤﻊآوري ﺷﺪه و ﺑﻪ داﺧﻞ ﯾﮏ ﻃﺸﺖ ﺗﻤﯿﺰ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ. ﺳﭙﺲ ﺷﻤﺎرش ﺷﺪه و ﭘﺲ از اﻧﺪازهﮔﯿﺮي ﺑﺎ ﮐﻮﻟﯿﺲ در زﯾﺴﺘﮕﺎه ﻃﺒﯿﻌﯽ رﻫﺎ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ. اﻓﺮاد ﺑﺎﻟﻎ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ روش ﻗﺒﻠﯽ ﺷﻤﺎرش و اﻧﺪازهﮔﯿﺮي ﺷﺪﻧﺪ.

2 -6- ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﮔﯿﺎﻫﺎن ﻫﻤﻪ زﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري در اﺳﺘﺎن ﮔﻠﺴﺘﺎن از ﭘﻮﺷﺶ ﮔﯿﺎﻫﯽ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻣﺘﺮاﮐﻤﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ. در ﻫﺮ ﺑﺎزدﯾﺪ از ﮔﯿﺎﻫﺎن ﻋﻤﺪه زﯾﺴﺘﮕﺎه ﻋﮑﺲﺑﺮداري ﺷﺪه و در ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻮارد ﺑﺎ ﺟﻤﻊآوري ﻧﻤﻮﻧﻪ و ﻣﺸﻮرت ﺑﺎ ﻣﺘﺨﺼﺼﯿﻦ ﮔﯿﺎهﺷﻨﺎس، ﮔﯿﺎﻫﺎن زﯾﺴﺘﮕﺎه ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ.

2 -7- ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺟﺎﻧﻮران در ﺿﻤﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮔﯿﺎﻫﺎن زﯾﺴﺘﮕﺎه ﺳﻤﻨﺪر از ﺟﺎﻧﻮران ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻧﯿﺰ ﻋﮑﺲ ﺗﻬﯿﻪ ﮔﺮدﯾﺪ. ﺳﻌﯽ ﮔﺮدﯾﺪ ﺗﺎ ﻣﻬﺮه- داران ﺗﺎ ﺣﺪ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﮔﺮدد. ﺣﺸﺮات اﮐﺜﺮاً در ﺣﺪ راﺳﺘﻪ ﺗﺸﺨﯿﺺ داده ﺷﺪﻧﺪ. ﺗﻌﺪاد ﮐﻤﯽ از ﻋﻨﮑﺒﻮﺗﯿﺎن ﺗﺎ ﺣﺪ ﺧﺎﻧﻮاده، ﺟﻨﺲ و ﺣﺘﯽ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺸﺨﯿﺺ داده ﺷﺪﻧﺪ.

2 -8- ﺷﻤﺎرش ﺣﯿﻮاﻧﺎت اﻫﻠﯽ زﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎ در زﯾﺴﺘﮕﺎه ﺟﻨﻮب روﺳﺘﺎي زﯾﺎرت ﮔﺮﮔﺎن ﯾﻌﻨﯽ در ارﺗﻔﺎﻋﺎت رق ﭼﺸﻤﻪ و اداﻧﻪ، ﭼﺸﻤﻪﻫﺎ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ داﻣﺪاران ﻣﺤﻠﯽ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ. اﮐﺜﺮ دامﻫﺎ ﮔﺎو و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ و ﺑﻨﺪرت ﺑﺰ ﺑﻮده و در ﻣﻮاﻗﻊ ﺑﺎزدﯾﺪ ﺗﻌﺪاد آﻧﻬﺎ ﺷﻤﺎرش ﮔﺮدﯾﺪ. ﮔﺎوﻫﺎي ﭘﺮاﮐﻨﺪه در ﺷﯿﺮآﺑﺎد از ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺑﯽ دور ﻫﺴﺘﻨﺪ.

25

2 -9- ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﺪﻓﻮع ﮔﺎوﻫﺎ ﻣﺪﻓﻮع ﺣﯿﻮاﻧﺎت اﻫﻠﯽ ﺑﺨﺼﻮص ﮔﺎوﻫﺎ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﺨﺮﯾﺐ ﭼﺸﻤﻪﻫﺎي ﮐﻮﭼﮏ، ﺑﺎﻋﺚ اﺳﯿﺪي ﺷﺪن و ﺗﻐﯿﯿﺮ رﻧﮓ آب ﭼﺸﻤﻪﻫﺎي ﮐﻮﭼﮏ ﺷﺪه و ﻣﺮگ ﻻروﻫﺎ را ﺑﺪﻧﺒﺎل دارد. اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ در ﭼﻨﺪ ﻣﻮرد ﯾﺎدداﺷﺖ ﮔﺮدﯾﺪ.

2 -10- ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﺮح ﺧﺪﻣﺎت ﺑﻪ ﺗﻔﮑﯿﮏ اراﺋﻪ ﻣﯽ ﮔﺮدد.

2 -10-1- رد هﺑﻨﺪي و ﻧﺎم ﻋﻠﻤﯽ ﺳﻤﻨﺪرﻏﺎري از ﻧﻈﺮ ردهﺑﻨﺪي ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ اﺳﺖ:

ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺟﺎﻧﻮران Kingdom Animalia

زﯾﺮﺳﻠﺴﻠﻪ ﺟﺎﻧﻮران ﭘﺮﺳﻠﻮﻟﯽ واﻗﻌﯽ(Subkingdom Eumetazoa (Metazoa ﮔﺮاد داراي ﺗﻘﺎرن دو ﻃﺮﻓﯽGrade Bilateria

زﯾﺮﮔﺮاد ﺟﺎﻧﻮران ﺳﻠﺌﻢدار ﺣﻘﯿﻘﯽSubgrade Eucoelomata

ﺧﻂ ﺗﮑﺎﻣﻠﯽ دﻫﺎن ﺛﺎﻧﻮﯾﻪﻫﺎ Evolutionary line Deuterostomia

ﺷﺎﺧﻪ ﻃﻨﺎﺑﺪاران Phylum Chordata

ﮔﺮوه ﺟﻤﺠﻤﻪ داران Group Craniata

زﯾﺮﺷﺎﺧﻪ ﻣﻬﺮهداران Subphylum Vertebrata

26

ﻓﻮق رده ﭼﻬﺎرﭘﺎﯾﺎن Superclass Tetrapoda

رده دوزﯾﺴﺘﺎن Class Amphibia Gray, 1825

زﯾﺮ رده دوزﯾﺴﺘﺎن اﻣﺮوزي Subclass Lissamphibia Haeckel, 1866

راﺳﺘﻪ دوزﯾﺴﺘﺎن دﻣﺪار Fisher Von Waldheim, 1813 = Urodela Dumeril,1804 Order Caudata

زﯾﺮراﺳﺘﻪ ﻣﺨﻔﯽ آﺑﺸﺶ ﻣﺎﻧﻨﺪﻫﺎ Order Cryptobrachoidea Dunn, 1922

Hynobiidae Cope, 1859 ﺧﺎﻧﻮاده ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎي آﺳﯿﺎﯾﯽ(ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎﯾﻨﻮﺑﯽاﯾﺪه)

زﯾﺮﺧﺎﻧﻮاده ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎي آﺳﯿﺎﯾﯽ (ﻫﺎﯾﻨﻮﺑﯽاﯾﻨﻪ) Hynobiinae Cope,1859

ﺟﻨﺲ ﭘﺎراداﮐﺘﯿﻠﻮدون Genus Paradactylodon Risch, 1984

ﻧﺎم ﻋﻠﻤﯽ (Paradactylodon gorganensis (Clergue-Gazeau&Thorn, 1978

2 -10-2- ﺗﻨﻮع و ﭘﺮاﮐﻨﺶ ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎي ﺟﻨﺲ Paradactylodon داراي 3 ﮔﻮﻧﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺼﻮرت ﺟﻤﻌﯿﺖﻫﺎي اﯾﺰوﻟﻪ در ﺷﻤﺎل اﯾﺮان، ﺷﻤﺎل ﺷﺮﻗﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﯽ دارﻧﺪ. دو ﮔﻮﻧﻪ آن در اﯾﺮان و ﯾﮏ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﯿﺰ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﯽ دارد. وﺿﻌﯿﺖ ﺳﯿﺴﺘﻤﺎﺗﯿﮑﯽ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ آﻣﻞ در اﺳﺘﺎن ﻣﺎزﻧﺪران ﻫﻨﻮز ﺷﻔﺎف ﻧﺸﺪه اﺳﺖ.

27

Paradactylodon ﻧﻘﺸﻪ 2-2- ﭼﻬﺎر اﺳﺘﺎن ﺷﻤﺎﻟﯽ اﯾﺮان ﮐﻪ ﻣﺤﻞ ﭘﺮاﮐﻨﺶ ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎي ﺟﻨﺲ اﺳﺖ. 1- اﺳﺘﺎن Kami,2004 اردﺑﯿﻞ، 2- ﮔﯿﻼن، 3- ﻣﺎزﻧﺪران، 4- ﮔﻠﺴﺘﺎن (اﻗﺘﺒﺎس از ).

Batrachuperus gorganensis ﻣﻼﺣﻈﺎت: زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري ﮔﺮﮔﺎﻧﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻓﻘﻂ ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ در ﺳﺎل 1979 از ﻏﺎر ﺷﯿﺮآﺑﺎد ﺧﺎنﺑﺒﯿﻦ در اﺳﺘﺎن ﮔﻠﺴﺘﺎن ﮔﺰارش ﮔﺮدﯾﺪ، ﭘﺮوﻓﺴﻮر Risch در ﺳﺎل 1984 ﺑﺎ دﻻﯾﻠﯽ آن را در ﺟﻨﺲ Paradactylodon ﻗﺮار داد. از آن زﻣﺎن ﺗﺎﮐﻨﻮن ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎي ﺧﺎﻧﻮاده Hynobiidae اﯾﺮان ﮔﺎﻫﯽ در ﺟﻨﺲ Batrachuperus و زﻣﺎﻧﯽ در ﺟﻨﺲ Paradactylodon ردهﺑﻨﺪي ﻣﯽﺷﺪ. ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﻮﺳﻂ Zhang et.al, 2006 ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎي ﺧﺎﻧﻮاده Hynobiidae اﯾﺮان و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از ﺑﻘﯿﻪ ﺟﻨﺲﻫﺎي

28

اﯾﻦ ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺠﺰا ﺑﻮده و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺟﻨﺲ Paradactylodon ﺑﺮاي رده ﺑﻨﺪي ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎي اﯾﻦ دو ﮐﺸﻮر ﺑﮑﺎر ﻣﯽرود. ﻃﺒﻖ ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت، ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي اﯾﺮاﻧﯽ ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎي ﻫﺎﯾﻨﻮﺑﯽاﯾﺪه در ﺟﻨﺲ Iranodon Dubios & Raffaelli,2012 ﻧﯿﺰ ﻗﺮار داده ﺷﺪه اﺳﺖ.

2 -10-3- ﻧﺎم اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ:

ﺑﺮاي ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري ﭼﻨﺪ ﻧﺎم اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ از آﻧﺠﻤﻠﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻮارد زﯾﺮ اﺷﺎره ﻧﻤﻮد:

Persian cave salamander, Gorgan salamander, Gorgan Brook Salamander

2 -10-4- ﻧﺎم ﻓﺎرﺳﯽ:

ﺑﺮاي ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري ﭼﻨﺪ ﻧﺎم ﻓﺎرﺳﯽ ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ از آﻧﺠﻤﻠﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻮارد زﯾﺮ اﺷﺎره ﻧﻤﻮد:

ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري، ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري اﯾﺮان، ﺳﻤﻨﺪر ﮔﺮﮔﺎﻧﯽ، ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري ﮔﺮﮔﺎﻧﯽ

2 -10-5- ﻧﺎمﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻋﻠﻤﯽ:

ﺑﺮاي ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري ﭼﻨﺪ ﻧﺎم ﻋﻠﻤﯽ ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ از آﻧﺠﻤﻠﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻮارد زﯾﺮ اﺷﺎره ﻧﻤﻮد:

Batrachuperus gorganensis Clergue-Gazeau&Thorn, 1978 Paradactylodon gorganensis (Clergue-Gazeau&Thorn, 1978)

Iranodon gorganensis (Clergue-Gazeau&Thorn, 1978)

29

2 -10-6- ﻣﺤﻞ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺗﯿﭗ:

ﻣﺤﻞ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺗﯿﭗ ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري، ﻏﺎر ﺷﯿﺮآﺑﺎد ﺧﺎنﺑﺒﯿﻦ در اﺳﺘﺎن ﮔﻠﺴﺘﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ

2 -10-7- ﺻﻔﺎت ﺷﺎﺧﺺ ﮔﻮﻧﻪ دﻧﺪانﻫﺎي ووﻣﺮﯾﻦ ﯾﺎ ﺗﯿﻐﻪاي - ﮐﺎﻣﯽ اﻓﺮاد ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺎ ﻻروﻫﺎ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ. اﯾﻦ دﻧﺪانﻫﺎ در اﻓﺮاد ﺑﺎﻟﻎ در ﺳﻘﻒ دﻫﺎن ﺑﻪ ﺷﮑﻞ دو ﮐﻤﺎن ﻋﺮﺿﯽV ﺷﮑﻞ ﻣﻌﮑﻮس ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي داﺧﻠﯽ اﯾﻦ دﻧﺪانﻫﺎ ﻃﻮﯾﻞﺗﺮ از ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﻮده و در ﭘﺎﯾﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪه وﻟﯽ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﻤﯽرﺳﻨﺪ. ﺳﺮ ﺗﺨﺖ ﺑﻮده و ﻋﺮض آن ﮐﻢ و ﺑﯿﺶ راﺳﺖ ﮔﻮﺷﻪ ﺑﻮده ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺘﺪرﯾﺞ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻋﻘﺐ ﮐﻢ ﻣﯽﺷﻮد. ﭘﻠﮏ ﭼﺸﻢ ﺑﺨﻮﺑﯽ رﺷﺪ ﮐﺮده و ﻣﺘﺤﺮك ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. ﻋﺮض ﭘﻠﮏ ﮐﻤﺘﺮ از ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﯿﻦ ﭘﻠﮏﻫﺎﺳﺖ. اﻧﺪامﻫﺎي ﺣﺮﮐﺘﯽ ﺧﺼﻮﺻﺎً اﻧﺪامﻫﺎي ﻋﻘﺒﯽ ﻗﻮي، رﺷﺪ ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻨﻪ ﭼﺴﺒﯿﺪهاﻧﺪ ﮐﺎﻣﻼً ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﻣﯽﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪ و ﻫﺮ ﮐﺪام داراي 4 اﻧﮕﺸﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ. ﺗﻨﻪ داراي 11- 14 ﺷﯿﺎر ﺟﺎﻧﺒﯽ و داراي ﯾﮏ ﺷﯿﺎر ﻣﻬﺮهاي ﻣﺸﺨﺺ ﻫﺴﺘﻨﺪ. دم ﺗﺎ ﺣﺪودي از ﻃﺮﻓﯿﻦ ﻓﺸﺮده ﺑﻮده و ﺑﻪ ﻃﺮف اﻧﺘﻬﺎي دم ﺑﺎرﯾﮏ ﻣﯽﺷﻮد. اﻧﺪازه دم ﻃﻮﯾﻞﺗﺮ از ﻃﻮل ﻣﺠﻤﻮع ﺳﺮ و ﺗﻨﻪ اﺳﺖ. ﺳﺘﯿﻎ ﯾﺎ ﺑﺎﻟﻪ دﻣﯽ در ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺎﻻ رﺷﺪ ﮐﺮده و در ﺗﻤﺎم ﻃﻮل دم وﺟﻮد دارد. ﺑﺎﻟﻪ زﯾﺮ دﻣﯽ ﻧﺎزك ﺑﻮده و در ﻫﻤﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد.ﺳﻮراخ ﻣﺨﺮج ﻃﻮﻟﯽ ﺑﻮده و در ﺑﻌﻀﯽ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ ﺑﺼﻮرت ﻋﻼﻣﺖ ﺑﻌﻼوه ﻓﺎرﺳﯽ (+) ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. در ﻻروﻫﺎي ﮐﻮﭼﮏ ﺑﺎ ﻃﻮل ﮐﻞ ﮐﻤﺘﺮ از 100 ﻣﯿﻠﯽﻣﺘﺮ، ﺳﺮ ﺑﺰرگ، ﺗﺨﺖ و ﮐﻢ و ﺑﯿﺶ ﺳﻪ ﮔﻮش ﺑﻮده و در ﺟﻠﻮ ﮔﺮد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. ﭼﺸﻢﻫﺎ ﮐﻮﭼﮏ و ﭘﻠﮏ آﻧﻬﺎ رﺷﺪ ﻧﮑﺮده اﺳﺖ. در ﻓﮏ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺣﺎﺷﯿﻪ ﺷﺎﺧﯽ ﺳﯿﺎه وﺟﻮد دارد. آﺑﺸﺶﻫﺎ ﺑﺰرگ اﺳﺖ، دﺳﺘﺠﺎت دﻧﺪان ووﻣﺮﯾﻦ ﻻروﻫﺎ ﺑﺼﻮرت ﮐﻤﺎﻧﯽ اﺳﺖ و ﺟﻠﻮﺗﺮ از ﺳﻮراخ داﺧﻠﯽ ﺑﯿﻨﯽ ﻗﺮار دارد. ﺷﯿﺎر ﻣﻬﺮهاي ﻧﯿﺰ اﻏﻠﺐ وﺟﻮد دارد. دﺳﺘﻬﺎ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﭘﺎﻫﺎ ﻣﯽ- ﺑﺎﺷﻨﺪ، ﻧﻮك اﻧﮕﺸﺘﺎن داراي ﺑﺎﻟﺸﺘﮏﻫﺎي ﺷﺎﺧﯽ ﺗﯿﺮه اﺳﺖ. ﭘﺎﻫﺎي ﻻروﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻫﻢ ﮐﺸﯿﺪه ﺷﻮﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﻤﯽرﺳﻨﺪ. ﺑﺎﻟﻪ روي دﻣﯽ در ﺗﻌﺪادي از ﻻروﻫﺎ ﺗﺎ ﭘﺲ ﺳﺮ ﻣﯽرﺳﺪ. در ﻻروﻫﺎي ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺳﺮ ﮐﻢ و

30

ﺷﮑﻞ 2-1- ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري ﺑﺎﻟﻎ از ﻏﺎر ﺷﯿﺮآﺑﺎد (24/04/1384). ﻃﻮل ﮐﻞ 280 ﻣﯿﻠﯽﻣﺘﺮ.

31

- ﺷﮑﻞ 2-2- اﻧﺪامﻫﺎي ﺣﺮﮐﺘﯽ ﺟﻠﻮﯾﯽ و ﻋﻘﺒﯽ ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري ﺑﺎﻟﻎ از ﻏﺎر ﺷﯿﺮآﺑﺎد (24/04/1384). ﻃﻮل ﮐﻞ 280 ﻣﯿﻠﯽ ﻣﺘﺮ.

32

ﺑﯿﺶ راﺳﺖ ﮔﻮﺷﻪ اﺳﺖ و ﺑﺎﻟﻪﻫﺎي روي دم و زﯾﺮ دم زﯾﺎد ﻣﺸﺨﺺ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ. ﺑﻌﺪ از دﮔﺮدﯾﺴﯽ، ﺳﺮ ﺟﺎﻧﻮر ﮐﻢ و ﺑﯿﺶ ﺑﯿﻀﻮي ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﺮدد و در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺳﺮ اﻓﺮاد ﺑﺎﻟﻎ در ﻣﯽآﯾﺪ.

2 -10-8- رﻧﮓآﻣﯿﺰي ﻻروﻫﺎي ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ (ﺑﺎ ﻃﻮل ﮐﻞ 40 ﻣﯿﻠﯿﻤﺘﺮ) ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ زرد روﺷﻦ و ﻓﺎﻗﺪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻟﮑﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﭼﺸﻢﻫﺎي ﺗﯿﺮه ﺧﯿﻠﯽ ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ. ﻻروﻫﺎي ﺑﺰرﮔﺘﺮ داراي ﻟﮑﻪﻫﺎي ﺧﺎﮐﺴﺘﺮي ﺗﯿﺮه ﻧﺎﻣﻨﻈﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﻟﮑﻪﻫﺎي زرد رﻧﮓ در ﻻروﻫﺎ زﯾﺎد اﺳﺖ ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ رﻧﮓ زﻣﯿﻨﻪ ﺑﺪن زرد ﺑﻨﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻟﮑﻪﻫﺎي ﻣﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﻗﻬﻮهاي ﯾﺎ ﺧﺎﮐﺴﺘﺮي و ﺑﻨﻔﺶ اﺳﺖ. ﺑﺨﺶ ﺷﮑﻤﯽ ﻻروﻫﺎ روﺷﻦ و ﻓﺎﻗﺪ ﻟﮑﻪ اﺳﺖ. ﻋﻨﺒﯿﻪ ﻣﺎﯾﻞ ﺑﻪ زرد ﺑﻮده، ﻣﺮدﻣﮏ ﺗﯿﺮه و ﭘﺎﯾﻪ دﺳﺖﻫﺎ و ﭘﺎﻫﺎ در ﻣﺤﻞ اﺗﺼﺎل ﺑﻪ ﺑﺪن زرد رﻧﮓ اﺳﺖ. رﻧﮓ زرد دﺳﺖﻫﺎ ﺑﻪ زاﻧﻮ ﻧﻤﯽرﺳﺪ وﻟﯽ در ﭘﺎﻫﺎ ﺑﻪ زاﻧﻮ ﻣﯽرﺳﺪ. اﻓﺮادي ﮐﻪ ﺗﺎزه دﮔﺮدﯾﺴﯽ ﭘﯿﺪه ﮐﺮدهاﻧﺪ ﺗﯿﺮهﺗﺮ از ﻻروﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ. در اﻓﺮاد ﺑﺎﻟﻎ ﭘﻮﺳﺖ ﺻﺎف و ﺑﺮاق ﺑﻮده و ﺑﻪ رﻧﮓ ﺑﻨﻔﺶ ﭘﺮ رﻧﮓ ﺑﺎ ﻟﮑﻪﻫﺎي ﻣﺎﯾﻞ ﺑﻪ زرد اﺳﺖ. در ﺗﻌﺪادي از ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ ﻟﮑﻪﻫﺎي زرد رﻧﮓ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻢ اﺳﺖ.

2 -10-9- ﺑﯿﻮﻣﺘﺮي و اﻧﺪازه ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﻃﻮل ﮐﻞ ﺳﻤﻨﺪرﻏﺎري 280 ﻣﯿﻠﯽﻣﺘﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻻرو ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه در ﭼﺸﻤﻪ اداﻧﻪ ﺑﺎ ﻃﻮل ﮐﻞ 94 ﻣﯿﻠﯿﻤﺘﺮ در آذر ﻣﺎه و ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ ﻻرو ﺑﺎ ﻃﻮل ﮐﻞ 61 ﻣﯿﻠﯽﻣﺘﺮ در ﻣﻬﺮ ﻣﺎه ﺑﻮد. ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻻرو ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه در رق ﭼﺸﻤﻪ ﺑﺎ ﻃﻮل ﮐﻞ 97 ﻣﯿﻠﯿﻤﺘﺮ در اردﯾﺒﻬﺸﺖ ﻣﺎه و ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ ﻻرو ﺑﺎ ﻃﻮل ﮐﻞ 26 ﻣﯿﻠﯽﻣﺘﺮ در اردﯾﺒﻬﺸﺖ و ﺧﺮداد ﻣﺎه ﺑﻮد. ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻻرو ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺷﺪه در ﻏﺎر ﺷﯿﺮآﺑﺎد ﺑﺎ ﻃﻮل ﮐﻞ 105 ﻣﯿﻠﯽﻣﺘﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ.

2 -10-10- ﭘﺮاﮐﻨﺶ ﺟﻬﺎﻧﯽ اﯾﻦ ﺳﻤﻨﺪر ﺗﺎﮐﻨﻮن ﻓﻘﻂ در اﯾﺮان و آن ﻫﻢ ﻓﻘﻂ از اﺳﺘﺎن ﮔﻠﺴﺘﺎن ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ.

33

ﺷﮑﻞ 2-3- دو ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري ﺑﺎﻟﻎ در درون ﻏﺎر ﺷﯿﺮآﺑﺎد (1391/03/04).

34

2 -10-11- ﭘﺮاﮐﻨﺶ در اﺳﺘﺎن ﮔﻠﺴﺘﺎن ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ زﯾﺴﺘﮕﺎه اﯾﻦ ﺳﻤﻨﺪر در ﻏﺎر ﺷﯿﺮآﺑﺎد ﺧﺎنﺑﺒﯿﻦ ﻗﺮار دارد. اﯾﻦ ﻏﺎر در 36 درﺟﻪ و 57 دﻗﯿﻘﻪ ﺷﻤﺎﻟﯽ، و 55 درﺟﻪ و 03 دﻗﯿﻘﻪ ﺷﺮﻗﯽ درﺣﺪود 70 ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮي ﺷﺮق ﮔﺮﮔﺎن و در ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﯽ ﺧﺎن- ﺑﺒﯿﻦ ﻗﺮار دارد. ارﺗﻔﺎع روﺳﺘﺎي ﺷﯿﺮآﺑﺎد ﺣﺪود 420 ﻣﺘﺮ از ﺳﻄﺢ درﯾﺎﻫﺎي آزاد ﺑﻮده و ﺧﻮد ﻏﺎر ﺷﯿﺮآﺑﺎد در ارﺗﻔﺎع ﺣﺪود 400 ﻣﺘﺮي واﻗﻊ اﺳﺖ. ﻏﯿﺮ از ﻏﺎر ﻣﺰﺑﻮر در زﯾﺴﺘﮕﺎﻫﻬﺎي زﯾﺮ ﻧﯿﺰ وﺟﻮد دارد. آﺑﮕﯿﺮﻫﺎي اﻃﺮاف ﻏﺎر ﺷﯿﺮآﺑﺎد - ﭼﺸﻤﻪ ﺧﻨﮑﻮ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺟﻬﺎن ﻧﻤﺎ - ﺟﻨﮕﻞ ﺷﺼﺖ ﮐﻼﺗﻪ ﮔﺮﮔﺎن- ﺑﺎران- ﮐﻮه ﮔﺮﮔﺎن - ﭼﺸﻤﻪ اداﻧﻪ، رق ﭼﺸﻤﻪ، ون ﭼﺸﻤﻪ در ﺟﻨﻮب روﺳﺘﺎي زﯾﺎرت ﮔﺮﮔﺎن - ارﺗﻔﺎﻋﺎت ﺟﻨﻮب ﮐﺮدﮐﻮي در ﻣﺴﯿﺮ درازﻧﻮ - ارﺗﻔﺎﻋﺎت ﻋﻠﯽ آﺑﺎد - دﻫﻨﻪ ﻣﺤﻤﺪآﺑﺎد، ﺧﻮﻟﯿﻦ دره - روﺳﺘﺎي اﻟﺴﺘﺎن ﻋﻠﯽآﺑﺎد، رودﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮﮐﻠﻮ و ﻧﺮﺳﯿﺪه ﺑﻪ ﭼﺸﻤﻪ ﭼﻨﺎرﺑﯿﻦ- دﻫﻨﻪ زرﯾﻦﮔﻞ ﻋﻠﯽآﺑﺎد، ﭼﺸﻤﻪ ﺷﺎهﭘﺴﻨﺪ، دﮐﻞ ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻔﺖ.

35

–b a ﻧﻘﺸﻪ 2- 3- - ﺷﻤﺎل اﯾﺮان ﺑﺎ ﻧﻮاﺣﯽ ﺟﻨﮕﻠﯽ آن و ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ. ﺟﻨﮕﻞ آﻣﻮزﺷﯽ ﺷﺼﺖﮐﻼ. ﺟﻨﮕﻞ - II c II I ﺷﺼﺖﮐﻼﺗﻪ ﺑﺎ ﻧﻮاﺣﯽ و و ﻧﻬﺮﻫﺎ. ﻓﻠﺶ ﭼﭗ رودﺧﺎﻧﻪ ﺷﺼﺖﮐﻼ را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ. . ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺟﻨﮕﻞ ﺷﺼﺖ Ebrahimi et al., b ﮐﻼﺗﻪ ﮐﻪ در ( ) ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه ﺑﺎ 31 ﻗﻄﻌﻪ، ﭼﺸﻤﻪ ﻣﻨﺰوﻟﮏ در ﻗﻄﻌﻪ 14 واﻗﻊ اﺳﺖ( اﻗﺘﺒﺎس از 2004 .(

36

Kami, 2004 ﻧﻘﺸﻪ 2- 4- اﺛﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﻠﯽ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻏﺎر و آﺑﺸﺎرﻫﺎي ﺷﯿﺮآﺑﺎد اﺳﺖ (1650 ﻫﮑﺘﺎر)(اﻗﺘﺒﺎس از ).

37

ﻧﻘﺸﻪ 2- 5- ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري در اﺳﺘﺎن ﮔﻠﺴﺘﺎن. 1- ﻏﺎر ﺷﯿﺮآﺑﺎد، 2- ونﺗﺨﺘﻪ، 3- ﻧﺰدﯾﮏ ﻏﺎر ﺷﯿﺮآﺑﺎد، 4- ﭼﺸﻤﻪ ﺧﻮﮐﻠﻮ، 5- ﺑﺎرانﮐﻮه در ﺣﺪود 10 ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮي ﺟﻨﻮب ﻏﺮب ﮔﺮﮔﺎن، ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً در ارﺗﻔﺎع 1100 ﻣﺘﺮي، 6- ﭼﺸﻤﻪ ﺧﻨﮑﻮ، در زﯾﺮ ارﺗﻔﺎﻋﺎت ﭘﯿﺮزن (ارﺗﻔﺎﻋﺎت ﭘﻬﻠﻮان ﻗﻠﻌﻪ) ارﺗﻔﺎع 1800 ﻣﺘﺮي، 7- ارﺗﻔﺎﻋﺎت ﯾﺦﮐﺶ در ﺣﺪود 15 ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮي ﺟﻨﻮب ﮔﺮﮔﺎن ارﺗﻔﺎﻋﺎت 2300 ﻣﺘﺮي، آﺑﺸﺎرﻫﺎي ﺷﯿﺮآﺑﺎد، 9- دره ﻟﻮﺷﺎن، در داﺧﻞ دره در ﺣﺪود 30 ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮي ﺟﻨﻮب ﺷﺮق ﮔﺮﮔﺎن، 10- ﻧﺎﺣﯿﻪ آرام ﺳﺮخﭼﺸﻤﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﯿﺎﻣﺮزﮐﻮه، روﺳﺘﺎي ﻋﻠﯽآﺑﺎد. ﻋﻼﻣﺎت داﯾﺮهاي ﺷﻬﺮﻫﺎ را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ: 1- ﮔﺮﮔﺎن، 2- ﻋﻠﯽآﺑﺎد، 3- راﻣﯿﺎن، 4- آزادﺷﻬﺮ، 5- ﮔﻨﺒﺪ ﮐﺎووس، 6- ﻣﯿﻨﻮدﺷﺖ، 7- ﮐﻼﻟﻪ Kami,2004 (اﻗﺘﺒﺎس از ).

38

2 -10-12- زﯾﺴﺘﮕﺎه زﯾﺴﺘﮕﺎه ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺘﺎن ﮔﻠﺴﺘﺎن ﮐﻤﯽ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ. در زﯾﺮ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ زﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻣﻬﻢ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ در اﺳﺘﺎن ﮔﻠﺴﺘﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد. َﺷﯿﺮآﺑﺎد: اﯾﻦ ﻏﺎر در 36 درﺟﻪ و 57 دﻗﯿﻘﻪ ﺷﻤﺎﻟﯽ، و 55 درﺟﻪ و 03 دﻗﯿﻘﻪ ﺷﺮﻗﯽ درﺣﺪود 70 ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮي ﺷﺮق ﮔﺮﮔﺎن و در ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﯽ ﺧﺎنﺑﺒﯿﻦ ﻗﺮار دارد. ارﺗﻔﺎع روﺳﺘﺎي ﺷﯿﺮآﺑﺎد ﺣﺪود 420 ﻣﺘﺮ از ﺳﻄﺢ درﯾﺎﻫﺎي آزاد ﺑﻮده و ﺧﻮد ﻏﺎر ﺷﯿﺮآﺑﺎد در ارﺗﻔﺎع ﺣﺪود 400 ﻣﺘﺮي واﻗﻊ اﺳﺖ. زﯾﺴﺘﮕﺎه اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ در ﻏﺎر ﺷﯿﺮآﺑﺎد ﺗﺎرﯾﮑﯽ ﻣﻄﻠﻖ اﺳﺖ و ﻧﻮر ﻓﻘﻂ در ﭼﻨﺪ ﻣﺘﺮ اﺑﺘﺪاي ﻏﺎر ﻧﻔﻮذ دارد. اﯾﻦ ﻏﺎر ﺣﺪود 240 ﻣﺘﺮ ﻃﻮل دارد و ﺗﻤﺎم اوﻗﺎت ﺳﺎل آب از ﮐﻒ آن ﺟﺎري اﺳﺖ. دﻣﺎي آب ﻏﺎر در ﻃﻮل ﺳﺎل ﺑﯿﻦ 10 ﺗﺎ 13 (ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ 62/11) درﺟﻪ ﻣﺘﻐﯿﺮ اﺳﺖ. دﻣﺎي آب از اﺑﺘﺪا ﺗﺎ اﻧﺘﻬﺎي ﻏﺎر ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ. درﺟﻪ ﺣﺮارت ﻫﻮا در ﺑﯿﺮون ﻏﺎر در 6 ﺑﺎر ﮐﻪ در ﻓﺼﻮل ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﯿﻦ 5/12 ﺗﺎ 21 درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﯽﮔﺮاد ﻣﺘﻐﯿﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ. دﻣﺎي ﻫﻮاي درون ﻏﺎر ﮐﻤﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ از اﺑﺘﺪاي ورودي ﻏﺎر ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. ﭼﺸﻤﻪ اداﻧﻪ: اﯾﻦ ﭼﺸﻤﻪ ﺑﺎ ﻋﺮض 36 درﺟﻪ و 69 دﻗﯿﻘﻪ ﺷﻤﺎﻟﯽ و ﻃﻮل 54 درﺟﻪ و 49 دﻗﯿﻘﻪ ﺷﺮﻗﯽ در ارﺗﻔﺎع 1250 ﻣﺘﺮي از ﺳﻄﺢ درﯾﺎ واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ و از دو ﺑﺨﺶ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺑﺨﺶ اول ﮐﻪ ﺑﺼﻮرت ﺟﻮﯾﺒﺎري ﮐﻮﭼﮏ اﺳﺖ و ﻋﻤﻖ اﻧﺪﮐﯽ دارد و ﺣﺪود 3 ﻣﺘﺮ ﻃﻮل دارد و ﺟﻬﺖ رﯾﺰش آب آن از ﺷﻤﺎل ﻏﺮﺑﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎل ﺷﺮﻗﯽ اﺳﺖ. آب آن از ﻃﺮﯾﻖ ﺷﯿﻠﻨﮕﯽ وارد ﺑﺨﺶ دﯾﮕﺮ زﯾﺴﺘﮕﺎه ﮐﻪ ﺣﺪود 30 ﺳﺎﻧﺘﯽﻣﺘﺮ ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ از آن اﺳﺖ وارد ﻣﯽﺷﻮد. ﺑﺨﺶ دوم ﭼﺸﻤﻪاي ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﺟﻮﯾﺒﺎر اﺳﺖ و ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً داﯾﺮه- اي ﺷﮑﻞ ﺑﻪ ﻗﻄﺮ ﺣﺪود 1 ﻣﺘﺮ و ﻋﻤﻖ 14 ﺳﺎﻧﺘﯽﻣﺘﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺟﻬﺖ رﯾﺰش آب آن از ﺟﻨﻮب ﺑﻪ ﺷﻤﺎل اﺳﺖ. ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ دﻣﺎي ﻫﻮا در ﻃﯽ اﯾﻦ ﺑﺎزدﯾﺪﻫﺎ 25 درﺟﻪ در ﻣﺮداد ﻣﺎه و ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ آن 2- درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﯽﮔﺮاد در ﺑﻬﻤﻦ ﻣﺎه ﺑﻮده اﺳﺖ. ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻣﯿﺰان دﻣﺎي آب 14 درﺟﻪ در ﻣﻬﺮ، آﺑﺎن و آذر ﻣﺎه و ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ آن 8 درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﯽﮔﺮاد در اﺳﻔﻨﺪ ﻣﺎه ﺑﻮده اﺳﺖ. رق ﭼﺸﻤﻪ: اﯾﻦ زﯾﺴﺘﮕﺎه ﺑﺎ ﻋﺮض ﺷﻤﺎﻟﯽ 36 درﺟﻪ و 69 دﻗﯿﻘﻪ و ﻃﻮل ﺷﺮﻗﯽ 54 درﺟﻪ و 49 دﻗﯿﻘﻪ در ارﺗﻔﺎع 1360 ﻣﺘﺮي از ﺳﻄﺢ درﯾﺎ واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺟﻮﯾﺒﺎري ﺑﺎ ﻃﻮل ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎد ﮐﻪ در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ داراي ﻋﻤﻖﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ. ﺟﻬﺖ رﺑﺰش آب ﭼﺸﻤﻪ از ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﯽ ﺑﻪ ﺟﻨﻮب ﻏﺮﺑﯽ اﺳﺖ.

39

ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ دﻣﺎي ﻫﻮا در ﻃﯽ اﯾﻦ ﺑﺎزدﯾﺪﻫﺎ 33 درﺟﻪ در ﻣﺮداد ﻣﺎه و ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ آن 3 - درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﯽ- ﮔﺮاد در اﺳﻔﻨﺪ ﻣﺎه ﺑﻮده اﺳﺖ. ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻣﯿﺰان دﻣﺎي آب 15 درﺟﻪ در ﻣﻬﺮ و ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ آن 7 درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﯽ- ﮔﺮاد در اﺳﻔﻨﺪ ﻣﺎه ﺑﻮده اﺳﺖ. ﺑﺴﺘﺮ زﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي اداﻧﻪ و رق ﭼﺸﻤﻪ ﺷﺎﻣﻞ رﺳﻮﺑﺎت رودﺧﺎﻧﻪاي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺘﺸﮑﻞ از ﻗﻄﻌﺎت ﺑﺎ اﺑﻌﺎد ﭼﻨﺪ ﻣﯿﻠﯽﻣﺘﺮ ﺗﺎ 3 ﺳﺎﻧﺘﯽﻣﺘﺮ اﺳﺖ. ﺟﻨﺲ ﻗﻄﻌﺎت ﺑﻄﻮر ﻋﻤﺪه ﺷﺎﻣﻞ ﮐﻮارﺗﺰ، ﻣﺎﺳﻪ ﺳﻨﮓ، ﺳﻨﮓ آﻫﮏ، ﻗﻄﻌﺎت ﺳﻨﮕﯽ ﺳﯿﻠﯿﺴﯽ و ﺳﯿﻠﺘﯽ اﺳﺖ. ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻨﻬﺎ رﺳﻮﺑﺎت رﺳﯽ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻗﻄﻌﺎت ﻣﺎﺳﻪ ﺳﻨﮕﯽ ﺑﺎ اﻧﺪازه ﭼﻨﺪ ﻣﯿﻠﯽﻣﺘﺮ ﺗﺎ ﯾﮏ ﺳﺎﻧﺘﯽﻣﺘﺮ ﻧﯿﺰ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮔﺮدﯾﺪ. ﺳﺨﺘﯽ و pH آب در اداﻧﻪ، ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺣﺪود 357 ﻣﯿﻠﯽﮔﺮم ﺑﺮ ﻟﯿﺘﺮ و ﺣﺪود 28/7، و در رق ﭼﺸﻤﻪ ﻧﯿﺰ 357 ﻣﯿﻠﯽﮔﺮم ﺑﺮ ﻟﯿﺘﺮ و 35/7 اﺳﺖ. ﭼﺸﻤﻪ ﮔﺮﮔﻠﻮ: اﯾﻦ ﭼﺸﻤﻪ ﺑﺎ ﻋﺮض 36 درﺟﻪ و 68 دﻗﯿﻘﻪ ﺷﻤﺎﻟﯽ و ﻃﻮل 54 درﺟﻪ و 48 دﻗﯿﻘﻪ ﺷﺮﻗﯽ در ارﺗﻔﺎع 1660 ﻣﺘﺮي از ﺳﻄﺢ درﯾﺎ واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ. ﭼﺸﻤﻪاي ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً داﯾﺮهاي ﺷﮑﻞ ﺑﻪ ﻗﻄﺮ ﺣﺪود 1/5 ﻣﺘﺮ و ﻋﻤﻖ ﺣﺪود 50 ﺳﺎﻧﺘﯽﻣﺘﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺟﻬﺖ رﯾﺰش آب از ﺷﺮق ﺑﻪ ﻏﺮب اﺳﺖ. ﭼﺸﻤﻪ ﮔﺮﮔﻠﻮ ﻧﯿﺰ ﺷﺎﻣﻞ رﺳﻮﺑﺎت رودﺧﺎﻧﻪاي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺘﺸﮑﻞ از ﻗﻄﻌﺎت ﺑﺎ اﺑﻌﺎد ﭼﻨﺪ ﻣﯿﻠﯽﻣﺘﺮ ﺗﺎ 3 ﺳﺎﻧﯽﻣﺘﺮ اﺳﺖ. ﺟﻨﺲ اﯾﻦ ﻗﻄﻌﺎت ﻧﯿﺰ ﺑﻄﻮر ﻋﻤﺪه ﺷﺎﻣﻞ ﮐﻮارﺗﺰ، ﻣﺎﺳﻪ ﺳﻨﮓ، ﺳﻨﮓ آﻫﮏ و ﻗﻄﻌﺎت ﺳﻨﮕﯽ ﻓﯿﻠﯿﺘﯽ و ﺳﯿﻠﺘﯽ اﺳﺖ. در ﭼﺸﻤﻪ ﮔﺮﮔﻠﻮ ﺳﺨﺘﯽ آب 392 ﻣﯿﻠﯽﮔﺮم ﺑﺮ ﻟﯿﺘﺮ وpH آن 5/7 ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. آب ﭼﺸﻤﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺮد و ﻧﻤﻮﻧﻪﺑﺮداري ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺸﮑﻞ اﺳﺖ. در ﺑﺎزدﯾﺪ اول ﮐﻪ در 10 ﻓﺮوردﯾﻦ ﻣﺎه 1389 اﻧﺠﺎم ﺷﺪ ﻫﻮا آﻓﺘﺎﺑﯽ، ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ دﻣﺎي ﻫﻮا در ﻃﻮل ﺑﺎزدﯾﺪ 5/18 و دﻣﺎي آب 5/6 درﺟﻪ ﺑﻮد. در ﺑﺎزدﯾﺪ دوم ﮐﻪ در ﺗﯿﺮﻣﺎه اﻧﺠﺎم ﺷﺪ ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ دﻣﺎي ﻫﻮا در ﻃﻮل ﺑﺎزدﯾﺪ 19 درﺟﻪ و دﻣﺎي آب 7 درﺟﻪ ﺑﻮد.در آذر و ﺑﻬﻤﻦ ﻣﺎه ﺗﻤﺎم زﯾﺴﺘﮕﺎه از ﺑﺮف ﭘﻮﺷﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد. ﭼﺸﻤﻪ ﻣﻨﺰوﻟﮏ: ارﺗﻔﺎع ﭼﺸﻤﻪ ﻣﻨﺰوﻟﮏ از ﺳﻄﺢ درﯾﺎ 2400 ﻣﺘﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. ﺑﺴﺘﺮ آن ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺎﺳﻪ ﺳﻨﮓ و ﺷﯿﺴﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻦ آن ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دوره ﺗﺮﯾﺎﺳﯿﮏ اﺳﺖ. دﻣﺎي آب اﯾﻦ ﭼﺸﻤﻪ 5/10 ﺗﺎ 15 درﺟﻪ ﻣﺘﻐﯿﺮ pH اﺳﺖ. آب 2/8 ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪ.

40

2 -10-13- ﮔﯿﺎﻫﺎن زﯾﺴﺘﮕﺎه ﺷﯿﺮآﺑﺎد: ﻫﯿﭻ ﮔﯿﺎﻫﯽ در درون ﻏﺎر ﺷﯿﺮآﺑﺎد وﺟﻮد ﻧﺪارد. اﻣﺎ در دﻫﺎﻧﻪ ورودي ﻏﺎر، در ﺣﺪود 10 ﻣﺘﺮي درون آن در روي ﺳﻨﮓﻫﺎي ﺑﺰرگ در ﮐﻒ ﻏﺎر ﮐﻪ آب از روي آن ﺟﺎري اﺳﺖ، ﭘﻨﺠﻪ ﮔﺮگ Lycopodium وﺟﻮد دارد. اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻧﻮر ﻣﺤﯿﻂ ﺑﯿﺮون ﻏﺎر، ﮐﻤﯽ روﺷﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ از زﯾﺴﺘﮕﺎه ﺳﻤﻨﺪرﻏﺎري در دﻫﺎﻧﻪ ﻏﺎر ﺷﯿﺮآﺑﺎد 19 ﮔﯿﺎه ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﮔﺮدﯾﺪ. اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از:

Adianthum capillus-veneris , Athyrium flix- mas , Carex pendula , Carpinus betulus , Convulvulus(=Calistegia sepium) , Celtis australis , Cyclamen elegans , Danae racemosa , Evonymus latifolia , Ficus carica, Hedera pastochovi, Marcantia sp, Funaria sp, Lamium album, Rubus hyrcana, Parrotia persica, Phyllitis scolopendrium, Pteridium aquilinum, Acer insigne.

ﭼﺸﻤﻪﻫﺎي اداﻧﻪ و رق ﭼﺸﻤﻪ: از زﯾﺴﺘﮕﺎه ﺳﻤﻨﺪرﻏﺎري در ﭼﺸﻤﻪﻫﺎي اداﻧﻪ و رق ﭼﺸﻤﻪ در ﺟﻨﻮب روﺳﺘﺎي زﯾﺎرت ﮔﺮﮔﺎن 23 ﮔﯿﺎه ﺟﻤﻊآوري و ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻏﺎﻟﺐ دم اﺳﺐ ﺑﺎﺗﻼﻗﯽ، ﻋﻠﻒ ﭼﺸﻤﻪ و ﺟﮕﺮواش اﺳﺖ. اﺳﺎﻣﯽ ﮔﯿﺎﻫﺎن ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از: Equisetum palustris, Nasturtium officinalis, Menta aquatica, Marchantia polymorpha, Rubus spp.,Phyllitis sclopendrium, Cardamine sylvestris, Geum urbanum, Veronica persica, Athyrium filixfemina,Viola odorata, Taxus baccata, Carpinus betulus, Asplenium adiantum-nigrum, Melium uniflora, Lamium album, Geranium robertianum, Rosa canina, Agrostis alba, Ilex aquifolia,Geranium robertianum, Rumex acetosa, Asplenium trichomanes, Rhyncochorys maxima, Prunus sp.,Crataegus spp., Mespilus germanica, Potentila sp., Convolvulus, Veronica sp.,Viola sp., Hypericumsp., Cyperus sp., Sambacus nigra, Hedera helix, Carpinus sp.

ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮔﯿﺎﻫﯽ ﻏﺎﻟﺐ در زﯾﺴﺘﮕﺎه اداﻧﻪ ﺟﮕﺮواش (Marchantia polymorpha) و ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﮔﯿﺎﻫﯽ ﻏﺎﻟﺐ در زﯾﺴﺘﮕﺎه رق ﭼﺸﻤﻪ دم اﺳﺐ ﺑﺎﺗﻼﻗﯽ (Equisetum palustris) و ﻋﻠﻒ ﭼﺸﻤﻪ ﯾﺎ

41

ﺑﻮﻻغاوﺗﯽ (Nasturtium officinalis) اﺳﺖ. اﯾﻦ ﮔﯿﺎﻫﺎن در ﺑﺨﺶﻫﺎﯾﯽ از زﯾﺴﺘﮕﺎه ﮐﻪ آب در آﻧﺠﺎ ﺟﻤﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ وﺟﻮد دارد. ﺑﻨﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﻧﻘﺶ ﮔﯿﺎﻫﺎن داﺧﻞ آب، ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﺣﺮﮐﺖ زﯾﺎد آب ﺑﺎﺷﺪ. ﭼﺸﻤﻪ ﻣﻨﺰوﻟﮏ: در زﯾﺴﺘﮕﺎه ﻣﻨﺰوﻟﮏ ﺣﺪود 8 ﮔﻮﻧﻪ ﮔﯿﺎه از داﺧﻞ و اﻃﺮاف زﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎ ﺟﻤﻊآوري و ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ

2 -10-14- ﺟﺎﻧﻮران زﯾﺴﺘﮕﺎه ﺷﯿﺮآﺑﺎد: از زﯾﺴﺘﮕﺎه ﺳﻤﻨﺪرﻏﺎري در درون ﻏﺎر ﺷﯿﺮآﺑﺎد ﻣﻮارد زﯾﺮ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﮔﺮدﯾﺪ: ﺧﺮﭼﻨﮓ آب ﺷﯿﺮﯾﻦ Potamon sp، آﻣﻔﯽﭘﻮد (ﮔﺎﻣﺎرﯾﺪه)، اﯾﺰوﭘﻮد Asellus sp، ﺣﺸﺮات از راﺳﺘﻪﻫﺎي ﺗﺮﯾﮑﻮﭘﺘﺮا، اﻓﻤﺮوﭘﺘﺮا، دﯾﭙﺘﺮا (ﺷﯿﺮوﻧﻮﻣﯿﺪه، ﮐﻮﻟﯿﺴﯿﺪه)، ﭘﻠﯿﮑﻮﭘﺘﺮا، ﻫﺘﺮوﭘﺘﺮا، ﮐﻮﻟﺌﻮﭘﺘﺮا (ﮐﺎراﺑﯿﺪه)، ﻋﻨﮑﺒﻮتﻫﺎي ﭘﺎﺑﻠﻨﺪ Opiliones، دو ﮔﻮﻧﻪ ﻋﻨﮑﺒﻮت(Uloborus sp ، Meta sp)، ﺻﺪﭘﺎ Chilopoda، ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ ﺟﻨﮕﻠﯽ Rana pseudodalmatina، ﺣﺸﺮهﺧﻮر Soricidae، ﺧﻔﺎش(Pipisterellus sp ، Myotis blythyii Rhinolophus mehelyi ، ). ﭼﺸﻤﻪﻫﺎي اداﻧﻪ و رقﭼﺸﻤﻪ: از زﯾﺴﺘﮕﺎه ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري در ﭼﺸﻤﻪﻫﺎي اداﻧﻪ و رق ﭼﺸﻤﻪ در ﺟﻨﻮب روﺳﺘﺎي زﯾﺎرت ﮔﺮﮔﺎن 16 ﮔﻮﻧﻪ ﺟﺎﻧﻮري از ﺟﻤﻠﻪ 2 ﮔﻮﻧﻪ زاﻟﻮ Hirudinidae، ﮔﺎﻣﺎروس از Gamaridae، ﺧﺮﭼﻨﮓ آب ﺷﯿﺮﯾﻦ Potamon ، ﭘﻼﻧﺎرﯾﺎ Planaria، ﭼﻨﺪ ﮔﻮﻧﻪ از ﺷﮑﻢﭘﺎﯾﺎن Gastropoda، ﭼﻨﺪﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺣﺸﺮه (ﺷﯿﺮوﻧﻮﻣﯿﺪه Chironomidae، ﭘﺸﻪ Culicidae، آﺑﺪردك Gryllotalpa، آﺳﯿﺎﺑﮏ Anisoptera، ﺳﻮﺳﮏ آﺑﺰي Coleoptera، ﻻروﻫﺎي ﺣﺸﺮات Larvae of insects)، ﻫﺰارﭘﺎ Diplopoda ، ﮐﺮم ﺧﺎﮐﯽ Lumbricidae و ﻋﻨﮑﺒﻮت Araneae ﺗﺸﺨﯿﺺ داده ﺷﺪ. در ﺑﯿﻦ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﻧﯿﺰ ﺗﻮﮐﺎي ﺳﯿﺎه (Turdus merula)، ﮐﻼغ اﺑﻠﻖ ( Corvus corone cornix)، ﻗﺮﻗﺎول (Phasianus colchicus)، دمﺟﻨﺒﺎﻧﮏ (Motacilla sp) و از ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران ﯾﮏ ﺣﺸﺮهﺧﻮر Soricidae، از دوزﯾﺴﺘﺎن ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ ﺟﻨﮕﻠﯽ(Rana pseudodalmatina) و از ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن ﯾﮏ ﺳﻮﺳﻤﺎر (Darevskia sp) ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺷﺪ.

42

ﺷﮑﻞ 2- 4- ﺑﺎﻟﻎ ﺧﻔﺎش ﮔﻮش ﻣﻮﺷﯽ ﺑﺰرگ در درون ﻏﺎر ﺷﯿﺮآﺑﺎد در 1391/03/04

ﺷﮑﻞ 2- 5- ﻧﻮزاد اﻓﺘﺎده و ﻣﺪﻓﻮع ﺧﻔﺎش ﮔﻮش ﻣﻮﺷﯽ ﺑﺰرگ در درون ﻏﺎر ﺷﯿﺮآﺑﺎد در 1391/03/04

43

ﺷﮑﻞ 2- 6- ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﺟﺎﻧﻮري زﯾﺴﺘﮕﺎه ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري در ﭼﺸﻤﻪﻫﺎي اداﻧﻪ و رق ﭼﺸﻤﻪ

ﺷﮑﻞ 2- 7- زاﻟﻮي زﯾﺴﺘﮕﺎه ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري در ﭼﺸﻤﻪﻫﺎي اداﻧﻪ در ﺟﻨﻮب روﺳﺘﺎي زﯾﺎرت

44

ﺷﮑﻞ 2- 8- زاﻟﻮي زﯾﺴﺘﮕﺎه ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري در ﭼﺸﻤﻪﻫﺎي اداﻧﻪ در ﺟﻨﻮب روﺳﺘﺎي زﯾﺎرت

Rana pseudodalmatina ﺷﮑﻞ 2- 9- ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ ﺟﻨﮕﻠﯽ در اﻃﺮاف ﭼﺸﻤﻪ اداﻧﻪ

45

Darevskia sp ﺷﮑﻞ 2- 10- ﺳﻮﺳﻤﺎر در زﯾﺴﺘﮕﺎه ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري در اﻃﺮاف ﭼﺸﻤﻪ اداﻧﻪ

Soricidae ﺷﮑﻞ 2- 11- ﺣﺸﺮهﺧﻮر در زﯾﺴﺘﮕﺎه ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري در اﻃﺮاف ﭼﺸﻤﻪ اداﻧﻪ

46

ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺟﺎﻧﻮري ﻏﺎﻟﺐ در زﯾﺴﺘﮕﺎه اداﻧﻪ زاﻟﻮﻫﺎي ﮐﻮﭼﮏ از Hirudinidae، ﭘﻼﻧﺎرﯾﺎ و ﮔﺎﻣﺎروس و در زﯾﺴﺘﮕﺎه رق ﭼﺸﻤﻪ ﭘﻼﻧﺎرﯾﺎ، ﮔﺎﻣﺎروس و ﺧﺮﭼﻨﮓ آب ﺷﯿﺮﯾﻦ Potamon ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. Potamon ﭼﺸﻤﻪ ﻣﻨﺰوﻟﮏ: در اﯾﻦ ﭼﺸﻤﻪ ﺧﺮﭼﻨﮓ ﮔﺮد آب ﺷﯿﺮﯾﻦ ( )، ﭘﻮره ﯾﺎ ﻧﻤﻒ ﻃﯿﺎره Gastropoda Odonata ﻣﺎﻧﻨﺪﻫﺎ ( ) و ﺗﻌﺪادي ﺷﮑﻢﭘﺎ ( ) ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺷﺪ.

2 -10-15- ﺗﻐﺬﯾﻪ: در ﻏﺎر ﺷﯿﺮآﺑﺎد ﭼﻨﺪﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺣﺸﺮه، ﻋﻨﮑﺒﻮت و ﺻﺪﭘﺎ وﺟﻮد دارد. ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل زﯾﺎد ﺣﯿﺎت اﯾﻦ ﺳﻤﻨﺪر ﺑﻪ وﺟﻮد اﯾﻦ ﺑﯽﻣﻬﺮﮔﺎن، ﻣﺪﻓﻮع و ﻧﻮزاد ﺧﻔﺎﺷﻬﺎﯾﯽ ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد ﮐﻪ از ﺳﻘﻒ ﻏﺎر ﺑﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﯽ- اﻓﺘﻨﺪ. در داﺧﻞ ﻣﻌﺪه ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﺎده ﮐﻪ در آﺧﺮ اردﯾﺒﻬﺸﺖ ﻣﺎه از ﻏﺎر ﺷﯿﺮآﺑﺎد ﺟﻤﻊ آوري ﺷﺪه دو ﺧﻔﺎش وﺟﻮد داﺷﺖ. ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ زﻧﺪه ﻧﯿﺰ در اﯾﻦ ﺗﺎرﯾﺦ در آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎه ﺧﻔﺎﺷﯽ را ﮐﻪ ﺗﻐﺪﯾﻪ ﻧﻤﻮده از راه دﻫﺎن ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه اﺳﺖ. ﯾﮏ ﺳﻤﻨﺪر ﻣﺎده ﮐﻪ از ﭼﺸﻤﻪ ﺧﻨﮑﻮ ﺟﻬﺎن ﻧﻤﺎ در 21 ﺧﺮداد ﺟﻤﻊ آوري ﺷﺪه داراي 45 ﻻرو ﻣﮕﺲ، ﯾﮏ ﻻرو اروﺳﯿﻔﺮم ﭘﺮواﻧﻪ، و دو ﺳﻮﺳﮏ ﮐﻮﭼﮏ ﺑﻮد. دو ﻻرو ﺳﻤﻨﺪر ﻧﯿﻤﻪ ﻫﻀﻢ ﺷﺪه ﺣﺪود 30 ﻣﯿﻠﯽ ﻣﺘﺮي از دﻫﺎن ﺳﻤﻨﺪر ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﺷﺪه ﮐﻪ در 5 ﺧﺮداد ﻣﺎه از روﺳﺘﺎي اﻟﺴﺘﺎن ﻋﻠﯽ آﺑﺎد ﺟﻤﻊ آوري ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﻢ ﻧﻮع ﺧﻮاري اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ. ﻻروﻫﺎي ﺟﻤﻊ آوري ﺷﺪه در اواﺧﺮ ﺗﯿﺮﻣﺎه ﺑﺮاﺣﺘﯽ از ﮐﺮم ﺧﺎﮐﯽ ﺗﻐﺬﯾﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ. در 8 اردﯾﺒﻬﺸﺖ ﻣﺎه ﯾﮏ ﻻرو ﺑﺎ آﺑﺸﺶ ﻫﺎي ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﺎ ﻃﻮل ﮐﻞ 5/75 ﻣﯿﻠﯿﻤﺘﺮ از ﻏﺎر ﺷﯿﺮآﺑﺎد در آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎه از ﻻروﻫﺎي ﯾﮏ روزه ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ ﺟﻨﮕﻠﯽ ﺗﻐﺬﯾﻪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ. در ﻣﺪﻓﻮع ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻧﺮ از ﻗﺴﻤﺖ ﻧﻮردار و ورودي ﻏﺎر ﺷﯿﺮآﺑﺎد ﻣﻘﺪاري ﺟﻠﺒﮏ و ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮔﻮش ﺧﯿﺰك ﺑﻮده اﺳﺖ. ﻃﻮل دﺳﺘﮕﺎه ﮔﻮارش ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺳﻤﻨﺪر (از ﺧﻠﻮ ﻣﻌﺪه ﺗﺎ ﻋﻘﺐ ﮐﻠﻮاك) 337 ﻣﯿﻠﯽﻣﺘﺮ ﺑﻮد.

2 -10-16- ﻋﺎدات و رﻓﺘﺎر در 5 آذر ﻣﺎه ﮐﻪ ﻫﻮا ﺑﺮﻓﯽ و ﺳﺮد ﺑﻮده و ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ ﺑﯿﻦ 3 ﺗﺎ 5 درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﯿﮕﺮاد اﺳﺖ، ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻋﺎدي درون ﭼﺸﻤﻪ زﯾﺎرت ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ دارﻧﺪ. ﻻروﻫﺎي ﮐﻮﭼﮏ در ﻏﺎر ﺷﺮآﺑﺎد در ﮐﻒ آب ﺑﯽ

47

ﺣﺮﮐﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻌﺪ از ﺗﻤﺎس ﺑﺎ اﺷﯿﺎء 10 ﺗﺎ 20 ﺳﺎﻧﺘﯽﻣﺘﺮ ﺷﻨﺎ ﻧﻤﻮده و در ﺑﺎﻻي ﺳﻨﮓﻫﺎي ﮐﻮﭼﮏ درون آب اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ. ﻻروﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در دو زﯾﺴﺘﮕﺎه اداﻧﻪ و رق ﭼﺸﻤﻪ در ﺗﻤﺎم ﻃﻮل ﺳﺎل ﺣﺘﯽ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ زﯾﺴﺘﮕﺎه و اﻃﺮاف آن ﭘﻮﺷﯿﺪه از ﺑﺮف ﺑﻮده و دﻣﺎي ﻫﻮا 3- درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﯽﮔﺮاد ﺑﻮده اﺳﺖ ﻓﻌﺎﻟﻨﺪ. ﻻروﻫﺎي ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻻروﻫﺎي ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﻣﻌﻤﻮﻻ راﺣﺖﺗﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ. اﯾﻨﻬﺎ ﺧﯿﻠﯽ آرام در ﻧﻮاﺣﯽ ﻋﻤﯿﻖﺗﺮ ﮐﻒ زﯾﺴﺘﮕﺎه روي ﺑﺴﺘﺮ آن ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ ﯾﺎ ﻻﺑﻼي رﯾﺸﻪ ﮔﯿﺎﻫﺎن داﺧﻞ آب ﭘﻨﻬﺎن ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و اﻣﺎ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ﺑﺎز ﻫﻢ ﯾﺎﻓﺘﻦ آﻧﻬﺎ دﺷﻮار اﺳﺖ. ﺑﻨﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ آﻧﻬﺎ ﻧﻮﻋﯽ اﺳﺘﺘﺎر ﺑﺎﺷﺪ. ﯾﺎﻓﺘﻦ ﻻروﻫﺎي ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺑﺴﯿﺎر دﺷﻮار اﺳﺖ. آﻧﻬﺎ در ﮐﻨﺎرهﻫﺎي زﯾﺴﺘﮕﺎه، زﯾﺮ ﺗﺨﺘﻪ ﺳﻨﮕﻬﺎ و ﻻي ﺷﮑﺎف ﺳﻨﮕﻬﺎ در ﻧﻮاﺣﯽ ﻋﻤﯿﻖﺗﺮ ﭘﻨﻬﺎن ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و اﯾﻦ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﺤﻠﯿﻞ رﻓﺘﻦ آﺑﺸﺶﻫﺎ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺷﺶﻫﺎ و اﻓﺰاﯾﺶ ﻧﯿﺎز آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﮐﺴﯿﮋن ﻫﻮا ﺑﺎﺷﺪ. ﺑﻨﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﺳﻦ ﻻروﻫﺎ ﺗﻤﺎﯾﻞ آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﭘﻨﻬﺎن ﺷﺪن در ﻧﻮاﺣﯽ ﮐﻢ ﻋﻤﻖﺗﺮ، ﺗﺎرﯾﮑﺘﺮ و دور از دﺳﺘﺮس ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽﺷﻮد. ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﺑﺎﻟﻎ و ﺑﺰرگ در درون ﻏﺎر ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﺑﯽﺣﺮﮐﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻮر ﻫﯿﭻ واﮐﻨﺸﯽ ﻧﺸﺎن ﻧﻤﯽدﻫﻨﺪ. ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺎ دﺳﺖ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺗﻤﺎس ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﻢ، ﺑﻄﺮف آب ﺷﻨﺎ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ. ﭼﺎﻧﭽﻪ در دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﻄﻮر ﻣﺪاوم ﺗﻼش ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﺗﺎ از دﺳﺖ رﻫﺎﯾﯽ ﯾﺎﺑﻨﺪ. ﺳﺮﻋﺖ ﺷﻨﺎي اﻓﺮاد ﺑﺎﻟﻎ از ﻻروﻫﺎ ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ. اﻓﺮاد ﺑﺎﻟﻎ در ﺗﻤﺎم ﻃﻮل ﺳﺎل در درون ﻏﺎر ﻓﻌﺎل ﻫﺴﺘﻨﺪ در درون ﻏﺎر ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ- ﺗﻮاﻧﻨﺪ از دﯾﻮاره ﻋﻤﻮدي ﻧﺎﺻﺎف ﺑﻪ آﻫﺴﺘﮕﯽ ﺑﺎﻻ روﻧﺪ.

2 -10-17- ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺜﻞ اﯾﻦ ﺳﻤﻨﺪر ﭼﺮﺧﻪ زﻧﺪﮔﯽ دو ﻣﺮﺣﻠﻪاي دارد و ﻻرو آﺑﺰي آن ﻃﯽ ﺟﺮﯾﺎن دﮔﺮدﯾﺴﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺑﺎﻟﻎ در ﻣﯽآﯾﺪ. ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل زﯾﺎد اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ در دﻫﻪ اول ﺑﻬﻤﻦ ﻣﺎه در ﻫﻮاي ﺳﺮد در ﭼﺸﻤﻪ ﻣﻨﺰوﻟﮏ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺗﺨﻢﮔﺬاري ﻣﯽ ﮐﻨﺪ.ﺗﻤﺎم ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه در 18 ﺗﯿﺮ ﻣﺎه در ﻏﺎر ﺷﯿﺮآﺑﺎد ﻻرو آﺑﺸﺶ دار ﺑﻮدﻧﺪ. ﺑﻌﺪ از ﺣﺪود 10 روز در اﺛﺮ ﻋﺪم ﺗﻐﺬﯾﻪ و اﺣﺘﻤﺎﻻً ﮔﺮﻣﯽ ﻫﻮا در آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎه آﺑﺸﺶﻫﺎي ﺧﻮد را از دﺳﺖ دادﻧﺪ. ﻻروﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻃﻮل ﮐﻞ 95 ﻣﯿﻠﯿﻤﺘﺮي در 12 ﺗﯿﺮ ﻣﺎه از رق ﭼﺸﻤﻪ روﺳﺘﺎي زﯾﺎرت ﮔﺮﮔﺎن ﺟﻤﻊ- آوري ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻻروﻫﺎي ﺳﺎل ﻗﺒﻞ ﺑﻮده و زﻣﺴﺘﺎن ﮔﺬراﻧﯽ ﮐﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ. ﻻروي ﺑﺎ ﻃﻮل ﮐﻞ

48

46 ﻣﯿﻠﯿﻤﺘﺮ ﮐﻪ در 8 ﻣﺮداد ﻣﺎه از رق ﭼﺸﻤﻪ ﺟﻨﻮب روﺳﺘﺎي زﯾﺎرت ﮔﺮﮔﺎن ﺟﻤﻊ آوري ﺷﺪه ﻓﺎﻗﺪ اﻧﮕﺸﺖ در ﭘﺎي ﻋﻘﺒﯽ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ. در ﻫﻤﯿﻦ ﺗﺎرﯾﺦ از ﻣﺤﻞ ﻓﻮق ﻻروي ﺑﺎ ﻃﻮل ﮐﻞ 62 ﻣﯿﻠﯽ ﻣﺘﺮ ﺟﻤﻊ آوري ﺷﺪه ﮐﻪ ﭼﺸﻢ ﭼﭗ آن ﺧﯿﻠﯽ ﮐﻮﭼﮏ و ﺻﻮرﺗﯽ رﻧﮓ ﺑﻮده اﺳﺖ. ﺑﺮرﺳﯽﻫﺎي ﺑﺎﻓﺘﯽ ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ ﺑﯿﻀﻪﻫﺎي اﯾﻦ ﺳﻤﻨﺪر ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﯾﺮ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎﯾﻨﻮﺑﯽاﯾﺪه اﺳﺘﻮاﻧﻪاي اﺳﺖ و از ﻧﻮع ﻟﻮﺑﻮﻟﻪ ﮐﺎﻣﻞ (آﻣﭙﻮﻻ) اﺳﺖ. رﻧﮓ ﺑﯿﻀﻪﻫﺎ ﮐﺮم ﺑﻮده و در ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺑﺪن ﺗﻮﺳﻂ ﭘﺮده ﺻﻔﺎق ﺑﻪ ﺳﺘﻮن ﻓﻘﺮات و ﮐﻠﯿﻪﻫﺎ ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ. ﺑﯿﻀﻪﻫﺎي ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺷﺪه در اواﺧﺮ ﺷﻬﺮﯾﻮر از ﻏﺎر ﺷﯿﺮآﺑﺎد ﮐﺎﻣﻼً ﺣﺠﯿﻢ ﺷﺪه و ﻓﻌﺎل ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﺑﯿﻀﻪﻫﺎ در وﺳﻂ ﺧﻮد ﻓﺮورﻓﺘﮕﯽ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﻞ ورود رگﻫﺎي ﺧﻮﻧﯽ ﺑﻪ داﺧﻞ ﺑﯿﻀﻪﻫﺎﺳﺖ. ﻫﺮ ﺑﯿﻀﻪ ﻏﺸﺎﯾﯽ ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ ﮐﻠﯿﻪ دارد ﮐﻪ اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖﻫﺎ، ﻣﺠﺎري اﻧﺘﻘﺎل اﺳﭙﺰم را ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ. اﺳﭙﺮم از ﮐﻠﯿﻪ ﻋﺒﻮر ﮐﺮده ﺑﻪ ﻣﺠﺮاي وﻟﻒ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﮐﻠﻮاك ﻣﯽرود. از اﯾﻦ ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻣﺠﺎري ﺑﺎرﯾﮑﯽ ﺑﻨﺎم ﻣﺠﺎري آوران ﮐﻪ ﻣﺠﺎري ﺗﺨﻠﯿﻪ اﺳﭙﺮم اﺳﺖ ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻄﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﯿﻀﻪ را ﺑﻪ ﮐﻠﯿﻪ وﺻﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ. اﯾﻦ ﻣﺠﺎري ﻗﺒﻞ از ورودي ﺑﻪ ﮐﻠﯿﻪ دو ﺷﺎﺧﻪ ﺷﺪه و در ﮐﻠﯿﻪ وارد ﺑﻌﻀﯽ از ﻧﻔﺮونﻫﺎ ﻣﯽﺷﻮد. از ﮐﻠﯿﻪ ﻣﺠﺎري وﻟﻒ ﯾﺎ ﻣﺠﺮاي ﻣﺸﺘﺮك ادراري ﺗﻨﺎﺳﻠﯽ ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ دﻓﻊ ادرار، اﺳﭙﺮم را ﻧﯿﺰ ﺗﺨﻠﯿﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ اﺳﭙﺮم از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺠﺮاي وﻟﻒ وارد ﮐﻠﻮاك ﺷﺪه و از ﺳﻮراخ آن ﺑﻪ ﺧﺎرج دﻓﻊ ﻣﯽﺷﻮد. دﺳﺘﮕﺎه ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺜﻞ و دﻓﻊ ﯾﻌﻨﯽ ﺳﯿﺴﺘﻢ ادراري ﺗﻨﺎﺳﻠﯽ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﺑﻬﻢ واﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ. ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ ﮐﻠﯿﻪﻫﺎ، ﮔﻨﺎدﻫﺎ، ﻣﺠﺎري ادراري ﺗﻨﺎﺳﻠﯽ، ﻣﺜﺎﻧﻪ، ﮐﻠﻮاك و اﺟﺴﺎم ﭼﺮﺑﯽ ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ واﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ.. دو ﺷﮑﻠﯽ آﺷﮑﺎر ﺟﻨﺴﯽ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻇﺎﻫﺮ ﺑﯿﻦ دو ﺟﻨﺲ وﺟﻮد ﻧﺪارد در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ در ﺳﺎﯾﺮ ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ ﮐﻠﯿﻪﻫﺎ ﺑﻄﻮر آﺷﮑﺎري ﮐﻮﺗﺎهﺗﺮ اﺳﺖ و ﻧﺮﻫﺎ در ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺷﮑﻤﯽ ﺑﺎرﯾﮑﺘﺮﻧﺪ. اﺟﺴﺎم ﭼﺮﺑﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﮐﻠﯿﻪﻫﺎ ﭼﺴﺒﯿﺪه اﺳﺖ و در ﻣﺠﺎورت ﺑﯿﻀﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت رﻫﺎ ﺷﺪه در ﻣﺤﻔﻈﻪ ﺳﻠﻮم ﻗﺮار دارد. اﯾﻦ اﺟﺴﺎم ﭼﺮﺑﯽ در ﻓﺼﻮﻟﯽ از ﺳﺎل ﮐﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺜﻠﯽ رخ ﻧﻤﯽدﻫﺪ (ﺧﺮدادﻣﺎه) ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺰرگ ﺑﻮده در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﺑﯿﻀﻪﻫﺎ ﮐﻮﭼﮏ ﺑﻮدﻧﺪ و در ﻣﻘﻄﻊ ﻋﺮﺿﯽ ﺑﯿﻀﻪ ﻫﯿﭻ اﺳﭙﺮﻣﯽ دﯾﺪه ﻧﺸﺪ. در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ در اواﺧﺮ ﺷﻬﺮﯾﻮر ﺑﯿﻀﻪﻫﺎ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺰرگ و ﺣﺠﯿﻢ و ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ آﻧﻬﺎ اﺟﺴﺎم ﭼﺮﺑﯽ ﮐﻮﭼﮏ ﺑﻮد و در ﻣﻘﻄﻊ ﻋﺮﺿﯽ ﺑﯿﻀﻪ دﺳﺘﺠﺎت اﺳﭙﺮﻣﯽ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ.

49

از ﻧﻈﺮ ﺑﺎﻓﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﯿﻀﻪ در ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در اردﺑﻬﺸﺖ و ﺧﺮداد از ﺑﯿﻀﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺮش ﺑﺎﻓﺘﯽ ﺗﻬﯿﻪ ﺷﺪ ﻫﯿﭻ اﺳﭙﺮﻣﺎﺗﻮزوﺋﯿﺪ و ﺣﺘﯽ اﺳﭙﺮﻣﺎﺗﯿﺪي دﯾﺪه ﻧﻤﯽﺷﺪ و ﻟﻮﺑﻮلﻫﺎ ﺗﻮﺳﻂ اﺳﭙﺮﻣﺎﺗﻮﮔﻮﻧﯽ و اﺳﭙﺮﻣﺎﺗﻮﺳﯿﺖ اوﻟﯿﻪ ﭘﺮ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ در ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در اواﺧﺮ ﺷﻬﺮﯾﻮر از ﺑﯿﻀﻪﻫﺎ ﺑﺮش ﺑﺎﻓﺘﯽ ﺗﻬﯿﻪ ﺷﺪ ﺗﻤﺎم ﻣﺮاﺣﻞ دودﻣﺎن ﺳﻠﻮﻟﯽ و ﻧﻬﺎﯾﺘﺎً دﺳﺘﺠﺎت اﺳﭙﺮﻣﯽ ﻗﺎﺑﻞ روﯾﺖ ﺑﻮدﻧﺪ. ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ در ﻣﺮﮐﺰ ﺑﯿﻀﻪﻫﺎ ﻟﻮﺑﻮلﻫﺎ ﮐﻮﭼﮏ و ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﮐﺮوي ﺑﻮده ﺣﺎوي ﻻﯾﻪ ژرﻣﯿﻨﺎل در اﻃﺮاف دﯾﻮاره و اﺳﭙﺮﻣﺎﺗﻮﺳﯿﺖ در وﺳﻂ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻟﻮﺑﻮلﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﺣﺎﺷﯿﻪ ﺑﺰرگ و ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﭼﻨﺪ وﺟﻬﯽ ﺑﻮده و ﺣﺎوي اﺳﭙﺮﻣﺎﺗﯿﺪﻫﺎ و دﺳﺘﺠﺎت اﺳﭙﺮﻣﯽ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻻﯾﻪ ژرﻣﯿﻨﺎل در اﯾﻦ ﻟﻮﺑﻮلﻫﺎ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ و در ﻻﺑﻼي ﻟﻮﺑﻮلﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺳﻠﻮلﻫﺎي ﻓﯿﺒﺮوﺑﻠﺴﺖ و رگﻫﺎي ﺧﻮﻧﯽ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ. اﻟﺒﺘﻪ در ﺑﯿﻀﻪ ﻏﯿﺮ ﻓﻌﺎل ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺮاﺣﻞ اوﻟﯿﻪ ﯾﻌﻨﯽ اﺳﭙﺮﻣﺎﺗﻮﮔﻮﻧﯽﻫﺎ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ در ﺑﯿﻀﻪ ﻓﻌﺎل ﺑﯿﺸﺘﺮ دﺳﺘﺠﺎت اﺳﭙﺮﻣﯽ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد. اﺳﭙﺮﻣﺎﺗﻮژﻧﺰ اﻟﮕﻮي ﮐﯿﺴﺘﯽ دارد و اﺳﭙﺮﻣﺎﺗﻮژﻧﺰ در اﺳﭙﺮﻣﺎﺗﻮ ﺳﯿﺴﺖﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﻟﻮﺑﻮلاي ﺳﻤﯽﻧﯿﻔﺮ رخ ﻣﯽدﻫﺪ. ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻃﻮل ﺑﯿﻀﻪﻫﺎي ﻓﻌﺎل ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺟﻨﺴﯽ 76/32 و ﻋﺮض آن 77/4 ﻣﯿﻠﯽﻣﺘﺮ و ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻃﻮل ﺑﯿﻀﻪ ﻏﯿﺮﻓﻌﺎل 98/17 و ﻋﺮض آن 64/1 ﻣﯿﻠﯽﻣﺘﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ.

2 -10-18- ﺷﻤﺎرش ﺗﺨﻢﻫﺎ در 8 ﺑﻬﻤﻦ ﻣﺎه 1380 ﺗﻌﺪاد 2 دو ﺗﻮده ﺗﺨﻢ ﺳﻤﻨﺪر Paradactylodon gorganensis و در 19 ﺑﻬﻤﻦ 1384 ﺗﻌﺪاد 3 ﺗﻮده ﮐﺎﻣﻞ و 2 ﺗﻮده ﺗﺨﻢ ﻧﺎﻗﺺ و ﺗﻌﺪادي ﻻرو (اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ) از ﭼﺸﻤﻪ ﻣﻨﺰوﻟﮏ واﻗﻊ در ﺟﻨﮕﻞ آﻣﻮزﺷﯽ ﺷﺼﺖﮐﻼﺗﻪ در اﺳﺘﺎن ﮔﻠﺴﺘﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮔﺮدﯾﺪ. ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ در ﺣﻮﺿﭽﻪاي ﺟﻤﻊآوري ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ 3/2 ﻣﺘﺮ ﻃﻮل، 25/2 ﻣﺘﺮ ﻋﺮض و 35/1 ﻣﺘﺮ ﻋﻤﻖ داﺷﺖ. 3 ﺗﻮده ﺗﺨﻢ ﮐﺎﻣﻞ (در ﯾﮏ ﺗﻮده ﮐﻞ ﺟﻨﯿﻦﻫﺎ ﻣﺮده ﺑﻮدﻧﺪ)، 2 ﺗﻮده ﺗﺨﻢ ﻧﺎﮐﺎﻣﻞ، ﻻروﻫﺎ ﺟﻬﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﻌﺪي ﺑﻪ آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎه ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪﻧﺪ و در ﻇﺮفﻫﺎي ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ در ﯾﺨﭽﺎل ﺑﺎ دﻣﺎي 5 ﺗﺎ 7 درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﯽﮔﺮاد ﻧﮕﻬﺪاري ﺷﺪﻧﺪ. ﺗﺨﻢﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ دو ﺳﺘﻮن اﺳﺘﻮاﻧﻪاي ژﻻﺗﯿﻨﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ از ﯾﮏ ﻃﺮف ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﭼﺴﺒﯿﺪه و در ﻃﺮف دﯾﮕﺮ (در اﻧﺘﻬﺎ) داراي زاﺋﺪه ﻧﺦ ﻣﺎﻧﻨﺪ ژﻻﺗﯿﻨﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻃﻮل ﺗﻮده ﺗﺨﻢﻫﺎ 26/136 ﻣﯿﻠﯽﻣﺘﺮ، ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻋﺮض ﺗﻮده ﺗﺨﻢﻫﺎ 87/18 ﻣﯿﻠﯽﻣﺘﺮ و ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﺗﻌﺪاد ﺟﻨﯿﻦﻫﺎي

50

ﻣﻮﺟﻮد در ﻫﺮ ﺗﻮده ﺗﺨﻢ (دو ﺳﺘﻮﻧﯽ) 75 ﻋﺪد ﺑﻮد. ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻻروﻫﺎي ﺧﺎرج ﺷﺪه از دو ﺗﻮده ﺗﺨﻢ، ﺑﺎروري ﺑﺎﻻي 70% ﺑﻮده و در ﯾﮏ ﺗﻮده ﻧﺎﮐﺎﻣﻞ ﻧﯿﺰ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ 33/93% ﺑﻮد. اوﻟﯿﻦ ﻻرو در ﺗﺎرﯾﺦ 19/12/1381 در ﺳﺎﻋﺖ 17 ﯾﻌﻨﯽ 40 روز ﭘﺲ از ﭘﯿﺪا ﮐﺮدن ﺗﺨﻢﻫﺎ و آﺧﺮﯾﻦ ﻻرو در ﺗﺎرﯾﺦ 06/01/1382 از ﺗﺨﻢ ﺧﺎرج ﺷﺪ. در ﭼﺸﻤﻪﻫﺎي اداﻧﻪ، رقﭼﺸﻤﻪ، ﻏﺎر ﺷﯿﺮآﺑﺎد در ﻃﻮل ﺑﺮرﺳﯽ ﻫﯿﭻ ﺗﺨﻤﯽ ﺑﺪﺳﺖ ﻧﯿﺎﻣﺪ.

ﺷﮑﻞ2- 12- ﯾﮏ ﺗﻮده ﺗﺨﻢ دو ﺗﺎﯾﯽ در داﺧﻞ ژﻟﻪ در 08/11/1380 از ﭼﺸﻤﻪ ﻣﻨﺰوﻟﮏ (ﻋﮑﺲ در 1380/12/01)

ﺟﻬﺖ ﺗﻐﺬﯾﻪ ﻻروﻫﺎ در روزﻫﺎي ﻧﺨﺴﺖ ﭘﺲ از ﺗﻔﺮﯾﺦ از ﻧﺎﭘﻠﯿﻮس آرﺗﻤﯿﺎ و ﺳﭙﺲ از داﻓﻨﯽ، آرﺗﻤﯿﺎ ﺑﺎﻟﻎ، ﺗﮑﻪﻫﺎي ﮐﻮﭼﮏ ﮔﻮﺷﺖ ﮔﺎو و ﮐﺮم ﺧﺎﮐﯽ ﻗﻄﻌﻪ ﻗﻄﻌﻪ ﺷﺪه اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد. ﻃﻮل اﻓﺮاد ﺗﺎزه دﮔﺮدﯾﺴﯽ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده در اﺑﺘﺪا ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ از ﻻروﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻫﺴﺘﻨﺪ

51

2 -10-19- ﺷﻤﺎرش ﻻروﻫﺎ ﺷﯿﺮآﺑﺎد: ﻻروﻫﺎ در ﺗﻤﺎم ﻃﻮل ﺳﺎل در ﻏﺎر ﺷﯿﺮآﺑﺎد وﺟﻮد دارﻧﺪ. ﻃﻮل ﮐﻞ ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﻻرو در درون ﻏﺎر ﺷﯿﺮآﺑﺎد 105 ﻣﯿﻠﯽﻣﺘﺮ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪ. ﻻروﻫﺎ در ﻫﺮ ﻃﺮف ﺳﺮ 3 آﺑﺸﺶ ﻣﺸﺨﺺ دارﻧﺪ. ﻻروﻫﺎ در ﺳﺎل اول اﺣﺘﻤﺎﻻً دﮔﺮدﯾﺴﯽ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ. ﺷﯿﺎرﻫﺎي ﺟﺎﻧﺒﯽ ﻻروﻫﺎ ﺑﯿﻦ 11 ﺗﺎ 14 ﻋﺪد ﻣﺘﻐﯿﺮ اﺳﺖ. ﺑﺮرﺳﯽ ﯾﮏ ﺟﻨﯿﻦ در 7 روز ﻗﺒﻞ از ﺗﻔﺮﯾﺦ، اﺣﺘﻤﺎل وﺟﻮد ﯾﮏ ﺑﺎﻻﻧﺴﺮ اﺑﺘﺪاﯾﯽ را در ﯾﮏ ﯾﺎ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻗﺒﻞ از ﺗﻔﺮﯾﺦ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺻﺤﺖ آن ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺮ روي ﻣﺮاﺣﻞ ﺟﻨﯿﻨﯽاي ﮔﻮﻧﻪ دارد. از اﺑﺘﺪا ﺗﺎ اﻧﺘﻬﺎي ﻏﺎر ﻣﻌﻤﻮﻻً 10 ﺗﺎ 20 ﻻرو در اﻧﺪازهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ. ﭼﺸﻤﻪ اداﻧﻪ: در ﻣﺠﻤﻮع از ﺷﻬﺮﯾﻮر 1388 ﺗﺎ اﺳﻔﻨﺪ 1389، 12 ﺑﺎر ﺑﺎزدﯾﺪ از اﯾﻦ زﯾﺴﺘﮕﺎه اﻧﺠﺎم ﺷﺪ. در دي ﻣﺎه 1388 و ﻓﺮوردﯾﻦ 1389 ﺑﺪﻟﯿﻞ ﺑﺎرش ﺑﺮف ﺷﺪﯾﺪ ﺑﺎزدﯾﺪي ﺻﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺖ. ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺗﻌﺪاد ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه 4 ﻋﺪد در ﺷﻬﺮﯾﻮر ﻣﺎه ﺑﻮده اﺳﺖ. از ﺑﻬﻤﻦ ﻣﺎه 1388 ﺗﺎ ﺷﻬﺮﯾﻮر 1389 ﻻروي ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﺸﺪ. ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻻرو ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه ﺑﺎ ﻃﻮل ﮐﻠﯽ ﺑﺮاﺑﺮ 94 ﻣﯿﻠﯽﻣﺘﺮ در آذر ﻣﺎه و ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ ﻻرو ﺑﺎ ﻃﻮل ﮐﻞ 61 ﻣﯿﻠﯽﻣﺘﺮ در ﻣﻬﺮ ﻣﺎه ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮔﺮدﯾﺪ. ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻃﻮل ﮐﻞ ﻻروﻫﺎ در اﯾﻦ زﯾﺴﺘﮕﺎه 94 ﻣﯿﻠﯽﻣﺘﺮ در آذر ﻣﺎه و ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ آن 65 ﻣﯿﻠﯽﻣﺘﺮ در ﻣﻬﺮ ﻣﺎه ﺑﻮده اﺳﺖ. رق ﭼﺸﻤﻪ: در ﻣﺠﻤﻮع از ﺷﻬﺮﯾﻮر 1388 ﺗﺎ اﺳﻔﻨﺪ 1389، 12 ﺑﺎر ﺑﺎزدﯾﺪ از اﯾﻦ زﯾﺴﺘﮕﺎه اﻧﺠﺎم ﺷﺪ. ﻧﻈﯿﺮ زﯾﺴﺘﮕﺎه ﻗﺒﻠﯽ ﺑﺪﻟﯿﻞ ﺑﺎرش ﺑﺮف ﺷﺪﯾﺪ در دي ﻣﺎه 1388 و ﻓﺮوردﯾﻦ 1389 ﺑﺎزدﯾﺪي ﺻﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺖ. ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺗﻌﺪاد ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه ﺑﯿﺶ از 150ﻋﺪد در ﺧﺮداد ﻣﺎه ﺑﻮده اﺳﺖ. در ﺑﻬﻤﻦ ﻣﺎه ﻻروي ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﺸﺪ. ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻻرو ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه ﺑﺎ ﻃﻮل ﮐﻠﯽ ﺑﺮاﺑﺮ 97 ﻣﯿﻠﯽﻣﺘﺮ در اردﯾﺒﻬﺸﺖ ﻣﺎه و ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ ﻻرو ﺑﺎ ﻃﻮل ﮐﻞ 26 ﻣﯿﻠﯽﻣﺘﺮ در اردﯾﺒﻬﺸﺖ و ﺧﺮداد ﻣﺎه ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮔﺮدﯾﺪ. ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻃﻮل ﮐﻞ ﻻروﻫﺎ در اﯾﻦ زﯾﺴﺘﮕﺎه 29/75 ﻣﯿﻠﯽﻣﺘﺮ در اﺳﻔﻨﺪ ﻣﺎه و ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ آن 68/37 ﻣﯿﻠﯽﻣﺘﺮ در ﺧﺮداد ﻣﺎه ﺑﻮده اﺳﺖ. ﻃﻮل ﮐﻞ ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ ﻻرو ﺳﻤﻨﺪرﻏﺎري در 24/02/1383 ﺑﻪ اﻧﺪازه 22 ﻣﯿﻠﯿﻤﺘﺮ در ﭼﺸﻤﻪﻫﺎي اداﻧﻪ و رق ﭼﺸﻤﻪ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ. ﭘﻨﻬﺎن ﺷﺪن ﻻروﻫﺎ ﻻﺑﻼي ﺑﺮگﻫﺎ و رﯾﺸﻪﻫﺎي ﻋﻠﻒ ﭼﺸﻤﻪ (Nasturtium officinalis) ﭘﺪﯾﺪهاي ﺑﺴﯿﺎر ﺟﺎﻟﺐ ﺑﻮده ﮐﻪ ﻗﺒﻼً ﮔﺰارش ﻧﺸﺪه اﺳﺖ.

52

ﭼﺸﻤﻪ ﮔﺮﮔﻠﻮ: در ﭼﺸﻤﻪ ﮔﺮﮔﻠﻮ ﮐﻪ ﺑﺪﻟﯿﻞ ﺻﻌﺐاﻟﻌﺒﻮر ﺑﻮدن و ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﻃﻮﻻﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ روﺳﺘﺎ داﺷﺖ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ وﺟﻮد ﺧﺮس در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﮐﺸﺎورزان ﮔﺰارش ﺷﺪه ﺑﻮد ﺗﻨﻬﺎ 2 ﺑﺎر ﺑﺎزدﯾﺪ ﺑﻌﻤﻞ آﻣﺪ. آب ﭼﺸﻤﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺮد و ﻧﻤﻮﻧﻪﺑﺮداري ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺸﮑﻞ ﺑﻮد. در ﺑﺎزدﯾﺪ اول ﮐﻪ در 10 ﻓﺮوردﯾﻦ ﻣﺎه 1389 اﻧﺠﺎم ﺷﺪ ﻫﻮا آﻓﺘﺎﺑﯽ، ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ دﻣﺎي ﻫﻮا در ﻃﻮل ﺑﺎزدﯾﺪ 5/18 و دﻣﺎي آب 6/5 درﺟﻪ ﺑﻮد. در اﯾﻦ ﺑﺎزدﯾﺪ 2 ﻻرو، 3 ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺎﻟﻎ زﻧﺪه و 3 ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺎﻟﻎ ﻣﺮده ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ. ﻃﻮل ﮐﻞ ﯾﮑﯽ از ﻻروﻫﺎ 22 ﻣﯿﻠﯽﻣﺘﺮ و ﻓﺎﻗﺪ اﻧﺪامﻫﺎي ﺣﺮﮐﺘﯽ و دﯾﮕﺮي 5/34 ﻣﯿﻠﯽﻣﺘﺮ ﺑﻮد. در ﺑﺎزدﯾﺪ دوم ﮐﻪ در ﺗﯿﺮﻣﺎه اﻧﺠﺎم ﺷﺪ ﻫﯿﭻ ﻧﻤﻮﻧﻪاي ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﺸﺪ. ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ دﻣﺎي ﻫﻮا در ﻃﻮل ﺑﺎزدﯾﺪ 19 درﺟﻪ و دﻣﺎي آب 7 درﺟﻪ ﺑﻮد. در آذر و ﺑﻬﻤﻦ ﻣﺎه ﺗﻤﺎم زﯾﺴﺘﮕﺎه از ﺑﺮف ﭘﻮﺷﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد.

ﺷﮑﻞ 2- 13- دو اﻧﺪازه ﻻرو ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري در روﺳﺘﺎي زﯾﺎرت ﮔﺮﮔﺎن

53

ﺷﮑﻞ 2- 14- ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺳﺮ ﻻرو ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري در ﭼﺸﻤﻪ ﻣﻨﺰوﻟﮏ 1384/02/21

ﺷﮑﻞ 2- 15- ﻻرو ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري در ﺧﻮﻟﯿﻦ دره ﻋﻠﯽآﺑﺎد 1385/06/03 54

Ebrahimi et al., 2004 ﺷﮑﻞ 2- 16- زﯾﺴﺘﮕﺎه، ﺗﺨﻢ و ﻻروﻫﺎي ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري در ﭼﺸﻤﻪ ﻣﻨﺰوﻟﮏ ( ). A - زﯾﺴﺘﮕﺎه ﻃﺒﯿﻌﯽ، ﻧﻬﺮ ﻧﺰدﯾﮏ ﭼﺸﻤﻪ ﻣﻨﺰوﻟﮏ (ﻋﮑﺲ در 10 ﻣﺎرس 2003). B - ﯾﮏ دﺳﺘﻪ ﺗﺨﻢ ﻧﮕﻬﺪاري ﺷﺪه در 10 ﻣﺎرس 2003 (ﻋﮑﺲ در 6 آورﯾﻞ 2003). C - ﻫﻤﺎن ﺗﻮده ﺗﺨﻢ ﺷﮑﻞ ﻗﺒﻠﯽ (ﻋﮑﺲ در 4 آورﯾﻞ 2003). D - ﻫﻤﺎن ﺗﻮده ﺗﺨﻢ در ﺷﮑﻞ (ﻋﮑﺲ در 4 آورﯾﻞ 2003). E - ﺟﻨﯿﻦ ﻓﯿﮑﺲ ﺷﺪه (7 روز ﻗﺒﻞ از ﺗﻔﺮﯾﺦ) (ﻋﮑﺲ در 9 اﮐﺘﺒﺮ 2003). F - ﻻرو ﻓﯿﮑﺲ ﺷﺪه (4 روز ﻗﺒﻞ از ﺗﻔﺮﯾﺦ) (ﻋﮑﺲ در 9 اﮐﺘﺒﺮ 2003). G - ﻻرو زﻧﺪه (18 روز ﺑﻌﺪ از ﺗﻔﺮﯾﺦ) (ﻋﮑﺲ در 6 آورﯾﻞ 2003). H - ﻻرو زﻧﺪه (18 روز ﺑﻌﺪ از ﺗﻔﺮﯾﺦ) (ﻋﮑﺲ در 6 آورﯾﻞ 2003). I - ﻻرو زﻧﺪه (24 روز ﺑﻌﺪ از ﺗﻔﺮﯾﺦ) (ﻋﮑﺲ در 6 آورﯾﻞ 2003). J - ﻻرو ﻓﯿﮑﺲ ﺷﺪه (34 روز ﺑﻌﺪ از ﺗﻔﺮﯾﺦ) (ﻋﮑﺲ در 9 اﮐﺘﺒﺮ 2003).

55

B –A ﺷﮑﻞ2- 17- زﯾﺴﺘﮕﺎه ﻏﺎر ﺷﯿﺮآﺑﺎد در اﺳﺘﺎن ﮔﻠﺴﺘﺎن. ﯾﮑﯽ از 7 آﺑﺸﺎر ﻏﺎر ﺳﯿﺮآﺑﺎد، - دﻫﺎﻧﻪ ﻏﺎر ﺷﯿﺮآﺑﺎد، E D C - ﺧﻔﺎش ﮔﻮش ﻣﻮﺷﯽ ﮐﻮﭼﮏ در ﻏﺎر ﺷﯿﺮآﺑﺎد، - ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻻروي ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري، - ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺗﺎزه دﮔﺮدﯾﺴﯽ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده Kami, 2004 ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري ( ).

2 -10-20- ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻧﺎدر در ﻻروﻫﺎ ﮔﺮﭼﻪ ﺳﻤﻨﺪرﻏﺎري در ﺗﻤﺎم اﻧﺪامﻫﺎي ﺣﺮﮐﺘﯽ 4 اﻧﮕﺸﺖ دارد وﻟﯽ ﻣﻮاردي از 5 اﻧﮕﺸﺘﯽ و 3 اﻧﮕﺸﺘﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪﻧﺪ. ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻫﻤﻨﻮعﺧﻮاري دﺳﺘﻬﺎ، ﭘﺎﻫﺎ و دم ﺑﻌﻀﯽ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ ﻗﻄﻊ ﺷﺪه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ.

56

ﺷﮑﻞ 2- 18- ﭘﺎي ﻋﻘﺒﯽ 5 اﻧﮕﺸﺘﯽ در ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري در رق ﭼﺸﻤﻪ در 1383/04/22

ﺷﮑﻞ 2- 19- ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻻرو دو اﻧﮕﺸﺘﯽ در ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري

57

ﺷﮑﻞ 2- 20- ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻻرو ﻓﺎﻗﺪ اﻧﮕﺸﺖ در ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري

ﺷﮑﻞ 2- 21- ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻻرو در ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري ﺑﺎ دم ﺑﺮﯾﺪه

58

2 -10-21- ﺷﻤﺎرش ﺣﯿﻮاﻧﺎت اﻫﻠﯽ در زﯾﺴﺘﮕﺎه ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري در ﺟﻨﻮب روﺳﺘﺎي زﯾﺎرت ﮔﺮﮔﺎن در اﮐﺜﺮ اوﻗﺎت ﮔﺎوﻫﺎي اﻫﻠﯽ وﺟﻮد دارد. ﺗﻌﺪاد اﯾﻦ ﮔﺎوﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً 4 ﯾﺎ 5 ﻋﺪد اﺳﺖ ﮐﻪ روزاﻧﻪ ﺟﻬﺖ آﺷﺎﻣﯿﺪن آب ﺑﻪ ﭼﺸﻤﻪﻫﺎ ﺳﺮ ﻣﯽزﻧﻨﺪ. در ﭼﻨﺪ ﻣﻮرد ﺗﻌﺪاد ﮔﺎوﻫﺎ ﺣﺪاﮐﺜﺮ 8 ﻋﺪد ﺑﻮده اﺳﺖ. ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﮐﻮﭼﮏ ﺑﻮدن ﭼﺸﻤﻪﻫﺎ ﺑﺮاﺣﺘﯽ ﭼﺸﻤﻪﻫﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﺳﻢ ﮔﺎوﻫﺎ ﺗﺨﺮﯾﺐ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ. در اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ در ﻃﻮل ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪي ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﮕﺮدﯾﺪ. در ﭼﺸﻤﻪ ﻣﻨﺰوﻟﮏ ﮐﻪ در ﻋﻤﻖ ﺟﻨﮕﻞ آﻣﻮزﺷﯽ ﻗﺮار دارد ﻫﯿﭻ ﺣﯿﻮان اﻫﻠﯽ ﻣﺜﻞ ﮔﺎو و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﮕﺮدﯾﺪ. ﭘﺲ اﯾﻦ ﺣﯿﻮاﻧﺎت از ﺗﻬﺪﯾﺪات ﺗﺨﺮﯾﺐ زﯾﺴﺘﮕﺎه در ﻣﻨﺰوﻟﮏ ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ. در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺷﯿﺮآﺑﺎد، ﺑﻨﺪرت 1 ﺗﺎ 3 ﮔﺎو ﭘﺮاﮐﻨﺪه دﯾﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ.

2 -10-22- ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﺪﻓﻮع ﮔﺎوﻫﺎ در زﯾﺴﺘﮕﺎه ﺟﻨﻮب روﺳﺘﺎي زﯾﺎرت ﮔﺮﮔﺎن، ﻣﺪﻓﻮع ﮔﺎوﻫﺎ اﺛﺮات ﻣﻨﻔﯽ روي ﺣﯿﺎت ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري ﺑﺨﺼﻮص در ﺣﺎﻟﺖ ﻻروي دارد. ﭼﻮن ﭼﺸﻤﻪﻫﺎي اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﮐﻮﭼﮏ ﺑﻮده و ﺑﺸﺪت ﺑﺎ ﻣﺪﻓﻮع ﮔﺎوﻫﺎ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ اﺳﯿﺪي در ﻣﯽآﯾﻨﺪ. اﯾﻦ وﺿﻌﯿﺖ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﻠﻒ ﺷﺪن ﻻروﻫﺎ ﻣﯽﮔﺮدد.

2 -10-23- وﺿﻌﯿﺖ ﺣﻔﺎﻇﺘﯽ ﻃﺒﻖ ﻣﻘﺮرات اﺗﺤﺎدﯾﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﺣﯿﺎت وﺣﺶ و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﯿﻌﯽ (IUCN)، وﺿﻌﯿﺖ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﺪﯾﺪاً در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ اﻧﻘﺮاض اﻋﻼم ﺷﺪه اﺳﺖ. ﭼﻮن اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ زﯾﺴﺘﮕﺎه ﻏﺎر ﺷﯿﺮآﺑﺎد، ﻧﻬﺮﻫﺎ و ﭼﺸﻤﻪﻫﺎ ﺑﻮده و اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻧﺎﺣﯿﻪاي ﮐﻪ در آن ﺑﺼﻮرت وﺟﻮد دارد ﭼﻨﺪ ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﯿﺶ ﻧﯿﺴﺖ، و ﮐﯿﻔﯿﺖ زﯾﺴﺘﮕﺎه آن در ﺣﺎل ﮐﻢ ﺷﺪن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﺪﯾﺪاً در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ اﻧﻘﺮاض ارزﯾﺎﺑﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ.

2 -10-24- ﺗﻬﺪﯾﺪات ﺣﻔﺎﻇﺘﯽ ﺗﻬﺪﯾﺪﻫﺎي اﺻﻠﯽ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺳﻤﻨﺪر در ﺷﺶ ﻣﻮرد اﺻﻠﯽ در زﯾﺮ ﺧﻼﺻﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ. 59

1 - ﺟﻤﻊآوري ﻧﻤﻮﻧﻪ: اﻓﺮادي ﺳﻤﻨﺪرﻏﺎري را ﺟﻤﻊآوري ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ آﮐﻮارﯾﻮمﻫﺎي ﺧﺎﻧﮕﯽ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ. اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ در ﺷﺮاﯾﻂ ﺳﺮد ﺑﺴﺮ ﻣﯽﺑﺮد و ﺧﯿﻠﯽ از اﻓﺮاد در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ آﮔﺎﻫﯽ ﻧﺪارﻧﺪ. ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻋﺪم ﺗﻐﺬﯾﻪ در ﺷﺮاﯾﻂ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب آﮐﻮارﯾﻮم، ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﻻﻏﺮ ﺷﺪه و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدي از آﻧﻬﺎ ﺗﻠﻒ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ. 2 - وﺟﻮد دامﻫﺎي اﻫﻠﯽ: ﮔﺎوﻫﺎي اﻫﻠﯽ و ﺧﻮكﻫﺎي وﺣﺸﯽ ﺑﺎ وارد ﺷﺪن ﺑﻪ ﭼﺸﻤﻪﻫﺎ و ﺗﺨﺮﯾﺐ ﮔﯿﺎﻫﺎن و زﯾﺴﺘﮕﺎه ﻣﺸﮑﻼت زﯾﺎدي را ﺑﺮاي ﻻروﻫﺎ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ. اﺣﺘﻤﺎل دارد ﺗﻌﺪادي از ﻻروﻫﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﺧﺮﭼﻨﮓﻫﺎي آﺑﺰي ﺧﻮرده ﺷﻮﻧﺪ. 3 - ﺗﺨﺮﯾﺐ ﭼﺸﻤﻪﻫﺎ: زﯾﺴﺘﮕﺎه ﺳﻤﻨﺪرﻏﺎري ﺗﻮﺳﻂ ورود ﮔﺎوﻫﺎي اﻫﻠﯽ، ﺧﻮكﻫﺎي وﺣﺸﯽ و در ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻮارد اﻧﺴﺎن ﺗﺨﺮﯾﺐ ﮔﺮدﯾﺪه و ﻣﺨﺘﺼﺮ آﺑﯽ ﮐﻪ در آن زﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎ ﺟﻬﺖ ﺣﯿﺎت ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ ﻻزم اﺳﺖ ار ﺑﯿﻦ ﻣﯽرود. ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﯾﻦ ﺗﺨﺮﯾﺐ در اواﯾﻞ زﻧﺪﮔﯽ ﻻروﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺮگ آﻧﻬﺎ ﺣﺘﻤﯽ اﺳﺖ. 4 - ﻓﻀﻮﻻت ﺣﯿﻮاﻧﯽ: ادرار و ﻓﻀﻮﻻت ﮔﺎوﻫﺎي اﻫﻠﯽ و ﺧﻮكﻫﺎي وﺣﺸﯽ زﯾﺴﺘﮕﺎه ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري را در ﭼﺸﻤﻪﻫﺎي اداﻧﻪ و رق ﭼﺸﻤﻪ در ﺟﻨﻮب ﮔﺮﮔﺎن ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ. ﭼﻮن ﻣﺴﺎﺣﺖ اﯾﻦ ﭼﺸﻤﻪﻫﺎ ﺑﺴﯿﺎر اﻧﺪك ﺑﻮده و ﺑﺎ ورود ﻓﻀﻮﻻت ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﻣﺰﺑﻮر ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻐﯿﯿﺮ رﻧﮓ داده و ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ اﺳﯿﺪي در ﻣﯽآﯾﻨﺪ. اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻠﻒ ﺷﺪن ﺗﻌﺪادي از ﻻروﻫﺎ ﻣﯽﮔﺮدد.

60

ﺷﮑﻞ 2- 22- رﯾﺨﺘﻦ ﻓﻀﻮﻻت ﺣﯿﻮاﻧﯽ در اﻃﺮاف زﯾﺴﺘﮕﺎه ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري

ﺷﮑﻞ 2- 23- ﺗﺨﺮﯾﺐ زﯾﺴﺘﮕﺎه ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎري ﺗﻮﺳﻂ ﺣﯿﻮاﻧﺎت اﻫﻠﯽ در ﺟﻨﻮب روﺳﺘﺎي زﯾﺎرت

61

5 - ﮐﻤﺒﻮد ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺑﯽ: زﯾﺴﺘﮕﺎه ﺳﻤﻨﺪرﻏﺎري در ﺧﺎرج از ﻏﺎر ﺷﯿﺮآﺑﺎد ﺑﻪ آب ﺳﺮد ﭼﺸﻤﻪﻫﺎ، ﺟﻮﯾﺒﺎرﻫﺎ و آﺑﮕﯿﺮﻫﺎي ﮐﻮﭼﮏ ﻣﺤﺪود اﺳﺖ. اﯾﻦ زﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﮐﻢ ﺑﻮدن ﻣﻘﺪار آب، ﺑﺮاﺣﺘﯽ ﺧﺸﮏ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و اﯾﻦ ﻣﺸﮑﻞ ﺑﺎ ﺑﺮداﺷﺖ آب ﺗﻮﺳﻂ اﻧﺴﺎن ﺗﺸﺪﯾﺪ ﻣﯽﮔﺮدد. وﺟﻮد ﺧﺸﮑﺴﺎﻟﯽ و ﮐﺎﻫﺶ ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ اﯾﻦ ﻣﺸﮑﻞ را ﺗﺸﺪﯾﺪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ. ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ و ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮﯾﻦ دﻣﺎي آب ﺑﺮاي زﯾﺴﺖ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺣﺪود 5/6 ﺗﺎ 15 درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﯽ- ﮔﺮاد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ درﺟﻪ ﺣﺮارت آب ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻣﺮگ ﻻروﻫﺎ ﻣﯽﺷﻮد. 6 - دﺳﺘﺮﺳﯽ آﺳﺎن ﺑﻪ ﻏﺎر: در ﺳﺎل 1377 ﻏﺎر ﺷﯿﺮآﺑﺎد و آﺑﺸﺎرﻫﺎي ﻫﻔﺘﮕﺎﻧﻪ آن ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ وﻗﺖ ﮔﺮﮔﺎن و ﮔﻨﺒﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺛﺮ ﻣﻠﯽ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﮔﺮدﯾﺪ. ﺑﺎ اﯾﺠﺎد ﻣﺴﯿﺮ و ﭘﻠﻪﻫﺎي آﻫﻨﯽ راه ﺑﺮاي ﺑﺎزدﯾﺪ از ﻏﺎر ﺧﯿﻠﯽ آﺳﺎﻧﺘﺮ ﺷﺪه و ﺧﺰاﻧﻪﻫﺎي ژﻧﺘﯿﮑﯽ آن ﺻﺮﻓﺎً ﺑﺮاي ﺗﻔﺮﯾﺢ ﺟﻤﻊآوري ﺷﺪه و در ﺣﺎل ﻧﺎﺑﻮدي ﺑﻮد. اﻣﺮوزه ﺗﺎ ﺣﺪود زﯾﺎدي ﺟﻠﻮ اﯾﻦ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ. ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﮐﻨﺘﺮوﻟﯽ ﺑﺮاي ورود و دﺳﺘﺮﺳﯽ اﻓﺮاد ﻋﺎدي ﺻﻮرت ﻧﮕﯿﺮد، اﯾﻦ زﯾﺴﺘﮕﺎه ﺑﺎ ارزش ﺑﺘﺪرﯾﺞ ﻧﺎﺑﻮد ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ.

62

ﻓﺼﻞ ﺳﻮم

3 - ﻧﺘﯿﺠ ﻪﮔﯿﺮي و ﭘﺸﻨﻬﺎدات 3 -1- ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮي ﺳﻤﻨﺪر اﯾﺮاﻧﯽ Paradactylodon gorganensis ﺟﺰء ﺧﺰاﻧﻪ ژﻧﺘﯿﮑﯽ ﻣﻨﺤﺼﺮﺑﻔﺮد و ﺑـﺎ ارزش دوزﯾﺴﺘﺎن اﯾﺮان و اﻧﺪﻣﯿﮏ ﺟﻨﮕﻞﻫـﺎي اﺳـﺘﺎن ﮔﻠﺴـﺘﺎن ﻣـﯽ ﺑﺎﺷـﺪ . ﭘـﺮاﮐﻨﺶ اﮐﺜـﺮ ﺳـﻤﻨﺪرﻫﺎي ﺟـﻨﺲ Paradactylodon در ﭼﯿﻦ ﺑﻮده و ﻓﻘﻂ ﯾـﮏ ﮔﻮﻧـﻪ از آن در اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن وﺟـﻮد دارد . ارﺗﺒـﺎط دادن ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي اﯾﺰوﻟﻪ ﺷﻤﺎل اﯾﺮان ﺑﺎ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﭼﯿﻨﯽ و ﮔﻮﻧـﻪ ﻣﻮﺟـﻮد در اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن از ﻣـﻮارد ﻫﯿﺠـﺎن اﻧﮕﯿـﺰ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎي ﺟﺎﻧﻮري اﺳﺖ. در اﯾﻦ ﮔﺰارش، ﺟﻬﺖ روﺷﻦ ﺷﺪن ﺑﺮﺧﯽ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي زﯾﺴﺘﯽ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ، ﻧﺘﯿﺠـﻪ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺑﺮ روي اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ اراﺋﻪ ﻣﯽﮔﺮدد ﺗﺎ از ﻧﺘﺎﯾﺞ آن در ﺟﻬﺖ ﺣﻔﺎﻇﺖ از اﯾﻦ ﺧﺰاﻧـﻪ ژﻧﺘﯿﮑﯽ ﺑﺎ ارزش اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺮدد. ﺑﺮاي اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر زﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﭼﺸﻤﻪﻫﺎي ُاداﻧﻪ، رِق ﭼﺸﻤﻪ و ﮔٌﺮﮔﻠﻮ واﻗﻊ در ارﺗﻔﺎﻋﺎت ﺣﺪود 1600-1250ﻣﺘﺮ ﺟﻨﮕـﻞ ﻫـﺎي روﺳـﺘﺎي زﯾـﺎرت در ﺟﻨـﻮب ﮔﺮﮔﺎن ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺷﺪ. از اواﯾﻞ ﺷﻬﺮﯾﻮر 1388 ﺗﺎ اواﺧﺮ ﺷﻬﺮﯾﻮر 1389، در 12 ﻣﺮﺣﻠـﻪ ﺑﺎزدﯾـﺪ ﺻـﻮرت ﮔﺮﻓﺖ. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ، اﻗﻠﯿﻢ، وﺿﻌﯿﺖ ﺑﺴﺘﺮ زﯾﺴﺘﮕﺎه، ﻓﻮن و ﻓﻠﻮر ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻧﯿﺰ ﺑﺮرﺳﯽ ﺷـﺪ . در ﻫﺮ ﺑﺎزدﯾﺪ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﻻروﻫﺎ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ. ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در زﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ pH آب ﭼﺸﻤﻪﻫﺎ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻣﻘﺪار ﺛﺎﺑﺘﯽ ﺣﺪود 5/7 - 28/7 ﺑﻮده و ﺳﺨﺘﯽ آب در زﻣـﺎن ﻣـﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﺣﺪود 392-357 ﻣﯿﻠﯽﮔﺮم ﺑﺮ ﻟﯿﺘﺮاﺳﺖ. دﻣﺎي ﻫﻮا ﺑﯿﻦ°3C- ﺗـﺎ °33C (ﻣﯿـﺎﻧﮕﯿﻦ °C 3/16 و دﻣـﺎي آب ﺑﯿﻦ°5C/6 ﺗﺎ °15C(ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ°C 45/10) ﻣﺘﻐﯿﺮ ﺑﻮد. ﺑﺴﺘﺮ آﻧﻬﺎ از رﺳﻮﺑﺎت رﺳﯽ و رودﺧﺎﻧﻪاي ﮐﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎً از ﮐﻮارﺗﺰ، ﻣﺎﺳﻪ ﺳﻨﮓ، ﺳﻨﮓ آﻫﮏ، ﻗﻄﻌﺎت ﺳﯿﻠﯿﺴﯽ و ﺳﯿﻠﺘﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺟﺎﻧﻮري ﻏﺎﻟﺐ زاﻟـﻮ، ﭘﻼﻧﺎرﯾﺎ، ﮔﺎﻣﺎروس و ﺧﺮﭼﻨﮓ، ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ ﺟﻨﮕﻠﯽ، ﺳﻮﺳﻤﺎر ﺷﮑﻢ ﺳﺒﺰ، ﺣﺸﺮهﺧﻮر و ﺗﻌﺪادي ﭘﺮﻧﺪه اﺳﺖ.

63

ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﮔﯿﺎﻫﯽ ﻏﺎﻟﺐ در زﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎ دماﺳﺐ ﺑﺎﺗﻼﻗﯽ، ﻋﻠﻒﭼﺸﻤﻪ و ﺟﮕﺮواش ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﻻروﻫﺎ در ﺗﻤﺎم ﻃﻮل ﺳﺎل ﺣﺘﯽ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ زﯾﺴﺘﮕﺎه و اﻃﺮاف آن ﭘﻮﺷﯿﺪه از ﺑـﺮف و دﻣـﺎي ﻫﻮا °3C- ﺑﻮده اﺳﺖ ﻓﻌﺎل ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﻻروﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎ اﻧﺪازه و ﺳﻦ ﮐﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوت در ﯾﮏ زﻣﺎن دﯾﺪه ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ در ﺳﺎل اول دﮔﺮدﯾﺴﯽ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ. در ﻻروﻫﺎ ﻫﻤﻨﻮعﺧﻮاري دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد و ﺗﻌﺪادي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺎ اﻧﺪامﻫﺎي ﺣﺮﮐﺘﯽ و دم ﺑﺮﯾﺪه ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺗﻌﺪادي از آﻧﻬﺎ ﺗﻮﺳـﻂ ﺧﺮﭼﻨـﮓ ﻫـﺎ ﺧﻮرده ﺷﻮﻧﺪ. ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻨﮑﻪ ﻻروﻫﺎ 4 اﻧﮕﺸﺖ در اﻧﺪامﻫﺎي ﺣﺮﮐﺘﯽ دارﻧﺪ اﻣﺎ ﻻروﻫﺎي ﺑﺪون اﻧﮕﺸﺖ، 3 اﻧﮕﺸﺘﯽ و 5 اﻧﮕﺸﺘﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪﻧﺪ. ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻻرو ﺑﺎ ﻃـﻮﻟﯽ ﺑﺮاﺑـﺮ 97mm در اردﯾﺒﻬﺸـﺖ ﻣـﺎه و ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ ﻻرو داراي ﻃﻮﻟﯽ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ 22mm در ﻓﺮوردﯾﻦ ﻣـﺎه ﻣﺸـﺎﻫﺪه ﮔﺮدﯾـﺪ . ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ ﺑﯿﺸـﺘﺮﯾﻦ ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻃﻮل ﮐﻞ 94mm درآذرﻣﺎه و ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻃﻮل ﮐﻞmm 2/28 در ﻓـﺮوردﯾﻦ ﻣـﺎه ﻣﺸـﺎﻫﺪه ﺷﺪ. ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ دﻣﺎي ﻫﻮا و آب ﺗﺎﺛﯿﺮ ﭼﻨﺪاﻧﯽ در رﺷﺪ و ﺗﮑﻮﯾﻦ ﻻروﻫـﺎ ﻧـﺪارد . ﺗﺨﺮﯾـﺐ زﯾﺴـﺘﮕﺎه ﺗﻮﺳﻂ ﮐﺸﺎورزان و ﺟﺎﻧﻮران، ﺗﻐﯿﯿﺮ pH در اﺛﺮ ﻓﻀﻮﻻت ﮔﺎوﻫـﺎ و ﮐﻤﺒـﻮد آب از ﻋﻮاﻣـﻞ ﺑﺴـﯿﺎر ﻣﻬـﻢ و ﺗﻬﺪﯾﺪ ﮐﻨﻨﺪه ﺟﻤﻌﯿﺖ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎارزش و اﻧﺪﻣﯿﮏ اﯾﺮاﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در زﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎر ﺗﺨﺼﺺ ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﺑﺎ ﭘﺮاﮐﻨﺶ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺤﺪود زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ. ﺑﺮرﺳﯽﻫﺎي ﭘﺮاﮐﻨﺪه در ﺳﺎل 1394 ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﭼﺸﻤﻪ- ﻫﺎي اداﻧﻪ و رق ﭼﺸﻤﻪ ﺗﺨﺮﯾﺐ ﺷﺪه و دﯾﮕﺮ اﺛﺮي از آﻧﻬﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد. ﻏﺎر ﺷﯿﺮآﺑﺎد ﺧﺎن ﺑﺒﯿﻦ، زﯾﺴﺘﮕﺎه ﻣﻬﻢ دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ در اﺳﺘﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ درون آن ﺗـﺎرﯾﮑﯽ ﻣﻄﻠـﻖ ﺑﻮده و در ﺗﻤﺎم ﻃﻮل ﺳﺎل ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻻروي و ﺑﺎﻟﻎ در آن ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ دارﻧﺪ. ﻇـﺎﻫﺮاً در درون ﻏـﺎر، ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ ﺧﻮاب زﻣﺴﺘﺎﻧﯽ ﻧﺪارﻧﺪ. ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺎ ﻃﻮل ﮐﻞ 280 ﻣﯿﻠﯽﻣﺘﺮ از درون اﯾﻦ ﻏـﺎر ﺑﺪﺳـﺖ آﻣﺪ. ﻧﻮزادان ﺧﻔﺎشﻫﺎ ﮐﻪ از ﺳﻘﻒ ﻏﺎر ﺑﻪ ﮐﻒ ﻏﺎر ﻣﯽاﻓﺘﻨﺪ ﺑﺨﺸﯽ از ﻏـﺬاي اﺻـﻠﯽ ﺳـﻤﻨﺪر ﻏـﺎري را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ. دﺳﺘﺮﺳﯽ آﺳﺎن ﺑﻪ ﻏﺎر، ﻧﻤﻮﻧﻪﺑﺮداريﻫﺎي ﻏﯿﺮ ﻋﻠﻤﯽ و ﺗﻔﺮﯾﺤﯽ ﺗﻮﺳﻂ اﻓﺮاد ﻣﺨﺘﻠـﻒ از ﻣﺸﮑﻼت اﺻﻠﯽ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎﺳﺖ.

64

3 -2- ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدات ﻧﺘﺎﯾﺞ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺳﺎل ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ زﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ و ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪاي از اﯾﻦ ﺳﻤﻨﺪر در ﭼﺸﻤﻪﻫﺎي ﺳﺮد و ﺗﻤﯿﺰ ﺟﻨﻮب اﺳﺘﺎن در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺮﺗﻔﻊ و ﮐﻮﻫﺴﺘﺎﻧﯽ وﺟﻮد دارد. ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﻣﯽﮔﺮدد ﺗﺎ در ﻫﺮ دوره 3 ﺗﺎ 4 ﺳﺎﻟﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺰﺑﻮر ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد. زﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻓﻌﻠﯽ ﺳﻤﻨﺪر ﻣﻮرد ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد. در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ورود اﻓﺮاد ﺑﻪ ﻏﺎر ﺷﯿﺮآﺑﺎد ﻣﻘﺮراﺗﯽ وﺿﻊ ﮔﺮدد. ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽ از ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدات دﯾﮕﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان در آﯾﻨﺪه ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﻫﺎي ﺳﺎﯾﺮ ﻧﻘﺎط ﭘﺮاﮐﻨﺶ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮاي آن اﻗﺪام ﻧﻤﻮد.

65

ﻣﻨﺎﺑﻊ - اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ، م؛ ﮐﻤﯽ، ح (1383): اوﻟﯿﻦ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺗﺨﻢ و ﻻرو Batrachuperus gorganensis در ﺟﻨﮕﻞ آﻣﻮزﺷﯽ ﺷﺼﺖ ﮐﻼﺗﻪ ﮔﺮﮔﺎن، اﺳﺘﺎن ﮔﻠﺴﺘﺎن. ـ دوازدﻫﻤﯿﻦ ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺳﺮاﺳﺮي زﯾﺴﺖﺷﻨﺎﺳﯽ اﯾﺮان ، 12-10 ﺷﻬﺮﯾﻮر 1383، داﻧﺸﮕﺎه ﺑﻮﻋﻠﯽ ﻫﻤﺪان، ﺻﻔﺤﻪ 449. - اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ، م (1382): ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ ﺗﺨﻢ و ﻻرو Batrachuperus cf gorganensis در ﭼﺸﻤﻪ ﻣﻨﺰوﻟﮏ واﻗﻊ در ﺟﻨﮕﻠﻬﺎي ﺷﺼﺖ ﮐﻼﺗﻪ ﮔﺮﮔﺎن، اﺳﺘﺎن ﮔﻠﺴﺘﺎن. - ﭘﺎﯾﺎن ﻧﺎﻣﻪ ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ ، ﮔﺮاﯾﺶ درﯾﺎ، 74 ﺻﻔﺤﻪ. - اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ، م (1384): ﺗﺎﮐﺴﻮﻧﻮﻣﯽ و ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎي ﺟﺎﻧﻮري Batrachuperus (Amphibia,Urodela,Hynobiidae) در اﯾﺮان. - ﭘﺎﯾﺎن ﻧﺎﻣﻪ ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ ارﺷﺪ زﯾﺴﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ، ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﯿﻮﺳﯿﺴﺘﻤﺎﺗﯿﮏ ﺟﺎﻧﻮري، داﻧﺸﮕﺎه ﺷﯿﺮاز 118 ﺻﻔﺤﻪ. - اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ، م؛ اﺳﻤﺎﻋﯿﻠﯽ، ح؛ ﺣﺴﯿﻨﯽ، ف؛ ﮐﻤﯽ،ح (1385): ﺗﺎﮐﺴﻮﻧﻮﻣﯽ و ﺟﻐﺮاﻓﯿـﺎي ﺟـﺎﻧﻮري ﺟـﻨﺲ Paradactylodon در اﯾﺮان (Urodela,Hynobiidae) . ــ ﺧﻼﺻـﻪ ﻣﻘـﺎﻻت ﭼﻬـﺎردﻫﻤﯿﻦ ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺳﺮاﺳﺮي و دوﻣﯿﻦ ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ زﯾﺴﺖﺷﻨﺎﺳﯽ اﯾﺮان، 9ـ7 ﺷﻬﺮﯾﻮر1385، داﻧﺸـﮕﺎه ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻣﺪرس، ﺗﻬﺮان، ﺻﻔﺤﻪ270 وpp:212. - ﺑﻠﻮچ، م؛ ﮐﻤﯽ، ح(1385): دوزﯾﺴﺘﺎن اﯾﺮان، اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان، 177 ﺻﻔﺤﻪ . ﺷﻤﺎره 2250، ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ5436، ﭼﺎپ دوم. - ﺣﺒﯿﺒﯽ، ط.، راﻋﯽ، م 1373. ﺟﺎﻧﻮرﺷﻨﺎﺳﯽ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﻬﺮهداران. اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان. - رﺿﺎﭘﻮر، ن؛ ﺣﯿﺪري ﻧﺼﺮآﺑﺎدي، م؛ ﮐﻤﯽ، ح(1387): ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺎﻓﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ و رﯾﺨﺖ ﺷﻨﺎﺳـﯽ دﺳـﺘﮕﺎه ادراري ﺗﻨﺎﺳﻠﯽ ﺟﻨﺲ ﻧﺮ در ﺳﻤﻨﺪر ( Paradactylodon garganensis)( دوزﯾﺴـﺘﺎن دﻣـﺪار، ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎي آﺳﯿﺎﯾﯽ).- ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ زﯾﺴﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺟﺎﻧﻮري، داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﯽ واﺣﺪ داﻣﻐـﺎن، ﺳـﺎل اول، ﺷﻤﺎره دوم، زﻣﺴﺘﺎن 1387، ﺻﻔﺤﺎت 15 ﺗﺎ 22. - رﺿﺎﭘﻮر، ن (1388): ﺑﺮرﺳﯽ آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ و ﺑﺎﻓﺖﺷﻨﺎﺳﯽ دﺳﺘﮕﺎه ﺗﻮﻟﯿﺪﻣﺜﻠﯽ ﺟﻨﺲ ﻧﺮ ﺳـﻤﻨﺪر ﮐﻮﻫﺴـﺘﺎﻧﯽ ﮔﺮﮔﺎن.- ﭘﺎﯾﺎن ﻧﺎﻣﻪ ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ ارﺷﺪ، داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﯽ واﺣﺪ داﻣﻐﺎن، 172 ﺻﻔﺤﻪ.

66

- رﺿﺎﭘﻮر، ن ؛ ﮐﻤﯽ، ح(1392): ﻣﻌﺮﻓﯽ و ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺳﻤﻨﺪر ﮐﻮﻫﺴﺘﺎﻧﯽ ﮔﺮﮔـﺎن .- اوﻟـﯿﻦ ﻫﻤـﺎﯾﺶ ﻣﻠـﯽ ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﻧﻮﯾﻦ در ﻋﻠﻮم زﯾﺴﺘﯽ، داﻧﺸﮑﺪه ﮐﺸﺎورزي داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﯽ واﺣﺪ وراﻣﯿﻦ- ﭘﯿﺸـﻮا، 5 اردﯾﺒﻬﺸﺖ 1392، ﺻﻔﺤﻪ 757 . - رﺿﺎﭘﻮر، ن ؛ ﮐﻤﯽ، ح(1392): ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻣﻮرﻓﻮﻣﺘﺮي ﺳﻤﻨﺪر ﮐﻮﻫﺴﺘﺎﻧﯽ ﮔﺮﮔﺎن.- ﻫﻤﺎﯾﺶ ﻣﻠـﯽ ﻋﻠﻮم ﺟﺎﻧﻮران آﺑﺰي، داﻧﺸﮕﺎه ﮔﯿﻼن، داﻧﺸﮑﺪه ﻋﻠﻮم ﭘﺎﯾﻪ، ﮔﺮوه زﯾﺴﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ، 7- 5 ﺷﻬﺮﯾﻮر 1392 ، ﺻﻔﺤﻪ 384. - ﻋﺴﮕﺮي زﯾﺎرﺗﯽ، ن (1390): ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺮﺧﯽ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي زﯾﺴﺘﯽ ﻻرو ﺳﻤﻨﺪر اﯾﺮاﻧﯽ Batrachuperus gorganensis در ﺳﻪ زﯾﺴﺘﮕﺎه ﻃﺒﯿﻌﯽ در ارﺗﻔﺎﻋﺎت ﺟﻨﮕﻠﯽ ﺟﻨﻮب ﮔﺮﮔﺎن.- ﭘﺎﯾﺎن ﻧﺎﻣﻪ ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ ارﺷﺪ داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﯽ، واﺣﺪ داﻣﻐﺎن، 81 ﺻﻔﺤﻪ. - ﻋﺴﮕﺮي زﯾﺎرﺗﯽ، ن؛ ﮐﻤﯽ، ح(1392): ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ زﯾﺴﺘﮕﺎه ﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌـﯽ ﻻرو ﺳـﻤﻨﺪر اﯾﺮاﻧـﯽ ( Persian Paradactylodon goganensis (Salamander در ﺟﻨﻮب ﮔﺮﮔﺎن، اﺳﺘﺎن ﮔﻠﺴﺘﺎن.- ﻫﻤﺎﯾﺶ ﻣﻠﯽ ﻋﻠﻮم زﯾﺴﺘﯽ، داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﯽ داﻣﻐﺎن، 7 و 8 اﺳﻔﻨﺪ ﻣﺎه 1392، ﺻﻔﺤﺎت -1 5. - ﻋﺴﮕﺮي زﯾﺎرﺗﯽ، ن؛ ﮐﻤﯽ، ح؛ ﺷﺠﯿﻌﯽ، ه(1392): ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺮﺧﯽ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي زﯾﺴﺘﯽ ﻻرو ﺳﻤﻨﺪر اﯾﺮاﻧﯽ Batrachuperus gorganensis در ﺳﻪ زﯾﺴﺘﮕﺎه ﻃﺒﯿﻌﯽ در ارﺗﻔﺎﻋﺎت ﺟﻨﮕﻠﯽ ﺟﻨﻮب ﮔﺮﮔﺎن.- ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ زﯾﺴﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺟﺎﻧﻮري، داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳـﻼﻣﯽ واﺣـﺪ داﻣﻐـﺎن، ﺳـﺎل ﺷﺸـﻢ، ﺷـﻤﺎره دوم، زﻣﺴﺘﺎن 1392، ﺻﻔﺤﺎت 41 ﺗﺎ ISSN:1735-9724 ، 48 . - ﻋﺮب، م (1391): ﻣﻄﺎﻟﻌﻪي وﺿﻌﯿﺖ اﮐﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ و ﺳﯿﺴﺘﻤﺎﺗﯿﮑﯽ ﺳﻤﻨﺪر ﺟﻨﺲ Paradactylodon در اﺳﺘﺎن ﮔﻠﺴﺘﺎن.- ﭘﺎﯾﺎن ﻧﺎﻣﻪ ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳـﯽ ارﺷـ ﺪ رﺷـﺘﻪ زﯾﺴـﺖ ﺷﻨﺎﺳـﯽ، ﮔـﺮاﯾﺶ ﺑﯿﻮﺳﯿﺴـﺘﻤﺎﺗﯿﮏ ﺟﺎﻧﻮري، داﻧﺸﮕﺎه رازي، 83 ﺻﻔﺤﻪ. - ﻓﯿﺮوز، ا.، 1378. ﺣﯿﺎت وﺣﺶ اﯾـﺮان ( ﻣﻬـﺮه داران ). ﭼـﺎپ اول، ﺗﻬـﺮان، ﻣﺮﮐـﺰ ﻧﺸـﺮ د اﻧﺸـﮕﺎﻫﯽ ﺑـﺎ ﻫﻤﮑﺎري اﻧﺘﺸﺎرات داﯾﺮه ﺳﺒﺰ، 491 ﺻﻔﺤﻪ. - ﮐﻤـﯽ، ح (1376): دوزﯾﺴـﺘﺎن ﺗـﺮﮐﻤ ﻦﺻـﺤﺮا و دﺷـﺖ ﮔﺮﮔـﺎن . ــ ﺷﺸـﻤﯿﻦ ﮐﻨﻔـﺮاﻧﺲ ﺳﺮاﺳـﺮي زﯾﺴ ﺖﺷﻨﺎﺳﯽ اﯾﺮان.ـ داﻧﺸﮕﺎه ﮐﺮﻣﺎن، 5 ـ3 ﺷﻬﺮﯾﻮر 1376، ﺻﻔﺤﺎت 105ـ106 .

67

- ﮐﻤﯽ، ح (1378): ﮔﺰار شﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪي از ﭘﺮاﮐﻨﺶ دوزﯾﺴﺘﺎن و ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن در اﯾﺮان . ـ اوﻟﯿﻦ ﻫﻤـﺎﯾﺶ دﯾﺮﯾ ﻦﺷﻨﺎﺳﯽ و ﺗﻨﻮع زﯾﺴﺘﯽ، اﯾﺮان ـ ﮐﺮﻣﺎن، 7ـ4 ﺧﺮداد 1378، ﯾﮏ ﺻﻔﺤﻪ. - ﮐﻤﯽ، ح (1379): ﮔﺰارش ﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪي از ﭘﺮاﮐﻨﺶ دوزﯾﺴﺘﺎن و ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن در اﯾﺮان . ـ اوﻟﯿﻦ ﻫﻤﺎﯾﺶ دﯾﺮﯾﻦ ﺷﻨﺎﺳﯽ و ﺗﻨﻮع زﯾﺴﺘﯽ ـ ﮐﺮﻣﺎن ، 7 –4 ﺧﺮداد1378، ﺻﻔﺤﺎت 173 ﺗﺎ 181 . - ﮐﻤﯽ، ح (1383): ﺟﺎﻧﻮران اﮐﻮﺳﯿﺴﺘﻢ آﺳﯿﺐﭘﺬﯾﺮ ﻏﺎر ﺷﯿﺮآﺑﺎد در اﺳﺘﺎن ﮔﻠﺴﺘﺎن. ـ دوﻣﯿﻦ ﻫﻤﺎﯾﺶ ﻣﻠﯽ ﺑﺤﺮاﻧﻬﺎي زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ اﯾﺮان و راﻫﮑﺎرﻫﺎي ﺑﻬﺒﻮد آﻧﻬﺎ، 4 اﻟﯽ 6 آذر ﻣﺎه 1383داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﯽ واﺣﺪ ﻋﻠﻮم و ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻣﺮﮐﺰ اﻫﻮاز، ﺻﻔﺤﻪ 32. - ﮐﻤﯽ، ح(1383): ﺟﺎﻧﻮران اﮐﻮﺳﯿﺴﺘﻢ آﺳﯿﺐ ﭘﺬﯾﺮ ﻏﺎر ﺷﯿﺮ آﺑﺎد در اﺳﺘﺎن ﮔﻠﺴﺘﺎن . ـ دوﻣـﯿﻦ ﻫﻤـﺎﯾﺶ ﻣﻠﯽ ﺑﺤﺮاﻧﻬﺎي زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ اﯾﺮان و راﻫﮑﺎرﻫﺎي ﺑﻬﺒﻮد آﻧﻬﺎ ـ داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﯽ واﺣﺪ ﻋﻠـﻮم و ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻣﺮﮐﺰ اﻫﻮاز، 4اﻟﯽ6 آذر 1383، ﻣﻘﺎﻟﻪ ﮐﺎﻣﻞ 9 ﺻﻔﺤﻪ در ﺳﯽ دي. - ﮐﻤـﯽ،ح ؛ ﻋﺴـﮕﺮي زﯾـﺎرﺗﯽ،ن (1384): ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ رﺷـﺪ ﻻرو ﺳـﻤﻨﺪر اﯾﺮاﻧـﯽ Batrachuperus gorganensis در دو زﯾﺴﺘﮕﺎه ﻃﺒﯿﻌﯽ در ارﺗﻔﺎﻋﺎت ﺟﻨﮕﻠﯽ ﺟﻨﻮب ﮔﺮﮔﺎن. ـ ﭼﮑﯿﺪه ﻣﻘﺎﻻت اوﻟﯿﻦ ﻫﻤﺎﯾﺶ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻋﻠﻮم زﯾﺴﺘﯽ اﯾﺮان، اﻧﺠﻤﻦ ﻋﻠﻮم زﯾﺴﺘﯽ اﯾﺮان، 24-23 آذر ﻣﺎه 1384، داﻧﺸـﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﯽ واﺣﺪ ﮐﺮج و واﺣﺪ ﻋﻠﻮم ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت، ﺻﻔﺤﻪ 769 و pp:770-771. - ﻣﺤﻤﺪيآﻟﻮﭼﻪ، ر؛ ﮐﻤﯽ، ح (1391): ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﻣﻌﺮﻓـﯽ ﻓـﻮن دوزﯾﺴـﺘﺎن اﺳـﺘﺎن اردﺑﯿـﻞ .- ﻫﻔـﺪﻫﻤﯿﻦ ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺳﺮاﺳﺮي و ﭘﻨﺠﻤﯿﻦ ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ زﯾﺴﺖﺷﻨﺎﺳﯽ اﯾﺮان، داﻧﺸﮕﺎه ﺷﻬﯿﺪ ﺑﺎﻫﻨﺮ ﮐﺮﻣـﺎن، 14- 16 ﺷﻬﺮﯾﻮر ﻣﺎه 1391 ﮐﺮﻣﺎن، ﺻﻔﺤﻪ 228. - ﯾﻮﺳﻔﯽ ﺳﯿﺎهﮐﻠﺮودي، ﺳﯿﺎﻣﮏ، ﺧﺪرزاده، ﺻﺎﺑﺮ، ﻗﺪﯾﺮي اﺑﯿﺎﻧﻪ(1394): ﺑﺮرﺳﯽ دو ﻓﻨﻮﺗﯿﭗ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﻤﻨﺪر ﻏﺎرزي ﮔﺮﮔﺎﻧﯽ (Paradactylodon gorganensis) ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻮاﻟ ﯽﯾﺎﺑﯽ ﻧﺎﺣﯿﻪ D-loop ﻣﯿﺘﻮﮐﻨﺪري.- ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﯽ ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﻣﺨﯿﻂ زﯾﺴﺖ ﺟﺎﻧﻮري، دوره 7، ﺷﻤﺎره 1، ﺑﻬﺎر 1394، ﺻﻔﺤﻪ 156-151 .

- Ahmadzadeh, F. & H.G.Kami (2009): Distribution and conservation status of the Persian Brook Salamander, Batrachuperus (Paradactylodon) persicus (Amphibia: Caudata: Hynobiidae) in north-western Iran. -

68

Iranian Journal of Animal Biosystematic (IJAB), Vol.5, No.1, pp: 9-15. ISSN: 1735-434X. - Anderson,S.C., 1963. Amphibians and reptiles from Iran. Proceeding of the California Academy of Sciences, ser.4, 31: 417-498. - Auer, M. Paradactylodon persicus (formerly Batrachuperus persicus) (Eiselt& Steiner, 1970) - Persian salamander and Paradactylodon goganensis (formerly Batrachuperus gorganensis)(Clergue – Gazeau & Thorn, 1979).- Mertensiella 20e, pp: 16-20. - Ebrahimi, M., Kami, H.G., & M.Stock (2004): First Description of Egg Sacs and Early Larval Development in Hynobiid Salamanders (Urodela, Hynobiidae, Batrachuperus) from North-Eastern Iran. -Asiatic Herpetological Research 10, pp: 168-175. - Eiselt, J. and H.M.Steiner (1970): Erstfund eines hynobiiden Molches in Iran. - Annalen des Naturhistorischen Museum Wien 74, pp: 77- 90. - Kami, H.G., &E.Vakilpoure (1996): Geographical distribution of Batrachuperus persicus, -Herpetological review 27, p: 147. - Kami, H.G. (1999): Additional specimens of the Persian Mountain Salamander, Batrachuperus persicus, from Iran (Amphibia: Hynobiidae). -Zoology in the Middle East 19, pp: 37-42. - Kami, H.G. (2004): The Biology of Persian Mountain Salamander Batrachuperus persicus (Amphibia, Caudata, Hynobiidae) in Golestan province, Iran. -Asiatic Herpetological Research 10, pp: 182-190. - Rastegar-Pouyani N., Kami H. G., Rajabzadeh M., Shafiei S.,Anderson S. C. (2008): Annotated Checklist of Amphibians and Reptiles of Iran. IJAB, 4: 43–66. - Rezapour, N. 2010. Study of histology and morphology of Urogenital system of Paradactylodon gorganensis (Amphibian- Urodela- Hynobiidae). - The 9th Iranian Congress of Anatomical Science May, 2010, Hamadan, Iran, p: 324. - Risch, J.P. 1984. Breve diagnose de Paradactylodon, genre nouveau durodele de l Iran (Amphibia, Caudata, Hynobiide).- Alytes 3(1): 44-46. - Schmidtler, J.J., Schmidtler, J.J. 1971. Eine Salamander- Novitat aus Persien Batrachuperus persicus. - Aquar. Mag., 5(11): 443- 445.

69

- Steiner, H.M. 1973. Beitrage zur kenntnis von verbreitung, okologie und Bionomie von Batrachuperus persicus (Caudata, Hynobiidae). - Salamandra 9 (1), pp:1-6. - Stock, M. 1999. On the biology and the taxonomic status of Batrachuperus gorganensis Clegue- Gazeau et Thorn, 1979 based on topotypic specimens (Amphibia: Caudata: Hynobiidae). - Zoologische Abhandlungen, Band 50, Nr.14, pp:217-241. - Vitt, L.J., Caldwell, J.P. 2014. Herpetology an introductory biology of amphibians and reptiles. Fourth Edition, Oklahoma. 757pp.

Abstract. Persian cave salamander Paradactylodon gorganensis is endemic, unique and valuable genetic pool of Iranian Amphibians that exists in forests of Golestsn province. This species have 4 fingers and 4 toes. This report is the result of 2 decades on this species. Natural habitat of this species are Shirabad cave and waterfalls in elevations of 400 meters in Shirabad village of Khanbebain, Odaneh, Req and Gorgloo springs in foresty area of Ziarat village in south of Gorgan in 1250-1600m elevation, Khoulin Darreh of Aliabad city and Manzoulak spring in the south west of Gorgan city. The study results show that pH and hardness of water in springs of southern part of Gorgan are respectively about 7.28-7.5 and 357- 392mg/lit. Air temperature between the -3°C to 33°C ( mean 16.3°C) and water temperature between the 6.5°C to 15°C ( mean 10.45°C) was variable. Substrate is composed of river deposites mainly Quartz, Limeston, Silty and Siliceous grains. The dominant species of animal in habitat are Leechs, Gammaruses, Planarias and Potamons. The dominant plants were Equisetum palustris, Nasturtium officinalis and Marchantia polymorpha. Results, shows that larvae are active at all times of year, even when the habitat

70 covered with snow and air temperature is -3°C. The larvae were seen with different sizes and ages in a same time, therefore, it seems that they don’t transform during the first year. There was cannibalism between larvae and observe in some of specimens incomplete forelimbs, hindlimbs and tail. Also some of larvae may be eaten by crabs (Potamon sp). Although larvae have 4 fingers and toes in the limbs but some specimens were seen without, 3 and 5 fingers and toes. Total length of the smallest larva was 22 mm in 30th March 2010, and the longest was 97mm in 7th May 2010. The maximum average of total length is in 11th December 2009 and minimum average of total length is in 30th March 2010. It seems that the air and water temperature do not have serious effect on growth and metamorphosis in larvae. Habitat destruction by farmers and animals, pH changes, water shortage are the most important and threating factors for population of this endemic species that live in specific habitats with limited distribution.

Key words: Persian cave salamander, Paradactylodon gorganensis, Natural habitats, Golestan province

71

University of Golestan

Vice presidency of Research and Technology

Research Report No.

Study of Persian cave salamander Paradactylodon gorganensis in Golestan Provinces

By:

Haji Gholi Kami

2015

72

73